Calvinizm tartiúmalari ve weber`ci çözümlemeler

ESI in the press
Bugün, 03.02.2006
Calvinizm tartiúmalari ve weber’ci çözümlemeler
Bekir Karlıa÷a Bugün
February 3, 2006
Daha önce de sözünü etti÷imiz gibi, Avrupa istikrar
giriúimi (ESø) tarafından yayınlanan “øslami Kalvinistler.
Orta Anadolu’da de÷iúim ve muhafazakarlık” baúlıklı
raporda, Protestan ya da Calvinist ahlaka vurgu yapılarak,
Orta Anadolu’da gerçekleúmekte olan ekonomik
geliúmeden söz edilmekte, øslam ve modernleúme konusu
ele alınmaktadır.
Bazı benzetmeler ve adlandırmalar pek yerinde olmasa da
rapor, önemli bir gerçe÷e parmak basıyor: østanbul,
Ankara, øzmir ve Bursa gibi metropoller baúta olmak
üzere;
Kayseri’si,
Çorum’u,
Kahramanmaraú’ı,
Malatya’sı, Gaziantep’i, Eskiúehir’i, Denizli’si, Uúak’ı ile
bütün Anadolu’da yeni bir de÷iúim ve dönüúüm
yaúanıyor. Türk insanı, dini ve manevi de÷erleriyle
ça÷daú hayatı buluúturmanın zorlu sınavını veriyor.
øktisadi düúünce, sosyoloji ve din sosyolojisi alanındaki
çalıúmalarıyla haklı bir úöhret kazanmıú olan Weber’in,
Protestan-Calvinist iktisat ve ahlak teorisini sergiledi÷i
ana eseri olan “Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu”
isimli kitabı, yayınlandı÷ı günden beri Do÷u’da, Batı’da
büyük ilgi toplamıútır.
Weber, Hegelci gelene÷e ba÷lı Pozitivist bir düúünür
olmakla
beraber,
Pozitivizm’in
dini
dıúlayan
yaklaúımlarının yeterli olmadı÷ını görmüútü. O, modern
dinler tarihi disiplini gibi, din sosyolojisini de pozitif ve
rasyonel temeller üzerine inúa ederek din-toplum
iliúkisini ele almak istiyordu. Daha çok Hint dinleri
üzerine yo÷unlaútırdı÷ı araútırmalarında øslam ile ilgili de
spekülatif de÷erlendirmeler yaptı.
***
***
Sayın Ertu÷rul Özkök, Cüneyt Ülsever ve Hadi Uluengin
baúta olmak üzere, birçok gazeteci ve yazar bu raporla
ilgili farklı de÷erlendirmeler yaptılar. Bu çerçevede
Weber, Calvin ve Calvinist ahlak, Luther ve Protestanlık,
Rönesans ve Reform hareketi, zihniyet ve din
çözümlemesi, Orta Anadolu modeli, Bediüzzaman Said
Nursi ve Nur cemaati, Fethullah Gülen hareketi gibi
birbiriyle ba÷lantılı olabilecek pek çok konu dile getirildi.
Tartıúma, aslında önemli bir merkeze do÷ru odaklanıyor.
Aydınlarımız, ön yargılarını bir kenara bırakarak, tarafsız
bir yaklaúımla ve yeterli bir bilgi birikimiyle sa÷lıklı
analizler yapmaya çalıúırlarsa, önemli sonuçlara
ulaúabilirler. Varılacak sonuçlar, elbette ki Türkiye, øslam
dünyası ve Batı açısından önemlidir.
***
Weber, Avrupa merkezli (Eurocentrist) dünya görüúüne
sıkı sıkıya ba÷lı kalarak, Avrupa medeniyetinin
eúsizli÷ini vurguladı ve onun sahip bulundu÷u
özelliklerin, baúka hiçbir medeniyette bulunmadı÷ını
savundu. Batı emperyalizminin ileri karakolu durumunda
bulunan ve yeryüzündeki bütün birikimleri Batı uygarlı÷ı
ekseninde ele almaya çalıúan Oryantalist çözümlemelere
fazlasıyla güvendi.
øslam’ın, fütuhat ve ganimet ekonomisiyle dıúa açılan,
Arap ırkının üstünlü÷ünü savunan, sınıf ve statü
farklılı÷ına dayalı, feodal bir savaúçılar dini oldu÷unu öne
sürdü. Disiplinli çalıúma ve üretmeyi teúvik edip savruk,
gösteriúçi tüketime karúı çıktı÷ını belirtti÷i Calvinizm’in
aksine øslam’ın, rasyonel bir iú ve üretim felsefesine
kapılarını tamamen kapattı÷ını iddia etti.