pedeg performans analiz ve geliştirme

GİRİŞ
Çocuk organizmasının devamlı büyüme, gelişme ve değişme süreci ile yetişkinlerden ayrılır. Büyüme ve
gelişme genetik olarak kontrol edilse de; çevre, cinsiyet, sosyo-ekonomik-psikolojik ortam, yapılan spor
branşı, geçirilen hastalıklar gibi çeşitli faktörler
büyüme ve gelişme üzerinde olumsuz etkiler ya da
kısıtlıklar oluşturabilmektedir. Bu sebeple çocuk
sporcular için antrenman planlaması önemi daha
fazladır. Çocukların fiziksel gelişimlerini takip
edilmeli, antrenman programlarını çocukların
ihtiyacına göre planlanmalıdır. Çünkü çocuk
sporcuların yetişkin sporculardan farklı olarak
yarışma
takvimlerine
göre
antrenman
planlamasından ziyade, biyolojik yaşlarının gelişim
özelliklerine göre antrenman yaptırılmalıdır.
Tüm spor disiplinlerinde, sporun 2 önemli fiziksel elementi mevcuttur. Bunlar oyuncunun oyun teknik
seviyesi ve fiziksel kondisyondur. Bunların devamlı olarak geliştirilmesi gerekir. Takım sporlarında
kondisyon, kas kuvvet ve dayanıklılığı, sprint performanstaki iyileşmenin oyuncu performansı içinde
faydalıdır. Aynı zamanda bu fiziksel kondisyondaki iyileşme, doğru, uygun ve sistematik antrenmanlarla
ve ihtiyaçların belirlenip eksik yönlerin kuvvetlendirilmesi ile elde edilebilir. Fiziksel kondisyon, fiziksel
uygunluk parametrelerine göre değerlendirilir. Fiziksel uygunluk da iki başlık altında değerlendirilir.
Bunlar sağlık ile ilişkili fiziksel uygunluk parametreleri ve performans ile ilişkili fiziksel uygunluk
parametreleridir. İyi bir performans elde edebilmek için öncelikle sağlık durumunu düzeltip,
performansı olumsuz etkileyebilecek olasılıklar ortadan kaldırılmalıdır. Kondisyon açısından sağlıklı
olmak, kalp-dolaşım sisteminin dayanıklılığı, kassal kuvvet ve kassal dayanıklılık, esneklik, vücut
kompozisyonu gibi parametreler ile saptanır. Önemli olan kas ve iskelet sistemidir yani. İskelet kası
yapılan aktiviteye bağlı olarak yüksek
düzeyde fiziksel ve fizyolojik uyum
gösterme özelliğine sahip bir dokudur.
Yapılan
spor
aktiviteleri
gündelik
yaşamdan farklı olarak ya daha çok güç
gerektiren ya da daha çok dayanıklılık
gerektiren aktiviteler olmaktadır. Bu iki
tarz uyarana karşı kas sisteminde birçok
uyum
gözlemlenmektedir.
Spor
branşlarında ihtiyaç duyulan hareket
kombinasyonları genellikle bir yönlülük
gerektirir. Kas sistemi hareket kalıplarının ihtiyaçları doğrultusunda çok kullanılan bölge kaslarının daha
çok gelişmesine neden olur. Bu da biyomekanik olarak kas kuvvet dengesinin bozulmasına neden olur.
Fakat sporcunun maksimal kuvvetini kullanabilmesi, optimal düzeye performansa çevirebilmesi için
belirli bir kas dengesine de ihtiyacı vardır. Kas dengesi bir kas veya kas grubuyla bunu karşılayan, ters
yönde hareket sağlayan kas veya kas grubuyla ilişkilidir. Bu ilişkinin bozulması eklem bütünlüğünü, kas
ve iskelet sistemini zarara uğratır. Sporcuların darbe dışındaki sakatlıklarının büyük bir bölümü kuvvet
dengesizliğinden meydana gelmektedir. Sahip olunan mutlak kuvvetin, kas kuvvet dengesiyle beraber
sergilenmesi optimal performansın temel unsurudur. Kuvvet dengesinin sportif performansta mutlak
kuvvetten daha önemli bir parametre olduğu söylenebilir. Çünkü sporcular sahip oldukları mutlak
kuvveti, yine sahip oldukları kas ve kas grupları kuvvetinin en zayıfı kadar sergileyebilirler. Aksi takdirde
kas iskelet sistemi bütünlüğünü devam ettiremez.
Sonuç olarak, sağlıklı sporcu nesilleri yetiştirebilmek için öncelikle, gelişim ve büyüme özellikleri dikkate
alınarak sistemli bir spor organizasyonu içinde olmaları gerekir. Fiziksel uygunluk parametreleri düzenli
aralıklarla takip edilip kuvvetli yönleri korunmalı ve zayıf yönleri optimum düzeyde geliştirilmeye
çalışılmalıdır. Fazla ve tek yönlü kullanım problemlerinden olumsuz etkilenmemeleri için fonksiyonel
hareket kapasiteleri ve kas kuvvet dengesizlikleri
giderilmelidir. Bu amaçlar doğrultusunda düzenli
aralıklarla durum değerlendirilmesi yapılmalıdır.
Bu çalışmada, çocukların fiziksel uygunluk
durumları düzenli aralıklarla takip edilecek, sağlık
ile ilişkili fiziksel uygunluk parametrelerine göre
sporculara özel programlar ile kondisyonerlik
danışmanlığı yapılacak, performans ile ilişkili
fiziksel uygunluk parametreleri için çocukların
büyüme ve gelişimlerine uygun “uzun süreli atlet
geliştirme” modelleri üzerinden antrenman
planlaması desteği sağlanacaktır.
Neden Üst Düzey Sporcu Yetiştiremiyoruz?
Konuları Sadece Uzmanlık Konularım Altındaki Eksiklerimiz Üzerinden Değerlendireceğim.
2016 raporlarına göre belediyelerin spora başlattığı çocuk sayısı 1.500.000. Her spor salonunda spor
okulları var. Her profesyonel kulüplerin alt yapıları var. En yaygın olarak: Futbol, Basketbol, Voleybol,
Yüzme ve Atletizm branşları altında yapılmakta. Bu kadar yaygın spor katılımı olmasına karşı,
harcanan zaman, bütçe neden karşılığını vermiyor.



Dünya şampiyonalarında, Avrupa şampiyonalarında, uluslararası turnuva ve spor
organizasyonlarında bazı başarılar elde etsek de neden bunların devamı gelmiyor?
Başarıda devamlılık gösteren ülkeler de neler yapılıyor?
Spor yapan bir kişinin elit düzeyde sporcu olması için neler yapılması gerekiyor?
Öncelikle “NEDEN ELİT SPORCU YETİŞTİREMİYORUZ?” sorusunu ele alırsak. Yetiştirmek, sporculuk,
elitlik konularını tanımlamak ve sıkıntıların nedenlerini ele almak gerekir.
Yetiştirmek: Yetiştirmek, zamanında hazır olmayı sağlamak, gerekli bir eylem için zamanında bir
seviyeye ulaştırmak, gelişip büyümeye, eğitime özen göstermek anlamını içerir. Yani yetiştirme ile
ilgili olarak esas ele alınması gereken konu çocuk ve spor.
Yetişkinlerden farklı olarak çocuklara spor yaptırırken, büyüme, gelişme, olgunlaşma potansiyellerine
göre değerlendirilmelidirler. İçinde bulundukları yaş dönemine göre değerlendirilmeli ve yaşın
fizyolojik, biyolojik, biyomekanik, anatomik vb. durumları göz önüne alınarak, sportif performansı ya
da sağlıklı yaşam sürmelerine yardımcı olacak bir programın parçası olmaları gerekmektedir.
Sporcu: Önceden belirlenmiş kurallara göre, bireysel veya takım halinde yapılan rekabet amaçlı veya
mükemmelliğe ulaşmak için yapılan fiziksel aktivitelere katılan kişilerdir. Spordaki önemli etmenler
kişilerin fiziksel kapasiteleri, yetenekleridir.
Bir kişinin sporculuk potansiyelini geliştirmek için fiziksel kapasitelerini belirlemek, kısıtlayıcı
etmenleri belirleyip ortadan kaldırmak gerekir. Fiziksel kapasitelerinin en üst seviyede
kullanabilmeleri için öncelikle hareket kapasitesindeki eksiklikler giderilmeli, kas kuvvet
dengesizlikleri giderilmelidir.
Elit Sporcu: Olimpiyat Oyunlarında, Dünya Şampiyonalarında veya Ulusal Üst Düzey Spor Komisyonu
tarafından belirlenen müsabaka listesinde yer alan yarışmalarda, ferdi veya milli takımla birlikte iyi bir
performans veya klasman elde etmiş sporcuları anlatmaktadır.
Elit düzeyde sporcu yetiştirebilmek için gerekli olan alt yapı ve öncelikler çocuklarda aranmalı çünkü
biyomotor yetenekler (güç, sürat, kuvvet vb.) kişiden kişiye değişen, genetik temelli ve sınırlı
oranlarda geliştirilebilen yeteneklerdir. Yetenek potansiyelleri yüksek olan çocuklarında fiziksel
uygunluk parametreleri gelişimleri yakından takip edilmeli ve gelişim dönemlerine göre uzun süreli
antrenman amaçları çıkartılmalı. Büyüme, gelişme, olgunlaşma ve hazır bulunurluklarına uygun
antrenman takvimleri ile çalışmalarına devam etmeleri gerekir. Ayrıca belirlenen takvimin eksiksiz
olarak uygulana bilmesi için bu süreci aksatabilecek riskler değerlendirilmeli ve riskler ortaya
çıkmadan önlenmelidir.
Neden elit düzeyde sporcu yetiştiremiyoruz? Problemlerimiz neler?








Öncelikli olarak başarılarında devamlılık gösteren her ülkenin devlet politikası olarak bir
sporcu yetiştirme politikası var.
Sporcular gelişim özelliklerine göre bir antrenman sistemine tabi oluyorlar.
Spor yapan kişiler düzenli olarak yetenek seçimi programı içindeler. Üst düzey yetenek
potansiyeli gösteren çocuklar ve gelişime açık olan çocuklar uzun yıllar geri bildirimler ile
eksiklikleri geliştiriliyor ve kuvvetli yanları korunuyor.
Sakatlık riskleri sakatlık oluşmadan önce koruyucu önlemler alınıyor. Sakatlanarak spordan
uzak kalma ve vakit kayıpları minimum düzeyde tutuluyor.
Sporcular ile sadece grup egzersizleri içinde değil, bireysel olarak da ilgilenip optimum
düzeyde geliştirilmeye çalışılıyor.
Okul, kulüp, aile faaliyetleri birlikte yürütülüyor.
Düzenli olarak sporsal yetenekler taranarak gerekli yönlendirmeler yapılıyor.
Her çocuk bilimsel olarak geçerliliği olan, uygulama nedenleri fizyolojik, biyolojik, fiziksel vb.
parametrelerde belirlenmiş uzun süreli bir sistemin parçası olarak spor hayatlarını
sürdürüyorlar.
Başarılı olarak sporcu yetiştiren ülkelerin spor organizasyonları fiziksel gelişim ve kondisyonel gelişim
takipleri genel olarak 4 başlık altında toplanıyor. Yukarıdaki ve benzer her konu sistemleştirilerek
düzenli olarak takipleri yapılıyor. Spor organizasyonları programlı ve sistemli olarak uygulanıyor.
Bunlar:
1.
2.
3.
4.
Advanced Fitness Assessment: Fiziksel uygunluk
LTAD (Long Term Athlete Development): Uzun süreli sporcu geliştirme modeli
TİD (Talent Identification): Yetenek seçimi
FMS (Functional Movement Systems): Fonksiyonel hareket kapasitesi
1. Advanced Fitness Assessment (Fiziksel uygunluk):
Genel olarak, günlük görevleri yerine getirmek yorgunluk
duymaksızın ve beklenmeyen durumlara karşı
koyabilecek yeterliliğe sahip olmak olarak tanımlanır. 2
başlık altında incelenir ve bu başlıklarda kendi içinde alt
başlıklara ayrılır. Çalışmalarda öncelikle sağlık ile ilişkili
parametreler düzeltilmeli ve performans ile ilgili normları
geliştirmek için alt yapı oluşturulmalı. Burlar;
Sağlık İle İlişkili Fiziksel Uygunluk Parametreleri:
A. Kalp-dolaşım uygunluğu
B. Kassal uygunluk
a. Kassal kuvvet
b. Kassal dayanıklılık
C. Esneklik
D. Vücut kompozisyonu
Performans İle İlişkili Fiziksel Uygunluk Parametreleri:
A.
B.
C.
D.
Koordinasyon
Denge
Sürat
Güç
2. LTAD (Long Term Athlete Development), Uzun Süreli Sporcu Geliştirme Modeli:
Uzun süreli sporcu gelişim modeli, biyolojik gelişim evrelerini ve bu evrelerin antrene edilebilirlik
ilişkilerini dikkate alan bir anlayış üzerine yapılandırılmıştır. Uzun süreli sporcu gelişim modelini farklı
fizyolojik, fiziksel ve psikolojik belirleyiciler üzerine temellendirerek biyolojik gelişim süreçlerinin bir
süreklilik içerisinde oldukları temelinden hareket eder. Ayrıca, yaşam boyu sürecek bir spor kariyeri
ve performans potansiyelinin uygun antrenmanlarla biyolojik süreçlerin maksimal gelişimiyle
yakından ilişkili olduğu varsayımını ortaya atar. Biyolojik büyümeyle yakından ilişkili olan farklı
biyomotor özellik ve performans bileşenlerinin belli gelişim süreçlerinde geliştirilebilecekleri ve
genetik potansiyelin daha büyük bölümünün bu evrelerde kazanılabileceği varsayımında bulunur.
“Duyarlı pencereler” adını verdikleri evrelerde geliştirilemeyen biyomotor özellikler zamanın da
antrene edilmezse, sonraki evrelerde geliştirilebilecek optimal potansiyelde geliştirilemeyeceğini
söyler.
Yetenekli sporcu arama, bulma ve geliştirme; üst düzey sporda başarılı olma adına elit sporcu
yetiştirmede son yılların önemli konularından birisi olmuştur. Bu konu, bilimsel bulguya dayalı
araştırmaların da odak noktası haline gelmiştir. LTAD “biyolojik gelişim” ve “sporda biyolojik evre
yoğunlaşması” düşüncelerinin ele alındığı söylenen modeldir.
3. TİD (Talent Identification), Yetenek seçimi:
Yetenek seçimi olarak adlandırılsa da bu başlığın aşamaları, yetenek seçimi (aranması), yeteneğin
yönlendirilmesi ve yeteneğin eğitimini içerir. Sportif bağlamda bağlantılı tanımları vardır.
Yetenek belli bir alanda normalin üzerinde,
ancak tam olarak geliştirilmemiş özellikler
bütünüdür.
Yetenekli Sporcu belli bir yöne yöneltilmiş,
normal değer ölçülerinin üzerinde, ancak henüz
tam olgunlaşmamış ve gelişmeye uygun
yatkınlığı ifade etmektedir.
Spor Türüne Özgü Yetenek çocuğun belli bir spor türünde üst düzey performans göstermek için
gerekli olan fiziksel ve psikolojik özelliklere sahip olmak
Sporsal Yetenek kavramı ise; kalıtımsal ya da sonradan kazanılmış davranış koşulları nedeniyle
sporsal verimler için özel ya da üst düzeyde yatkınlığa sahip olduğu düşünülen bireyleri kapsar.
Çok sayıda kavram açıklaması olsa da yetenek ile ilgili, bu tanımlamaların ortak bir yönü vardır. Sadece
potansiyel saptayabilirsiniz ve eğitmeniz gerekir. Yetenek seçiminde başlıca iki yöntem uygulanır. Doğal
seçim; bu seçimde kişi ya tesadüfen seçtiği spor dalına katılır, ya da başka bir spor dalında başarılı
olamayacağını anlayarak dal değiştirmesi şeklinde antrenörün ya da öğretmenin karşısına gelir. Böyle
bir seçimde performans gelişimi yavaş olur, çünkü büyük bir olasılıkla ideal spor dalı seçilememiştir.
Bilimsel seçim; spor bilim adamlarının yardımıyla yapılan bilimsel testlerle yetenekli kişilerin
kendilerine en uygun spor dalına yöneltilmesini sağlar. Her spor dalının kendine has özelliği vardır.
Halterde ağırlık merkezi ve kuvvet, Mücadele sporları, Basketbol, Voleybol da boy, kol uzunluğu,
motorik özellikler, birliktelik. Ritmik Jimnastikte denge ve ritim gibi özellikler öne çıkar. Bilimsel seçimin
önemi 1976 olimpiyatlarına katılan madalya kazanmış sporcular arasında Hirata yaptığı çalışmada.
Madalya kazanan sporcuların %80’i yetenek seçimi programlarıyla hazırlandığını saptamıştır.
4.FMS (Functional Movement Systems): Fonksiyonel hareket kapasitesi
İnsan vücudundaki temel hareket paternlerinin uygunluğunu değerlendirmede kullanılmaktadır. Yedi
temel hareket paternindeki kısıtlılıklar ve asimetrilerin varlığı;

Fonksiyonel hareketlerin gerçekleştirilmesine engel olur,



Hareketlerin kalitesinin arttırılmasına engel olur,
Düzgün çalışmayan biyomekanik yapıların sakatlık riski artar,
Performansı optimum seviyeye çıkarmaya engel olur,
Sporcuların FMS testinden sonra, kısıtlılıklarına ve asimetrilerine yönelik özel egzersiz programları ile
hareket kalitelerini dolayısı ile FMS skorlarını geliştirerek hem yaralanma risklerini azaltıp hem de
performanslarının artmasını sağlamak mümkündür. Bu konu ile ilgili yapılan çalışmalarda ABD atletizm
takımında FMS skoru 15’i üstünde olan sporcuların en iyi performans gösterme olasılığının, 15’in
altında olanlardan dana yüksek olduğu belirtilmiş. Ayrıca tam puan alabilen sporcuların performans
gelişim potansiyellerinin çok daha yüksek olduğu saptanmıştır ve sakatlık riskini 4 ile 11 kat düşürdüğü
saptanmış. Fakat yaralanma risklerini tayin etmek amacıyla uygulanan bir test protokolü değildir.
Sadece hareket kalitesindeki eksikleri saptama ve değerlendirme metodudur. Genç yaşlardan itibaren
hareket kalitesi standartları belirlenip geliştirilmeye çalışılırsa, sağlığın ve genel iyilik halinin artmasını
sağlayacaktır.
Bu Konular Paralelinde Yapılacak Olan Uygulamalar
1. Antropometrik ölçümleri: boy, kilo, ekstremite uzunlukları, çap ve çevre ölçümleri.
2. Biyomotor ölçümler: koordinasyon, denge, güç, kuvvet, dayanıklılık ve bu yetilerin
kombinasyon ölçümleri. Ölçümlerin uluslararası norm değerlere göre ne anlama geldiği ve
çocuğun durum değerlendirmesi analizi.
3. Fonksiyonel hareket kapasitesi analizi ve alt ekstremite kas kuvvet oranı analizi.
4. 1 periyot (10 dk.) 5x5 maç içinde çocukların oyun analizi: ne kadar koştular, kaç kere sıçradılar,
oyun içinde atılan sprint sayısı, ivmelenme ve yavaşlama, nabız aralıkları, ne kadar yoruldular,
iş kapasiteleri vb. özelliklerin maç sırasındaki analizleri.
5. Uzun süreli atlet geliştirme modellerine göre yaşların özellikleri ve üzerinde durulması gereken
çalışmaların özellikleri. Yani hangi yaş döneminde neler çalıştırılması gerekiyor bilgisi.
6. Fonksiyonel hareket analizleri sonuçlarına göre her çocuğa özel çalışma programları.
7. Kas kuvvet dengesizliklerine göre her çocuğa özel çalışma programları.
8. Blog internet sitesi üzerinden yapılan ölçümlerin raporlarına ulaşabilme imkanı. Her sporcunun
kendi bloğunda (kullanıcı adı ve şifresi ile girebileceği) kendi değerlerini görebileceği sayfa ve
sporcu taramasını kolaylaştıracak kulüp antrenörleri, yöneticileri için kendi sporcuları
analizlerine ve yapılan diğer bütün ölçüm verilerine ulaşabilme imkanı.
9. Antrenörlere ve çalıştırıcılara gerekli danışmanlık desteği.
10. Minimum 1 yıl düzenli aralıklarla ölçme değerlendirmelerin takip edilerek geri bildirimler ile
sporcuların gelişimlerinin takibi.
Bütün ölçüm ve değerlendirmeler alanında en gelişmiş ve en iyi test ekipmanlarının kullanılarak
yapılacaktır.
Not: istediğiniz ya da tavsiyeleriniz olur ise lütfen bildirin.
EKİPMANLAR:
ANTROPOMETRİK ÖLÇÜM SETİ VE FONKSİYONEL HAREKET ÖLÇÜM SETİ.