YOĞUNLUK ve DOZ

DOZ –YOĞUNLUK ve
DOZ-ETKİ İLİŞKİSİ
 Zehirlerin etki oluşturabilmeleri için etki
yerlerinde belli yoğunluğun üzerinde bulunmaları
gerekir.
 Farmakolojide herhangi bir biyolojik etki veya
cevaba yol açmak için ortamda bulunacak ilaç
molekülü sayısı hücre başına ortalama 4x104
olarak kabul edilir.
Doz-yoğunluk-etki ilişkisi
I. Doz-yoğunluk ilişkisi
1. Tek seferde maruz kalma
2. Tekrarlanarak maruz kalma
II. Doz-etki ilişkisi
1. Kademeli doz-cevap ilişkisi
2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi
I. Doz-yoğunluk ilişkisi
1. Tek seferde maruz kalma
• Zehrin tek seferde alınmasını takiben belli arlıklarla kan
örnekleri alınarak, bunlardaki zehir yoğunluğunu zaman
göre gösteren eğriye zehrin kan yoğunluğu-zaman eğrisi
adı verilir.
• Bu eğri zehirin alınma yoluna göre değişkenlik gösterir.
Plazma yoğunluğu
Dağılma dönemi
Atılma dönemi
Zaman
İ.V. yolla verilen bir zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği
Plazma yoğunluğu
2
Emilme ve dağılma
dönemi
Atılma
dönemi
Etki Süresi
1
EKEY
Zaman
Pik plazma yoğunluğuna
Ulaşma süresi
Etki süresi
Damar dışı yola verilen zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği
Damar dışı yolla verilen bir zehirin plazma- yoğunluğu
zaman grafiğinden şu sonuçlar çıkarılır:
→ Eğrinin çıkan kısmında emilme hızı, atılma hızından büyük (ka>ke),
doruk yoğunlukta bu iki değer birbirine eşit ve inen kısmında atılma
hızı emilme hızından büyüktür.
→ EAA bize ilacın emilip dolaşıma giren miktarını verir.
→ Eğrinin tepe noktası tek dozda plazmada doruk ilaç yoğunluğunu
(Ydoruk) verir. Bu, ayrıca doruk yoğunluğa ulaşma süresini de verir.
→ Eğri, ilacın EKEY’u verir.
I. Doz-yoğunluk ilişkisi
2. Tekrarlanarak maruz kalma
Zehirli bir maddeye tekrarlanarak maruz kalma
durumunda, her seferinde emilerek dolaşıma giren zehir
miktarı önceki uygulamaların vücutta kalan miktarına
eklendiğinden, plazmadaki zehir yoğunluğu giderek
yükselir.
Bu durumda vücuda giren ve çıkan zehir miktarı yaklaşık
olarak birbirine eşitlenir. Bu andaki plazma zehir
yoğunluğuna kararlı durum yoğunluğu (Yss) denir.
Plazma ilaç yoğunluğu
Yssmax
Yssort
Yssmin
Zaman
1
2
3
4
5
6
II. Doz-etki ilişkisi
• Herhangi bir zehrin dozunun arttırılması genellikle etki
şiddeti veya süresinde artışa sebep olur.
• Yalnız, bu artış dozdaki artışla doğru orantılı değildir.
Şöyle ki, dozun iki katı veya daha fazla oranda
artmasıyla etki şiddetinde de aynı oranda artışa yol
açılamaz.
1. Kademeli doz-cevap ilişkisi
2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi
II. Doz-etki ilişkisi
Kademeli doz-cevap ilişkisi
•
Kademeli doz-cevap ilişkisine göre oluşan cevabın
şiddeti hedef yapıda işgal edilen reseptörlerin sayısıyla
orantılıdır.
•
Doruk değerde bir etkinin oluşması reseptörlerin
tamamının kapatılmasının veya uyarılmasının bir
sonucudur.
% Ölüm
100
64
39
Doz
1
2
3
4
10
2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi
• Bu ilişki ya hep ya hiç prensibi olarak bilinir. Yani
ilacın belli miktarda verilen dozu bir etkiyi oluşturur ya
da oluşturmaz.
Dozlar yatay eksende ve hayvan sayısı ( % olarak) dikey
eksende gösterildiğinde normal dağılım eğrisi (Gauss
eğrisi) elde edilir;
Cevap verenler % olarak
50
Aşırı duyarlı
hayvanlar
0
Az duyarlı
(dayanıklı)
hayvanlar
ÖD50
ÖD99
Doz