Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri

Model ve Teoriler
Bölüm 14
İletişim ve İşbirliği Modelleri
Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN
Hazırlayan: Safiye OLGUN
Hacettepe Üniversitesi 2011-2012 Bahar Dönemi
BTÖ 611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi
Giriş

İnsan-insan iletişim (tesirli)
İşbirliği
 Uzaklığı destekleme (Bilgisayar temelli
iletişim)


Bilgisayar sistemleri
Tek/çok kullanıcılı
 Etkiletişim: çalışma grubu/organizasyon

Bilgisayar temelli iletişim

Computer-mediated communication(CMC)
+2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemi
 Sohbet odaları, e-posta, anlık mesajlaşma

Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışma

Computer-supported cooperative work
(CSCW)
Groupware sistemler
 İşbirliği/ortak çalışmanın etkileri

Groupware sistemler

İletişim ve İşbirliği sistemleridir.
Aynı amacı gerçekleştirme
 Eşgüdüm, eşeylem, işbirliği
 1< kullanıcı katılımı sağlama
 İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme
(yazılım geliştirme)


E-posta, konferans sistemleri, Internet
protokolleri
İletişim/işbirliği çatısı
Kaynak: http://www.quepublishing.com/articles/article.aspx?p=1684319
Anahatlar
Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication)
 Sohbet (Conversation)
 Metin tabanlı iletişim (Text-based communication)
 Grup çalışması (Group working)
 Kaynaklar

Yüz yüze iletişim



Teknoloji yönünden basit
Ama çoklu iletişim -> etkileşim
Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi)




İletişim


Konuşma, Duyma
Yüz, göz, bakış (mimik)
Vücut dili (jest)
Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb.
Etkileşim



Karşılıklı
Çok yönlü
Verimlilik
Hareket etkileri ve kişisel alan
Varolan formları uygunluk
 Kuralları kesin değil
 Kurallara uyulmaması her zaman sorun
değil


Tedirginlik ve kabalık algısı
Kültürel etki
 Ortamdan ortama, durumdan duruma
değişme

<Yüz yüze iletişim
Göz teması ve bakış
Görsel temas
 Yüz ifadesi
 Konuşma esnasında göz teması

Geniş
 Amaçsız

Dinleyen hakkında bilgi verir
 Dağınık/sürekli direkt göz teması
 Sadece ses yerine Video kullanımı

<Yüz yüze iletişim
Jestler ve vücut dili
Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen
el ve vücut dili
 Deictic reference
 Videolardan tüm vücut dili okunamaz

<Yüz yüze iletişim
Yan kanallar, doğrulama ve kesme

Konuşma = bir dizi ifade
Sıra alma(turn-taking)
 Karmaşık görüşme
 Etkiletişim
 Yan kanallar (back channel)


Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz
silkme, burun hareketi, göz kapağı
hareketi
<Yüz yüze iletişim
Sırayı alma (turn-taking)

Konuşma aktarımının kesilmesi ve
konuşma sırası değişimi
Bazı doldurucu sözler
 Öksürme vb.
 Vücut, göz hareketi (yan kanallar)
 Konuşmacının teklifi
 Konuşmaya kısa ara vermesi

<Yüz yüze iletişim
Sohbet

CSCW sohbet teorileri;
Transkript analizi (analyze transcripts)
 Model kullanma (guide for design decisions)
 Tasarımı kullanma (drive design)

Temel konuşma yapısı
Transkriptde () arasında yan kanallar
ifade edilebilir
 Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı
konuda takip eden turn-taking ile elde
edilen söz grupları

<Sohbet
Örnek konuşma transkripti
(Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)
Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim?
Sende ister misin?
Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?
Mehmet: Haklısın yaaa…(güler)
Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki?
Mehmet: Ne yapacaksın ayranı?
Zaten yanında yoğurt var.
Fatma: Ayy
doğru yaaavv. Unuttum ben.
Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın?
Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)
Mehmet: Vardır vardır.
Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım.
<Sohbet
Bitişik gruplar
(Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)
Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim ?
Sende ister misin? [iskender]
Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır]
Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır]
Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran]
Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran]
Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt]
Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt]
Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın?
[iskender]
Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola]
Mehmet: Vardır vardır. [kola]
Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. [iskender]
M-i
F-a1
M-a1
F-a2
M-a2y
F-y
M-i
F-k
M-k
F-i
<Sohbet
Bağlam (context)
Konuşmalar bağlam içinde anlamlı
 Kırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir


Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

Konuşmadaki bağlam

İçsel bağlam(internal context)


Yazılı konuşma kopyaları
Dışsal bağlam(external context)

Yan kanallar
<Sohbet
İçsel bağlam
Konuşmadan önceki ifadelere dayanma
 Yorumlama bağlamda olma


Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

Sadece kelimeler (indexical)
<Sohbet
Dışsal bağlam

Çevresel etki, hareket
Jest
 Bakış
 Yan kanallar
 Çevrenin betimlenmesi


Sözel ifade ile birlikte yer alabilir

Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)
<Sohbet
Başlık, odak ve konuşma şekli





Konuşmanın başlaması
Konunun değişmesi
Değişimi kaçırma (breakdown)
Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog
focus)
Görev merkezli sohbette söz çeşitleri



Substantive: ilişkili konu gelişmesi
Annotative: açıklama, detay verilmesi
Procedural: işbirliği işleminden bahsetme
<Sohbet
Örnek transkript
(Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise
deneyecek)
 Fatma: Hangi pantolonu giyiyim? (elinde kot pantolon
ve şalvar var)
 Mehmet: Hangisini istersen?
 Fatma: Aslında kotun modeli güzel.
 Mehmet: Tamam giy o halde.
 Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir)
 Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni?
 Fatma: Hayır. Şalvar son moda.
 Mehmet: Hımm.
<Sohbet
Değişimi kaçırma ve düzeltme
Değişimi kaçırma (breakdown)
 Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair)

Indexial yapıda yanlış anlaşılma
 Yan kanallar, jest mimikler

<Sohbet
Ortak bir anlayış oluşturma
Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama
 Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri



Ama ortak zeminde birleşilebilir (grounding)



Aynı olmaz
Kısmen
Kelime anlamlarında uzlaşma
Kelimelerin temel ilkesi


İlgili olma (relevant)
Yardımcı olma(helpful)
<Sohbet
Söylev sanatı teorisi
Hem kabul görülüyor hem de itilaflı
 Bir ifade altındaki ima, derin anlama
 Analitik teknik
 Konuşma hareketi (conversation for
action, CfA) deyişleri

Açıklama
 İhtimal
 Yönlendirme

<Sohbet
Konuşma hareketi şeması (CfA)
<Sohbet
Coordinator tool

Groupware tool olarak eleştirileri
CfA’ya dayanır
 Kullanımı sevilmemiş
 Niyetinin ne olacağı ortada

<Sohbet
Metin tabanlı iletişim
Senkron/asenkron tüm groupware
sistemler temelde metin tabanlı
 Groupware sistemlerde metinsel iletişim
türleri

Ayrık (discrete)
 Doğrusal (linear)
 Doğrusal olmayan (non-linear)
 Uzaysal (spatial)

Yan kanal ve etkileyici durum

Metin tabanlı iletişimde
Ayrıntılar eksik
 Yan kanallar yok
 Dilbilgisi daha kurallı
 Belli hız
 Kesintisiz
 Etkileyici durumlar smiley dili deyişi

<Metin tabanlı iletişim
Ortak zemin

Ortak zeminin özellikleri
Geçicilik (cotemporality)
 Senkron (simultaneity)
 Sıralı (sequence)


Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde
buluşması zor
<Metin tabanlı iletişim
Sırayı alma (turn-taking)
Yazışması sırasının dönmesi
 <2 iletişim daha da karışık
 Sırayı kim alır?

Konuya odaklanan
 Konuşmacının teklif ettiği
 İlk konuşan

Kesmeyi sağlayan yan kanal yok
 Round-robin protokol

<Metin tabanlı iletişim
Bağlam ve deixis
İçsel bağlam var
 Dışsal bağlam yok
 Sıralamada karmaşa
 Düz sıralı, karşılıklı
 Indexial
 Deixis kullanılması problemli

<Metin tabanlı iletişim
Hız ve pürüzler
Konuşma esnasında hız anındalıkta
 Metin tabanlı iletişimde daha yavaş

Ağ hızı
 Yazarın klavye kullanma hızı
 İletişim ortamının kullanılma süresi


Hız azalması
Pürüzlerin artışı
 Etkileşimin düşüşü

<Metin tabanlı iletişim
Baş etme yolları
Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı
çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı
 Baş etme yolları (Coping strategies)






İşbirliğin azalmasıyla iletişim azalması
Etkiletişim sayısını azaltma mesaj kümesini
genişlemesi
Multiplexing: paralel çoklu konuşma
Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark
edilir, geriye dönüş zor, breakdown az
Reviewability sağlıyor
<Metin tabanlı iletişim
Doğrusal metine karşı hipermetin
Daha hızlı
 Multiplexed mesaj nedeniyle breakdown
ve lost topicleri azaltır
 Yönlendirme düşük

Müellif oluşturur (-)
 Statik (-)

<Metin tabanlı iletişim
Grup çalışması
2 taraftan fazla
 Davranışı karmaşık
 Dinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı

Grup dinamikleri

Değişiklik gösterir
Yapısal
 Niceliksel


Groupware sistemler açık rollere sahip
<Grup çalışması
Fiziksel düzen
Yüz yüze görüşme çevresel şartlar
etkilenir
 Aracı yönlendiren ve sakin olan grup
çalışmasını etkiler
 Görüşme odasında

Güç farklı
 İç içe göz teması
 Görsellik etkisi azalması

<Grup çalışması
Dağıtılık biliş (distributed cognitive)
Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına
bakar
 Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer
insanlar) ilişkilere bakar
 Etkileşim gerçekleşir

Diğer insanlar
 Fiziksel çevreyle


Grup bilgisi önemli
<Grup çalışması
Kaynaklar

Dix, A. ve Findlay, J. (2004). Interaction
design basics. Human-computer
interaction (s. 475-508). Pearson:
England.