Evrende Neler Var? - Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi
advertisement
ANKARA ÜNİVERSİTESİ RASATHANESİ Evrende Neler Var? Astronomi: Evrende Neler Var? İnsan Evren’in Merkezinde Değildir. Astrofizik: Yıldızlar Nasıl Işıyor? Doğa Yasaları Her Yerde Aynıdır. Gözümüzün derinlik algılama yeteneği yoktur. Bu nedenle bütün gök cisimlerinin bize aynı uzaklıkta olduğunu sanırız. Gökyüzüne baktığımızda neler görüyoruz? ±Gündüz - Güneş, mavi gökyüzü, bulutlar - Ay ve belki de Venüs - Gri gökyüzü, kızıl bulutlar, yıldızlar, yapay uydular ±Gece - Gezegenler, Ay, Takımyıldızlar - Fazla sıklıkla olmasa da kuyrukluyıldızlar Gökyüzünde Farklı uzaklıkta olan gök cisimleinin bir izdüşüm görüntüsünü görürüz Uzay Gökyüzü: izdüşüm düzlemi ORION (avcı) takımyıldızı, farklı uzaklıklardaki yıldızlardan oluşturulmuş yapay bir gruplamadır. Yıldızlar ve Gezegenler ¾ Yıldızlar gökyüzünde her yere dağılmışlardır, gezegenler ise Güneş’in gündüz hareket ettiği yola çok yakın bir bölge içinde bulunurlar. ¾Gezegenlerin ışığı sabit görülür (özellikle parlak gezegenlerin), yıldızların ışığında olduğu gibi titreşmezler (yanıp sönüyormuş gibi gözükmez). Yıldızlar ise kırpışır ¾Küçük bir teleskop yada dürbünle bakıldığında büyük gezegenler disk biçiminde görülür, yıldızlar en büyük teleskoplarda bile “nokta” kaynaklardır. ¾Yıldızlar binlerce yıl birbirlerine göre konumlarını korurken, gezegenler yıldızlara göre gökyüzündeki yerlerini değiştirirler. Birkaç gece üstüste gözlersek, gökyüzündeki yıldızların Jupiter’in Retrograt Hareketi oluşturduğu desene göre hareket eden kaynaklar buluruz. Bunlar gezegendir. Retrograt Hareketi İleri Hareket Doğu Batı Yer merkezli evren! Bütün zamanların en büyük devrimi: 16 yy Nicolaus Copernicus (1473-1543) Tyco Brahe Johannes Kepler (1546-1601) (1571-1630) Kepler Yasaları 1. Yasa: Tüm gezegenleri eliptik yörüngede Güneş etrafında dolanmaktadır. 2. Yasa: Alanlar Yasası Gezegenleri Güneş’e birleştiren hayali doğru,eşit zamanda eşit alanlar taramaktadır 3. Yasa: a3/P2 = sabit Takiyüddin (İstanbul) Rasathanesi Kurulu: 1575 Yıkılış: 1580 Padişah: Sultan III Murat Zamanı Şeyhülislam Ahmet Şemsettin Efendi ve Saray İmamı Kürdizade’nin Kışkırtmalarıyla Kaptanı Derya Kılıç Ali Paşa’ya verilen bir padişah emriyle gemilerden top ateşine tutularak yıkılmıştır. Tophanede bugünkü Fransız Konsolosluğu’nun bulunduğu arsaya kurulmuştu. Yıldızların Uzaklıkları Paralaks: Yakın yıldızlar için Yıldız 6 ay sonra Dünya Güneş 1 AB Dünya Yer- Güneş uzaklığını 1 yay-saniyesi açı altında gören yıldızın uzaklığı 1 parsektir. 1 AB 1 yay saniyesi 1 parsek 1 p(") = d( pc) Paralaks (konum açısındaki kayma) 1 açı saniyesi mertebesinde ve daha küçük açılar ölçülüyor. Dünyanın yörüngesinin yarıçapı 150.000.000 km (1 AB). Buradan Paralaks açısını kullanarak mesafe bulunuyor. En yakın yıldız: Alfa Centauri. Uzaklığı: 40.000.000.000.000 km = 40 trilyon km = 4 Işık Yılı Çok yakın !!! Daha uzak yıldızlar için farklı uzaklık ölçme yöntemleri var. En uzaklara gidebilen basit bir yöntem: Bazı değişken yıldızların değişim periyodları ışıma güçlerine bağlı (Henrietta Leavitt,1912) (1868-1921) Periyod ---->> ışıma gücünü , ışıma gücü (yıldız kaç watt?) /4 π d2 = ölçülen akı --->> uzaklık d yi (yıldızın uzaklığı) buluruz. Küresel Kümeler Küresel kümelerde yüzbinlerce, milyonlarca yıldız var. Bunlar arasında Leavitt’in incelediği Cepheid değişkenlerinden de bolca bulunuyor. Böylece bir çok küresel kümenin mesafesini ve bizim galaksimiz Samanyolu’nun yapısını öğreniyoruz. Bir Küresel Küme Samanyolu Gökadası Samanyolu Samanyolu Güneş gibi, ve başka türlerden 10 milyarlarca yıldızdan , yıldızların oluştuğu gaz bulutlarında, yıldız kümelerinden oluşuyor. Samanyolunun çapı 100.000 Işık Yılı (1 milyon trilyon km). Güneş sistemimiz Samanyolu’nun kenarlarında bir yerde. Samanyolu Gökadasında Güneş ve Yer’in Yörüngesi Güneş, Samanyolu Gökadasının merkezi etrafındaki dolanımını 250 milyon yılda tamamlar. AB Oort Bulutu: Güneş’ten 50,000 ila 100,000 AB uzaklığında bulunan ve kuyrukluyıldızlar içeren bir küresel bölgedir. Güneş ile Plüto arasındaki uzaklığı bir birim kabul edersek Güneş’ten 2000 birim ötede bulunur. Veya neredeyse 1 ışık yılı uzaklığındadır. Bu da Güneş’e en yakın yıldız olan Proxima Centauri’nin uzaklığının yaklaşık dörte biri kadardır. Oort bulutunun, 5 milyar yıl önce çökerek Güneş ve Güneş Sistemini oluşturan bulutsudan arta kalan artıklar olduğu düşünülmektedir. Asteroidler Boyut Karşılaştırması Kuyrukluyıldızlar Boyut Karşılaştırması • Güneş, ona yaklaşılmasına izin vermeyecek kadar sıcaktır. 6000 derece sıcaklığındadır. • Demir 1800 derecede erir, 2900 derecede ise kaynar. Güneş’in sıcaklığı o kadar yüksektir ki demir kaynar ve gaz haline geçer. • *Dereceler kelvin birimindedir ve yaklaşıktır. Boyut Karşılaştırması Boyut Karşılaştırması Çift Yıldızlar Ölmüş yıldız kalıntıları:Kumsaati Nebulası Ölmüş yıldız kalıntıları:Kedigözü Nebulası Ölmüş yıldız kalıntıları:Yüzük Nebulası Ölmüş yıldız kalıntıları:Kelebek Nebulası YENGEÇ (Crab) PULSARI Saniyede 30 kez donüyor. 1054 yılında patlamış dev bir yıldızın kalıntısı. Evren Samanyolu’ndan çok çok daha büyük! Andromeda galaksisi bizden 2 milyon ışık yılı uzakta - Samanyolu’nun dışında. (Hubble 1924) Andromeda en yakın komşu galaksilerden, YEREL Galaksiler Grubunda! ANDROMEDA GALAKSİSİ 2,9 milyon ışık yılı uzaklığıyla, bize en yakın galaksidir. SOMBRERO GALAKSİSİ Whirlpool Galaksisi Çarpışan Gökadalar GÖKADA KÜMELERİ Yerel Grup Yerel Süperkümeler 100 milyonlarca ışık yılı boyutunda galaksi grupları Milyarlarca ışık yılı uzaklarda gözlediğimiz galaksiler, Evren’de 10 milyarlarca Galaksi var! Hubble Kanunu V=Hd Her galaksi ne kadar uzaksa o kadar daha büyük hızla bizden uzaklaşıyor! Evren’in tümünün katıldığı ortak bir hareket var! Evren açılıyor! Hiçbir galaksi bu hareketin merkezinde değil! Gökadamizin Çevresi Daha ötesi... Evren... Süper Kopernik İlkesi Dünya Güneş sisteminin merkezinde değil. Güneş Samanyolu’nun ortasında değil. Güneş gibi (ve farklı) çok yıldız var. Samanyolu Evren’in merkezinde değil. Samanyolu gibi (ve farklı) çok galaksi var. Zaten Evren’in de bir merkezi yok! Evren’in tümünü deneysel/gözlemsel bilim yöntemleriyle anlayabiliyoruz.
