CANLILARIN TANIMLANIP ADLANDIRILMASI: TAKSONOMİ

CANLILARIN TANIMLANMASI ve ADLANDIRILMASI:
TAKSONOMİ
1969 Yılında Whittaker’in geliştirdiği 5’li Alem sistemi kullanılmaktadır. Canlılar
Monera ve Eukarya olmak üzere ikiye ayrılır. Sınıflandırma yani taksonomi sistemleri bir
hipotezdir. Biyologların canlıları daha iyi incelemesine yardım etmeği amaçlar. Filogenetik
ağaç: Ortak ataları ve ayrılma noktalarını gösteren şekildir.
PROKARYOT (pro=önce; kary=nükleus; nucleolus yok)
Monera-Alem 1
Eubakteriler (Eubacteria; gerçek bakteriler)
Cyanobakter (eski adı Mavi-Yeşil alg)
Proklorofitler
Archaebakteriler (Archaebacteria: aşırı çevre şartlarında yaşayan organizmalar.
Eubacteria’dan ribozomları ve protein sentez başlangıcı farklı; duvar yapısı farklı).
Rickettsia (zorunlu hücreiçi paraziti)
Chlamydia (zorunlu hücreiçi paraziti)
Viruslar
EUKARYOT (gerçek bir nucleus’a sahip)
Protista (doku farklılaşması yok; bir hücreli eukaryotlar)- Alem 2
Algler
• Rhodophyta (kırmızı algler)
• Phaeophyta (kahverengi algler)
• Chlorophyta (yeşil algler)
• Euglenaphyta (öglenoyitler)
• Bryophyta (ciğerotları, karayosunları)
• Chrysophyta (Krizofita; krizofitler: diatomeler)
Protozoa (Protozoon’un çoğulu)
• Rhizopoda (amipler, sarcodina, kökbacaklılar)
• Mastigofora (kamçılılar, tripanozom)
• Ciliata (silliler)
• Sporozoa (mantar benzeri bir hücreliler; sıtma etkeni Plazmodium tipik örnek)
Fungi (mantar ve küfler)- Alem 3
Spor üretirler, kamçı yok. Fotosentetik değil. Hayvanlara daha çok benzerler.
Heterotrof çünkü absorplamaya dayalı beslenme var. Hücre duvarında selüloz yok;
kitin var.
Plantae- Alem 4
Hücre duvarında selüloz var. Bitkilerin genel özellikleri (Tablo 27.1, Mader s.445):
1. Multisellüler canlılar. Doku ve organları farklılaşmış hücrelerden oluşur.
2. Klorofil a, b ve karotenoidleri taşırlar, besinlerini nişasta halinde depolarlar, selüloz
hücre duvarları var.
3. Eşey organlarının dışı üreme hücresi özelliğinde olmayan hücrelerle kaplıdır. Gelişen
gametleri kuruluğa (desikasyon) karşı korur.
4. Gelişen embryonun kurumaması için dişi üreme yapılarında su ve besin maddeleri
bulunur.
5. Hayat döngüleri döl almaşı şeklindedir (“alternation of generations”).
Animalia- Alem 5
Yiyerek beslenme şekli var. Hayvanların genel özellikleri (Tablo 28.1, Mader s.446):
1. Hepsi heterotrof canlılar, besinlerini önce vücudun içinde bir boşluğa alıp (ingestion)
sonra sindirir.
2. Kas lifleri sayesinde hareket etme güçleri vardır. Çoğu hareketli.
3. Multisellüler canlılar. Doku ve organları var. Sinir sistemi sayesinde impuls iletimi.
4. Hayat siklusları DİPLONTİK. Ergin her zaman diploid.
5. Genellikle eşeysel ürerler. Oluşan zigot segmentasyon geçirir (birbirini takip eden
mitotik bölünmeler); embriyo belirli gelişim safhalarından geçer.
1
Sistematik = Taksonomi; Sistematikçi = Taksonomist. Canlıları tanımlayıp
adlandıran biyoloji dalı. Türler arası akrabalıkların incelenmesidir. Kullandığı araçlar:
Fosiller, dış morfoloji, iç anatomi, histoloji, embriyoloji, kromozom morfolojisi, davranış,
moleküler taksonomi teknikleri.
İki türün DNA’sını tek zincir molekül haline denatüre etmek, bunları birbirine
karıştırmak ve çift zincirli melezleri oluşturmaktır. Hibridizasyon derecesi ne kadar fazla ise,
iki türün o kadar yakın akraba oldukları kabul edilir. Proteinlerin amino asit dizisi
karşılaştırılabilir. Doğrudan DNA dizileri (sekans) karşılaştırılabilir ancak hem çok zahmetli,
hem pahallı hem de uzmanlık isteyen bir iştir. Daha kolay olan rRNA genlerinin sekansları
karşılaştırılır.
Dünyada yaklaşık >106 hayvan türü bilinmektedir. Bitki türü sayısı ise > 325 X 103
dir. Takson hiyerarşik alt gruptur. Örnek: cins (genus) yakın akraba türlerin grubudur.
Alem = Kingdom
Şube = Phylum (bitkilerde Divisio)
Günümüzdeki binom taksonomi sistemini Linnaeus (1707-1778) geliştirmiştir. Her
türün iki adı var. İlki cins; ikincisi türe özgü isim. İki ayrı tür aynı isme sahip olamaz. Cins
büyük harf tür küçük harf ile ve italik (eğik) yazı ile yazılır.
Tür: Species. Birbirine benzeyen, sadece kendi aralarında verimli gen alış-verişi
yapabilen (üreyebilen) bireylerin oluşturduğu populasyon(lar). Tür bir birimdir. Doğal şartlar
altında bireyleri üreyebilir ve üretken yavru verebilir.
Hayvanlardan örnek olarak Leopar’ın sistematiği aşağıda verilmiştir.
Üst grup: Eukarya
Kingdom: Animalia
Phylum: Chordata
Classis: Mammalia
Ordo: Carnivora
Familia: Felidae
Genus: Panthera
Species: Panthera pardus
2
Bitkilerden örnek olarak Orkide’nin sistematiği aşağıda verilmiştir.
Üst grup: Eukarya
Kingdom: Plantae
Divisio: Magnoliophyta
Classis: Liliopsida
Ordo: Orchidales
Familia: Orchidaceae
Genus: Cypripedium
Species: Cypripedium acaule
Hayvanlar yaklaşık 34 Phylum içerir. Dokuz Phylum (çoğul Phyla) omurgasızlar, bir
Phylum omurgalılar (Chordata). Campbell Bölüm 32 s. 633
Hayvanların sınıflandırılmasında kullanılan kriterler:
SİMETRİ TİPİ.
Asimetri. Belirli bir simetri tipi bulunmaz. Örnek süngerler.
Radiyal (ışınsal) Simetri. Hayvan daireseldir. Sesil (hareketsiz canlılar). Örnek deniz
lalesi (anemon).
Bilateral Simetri. Hayvanın belirgin sağ ve sol yanları vardır. Longitudinal (boyuna)
kesitte eşit iki yarım elde edilir. Hareketli.
2- GELİŞİM SIRASINDAKİ GERM TABAKALARI VE BUNLARDAN OLUŞAN
YAPILAR. Çoğunda üç tabaka var (triploblastik) ama bazılarında sadece 2 germ tabakası var
(diploblastik): Ectoderm ve Endoderm. Bu hayvanlarda doku seviyesinde organizasyon var.
Üç germ tabakası: Ectoderm, Endoderm, Mezoderm bulunan hayvanlarda organ seviyesinde
organizasyon var.
3- VÜCUT BOŞLUĞU TİPİ. Acoelomate (asölemat, iç vücut boşluğu tamamen mezoderm
tabakasıyla döşenmiş değildir.), Psuedocoelomate (psödosölomat, sadece bir Phylum ile
temsil edilirler, boşluk vardır ancak mezoderm ile tam olmayan şekilde döşenmiştir. Vücut
duvarının altında mezoderm tabakası vardır; ancak sindirim sisteminin altında değildir.) ve
Coelomate (sölomat, hakiki sölom boşluğu vardır. Sölom boşluğu tamamen mezoderm ile
3
kaplıdır.). Şeklin (Campbell Şek. 32.4, s. 636; Mader Fig. 28.2) filogenetik ağacın altındaki
dört hayvan Phylum’unda hakiki sölom bulunmaz:
4
4- SÖLOMATLAR YA PROTOSTOM VEYA DÖTROSTOM’dur. Protostom: Blastopor
ağzı oluşturur. Bu gruba dahil Phyla- Mollusca, Annelida ve Arthropoda. Dötrostom:
Blastopor anusu oluşturur; ikinci bir delik ağzı oluşturur. Bu gruba dahil PhylaEchinodermata, Hemichordata ve Chordata.
Sünger, Deniz Anası
Deniz Yıldızı, Deniz Kestanesi
5- SÖLOMATLAR SEGMENTSİZ VEYA SEGMENTLİ OLMAK ÜZERE İKİ TİPTİR.
Segmentli hayvanlar tekrarlayan birimlerden oluşur. Segmentasyon ile belirli kısımlar belirli
amaçlar için farklılaşır.
5
6
Taksonomi faydalı web siteleri:
http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/T/Taxonomy.html
http://escience.ws/b572/L22/L22.htm
http://www.cartage.org.lb/en/themes/sciences/Zoology/Biologicaldiverstity/AnimalsII/Animal
sII.htm
http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/campbl32.htm
http://oceanexplorer.noaa.gov/explorations/06fire/background/microbiology/media/universal_
tree2hotbugs.html
TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi Taksonomi eki
7