Antik Dünyanın En Büyük İmparatorluğu_docx

ETKİNLİK 1: ANTİK DÜNYANIN EN BÜYÜK İMPARATORLUĞU
İMPARATORLUĞUN DOĞUŞU
Persler bugünkü İran’ı kapsayan coğrafyada kurulan küçük Pers Krallığı’nın halkını
oluşturuyordu. Pers İmparatorluğu olarak bilinen topraklar MÖ 6. yüzyılın başında, bugünkü
İran’ın sadece güneybatısını kapsıyordu. Büyümeleri, yakınlarındaki bir krallık olan Medleri
işgal ettikleri MÖ 550 yılında başladı. 20-30 yılda Ege Denizi’nden Yunanistan kıyılarına,
Hindistan’ın kuzeybatısında İndus Vadisi’ne kadar uzanan bölgeleri de kendine katarak,
aslında eski dünyanın ilk klasik çağ toplumlarını oluşturacak Ahameniş Hanedanı’nı kurdular.
Ahameniş İmparatorluğu sonraki 1000 yıl içinde Batı Avrasya tarihinin büyük bölümüne
egemen olacak olan üç büyük İran imparatorluğunun ilkidir. Adını hükümdar ailesinden alan
Ahameniş İmparatorluğu’nu, Part İmparatorluğu (MÖ140-MS 224) ileSasani İmparatorluğu
(MS 224-651) izledi.
Ahameniş İmparatorluğu’nun kurucusu ve ilk büyük hükümdarı, MÖ 546’da Anadolu’daki
Lidya Krallığı’nı fethedince imparatorluk sıfatını kazandığı söylenebilecek Kyros idi. MÖ
539’da büyük Suriye ve Filistin topraklarıyla birlikte Babil’i ele geçirdi. Kyros, Babil’de esir
düşen Yahudileri serbest bırakıp Kudüs’te kendi tapınaklarını yeniden inşa etmelerine izin
verdi. Kyros, fethettiği yerlerdeki gelişmelerden de etkilenerek Lidyalıların madeni para
(sikke) kullanımını ve Babillilerin idari uygulamalarını benimsedi.
Kyros’un oğlunun Mısır’ı, torunu I.Darius’un da Kuzey Batı Hindistan ile Batı’da Trakya ve
Makedonya’yı egemenliği altına almasıyla imparatorluk genişledi.
BÜYÜK DARİUS
Güçlü bir askeri lider olmanın yanı sıra I. Darius, çok başarılı bir idareciydi. Ülkeyi
satraplıklara bölerek her bir satraplığın başına güvendiği adamlarını geçiren Darius oldu.
İmparatorluk 20 eyaletten (satraplık) oluşuyordu ve her eyalet için makul bir vergi
belirlenmişti. Her eyalet bir vali (satrap)
tarafından yönetilmekteydi. Darius, eyaletlerden
toplanan vergilerden sağlanan gelirle
Persopolis’te görkemli ve büyük bir başkent
kurmuştur.
Darius ayrıca, para, ağırlık ve ölçü sistemini
standartlaştırdı. Resmi din olarak Zerdüştlüğü
kabul etti. Tarımı geliştirmek için büyük bir su
kanalı sistemi yaptırdı. 2.600 kilometrelik kral
yolunun yapımını başlattı ve bu yol üzerinde eşit
mesafelerde kurduğu 111 istasyonda “kralın gözü
ve kulağı” denilen imparatorluk casuslarından
yararlanarak imparatorluğa karşı kışkırtıcı
faaliyetleri en düşük düzeyde tutmayı başardı.
Darius’un benimsediği bu yöntemler sayesinde
hem geniş imparatorluk sınırlarının kontrolü, hem
de vergi toplama işi kolaylaşmıştır.
Bu önlemlerle ve kültürel geleneklere hoşgörü
politikasıyla Darius, imparatorluğunda yaşam
standardının yanı sıra ticaretin ve üretkenliğin de
artmasını sağladı, Yakındoğu’da uzun ömürlü İran
hâkimiyetine zemin hazırladı. Sonraları dünyanın
çeşitli bölgelerinde ve farklı zamanlarda başka
imparatorlar da geniş bölgeleri idare edebilmek
için Darius’un yöntemlerini benimsemişlerdir.
ZERDÜŞT DİNİNİN KÖKLERİ
Ahura Mazda (her şeyi bilen hükümdar) kadim
İran Panteonundaki en güçlü tanrı idi. Kadim
İran dininin gittikçe tektanrıcılığa yakınlaşması
ile birlikte Ahura Mazda’ya her şeye gücü
yeten, her şeyi kapsayan bir tanrının
özelliklerini yakıştırma eğilimi daha da güçlendi.
Güneşle ve ışık tanrısıyla özdeşleştirilmesinden
dolayı Ahura Mazda’nın simgeleri kanatlı güneş
ve arındırıcı unsur olan ateşti. Düşünceleri ile
evreni yarattığına inanılırdı.
Peygamber Zerdüşt’ün (MÖ 650-533) önayak
olduğu reformlarla Ahura Mazda bir kişisel
tanrı olmaktan çıkıp yaratıcılık ve iyilik
ilkelerinin bir timsali haline geldi. Adil bir dünya
düzenini ayakta tutan ve insanoğlunun yaptığı
işlerle ilgili sorgulamada kefillik yapmaya hazır
olan dünya hükümdarı özelliğini de kazandı.
Ahura Mazda ayrıca olup bitenleri belirleyen
“ikiz ruhlar” Spenta Mainyu (“iyi ruh”) ve Angra
Mainyu’nun (yıkıcı ruh) babası sayılırdı.
Kıyamet gününde ikisinin kavgasından zaferle
çıkarak dünyayı yönetecek ve insanlığı
kurtuluşa götürecek olan iyi ruhun bir şekline
bürüneceğine inanılırdı. (NTV mitoloji, s.54)
PERS-YUNAN SAVAŞLARI
Klasik Çağ’ın, genellikle Yunan uygarlığının yerleşmesiyle birlikte doğduğu düşünülür. Yine de
Yunanlıların bu üne kavuşmadan önce, Perslerle hesaplaşması gerekiyordu.1
Yunanlılarla ilk çatışmalar MÖ 546’da Perslerin Anadolu’nun batısındaki Lidya Krallığı’nı ele
geçirmeleri ve Batı Anadolu’daki İyon polislerine saldırmalarıyla başlamıştı. Yunan şehir
devletleri, İyon Ayaklanması’na kadar Perslere karşı fazla direnç göstermemişlerdi. Hırslı
denizcilere sahip Yunan polisleri, bazen birbirleriyle savaşır ve ticari rekabete girer, olimpiyat
oyunları gibi festivallerde birbirleriyle yarışırlardı. Ancak İyon Ayaklanması sırasında bazı
Yunan polisleri, Darius’un işgaline karşı direnişe geçen İyon polislerinin yanında yer aldılar.
Atina ve Eretria, İyon polislerine asker ve gemi desteği gönderdi.
Yunan anakarasından gelen desteğe rağmen ayaklanmayı bastıran Persler, İyon polislerine
yardım eden Atina ve Eretria’yı affetmedi. MÖ 490 yılında Pers ordusu deniz yoluyla
1
Ahameniş İmparatorluğu’nun tarihini değerlendirmenin zorluğu, imparatorluğa ait kaynakların
(özellikle MÖ 552’den sonra) çok az olması ve birçoğunun Yunan kaynaklarından çıkarsanmak zorunda
oluşudur. Yunan kaynakları temelde sadece kendi sınırlı Ege dünyalarıyla ilgileniyorlardı ve Persleri
korkak, köhne, zengin ve yozlaşmış göstermekte ısrar ettikleri için hiç güvenilir değillerdir. (Ponting,
s.195)
Atina’nın kuzeydoğusundaki Maraton’a geldi. Atinalılar ve müttefikleri bu savaşta Persleri
bozguna uğrattılar.2
Kral I. Darius öldüğünde yerine oğlu Keyaksar geçti. Keyaksar MÖ 480 yılında Yunan
topraklarına karadan bir saldırı düzenledi. İlk karşılaşma Termofil isimli dar bir dağ geçidinde
gerçekleşti. Bu savaşın kahramanı, Pers ordusunu bir süre daha geçitte oyalayıp Yunan
ordusuna zaman kazandırmak için ölümüne savaşan Spartalı komutan Leonidas ve onun
küçük birliğidir. Spartalı askerlerin bu büyük gayretine rağmen zafer Perslerin oldu.
Galibiyetten sonra Atina’ya doğru ilerleyen Persler, akropolü yağmaladılar. (Uludağ
vd.,s.180-181)
Ancak, Yunan anakarasında Pers üstünlüğü fazla uzun sürmedi. Pers idaresini kabul etmeyen
Atina ve Sparta, Perslere karşı Salamis Deniz Savaşı’nda başarılı oldu ve Perslerin
Yunanistan’daki yayılmacılığı böylece durduruldu.
MÖ 338 dolaylarında bir dizi iç sorun ve saray darbesi olmasına rağmen Ahameniş
İmparatorluğu hala güçlü görünüyordu. Yine de 10 yıl içinde Büyük İskender tarafından
fethedilmesinden sonra son buldu.
2
Bir koşucu zaferi haber vermek üzere 40 km uzaklıktaki Atina’ya gönderildi ve haberi verdikten
hemen sonra yorgunluktan düşüp öldü. Maraton koşuları adını bu olaydan almıştır.
METİN ANALİZİ, ARAŞTIRMA, TARTIŞMA
1. Perslerin kurduğu üç büyük imparatorluğun adlarınıyazınız.
2. Yukarıdaki haritadan ve tarih atlaslarınızdan yararlanarak MÖ 6.-4. yüzyıllarda
Ortadoğu ve çevresinde varlık gösteren devletleri yazınız. Ahameniş Hanedanı hangi
devletlerle siyasi ya da ekonomik ilişki kurmuş olabilir?
3. Ahameniş İmparatorluğu’nun kurucusu Kyros döneminde Ahameniş Hanedanı’nda
hangi ekonomik ve siyasi gelişmelerin yaşandığını yazınız.
4. Okuduğunuz metinde “Kyros, Babil’de esir düşen Yahudileri serbest bırakıp Kudüs’te
kendi tapınaklarını yeniden inşa etmelerine izin verdi,” cümlesi geçmektedir.
Yahudiler kimdir? Bu dönemde neden Babil’de esirdiler? Kudüs’teki tapınakları
neden yıkılmıştır? Araştırıp yazınız.
5. İmparator Darius, hükümdarlığı döneminde çok genişleyen sınırlarda merkezi idareyi
sağlayabilmek için neler yapmıştır? Konuyla ilgili kilit kavramları tespit edip bir
kavram haritasıyla açıklayınız.
6. Pers-Yunan savaşının çıkmasına nedenolan gelişmeleri yazınız.
7. Yukarıdaki metinden yararlanarak Zerdüşt dininin belli başlı özelliklerini yazınız.
8. Metindeki dipnotta yer alan: “Ahameniş İmparatorluğunun tarihini
değerlendirmenin zorluğu, imparatorluğa ait kaynakların (özellikle MÖ 552’den
sonra) çok az olması ve birçoğunun Yunan kaynaklarından incelenmek zorunda
oluşudur. Yunan kaynakları temelde sadece kendi sınırlı Ege dünyalarıyla
ilgileniyorlardı ve Persleri korkak, köhne, zengin ve yozlaşmış göstermekte ısrar
ettikleri için hiç güvenilir değillerdir,” yargısı üzerine düşünerek aşağıdaki soruları
yanıtlayınız.
a. Ahameniş İmparatorluğu’nun tarihini değerlendirmede temel zorluk nedir?
b. Yunan kaynaklarının Perslerle ilgili olumsuz yargılar içermesinin nedenleri
neler olabilir?