BÖLÜMÜ: Tıp Fakültesi DERS ADI Farmakoloji Eğitim Öğretim Yöntemleri Krediler Seminerler/ Proje/Alan Çalışma Diğer* Toplam Kredi Çalışması Grupları 148 5 Yarıyıl Teori/Ders Uygulama Anlatımı 5-6 148 Fakülte Yrd.Doç.Dr.Şahika GÜNER,(M.Sc,Ph.D.), [email protected], Ders Dili Zorunlu/ Seçmeli Ön Koşul Türkçe Dersin Tanımı Dersin Amacı Lab. AKTS Kredisi 5 Zorunlu Yok Farmakolojik tedavinin amacı pek çok hastalığı önlemek, tedavi etmek veya kontrol altına almak olarak tanımlanabilir. İlaç biyolojik herhangi bir fonksiyonda değişiklik oluşturabilen substansdır. Farmakolojinin bazı çalışma alanları; Medikal ve klinik farmakoloji (İlaçların insan ve deney hayvanlarındaki etkilerini anlamak, yeni ilaç dizayn etmek ve gelecekteki tedavi modalitelerini belirlemek), medikal ve çevresel toksikoloji (ilaçların organizmalar üzerindeki toksik etkilerini birey ve toplum düzeyinde saptamak), farmakogenetik (her bireyde veya bazı popülasyonlarda oluşabilecek genetik farklılığa bağlı olarak ilaç etkilerinde ortaya çıkabilecek değişiklikleri saptamak) sağlık reformu (her ülkenin ilaç politikalarını şekillendirmeye yönelik yasal düzenlemelere yardımcı olmak, toplum sağlığını en uygun bütçe çerçevesinde üst düzeye çıkarmak, ilaçların yanlış kullanımından ve yan etkilerinden kaçınmak). Öğrencilerin anımsaması gereken başlıca farmakolojik ilkeler: Bütün ilaçlar insan sağlığını iyileştirmeyi hedefler ancak hangi durumlarda toksik olabilecekleri iyice anlaşılmalıdır. Öğrenciler tıbbi tedavilerin etkinliklerini ve güvenlik aralıklarını iyice anlamalıdır. Genel Kavramlar İlaç sınıflandırılması, Terapötik Indeks, terapötik pencere, doz-yanıt ilişkisi, farmakodinamik kavramlar (reseptör teorisi, efikasite ve potens kavramları, agonizma ve antagonizma çeşitleri, ilaç dağılım prosesleri, absorbsiyon, dağılım, metabolizma, eliminasyon). Farmakokinetik İlkeler Plazma konsantrasyon-zaman profilleri (doz ve doz aralıkları, tek ve yinelenen dozlar, maksimum plazma konsantrasyonu (Cmax), Minumum etkin konsantrasyon (Cmin), dağılım ve eliminasyon fazları, maksimal plazma konsantrasyonuna ulaşma süresi (Tmax), ilaç uygulama yolları, hedef doku konsantrasyonları, Farmakokinetik parametreler ve kavramlar (Klerens (Cl), dağılım hacmi (Vd), Eliminasyon hız sabiti (Ke), Eliminasyon yarı ömrü (t1/2), biyoyararlınım (F), ilk geçiş etkisi, ön-ilaç, denge konsantrasyonu, yükleme ve idame dozlarında plazma denge konsantrasyona ulaşma zamanı, sıfırıncı ve birinci derece kinetikler, yavaş-salınımlı formülasyonlar İlaç Metabolizması İlaç metabolizma yolları, ilaç absorbsiyon ve eliminasyonu, ilaç metabolize eden önemli enzim substratları, inhibitöri ve uyarıcıları, absorbsiyon ve eliminasyonun rolü, Faz 1 ve 2 enzimleri, önemli enzimatik reaksiyonlar ve substratları, sitokrom P450 enzimleri (CYP1A, CYP2D, CYP2C, CYP3A), konjugasyon enzimleri. Farmakogenetik Temel kavramlar, Etnik farklılıklar, genetiksel değişiklik gösteren spesifik enzimler (CYP2D6, CYP2C9, CYP2C19, NAT, TPMT) İlaç Taşınımı İlacın absorbsiyon, eliminasyon ve doku penetrasyondaki transport rolünün açıklanması, önemli ilaç transport enzim substratları, inhibitörleri ve indükleyicileri Yaşlı ve pediatrik hastalar için reçeteleme Farmakolojik/fizyolojk ilkeler, dozlama prensipleri, karakteristik advers ilaç reaksiyonları, yaşlı hastalarda daha dikkatli olunmasını gerektiren ilaçları tanıma, yaşa bağlı olarak ilaç kullanımı ve etkisindeki farklılıkları açıklayabilme, bu hastalar için doz ve doz-aralıklarını belirlenmesi Hamile ve Emziren kadınlar için reçeteleme Önemli teratojenler, hamilelikte ilaç kullanımı ve tedavisi, süte geçen ilaçlar, emzirme döneminde görülebilecek olası ilaç kontendikasyonları TERAPÖTİKLER Genel Noktalar İlaç tedavisi gerektirebilen önemli hastalıklar ve durumlar. Herbir hastalık ve tedavi için öğrencilerin hastalığın mekanizması, terapötik hedefleri, hastalık için seçilen ilaç ve ilaç gruplarının etki mekanizmalarını bilmesi. Öğrencilere sadece herbir ilaç ve ilaç grubu için etki mekanizmalarını değil ilaçların klinikle ilişkili farmakolojik karekteristikleriyle ilgili bilgi de kazandırmak (absorbsiyon, dağılım, metabolizma ve atılım; belirtiler, önemli advers etkiler, önemli ilaç etkileşmeleri, dozlar ve doz planlaması, izleme) Spesifik Hastalık ve Durumlar Psikiyatrik Durumlar Psikoz, depresyon, anksiyete, insomniya ilaç ve ilaç gruplarına bağımlılık, psikotropikler : trisiklik antidepressanlar, selektif serotonin re-uptake inhibitörleri, selektif norepinefrin re-uptake inhibitörleri, benzodiazepinler (diazepam, lorezepam, midazolam), Sigara bırakma, nikotin replasmanı (patch, sakız), buprion Nörolojik Bozukluklar Parkinson sendromu, epileptik bozukluklar, demans; antiepileptik: karbamazepin, feniton, fenobarbital, valproik asid, benzodiazepinler: gabapentin, lamotrijin SSS dejenerasyonu yapan durumlar: anti-parkinson ilaçlar: L-dopa, bromokriptin, amantadin anti-alzheimer ilaçları, donezepil Anestezi ve Anajzeji Genel anestezi, lokal anestezi, anestetik gazlar, midazolam, propofol, ketamin, barbitüratlar, kas gevşeticileri, opioidler (morfin, kodein), asetaminofen, NSAİİ, aspirin Kalp ve Kardivasküler Durumlar Hipertansiyon, dislipidemi, iskemiye bağlı inme (önleme ve tedavi), iskemik kalp hastalıkları, konjestif kalp yetmezliği, aritmiler, venöz-tromboembolizm ; kardiyovasküler :beta blokerler, nitratlar, digoksin, diuretikler, ACE inhibitörleri, kalsiyum kanal blokerleri, AT-II reseptör blokerleri, antiaritmikler, amiodaron, lidokain, propafenon, kinidin, sotalol, lipid düşürücü ajanlar (statinler, fibratlar, niasin, kolesitiramin), acil ilaçları (epinefrin, atropin, prokainamid, dopamin, antikoagülanlar (warfarin, heparin(fraksiyonlanmamış ve dşük molekül ağırlıklı), antiplataletler (aspirin, klopidogrel, tiklopidin) Solunumla ilgili durumlar Alerjik rinit, astım, KOAH, boğmaca, solunum alerjisi ilaçları: bronkodilatörler, lökotrien reseptör antagonistleri, teofilin, antihistaminikler, nazal steroitler, sistemik steroitler, adrenalin, inhaler tedavi (steroitler, beta agonistler, sodyum kromoglikat), mast hücre stabilizörleri, ipratropium bromür, surfaktanlar. Gastrointestinal Bozukluklar Gastroözofajal reflü, peptik ülser, IBS, kolestazis, viral hepatit, diare, üst-gastrointestinal bölge:antiasitler, H2-reseptö blokerleri, proton pompası inhibitörleri, motalite ajanları, uyarıcılar, H. Pilori ve IBS tedavisi (sterotiler, 5-aminosalisilik asit), laksatifler ( selüloz ve polisakkarit türevleri, magnesyum, karatikler laktoz, PEG-bazlı çözeltiler, uyarıcı katartikler, antiemetikler (dimenhidrinat, ondansetron, domperidon, nabilon, proklorperazin, antidiareikler (oral rehidratasyon terapisi, loperamid, kodein, difenoksilat) Jenitoüriner Bozukluklar Prostat hipertrofisi, enüresis (çocuklarda); Alfa-1 adrenerjik blokerler (alfuzosin, doksazosin, tambusolin, terazosin), 5-alfa redüktaz inhibitörleri (finaserit, antikolinerjik, oksibutin, dezmopresin) İskelet kası ve romatizmal durumlar Sırtve bel ağrısı, osteoporosis, hiperürsemi ve gut, romatoid artrit; analjezikler&antiinflamatuarlar (asetaminofen, opioidler(morfin, kodein), asetilsalisilik asit, NSAİİ, Siklooksijenaz-2 inhibitörleri, ergot alkoloitleri, triptanlar, menapoza bağlı durumlar (horman replasman tedavisi), kemik yoğunluğunu düzenleyiciler (vit. D, kalsiyum, bisfosfonatlar, selektif östrojen reseptör düzenleyiciler, kalsitonin, östrojen) antiromatizmal( Hastalık düzenleyen antiromatizmal ilaçlar, NSAİİ, kortikosteroidler, inflimab, etanersept), ksantin oksidaz inhibitörleri (allopurinol) Deri Bozuklukları Akne, atopik dermatis, psöriyazis;dermatolojik preparatlar: steroit kremler, koruyucula, temizleyicile, akne tedavisi (bilgesel ve sistemik), antifungaller, Endokrin ve elektrolit bozuklukları Diabet, seksüel disfonksiyon, tiroid hastalıkları, dehidratasyon, ödem, elektrolit dengesizliği, hormonlar (insulini kortikosteroidler, tiroid hormonları, östrojenler, progesteronlar, androjenler), hipoglisemikler (gliburid, gliklazid, glimeprit), biguanidinler(metformin), insulini meglitinler(rapeglinit, nateglinit), alfa glukozidaz inhibitörleri (akaboz), glitazon (pioglitazon, rosglitazon) Hematolojik Durumlar Anemi(demir, folik asit, vit. B12, eritropoetin), anticoagülanlar (warfarin, heparin) Enfeksiyonel Hastalıklar Akut otitis media, streptokokkal boğaz ağrıları, sinuzit, bronşit, pnömoni, tüberküloz, bakteriyal menenjit, osteomiyelit, sepsis, üriner sistem infeksiyonları, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, varisella, AİDS ve oportünist enfeksiyonlar; antibiyotikler (pensilin, sefalosporinler, makrolitler, vankomisin, aminoglikozitler, trimetoprim ve sülfonamitler, metronidazol, flurokinolonlar, tetrasiklinler, klindamisin, Antiviraller (asiklovir, amantadin, antiretroviral terapi), Antifungaller (imidazol, ketakonazol, itrakonazol, flukonazol), amfoterisin, antitüberküloz ilaçlar( izoniazit, rifampin, etambutol, pirazinamit Kanser Kemoterapotik ajanlar, alkilleyici ajanlar (siklofosfamit, ifosfamit), metotraksat, vinkristin, 5florourasil,vinblastin, doksorubisin, etoposit, cisplatin, karboplatin, 6-merkaptopurinol Hamilelik, doğum ve jinekolojiyle ilgili durumlar Korunma, hamilelikte vitamin desteği, dismonere, endometriyozis, hamilelikte hipertansiyon, kısırlık, Kontraseptifler (doğum kontrol hapları, depo-provera, deri patchleri), hamilelik tedavisi (folik asit, prenatal vitaminler, diklektin), vajinal preparatlar (antifungaller, antibiyotikler, lubrikanlar) Organ Transplantasyonu Kemik iliği ve Solit organlar;İmmunosupressifler (siklosporin, takrolim, mikofenolat, azotiopurin) Genel Durumlar Ağrı, ateş, bulantı ve kusma, gastroenterit, solunum yetmezliği, kalp yetmezliği, böbrek ve karaciğer yetmezliği, alerji, kabızlık DERS KONULARI VE İLAÇ GRUPLARI 1- Temel Kavramlar İlaç reseptörleri ve Farmakodinamik Farmakokinetik & Farmakodinamik İlaç Biyotransformasyonu İlaç geliştirme ve Regülasyonu 2- Otonom Sinir Sistemi ve İlaçları Kolinoreseptör aktive ediciler ve kolinesteraz inhibe eden ilaçlar Kolinoreseptor Bloke edici İlaçlar Adrenoseptor agonistler ve sempatomimetik ilaçlar Adrenoseptor Antagonist İlaçlar 3- Kardiyovasküler İlaçlar Antihipertansif ajanlar Vazodilatatörler ve Angina pektoris tedavisinde kullanılan ilaçlar Kalp yetmezliğinde kullanılan ilaçlar Kardiyak aritmilerde kullanılan ilaçlar Diüretikler 4- Düz Kası etkileyen ilaçlar Histamin, seratonin, Ergot alkoloidleri Vazoaktif Peptidler Prostaglandinler, Tromboksan, Lökotrienler & İlişkili bileşikler Nitrik oksit Astma tedavisinde kullanılan ilaçlar 5- Santral Sinir Sisteminde Kullanılan İlaçlar Sedatif ve hipnotikler Alkol kullanımı Epilepside kullanılan ilaçlar Genel anestetikler İskelet kası gevşeticileri Lokal anestetikler Parkinson ve diğer hiperkinetik hastalıkların tedavisi Antipsikotik ilaçlar ve lityum Antidepresan ilaçlar Opioid analjezikler ve antagonistleri İlaç bağımlılığı 6- Kan hastalıklarında ve inflamasyonda kullanılan hastalıklar & Gut Anemide kullanılan ilaçlar Koagülasyon hastalıklarında kullanılan ilaçlar Dislipidemide kullanılan ilaçlar NSAİİ, Antiromatik ajanlar, Nonopioid analjezikler, Gut tedavisi 7- Endokrin İlaçlar Hipotalamik, pitüiter hormonlar ve ilaçlar Tiroid ve antitiroid ilaçlar Adrenokortikosteroidler ve adrenokortikal antagonistleri Gonadal hormonlar ve inhibitörleri Pankreatik hormonlar ve antidiyabetik ilaçlar Kemik mineral homeostasizini etkileyen ilaçlar 8- Kemoterapötik ilaçlar Beta laktam antibiyotikler ve hücre duvarı inhibitörleri Tetrasiklinler, makrolidler, klindamisin, kloramfenikol, streptogramin, oksalidindionlar Aminoglikozidler ve spektinomisin Sülfonamidler, Trimetoprim & Kinalonlar Antimikobakteriel ilaçlar Antifungal ajanlar Antiviral ilaçlar Sınıflandırılamayanlar, Desenfektanlar, antiseptikler Antimikrobial ilaçların klinikde kullanımları Antiprotozoal ilaçlar Antihelmentik ilaçlar Kanser kemoterapisi İmmunofarmakoloji 9- Toksikoloji Oküpasyonel ve çevresel toksikoloji Ağır metal intoksikasyonları ve şelatörler Zehirlenmelerde tıbbi tedavi ve bakım 10- Diğer Konular Perinatal pediatrik farmakoloji Geriatrik farmakoloji Dermatolojik farmakoloji Gastrointestinal hastalıklarda kullanılan ilaçlar Reçete yazma kuralları, sağlık reformu yasaları ve politikaları, reçeteli ve reçetesiz ilaçların terapötik ve toksik etkileri İlaç etkileşmeleri ve mekanizmaları Aşılar, İmmun globulinler, diğer biyolojik ürünler Farmakoloji ve Klinik farmakolojinin tüm alanlarında genel bir kavrayış kazanma, Canlı organizma ve kimyasal bileşikler arasındaki ilişkileri, ilaçların etki mekanizmalarını, ilacın terapötik önemi ve olası advers reksiyonları, ilacın organizmadaki değişikliklerini anlayabilme, İlacın etkisinin fizyolojik ilkelerle nasıl ilişkili olduğunu kavrama, ekzojen kimyasal bileşiklerin fizyoloji ve/veya patofizyoloji üzerindeki etkisini anlayabilme yeteneği kazandırma, tedavinin amaçlarını değişen fizyolojik sistemlere yönelik olarak düzenleyebilmeyi öğrenme, Amaçlanan terapiye yönelik olarak ilaç mekanizmalarını öğrenme,İlaç veya ilaç kombinasyonları, dozlam ve ilaç uygulama yolları, doz-sıklığı ve süresi, yan etkiler, advers-etkiler, olası ilaç etkileşmeleri, yarar-zarar değerlendirmesi gibi kavramları da gözönüne alarak nasıl etkin bir tedavi rejimi uygulanacağını anlama, Her ilaç grubundan seçilen genel bir ilacın jenerik ve ticari ismini ve bu gruplardaki ilaçların etkilerine eşlik eden isimlerini öğrenme. Genel Kavramlar Önemli farmakolojik kavramları klinik terapötiklerle ilişkilendirebilmek. Klinikle ilgili farmakokinetik ilkeler Plazma konsantrasyon-zaman profil tiplerini tanımlayabilmeli, plazmadaki ilaç konsantrasyonlarını etkileyen kavramları bilme (uygulama yolları, dozlam ve doz-araları, tek ve tekrarlayan ilaç dozları, biyoyaralınım, klirens, dağılım hacmi, elimnasyon yarı-ömrü, sıfırıncı derece kinetikleri), genel klinik farmakokinetik problemleri çözebilme, plazmadaki denge ilaç konsantrasyonlarını belirleyen etkenleri anlama, her bir hasta için denge konsantrasyonunu belirleyebilme, ilaçların hedef dokulardaki konsantrasyonlarını tahmin edebilme, yükleme ve devam dozlarını hesaplayabilme. İlaç Metabolizması İlaç metabolizmasndaki absorbsiyon ve eliminasyonun rollerini açıklayabilme, önemli ilaç metabolize eden enzimlerin substratlarını, inhibitörlerini ve indükleyicilerini tanımlayabilme İlaç Transportu İlaç absorbsiyon, eliminasyon ve doku penetrasyon taşınımındaki rollerini açıklayabilme, ilaç transportundaki önemli enzimlerin substratlarını, inhibitör ve ündükleyicilerinin tanımlayabilme. Hedeflenen Klinikte önemli ilaç etkleşmeleri Kazanımlar Farmakokinetik ve farmakodinamik etkileşmeler arasındaki farkı anlama, Önemli ilaç etkileşmelerini bilme. Advers İlaç Reaksiyonları Genel advers ilaç reaksiyonlarını, farklı teşhis ve yaklaşımları bilme, Farmakogenetik İlaçları metabolize eden önemli enzimlerin genetiksel farklılıklarını tanımlayabilme ve bireyler arası değişiklik gösteren mekanizmalardan birini ve atipik ilaç reaksiyonlarını bilme, ilaç elimine eden önemli proteinler (enzimler, taşıyıcılar) klinikle ilişkili olan polimorfizmleriyle bilme, polimorfizm tiplerindeki etnik farklılıkları bilme Yaşlı ve pediatrik hastalarda reçeteleme Yaşlı, yenidoğan ve çocuk hastalardaki kullanımlarında daha dikkatli olunmasını gereken ilaçları bilme, yaşa bağlı ilaç kullanımı veya etkisinde farklılık oluşturabilen mekanizmaları açıklayabilme, bu hastalarda doz ve doz aralıklarını hesaplayabilme, Hamile ve Emziren Kadınlarda reçeteleme Teratojenleri bilme, emziren annelere uygun olmayan ilaçları bilme, Terapötikler Özel durumlar (hastalıklar) için olan terapötik hedefleri ve seçenekleri bilmek, bu durumlar için seçilecek ilaç gruplarını tanımak (yukarıdaki lstede belirtilen), gerekliyse alternatif ilaç listelerini belirleyebilmek, ilaç etki mekanizmalarını tartışabilme, klinik açıdan önemli ilaç dağılımı (ADME) durumlarını tanımlama, doz planlaması (dozlar, doz aralıkları, veriliş yolları) yapabilme, hasta gözlem planı yapabilme, yan etki profillerini bilme, risk taşıyan önemli ilaç etkileşmelerini bilme. HAFTALIK Hafta KONULAR DERS Farmakolojiye Giriş, İlaç kavramı ve Şekilleri, İlaç Uygulamaları PROGRAMI 01 Absorbsiyon-Dagılım-Eliminasyon Doz/Konsantrasyon& Etki İlişkileri (Farmakokinetik 1-2) 02 Biyotransformaston ve Farmakokinetik Etkileşmeler Reseptör Kavramı, İlaç-Reseptör İlişkileri ve Farmakodinami kavramı 03 İlaçların Etki Mekanizmaları, Farmakodinamik Etkileşmeler İlaçların Toksik Etkileri ve Toksikolojinin Temel Kavramları 04 Akut İlaç Zehirlenmesi Tedavisinde Genel llkeler Otonom Sinir Sistemi 05 Otonom Sinir Sistemini Etkileyen İlaçlar, Sınıflandırılmaları ve Genel Özellikleri Parasempatomimetik İlaçlar 06 Parasempatolitik İlaçlar ve Antikolinesterazlar Sempatomimetik İlaçlar 07 Sempatolitik İlaçlar Nikotin, Gangliyon Stimule ve Bloke edici ajanlar 08 Santral Sinir Sistemi Farmakolojisi Sedatif hipnotik ilaçlar 09 1. Ara Sınav Antiepileptik İlaçlar 10 Genel Anestetikler Lokal Anestetikler, Alkol ve Madde Bağımlılığı, İlaç Suistimali 11 Antipsikotik İlaçlar ve Lityum Antidepresanlar 12 Non-Steoridal antiinflamatuvar İlaçlar Opioid analjezikler ve Antagonistleri 13 İskelet Kas Gevşeticileri Alzheimer Hastalığı ve Tedavisi, Parkinson ve Diğer Hareket Hastalık Bozuklukları ve 14 Tedavisi Santral Sinir Sistemi Stimulanları ve Kilo Kaybettiren İlaçlar Kardiovasküler Sistem Farmakolojisi 15 Konjestif Kalp Yetmezliğinin Tedavisi Vazodilatatörler ve Antianjinal İlaçlar 16 Antihipertansif İlaçlar Antiaritmik İlaçlar 17 Diüretikler Dislipidemik ilaçlar 18 2. Ara Sınav Koagulasyonda Kullanılan İlaçlar; Antikoagulan İlaçlar (Indirek ve direk trombin inhibitorleri & warfarin, kumarin) Fibrinolitik İlaçlar, Antiplatelet ajanlar 19 Anemide Kullanılan İlaçlar (Demir, Vit B12, Folik Asit) & Hematopoietik Büyüme Faktörleri (Eritropoietin, Myeloid Büyüme Faktörleri, Megakaryositik Büyüme faktörleri) Hemostatik İlaclar & Su, Tuz, Asid ve Baz Dengesini Düzenleyen İlaçlar 20 Endokrin Sistem Farmakolojisi ve Pankreatik Hormonlar Antidiyabetik İlaçlar 21 Adrenokortikosteroid Hormonlar ve Adrenokortikal Antagonistler Tiroid Hormonları ve Antitiroid İlaçlar Kemik Mineral Homeostasizini Etkileyen Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve İlgili İlaçlar – 22 Anormal serum kalsiyum ve fosfat seviyeleri ve tedavide kullanılan ilaçlar Gonadal Hormon ve Inhibitörleri (Estrojenler, Projestinler ve Antagonistleri, Oral Kontraseptifler) 23 Hipofiz ve Hipotalamus Hormonları; GH (Somatotropin), Gonadotropinler (FSH, LH, HCG), GnRH, Prolaktin Posterior Pituiter Hormonlar; Oksitosin & Vazopresin (Antidiüretik hormon - ADH) 24 3. Ara Sınav Otokoid Sistem, Histamin ve Antihistaminikler 25 Serotonin & Ergot Alkaloidleri Vazoaktif Peptidler (Ajiotensin, Kinin, Vazopresin, Natriuretik Peptidler, Vazopeptidaz inhibitörleri, Endotelinler, Vazoaktif Intestinal Peptid, Substance P, Nörotensin, Kalsitonin 26 gen ilişkili peptid, Adrenomedullin, Nöropeptid Y, Ürotensin) Eikozanoidler, Prostaglandinler, Tromboksan, Lökotrienler & Nitrik oksid Solunum Sistemi Farmakolojisi, Antitussif, Ekspektoran, Mukolitik ve Surfaktanlar 27 Bronkodilatör ve Anti-astmatik İlaçlar Gastro İntestinal Sistem Farmakolojisi, Peptik Ülser ve Tedavisi, Emetik ve Antiemetik 28 İlaçlar Laksatif, Purgatif ve Antidiyareik İlaçlar, Sindirim sistemini etkileyen diğer ilaçlar 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Antibiyotikler ve Kemoterapötikler Hücre duvarı Sentez İnhibitörü, Penisilinler & Sefalosporinler ve Sefamisin Monobaktamlar & Beta-Laktamaz Inhibitorleri & Karbapenemler & Glikopeptid Antibiyotikler & Diğer Hücre Duvarı veya Membran Aktif Ajanlar Aminoglikozidler ve Spektinomisin & Sulfonamidler, Trimetoprim ve Kinolonlar Protein Sentez İnhibitörleri; Makrolidler, Tetrasiklinler, Linkozamidler, Kloramfenikol, Streptograminler, Okzolidindionlar (Linezolid) Antifungal ve Antituberkuloz Ilaclar Antiviral Ilaclar; HSV & VZV- CMV enfeksiyonunda kullanılan ilaçlar Antiretroviral İlaçlar & Proteaz Inhibitörleri & Antihepatit Ilaçlar ve Diğerleri Antimikrobial Ajanlar (Metranidazol, Mupirosin, Polymiksinler & Üriner Antiseptikler) Dezenfaktanlar, Antiseptikler & Sterilanlar Antimikrobial İlaçların Klinikde Kullanılmaları, Toksisiteleri, Kombinasyonları ve Antimikrobial İlaç Profilaksisi Antiprotozoal İlaçlar; Malarya ve Amibiasiz Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Diğer Antiprotozoal İlaçlar (Pentamidin, Sodyum Stiboglukonat, Nitazoksadine & Tripanosomiasiz ve Leismaniasiz de Kullanılan İlaçlar) & Antihelmentik İlaçlar 4. ara sınav Kanser Kemoterapisi ve Antineoplastik İlaçlar Immunofarmakoloji & İmmün Sisteme Etkili İlaçlar Ağır Metal Intoksikasyonları ve Şelatörler, Toksikokinetik ve Toksikodinamik, Yaygın görülen Toksik İlaç Sendromları, Farmakogenetik & İlaç Etkisindeki Farklılıklar ve Klinikte Sık Görülen İlaç Etkileşmeleri Perinatal, Pediatrik, Geriatrik Farmakoloji & Gebelikte İlaç Kullanımı Akılcı İlaç Kullanımı & Reçete Yazma Kuralları Değerlendirme Ölçütleri Yüzde(%) Ara Sınavlar 4 arasınav 40 Kısa Sınavlar Ödevler Uygulamalar Laboratuar Projeler/ Alan Çalışması Seminerler/ Çalışma Grupları Dönem Sonu Sınavı Dersin Kitabı ve/veya Kaynaklar 1 Final Sınavı 60 Diğer (Katılım, kütüphane çalışması, vb.) th Basic and Clinical Pharmacology (Bertram Katzung, Masters, Trevor. LANGE. 11 Edition), Lippincott's Illustrated Reviews: Pharmacology (R.A. Harvey, P.C. Champe, Lippincott Williams th & Wilkins, 4 Edition), The Pharmacological Basis of Therapeutics. 12th Edition, Goodman & Gilmans. Laurence Bruton, Bruce Chabner, Bjorn Knollman, KAYAALP Tıbbi Farmakoloji, (12. baskı, Pelikan Kitabevi, Prof.Dr. Oguz KAYAALP), Pharmacology School of Medicine 5-6 Teaching and Learning Methods Theory/ Practical Lab. Projects/ Seminar/ Lecture Activity Work Field Work workshops s 148 - Faculty Assistant Professor.Dr. Şahika GÜNER,(M.Sc,Ph.D.),[email protected], Semester Credits Others* Total 148 Credits ECTS Credits 5 5 Language Turkish Compulsory or Elective Compulsory Prerequisites The goal of pharmacological therapy is to prevent, cure or control various disease states. A pharmacological drug may be defined as any substance that brings about a change in biological function through its actions. Some of the area of study in pharmacology; Medical and clinical pharmacology (to understand the actions of drugs on individual organisms such as humans and domestic animals), medical and enviromental toxicology (which is concerned with the effects of drugs on all organisms and their survival in groups and species), pharmacogenomics (is the study of genetic variations that cause differences in Description drug response among individuals or populations) and health care (to manipulate of their legislative process which they shape of pharmacologic drug policy in each country; to make sure they are necessary to promote for population's health under suitable cost and to avoid their adverse effects and malpractice. Student should remember some general principles of pharmacology; All pharmacological subtances promote health on the other hand, can be toxic under certain circumstances. Students should understand very well efficacy and safety of medical therapies. General Concepts Drug nomenclature, Therapeutic index, therapeutic window, Dose-effect relationship, Pharmacodynamic concepts (receptor theory, efficacy and potency, type of agonism and antagonism , drug disposition processes (absorption, distribution, metabolism, excretion) Pharmacokinetic Principles Plasma concentration time profiles [dose and dosing interval, repeated dose, peak concentration (Cmax), minimum concentration at steady state (Cmin), distribution and elimination phases, time to Cmax (Tmax), effects of administration routes (oral, intravenous, etc), tissue (target site) concentration profile] Pharmacokinetic parameters and concepts (clearance (Cl), volume of distribution (Vd), elimination rate constant (ke), elimination half life (t1/2), bioavailability (F), first-pass effect, prodrugs, steady-state, time to steady state loading and maintenance doses, first-order versus saturation (zero-order), kinetics, slow-release formulation. Drug Metabolism Explain the roles of drug metabolism in drug absorption and elimination, identify main substrates, inhibitors, and inducers of major drug metabolizing enzymes, roles in absorption and elimination, Phase I and II enzymes, Major enzyme reactions and substrates, cytochrome P450 enzymes (CYP1A, CYP2D, CYP2C, CYP3A), conjugating enzymes. Drug Transport Explain the roles of drug transport in drug absorption, elimination, and tissue penetration, Objectives identify main substrates, inhibitors, and inducers of major drug transporting enzymes, Pharmacogenetics Principles, Ethnic differences, Specific examples of genetically variable enzymes (CYP2D6, CYP2C9, CYP2C19, NAT, TPMT) Prescribing Elderly& Pediatric Patients Pharmacological/physiological principles, dosing principles, characteristic adverse drug reactions, recognize drugs that need to be used with more caution in elderly patients, neonates and children, explain the mechanisms of the age-dependent differences in drug handling or responses, estimate doses and intervals correctly for these patients. Prescribing for Pregnant or Lactating Women Major human teratogens, management of drug use/drug therapy in pregnant women, principles of drug excretion into milk, drugs of relative contraindication during breastfeeding THERAPEUTICS General Learning Points This section describes major diseases/conditions that may require drug therapy. For each disease and drug therapy, the student should understand the following three aspects that constitute the pharmacological basis of the treatment; Disease mechanism, Therapeutic targets, Mechanisms of action of the drug/drug groups indicated for the condition For each drug/drug group, the student should acquire knowledge not only of the mechanisms of action, but also of clinically-relevant pharmacological characteristics of the drug, which comprises the following factors; clinically-relevant ADME (absorption, distribution, metabolism, and excretion), Indications, Important adverse effects, Important drug interactions, Doses and dosing schedules, monitoring. Specific Disease&Conditions Psychiatric Conditions Psychoses, Depression, Anxiety, Insomnia, Addiction Drugs/drug groups, psychotropics: tricyclic antidepressants (TCAs), selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs), selective norepinephrine reuptake inhibitors (SNRIs), benzodiazepines (diazepam, lorazepam, midazolam, etc), antipsychotic (typical and atypical), lithium, methylphenidate, smoking cessation: nicotine replacement (patch, gum), buproprion Neurologic Disorders Parkinson syndrome, Seizure disorders, Dementia, antiepileptics: carbamazepine, phenytoin, phenobarbital, valproic acid, benzodiazepines, gabapentine, lamotrigine CNS degenerative conditions: anti-Parkinson’s: L-dopa, bromocriptine, amantadine, anti-Alzheimer’s: donezepil Anesthesia/Analgesia General anesthesia, Local anesthesia, anesthetic gases, midazolam, propofol, ketamine, barbiturates, muscle relaxants, opioids (e.g., morphine, codeine), acetaminophen, NSAIDs, aspirin Heart&Cardiovascular Conditions Hypertension, Dyslipidemias, Ischemic stroke (prevention and treatment), Ischemic heart diseases, Congestive heart failure, Arrhythmias, Venous thromboembolism, cardiovascular: beta blockers, nitrates, digoxin, diuretics, ACE inhibitors, calcium channel blockers, ARBs, antiarrhythmics: amiodarone, lidocaine, propafenone, quinidine, sotalol, lipid lowering agents: statins, fibrates, niacin, cholestyramine, emergency drugs: epinephrine, atropine, procainamide, dopamine, anticoagulants: warfarin, heparin (unfractionated and low molecular weight), antiplatelet: aspirin, clopidogrel, ticlopidine Respiratory Conditions Allergic rhinitis, Asthma, COPD, ARDS, Croup, respiratory and allergy: bronchodilators, leukotriene receptor antagonists, theophylline, antihistamines, nasal steroids, systemic steroids, adrenaline, inhaled meds (steroids, beta agonists, sodium chromoglycate), mast cell stabilizers, ipatroprium bromide, OTC cough and cold preparations; stimulators: caffeine, surfactant Gastrointestinal Disorders Gastroesophageal reflux, Peptic ulcer, IBD, Cholestasis, Viral hepatitis, Diarrhea; upper GI: antacids, H2 blockers, proton pump inhibitors, motility agents, stimulants, H.Pylori therapy; inflammatory bowel disease: steroids, 5-amino salicylic acid; laxatives: bulk laxatives, magnesium-based cathartics, lactulose, PEG-based solutions, stimulant cathartics; antiemetics: dimenhydrinate, ondansetron, domperidone, nabilone, prochlorperazine; antidiarrheals: oral rehydration therapy, loperamide, codeine, diphenocylate Genitourinary Disorders BPH, Enuresis (children), alpha1-adrenergic blockers: alfuzocin, doxazocin, tamsulosin, terazosin, 5-alpha reductase inhibitors: finasteride, anticholinergics: oxybutynin, desmopressin Musculoskeletal and Rheumatic Conditions Low back pain, Osteoporosis, Hyperuricemia and gout, Rheumatoid arthritis, sistemik lupus eritramatoz;analgesics/antiinflammatories: acetaminophen, opioids (morphine, codeine, etc), ASA, NSAIDs, Cox2 inhibitors, ergots, tryptans, menopause: hormone replacement therapy, bone density modulators: vitamin D, calcium, bisphophonates, SERMs, calcitonin, estrogen, antirheumatic drugs: DMARDs, NSAIDs, corticosteroids, biological agents (infliximab, etanercept), antimitotics; cholchicine, xanthine oxidase inhibitors: allopurinol Skin Conditions Acne, Atopic dermatitis, Psoriasis;dermatological products:steroid creams, protectants, cleaners, acne medications (topical and systemic), antifungals Endocrine and Electrolyte Disorders Diabetes mellitus, Sexual dysfunction, Thyroid disorders, Dehydration, Edema, Electrolyte imbalances; hormones: insulin, corticosteroids, thyroid hormones, estrogens, progesterone, androgens; hypoglycemics: sulfonylureas (Glyburide, Gliclazide, Glimepiride), biguanide (Metformin), insulin, meglitinides (Repagnalide, Nateglinide) alpha glucosidase inhibitors (Acarbose), glitazones (Pioglitazone, Rosiglitazone) Hematologic Conditions Anemias; drug groups: iron, folic acid, vitamin B12, erythropoietin, Blood clots; Drugs/drug groups, warfarin, heparin Infectious Diseases Acute otitis media, Streptococcal sore throat, Sinusitis, Bronchitis, Community-acquired pneumonia, Tuberculosis, Bacterial meningitis, Osteomyelitis, Sepsis, Urinary tract infection, STD, Varicella, AIDS and opportunistic infections; antibiotics: penicillins, cephalosporins, macrolides, vancomycin, aminoglycosides, trimethoprim and sulphonamides, metronidazole, fluoroquinolones, tetracyclines, clindamycin; antivirals: acyclovir, amantadine, antiretroviral therapy; antifungals: imidazole (ketoconazole, itraconazole, fluconazole), amphotercin; antituberculosis agents: isoniazid, rifampin, ethambutol, pyrazinamide Cancer Chemotherapeutic agents: alkylating agents (cyclophosphamide, ifosfamide), 5-fluorouracil, methotrexate, vincristine, vinblastine, doxorubicin, etoposide, cisplatin, carboplatin, 6mercaptopurine Obstetrics/Pregnancy-Related and Gynecological Conditions Contraception, Vitamin supplement during pregnancy, Dysmenorrhea, Endometriosis, Hypertension in pregnancy, Infertility;contraceptives: hormonal (birth control pills, DepoProvera, skin patch), pregnancy medications: folic acid, prenatal vitamins, Diclectin, vaginal preparations: antifungals, antibiotics, lubricants Organ Transplant Bone marrow, Solid organs drug groups:immunosuppressive agents: cyclosporine, tacrolimus, mycophenolate, azathiopurine Common Symptom Control Pain (analgesics/anti-inflammatory drugs), Fever (analgesics: acetaminophen, NSAIDs), Nausea and vomiting (antiemetics), Diarrhea (anti-diarrhea), Cough (respiratory and allergy), Constipation (laxatives) CONTENTS 1- Basic principles - Drug receptors & Pharmacodynamics - Pharmacokinetics & Pharmacodynamics - Drug biotransformation - Development & Regulation of Drugs 2- Autonomic drugs - Introduction to autonomic pharmacology - Cholinoceptor activating & cholinesterase inhibiting drugs - Cholinoceptor bloking drugs - Adrenoceptor agonists & sympathomimetic drugs 3- Cardiovascular Renal Drugs - Antihypertensive agents - Vasodilators & the treatment of angina pectoris - Drug used in heart failure - Agents used in heart failure - Agents used in cardiac arrhythmias - Diuretic agents 4- Drugs with important actions on smooth muscle - Histamine, seratonin & ergot alkaloids - Vasoactive peptides - The eicosanoids: Prostaglandins, thromboxanes, leukotriens - Nitric oxide - Drugs used in astma 5- Central Nervous System - Sedative hypnotic drugs - The alcohols - Antiseizure drugs - General anesthetics - Lokal anesthetics - Skelatal muscle relaxants - Parkinson & Other movement disorders - Antipsychotik agents & Lithium - Antidepressant agents - Opiod analgesics & antagonists - Drugs of abuse 6- Blood & Inflammation & Gout - Agents used in anemia - Drugs used in disorders of coagulation - Agents used in dyslipidemia - NSAI drugs, Antirheumatic drugs, Nonopioid analgesics & Drug used in Gout 7- Endocrine drugs - Hypothalamic & Pituitary drugs - Thyroid & Antithyroid drugs - Adrenocorticosteroids & Adrenocortical antagonists - The gonodal hormons & inhibitors - Pankreatic hormons & antidiabetic drugs - Agents that affect bone mineral homeostasis 8- Chemotherapeutic drugs - Beta lactam & other cell membrane active antibiotics Learning Outcomes - Tetracyclines, macrolids, clindamycin, chloramphenicol, streptogramins, oxazolidinones - Aminoglycosides & spectinomycin - Sulfonamids & Trimethoprim & Quinolones - Antimycobacterial drugs - Antifungal agents - Antiviral agents - Disinfectants, antiseptics & sterilants - Clinical used of antimicrobial agents - Antiprotozoal drugs - Antihelminthic drugs - Cancer chemotherapy - Immunopharmacology 9- Toxicology - Occupational & Environmental Pharmacology - Heavy metal ıntoxication & Chelators - Management of the poisoned patients 10 – Other Topics - Perinatal & Pediatric pharmacology - Geriatric pharmacology - Dermatologic pharmacology - Gastrointestinal pharmacology - Prescription writing & Health care & Health care policy & Toxic and therapeutic potential of drugs and over the counter agents - Drug interactions and their mechanisms - Vaccines, immune globulins & other complex biologic products To gain a general understanding of all aspects of the basic and clinical science of pharmacology To understand interactions of chemical compound and living system, which includes all of the following, the action(s) of drug (s) on an living system and mechanism of this action, which may be either a) Therapeutic and of value or b) possible bring about adverse reaction. The actions of the body upon the drug, To gain an understanding of how drug actions relate to physiological principles. Physiology or pathophysiology being influenced by an exogenous chemical compounds(s), To learn to relate the altered physiology of system(s) to setting forth the objectives of therapy, To learn drug mechanism actions, to accomplish the objective theraphy, To understand how to properly set up drug regimen based upon all of the above a) Drug or drug combinations b)dosage and route of administrations c) frequency and durations of dosing d)consideration of all precautions, side effects, advers effects and possible drug interactions of drugs being used. Consider benefit vs. risk, To learn the names, generic and trade, of selected common drugs from each of the drug groups and to associate the names with the general actions of that group. General Concepts Articulate key pharmacological concepts in relation to clinical therapeutics Clinically-Relevant Pharmacokinetic Principles Describe a typical plasma concentration-time profile, Appreciate effects of the following on the plasma drug concentration ( administration route, dose and dosing interval, single dose vs repeated doses, bioavailability, clearance, volume of distribution, elimination half-life, zeroorder (saturation) kinetics), Solve common clinical pharmacokinetic problems, Understand key determinants of steady state drug concentration in plasma, Estimate time to steady state in individual patients, Predict drug concentration profiles in tissues (i.e., target site), Compute loading and maintenance doses Drug Metabolism Explain the roles of drug metabolism in drug absorption and elimination, Identify main substrates, inhibitors, and inducers of major drug metabolizing enzymes Drug Transport Explain the roles of drug transport in drug absorption, elimination, and tissue penetration, Identify main substrates, inhibitors, and inducers of major drug transporting enzymes Clinically-Important Drug- Interactions Understand the difference between pharmacokinetic and pharmacodynamic interactions, Identify important drug-interactions Adverse Drug Reactions Common ADRs, differential diagnosis, and approaches Pharmacogenetics Recognize genetic differences of major drug metabolizing enzymes as one of the mechanisms of inter-individual variations and atypical reactions to drugs,Identify major drug eliminating proteins (i.e., enzymes and/or transporters) with clinically relevant polymorphisms, Appreciate ethnic differences in polymorphism patterns. Prescribing for Elderly and Pediatric Patients Recognize drugs that need to be used with more caution in elderly, neonates and children patients, Explain the mechanisms of the age-dependent differences in drug handling or responses, Estimate doses and intervals correctly for these patients Prescribing for Pregnant or Lactating Women Identify human teratogens, Recognize drugs that are not compatible with breastfeeding Therapeutics Recognize therapeutic targets and options (including medications) for those conditions, Identify drugs (or drug groups) of choice for those conditions, List alternative drugs (drug groups) if necessary, Discuss the mechanisms of action of the drugs, Describe clinicallyimportant aspects of drug disposition (i.e.,ADME), Describe treatment schedules (doses/intervals/routes etc), and appropriate monitoring plans, Articulate side effect profiles, important drug interactions, and patient populations at risk. Course Outline Weeks Introduction to Pharmacology 01 Drug forms and administration Drug Absorption, distribution and elimination Pharmacokinetic, Pharmacokinetic Interaction 02 Dose&response relations Biotransformation Receptor, Drug-Receptor Interactions , 03 Pharmacodynamic Interactions The actions of drug mechanisms Toxic actions of drugs & Toxicological Principals 04 General Principals of acut drug poisining treatment Introduction to autonomic nervous system pharmacology 05 General actions and classificatons of the autonomic drugs Cholinomimetic drugs and anticholinesterases 06 Parasympatholytic Drugs Sympathomimetic Drugs 07 Sympatholytic Drugs (Adrenergic receptor blockers, adrenergic neuron blockers (Alpha adrenergic receptor blockers, Beta adrenergic receptor blockers) Nicotine and ganglion stimulant drugs,Ganglion blockers and neuromuscular blockers 08 The principals of cenral nervous system pharmacology Sedative-Hypnotic Drugs and Anxiolytics 09 Midterms (I.) Antiseizures 10 General Anestetics Local Anestetics, Alcohols and Substance Addiction 11 Antipsychotic Agents &Lithium Antidepressants 12 Nonsteroidal Anti İnflammatory drugs Opiod Analgesics and antagonists 13 Skeletal Muscle Relaxants Drugs used Alzheimer disease, parkinsonism and other movement disorders 14 Weight-Loss Drugs Introduction to Cardiovascular System Pharmacology 15 Congestive Heart Failure Treatment Vasodilatator and Antianginal Drugs 16 Antihypertensive Drugs Antiarrhythmic Drugs 17 Diuretics Dyslipidemic Drugs 18 Midterms II Drugs Used in Disorders of Coagulation; Anticoagulant Drugs (Indirect ve direct thrombin inhibitors & warfarin, coumadine), Fibrinolytic Drugs, Antiplatelet agents 19 Drugs use in Anemia (Iron, Vit B12, Folic Acid) & Hematopoietic Growth Factors (Eritropoietin, Myeloid Growth Factors, Megakaryocytic Growth Factors) Homeostatic drugs, Drugs effect water, salt and acid-base balance, 20 Endocrine system pharmacology and pancreatic hormones Antidiabetic Drugs 21 Adrenocorticosteroids&Adrenocortical antagonist Throid and Antithyroid Drugs 22 Hormones That Affect Bone Mineral Homeostasis, Growth Factors and related drugsAbnormal calcium and phosphate levels and Drug Treatment The gonadal hormones& Inhibitors (Estrogens, Progestins and antagonists, oral 23 contraceptives), Hypothalamic & Pituitary Hormones, GH (Somatotropin), Gonadothropins (FSH, LH, HCG), GnRH, Prolactin, Calciotropic Agents 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Posterior Pituitary Hormones, Oxytoxin & Vasopressin (antidiuretic hormones-ADH) Midterms(III) Autacoid system,Histamine and antihistaminics Serotonergic & Ergot Alkaloids Vasoactive peptides (Angiotensin, Kinines, Vasopressinin, Natriuretic Peptides, Vasopeptidase Inhibitors, Endothelins, vasoactive Intestinal Peptide, Substance P, Neurotensin, Kalsitonin gen related peptid, Adrenomedullin, Nöropeptid Y, Urotensin Eicosanoids, Prostaglandins, Thromboxane, Leukotrienes Nitric oxid Respiratory system pharmacology, Antitussives, Expectorans and mucolytics and Surfactant drugs, Antiasthmatic and other bronchodilators Gastrointestinal system pharmacology, Drug used peptic ulcer treatment Emesis ve Antiemetic agents, Laxatives, Purgatives and Anti-diarrheal Drugs, Other Drugs that affect digestive system Antibiotics and chemotherapeutics Cell wall synthesis inhibitors, penicilins & cephalosporins and cephamycin Monobactams & Beta-lactamase Inhibitors & Carbapenems & Glycopeptide antibiotics & The other Cell Wall or Membrane active Agents Aminoglycosides and Spectinomycin & Sulfonamids, trimethoprim, Cinolons Inhibitotory of protein synthesis, Macrolides, lincosamids, tetracyclines, amphenicols, Streptogramin, Oxazolidinedione Antifungal antibiotics and Antituberculosis Drugs Antiviral Drugs, Drugs use in HSV&VZV-CMV infections Antiretroviral Drugs&Proteaz Inhibitors&Antihepatic Drugs and Others Disinfectant, Antiseptics & Sterilants- Clinical Uses in Antimicrobial Drugs, Toxicities, Combination and Antimicrobial drug prophylaxis Antimicrobics Drugs (Metronidazole, Mupirosin, Polymyxins & Urinary antiseptics) Antiprotozoal Drugs, Drugs Uses Malaria and Amebiasis Treatment The other antiprotozoal drugs (Pentamidine, Sodium Stibogluconat, Nitazoxanid), Drugs also used in Tripanosomiasis and Leishmaniasis, Antihelmintic Drugs Midterm(IV) Principles of Cancer Chemotheraphy, Antineoplastic Agents Immunopharmacology&Drug acting on immunologic system Heavy Metal Intoxication& Chelators, Toxicokinetics and Toxicodynamics Common Toxic Syndromes, Pharmacogenetic, Differences of drug actions Clinically-Important Drug Interactions Perinatal, Pediatric, Geriatric Pharmacology Drug uses Pregnant and Lactating Women Rational Drug Use& Principles of Prescription Order Writing Assessment Mid-Terms Mark (X) if present 4, Midterms Percentage(%) 40% Quizes Homeworks/ Term papers Applications Lab Works Projects/ Field Work Seminars/Workshops Finals 1, Final Exam 60% Others (Attendance, library works, vb.) th Basic and Clinical Pharmacology (Bertram Katzung, Masters, Trevor. LANGE. 11 Edition), Lippincott's Illustrated Reviews: Pharmacology (R.A. Harvey, P.C. Champe, Lippincott th Williams & Wilkins, 4 Edition), The Pharmacological Basis of Therapeutics. 12th Edition, Goodman&Gilmans. Laurence Bruton, Bruce Chabner, Bjorn Knollman, KAYAALP Tıbbi Farmakoloji, (12. baskı, Pelikan Kitabevi, Prof.Dr. Oguz KAYAALP), References