KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

KİMYASAL RİSK
ETMENLERİ
Yrd.Doç. Dr. MERAL TOPCU SULAK
1
KİMYASAL MADDELER
2
AMAÇ
İşyerindeki sağlığa zararlı kimyasal
risk etmenleri hakkında temel bilgi
kazandırmak
 Işyerindeki sağlığı ve güvenliği
olumsuz etkileyen kimyasal risk
etmenlerine karşı alınması gereken
iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini
öğrenmelerini sağlamak.

3
Öğrenim hedefleri





İşyerlerinde çalışanların sağlığını olumsuz etkileyen
kimyasal risk etmenlerini tanımlar.
Kimyasal risk etmenlerinin ortam ve kişiye yönelik ölçüm
metotlarını sıralar.
Ulusal ve uluslararası standartlarda müsaade edilen
değerleri tanımlar.
Ülkemizde ve dünyada kimyasal risk etmenlerine
maruziyetin yüksek olduğu iş kollarını karşılaştırır.
Kimyasal risk etmenlerinin işyerinde kontrolü ve iş
güvenliği uzmanının bu konudaki görevlerini açıklar.
4
İçerik









Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS)
Kimyasalların üretimi, taşınması, depolanması ve
kontrolü
Kimyasalların üretiminde süreç kontrolü ve algılama
donanımları
Kimyasalların isimlendirilmesi, etiketlenmesi ve
sınıflandırılması
Kanserojen, mutajen ve toksik maddeler
Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı kimyasal maddeler
Patlamadan korunma dokümanı ve patlayıcı ortamlarda
kullanılacak makine ve teçhizat
Asbest ve diğer lifli kimyasal maddeler
İlgili mevzuat
5
Kimyasal Madde Nedir?
Doğal halde bulunan
Üretilen
Bir işlem sonrasında oluşan
Atık olarak meydana gelen
Kazara oluşan
Her türlü element, bileşik veya karışımlardır
6
Kimyasalların;
Üretilmesi
Kullanımı
Doğal ortamdan alınarak değiştirilmesi
Yeniden üretilmesi veya
Sentetik yollarla yeni kimyasalların üretilmesi
Yaşamı kolaylaştıracağı gibi
Yaşam için zararlı sonuçlar da yaratabilir
7
Bu sonuçların;
Bir kısmı tolere edilebilir
Bir kısmı edilemeyebilir
Bu da canlılar ve eko sistem için risk oluşturur
8
Kimyasalların Bazı Özellikleri
Kokulu veya kokusuz olabilirler.
Hepsinin tehlike ve zararları farklıdır.
Yutularak alınan bir kimyasal gözleri kör edebilir. (İspirto-Sahte rakı)
Ciltten emilen bir kimyasal daha tehlikeli olabilir. (Savaş gazları)
Renkli veya renksiz olabilirler.
Suyla temas eden bir kimyasal yanıcı gaz çıkarabilir. (Karpit)
İki zararsız kimyasal bir araya gelince zararlı olabilir. (N ve CSiyanür)
İki tehlikeli kimyasal bir araya gelince zararsız olabilir. (H ve O2 Su)
Havadan hafif veya daha ağır olabilirler. (LPG (sıvılaştırılmış petrol gaz
-NPG (sıvılaştırılmış doğal gaz ))
9
Tehlikeli Kimyasallar
3.000 Kadar Kanserojen
5.000 – 7.000 Zararlı
80.000 – 100.000 Kimyasal madde var!
400.000.000 ton/yıl üretim!
10
Kimyasal Tehlikeler Nelerdir?
Gazlar
Yanma
Tozlar
Radyasyon
Organik sıvıların buharları,
Parlayıcı,patlayıcı gazlar
Ergimiş haldeki metal gazları
İnert tozlar,
Fibrojenik tozlar,
Toksik tozlar,
Kansorejonik tozlar,
Alerjik tozlar
Asitler,
Bazlar,
Basınç Altındaki Gazlar
Toksik gazlar,
Radyasyona maruz kalma
(X ışınları, doğal ve yapay radyoaktif maddeler,)
kızılötesi ışınlar,
mor ötesi ışınlar
11
Toz halindeki bir kimyasal patlar mı?
Statik elektrikle yüklenerek, tozlar patlayabilir.
12
Kimyasalların Zararları
Tehlikeli kimyasallar; sağlığa, güvenliğe ve çevreye akut
veya kronik zarar veya hasar verebilen kimyasallar
olarak tanımlanabilir. Bu zararlar da üç ana başlık
altında toplanabilir:
 Ani, tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda
sağlığa zararlı olanlar;
 Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle fiziksel ve
kimyasal zarar verme riski taşıyanlar;

Çevreye zarar verenler;
13
Ani, tekrarlanan veya uzun süreli
maruziyet sonunda sağlığa zararlı olanlar










Zehirli veya çok zehirli,
Zararlı,
Aşındırıcı,
Tahriş edici,
Duyarlılık yaratan veya alerjik tepkileri provake eden,
Kanserojen,
Mutajen,
Teratojen,
Üreme sistemine zarar veren,
Genetik olmayan doğum anormalliklerine sebep olan maddeler
14
Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle
fiziksel ve kimyasal zarar verme riski
taşıyanlar
 Patlayıcı
 Oksitleyici
 Çok
kolay parlayıcı, çok parlayıcı ve
parlayıcı maddeler,
15
Çevreye zarar verenler
 Canlı
organizmalar için zehirli ve zararlı
olan,
 Çevrede yok olmayıp kimyasal artıklar
olarak kalıcı olan,
 Biyolojik anlamda birikim yaratan
maddelerdir.
16
TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİN RİSKLERİ
AKUT SAĞLIK RİSKLERİ
KRONİK SAĞLIK RİSKLERİ
EKOTOKSİK RİSK
YANGIN RİSKİ
DİĞER FİZİKSEL RİSKLER
17
Sağlığa Olan Etkileri
DOZ
ilaç
zehir
İlaç ile zehir arasında ki farkı doz
belirler
18
“ düşük zehirlilik – çok yüksek
doz ”
Yüksek tehlikeli!
19
“yüksek zehirlilik – çok düşük
doz ”
Düşük tehlike
20
Sağlığa olan etkileri
Toksik
Kanserojen
Tahriş edici
Zararlı
Mutajen
alerjik
Aşındırıcı
Üremeyi bozan
21
Çevreye olan etkileri
Bozunma, bozunmaya
dirençlilik
Biyoakümülasyon (birikme)
Ekotoksisite; Toprak, su ve
havadaki canlılar
Ozon azaltma olgusu
Fotokimyasal ozon üretme
olgusu
Global ısınma olgusu (sera)
22
Sağlığımıza Etkileri Nelerdir?
Temas yerlerinde tahriş yaparlar
Kana karışarak sistemik etki yaparlar
Hedef organ etkisi
Ölü doğum Düşükler
Sakat doğum
Basit bir cilt kızarıklığından
Kısırlık
kansere kadar değişen
Çeşitli
çeşitli hastalıklara neden
kanserler
olurlar!
Daha sık
görülmektedir!
23
Gazlar Ve Dumanların
Akut Etkileri
Gözlerimizi ve cildimizi tahriş
ederler
Koklama – Solunum yollarını tahriş
ederler
Sinir sistemini etkilerler
Zehirlenmelere neden olurlar
Gözlerde – Ciltte kızarıklık/yanma
Öksürük
Hırıltılı solunum
Nefes darlığı
Bronşit – AC ödemi – Pnomoni
Mide bulantısı - Kusma
İştahsızlık
Yavaş sindirim gibi sorunlar oluşur
Adale krampları ve
Davranış bozuklukları
Ölüm
24
Gazlar Ve Dumanların
Kronik Etkileri
Kronik etkiler:
Akciğer kanseri riski çok yüksektir.
Larinks kanseri
Mesane kanseri
Kronik bronşit
Astım
Akciğer kapasitesinin azalması
Böbrek bozuklukları
Sperm miktarı azalması ve kısırlık
(kaynakçı eşlerinde geç gebelik, düşükler)
Merkezi sinir sistemi etkilenmeleri
(konuşma ve hareket yeteneği azalması)
25
Organik fosforlar
Böcek ilaçları
Kurşun
Cıva
Manganez
Arsenik
Asbest
Silisyum
Pamuk tozu
Kadmiyum
Berilyum
Dizel gazlar
Asbest
Nitrozaminler
Dumanlar
Kurşun
Kurşun
Nikel, Katran ,
Benzen, Akrilik,
Epoksi reçineleri
Karbon monoksit
Vinil klorür
Tiner
Benzen
Tolüen
Karbon tetraklorür
Vinil klorür
Tiner
Benzidin boyalar
Betanaftilamin Cıva
Mangal
dumanları
26
AKUT SAĞLIK RİSKLERİ
Tahriş ediciler;
Temas ettiği yerde kimyasal bir etkiyle, eski durumuna gelebilen kızarıklığa
neden olur. NO, NaOCI, SnCI2
Deriye (cilde) ait tehlikeler;
Derinin dış tabakasına etki ederek, koruyucu yağ tabakasını bozan,
kızarıklığa veya deri tahrişlerine neden olur. Aseton, klorlu bileşikler
Zehirli maddeler;
Hayvanlar üzerinde yapılan bir takım testlerle öldürücü etki ve dozları
saptanan maddelerdir.Epiklorohidrin, akrilonitril, anilin
Çok zehirli maddeler;
Aldirin, etilenamin ve hidrojen sülfür, Hardal gazı (iperit),
27
AKUT SAĞLIK RİSKLERİ
Aşındırıcı (yakıcı, çürütücü, korozif) maddeler;
Temas ettikleri dokularda, kimyasal reaksiyon sonucu, geri
dönüşsüz, görülebilir tahribatlara neden olur. NaOH, H2SO4,
Gözler için tehlikeli olanlar;
Göz veya görme yeteneğine etki eden maddelerdir. Bunlar
konjonktivit ve kornea’ya zarar verebilir. Solventler, asitler ve
alkaliler,
Kan ve Hematopoietik sistemler üzerine etkisi olan maddeler;
Bu maddeler hemoglobin'in fonksiyonlarını (işlevlerini) azaltarak
vücut dokularını oksijensiz bırakır. Bilinç kaybı tipik hastalık
belirtisidir. Karbon monoksit, siyanürler, nitrobenzen, hidrokinon,
anilin, arsin
28
AKUT SAĞLIK
RİSKLERİ
Hassaslaştırıcılar;
Belli süre maruz kalındığında normal dokularda alerjik reaksiyonlara
neden olur. hidrokinon, brom, platin bileşikleri, izosiyanatlar ve ozon.
Kanserojenler;
Yetkili kuruluşlarca kanserojen olduğu saptanan asbest(ler), benzen
(benzol), berilyum, kurşun kromat, formaldehit, vinil klorür,
trikloroetilen ve karbon tetraklorür bu sınıfa girer.
Üreme zehirleri;
Bu sınıfa giren maddeler doğum kusurlarına veya kısırlığa neden
olurlar. Bazı bilim adamları, kadınların, doğurma döneminde hiçbir
kimyasal maddeye maruz kalmamalarını öneriyor. Bu sınıfa giren
maddelere örnek olarak Polybrominated biphenyl PBB'ler,
Polychlorinated biphenyl PCB'ler , selenyum bileşikleri ve vinil
klorür verilebilir.
29
KRONİK SAĞLIK RİSKLERİ
Hepatotoksinler (karaciğer hücrelerini yok eden toksinler);
Karaciğer büyümesi veya sarılık gibi karaciğerde hasara neden olur. karbon tetraklorür,
nitrosaminler, vinil klorür, klorobenzen, trikloretilen, kloroform ve etilalkol.
Nefrotoksinler (böbrek dokusunu yok eden toksinler);
ödem veya idrarda protein bulunması (proteinuria) gibi böbrek hasarlarına neden olur.
Halojenli hidrokarbonlar, uranyum, vinil klorür, trikloroetilen ve etil alkol
Nevrotoksinler (sinir dokusunu harap eden toksinler);
Merkezi sinir sitemine etki ederek davranış değişiklikleri, motor fonksiyonlarının azalması ve
uyuşukluğa neden olur. civa, karbon sülfür, etil alkol, asetilen, mangan, talyum ve kurşun
tetraetil'dir.
Akciğerlerde hasara neden olan maddeler;
Solunum sistemi dokularını tahrip eden maddelerdir. Bu maddeler öksürük, göğüste sıkılık,
ve nefes darlığına neden olurlar. Silisyum dioksit, asbest(ler), pamuk lifleri, kömür tozu ve
toluen diizosiyanat'lar bu sınıfa girer.
30
EKOTOKSİK RİSK
Serbest halde bulunmaları durumunda, biyoakümülasyon yoluyla çevre
üzerinde ani veya gecikmeli olarak olumsuz ve biyotik sistemlerde toksik
etkiler yaratan maddelerdir.
Bu tehlikeli özellikleri taşıyan maddelerin
Depolanması sırasında
Taşınması sırasında
Maddenin çevre için olan tehlikelerini
Koruma tedbirleri ve
Tehlikeli özelliğini
belirten işaret ve yazıları taşıyan etiketlerin üzerinde bulunması gerekmektedir.
31
DİĞER FİZİKSEL RİSKLER
Basınçlı gazlar;
Tüplerde basınç altında gaz olduğu için patlama tehlikesi vardır.
Yangında ısınırsa kabının patlamasına neden olabilir. Azot, oksijen,
argon, asetilen, propan ve karbon dioksit ,
Patlayıcılar;
Nitrogliserin, barut ve diasetil peroksit ,
Kararsız maddeler;
Benzoil peroksit, akrilonitril ve butadien gibi birçok tehlikeli madde bu
sınıfa girer.
Su ile şiddetli reaksiyon veren maddeler;
Asetik anhidritleri, sodyum metal'i, ve kalsiyum karpit örnek olarak
verilebilir. Çok dengesizdirler. Su ile reaksiyona girince zehirli veya
yakıcı gazlar çıkarır. Şok, sürtünme ve sıcaklık artışı sonucu olarak
parlayabilir . Ayrıca kapalı bir kapta ısıtılırsa patlayabilir.
32
Fiziksel
etkiler
Patlayıcı
Parlayıcı sıvılar
Parlayıcı katılar
Oksitleyici
Basınçlı gazlar
Organik peroksit
Parlayıcı
Patlayıcılar
Oksitleyiciler
Parlayıcı aerosoller
Kararsız reaktifler
Parlayıcı gazlar
Su ile reaksiyona girenler
33
Gazlar – tozlar – dumanlar
Vücudumuza nasıl girerler?
Ciltten temas / emilme yoluyla
Solunum yollarından
Sindirim Kanalından emilerek
Vücudumuza girerler !
34
Solunum yolu ile
Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve
buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir.
Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan işçiler
pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal karışımlara
maruz kalabilirler.
35
Deri ve gözlerden absorbsiyon yolu
Solunum yolu ile maruziyetten sonra en çok mesleki maruziyetin meydana
geldiği yoldur.
Özel önlem alınmamış ve uyarı bulunmayan bazı kimyasallara dokunulması
veya bu maddelerle koruyucusuz çalışılması, işçilerin pek çok kimyasalın
zararlı miktarlarına deri yolu ile maruz kalma riskini ortaya çıkarır.
Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de,
tozlarda eğer ter ile ıslatılırsa deriden emilebilir.
Bazı kimyasallar hiçbir etki uyandırmadan deriden geçebilir. Deride tahrişe
neden olan NaOH, HCl, H2SO4 vb aşındırıcı maddelerin aksine herhangi bir
tahriş hissedilmez. Bu da tehlikenin fark edilmemesine yol açabilir.
Toluen, seyreltik soda vb. maddeler tarafından derinin koruyucu dış tabakası
zarar görebilir ve bu durumda benzen, anilin, fenol gibi başka kimyasallar da
deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde
bulunan maddeleri absorbe ederler.
36
Sindirim yolu ile
Solunan havada bulunan tozların yutulması,
Kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi,
Sigara içilmesi veya
Yanlışlıkla yutma yoluyla,
gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim
yoluyla da girebilir.
Bu gibi yollarla vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine
girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan
organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları
etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de
geçebilir.
37
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI
(MSDS)
38
Tehlike Tanımı
Tehlike: Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir.
Risk: Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya etkileşim
koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır.
Sınıflandırma
Yapısal özellik
Faaliyet türü
Risk
değerlendirmesi
Risk kontrolü
Ambalajlama
Taşıma
Depolama
Elleçleme
Mühendislik hizmetleri
KKE
Risk iletişimi
Etiket
GBF (Güvenlik
Bilgi formu)
39
Kimyasallarla Çalışırken
Neleri Bilmeliyim ?





Kimyasallarla çalışanlar aşağıdaki
soruları kendilerine sormalıdır !
Bu maddenin bana zararı var mı? Varsa
zararı nasıl dokunur ?
Kendimi nasıl koruyabilirim ?
ACİL Durumlarda ne yapabilirim ?
Bu soruların cevabını nereden
bulabilirim ?
40
Malzeme Güvenlik Bilgi Formu
(Material Safety Data Sheet)
MSDS nedir?
 Kimyasal
maddelerin kullanımı ve
depolanması sırasında oluşabilecek riskleri
ortadan kaldırmaya yönelik kullanıcıyı doğru
ve yeterli düzeyde bilgilendirmek amacıyla
hazırlanan, ilgili kimyasal maddelerin tehlike
ve riskleri ile diğer bilgileri içeren
dokümanlara Malzeme Güvenlik Bilgi Formu
adı verilir.
41
Bütün kimyasallar;
Güvenlik Bilgi Formlarındaki
bilgilere uygun olarak kullanılmalıdır.
!!!
42
Malzeme GÜVENLİK FORMU
NELERİ İÇERİR?
















Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı,
Bileşimi/İçeriği Hakkında Bilgi,
Tehlikelerin Tanıtımı,
İlk Yardım Tedbirleri,
Yangınla Mücadele Tedbirleri,
Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler,
Depolama,
Maruziyet Kontrolleri/Kişisel Korunma,
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler,
Kararlılık ve Tepkime,
Toksikolojik Bilgi,
Ekolojik Bilgi,
Bertaraf Bilgileri,
Taşımacılık Bilgileri,
Mevzuat Bilgileri,
Diğer Bilgiler.
43
GBF=MSDS
Kimyasalın Tanımı
Bu bölümde ürünün kimyasal ismi ve ticari ismi yer alır. Kimyasalın isminin
ve diğer bilgilerin etiketteki bilgilerle aynı olması gerekir.
Kimyasalın Kullanımı
Kimyasal maddenin amaçlanan veya önerilen kullanım biçimleri/ alanları
belirtilmelidir. Çok sayıda olası kullanım biçimi / alanı bulunması halinde.
yalnızca en önemli veya en yaygın kullanım biçimleri/alanları, kimyasal
maddenin (yangın yavaşlatıcı, oksitlenmeyi engelleyici gibi) ne işe yaradığı
belirtilmelidir.
Firmanın tanıtımı
Kimyasalı arz eden üreten, ithal eden veya dağıtanın adı, firma adı, açık
adresi, telefon ve faks numaraları ve acil durumlarda başvurmak üzere
söz konusu firmanın veya yetkili kurumun acil durum telefon numaraları
belirtilmelidir.
44
Tehlikeli Kimyasalların Bileşimi
Bu bölümde kimyasalın/bileşenin sağlık ve güvenlik açısından tehlikeli olan
özellikleriyle ilgili bilgiler yer almalıdır.
Tehlikeli bileşenlerin adları (herkesçe bilinen ve kimyasal adları) ve mümkünse
bileşiğin tümü içindeki oranları belirtilmelidir.
Ancak kimyasalın tam bileşim yapısının (bileşenlerin yapısı ve
konsantrasyonları) verilmesi zorunlu değildir.
Bileşimdeki maddelerin genel tanımı ve konsantrasyonları yeterlidir
Kimyasal tek bir madde değil de bir karışım ise karışım içinde bulunanlardan,
tehlikeli kimyasallar listesinde olan ve ürünün yüzde birini (%1) veya daha
fazlasını oluşturan maddelerin belirtilmesi gereklidir.
Bileşik içinde kanserojen, teratojen ve mutajenik kimyasallar var ise, söz konusu
kimyasal, bileşiğin binde birini (% 0,1) bile oluşturuyorsa listede belirtilmelidir.
Tehlikeli kimyasal maddelerin sınıflandırması; maddenin fiziko-kimyasal, sağlık
ve çevresel zararlarına göre belirlenmiş tehlike işareti ve risk durumları ile birlikte
belirtilmeli, bu maddelerin isimleri, EEC numaraları CAS numarası ve IUPAC adı
da yazılmalıdır
45
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
Bu bölümde maddenin kimyasal ve fiziksel özellikleri
yer almalıdır.

Normal görünüş ve kokusu,

Buhar basıncı,

Buhar yoğunluğu,

Suda çözünürlüğü;

Erime noktası,

Özgül ağırlığı,

Buharlaşma oranı,

Kaynama noktası,

Parlama noktası,
46
Yangın ve Patlama Bilgileri
Parlama, yanma veya alt ve üst patlama sınırlarını (LEL, UEL) yangın
söndürmede kullanılacak araçları, varsa yangınla özel mücadele
yöntemleri belirtilmelidir.
Sağlık için Yarattığı Tehlike Bilgileri
Kimyasalın vücuda giriş yolları (solunum, deri absorbsiyonu, sindirim, ağızoral) sağlık üzerinde yarattığı akut ve kronik etkileri, maruziyet belirtileri ve
maruziyet sınırı, ürünün kanserojen olup olmadığı, etkilenme durumunda
görülen sağlık sorunları ve öneriler ilkyardım/acil tedavi işlemleri bu
bölümde yer almalıdır.
Kullanım Sırasında Alınması Gereken Önlemler
Acil durumlarda gereken bilgiler, dökülmeler sonrasındaki temizlik işlemleri,
güvenli bir şekilde depolama, kullanma önlemleri ve kaza ile ortama
karışması halinde uygulanacak önlemler yer almalıdır.
47
İlk yardım Bilgileri
İlk yardım önlemleri tanımlanmalı, acil tıbbi müdahale veya uyarı gerekiyor
ise öncelikle bu durum mutlaka belirtilmelidir.
İlk yardım konusundaki bilgiler, kısa, kazazede ve kazazedenin
yanındakilerle ilk yardım görevlileri tarafından kolayca anlaşılır olmalıdır.
Belirtiler (semptomlar) ve etkiler açıkça özetlenmelidir.
Talimatlarda; herhangi bir kaza anında kaza yerinde yapılması gerekenler
ve maruz kalınmasından sonra takip eden dönemde ortaya çıkması
muhtemel gecikmiş etkiler, doktorun profesyonel yardımının gerekli olup
olmadığı veya önerildiği durumlar ile doktora iletilmesi gereken özel bilgiler,
var ise antidotu, kimyasalın özelliğine bağlı olarak işyerinde yapılması
gereken özel ve acil işlemler için gerekebilecek özel önlemler de
belirtilmelidir.
İlk yardım konusundaki bilgileri solunursa, cilt ve göz ile temas ederse ve
yutulursa gibi değişik maruz kalma biçimlerine göre ayrı alt başlıklar halinde
olmalıdır.
48
Risk Durumları
Risk Durumlarının Kombinasyonu
Risk
Risk İbaresinin Açık İfadesi
İbaresi
R1
R2
Kuru halde patlayıcıdır.
Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile
R3
temasında patlama riski.
Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile
temasında çok ciddi patlama riski.
Risk İbaresi
R 14 /15
R 15/29
Risk İbaresinin Açık İfadesi
Su ile kolay alevlenebilir gaz oluşumuna yol açan şiddetli reaksiyon.
Su ile temasında toksik ve kolay alevlenebilir gaz çıkarır.
49
Güvenlik Tavsiyeleri
Güvenlik Tavsiyelerinin Kombinasyonları
Güvenlik İbaresi
Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi
S1
S2
S3
Kilit altında muhafaza edin.
Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun.
Serin yerde muhafaza edin.
Güvenlik İbaresi
Güven Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi
S 1/2
Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde
muhafaza edin.
Kabı, serin bir yerde ve ağzı sıkıca kapalı olarak muhafaza
edin.
Serin, iyi havalandırılan bir yerde ........ 'den uzak tutarak
muhafaza edin.
S 3/7
S 3/9/14
50
51
Mevzuat !!!
 Ülkemizde
MSDS’in nasıl hazırlanabileceği 26
Aralık 2008 tarih ve 27092 (Mükerrer) sayılı
Resmi Gazete’de yayınlanan “Tehlikeli
Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik
Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması
Hakkında Yönetmelik”te verilmiştir.
 Yönetmelik gereğince, gerek ithalat gerek
üretim yolu ile piyasaya sunduğunuz kimyasal
ürünleriniz için, profesyonel kullanıcılara, en
geç satış anında, bu konuda lisanslı kişilerce
hazırlanmış Güvenlik Bilgi Formu sunma
yükümlülüğünü getirmektedir.
52
53
MSDS
 Birçok
kimyasal günümüzde endüstride yaygın olarak
kullanılmaktadır. Bu kimyasallar yapıları gereği
çoğunlukla toksik, korozif ve kolay alev alabilme gibi
özellik taşımaktadır. Ancak risk taşıyan özellikleri ile
kullanımı ve depolanmalarında alınması gereken
önlemler bilindiğinde güvenli bir şekilde
kullanılabilmektedirler. Malzeme Güvenlik Bilgi
Formları (Material Safety Data Sheet-MSDS) birçok
ülkede tehlikeli ya da potansiyel anlamda tehlike
taşıyan maddelerin güvenli kullanımları ile ilgili gerekli
bilgileri sağlamak için kullanılmaktadırlar. Bu nedenle
MSDS çalışma ortamdaki kimyasal tehlike ve riskleri
kontrol etmek amacı ile önemli bir rol oynamakta,
adeta o kimyasalın bir prospektüsü olmaktadır.
54
MSDSPROSPEKTÜS
55
56
57
58
59
60
61
KİMYASALLARIN ÜRETİMİ, TAŞINMASI,
DEPOLANMASI VE KONTROLÜ
62
Kimyasalların üretimi,
taşınması, depolanması ve
kontrolü

Kimyasalların üretimi ve kullanılması, ülkelerin ekonomik gelişmelerinde
ana unsurlar olduğu gibi, günlük hayatımızın bir parçası haline de
gelmiştir. Bir başka ifade ile kimyasallar insanların hayat kalitesini
artırmaktadır. Bunun yanı sıra tarım ilaçları ve suni gübreler tarımsal
üretimi büyük ölçüde artırmakta, tarımın gelişmesine sebep olmaktadır.
İnsan neye, nereye baksa kimyasallarla karşılaşmaktadır. Evinin boyası,
yalıtımı, aracının yakıtı, tırnağının ojesi, giysileri, yediklerinin tadı, ilacı,
vücudunun varlığı...... Kimyasallar faydaları yanında üretim, işleme ve
depolamada büyük riskler taşımaktadır.
Kimyasallar yalnız kimya sanayii değil, diğer sanayi alanlarındaki
çalışanlar için de risk oluşturmaktadır. Hatta bazen çevre olumsuz
etkilenmekte, doğal denge bozulmaktadır.
63
KİMYASAL MADDE NEDİR?
Kimyasal madde;
 Doğal halde bulunan veya üretilen
 Herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak
ortaya çıkan
 kazara oluşan her türlü element, bileşik veya
karışım olarak tanımlanabilir.
 (Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık
ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Madde:4)
Bu Yönetmelik, 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine göre düzenlenmiştir
64



Üretimden kullanımına, depolanmasından taşınmasına, kontrol
altında tutulması ve yok edilmesine ilişkin süreçlerin etkin olabilmesi
için, öncelikle kimyasalların özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir.
Kimyasalların özellikleri, çevreye, insanlara olan zararları ve etkileri
bilinmeden, kimyasallardan oluşacak risklerin kontrol altında
tutulabilmesi çok zordur.
Dolayısıyla her işletme, kuruluş öncelikle işyerlerinde kullanılan,
işlenilen ve işyerindeki faaliyetler sonrasında ortaya çıkan ve çıkması
muhtemel kimyasallar hakkında yeterli bilgiye ulaşmak zorundadır.
Kimyasalların güvenli kullanımı için Uluslar arası Çalışma Örgütünün
önerdiği genel prensipler şunlardır.
65
Yetkili Makamın Sorumlulukları


Ülkede İş Sağlığı ve Güvenliği’nden
sorumlu yetkili makam, ülke şartlarını
ve kanunlarını göz önüne alarak
işveren ve işçi kuruluşları ile istişarede
bulunup “KİMYASALLARIN GÜVENLİ
KULLANIMI” konusunda bir politika
oluşturmalıdır.
Mevzuat periyodik olarak gözden
geçirilmelidir.
66
Kimyasalı Temin Edenin
Sorumluluğu
 Kimyasalı
temin edenler, (üretici,
ithalatçı, dağıtıcı vb.) sınıflandırma,
işaretleme, etiketleme, güvenlik veri
belgelerini temin edip kullanıcıya
vermelidir.
67
Kimyasalı İhraç Eden Ülkenin
Sorumlulukları
 Kimyasalın,
kendi ülkelerinde kullanımı
sağlık ve güvenlik gerekçesiyle
yasaklanmışsa, ithal eden ülkeye buna
ilişkin bilgileri vermelidir.
68
İşverenin Sorumluluğu
 İşveren,
kullanılan tüm kimyasallar ile
ilgili güvenlik bilgilerini eksiksiz temin
edip işçiler veya temsilcilerinin bu
bilgilere ulaşmasını sağlamalıdır.
 Ayrıca, işveren, işyerinde kimyasalların
kullanımından doğabilecek risklerin
değerlendirmesini yapmalı ve uygun
yöntemlerle çalışanları korumalıdır.
69
Çalışanların Sorumluluğu ve
Hakları



Çalışanlar, işyerinde kimyasal maddelerin
kullanımından doğacak ani ve ciddi bir
tehlikenin varlığına inanırlarsa hemen İş
Sağlığı ve Güvenliği kuruluna,işveren veya
vekiline haber vererek oradan uzaklaşma
hakkına sahiptir,.(İş Kanunu Madde:83)
Bunun yanı sıra çalışanlar, bu uzaklaşma
hakkını kullanmaları nedeniyle haksız
işlemlere maruz bırakılamazlar.
Çalışanlar ve onların temsilcileri çalıştıkları
kimyasalla ilgili her türlü güvenlik ve sağlık
bilgilerini alma ve öğrenme hakkına
sahiptir.
70

İnsanların çalışma hayatında can kayıpları ile işgücü kaybı ve
maddi zararlara uğramamaları amacıyla bir takım faaliyetlerin
ortaya konulması gerekmektedir. Bugüne kadar ki süreç
içerisinde korunma politikalarının gelişimine bakıldığında;
kişisel korunmayı temel alan politikalardan toplu korunma
politikalarına, buradan da bütüne yönelik korumayı temel
alan ve riskin önlenmesine öncelik veren politikalara doğru
olduğu görülmektedir. O halde en önemli yaklaşım, bütüne
yönelik, yani riskin önlenmesi yani risk yönetimi politikalarına
öncelik vermek olmalıdır. Bunun sağlamak için bazı tedbirler
alınmalıdır.
-Kuruluş Öncesinde
-Kuruluş Sonrasında
71
KURULUŞ
ÖNCESİ
Kuruluş planlamasıYer seçimi
esnasında
Çevre sağlığı
Arsa büyüklüğü
KURULUŞ
SONRASI
İşletme
sırasında
binalarda
Depolamada
Kullanımda
Bakım ve
onarımda
Alt yapı tesisleri
Meteorolojik
etkenler
İşyeri binalarının
kat, kapı, pencere
durumları
Projelendirme
Üretim teknolojisi
Makine ve proses
seçimi
72
Kimyasalların Depolanma Sınıfları
 Kimyasalların
depolanmaları kimyasal
maddenin depolanma özelliklerine göre
sınıflandırılmalıdır.
 Depolanma işleminin güvenle
gerçekleştirilebilmesi için, kimyasallar
toplam "onüç depolanma sınıfına"
ayrılmıştır.
73
Kimyasalların Depolanma
Sınıfları
Sınıf Madde
Sınıf Madde
1
Patlayıcılar
6.1A Alev alıcı toksit maddeler
2
Basınçlı gazlar
6.1B Alev atmayan toksit maddeler
3A Parlama noktası 'in altında alev alıcı
sıvılar
3B AHİ Sınıfı alev alıcı sıvılar
4.1A Alev alıcı katı maddeler
4.1 B Alev alıcı maddeler
4.2 Kendiliğinden alev alıcı maddeler
4.3 Su ile temas edince, alev alıcı gaz
oluşturucular
5.1 Yükseltgenler
5.2 Organik peroksitler
6.2 Bulaşıcı hastalıklara neden olucular
7
8
s
10
Radyoaktif maddeler
Aşındırıcı maddeler
Boş
3A ve 3B Sınıflarına dahil olmayan alev
alıcı sıvılar
11 4.1A Sınıfına dahil olmayan alev alıcı
katılar
12 Alev almayan paketler içindeki alev
almayan sıvılar ve paketler
13 Alev almayan paketler içindeki alev
almayan katılar
74

Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri
Depolar özellikleri itibariyle;
-Kimyasal madde deposu işyerinin diğer
bölümlerinden ayrı bağımsız bir bölüm halinde,
-Taban, tavan ve duvarları yanmaz malzemeden
yapılmış (yangına dayanıklı),
Tavan ve pencereler herhangi bir basınçta kolay
dışarı açılacak şekilde hafif malzemeden
75
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri

Bütün kapı ve pencereler dışa açılır nitelikte, sürgülü
kapılarda ayrıca dışa açılır kanatlı kapılı,

Tabanı, içine konulacak kimyasal maddelerden
etkilenmeyecek nitelikte,

Tabanı, herhangi bir yangın halinde kullanılabilecek
su ve benzeri söndürücüleri akıtacak özellikte drenaja
sahip,
76
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri



Tabanında, depolanan farklı özellikte
maddelerin birbiri ile karşılaşmamaları
için, farklı drenaj yolları ile ayrılmış
bölümlere konulmuş olmalı,
Kimyasal madde depoları içinde elektrik
tesisatı bulunmaması tercih edilmeli,
aydınlatma ise ışık dışarıdan
yansıtılarak yapılmalı,
İçeride elektrik tesisatı bulunması
zorunlu olan hallerde ise tesisat exproof
(alev sızdırmaz, patlamaz) ve kapalı
sistem olmalı,
77
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri




Havalandırma hem alttan hem üstten karşılıklı
olmalı,
Cebri çekişli havalandırma sistemi bulunan
depoların elektrik motorları exproof olmalı,
Depo dışında ve uygun bir uzaklıkta, depo içinde
nelerin bulunduğu, herhangi bir yangın halinde
hangi malzeme ve yöntemlerle, ne şekilde
müdahale edileceği bilgilerini ihtiva eden bir uyarı
levhası konulmalı,
Depoların drenaj hattı çevre kirliliğine sebep
olmaması için, yağmur kanalı veya şehir pis su
kanalına doğrudan bağlanmamalı,
78
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri

Drenaj hattı toplama çukurlarına bağlanmalı, burada
toplanan atıklar usulüne uygun olarak bertaraf edilmeli,

Bazı kimyasal maddeler bir araya geldikleri zaman
birbirleriyle çok şiddetli reaksiyona girerler. Dolayısıyla
sızıntı, yangın, kaza vb. durumlarda ambalajları, taşma
kapları hasara uğrayabilir ve böyle durumlarda birbirleriyle
reaksiyona girebilirler. Şayet belli bir miktardan fazla iseler,
bunların beraberce depolanmasına izin verilmemelidir.
Kimyasal maddeler özelliğine göre ayrı bölümlerde
depolanmalıdır.

79
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri

Yanabilir maddeler ile oksitleyici
maddelerin birlikte depolanmasına
izin verilmez. Yanıcı maddeler ile
oksitleyici maddeler reaksiyona
girebilir ve yangını başlatabilirler
80
2.3. DEPOLAMADA ALINACAK
GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

Zehirli ve Çok Zehirli Maddelerin Oksitleyici
Maddelerle,

Zehirli, Çok Zehirli ve Oksitleyici Maddelerin
Parlayıcı Maddelerle
Zehirli, Çok Zehirli ve Oksitleyici Maddelerin
(hidrojen peroksit, perklorik asit, sodyumpotasyum nitratlar, bu metallerin peroksitleri,
permanganatları, kloratlar, perkloratlar,
kalsiyum karbonat, kromik asit, amonyum
nitrat)
Peroksitler, suyla temas edince
parlayıcı gaz çıkaran maddeler, basınçlı
Gazlar, Dondurulmuş Sıvı Gazlar,
Amonyumnitrat Gübrelerle bir arada
depolanması sakıncalıdır.

81
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri



Aşındırıcı sıvılar; kuvvetli asitler ve bazlardır. Demir,
alüminyum gibi bazı metalleri aşındırdıkları gibi
canlıları dağlayıcı özellik gösterirler. Örneğim;
Asitler: hidroklorik asit (tuz ruhu), sülfürik asit, nitrik
asit (kezzap),
Bazlar: sodyum hidroksit (kostik), potasyum hidroksit,
sodyum hipoklorit
82
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri
Kullanımda ise;

Kimyasal maddeler depodan ancak günlük ihtiyaç
kadar alınmalı, Kullanım yerlerinde bir günlük
ihtiyaçtan fazlası bulundurulmamalıdır.

Eğer günlük kullanım miktarları çok fazla ise kulanım
yeri yanında ikinci bir ara depo oluşturularak fazla
malzeme burada depolanmalı ve saatlik kullanıma
göre alınmalıdır.(Koltukaltı depoları)
83
Depolamada Alınacak Güvenlik
Önlemleri

Boş olan kimyevi madde teneke ve kapları en az
doluları kadar tehlikeli olduğu dikkatten uzak
tutulmamalıdır.

İçlerinde devamlı çözücü buharı bulunan boş kaplar,
kullanım yerlerinde biriktirilmemeli işi bitenler derhal
ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
84
Kimyasalların Taşınması










Taşıma görevlisi kimyasalın riskleri hakkında bilgilendirilmelidir.
Taşıma görevlisi kimyasalın risklerine göre kişisel koruyucu ekipman (KKE)
giymelidir.
Her kimyasal madde çalışanı, kendi kimyasalını uygun şekilde saklamalı ve/ya
taşımalıdır.
Kimyasallar taşınırken aşırı yüklemeden kaçınmalı azar azar taşınmalıdır.
Farklı gruplar bir arada taşınmamalıdır. Kimyasallar; organik, inorganik, oksitleyici,
indirgeyici, asit, baz ve parlayıcılar olarak ayrı ayrı taşınmalı ve saklanmalıdır.
Kimyasal maddeler asansör ile taşınırken asansöre başka kişilerin binmesine izin
verilmemelidir.
Kimyasal maddeler kucakta, elde değil; tekerlekli ve kenarları destekli yük taşıma
arabaları ile taşınmalıdır.
Cam şişe ve jarları kırılmaktan korumak amacıyla etrafına destek malzemeler
koyarak taşınmalıdır. Kimyasal madde içeren şişeler hiçbir şekilde boyun
kısımlarından tutularak taşınmamalıdır
Gaz tüplerinin ağzı sıkıca kapalı olmalıdır.
Kimyasallar gelen yük arabalarından depoya taşınırken çalışanların olmadığı veya en
az olduğu bölümden) depoya taşınmalıdır.
85
Kimyasal Taşınması Sırasındaki Güvenlik
Önlemleri
•
•
•
•
•
ASLA kimyasalların kutulanması, taşınması, depolanması gibi
işleri sekreter ve benzeri eğitimsiz kişilere yaptırmayın!
Kimyasalları ASLA genel drenaja (lavabo v.b.) boşaltmayın.
Hiçbir kimyasalı ortada bırakmayın.
Kimyasalı kaldırmadan ve/ya taşımadan önce çevresini
temizleyin.
Çalışmaya başlamadan önce kimyasalın MSDS'ini gözden
geçirin ve uygun kişisel koruyucu ekipmanı giyin
86
İşyeri Binalarında Alınacak Güvenlik
Önlemleri





Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddeler
üretilen veya işlenen veya depolanan binalar
mümkünse tek katlı olmalı;
Duvarları yanmaz malzemeden yapılmalı,
Tavanları hafif ve yanmaz malzemeden olmalı,
Dış yan cephelerine bakan pencereler ince kırılmaz
camlı olmalı
Patlamalarda büyük parçalar halinde havaya
fırlamayacak malzemeler seçilmeli
87
İşyeri Binalarında Alınacak Güvenlik
Önlemleri




İşyerlerinin tabanları, düz, yanmaz, sızdırmaz, herhangi bir cismin
çarpmasıyla kıvılcım çıkarmaz malzemeden yapılacak ve kolay
temizlenir, hafif meyilli tarzda inşa edilmeli,
Kullanılan maddelerin, kimyasal bir olay sonucunda işyeri tabanını
aşındırıp tahrip etmesi veya parlayıcı, tehlikeli ve zararlı gaz ve
dumanlar meydana getirmesi önlenmeli
Tabanda yangın söndürme cihazlarının vereceği fazla su ve
kimyasal maddelerin ve işyerindeki bütün sıvıların eşiklerden
taşmasını önleyecek şekilde toplanmasını ve bir depoya veya
dinlendirme kuyusuna girmesini sağlayacak drenaj sistemi
bulunmalı
Binalardaki giriş çıkış kapıları, pencereler, panjurlar ve
havalandırma menfezlerinin kapakları belirli bir basınç karşısında
dışarıya doğru açılacak şekilde yapılmış olmalı
88
İşyeri Binalarında Alınacak Güvenlik
Önlemleri




Giriş ve çıkış kapıları, yanmaz malzemeden, çıkış
güvenliği ilkelerine uygun ve mümkün olduğu kadar
büyük boyutta, kolayca dışarıya açılabilecek ve doğrudan
doğruya açık havaya yol verecek şekilde yapılmış olmalı
İşyerinde ayrı cephelerde olmak üzere en az iki kapı
bulunmalı
Birden fazla bölümleri bulunan işyerlerinde, bölümlerden
her birinin, biri doğrudan doğruya, diğeri genel koridora
açılan, en az iki kapısı bulunmalı
Binanın bütün pencereleri, gerektiğinde çıkış için
kullanılabilecek şekilde yapılmış olmalı, pencerelere
demir parmaklık veya kafes konulmamalı
89



İşyeri, herhangi bir tehlike vukuunda işçiler tarafından derhal
boşaltılabilecek şekilde tertiplenmiş olacak; bölümlerden birinin
çıkış yolu, diğerinin geçişini zorlaştırmayacaktır.
İç bölmeler, meydana gelecek en yüksek basınca dayanıklı ve
çatlaksız, düz yüzeyli ve yanmaz malzemeden yapılmış açık
renkte boyanmış veya badanalanmış, kolayca yıkanabilir ve
temizlenebilir şekilde olacaktır.
Asansörler ve merdivenler yanmaz malzemeden yapılmış ve
binanın diğer kısımlarından ayrı bölmelerde veya binanın
tamamıyla dışında kurulmuş olacaktır. Asansörlerin kapıları
kendiliğinden kapanan, toz geçirmez şekilde yapılacaktır.
90
Binalarda inşaat, bakım ve onarım işlerine
başlanmadan önce
a)İş kısmen veya tamamen durdurulacaktır.
b) O mahalde bulunan bütün parlayıcı,
patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle,
bunların bileşimlerine giren diğer maddeler
tehlikeli bölgenin dışına çıkarılacaktır
c) Onarılacak kısım bütün parlayıcı, patlayıcı,
tehlikeli ve zararlı maddelerin artıklarından
ve bulaşıklardan usulüne uygun olarak
tamamiyle temizlenecektir.
d) İnşaat, bakım ve onarım; teknik, yetkili ve
sorumlu bir elemanın devamlı nezareti ile
sağlanacaktır.
91
 Kimyasalların
isimlendirilmesi,
etiketlenmesi, sınıflandırılması ve
depolanması
92
Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların
Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve
Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik
 26 ARALIK 2008 Mükerrer R.G. Sayı:27092

93
Tehlikeli Kimyasallar – Tipik
Yer leri

Kimyasal madde tesisleri

Depolar

Yakıt istasyonları

Kamyon, gemi, havayolu ter minalleri

Silah depoları

Hastaneler

Labor atuar lar

Nükleer tesisler

Bakım tesisleri
94
Tehlikeli Kimyasallar – Ev Ürünleri Listesi
ÜRÜNLER
TEHLİKELİ KATKI MADDELERİ
TEHLİKELER
Aerosol
Bütanol, Bütan, Propanol
spreyler
Amonyak bazlı Amonyak, Etanol,
temizlik
Alevlenir, İrritan, Toksik
Piller
Sülfürik asit, Kurşun
Korozif, Toksik
Yer/mobilya
cilaları
Dietilen glikol, Petrol
distilatları, Nitrobenzen
Lateks boyası
Reçineler, Glikol, Eterler,
Esterler
Yağ bazlı boya Etilen,
Alifatik hidrokarbonlar,
Petrol distilatları
İrritan, Toksik, Korozif
(çamaşır suyu ile karıştığı
zaman zehirli gaz oluş turur)
Toksik, Alevlenir
Alevlenir
Alevlenir
Toksik
95
NH3
96
CI
1,000,000 ppm
1,000 ppm
873 ppm
293 ppm
50 ppm
25 ppm
15 ppm
3 ppm
Anında ölüm %.1
insan için öldürücü
bilinen en düşük konsantrasyon
LC50
Geri dönülmez hasar
IDLH OSHA
Anında ağrılı yaralanma
NIOSH STEL
TLV/TWA OSHA
0 ppm KOKU Eşiği
97
OKSİJEN
%100
%23.5
%19.5
Ciddi yangın
tehlikesi - OSHA
tanımlı zenginleştirilmiş
%15 - 19
%12 - 14
%10 - 12
%8 - 10
%6 - 8
Kas letarjisi, koordinasyon kaybı
artan solunum, koordinasyon ve
karar yetisinde azalma
Artan solunum
karar yetisinde azalma
Dudaklarda morarma
Bilinç kaybı, bayılma, yüzde solgunluk
8 dakika %100 öldürücü
6 dakika %50 öldürücü
4 dakika tedavi ile düzelme
40 saniye içinde koma - ölüm
%6 altında
%0
98
KİMYASALLARIN
SINIFLANDIRILMASI
Alev Alabilen Malzemeler



Alev alma; bir gaz, sıvı veya katının ne kadar kolay tutuşacağını, nasıl
hızlı alev alacağını ve bir kere başladımı nasıl yayılacağının bir
ölçümüdür. Alev alıcı sıvıların kendileri alev alabilir değildir. Daha çok
sıvılardan çıkan buharlar alev almaya yatkındır. Malzeme alev
alabilirliğini gösteren parlama noktası ve uçuculuk (kaynama noktası)
olmak üzere iki fiziksel özellik vardır.
Parlama noktası; hava ile alev alabilir bir karışım teşkil edecek yeterli
miktarda bir sıvının (veya uçucu bir katı maddenin) buharının verdiği
sıcaklıktır. Alevlenme kaynağı verildiğinde bir malzeme parlama
noktasında veya üzerinde alev alır.
Alev alabilen bir sıvı olan etil eterin parlama noktası –56°C’dir. Kerosenin
parlama noktası 212°C ile 302°C arasındadır. Alev alabilir gazların
parlama noktaları yoktur çünkü kendileri zaten alev alabilir biçimdedir.
99
Kolay Alevlenir Madde / Müstahz





a) Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile
temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen,
b) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen
ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya
devam eden katı haldeki,
c) Düşük parlama noktasına (21°C'nin altında) sahip olan sıvı
haldeki,
d) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarlarda, çok
kolay alevlenir gaz yayan madde / müstahzarlardır.
100

Bir malzemenin uçuculuğu, sıvı veya katının ne kadar kolay buhar
aşamasına geçeceğinin bir göstergesidir. Uçuculuk , malzeme buhar
basıncının atmosferik basınca eşit olduğu sıcaklık yani kaynama
noktası ile ölçülmektedir. Çoğu zaman uçuculuk alev alabilirlik ile eş
anlamlı olarak hatalı biçimde kullanılır. Su, kloroform ve cıva gibi
uçucu olan ama alevlenmeyen bazı maddeler bulunmaktadır. Bazı
maddeler dış alevlendirme kaynağı olmadan kendi kendilerine alev
alabilir. Örneğin potasyum metali havadaki nemle tepkimeye
girebilir. Bu tepkime hidrojen meydana gelmesine ve tepkime
ısısının da hidrojeni alevlendirecek seviyede olmasına neden olur.
101
Alev Alıcı Katılar

Ateşleme sıcaklığı 100ºC altında

Güçlü ya da kalıcı yanma
Örnekler
Organik katılar
: Selüloz nitrat, Naftalin
İnorganik katılar
: Lityum amid, Kükürt
Yanıcı metaller
: Sezyum, Magnezyum, Zirkonyum
İnce parçalanmış katılar: Alüminyum tozu, Saf metal
tozları
Büyük tehlike: Hızlı yanma, çok miktarda toksik
duman
102
Genellikle Kullanılan Alev Alabilir Kimyasal
Maddeler
 Aseton
 Etil
eter
 Sodyum
 Hidrojen
 Lityum
 Asetilen
 Etil Alkol
 Potasyum
103
Alev Alabilen Malzemeler
Etiketleme ve Bilgi



Her alev alabilen sıvı, kullanım öncesi uygun biçimde
etiketlenmelidir.
Alev alma bilgileri MSDS üzerinde Alev ve Patlama
verileri altında bulunmaktadır.
Parlama noktası ile kaynama noktası ise Fiziksel
Özellikler başlığıyla verilen bölümde yer almaktadır.
104
Alev Alabilen Malzemeler
Depolama
Alev alabilen maddeler asla asitlerin veya oksitleyicilerin yanına
depolanmamalıdır.
 Malzemenin alt alev alma limitini aşan buharlarının oluşumu ya da
buharlarla havanın karışarak kendi kendine yanma olasılığını düşürmek
üzere depolama alanları serin tutulur. Normal depolama koşullarında buhar
birikimini önlemek üzere yeterli havalandırma sağlanmalıdır.
 Alev alabilen maddeler klasik buzdolaplarında depolanmamalıdır. Termostat
veya iç ışıklandırmayla yaratılan kıvılcımlar aşırı derecede büyük patlama
tehlikesinin nedeni olarak buzdolabı içinde alev alabilen maddeleri
ateşleyebilir.
 Alev alabilen maddelerin depolandığı alanlarda bir yangın söndürme
tatbikatı yapılmamalıdır.
 Depolama alanları periyodik olarak kontrol edilmeli,eksiklikler giderilmeli ve
alev alabilen malzemelerin depolanması minimumda tutulmalıdır.
 “SİGARA İÇİLMEZ” işaretleri alev alabilen maddelerin depolandığı
alanlarda gözle fark edilir bir yere asılmalıdır.

105
Alev alabilen maddelerin parlama
ve kaynama noktalarına göre
sınıflandırılması

NFPA özel alev alabilir sıvıların depolama kapları için miktar ve maksimum büyüklük
bakımından sınır değerleri
106
Tehlikeli Kimyasallar – Sıkıştırılmış
Gaz

Bir kapta bulunan ve 21.1ºC
275.8 kPa üzerinde mutlak
basınca sahip gaz ya da gaz
karışımı
Büyük Tehlikeler
 Kaynayan Sıvı Genişleyen Buhar Patlaması-BLEVE
Bir sıvılaştırılmış gaz kabı ateşe maruz kaldığında
olur
Zayıflamış kap + basınç artışı = kabın parçalanması
Parçalanma çok patlayıcı olabilir
 Ayrıca, alev alıcı, oksitleyici, zehirli, korozif olabilir
107
Korozif (Aşındırıcı) Malzemeler

Gazlar, sıvılar ve katılar tehlikeli aşındırıcılık özelliği
gösterebilirler. Korozif maddeler deriyi yakar, kaşınmaya yol
açar. Solunum veya ağız yoluyla alındığında akciğer ve mide
dokusu etkilenir. Korozif gazlar deri teması ve solunum
yoluyla hemen vücuda absorplanır. Laboratuvarda sık
kullanılan korozif sıvıların vücutta dış hasara neden olma
riskleri bulunur. Korozif katılar çoğu kez zamana bağlı
zararlara yol açar. Korozif katılar, nemden dolayı deri
üzerinde ve solunum sisteminde hemen çözündükleri için
etkileri geniş ölçüde temas süresine bağlı olmaktadır.
108
Korozif Madde Örnekleri
Korozif maddeler asidik (düşük pH’lı) veya bazik
(yüksek pH’lı) olabilir.
 Sülfürik asit
 Hidroklorik asit
 Nitrik asit
 Amonyum hidroksit
 Sodyum hidroksit
 Krom trioksit
109






Korozyon etiketinde elin veya çelik bir çubuğun aşınması
belirtilir.
Korozyon bilgisi MSDS içinde Sağlık Etkileri ve İlk Yardım
başlığı altında bulunur.
Asitleri bazlardan ve korozif maddeleri hem organik, hem de
alev alabilen maddelerden ayrı tutulmalı.
Raflardan düşme tehlikesini en aza indirmek için korozif
maddeleri tabana yakın yerlerde depolanmalı.
Güneş ışığından uzak, serin, kuru ve iyi havalandırılan
alanlarda depolanmalı.
Depolama alanı sıcaklık değişimlerine karşı korunmalıdır.
110
Reaktif (Patlayıcı-Oksitleyici)
Malzemeler
Patlayıcı Maddeler
 Patlayıcı maddeler; ani şok, basınç ve yüksek sıcaklık etkisinde ani ve
derhal büyük ve küçük miktarda basınç, gaz ve ısıyı serbest bırakan
kimyasal maddelerdir. Şok, sıcaklık veya kimyasal tepkimenin belli
koşulları altında bazı maddeler şiddetle patlayabilir. Böyle patlamalar
laboratuvar personeline bir çok tehlike yaratır:
 Sıçrayan cam parçaları deriyi yaralayabilir.
 Yanan gazlardan alev meydana gelebilir.
 Aşındırıcı veya zehirli maddeler açığa çıkabilir.
Patlayıcı maddelerle çalışmadan önce; kimyasal özelliklerini, yan tepkime
ürünlerini, belli bazı kimyasal maddelerle uyuşmazlıklarını ve olası çevre
katalizörleriyle (sıcaklık değişimi gibi) etkileşimlerini öğrenmek gerekir
111
Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı
Maddelerle Çalışılan İşyerleri İle İlgili
Güvenlik Tedbirleri
İŞYERİ BİNALARI:

Parlayıcı, Patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddeler üretilen veya işlenen veya depolanan binalar mümkünse
tek katlı olacak; duvarları yanmaz maddeden, tavanları hafif ve yanmaz malzemeden dış yan cephelerine
bakan pencereler ince kırılmaz camlı olacak ve patlamalarda büyük parçalar halinde havaya fırlamayacak
malzemeden yapılmış olacaktır.
ÇOK KATLI BİNALAR:

Birden fazla katlı binaların, en üst katında tabanı betonarme olmak kaydıyla parlayıcı, patlayıcı maddelerin
yalnız işlenmesine veya her hangi bir üretimde ilkel madde olarak kullanılmasına izin verilebilir. Bu gibi
yerlerin parlayıcı, patlayıcı maddelerin olumlu üretim birimi veya deposu olarak kullanılması, S.S. Yardım
Bakanlığının olumlu mütalaası üzerine Çalışma Bakanlığınca verilecek özel izne bağlıdır.
İŞYERİ TABANI:

Parlayıcı, patlayıcı,tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan işyerlerinin tabanları, düz, yanmaz, sızdırmaz,
herhangi bir cismin çarpmasıyla kıvılcım çıkarmaz malzemeden yapılacak ve kolay temizlenir, hafif meyilli
tarzda inşa edilecektir.

Kullanılan maddelerin, kimyasal bir olay sonucunda işyeri tabanını aşındırıp tahrip etmesi veya parlayıcı,
tehlikeli ve zararlı gaz ve dumanlar meydana getirmesi önlenecektir.
DRENAJ SİSTEMİ:

Tabanda yangın söndürme cihazlarının vereceği fazla su ve kimyasal maddelerin ve işyerindeki bütün
sıvıların eşiklerden taşmasını önleyecek şekilde toplanmasını ve bir depoya veya dinlendirme kuyusuna
girmesini sağlayacak drenaj sistemi bulunacaktır.
112
KAPILARIN KAPAKLARIN DIŞARIYA AÇILMASI:

Binalardaki giriş çıkış kapıları, pencereler, panjurlar ve havalandırma menfezlerinin kapakları belirli bir
basınç karşısında dışarıya doğru açılacak şekilde yapılmış olacaktır.
GİRİŞ ÇIKIŞ KAPILARI:

Giriş ve çıkış kapıları, yanmaz malzemeden, çıkış güvenliği ilkelerine uygun ve mümkün olduğu kadar
büyük boyutta, kolayca dışarıya açılabilecek ve doğrudan doğruya açık havaya yol verecek şekilde yapılmış
olacak ve işyerinde ayrı cephelerde olmak üzere en az iki kapı bulunacaktır.
HER BÖLÜME ÇİFT KAPI:

Birden fazla bölümleri bulunan işyerlerinde, bölümlerden her birinin, biri doğrudan doğruya, diğeri genel
koridora açılan, en az iki kapısı bulunacaktır.
PENCERELERDE PARMAKLIK:

Binanın bütün pencereleri, gerektiğinde çıkış için kullanılabilecek şekilde yapılmış olacak, pencerelere
demir parmaklık veya kafes konulmayacaktır.
113
GİRİŞ ÇIKIŞTA GÜVENLİK:

İşyeri, herhangi bir tehlike vukuunda işçiler tarafından derhal boşaltılabilecek şekilde tertiplenmiş olacak;
bölümlerden birinin çıkış yolu, diğerinin geçişini zorlaştırmayacaktır.
İÇ BÖLMELER:

İç bölmeler, meydana gelecek en yüksek basınca dayanıklı ve çatlaksız, düz yüzeyli ve yanmaz
malzemeden yapılmış açık renkte boyanmış veya badanalanmış, kolayca yıkanabilir ve temizlenebilir
şekilde olacaktır.
ASANSÖR KAPILARI:

Asansörler ve merdivenler yanmaz malzemeden yapılmış ve binanın diğer kısımlarından ayrı bölmelerde
veya binanın tamamıyla dışında kurulmuş olacaktır. Asansörlerin kapıları kendiliğinden kapanan, toz
geçirmez şekilde yapılacaktır
114
Bazı kullanım koşullarında
reaktif olabilen madde örnekleri








Asetilen
Azid
Hidrojen
Nitro bileşikleri
Amonyak
Organik peroksitler
Perkloratlar
Bromatlar
115
Oksitleyiciler

Oksitleyici; kimyasal tepkime için oksijen sağlamada kullanılan
kimyasal bir maddedir. Oksitleyiciler oda sıcaklığında veya yüksek
sıcaklıklarda kendiliğinden oksijen meydana getirirler ve şok ile
ısıtma altında şiddetle patlayabilirler. Farklı kimyasal
kararsızlıklarından dolayı oksitleyici aktif maddeler beklenmedik
şekilde patlayıcı olup bu yüzden tehlike tehdidi gösterirler.
116
Oksitleyiciler

Oksitleyiciler yanmayı başlatabilir ya da
güçlendirebilir
Katı- amonyak per klorat
Sıvı- dumanlı nitrik asit
Gaz- oksijen

Organik peroksitler
İstikrar sız ve reaktif olabilir
Patlayıcı potansiyele sahiptir
117
Oksitleyici reaktif maddeler





Peroksitler
Hiperperoksitler
Peroksi esterlerdir.
Oksitleyiciler organik maddelerle temas edince
şiddetle tepkimeye girerler. Bu nedenle
oksitleyicilerle, organik maddelerin
etkileşimlerinden kaçınılmalıdır. Organik
maddelerle reaksiyona giren oksitleyicilere
örnek: nitrik asit, kromik asit ve
permanganatlardır.
118
Peroksitler
Eterler gibi bazı organik bileşikler havadaki oksijenle temasa girerek
kararsız peroksitleri oluşturur. Peroksit oluşumu, bileşikler buharlaşmayla
derişik hale geldiklerinde yada diğer bileşiklerle karıştırıldıklarında
meydana gelir. Bir şok, sürtünme veya ısıya maruz kaldıklarında birikmiş
peroksitler şiddetle patlayabilir. Saf bileşikler safsızlık içeren bileşiklere
göre daha çabuk peroksit oluşturabilirler.
Tehlikeli peroksit oluşturan organik madde örnekleri;
 Aldehitler, Ketonlar, Eterler
 Allilen yapısındaki bileşikler (CH 2=CHCH2R)
 Alkali metaller, alkoksitler, aminler
 Vinil ve viniliden bileşikleri
 Benzil hidrojen atomlu bileşikler
Hava ile temasta tehlikeli peroksit oluşturan kimyasal madde örnekleri
 Etil vinil eter, p-dioksan, dekalin, etil eter, tetralin, izopropil eter
 Tetrahidrofuran (THF)

119
Etiketleme ve Depolama






Oksitleyici etiketi sarı fon üstünde alev alan O
harfi ile belirtilir.
Oksitleyici maddeler üstüne bilgi, MSDS te
reaktiflik verileri altında verilmiştir.
Eterleri az miktarlarda satın alın ve hemen
kullanın.
Peroksit oluşturan bileşiklerin kaplarının açılış
tarihlerini kaydedin.
Gün ışığından uzak, serin kuru ve iyi
havalandırılan alanda depolayın. Aşırı ve ani
sıcaklık değişimlerinden koruyun.
Oksitleyicilerin yanında kesinlikle sigara içmeyin.
120
Peroksitlerin Varlığının Saptanması



25 mL cam kapaklı (renksiz ve
ışıktan korunmalı) bir silindir içinde
10 ml organik solvent üzerine 1 ml
taze hazırlanmış %10’luk sulu
potasyum iyodür çözeltisi ilave
edin.
Silindiri beyaz bir fon önünde
gözlemleyin.
Sarı veya kahverengi renk
belirmişse peroksit mevcuttur.
121
Toksik (Zehirli) Maddeler



Zehirlilik, bir maddenin canlı dokuya zarar verme, merkez sinir sistemini
bozma, önemli rahatsızlıklara neden olma ve aşırı miktarda yutulduğu,
solunduğu ve deriden absorplandığı takdirde ölüme neden olma özelliği
olarak tanımlanabilir.
Bir kimyasal maddenin belli bir dozunun verilmesiyle deney hayvanlarının
buna verdiği tepkiler, o kimyasal maddenin insanlara olan zehirleyici etkisini
tahmin etmeyi sağlayabilir. Tüm bireylerin kimyasal bir maddenin belirli bir
dozuna aynı şekilde tepki vermediği bir doz-cevap grafiğiyle temsil edilir.
Bazı insanlar diğerlerine göre daha duyarlıdırlar ve bir kişiye göre ölümcül
olabilen belli bir doz bir başkasına göre ölümcül olmayabilir.
Zehirli maddelerin solunumla alınması doku hasarına yol açmaktadır.
Akciğerler zehirli buharlar ile havanın taşıdığı taneciklerin hücumuna karşı
savunmasız çok katlı doku tabakasından oluşmuştur.
122
Letal doz (öldürücü doz) nedir?
Bir kimyasal maddenin deney hayvanlarının
%50’sinin ölümüne neden olduğu doz Letal
(öldürücü) doz 50 veya LD50 olarak
tanımlanır.
 LD50 genellikle, vücut ağırlığının kilogramı
başına alınan maddenin miligramı (mg/kg)
olarak gösterilir.
 LD50 ne kadar düşükse madde o kadar
zehirlidir.

123
Kanserojenler


Kanserojenler belli miktarda maruz kalındığında insan ve hayvanlarda
kansere neden olan maddelerdir. Şüpheli kanserojenler bilinen
kanserojenlerle kimyasal benzerliği bulunan veya kanserojen etkinin
kanıtını gösteren maddelerdir. Kanserojenler akut zehirlilik meydana
getirmeyen dozlara maruz kalındığında hastalığa neden olduğundan
laboratuvarda sinsi bir tehlikeyi temsil ederler. Maruz kalma ile kanser
belirmesi arasında uzun, gizli bir varolma dönemi bulunabilir.
Bazı bileşikler ancak belli diğer bileşiklerle birleştiğinde kanserojendir.
Belirli maddelerin de, bazı kanserojen kimyasalların kanserojenik etkilerini
artırdıkları bilinmektedir. Bir çok kimyasal maddenin sinerjik tesiri
bilinmediğinden kanserojenler kullanıldığında tüm organik bileşiklere ve
metallere dikkatle muamele edilmesi gereklidir.
124
Kanserojenler
Uluslararası Kanser Araştırma Merkezi [International Agency for
Research on Cancer (IARC)] tarafından tanımlanan aşağıdaki
terimler maddelerin kanserojenliğini açıklamakta kullanılır.
 Yeterli pozitif- çeşitli türlerde ve laboratuvar hayvan soylarında
habis tümörlerin meydana gelmesini gelmesini ve ilerlemesini
sağlayan kimyasal maddeler
 Sınırlı pozitif- bir yada çok sayıda türde veya soyda, selim tümörleri
yada bir tek habis tümörün ilerlemesini sağlayan kimyasal maddeler
 Yetersiz-kanserojenik olduklarına karar vermek için yeterli kanıt
olmayanlar
 Belirsiz- hemen hemen hiç destekleyici kanıtı olmayanlar
 Negatif- sınırlı ve yeterli önemde negatif kanıtı olanlar
125
Bilinen ve Şüphelenilen Kanserojenler












4-Nitrobifenil, alfa- ve beta-Naftilamin
Metilklorometil eter
3,3’-Diklorobenzidin
bis(klorometil) eter
Benzidin, 4-Aminodifenil
Etilenimin,beta-Propiolaktan
Benzen
Dimetilaminoazobenzen
Vinil klorür
1,2-dibromo-3kloropropan
Arsenik
Akrilonitril, N-Nitrozodimetilamin, Formaldehit
126
Mutajenler





Mutajenler DNA ve canlı hücrelerde mutasyonlara neden
olan kimyasal ve fiziksel etmenlerdir. Bunlar genetik
sistemi kansere veya kromozomlarda kalıtımsal
değişikliklere neden olacak şekilde etkilerler. Mutajenik
özellikte kimyasal maddelere maruz kalan kişiler sonraki
kuşağın etkilenebileceği genetik hasarlar geliştirirler.
Arsenik
İyonlaştırıcı radyasyon
Etidiyum bromür
Alkilleştirici etmenler (örneğin dimetil sülfat)
127
Kanserojen ve Mutajen Maddelerle İlgili
Mevzuat
128
Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri

Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik
Önlemleri Hakkında Yönetmelik verilen mesleki maruziyet sınır
değerleri
129
Teratojenler
Teratojenler normal embriyonik gelişime müdahale eden kimyasal ve fiziksel
etmenlerdir. Teratojenler, mutajenlerden gelişen bir cenin bulunmasıyla ayrılır.
Cenine (embriyoya) karşı hasar, hamileliğin başlarında ilk 8-10 haftada meydana
gelir. Teratojenler doğuştan şekil bozukluklarına veya hamile kadına zarar
vermeden cenin ölümüne yol açabilir.
Genellikle kanserojen kimyasal maddeler üreme sağlığına bir tehlike gibi görünürler.

Kurşun

Etilen oksit
Üreme sağlığı bozukluklarıyla ilgisi olduğu düşünülen birkaç diğer maddenin örnekleri
aşağıda sıralanmıştır:

Antimuan

Karbon disülfür

Etilen tiyo üre

Poliklorinatlanmış bifenoller (PCB’ler)

Nitroz oksit

Formaldehit

Etilen dibromür

İyonlaştırıcı radyasyon

130
 ASBEST
VE DİĞER LİFLİ KİMYASAL
MADDELER
131
Asbest içeren Malzemeler

Asbest ya da amyant, ısıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli
yapıda kanserojen bir mineral. Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök
toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinir.
Tarihçe
Bir doğal silikat minerali olan asbest maddesinin, ısıyı iletmemesi yani iyi bir
izolasyon maddesi olması nedeniyle kullanımı çok eski çağlarda başlamıştır.
Arkeolojik çalışmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda asbest kullanımının
2500 yıl öncesine dayandığı bilinmektedir.
On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra ısıyı ve elektriği yalıtması,
sürtünmeye ve asit gibi maddelere dayanıklı olması nedeniyle sihirli mineral
olarak tanınmaya başlanmıştır. Fakat yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra
insan sağlığına önemli zararlar veren kanserojen bir madde olduğunun tespit
edilmesi ile asbest maddesi için öldürücü toz tanımlaması yapılmıştır.
132
Kullanım alanları

1900’lü yılların başından itibaren asbest binaların inşaat
malzemelerinde yaygın biçimde kullanılmıştır. Ucuz
fiyatı, yangın ve kimyasal direnci, izolasyonu ve
pekiştirme özelliklerinden dolayı bu sihirli mineral inşaat
sektöründe 3500’den fazla ürünün bulunmasına katkıda
bulunmuştur

Asbestten, özellikle gemi, uçak, otomobil sanayiinde,
makine konstrüksiyonlarında yağlayıcı madde ve
sızdırmazlık elemanı olarak, inşaat sektöründe, ısı ve
ses izolasyonunda yaygın olarak yararlanılmıştır
133
Asbest'in Kullanım Alanları








Çimento ürünleri
Kimya
İlaç
Lastik-plastik
Boya
Kağıt
Uzay sanayisinde
3000’den fazla endüstriyel ürünün yapımında
• Basınca dayanıklı borular
• İç-dış cephe ve tavan kaplama
• Fren balataları
• Çeşitli contalar
• Özel filtreler
• Kağıt ürünleri
134
Asbeste Bağlı Oluşan Hastalıklar

Asbestoz – İlk olarak tersane işlerinde çalışanlarda tespit edilen
asbestoz, asbest liflerini çözmeye çalışan vücut tarafından üretılen
asidin akciğer zarında olusturduğu yaralardır. Bu hastalığın kendinı
göstermesi 10-20 yılı bulmaktadır.
Mezotelyoma – Asbestin yol açtığı en önemli hastalık akciğer zarı
ve karın zarı kanseri, yani mezotelyomadır. Batı ülkelerinde yılda
her bir milyon kişinin 1-2'sinde saptanan mezotelyoma, ülkemizde
yılda en az 500 kişide görülmektedir. Mezotelyomaya ait en sık
rastlanan yakınmalar, ağrı ve ilerleyici nefes darlığıdır. Akciğer
röntgeni ve tomografide tipik bulgular saptanabilirse de, kesin tanı
için başvurulan standart yöntem akciğer zarı biyopsisidir.
Mezotelyoma, erken dönemde tanınıp uygun cerrahi girişim
uygulanamadığında, ilaç ya da ışın tedavisine iyi cevap vermeyen
ve hastayı kısa zamanda ölüme götüren bir hastalıktır.
Kanser – Asbest, akciğer, gırtlak ve sindirim sistemi kanserlerine
yol açmaktadır.
Akciğer zarı (pleura) kalınlaşması
135
Asbestin İnsan Sağlığına Zararları
Asbest son derece kanserojen bir maddedir. Solunum ya da içme suyu yoluyla vücuda girdiğinde
başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıklara yol açar. Uzmanlar cilde nüfuz etmesinin de mümkün
olduğunu düşünmektedirler. Asbestin neden olduğu hastalıkların bazıları, akciğer zarları arasında
sıvı toplanması, kireçlenme, akciğer zarı kalınlaşması ve akciğer dokusunda bağ dokusu oluşumu
gibi selim hastalıklardır. Ayrıca ciltte yaralara neden olabilir.
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), her yıl dünyada kanser yapıcı maddeleri düzenli
olarak özelliklerine göre gruplara ayırmaktadır. Ajansın kanserojen maddeler listesinde asbest
maddesi, "kesin kanserojen" tanımlanması ile 1. grupta sınıflandırılmıştır.
Fransa'da asbeste bağlı hastalıklardan her yıl 4000 kişi ölmektedir ve sayı giderek artmaktadır.
Uzmanlar Birleşik Krallık'ta 1960 ve 70'lerde asbeste maruz kalmış kişilerden 120.000'den
fazlasının akciğer kanseri nedeniyle yakın gelecekte öleceğini öngörmektedirler Belçika ve
Hollanda gibi ülkelerde 90'lı yılların başında asbest üretim ve kullanımı tamamen yasaklanmıştır.
Avrupa Birliği'de 2005 yılından itibaren AB'ye üye ülkelerde asbest üretimi ve kullanımını
yasaklamıştır.
Not:Geçmişte tersane işçisi olan babasının iş elbiselerinden bulaşan asbest nedeniyle kansere
yakalanan genç bir bayan, 2007 yılında İngiliz Savunma Bakanlığı'ndan tazminat almaya hak
kazanmıştır.
136
Asbest içeren Malzemeler
Genelde asbest içeren malzemeler
 Spreyli alev geciktiriciler,
 Akustik sıva, boru, tank ve kazan izolasyonu,
 Laboratuvar bankosu üzerleri,
 Çeker ocak panoları,
 Tavan ve döşeme fayansları ve döşeme örtüleri
Asbestli malzemelerin bozulup havayla taşınır toz biçime gelmesi
engellenirse, sağlığa zararı dokunmaz.
137
Asbest İle İlgili Ulusal Mevzuat
138
Asbest İle İlgili Ulusal Mevzuat
Kullanım Yasağı
 Madde 7 — Asbestin püskürtülerek (sprey) kullanılması ve
asbest içeren, yoğunluğu 1 gr/cm3’den az olan, yalıtım veya
ses yalıtımı malzemesi ile çalışılması yasaktır.
 Asbestin kullanılması ve pazarlanması ile ilgili yürürlükteki
diğer mevzuata aykırı olmamak şartıyla; asbestin çıkarılması,
asbest ürünlerinin veya asbest ilave edilmiş ürünlerin üretimi ve
işlenmesi sırasında işçilerin asbest liflerine maruz kalabileceği
işler yasaktır.
 Ancak, asbest içeren malzemenin yıkımı, sökümü ve ayırma
gibi işlemlerden kaynaklanan asbestli ürünlerin atılması için
yapılan işler hariçtir.
139
Tehlike Sembolleri
Tehlikeli kimyasal madde ve / veya ateşle ilgili kullanımlarda hangi
önlemlerin alınması gerektiğinin saptanmasında temel bilgi sağlar. 0
ile 4 arası rakam, tehlike ciddiyetinin derecesi belirtmek üzere her bir
kareye ilave edilir.
0: Özel bir tehlike yok
4: Önemli tehlike

140
Kimyasal Maddelerde Tehlike
İşaretleri
(Eski)
TEHLİKELİ KİMYASALLARIN ULUSLARARASI SEMBOLLERİ
1-PATLAYICI
5-İRRİTAN
2-TOKSİK
6-RADYOAKTİF
3-PARLAYICI
7-ZARARLI
XITF+
8-AŞINDIRICI
4-OKSİTLEYİCİ
9-ÇEVREYE Z.
141
Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri
(Yeni)
Sağlığa zararlı-Kanser yapıcı
Akut zehirleyici
Aşındırıcı
Tahriş edici
142
Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri
(Yeni)
Basınçlı gaz
Sular için zehirli
Alevlenebilir
Patlayıcı
Yakıcı
143
Kimyasal maddelerde tehlike işaretleriYeni
144
Patlamadan Korunma Dokümanı Ve
Patlayıcı Ortamlarda Kullanılacak
Makine Ve Teçhizat
145
Patlama, Patlayıcı Ortam

Yanıcı gaz, toz veya buharın hava ile oluşturduğu
uygun oranlar dahilindeki karışımın ateşleme
enerjisi ile temas etmesi ile sonucunda yanma
olayının çok kısa sürede meydana gelmesini
sağlayan ve çok yüksek sıcaklık ve basınçta gaz
açığa çıkartan fiziko-kimyasal tepkimelere
PATLAMA denilmektedir.

Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının
atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve
herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında
tümüyle yanabilen karışıma “PATLAYICI ORTAM”
denilmektedir.

Konumu ve işletme şartları nedeniyle patlayıcı hale
gelebilen ortama “ MUHTEMEL PATLAYICI
ORTAM” denilmektedir.
146
Patlayıcı Ortamlar İle İlgili
Ulusal Mevzuat


Muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve koruyucu
sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzı için gerekli emniyet kuralları ile
uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esasları
belirlemek üzere Çıkartılan” Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan
Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” 30.12.2006
tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini
korumak için alınması gerekli önlemleri belirlemek üzere çıkartılan
“Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması
Hakkında Yönetmelik” de 26.12.2003 tarih ve 25328 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır.
147
Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan
Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle
İlgili Yönetmelik
 Yönetmeliğin
amacı;
Yönetmelik kapsamına giren muhtemel
patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve
koruyucu sistemlerin güvenli olarak
piyasaya arzı için gerekli emniyet
kuralları ile uygunluk değerlendirme
prosedürlerine ilişkin usul ve esasları
belirlemektir.
148
Yönetmeliğin Kapsamı;


1) Bu Yönetmelik, muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılacak teçhizat ve
koruyucu sistemleri kapsar.
(2) Ayrıca, muhtemel patlayıcı ortamlar dışındaki amaçlar için kullanılan, ancak
patlama tehlikelerine karşı teçhizatın ve koruyucu sistemlerin emniyetli
çalışması için gerekli olan veya buna katkı sağlayan emniyet cihazları,
kumanda cihazları ve ayarlama donanımları da kapsar.
Yönetmelikte Teçhizat; “ Enerjinin üretilmesi, aktarılması, depolanması,
ölçülmesi, kontrolü ve dönüştürülmesi için ve/veya malzemenin işlenmesi için
kullanılacak olan ve muhtemel tutuşma kaynakları ile patlamaya yol açabilecek
makineler, donanım, sabit veya seyyar cihazlar, kumanda aksamları ile
cihazları ve algılama veya koruma sistemleri “ olarak tariflenmiş ve 2 grupta
toplanmıştır.
Buna göre; Madenlerin yeraltı bölümlerinde kullanılacak teçhizatlar ile bu tip
madenlerin grizu gazı ve/veya yanıcı tozlar tarafından muhtemel tehlike
oluşturabilecek yerüstü tesislerinde kullanılan teçhizat, I. Grup teçhizat olarak,
Hava ve gaz, buhar veya sis ya da hava/toz karışımlarından kaynaklanan
patlayıcı ortamların uzun bir süreyle sürekli olarak veya sık sık mevcut olduğu
alanlarda kullanılacak teçhizat da II. Grup teçhizat olarak sınıflandırılmıştır.
149
Muhtemel Patlayıcı Ortamda
Kullanılan Teçhizat Ve
Koruyucu Sistemlerde
Aranacak Özellikler

Yönetmeliğe göre imalatçı;
— Mümkün olduğu kadar teçhizatın ve koruyucu sistemlerin kendi
kendine üretebileceği veya ortaya çıkarabileceği patlayıcı ortamların
oluşmasını engelleyecek,
— Her bir elektrikli ve elektriksiz ateşleme kaynağının yapısını dikkate
alarak patlayıcı ortamların ateşlenmesini önleyecek,
— Kişileri ve duruma göre evcil hayvanları veya eşyaları doğrudan ya
da dolaylı olarak etkileyebilecek patlamanın oluşması halinde bunu
derhal durduracak ve/veya patlama alevlerinin ve patlama
basınçlarının yayılım uzaklığını yeterli emniyet seviyesine kadar
sınırlayacak, tedbirleri alacaktır.
Teçhizat ve koruyucu sistemlerin yapımında işletme şartlarında
patlamaya yol açmayan malzemeler seçilecektir.
150

Malzeme ve koruyucu sistem patlamaya sebebiyet vermeden ürünün ömrü boyunca güvenle
kullanılabileceği şekilde tasarlanacaktır.
Eklenebilecek parçalar ya da yedek parçalar, monte edildiğinde ürünün patlama
dayanımını etkilemeyecek şekilde tasarlanacaktır.
Ürün eğer yanıcı gaz ya da toz içeriyorsa, kapalı ve sızıntı yapmayan bir bölgede
olacak, Ürünün bulunduğu bölgenin açılması durumda, patlama olmasını engelleyecek
önlemler alınacaktır.
Ürün toza maruz kalıyorsa, yüzeyindeki toz alev alıcı olmayacaktır. Ortamdaki toz
miktarı düşük olmalı ve malzeme kolayca tozdan temizlenebilir olmalıdır. Ürünün yüzey
sıcaklığı, tozun tutuşmasına sebep olacak sıcaklıkta oldukça düşük tutulacaktır.
Eğer ürün dış kuvvetlere veya gerilmelere maruz kalıyorsa, bu konuda güvenlik
önlemleri alınacaktır.
Eğer ürün patlamasını önleyen kapalı bir bölmedeyse, bölme sadece özel aletlerle
açılabilir olacaktır.
Üreticinin kullanma yerleri hakkındaki sınırlamaları dışında, ürünün malzemesiyle
içinde bulunduğu ortam patlamaya sebebiyet vermeyecektir.
Malzemeler, özellikleri önceden tahmin edilen şekilde değişse bile güvenlikte
azalmaya sebebiyet vermeyecektir. (Korozyon, elektrik iletkenliği, dayanım, sıcaklık
dayanımı vb.)
151

Teçhizat ve koruyucu sistemler:
(a) Fiziksel yaralanma veya doğrudan ya da dolaylı
temas yoluyla ortaya çıkabilecek diğer zararları
önleyecek,
(b) Erişilebilen parçalarda tehlikeye yol açabilecek
yüzey sıcaklıklarının veya radyasyonun oluşmamasını
sağlayacak,
(c) Elektriksel olmayan tehlikeleri ortadan kaldıracak,
(d) Öngörülebilen aşırı yük şartlarının tehlikeli
durumlara yol açmamasını sağlayacak,
şekilde tasarlanacak ve imal edilecektir.
152

Tüm teçhizat ve koruyucu sistemler aşağıdaki asgari detaylara sahip, okunaklı ve
silinmeyecek bir şekilde işaretlenmiş olacaktır.
— İmalatçının adı ve adresi,
— CE işareti
— Seri veya tip işaretlemesi,
— Varsa, seri numarası,
— İmal yılı,
— Teçhizat grup ve kategorisinin simgesi ardından patlamaya karşı korunma özel işareti
— II. Grup Teçhizat için, “G” harfi (gaz, buhar veya sisten kaynaklanan patlayıcı ortamlarla
ilgili) ve/veya “D” harfi (tozdan kaynaklanan patlayıcı ortamlarla ilgili).
— Uygunluk değerlendirme prosedürüne bir onaylanmış kuruluş üretim aşamasında
katılmak zorunda olduğu zaman, bu kuruluşun ayırt edici işaretinin de ürünün üzerine
konulması zorunludur.
Teçhizata ilişkin olarak Güvenlik, Hizmete alma, kullanım, montaj-demontaj, bakım, işletme,
ayar, herhangi bir şüphe halinde teçhizatın veya koruyucu sistemin istenen alanda beklenen
işletme koşulları altında emniyetli bir şekilde kullanılıp kullanılamayacağına dair karar
alınmasını sağlayan detaylar, Elektrik ve basınç parametreleri, maksimum yüzey sıcaklıkları
ve diğer kritik değerler, olası yanlış kullanım detaylarını içeren özel kullanım şartlarını içeren
talimat hazırlanarak kullanıcıya verilecektir.
153
PATLAYICI ORTAMLARIN
TEHLİKELERİNDEN ÇALIŞANLARIN
KORUNMASI

İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların
tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini
korumak için işveren,
a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek,
b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam
oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı
ortamın tutuşmasını önlemek,
c) İşçilerin sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde
patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak
zorundadır
154
İşyerinde patlayıcı ortam
oluşması ihtimali bulunan
bölümler
 1-Patlayıcı
Ortam Oluşabilecek Yerler
Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek
Miktarda patlayıcı karışım oluşabilecek yerler, bu Yönetmeliğe göre tehlikeli
kabul edilecektir.

Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını
gerektirecek miktarda patlayıcı karışım oluşması ihtimali bulunmayan yerler bu
Yönetmeliğe göre tehlikesiz kabul edilecektir.


Parlayıcı ve/veya yanıcı maddelerin hava ile yaptıkları karışımların, bağımsız
olarak bir patlama meydana getirmeyecekleri yapılacak araştırmalarla
kanıtlanmadıkça, bu maddeler patlayıcı ortam oluşturabilecek maddeler olarak
kabul edilecektir.
155



2- Tehlikeli yerlerin sınıflandırılması
Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi
esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılır.
Bölge 0
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan
patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler.
Bölge 1
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan
patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali
olan yerler.
156




Bölge 2
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak
normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali
olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok
kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.
Bölge 20
Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun
süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler.
Bölge 21
Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı
tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.
Bölge 22
Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların
patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal
olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.
157
Patlamadan Korunma
Dokümanı


Patlamadan Korunma Dokümanında, özellikle;
a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği,
b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak
önlemler,
c) İşyerinde patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi
esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılmış yerler,
d) Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam risklerinden korunması
için asgari gereklerin uygulanacağı yerler,
e) Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi,
kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,
f) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın "İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve
Güvenlik Şartları Yönetmeliği" ne uygun olduğu,
hususları yazılı olarak yer almalıdır.
158
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve
Güvenlik Önlemleri
Çalışma Sınırlandırılması
Özellikle koruma altında olanlar
Gençler, çıraklar
Hamileler
Emzikliler
Gençlerde ve çıraklarda istisnai durumlar
Eğer eğitim hedefleri için önemli ise,
Uzman bir ustanın kontrol ve gözetimi sağlanırsa ve
Maruziyet sınırı asılmamışsa
159
EĞİTİM
İşverenler tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden sağlanan
Güvenlik Bilgi Formları ile madde hakkında bilgi sağlamak ve
eğitim vermekle yükümlüdür
Eğitimler ilk girişte mutlaka verilmelidir
Eğitim bilgileri değişen şartlara göre güncellenmelidir
Eğitimin içeriği ve tarihi yazılı olarak tutanak halinde kayda geçmelidir
Eğitimden gecen çalışanlar eğitim aldığını imzası ile teyit etmelidir
Bu tutanaklar İSG dosyasında saklanmalıdır
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 10
160
İŞÇİLERİN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ
Risk değerlendirmesi
sonucunda elde edilen bilgiler ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olması
halinde gerekli yeni bilgiler;
İşyerinde bulunan veya ortaya çıkabilecek;
Tehlikeli kimyasal maddelerle ilgili,
bu maddelerin tanınması,
sağlık ve güvenlik riskleri,
mesleki maruziyet sınır değerleri ve
diğer yasal düzenlemeler,
hakkında bilgi sağlamak ve eğitim vermekle yükümlüdür
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 10
161
İŞÇİLERİN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ
Risk değerlendirmesi
sonucunda elde edilen bilgiler ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olması
halinde gerekli yeni bilgiler;
İşçilerin kendilerini ve diğer işçileri korumaları için alınması gerekli önlemler ve
yapılması gerekli işler,
 Tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden sağlanan malzeme bilgi formları,
hakkında bilgi sağlamak ve eğitim vermekle yükümlüdür
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 10
162
İŞÇİLERİN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ
İşçilere veya temsilcilerine verilecek bilgi,
yapılan risk değerlendirmesi sonucu ortaya çıkan
riskin derecesi ve özelliğine bağlı olarak, sözlü talimat ve
yazılı bilgilerle desteklenmiş eğitim şeklinde olacaktır.
Bu bilgiler değişen şartlara göre güncellenecektir
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 10
163
RİSK DEĞERLENDİRMESİ (I)
Risk değerlendirmesinde dikkate alınacak hususlar;
K.M. sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları,
MSDS,
Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi,
Miktar, kullanma şartları ve kullanım sıklığı,
Mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri,
Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi,
Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 6
164
RİSK DEĞERLENDİRMESİ (I)
İşveren, tedarikçiden veya diğer kaynaklardan
risk değerlendirmesi için gerekli olan ek bilgileri sağlar
Bu bilgiler, kullanıcılara yönelik olarak, varsa kimyasal maddelerin
yürürlükteki mevzuatta yer alan özel risk değerlendirmelerini de içermelidir
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 6
165
RİSK DEĞERLENDİRMESİ (II)
Risk değerlendirmesi aşağıdaki hallerde yenilenecektir;
Risk değerlendirmesinde belirlenen sürelerde,
Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda,
Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre
gerektiğinde,
Kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduğunda,
En az 5 yılda bir defa.
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 6 c
166
RİSK DEĞERLENDİRMESİ (III)
Öncelikle ikame yöntemi uygulanarak, tehlikeli kimyasal madde
yerine işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha
az tehlikeli olan kimyasal madde veya işlem kullanılacaktır
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8
167
GENEL ÖNLEMLER
Güvenlik Bölgesi 1
1) İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu
2) Tekn.Gelişmeler; Uygun yöntem, makina ve ekipman
3) Kontrol, denetim ve gözetim
4) En az sayıda işçi
5) Maruziyet; minimum düzeyde madde miktar ve süresi
6) Sadece üretimde gerekli olduğu kadar T.K.M. bulundurma
7) İşyerleri ve eklentileri her zaman düzenli ve temiz
8) Kişisel temizlik için uygun ve yeterli şartlar
9) T.K.M. atık ve artıkların en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve
depolanması için gerekli düzenlemeler
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 7
168
Güvenlik Bölgesi
1
Tehlikeler ortadan kaldırıldı veya asgariye çekildi
Ciddi tehlike yok
(Risk değerlendirmesine göre kabul edilebilir sınır altında ise; 8, 9, 12’ye gerek
yok..)
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8
169
Güvenlik Bölgesi 2
 Güvenlik Bölgesi 1’deki önlemler yeterliliğini kaybettiği an devreye girer
 Toksik, çok Toksik ve Kanserojen maddelerde
Bölge 2 hemen devreye girer
Teknik Kontrol Mekanizmaları uygulanır
Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalar teknolojik gelişmeler de dikkate
alınarak uygun yöntemlerle yapılır, uygun makine ve ekipman sağlanır
Organizasyon
İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılır
Kişiye özel önlemler
Kişisel Koruyucu Donanımları (KKD)
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
170
Güvenlik Bölgesi 2
Teknik önlemler – Örnek
Kapsüllemek – Çalışanları ve kimyasalları birbirinden ayırma
Ör; Bidonlarla, Borularla, kapalı sistemlerle
Kapsamak – tamamen, teşekkül anında
Havayı emerek + Filtreleyerek
Havalandırmak – Konsantrasyonu azaltarak
Hava değişimi: Verilen + Emilen
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
171
Güvenlik Bölgesi 2
Organizasyonel önlemler – Örnek:
Çalışanları özel olarak seçmek
Sağlık kontrolleri, şayet gerekirse
İş Talimatı (Prosedürler)
Talimatname
Eğitim
İş saatleri (Maddelerle teması olanlar ile olmayanları
ayırmak)
Kontrol
Ölçüm
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
172
173
Güvenlik Bölgesi 2
Kişiye özel önlemler – Örnek:
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
174
Güvenlik Bölgesi 3
Yüksek tehlikeli işlerde tamamlayıcı güvenlik önlemleri
Güvenlik Bölgesi 1 ve 2´nin insan sağlığını ve güvenliğini koruyamadığı ve
Kategori 1 ve 2´ye göre sınıflandırılmış
Toksik,
Çok Toksik,
Kanserojen
Mutajen
Üreme için Toksik maddeler
için zorunlu bölge
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
175
Güvenlik Bölgesi 3
 Mesleki maruziyet sınır değerlerine riayet edilmelidir. Ölçümlerle kontrol edilmelidir
 Maruziyet sınır değeri aşıldığında, işçilerin maruz kalacakları madde miktarları ve
maruziyet süreleri mümkün olan en az düzeyde olmalıdır. Gereğine uygun Kişisel
Koruyucu Donanımları (KKD) acilen ve mecburen giyinilmeli veya takılmalıdır.
 İşverenler sınır değerlerinin aşılmasını önlemek için alınmış olan tüm güvenlik
tedbirlerini belgelendirebilmelidir.
 Söz konusu işyerlerine sadece yetkili işçiler girebilir (en az sayıda)
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
176
Güvenlik Bölgesi 4
Kanserojen, mutajen ve üreme için toksik işlerde tamamlayıcı güvenlik
önlemleri
Aşağıdaki sağlık ve güvenlik önlemleri, sadece sınır değerleri tutulamadığı
zaman geçerlidir
Yüksek maruziyeti önleyebilmek için ölçümler gerçekleştirilmelidir
Tehlike bölgesini kapsülleyiniz
Sigara içmeyi yasaklayınız
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
177
Güvenlik Bölgesi 4
Kanserojen, mutajen ve üreme için toksik islerde
tamamlayıcı güvenlik önlemleri
 Yıkım, Bakim ve Restore islerinde maruziyet sınır değerinin aşılacağı
önceden belli ise, alınmış teknik önlemler yarar sağlayamıyorsa
 Çalışanları veya temsilcilerini derhal haberdar ediniz
 Maruziyet zamanını daha asgariye indiriniz
 Kişisel Koruyucu Donanımları (Ör: Gaz Maskeleri) hemen ve acilen
taktırınız
 Teknik havalandırma yöntemleriyle sadece filtrelenmiş hava tekrar
kullanılabilir. Yalnız bu havanın komşu alanlara yayılmasını önlemelisiniz
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik Madde 8 b
178
GENEL HAREKET
KURALLARI
Kimyasal madde kullanımından kaçınmak
İkame yöntemi kullanmak
Gerekir
Kimyasalı kullanmadan önce alınması gereken bilgiler
Tehlikeleri
Riskleri
Güvenlik önlemleri
Atık ve artıkların;
En uygun şekilde işlenmesi
Kullanılması
Taşınması
Depolanması için
gerekli düzenlemeler ve
Acil Durumlardaki Eylem Planları
179
GENEL HAREKET KURALLARI
Gaz, Buhar veya Toz oluşmasından kaçınınız
Kimyasallarla vücut temasından kaçınınız
Sigara içme ve yemek yeme yasaklarına uyunuz
Hijyenik önlemleri dikkate alınız ve uyunuz
Kimyasallarla çalışmalarda yaptığınız ise uygun Kişisel
Koruyucu Donanımını (KKD) kullanınız
180
HİJYENİK ÖNLEMLER
Yiyecek ve içecekler kimyasallarla temas etmeyecek şekilde depolanmalıdır
Toksik
Çok toksik
Kanserojen
Mutajen
Üreme için toksik
maddelerle çalışmalarda (dışarısı bile olsa):
Yemek yemek, sigara ve su içmek yasaktır.
Yıkanma imkanı ve ayrı bölümlerde soyunma ve giyinme
olanakları sunulmalıdır.
Koruyucu giysileriniz işveren tarafından temizlenmeli ve
gerekirse yenisi verilmelidir.
181
TEMİZLİK VE DÜZEN
Kimyasal maddelerle güvenli çalışabilmenin şartlarından biri;
Çalışılan alandaki temizlik ve düzendir
Artan kimyasallar veya diğer tehlikeli durumlar hemen ortadan kaldırılmalıdır
Akmış yağın ortaya çıkardığı kayma tehlikesi gibi vs)
İşyeri sadece gereğine uygun temizlik cihazları ile temizlenmelidir
Bağlayıcı ve koyulaştırıcılarla (Ör: talaş),
Var olan tehlikeli tozları tozutmaktan kaçınmalıdır
Kimyasal maddeleri sadece bunlar için öngörülmüş yerlerde depolanmalıdır
Yetkisiz kişilere karşı güvenlik önlemleri alınmalıdır
182
TEHLİKELİ MADDELERLE
ÇALIŞMALAR
Kaplar, Hatlar, Borular ve tehlikeli maddeler karıştırılmayacak şekilde
işaretlenmelidir
Tehlikeli maddelerle çalışmalar talimatnamelerle düzenlenebilir
Doldurma ve boşaltmalarda;
Gereğine uygun variller/bidonlar kullanılmalıdır
Kimyasal ve biyolojik maddeler;
İnsan sağlığına zararsız olan yiyecek veya içecek kaplarına/şişelerine
doldurulamaz veya bunlarda depolanamaz
Şayet başka kaplara boşaltıldığında, bu kapların yönetmelikte belirtildiği şekilde
işaretlenmelidir
183
TEHLİKELİ MADDELERLE ÇALIŞMALAR
Tehlikeli maddelerle çalışmalar talimatnamelerle düzenlenebilir
Eğer Talimatname yoksa, etikette bulunan güvenlik tavsiyelerini dikkate
alınmalıdır
Üretim alanında yapılan iş için gerekli olan miktardan fazla tehlikeli
kimyasal madde bulundurulmamalıdır
Dökülen maddelere hemen müdahale edilmelidir (Ör: talaş)
Atık ve artıkların en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve
depolanması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
184
TEHLİKELİ MADDE BULUNAN ALANLARA
GİRMEK
İçinde konsantre edilmiş Tehlikeli Madde bulunan alanlarda;
Girişlerde tehlikeyi anlatan ve gösteren işaretler bulunmalıdır
Sadece yetkili kişiler girebilir
Öngörülmüş güvenlik önlemleri alındıktan sonra girilebilir
185
TEHLİKELİ MADDELERİN MUHAFAZASI VE
DEPOLANMASI
İnsan sağlığına zarar vermeyecek
Suiistimal ve yanlış kullanımı engelleyecek
Yetkisi olmayanlar giremeyecek
İlaçların ve yiyeceklerin yakınında olmayacak
Düzenli ve tehlikeli madde olduğuna dair işaretli
şekilde yapılması gerekir
Kimyasal ve biyolojik maddeler insan sağlığına zararsız olan
yiyecek veya içecek kaplarına/şişelerine doldurulamaz veya bunlarda
depolanamaz
186
TEHLİKELİ MADDELERİN MUHAFAZASI VE
DEPOLANMASI
Toksik (T) ve çok Toksik (T+) maddeler kilitli
alanlarda veya dolaplarda ve sadece eğitimli kişiler
tarafından kullanılabilir şekilde depolanmalıdır
(İstisna: Benzin İstasyonları)
B
e
m
187
i s p i e l f ü r e i n e
i t S i c h e r h e i t s a
DEPOLAMA
Genel bakışla depolanan maddelerin tarzını ve miktarını elde edebilmek için, belirli
aralıklarda depolama planları yapılmalıdır
Güvenli depolama:
Ayrı mekanlarda depolamayla yeterince güvenlik mesafesi göz önünde bulundurarak
elde edilir
Depo yüzeyi işaretlenmelidir
Çeşitli maddelerin aynı yerde depolanmasında yasaklara ve azami miktarlara dikkat
edilmelidir
Tehlikeli maddeler istiflenirken, düştüğü veya devrildiği zaman, içinde bulunduğu varilin ve
kapların zarar görmeyeceği şekilde depolanmalıdır
188
DEPOLAMA
+ Ayni Alanlarda Depolanabilir
- Ayni Alanlarda Depolanamaz
O Ayni Alanlarda Depolama Özel Güvenlik Önlemleriyle Yapılabilir
189
TEHLİKELİ ATIKLAR
Atık oluşturmaktan genellikle kaçınmak gerekir
Tehlikeli atıklar:
Usulüne uygun ekarte edilmelidir
Başka atıklarla karıştırılmaz
Ev çöplerine atılmaz
Kanalizasyona dökülmez
Atık Kapları/Bidonları;
İçinde bulunan maddelere göre işaretlenmelidir
Yanıcı atıklar için ağzı kapanır ve yanmayan elementten olmalıdır
Atıklar, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkındaki Yönetmeliğe uygun ise, tehlikeli atıklardır
190
ŞİRKET İÇİ TEHLİKELİ MADDE
NAKLİ
Şirket içi tehlikeli madde nakli
Teslimatı
Depolamayı
Dağıtımı
Yanında taşımayı
Kapsar
Tehlikeli madde naklinde:
Maddeler usulüne uygun ambalajlı ve işaretli olmalıdır
Yükün devrilme veya düşme tehlikesine karşı önlem alınmalıdır
Teknik yardım aparatları usulüne uygun kullanılmalıdır
Nakil yolları işaretli ve engelsiz olmalıdır
Nakil taşıtlarının ve şahısların ayrı yolları olmalıdır
191
TEŞEKKÜR
EDERİM
192