EĞİTİM VE KÜLTÜR İNKILÂBI

ATATÜRK İLKELERİ
VE
İNKILÂP TARİHİ II
-Eğitim ve Kültür İnkılâbı
Hazırlayan: Ayhan CANKUT
Yrd. Doç. Dr.
Eğitim İnkılâbı
Osmanlı eğitim sistemi, Selçuklulardan devralınan
geleneksel İslami eğitim sistemi ile 18. yüzyılın sonlarından
itibaren Avrupa'dan esinlenerek kurulan yeni okullardan
oluşuyordu.
Bu iki eğitim sistemi, devlet ve toplum hayatında
birbirinden oldukça farklı ve bazen da zıt dünya görüşlerine
sahip insanlar yetiştiriyordu.
Bu iki tür insanın yanı sıra misyonerler, Hıristiyanlık ilkeleri
doğrultusunda, yabancı devletler kendi ekonomik ve siyasi
çıkarları doğrultusunda, azınlıklar silahlı isyanlar çıkararak
devleti parçalama yönünde çalışacak insanlar yetiştirmeye
çalışıyordu.
Osmanlı Devleti'nin milli birliğini bozmaya yönelik birçok
okul ve yabancı kökenli birçok öğretmene karşı, Türk-İslam
birliğini sağlaması gereken eğitim de ikiye ayrılmıştı.
2
Eğitim İnkılâbı
Modern Osmanlı okul sistemi, özellikle İstanbul'da ve
Balkanlarda kurulmuştu. Ancak Balkan Savaşı'nda ve Birinci
Dünya Savaşı'nda Devletin yatırım yaptığı bu topraklar elden
çıkmıştı. Bu, savaş sonrası Osmanlı eğitimi için büyük bir
dezavantaj idi.
Savaşlar, Devlet bütçesinin büyük bir kısmını alıp
götürüyor, Yükseköğretim kurumlarının öğrencileri ve hatta
bazen liselerde okuyan öğrenciler bile askere alınıyordu.
Savaşın giderek Anadolu topraklarına kadar uzanmasından
sonra, buralardaki okullar da normal görevlerini yerine
getiremiyorlardı.
3
Eğitim İnkılâbı
Birinci Dünya Savaşı'nın, Osmanlı eğitimini rahatlatan bir
yönü de olmuştur.
Osmanlı Hükümeti, Birinci Dünya Savaşı'na katılmasıyla,
savaş halinde olduğu devletlere bağlı yabancı okulları
kapatmıştır. Savaş şartları içinde, yabancı destekli azınlık
okulları da kendiliğinden kapanmıştır. Osmanlı Devleti genel
savaşta yenik sayılıp yurdun çeşitli yerleri işgal edildiğinde
de, yabancı ve azınlık okulları tekrar canlanamamıştır.
Böylece Türkiye Cumhuriyeti'ne bu problem, çoğu çözülmüş
olarak aktarılmıştır.
Her türlü olumsuzluğa ve eksikliğe rağmen, Türkiye
Cumhuriyeti, Osmanlı Devleti'nden çok değerli bir tecrübe
birikimi devralmış ve bunu çok iyi kullanmıştır.
4
Tevhid-i Tedrisat (3Mart 1924)
Osmanlı Devlet yöneticileri, Batılı anlamda yeni kurumlar
kurmaya başladılar. Öncelikle yeni Türk ordusunun
oluşturulması sağlandı. Medreseler ise, yeni okul sisteminin
kurulup yayılmasına önemli bir engel teşkil etmediği için,
bunlara dokunulmadı. Zaten bunların İslami vakıflar
tarafından yönetilmeleri ve dini bilimlere dayalı bir eğitim
yapması da, Osmanlı yöneticilerinin buralara müdahalesini
engelliyordu.
Devletin kurduğu mekteplerden ve vakıfların yönetimindeki
medreselerden, farklı ve hatta birbirine zıt dünya görüşlerine
sahip insanlar yetişiyordu. Bu ikilik, Osmanlı Devletinin ve
toplumunun ilerlemesine büyük engeller çıkarıyordu.
Azınlıkların, yabancı devletlerin ve misyonerlerin kurduğu
okullarda farklı dünya görüşüne sahip insanların yetişmesi de
Osmanlı Devleti’nin parçalanmasında önemli rol oynamıştır.
5
Tevhid-i Tedrisat (3Mart 1924)
Yeni Türk Devleti'nin ve Türk toplumumun birlik içinde
gelişip ilerleyebilmesi, bütün yurtta Cumhuriyet ilkelerinin
yayılabilmesi için öğretimin birleştirilmesi gerektiği, eğitimciler
tarafından da gerekli görülen bir durumdu.
3 Mart 1924 tarihinde "Tevhid-i Tedrisat Kanunu" çıkartıldı.
Bu kanunla, ikili eğitim sistemi kaldırılacak, modern bir millet
yetiştirecek “milli eğitim sistemi” kurulacaktı.
Kanun, bütün medrese ve mektepleri Maarif Vekâleti'ne
devrediyor ve yönetimini oraya bırakıyordu. 11 Mart 1924
tarihinde de Maarif Vekili Vasıf Beyin emri ile medreseler
kapatılmıştır. Bunların öğrencileri ilkokullara, liselere ve
Bakanlığın yeni kurduğu İmam-Hatip okullarına kaydırılmıştır.
Adalet Vekili Necati Bey, Şer-i mahkemeleri lağvetmiş ve
Maarif Vekâleti de buralara kadı yetiştiren Mekteb-i Kuzat'ı
kapatmıştır.
6
Milli Eğitim Teşkilatını Kurma Faaliyetleri
Osmanlı Devleti’nde Fransızların bakanlık esaslarına
dayanan bürokratik düzen kurma çalışmaları kapsamında
eğitim işlerini yürütmek için bir “Maarif-i Umumiye Nezareti” ve
buna bağlı merkez ve taşra teşkilâtı kurulmuştu.
Ankara'da 1920 Mayıs’ında TBMM'ye bağlı bir Maarif
Vekaleti kurulduğunda, bunun merkez teşkilatı gerçekten çok
zayıf ve küçüktü. Maarif Vekaleti, Muallime ve Muallimler Birliği
ile sıkı bir çalışmaya girerek, hem Anadolu'daki eski eğitim
teşkilatını Ankara'ya bağladı hem de daha sonra Cumhuriyetin
esas eğitim sisteminin teorik zeminini, topladığı kongrelerle
oluşturmaya çalıştı.
1920 yılında kurulan İlk ve Orta Tedrisat Müdürlüğü ile TelifTercüme Heyeti'nden oluşan basit maarif teşkilatı; 1923 yılında
yeniden organize edildi.
7
Milli Eğitim Teşkilatını Kurma Faaliyetleri
İdari kısım olarak ilk, orta ve yükseköğretim müdürlükleri,
teftiş kurul istatistik müdürlüğü, hars ve sanayi dairesi
kuruluyor; bilim kurulu olarak da 30 üyeli bir Büyük Maarif
Meclisi oluşturuluyordu.
Mustafa Necati Bey bakan olduktan sonra, 1926 Martında
yürürlüğe giren “Maarif-i Umumiye Kanunu”, Eğitim Bakanlığı
bünyesinde bir "Dil Heyeti" ve bir "Talim ve Terbiye Dairesi"
kuruyordu. Dil Heyeti, daha sonra harf ve dil inkılâbının
gerçekleşmesinde büyük hizmetler gördüğü gibi, Talim ve
Terbiye Dairesi de bugüne kadar ülkemizin milli eğitim işlerinin
beyni olmaya devam etmiştir.
Necati Bey, taşrada pek çok makama dağıtılmış olan eğitim
işlerini, Bakanlığın kontrolüne almak için, kısa bir süre Maarif
Emirciklerini kullanmıştır. Uzman kişi ve kurullardan
yararlanmanın iyi bir gelenek olarak yerleştirilmesine
çalışmıştır.
8
Milli Eğitimin Genel Amaçları ve Temel İlkelerini
Tespit Etme Faaliyetleri
Yeni Türk Eğitiminin Amaçları:
 Türk Milletini, medeniyet safında en ileriye götürmek;
 Gençleri, Türk milletini yüceltecek şekilde aşk, irade ve
kudretle yetiştirmek; onları milli, medeni, insani fikir ve hislerle
donatmak;
 Milliyetçi, cumhuriyetçi, halkçı, inkılâpçı, laik cumhuriyet
vatandaşları yetiştirmek,
 Gençleri, sağlam vücutlu, şen ve gürbüz yurttaşlar olarak
yetiştirmek, onların bedence ve ruhça sağlam alışkanlıklara
sahip olmalarını sağlamak,
 Gençlerin, çevrelerine faal bir şekilde intibak etmelerini
sağlamak; onların ekonomik hayatta başarılı olmalarını
sağlayacak bilgi ve becerileri vermek; böylece ülkenin ihtiyacı
olan hizmet ve sanat adamlarını yetiştirmek,
 Bir üst okula öğrenci hazırlamak.
9
Milli Eğitimin Genel Amaçları ve Temel İlkelerini
Tespit Etme Faaliyetleri
Yeni Türk Eğitiminin Temel İlkeleri:
1. Öğretimin milli olması.
2. Öğretimin bir bütün olması.
3. Öğretimin bilim ve tekniğe dayanması.
4. Türk milli eğitiminin hayata dayalı olması.
5. Herkese okuma-yazma öğretilerek bilgisizliğin ortadan
kaldırılması.
6. Eğitimin laik olması.
7. Karma eğitim ve öğretim ilkesi.
10
İlköğretim Alanındaki Faaliyetler
İlköğretim alanında okul açmak, büyük oranda özel idareye
ve mahalli yöneticilere bırakılıyor; Bakanlık, öğretmen
yetiştirme, ders programını hazırlama ve öğretim biçimi
belirleme, teftiş etme noktalarında ilköğretime karışıyordu.
Bundan dolayı Cumhuriyetin ilköğretim konusundaki esas
çalışmaları öğretmen ve ders programları alanında olmuştur.
Orta dereceli okul öğretmenlerinin maaşları, 1923
Eylül'ünden itibaren Bakanlık bütçesinden ödenmeye
başladığı halde, ilkokul öğretmenlerinin maaşları, daha uzun
süre özel idare bütçelerinden ödenmeye çalışılmıştır. Bakanlık,
sadece yeni öğretmenlerin yetiştirilmesi ve eskilerin meslek içi
kurslarla mükemmelleştirilmesi çalışmaları yapmıştır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında, çok önemli sosyal inkılâplar
yapıldığı için, okul programlarının bunları hazırlayıcı, öğretici,
benimsetici olarak düzenlenmesi çok önemli idi. 1926'dan
11
itibaren, “toplu öğretimin" de uygulanmasına geçilmiştir.
İlköğretim Alanındaki Faaliyetler
1930'dan sonra Atatürk inkılâplarının köylere kadar
yayılması faaliyetleri içinde köy okullarına da büyük görevler
düşüyordu. Ama köylerde ilkokullar açmak ve bu okullara
öğretmen yetiştirmek önemini koruyordu.
Türkiye bu alanda 20.
Yüzyılın
başlarından
beri
kendine has çözüm arayışları
içinde idi. Nihayet 1934-35'ten
itibaren denenmeye başlayan
köy
eğitmeni
yetiştirme
çalışmaları başarılı bulundu ve
bu
sistemin
geliştirilmesi,
ilköğretimin kırsal kesime de
yayılması
yolunda
büyük
mesafeler alınmasını sağladı.
12
Ortaöğretim Alanındaki Faaliyetler
Osmanlı Devleti'nin son yıllarında, eğitim reformlarının ana
odağını ortaöğretim teşkil etmişti. 1923 yılında toplanan Birinci
Heyet-i İlmiye'de "sultani" olan ortaöğretim kurumlarının adı "lise"
olarak değiştirildi; ortaokullara bir, ortaokullu liselere iki devreli
lise denildi.
1924 yılında bir devreli liselere "orta mektep" denilmeye
başlandı ve ortaöğretim; 3 yıl ortaokul, 3 yıl lise olarak
düzenlendi. Liselerde fen ve edebiyat şubeleri açma sistemi de
gene Cumhuriyet’in başlarında getirildi.
1926 ve 1927 yıllarında ortaöğretimde
öğrencilerden ücret alınması durduruldu.
yatılı
olmayan
13
Ortaöğretim Alanındaki Faaliyetler
Ortaöğretimde karma eğitim kabul edilerek, bu alanda
çağdaş zihniyet uygulamaya konuldu.
Atatürk inkılâplarını; millet, devlet, demokrasi, cumhuriyet
ve eşitlik kavramlarını öğrencilere öğretmek; Cumhuriyetin
emanet edileceği yeni gençleri yetiştirmek için Tarih, Coğrafya,
Türkçe, Medeni Bilgiler gibi derslerin saatleri yeniden
belirlendi, kitapları yeniden yazıldı; harf inkılâbından sonra
Arapça ve Farsça dersleri programlardan çıkartıldı. Fen
kitapları, çağdaş bilimsel gelişmelere, Avrupa ve Amerika'daki
ders kitaplarına göre yeniden yazıldı.
14
Öğretmen Yetiştirilme Alanındaki Faaliyetler
İlköğretimin bütün ülke çapında yaygınlaştırılması sırasında,
köye uygun öğretmenler yetiştirme düşüncesine, ABD'den
davet edilen John Dewey de taraftar olunca, 1927-28 yılında
iki köy öğretmen okulu kuruldu, ama 4-5 yıl sonra geri
kapatıldılar.
Ancak laikliğin, cumhuriyetçiliğin, Atatürk İnkılâplarının,
medeni kanunun köylülere öğretilmesi, köyün ekonomik
hayatının olumlu yönde etkilenebilmek için; kültür, eğitim,
sağlık ve tarım konularında bilgili ve becerikli öğretmenler
15
yetiştirilmesi gerekiyordu.
Öğretmen Yetiştirilme Alanındaki Faaliyetler
1936'da Eğitmen Kursları, 1937'de de Köy Eğitim Yurtları
(Köy Enstitüleri) açıldı.
Mili eğitim Bakanı hasan Ali
Yücel, Köy Enstitüsü’ndeki
Öğrencilerle
Osmanlı Devleti zamanında kurulan Yüksek Öğretmen
Okulu sistemine, Cumhuriyet döneminde de devam edildiği
gibi, Musiki Muallim Mektebi ve diğer uzman öğretmenleri
yetiştirmek üzere Orta Öğretmen Okulu (Gazi Eğitim
Enstitüsü) da kuruldu.
16
Mesleki ve Teknik Eğitim Alanındaki Faaliyetler
Cumhuriyetin ilk yıllarında, Meslek Okullarını incelemesi ve
tavsiyelerde bulunması için; 1925 yılında Dr. A. Kühne, 1926
yılında Prof. Frey, Prof. G. Stiehler, Prof. Dr. Omar Buyse gibi
meslek eğitimi uzmanlarını çağırdı.
1927 yılına kadar meslek ve sanat okullarını açmak ve idare
etmek, il ve belediye idarelerine aitti. Bu tarihte, okulların
program/öğretmen yetiştirme ve araç-gereç işlerini Maarif
Vekaleti üzerine aldı.
Bakanlık, mesleki ve teknik eğitim alanındaki öğretmen
ihtiyacını karşılamak için bir yandan Avrupa'ya öğrenci
gönderirken, bir yandan da mesleki eğitim alanında yabancı
uzman ve öğretmen getirildi.
17
Yükseköğretim Alanındaki Faaliyetler
20. yüzyılın başında kurulmuş olan Osmanlı üniversitesi
(Darülfünun), 1919 yılında özerklik ve karma eğitim gibi iki önemli
eğitim ilkesine teorik olarak da olsa, kavuşmuştu.
Yeni Türkiye Cumhuriyeti, ilmi özerkliğine saygı göstermiş, ancak
Yüksek Öğretmen Okulu'nun idaresi ve bazı disiplinsizlik olayları
üzerine çıkan tartışmalar, Üniversite (Darülfünun) ile hükümetin
arasının açılmasına neden olmuştur.
Eski Osmanlı Devleti Harbiye
Nezareti/İstanbul
Üniversitesi
rektörlük binası ve önünde bulunan
Atatürk anıtı
1930'lu yıllarda Üniversite problemi tekrar gündeme geldi; buranın
statik bir mektep olduğu, Cumhuriyetin ve Atatürk İnkılâpları’nın
dinamik yapısına ayak uyduramadığı belirtildi.
18
Yükseköğretim Alanındaki Faaliyetler
Hükümet, İsviçre'den Prof. Dr. Albert Malchei davet etti (1931).
Onun danışmanlığında, 1933 yılında İstanbul Darülfünun ilga
edilip yerine "İstanbul Üniversitesi" adlı bir kurum kurulmuştur.
Yeni kuruluşa eski hocaların büyük bir kısmı alınmamış, Nazi
Almanya'sından kaçan öğretim üyeleri, bu üniversiteye
getirilmiştir.
Ankara Hukuk Fakültesi (1925), Yüksek Ziraat Enstitüsü
(1930), Siyasal Bilgiler Okulu (1935), Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi (1936) gibi yüksekokul ve fakültelerle, Ankara
Üniversitesi'nin temelleri atılmış; bir Doğu Üniversitesi
(Doğu/Güneydoğu Anadolu bölgesinde ) kurulması için de,
19
Atatürk’ün emriyle araştırmalara başlanmıştı.
Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler
Osmanlı Devleti'ndeki yaygın eğitim çalışmalarında, bir zamanlar
Ahi-Esnaf Teşkilatı, tekke ve zaviyeler, cami ve mescitler,
kütüphaneler önemli bir görev yapıyorlardı. Ama bunların
çalışmalarını çağa uydurmakta geç kalınmıştı.
Cumhuriyet döneminde bu alanda asıl çalışmalar 1928'deki Harf
inkılâbından sonra başladı. Harf inkılâbının hemen arkasından, yurt
çapında büyük bir okuma-yazma seferberliği yapıldı. Bu maksatla
"Millet Mektepleri" açıldı. Dünyada o zamana kadarki en geniş
"mecburi" yaygın eğitim, Türkiye'de yapıldı, Buralarda okuma yazma
öğrenenler için halk odaları açıldı, çeşitli yayınlar yapıldı.
20
Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler
Bunun yanı sıra, Osmanlılardan beri aydınlara yönelik yaygın
eğitim çalışmalarını başarıyla yürüten Türk Ocakları, Muallim
Birlikleri, Türk Halk Bilgisi Derneği, 19 Şubat 1932’de Halkevlerine
dönüştü.
Halkevleri, Cumhuriyetin ana ilkelerini ve Atatürk inkılâplarını
milletin ruhuna sindirmek, halk arasındaki etnik, kültürel ve sosyal
ayrılıkları gidermek, aydın ve halk kültürünü kaynaştırmak için DilTarih ve Edebiyat, Güzel Sanatlar, Temsil, Spor, Sosyal Yardım,
Halk Dershaneleri ve Kurslar; Kitaplık ve Yayın, Köycülük, Müze ve
Sergi adlarını taşıyan dokuz şube halinde başarılı çalışmalar yaptı.
21
Azınlık Okulları ve Yabancı Okulların Kontrol Altına Alınması
Birinci Dünya Savaşı, Mütareke ve daha sonraki Kurtuluş Savaşı
sırasında, Anadolu’daki yabancı ve azınlık okullarından pek çoğu
kapanmış veya kapatılmışlardı. Sadece Amerikan Okulları
Cumhuriyet'e kadar varlıklarını sürdürebilmişlerdi. Ancak Ermeni ve
Rum gençlerine ayrılıkçı propaganda yapmaları dolayısıyla bu okullara karşı da sert bir tutum takınılmıştı.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun çıkmasından sonra, Türk
hükümetleri dini eğitim veren yabancı okullara karşı sert bir
mücadele açmışlar, Türkiye'de hiçbir dinin ve mezhebin
propagandasına izin vermeyeceklerini belirtmişlerdir.
22
Azınlık Okulları ve Yabancı Okulların Kontrol Altına Alınması
Okullardaki haçları ve Hıristiyanlıkla ilgili tabloları indirmeyen
Fransız ve İtalyan okulları kapatılmış, 1928 yılında Bursa Amerikan
Koleji'nde iki Müslüman öğrencinin Hıristiyan olması üzerine, bu
okul da kapatılmıştır.
Türkiye, bütün yabancı ve azınlık okullarının laik okullar olması,
Türkiye’nin ve Türk milli menfaatlerinin aleyhine propaganda
yapmamasını, Türk tarih ve coğrafyası dersleriyle, Türkçe
derslerinin Türk öğretmenler tarafından verilmesini istiyordu. Gene
bitirme sınavlarının elçiliklerde yapılması geleneği kaldırıldı.
Türkiye, azınlık ve yabancı okullarını Cumhuriyetin ilk beş altı
yılında tam kontrole aldı ve daha sonra da aynı titiz politikasını
23
sürdürdü.
Kültür İnkılâbı
Harf İnkılâbı:
Türkiye'de Arap harflerine dayalı yazının değiştirilmesi veya
ıslah edilmesi şeklindeki teklifler ve tartışmalar, 19. yüzyılın
ortalarından beri sürmekte idi. II. Meşrutiyet yıllarında bu
tartışmalar iyice hızlanmış, 1922 yılında Azerbaycan'da,
birkaç yıl sonra Özbekistan'da Latin harflerine dayalı bir
yazının
kabul
edilmesi,
Cumhuriyet
Türkiye'sindeki
tartışmaları "Latin harflerini kabul etmeli mi?" düzeyine
getirmişti.
1926'dan beri yeni harfler üzerinde araştırma yapan DilEncümeni, Latin harflerini kullanan birçok alfabeyi inceleyerek,
bir "Elifba Raporu" hazırladı. Bu rapor üzerine Mustafa Kemal,
8 Ağustos 1928 akşamı Gülhane Parkı'nda harf inkılâbını
millete duyurdu.
24
Kültür İnkılâbı
Harf İnkılâbı:
Başöğretmen ATATÜRK.
"Arkadaşlar, güzel dilimizi ifade etmek için Yeni Türk harflerini kabul ediyoruz. Bizim
güzel ahenktar, zengin lisanımız yeni Türk harfleriyle kendini gösterecektir."
M. Kemal ATATÜRK.
Bu nutkun hemen arkasından da Türk milletinin bütün
fertlerine bu harflerle okuma-yazmanın öğretilmesi emrini
verdi. Önce Dolmabahçe Sarayı'nda başlayan dersler; kısa
zamanda dalga dalga bütün Türkiye'yi sardı.
25
Kültür İnkılâbı
Harf İnkılâbı:
Millet Mektepleri ile bu okuma-yazma hareketi genişlerken,
gazeteler sayfalarının çoğunu yeni harflerle basmaya başladılar;
devlet dairelerinde yeni harfler kullanılmaya, dilekçeler yeni harflerle
verilmeye başlandı.
Bu inkılâp, millete iyice mal olduktan sonra, 1 Kasım 1928'de
Atatürk’ün veciz konuşma ve teşvikleriyle bir kanun tasarısı haline
geldi. Bu kanun 3 Kasım 1928'de yürürlüğe girdi.
"... Vatandaşlarımızı cehaletten kurtaracak bir sade muallimliğin vicdani hazzı
mevcudiyetimizi işba (doyma) etmiştir." M. Kemal ATATÜRK.
26
Kültür İnkılâbı
Türk Tarih İnkılâbı:
Osmanlı sisteminde, iki tarih anlayışı vardı: Okullarda
Osmanlı Tarihi, medreselerde ise İslam Tarihi okutuluyordu.
1929' dan sonra, Atatürk’ün kitaplığına tarihe ait birçok kitap
alınmış; bu kitaplar kendisi ve yakın arkadaşları tarafından
incelenmiş, "Türk Tarih Heyeti" adlı bir komisyon kurulmuş, bu
yoğun çalışmalardan "Türk Tarihinin Ana Hatları" adlı eser ve
okullarda ders kitabı olarak okutulacak dört ciltlik bir "Tarih"
çıkmıştır.
Türk milletinin tarihteki köklerini, Türklerin dünya
medeniyetine kazandırdığı unsurları ortaya çıkartıcı çalışmalar
yapmak amacıyla 12 Nisan 1931 tarihinde, "Türk Tarihi Tetkik
Cemiyeti" kurulmuştur (bu kuruluş, 1935 yılında Türk Tarih
Kurumu adını almıştır).
27
Kültür İnkılâbı
Türk Tarih İnkılâbı:
Bu kurum tarafından ortaya konan Türk Tarih görüşüne göre, Türk
milleti, uygarlığın ve insanlığın beşiği olan Orta Asya'dan çıkmış
beyaz ve ari insanlardır. Türk milleti, dünyadaki pek Çok
medeniyetin kurulup gelişmesini olumlu yönde etkilemiş ve birçok
katkıda bulunmuştur.
Türk Tarih Kurumu'nun çalışmaları, 9 Ocak 1936'da kurulan Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi vasıtasıyla da dil, coğrafya, arkeoloji,
etnoloji, antropoloji, Anadolu medeniyetleri gibi birçok alandaki ilmi
araştırma ve öğretimle de desteklenmeye başlanmıştır.
28
Kültür İnkılâbı
Türk Dil İnkılâbı:
Cumhuriyet döneminin başında, sadece bir Dil Heyeti, dil
sahasındaki çalışmaları sürdürmüştü. 1928 yılında yapılan yazı
inkılâbı, 1929 yılında okul programlarından Arapça ve Farsça
derslerinin çıkarılması, Birinci Türk Tarih Kurultayı'nda (2 Temmuz
1932), Türk Tarihi araştırmalarının Türk Dili araştırmalarıyla
desteklenmesi istekleri üzerine; Atatürk, "Dil işlerini düşünecek
zaman gelmiştir" diyerek, kendi himayeleri altında Türk Dili Tetkik
Cemiyeti'ni kurdurmuştur (1932'de).
Milli benlik, ancak bu kurumların çalışmalarından çıkan bilgi ve
görüşlere göre olacaktı.
1932 yılında Türk yazı dilindeki yabancı kelimelerin atılması, aydın
dili ile halk dilinin, konuşma dili ile yazı dilinin birleştirilmesi, halk
ağzından derlemeler, kitaplardan taramalar yapılması kararlaştırıldı.
Hutbelerin Türkçe okunması, soyadı olarak Türkçe kelimelerin
seçilmesinin teşviki, 1936 yılında geliştirilen Güneş-Dil Teorisi, bu
sahadaki önemli çalışmalar arasında sayılabilir.
29
Kültür İnkılâbı
Türk Dil İnkılâbı:
"Ne mutlu Türküm diyene" sözünün sahibi Atatürk, dil
konusundaki hasiyetini şöyle gösteriyordu:
"Türk demek, dil demektir. Milliyetin çok bariz vasıflarından birisi dildir. Türk
milletindenim diyen insanlar, her şeyden evvel ve mutlaka Türkçe
konuşmalıdır. Türkçe konuşmayan bir insan Türk harsına, camiasına
mensubiyetini iddia ederse, buna inanmak doğru olmaz.”
M. Kemal ATATÜRK.
30
Kültür İnkılâbı
Güzel Sanatlar İnkılâbı:
Müzik:
Atatürk, 1925'te Dârülelhan (Nağmelerin Evi)'da, 1928'de de
radyoda ve diğer bütün eğlence yerlerinde doğu müziği
çalınması yasaklanmıştır.
Türk müziğini, batılı müzik ölçü ve aletleriyle geliştirmek ve
öğretmek için 1924 yılında Ankara Musiki Muallim Mektebi
kurulmuş, 1930'dan sonra İstanbul Belediyesi Konservatuarı
ıslah edilmiş, 1935'te Ankara'da Milli Musiki ve Temsil
Akademisi (Konservatuar) kurulmuştur.
31
Kültür İnkılâbı
Güzel Sanatlar İnkılâbı:
Tiyatro:
Atatürk, tiyatro oyuncularına her zaman saygı göstermiş ve
"Efendiler, hepiniz mebus olabilirsiniz, vekil olabilirsiniz, hatta
Reisicumhur olabilirsiniz; fakat sanatkâr olamazsınız.
Hayatlarını büyük bir sanata vakfedenleri sevelim" demiştir. Bu
arada, gene batılı uzmanların yardımlarıyla Tiyatro Meslek
Okulu açılmış, orkestralar kurulmuş, operacılar yetiştirilmiş,
opera binası açılmış; tiyatro alanında büyük gelişmeler
sağlanmıştır.
32
Kültür İnkılâbı
Güzel Sanatlar İnkılâbı:
Resim, Heykel, Süsleme:
Resim ve heykel uzun yüzyıllar İslam dininin ana yasakları
içinde yer almış; ancak 19. yüzyılda bazı ressamlarımız
yetişmeye başlamıştır. Cumhuriyet döneminde Maarif Vekaleti
bünyesinde kurulan Sanayi-i Nefise Müdürlüğü bu tür
çalışmaları organize etmiş, yurdun çeşitli yerlerine Atatürk'ün
heykelleri başta olmak üzere anlamlı heykeller dikilmiş.
Akademide süsleme sanatlarıyla ilgili bölümler açılmış, Devlet,
güzel resimler satın almaya başlamış ve 1937'de bizzat
Atatürk'ün emriyle bir Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır.
33
İlgili Linkler
Ankara Resim ve Heykel Müzesi - Böyle İnşa Edilir - TRT Okul
https://www.youtube.com/watch?v=s-zCV3njDjQ
34