kemoterapötik ilaç hazırlamasında sık karşılaşılan sorunlar ve ilaç

KEMOTERAPÖTİK İLAÇ
HAZIRLAMASINDA SIK
KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE
İLAÇ HATALARI
Uzm. Ecz. Gamze KORUBÜK
Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri
Onkoloji Hastane Eczanesi

Kanser tedavi yöntemlerinden biri olan
kemoterapide, kanserin türüne ve evresine
göre çok farklı dozlarda, çok farklı
aralıklarla ve yan etkileri birbirinden farklı
ilaç grupları kullanılmaktadır.

Ancak kemoterapide kullanılan ilaçlar,
düşük dozda ya da tedavi edici dozda
uygulandığında bile organ toksisitelerine,
cilt irritasyonuna, göz, mukoz membran
toksisitesine, bulantı-kusma,
myelosüpresyon gibi ciddi toksisitelere yol
açabilmektedir.

Ciddi toksisite meydana getirme özellikleri
ve diğer ilaçların çoğuna göre güvenli doz
aralıklarının dar olması nedeniyle
kemoterapi ilaçlarına bağlı tıbbi hatalar
ölümcül olabilmektedir.

Kemoterapi ilaçları, ISMP (İnstitute for
Safe Medication Practices)’ nin yüksek
riskli ilaçlar listesi içinde yer almaktadır.
ISMP’s List of High-Alert Medications, ISMP 2008
İlaç Hataları,
“ilaçların sağlık çalışanlarının, hasta ya da
bireyin kontrolündeyken, uygun olmayan
kullanımı ya da hastaya zarar vermesine
yol açabilen önlenebilir herhangi bir olay”
olarak tanımlanmıştır (FDA, 2010).
İlaç Hatalarının Sınıflandırılması












Yanlış hasta
Yanlış ilaç
Yanlış doz
Yanlış formülasyon/sunum
Yanlış yol, teknik
Yanlış miktar
Yanlış etiketleme/talimat
Kontrendikasyon
Yanlış depolama
Dozu ya da ilacı atlama/ihmal etme
Son kullanma tarihi geçen ilaç
Adverse ilaç reaksiyonu
WHO Hasta Güvenliği Sınıflama Sistemi
İlaç hataları,
Hasta güvenliğini etkileyen en yaygın
hata şekli olması ve
 En ölümcül hataların MSS ajanları,
antineoplastikler ve kardiyovasküler ilaçlar
ile ilgili olması nedeniyle önemlidir.

İlaç hataları,
Yazılı istem
 Hazırlama
 Paketleme
 Dağıtım
 Uygulama

aşamalarında ortaya çıkabilir.
İlaç hatalarının ortaya çıktığı
aşamalar

Yazılı İstem:
Hastanın muayene olması-tetkik
sonuçlarının kontrol edilmesi-hastanın
kemoterapi alıp almayacağına karar
verilmesi-kemoterapi istem formunun
yazılması-istem formunun eczaneye
gönderilmesi
İlaç hatalarının ortaya çıktığı
aşamalar


Hazırlama:
Kemoterapi istem formunun ve protokolün
kontrol edilmesi-uygun ilaç etiketlerinin
yazılması-uygun enjektör ve serumların
seçilerek ilaçların hazırlanması
Paketleme:
Hazırlanan ilaçların hasta bazlı paketlenmesi
İlaç hatalarının ortaya çıktığı
aşamalar
Dağıtım:
İlaçların ilgili birimlere ulaştırılması ve imza
karşılığı form ile teslim edilmesi
 Uygulama:
Eczaneden gelen ilaçların kontrol
edilmesi-ilaçların hastaya uygulanması


Bu süreçte,
Kemoterapi ilaçlarına
bağlı gelişen hataların
büyük bölümünün
yazılı istem
aşamasında olduğu
görülmektedir.
Yazılı İstem
Hazırlama
Uygulama
KEMOTERAPÖTİKLERİN
HAZIRLANMASINDA SIK KARŞILAŞILAN
HATA TÜRLERİ-Yazılı İstem
İlaç haftasının/gününün yanlış yazılması
 İlacın yanlış yazılması
 İlaç dozunun yanlış yazılması
 Vücut yüzey alanının yanlış
hesaplanması/yazılması
 Kilonun yanlış yazılması

Hazırlanma şeklinin/taşıyıcının yanlış
yazılması
 Uygulama şeklinin yanlış yazılması
 Uygulama süresinin yanlış yazılması
 Doktor kaşesinin/imzasının olmaması
 Doz değişikliklerinin belirtilmemesi
 Tarihin olmaması
 Hasta dosya numarasının olmaması/yanlış
yazılması

HATA NEDENLERİ-Yazılı İstem
Doktorun deneyimsiz, yorgun, dikkatinin
dağınık olması
 Kısaltmaların kullanılması
 Okunamayan/kötü el yazısı
 Eğitim eksikliği
 Okunuşu benzer ilaçlar

HATA TÜRLERİ-Hazırlama
İlacın yanlış sulandırılması
 Sulandırma öncesi ve sonrası uygun
olmayan saklama şekli ve uygun
koşullarının sağlanmaması
 Hesaplama hataları yapılması
 Yanlış ilaç hazırlama
 Etiketin yanlış yazılması

HATA NEDENLERİ-Hazırlama
Eğitim eksikliği, yeterli ilaç bilgisine sahip
olmama
 Yeni ilaç gelmesi
 Görünüşü benzer ilaçların bir arada
bulundurulması
 Tek kişinin ilacı hazırlaması ve kontrol
mekanizmasının olmaması

HATA-Uygulama
Yanlış zaman
 Yanlış sıklık
 Yanlış hız
 Tekrar verilmesi
 Yanlış hasta
 Yanlış yol

İlaç Hatalarının Nedenleri,
Yönetimsel/Kurumsal
 Bireysel

olarak da sınıflandırılabilir
Yönetimsel/Kurumsal Nedenler…
Personelin çok hızlı değişimi
 Personel sayısındaki yetersizlik
 Yetersiz dinlenme
 Yetersiz denetim
 Bilgi aktarımında hata

Bireysel Faktörler…
Yetersiz eğitim
 Hastalık ya da ilaca aşina olmamak
 Deneyimsiz olmak
 Yorgunluk, uykusuzluk,
 Stres ve tükenmişlik

Bireysel Faktörler…
Sağlık ekibinin birlikte çalışmaması ya da
ekip olarak iletişimlerinin olmaması
 Sağlık ekibinin kötü el yazısı
 Yeterli farmakoloji, hesaplama bilgisi ve
becerisine sahip olmama ve
 İhmaldir

ÖRNEKLER…




Karboplatin dozunun sisplatin dozu gibi
reçetelenmesi nedeniyle yüksek dozda
uygulanması
İntravenöz uygulanması gereken vinkristinin
intratekal olarak reçetelenmesi
İlk gün alınması gereken sisplatinin üç gün
boyunca ve devam etmesi
Vinkristin yerine vinblastin kullanılması
HATA TÜRLERİ - ÖRNEKLER
Yapılan çalışmaların sonuçlarına göre
kemoterapi ilaç hatalarını azaltma ya da
kontrol altına almada;
Kemoterapi ilaçlarının reçetelenmesinden
uygulanmasına kadar geçen bütün sürecin
gözden geçirilmesi,
 Hata gelişmesine neden olabilecek riskli
alanların değerlendirilip gerekli
düzenlemelerin yapılması,

Am J Health-Syst Pharm.,2002;59;1648-68.
İlgili doktor, eczacı ve hemşirelere eğitim
verilmesi,
 doktor ilaç istemlerinde standart
oluşturulması,
 hataların fark edilmesine yönelik
birbirinden bağımsız kontrol noktaları
oluşturulması,
 hasta bilgilendirmenin ve sağlık çalışanları
arasında multidisipliner şekilde çalışmanın
güçlendirilmesi önerilmektedir

Health-Syst Pharm.,2002;59;1648-68.
HATALARIN ÖNLENMESİ…

American Society Hospital Pharmacy
(ASHP)’nin Antineoplastik Ajanlarla İlgili Tıbbi
Hataların Önlenmesi Rehberi ve yapılan diğer
çalışmalara göre hekim, eczacı, hemşire gibi
kemoterapi ilaçlarını yazan, istemini veren,
hazırlayan, uygulayan sağlık çalışanlarının
gerekli eğitimi almış olmaları ve çalışanların
kemoterapi ilaçlarının hazırlanma ve
uygulanmasına yönelik sertifika almaya teşvik
edilmiş olması gerekmektedir.
Eğitim içeriği:





Kemoterapi ilaç isimleri
Her bir ilacın endikasyonu
Her bir ilacın uygulanma şekli
Her bir ilacın tek başına ya da diğer ilaçlarla
birlikte kullanılabilir maksimum doz miktarı
Her bir ilacın olası yan etkileri ve olası ilaç-ilaç,
ilaç-besin etkileşimleri




İlaçların isimleri ve uygulama yolunun kısaltma
kullanmadan açık olarak yazılması (İT ya da İV
yerine İNTRATEKAL ya da İNTRAVENÖZ
yazılması gibi)
İlaçların dozlarının miligram ya da ünite olarak
açık belirtilmesine yönelik etiketleme kuralları,
Her bir ilacın mevcut piyasada bulunan
formları
İlaçların hazırlanması ve uygulanmasında
kullanılan tıbbi cihazların kullanımı
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ

Erişkin
 Çocuk ve

Onkoloji hastaneleri
Eczacı kontrolü ile yazılı istemlerde hatalar
tespit edildi.
 FMEA

HATALARIN ÖNLENMESİ…



Kemoterapi istemlerinin elektronik ortamda
yazılması
Eczacı tarafından hasta adı, dosya numarası,
tarih, endikasyon, BSA, ilaçlar ve dozlarının
kontrol edilmesi
Eczacı tarafından İlaç-Besin, İlaç-İlaç
etkileşimine bakılması, ilaçların kendi arasında
ve hazırlanacağı serumlarla geçimlilik
kontrolünün yapılması
HATALARIN ÖNLENMESİ…
Yeterli personelin istihdam edilmesi
 Eğitim

ISMP’s List of High-Alert Medications, ISMP 2008