Hücre içindeki organelleri tanıma

Hazırlayanlar : HAMZA SOMUT & MEHMET HAFİT KIZILKAYA
Özet
Bu modül ile (1)hücreyi tanımak, (2) günlük yaşamdan örneklerle hücrenin organelerini bağdaştırarak
onların görevleri hakkındaki öğrenmeleri desteklemek amaçlanmaktadır. Bu amaçla hazırlanmış etkinlikler
yaparak öğrencilerin sosyo-bilimsel bir konuda bir karara varmalarını sağlamak hedeflenmektedir. Etkinlik,
bir hücre de organellerin görevlerini çözmeyi ve bunu bir bilim insanı profiliyle hem ders içinde hem de
ders dışı faaliyetlerinde kullanılması hedeflenmiştir
Ekli Dosyalar
1. Öğrenci etkinlikleri Öğrencilerin yapmaları gereken görevleri ve ayrıntılı senaryoyu tanımlar.
2. Öğretim kılavuzu Bir öğretim yaklaşımı önerir.
3. Değerlendirme Önerilen süreç değerlendirme stratejilerini verir.
4. Öğretmen Notları Öğrencilerin yapacakları hesaplamaların sonuçları hakkında bilgi verir.
Genel amaçlar/ Kazanımlar:
Öğrencilerden;
• Hangi organelin daha çok işlevi olduğunu açıklaması ve yorumlaması
• Hücrenin vücudumuza nasıl bir faydası olduğunu maddeler halinde açıklaması
• Bir grubun üyesi olarak araştırma projesinin tasarlanması ve uygulamasında işbirliği yapmas
• Hücre ile ilgili öğrenilen bilgilerin günlük hayatla ilişkilendirilmesi
Öğretim Programı İçeriği:
Canlı ve yaşam için hücre ve organeller
Etkinlik Türü:
Bitki ve hayvan hücresi şeması çizme, oyun hamuru yardımıyla organellerin görevlerini gösterme ve
şekilllerini çizme, hücrenin görevlerini şematik olarak sıralama
Ayrılan zaman:
45 dk’lık 4 ders (örnek için)- Toplamda 45 dk’lık 12 ders
Bu eşsiz öğretme-öğrenme materyali, öğretmenlere öğrencilerin bilimsel okuryazarlığını teşvik etmeye
yönelik bir kılavuz olmayı amaçlamaktadır. Bu kılavuz 4 alanda öğrenme imkânı tanır: Zihinsel gelişim, bilimsel
süreç ve bilimin doğası, kişisel gelişim ve sosyal kalkınma.
Bu materyalin özgünlüğü fen derslerine yönelik popüler ve ilgili olacak şekilde bir yaklaşım ile
tasarlanmış
olmasındadır. Bunun için yaklaşım, özellikle öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak içindir ve bilime
toplumsal olaylardan yola çıkarak yaklaşır.
Bu benzersiz özellik elinizdeki materyalin aşağıdaki yönleriyle sergilenmektedir:
1. bir toplum ve konu temelli ilgili başlık (öğrenci rehberinde yer alan bir senaryo ile desteklenir);
2. eğitim ile ilgili ve bilimsel bir takım kazanımları kapsayan, bilimsel problem çözmeye öğrenci
merkezli
vurgu yapan bir dizi öğrenme;
3. sorumlu vatandaşlık için sosyo-bilimsel konularda karar alırken toplumsal ihtiyaçlar ile edinilen
bilimsel
bilgiyi ilişkilendiren örnekler.
Senaryo
Gülçin evde elma keserken yanlışlıkla elini keser ve eli kanamaya başlar. Annesini yanına giden Gülçin elinin
hiç iyileşmeyeceğini hep kanayacağını ve bir daha asla elma yemeyeceğini söyler. Bunu duyan annesi Gülçin’e
hücrenin hikayesini anlatmaya başlar. Bu senaryoya göre sizce Gülçin’in annesi neden hikayeye hücreden
başlamıştır? Hücre vücudumuzun en küçük yapı birimi olduğuna göre bu kadar küçük bir birim Gülçin in
yarasını iyileştirmeyi nasıl başarır? Hikayeyi öğrenen Gülçin hemen hücreyi araştırmaya başlar ve bulduğu
bilgileri hayretle okuldaki arkadaşlarına anlatır. Canlıların daha yakından nasıl göründüğünü sizler hiç merak
etmiş miydiniz? Örneğin, bir portakalı soyduğunuzda portakalın dilimleri nasıl görünmektedir? Dilimlerin
üzerindeki zarı sıyırdığınızda neler görürsünüz?
Senin Görevin
Tüm sınıf:
1. Bitki ve hayvan hücrelerinin karşılaştırılıp benzerlikler ve farklılıklar üzerine sınıfta tartışınız.
2. Bir tablo oluşturup bu tablo üzerine farklılıkların nelerden
kaynaklandığını yazınız.
Gruplar:
1.
2.
3.
4.
Her grup 3 adet benzerlik bulması gerekmektedir
Bulunan benzerlikleri tartışınız.
Grubun her üyesi bulduğu benzerlikleri diğer gruplara anlatarak aynı veya farklı sonuçları tartışmalı.
Organellerin görevleri sırasıyla okunmalı.
Tüm sınıf:
1.
2.

Her grubun sonuçlarının sunumu, tartışma ve karar verme
Final sonuçlarına ulaşma:
Hücrenin küçük olması yaptığı görevleri engeller mi?
Bitki ve hayvan hücresinin farklı organel ve şekillere sahip olması farklı görevleri olmasına mı neden olur
Öğretmen Kılavuzu
Bu etkinlik;




Hücrenin yaşamımızdaki önemini kavrayabilme
Organellerin görevlerini günlük hayattan örneklerle ilişkilendirme
Hücre çeşitlerine göre canlıları sınıflandırabilme
Canlılar hakkında bilgi sahibi vatandaşlar yetiştirme hakkındadır.
Öğrenci Kazanımları:
Ders 1:
Bu dersin sonunda öğrencilerden;
 Hücre kavramını
öğrenebilme
 Hücre çeşitlerine göre şema
oluşturabilme
Ders 3:
Bu dersin sonunda öğrencilerden;
 Organel isimlerini ve görevlerini
öğrenebilme
Ders 2:
Bu dersin sonunda öğrencilerden;
 Gruplara ayrılarak benzerlik ve
farklılıkları tartışabilme
Ders 4:
Bu dersin sonunda öğrencilerden;
 Çevrelerinde gördükleri canlıları
hücre çeşitlerine göre
sınıflandırabilme
 Yapılan şemalara göre bir bitki ve
birde hayvan hücresi
tasarlayabilme
Önerilen Öğretme Stratejisi:
1. Ders, senaryoyla ve öğrencilerin beyin fırtınası yapmasıyla başlar.
2. Öğrenciler, projelerinin gelişimini planlamak üzere gruplara ayrılırlar.
3. Öğrenciler şema tasarlamak üzere tartışırken, aşağıdaki sırayla verilen konuların tümüne
ait sorular sormaları için yönlendirilirler.

Hücre çeşitlerine göre kaça ayrılır?






Hücre bulundukları yere göre kaça ayrılır?
Hücrenin vücudumuzdaki yeri nedir?
Hücre içinde neler bulunur?
Hücre içinde bulunan organeller nelerdir?
Hücre çeşitlerine göre organellerin benzerlik ve farklılıkları nelerdir?
Hücre çeşitlerinin benzerlik ve farklılıkları nelerdir?
4. Her grup verdikleri cevaplara göre bir şema hazırlamalı.
5. Öğretmen tamamlanan şemaları paylaştırmak üzere düzenler, sonra grup içinde tartışılmasını
sağlar, bulguların analiz edilmesinde rehberlik eder.
6. Her grup araştırma sonuçlarını ve hesaplamalarını sınıfa sunar.
7. Öğretmen her gruptan gelen sonuçların tartışılmasına rehberlik eder, sınıf olarak öğrenciler
karara varır, önerir ve sonunda:



Hücrenin çeşitlere ayrılmasının nedenini belirleme
Yapılan şemalar üzerinde organelleri doğru bir şekilde yerleştirebilme
Bulunan sonuçlara göre sınıf içinde ve dışında bilgilendirmeler yapm
Hedeflenen kazanımları gerçekleştirme
KAZANIMLAR
Hücre kavramını bilme
Hücrenin görevlerini kavrayabilme
Hücre içindeki organelleri tanıma
Organelleri görevlerine göre sıralama
Organellerin şekillerini kavrayabilme
Bir araştırma projesi uygulamada
grubun bir üyesi
olarak işbirlikli çalışma
NASIL GERÇEKLEŞİR?
Grupla tartışma ve sınıfın kalanına
sunmak amacıyla kararları kaydetme
Grup içi paylaşım yoluyla
Öğrenciler kendi diyagramlarını çizer,
sözlü
tartışmalarda rol alır ve kararlarını
gerekçeleriyle kaydederler.
Öğrenciler hücre çeşitlerini
öğrendikten sonra buna uygun
şemalar çizer ve organelleri
görevlerine ayırır
Öğrenciler grup olarak şema
oluştururlar ve
Bunu sınıf içinde uygularlar.
Öğrenciler karar almada ve projeyi
uygulamada grup içinde işbirlikli
çalışır.
Öğretmen Notları
Bu etkinlikte;
 Her öğrenciden en 5’er tane bitki ve hayvan hücresiyle ilgili örnek vermesi
istenir.


Öğrenciler seçtikleri bir organeli günlük hayatta karşılaştıkları bir nesne, eşya
veya herhangi bir canlıya benzeterek buna uygun hikayeler yazması istenir .
Mikroskop kullanımı ve mikroskobun temel özelliklerini bilme.
Öğrenci Çalışma Yaprağı- 1
1.
Aşağıda bitki hücresinin şekli verilmiştir. Buna göre, I, II, III ve IV nolu yerleri isimlendiriniz.
2.
Aşağıdaki tabloda bazı yapılar ve bazı canlılar verilmiştir. Bu canlıların taşıdıkları yapıları (+), taşımadıkları
yapıları (–) ile doldurunuz.
Yapılar
Mitokondri
Kloroplast
Koful
Çekirdek
Hücre
çeşidi
İnsan
Bitki
Hayvan
3. I. Mide dokusu
II. Mide hücresi
III. İnsan vücudu
IV. Sindirim sistemi
V. Mide
Yukarıda belirtilen yapıları, küçük birimden büyük birime doğru sıralayınız.
→
→
→
→
4.
a. Çekirdek
b. Hücre zarı
c. Sitoplazma
Yukarıda hücrenin temel kısımları verilmiştir. Bu kısımları bulunduğu yer bakımından dıştan içe doğru
sıralayınız.
I.
5.
II.
III.
Aşağıda bazı hücreler belirtilmiştir. Bu hücreleri bitki ve hayvan hücresi olarak gruplandırınız.
1 Kas hücresi
5 Kemik hücresi
9 Sinir hücresi
2 Ağaç kökünün hücresi
6 Soğan zarı
10 Kan hücresi
3 Beyin hücresi
7 Ağacın gövde hücresi
11 Mide hücresi
4 Deri hücresi
8 Ağız içi epitel hücresi
12 Yaprak hücresi
Bitki hücreleri
Havyan hücreleri
6.
Aşağıda bazı organellerin şekilleri verilmiştir. Bu organelleri isimlendiriniz.
I.
II.
III.
7.
Aşağıdaki tabloda hücrenin temel kısımları ile bazı hücre çeşitleri verilmiştir. Bu hücrelerin bulundurduğu
kısımları (+), bulundurmadığı kısımları (–) ile doldurunuz.
Hücrenin
kısımları
Hücre zarı
Sitoplazma
Çekirdek
Hücre
çeşidi
Bitki hücresi
Hayvan hücresi
İnsan hücresi
Bakteri hücresi
8.
Bir hücrede mitokondri sayısının fazla olması bize neyi ifade eder?
9.
Canlıların ortak özellikleri nelerdir?
10.
Yukarıda verilen iki canlının hücrelerinde ortak olarak bulunan ortak ve farklı organellerin isimlerini ilgili kısımlara
yazınız.
Ortak organeller
Farklı organeller
11. Aşağıda sitoplazmada bulunan bazı yapılar ve görevleri karışık olarak verilmiştir. Yapıların görevlerini eşleştiriniz.
1. Mitokondri
●a. Besin ve oksijen üretir.
2. Koful
●b. Hücrenin yaşamsal faaliyetlerini yönetir.
3. Kloroplast
●c. Hücreye şekil verir.
4. Hücre duvarı
●d. Hücrenin enerji santralidir.
5. Hücre zarı
●e. Bitkiyi dış etkenlere karşı korur.
Çekirdek ●f. Besin ve atık madde depola
HÜCRE
Hücre, canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimidir.Tüm canlılar hücrelerden meydana
gelir. Doğada bulunan canlılar tek hücreli veya çok hücreli olabilir. Çok hücreli olan soğan zarı ile ağız
içinden alınan numuneler (örnekler) bitki ve hayvan hücrelerine birer örnektir.Işık mikroskobunda
incelendiğinde hücrelerin genellikle üç ana kısımdan oluştuğu görülür: hücre zarı, sitoplazma,
çekirdek.Ancak çekirdeği olmayan hücreleri de unutmamak gerekir.
Hücre Zarı
Hücreyi dış ortamdan ayırarak hücreye şekil ve dayanıklılık verir. Hücre zarı canlı, esnek ve seçici geçirgendir. Böylece her maddenin hücre içine girmesine veya çıkmasına izin vermez.
Sitoplazma
Çekirdek ve hücre zarı arasını dolduran yapıdır. Hücrenin yaşamsal olaylarının gerçekleştiği
yerdir. Saydam ve yarı akışkandır. Büyük bir kısmı sudan oluşur. Sitoplazmada solunum,
boşaltım, fotosentez, sindirim gibi yaşamsal olaylar gerçekleşir.
Endoplazmik Retikulum
Çekirdek zarı ile stoplazma ya da hücre zarı arasında uzanan iletimle görevli kanal ve borucuklar
sistemidir.
Golgi Aygıtı
Hücrenin bazalında bulunan iç içe geçmiş tabak görünümünde zar sistemidir. Yağ sentezi ve
lizozomların paketlenmesinde görevlidir.
Lizozom
Tek katlı zarla çevrili, içerisinde sindirim enzimleri bulunduran organeldir.
Mitokondri
Hücrenin enerji santralidir. Oksijenli solunumun gerçekleştiği yerdir.
Kloroplast
Sadece bitki hücrelerinde bulunan bu organel, fotosentezin yani besin üretiminin gerçekleştiği
yerdir
Sentrozom
Bu organel sadece hayvan hücrelerinde bulunur ve bölünme esnasında
kromozomların kutuplara taşınması görevini üstlenmiştir.
HücreÇekirdeği
Hücrenin en önemli organeli ve yöneticisi konumundadır. Dış tarafı çift kat zarla çevrili, içerisi
ise karyoplazma denilen sıvı madde ile doludur. Ayrıca kromozomlar ve çekirdekçik de burada
bulunur.
DEĞERLENDİRME
Sıfırdan Zirveye Başarı Öyküleri
• Aşağıda verilen röportajı okuyalım, boş bırakılan kısımlarını tamamlayalım.
• Aşağıda resmi verilen hücrenin hangi canlıya ait olduğunu tahmin edelim.
Evet, sayın okuyucularımız, “Sıfırdan Zirveye
Başarı Öyküleri” adlı yazı dizimize kaldığımız
yerden devam ediyoruz. Bu haftaki konuğumuz
hepimizin yakından tanıdığı bir isim, hücrenin
yöneticisi sayın “çekirdek”.
Soru: Sayın çekirdek, hepimiz toplum olarak
bu başarı öyküsünün sırrını merak ediyoruz. Ne
zaman ve nerede başladı bu öykü?
Çekirdek: Aslında hem çok kolay hem çok
zahmetli bir iştir bizimki. Öncelikle uygun
elemanları bulmak zorundasınız. Uygun elemanları
bulduğunuz zaman işler gayet kolay olur.
Soru: Elemanlarınız kimler, kaç elemanınız var?
Çekirdek: Elemanlarımız çok özel kişiler. Onlara genel olarak organel denir. Tabi her
birinin özel bir adı var. Hepsi okumuş çocuklar. Kendi alanlarında uzman, gayet kaliteli
elemanlar.
İş yoğunluğuna göre eleman sayım bazen değişiyor. Örneğin, geçenlerde enerji
ihtiyacım artmıştı. Bu nedenle de mitokondri sayımı artırdım.
Soru: Peki, bu özel elemanlarınızı bize biraz tanıtır mısınız?
Çekirdek: Tabi, tanıtırım. Biraz önce de bahsettiğim mitokondri organelimden başlayayım
öyleyse. İş yerimin yani hücremin enerji ihtiyacını mitokondriler sağlar. Ribozom adlı
organellerim ise protein üretir. Çok çalışkandır. Bildiğiniz gibi protein bir hücrenin olmazsa
olmazıdır. Bu yüzden ribozomlara çok önemli görevler düşer. O küçücük cüsseleri ile o
kadar büyük işler başarırlar ki hayret edersiniz. Zaten hücrenin en küçük organelleri de
onlar. Endoplazmik retikulum ..............................................., golgi cisimciği ..............................
................., lizozom ..............................................., koful ...............................................
Soru: Biraz önce “uygun elemanları bulmak” tan söz etmiştiniz. Sizin için uygun olmayan
elemanlar da var mıdır?
Çekirdek: Elbette var. Örneğin, kloroplast denen bir organelden bahsedebiliriz. Görevi hücre
için …....…… üretmek. Üstelik bu işi havadan karbon dioksit, topraktan …...... alarak yapıyor.
Sürekli “Benim kendi kurallarım var, her hücrede çalışamam.” der. ….....…… hücrelerinde
çalışırmış sadece.
Soru: Ne kadar ilginç!
Çekirdek: Ama benim de böyle bir organelim var. Adı sentriol. Onu da asla .............
hücrelerinde
çalıştıramazsınız.
Soru : Onun görevi nedir?
Çekirdek: O, ….................………… görevli.
Soru: Biz aslında diğer hücre ile de röportaj yapmak istiyorduk. Bu mümkün olmadı. Buraya
bile gelirken kapıda görevliler tarafından o kadar çok incelendik ki…
Çekirdek: O hücre zarı. Öyle herkesi içeri alamaz. Seçmek ve ona göre içeri geçirmek
zorundadır.
Diğer hücreyle röportaj yapacaksanız önce …...............… nı aşmanız gerekir. Orayı
aştıktan sonra hücre zarı tarafından sorgulanırsınız. Geçişinize izin verirse merkeze gider,
çekirdekle görüşmenizi yaparsınız.
Soru: Anladım. Son olarak siz de kendi görevlerinizi anlatır mısınız okuyucularımıza?
Çekirdek: Ben hücrenin yöneticisiyim. .................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
Soru: Verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederiz. Başarılarınızın devamını dileriz.
Çekirdek: Ben teşekkür ederim. Toplumumuzun bu bilgileri bilmesi gerekiyordu.
Bu yazımızda ................................ ile röportaj yaptık. Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere.
Hoşça kalın.