hawar

^
SAL 1
HEJMAR 1-9
A 11f A n
15GULAN193230 ILON 1932
HAWAR
I Ifl
1 1 fil
I
IM
U V AA If
Kovara Kurdî
*
ANNÉ 1
NUMÉROS 1-9
15 MAI 193230 SEPT. 1932
Revue Kurde
Mîr Celadet Ait Bedir-Xan
Xwedî û berpirsiyarê kovarê
Çapxana Tereqî
Şam 1932
Ji elfabeya erebî-farisî wergerandin û ji nuh ve nivîsandin
Mihemed Bekir
Cild 1
*
Volume 1
SAL 1
HEJMAR 1-9
«
I I A 1AI
15GULAN1932-
I lit
1 fil
I
HAWAR
30 ILON 1932
I lAAlflf
^
A n
JÉtll
W
Kovara Kurdî
*
ANNE 1
NUMÉROS 1-9
15 MAI 193230 SEPT. 1932
Revue Kurde
Mîr Celadet AU Bedir-Xan
Xwedî û berpirsiyarê kovarê
Çapxana Tereqî
Şam 1932
Ji elfabeya erebî-farisî wergerandin û ji nuh ve nivîsandin
Mihemed Bekir
Cild 1
*
Volume 1
Nisxeya eslî:
Hawar, Kovara Kurdî
Hejmar 1-9
Şam 1932
Mîr Celadet A. Bedir-Xan
The original:
Hawar, Revue Kurde
No. 1-9
Damascus 1932
© Mîr Celadet A. Bedir-Xan
Wergerandin(ji elfabeya erebî-farisî) û
ji nuh ve nivîsandin:
Mihemed Bekir
Weşanxana Hawar
Transcription and réédition:
Mohamed Bekir Agha
Hawar Förlaget
Stavbygrànd 29
163 70 Spànga
Sweden
Printed in Stockholm (Sweden)
by Författares Bokmaskin
June 1987
ISBN 91-970863-0-4
Mîr Celadet A. Bedir-Xan
N A VEROK
Rûpel
Pêşgotin
Not
Kitêbxana Hawarê
VII
XXVIII
XXX
Hawar
Hejmar 1
1
Hejmar 2
11
Hejmar 3
23
Hejmar 4
33
Hejmar 5
43
Hejmar 6
55
Hejmar 7
67
Hejmar 8
79
Hejmar 9
93
Ferhengok
111
Navên nivîskar û şairan
120
Hawar, nixseya eslî
127
HAWAR
Dengê zanîn û xwenasînê
Hawar kovara ziman û çanda kurdî bû. Xwedî û berpirsiyarê wê, rewşenbîr
û zimanzanê bi nav û deng, mîr Celadet Alî Bedir-Xan bû. Hawar li Şamê derdiket, le li gelek deverên Kurdistanê dihate belavkirin û ronakbîrên kurd ji gelek
aliyên Kurdistanê nivîsar je ra dişandin.
Jimara pêşîn di 15-yê Gulana 1932-an da derket. Jimara dawîn, a 57-an di
15-yê Tebaxa 1943-yan da hâte belavkirin. Le umrê Hawarê yê rastîn, ne 11
sal, belku kêmtirî 5 salan bû. Jimarên Hawarê bi vî awayî derketine:
Jimar 1
Jimar 24
Jimar 27
15.5.1932
1.4.1934
15.4.1941
Jimar 23
Jimar 26
Jimar 57
25.7.1933
18.8.1935
15.8.1943
Tevî ku heta jimara 27-an, xebata Hawarê du caran hatiye rawestandin, le
mixabin, piştî ku Hawarê, ji nû ve dest bi xebatê dikir, tenê behsa rawestandinê dikir, bi tu awayî sebebên wê nedidane xuyakirin. (1)
Hawar bi du zimanan derdiket, bi kurdî û firensizî. Bi gelemperî her jimarek 20 rûpel bû . Birê firensizî tenê ji 2 heta 4 rûpelan bû. Birê kurdî, di destpêkê da (jimar 1-23), bi du elfabeyan dihate belavkirin (bi elfabeya latînî-kurdî
û bi ya erebî-farisî). Piştî jimara 23-yan, tenê elfabeya latînî- kurdî hatiye bikaranîn.
Gelek rewşenbîr û nivîskarên me yen bi nav û deng, naveroka Hawarê bi
zanîn, tecribe û hunermendiya xwe dewlementir û tekûztir dikirin. Va ne çend
ji wan:
Celadet Bedir-Xan, Rewşen Bedir-Xan, Dr. Kamiran Bedir-Xan,
Osman Sebrî, Qedrîcan, Cegerxwîn, Mistefa E. Botî, QedrîCemîl
Paşa, Dr. Nuredîn Zaza(Yusif), LawêFendî, EhmedNamî, Hesen
Hişyar, Bişarê Segman, Nêrevan, Reşîd Kurd
Goran, Tewfîq Wehbî, Evdil Xaliq Esîrî, ŞakirFetah, Hevindê
Sorî, Pîrot, Lawêkî Kurd....
VII
Hawar demeke dirêj nedikete destan. Tenê çend nisxeyên wê,li cem hin camêran û li nik hin kitêbxaneyên cîhanê, parastîmabûn. Di sala 1976 an da, Hemreş Reşo, birekî wê (jimarên 24-57) ji nû ve da çapkirin(2).
Ez bi xwe jî, li ser birê pêşîn (jimarên 1-23) dixebitim. Ew jimar di se cildan
da, bi vî awayî de bêne çapkirin:
Cild 1: Jimar (1-9)
Cild 2: Jimar (10-16)
Cild 3: Jimar (17-23)
Gelek sipas ji xanima hêja Rewşen Bedir-Xan ra, ku destûra çapkirina vî
birê Hawarê da min. Hêvî û daxwaza Xanima me ya délai, ji xortên kurd ew
e ku, ew jî bidin ser şopa Hawarê û ji bo pêşvebirina ziman û çanda kurdî bixe-
bitin.
Qedir û rûmeta Hawarê di dilê her kurdekî da, gelekî bilind e. Gelo sebeb
çî ye? Gelo armanca Hawarê ci bû?
"Hawar dengê zanînê ye. Zanîn xwe nasîn e. Xwe nasîn ji me re
rêyafelat û xweşîyê vedike. Kesê ko xwe nas dike; dikare xwe bide
nas kirin.
Hawara me berîher tiştîheyîna zmanê me de bide nas kirin. Lewma ko zman şerta heyînê a pêşîn e.
Hawar jû pêve bi her tiştê ko kurdanî û kurdîtîpê bendewar e,
de mijûl bibe. Tinê siyaset je dur e, xwe naêxe siyasetê. "(3)
Bi wan gotinên giring, Hawar dest pê dike û doz, daxwaz û armanca xwe,
bi xwendevanan dide nas kirin: Belê zanîn û mêranî bê xwenasîn kêm û bêkêr
in. Dîroka Kurdan vê yeka han, bi xweşikî, ji me ra dide xuyakirin.
Berî 300 salî Ehmedê Xanî dîtiye ku Kurdistan ketiye sergêjiyeke ecêb. Hin
mîr û karbidestên Kurd bûne "hevalbendên" Eceman, birekî din yen Tirkan.
Di nav xwe da jî bûne sed perce û her yekî şerê yê din dikir. Di şerê Tirk û
Ecaeman da jî dîsa ew di pêşiyê da bûn. Bi vî karê kambax, wan fedakarî û
mêraniya miletê xwe, ne ji bo pêkanîna Kurdistaneke serbixwe, belku ji bo xurtkirina biyaniyan û qelskirina xwe û miletê kurd bi kar anîne.
Ev mêraniya bê xwenasîn bû.
Zana, şair, dîroknivîs, zimanzan û hozanên Kurdan hîngê ji yen miletên din
ne kêmtir bûn. Ev in çend nimûne: Ibni-1-Esîr, Ibin Xelkan, Şeref-Xanê Bidlîsî, Idrîsê Bidlîsî, Ebû-1-Fidayê Eyûbî, Fizûlî.(4)
VIII
Le wan her tiştên xwe bi zimanê biyaniyan, bi erebî, farisî û tirkî dinivîsîn.
Ew ziman, zimanên dîn, hikim û dewletê bûn. Zimanê kurdî her jibîrkirî mabû.
holê van kurdên ha, zanîna wan miletan di her warekî da dewlementir û geştir dikirin. Le, rewşa miletê kurd di wan waran da, roj bi roj, qelstir û xerabtir
dibû. Van kesên jîr, le ne dûrbîn, bi vî awayî, heyîna miletê xwe, bi destên xwe,
berbi wendabûnê têve didan.
Ev zanîna bê xwenasîn bû.
Ehmedê Xanî, yê dûrbîn, çiqas kire hawar, çiqas bi hunermendî û hozanî,
derdê Kurdan dane rave kirin, le dîsa jî kesî nedibihîst, nedidît. Kurdan, ne
xwe û ne jî dost û dijmimnê xwe nas dikirin.
Hawara Hawarê jî, ji hawara Xanî bû. Rewşa kurdan, di sala 1932-an da,
ji rewşa wan a ku di zemanê Xanî da gelekî xerabtir bû. Şoreşên Kurdan yek
bi yek bi hovîtî hatibûn pelçiqandin. Kurdistan hati bû parvekirin. Milet şerpeze û bê hêvî bûbû.
Hawarê dît ku xebateke dur û dirêj gerek e. Xebateke ku bingehê wê zanîn
û xwenasîn be. Kurdan bêtirî hezar salî, dîrok, huner, ziman û edebiyata xwe
bê xwedî hiştine. Serê wan bi çanda ereb, tirk û eceman hatiye dagirtin. Bi vî
awayî şexsiyeta kurdî hatiye guhartin.
Celadet Bedir-Xan, bi çavê bijîşkekî jîr, mirovê kurd ji me re holê dide nasîn:
"Xorto! Armanca te rizgarîye. Rizgariya welat û miletekîye. Navê
armanca te kurd e, kurdanî ye, Kurdistan e. Armanca te li ber te
sekiniye. Dişiklê mirovekî de ye. Tu le dinihêrî, ecêbmayî dimînî.
Herê tu dibînî, dest, ling, mil, pol, parsû, parhan, her tiştên wîhene.
Linge wîyê rastê berepêş, yê çepê berepaş diçit. Laş di cihê xwe de
ye. Xwe ne dide pêş, ne jî pas. Ji ber ku ji alîkî ve pêş ve, ji aliyê
din pas ve tête kişandin. Tu zanîçira xorto? Lewma ko her du ling
ne yek in. Navbera wan de yekîtî nîne. Divêt, tu bixebitî van her
du lingan bi alîkî ve bilivînî. "(5)
Hawar, gelek nexweşiyên vî mirovê kurd, rave xortan dike. Hêviya miletê
me ya geş, xortê kurd e. Lewra Hawar dixwaze derdên miletê me bi wan bide
naskirin da ku ew bikarin xwe ji wan derdên dijwar û cankuj vegirin. Hin ji
wan derdan ev in:
"Xorto! Bi ser kela me de girtine. Ji der ve dijmin dirêjî me kiriye.
Ji her mêlé êriş. Di hundirê kelê de şerekîdin, bê eman ûjiyêpêşîn
IX
mezin û dijwartir heye. Şerê me bi hevûdû re. Di mal de jî dijmin.
Herê xorto! Birîna me a mezin û xedar dexs e (hesûdî), berberîye,
jana dexsêye. Em sîngjar in. Ji der ve serma li me dixe. Li hundir
em bi janê dikevin
"(6)
Hêviya Hawarê ji xortên kurd ev e:
"Xorto! Holê bixebite: An bi xwe çêke, an arîkariya ewan bike ko
çê dikin, ava dikin....
Di dinyayê de tutişt nîne ku tekûz bêt. Di her tiştîde, nemaze di
karên nû destpêkirîde, pirîcar, kêmanî hene. Heke te kêmanî dîtin,
hema drêjî wan meke. Le bixebite ko tu bikevî nav wan, arîkariya
daniyan bikîû wan kêmaniyan biedilînî. Hilweşandina stûnekê hêsanî
ye. Huner di rastkirina stûna xwêl de ye. "(7)
Armanca Hawarê ew bûye, ku vê şexsiyeta nexweş û şaş hilweşîne, şexsiyeteke rast û bikêr pêk bîne. Bingehên ayîneke nuh "Ayîna kurdaniyê" ava bike.
Gelo xebata Hawarê ji bo pêkanîna vê armanca giring ci bû û bi ci awayî bû?
Hawarê di destpêkê de pronivîseke (program, birnamic) gelekî fereh û hêja
daniye. Em dikarin wê pronivîsê bi van çend niqteyan rave bikin:
Sehîtî ser zman û zarên kurdî.
Edebiyat û folklora kurdî.
dîrok û erdnigariya Kurdistanê.
Jîna kurda ya rojîn (roj an e).
Xebata Hawarê ya giringtirîn di warê ziman û edebiyata kurdî da bûye. Ezê
jî, hinekî bêtir, li ser wê xebatê binivîsim.
ZIMAN Û MILET
Dîtina Hawarê li ser zimên ev bû : "zman şerta heyînê a pêşîn e".
Belê tiştê ku heyînaKurdan heta îro parastiye, ne mêranî û zanîna wan, belku
zimanê wan bûye.
Gelo çima wezîfeya zimên di jîna miletan da evqas bingehîn û giring e? Bersiv
ev e:
"Herwekî nas e, fikr û his di dora zmanî de digehînin hev, û her
zman fikr û hisên xwe û awayê gotina xwe bi xwe re hildigire û ew
pê re diguhêzin, ûpey zmanên xwe dikevin. Bi vî awayî digel zmanî
fikr û hisên biyaniyan jî tên dikevin nav me, di dil û hişê me de cih
digirin, û rû û gonê me en manewî diguhêrînin, diheşifînin. "(8)
X
Le ne tenê ji bo heyîna miletê kurd, belku ji bo yekîtiya wî jî, rola zimên
bê hempa ye.
" Yekbûna Kurdan jîbi yekîtiya zmanê kurdî çêdibe. Yekîtîya zmanî jîbi
tiya herfan dest pê dike. "(9)
yekî¬
Di warê yekîtiya elfabeyên kurdî da hin xebat hati bû kirin. Le sed mixabin
ku wê xebatê jî, ji ber hin sebeban tu havil nedaye. Xebata pêşîn, li Şamê berî
derketina Hawarê dest pê kiriye. C. Bedir-Xan û Zimanzanê bi nav û deng,
Tewfîq Wehbî, hîngê xwestine elfabeyên xwe yen ku li ser bingehên elfabeya
latînî, durist kiri bûn, bikine yek. Le berî qedandina vî karê hêja, T. W. vegeriye îraqê û ew karê hêja neçûye serî. (10, 11)
Heyf e ku zmanzanên Kurdan ew kêsa zêrîn, ji destê xwe berdane. Hîngê
di destpêka salên 1930 da, pejirandina elfabeyeke latînî-kurdî, ji boKurdên
Kurdistana îraqê jî, gelekî hesantir bû. Nîrên wê wextê jî, ji yen îro gelekî bastir bûn. LêKurdan ne tenê ew kêsa, belku pir kêsên holê, ji destê xwe berdane.
Hawarê ji bo yekîtiya zaravayên kurdî jî xebateke hêja kiriye. Rewşenbîrê
kurd, Hevindê Sorî, di pêne jimarên Hawarê da(12) ev pirsa giring, bi awakî
pir hêja tehlîl kiriye. Li dawiyê, ew van pirsên jêrîn ji xortên kurd dike:
"1- Zmanê kurdî çawan xwerû û pak dibit?
2- Bi çî awayî zarên Kurdistanê en cihê dikevin nîzingîhev û zarekî welê têtepê ko kurd hemîdi zarên hev digehin (zarên hevfehim
dikin).
3- Zmanê kurdî çawan pêş ve diçit û bi çî awayî biser dikevit? "(13)
Dîtinên ronakbîrên kurd en wek: Osman Sebrî, cegerxwîn, Elî Seydo Gewrî
(Goranî), Lacé Henî(Mihemed Elî Ewnî), Pîrot û yen hin camerên din, li ser
vê pirsa giring di çend jimarên Hawarê da hatine belavkirin.
Belê, Hawarê dîtiye ku, çeka miletê kurd ya tevî xurt, zimanê wî ye:
"Miletên bindest heyîna xweji serdestên xwe bi du tiştan, bi qeweta du çekan diparêzin. Olyek. Zman dudo. Le heke ola miletê serdest û bindest yek bibe, hingî çek yek bi tenê ye û bend tenê zman
e."(14)
Le ev çeka han jî ne çekeke temam, belku nîvçek e. Zimanê kurdî, wek zimanên miletên din, pêş ve neçûye. Ew bê xwedî û bê avdan maye. Gelo xebata
Hawarê ji bo pêşvebirina zimanê kurdî ci bû?
XI
Bi dîtina Hawarê, hîmê zimanan ji se hêmanan(unsir, élément) pêk tê:
- Elfabê
- Rêzman (gramêr)
- Ferheng
Xebata Hawarê di wan waran da, bi kurtî, ev bû:
ELFABÊ
Hawar kovara pêşîn bû ku ji bo nivîsandina zimanê kurdî, hîmê elfabeyeke
latînî-kurdî danî. Dema rewşenbîrên kurd dest bi weşandina rojname û kovaran kirine, hîngê dîtine ku elfabeya erebî-farisî bi kêrî nivîsîna zimanê kurdî
nayê. Ev yeka han di kovara "Jîn"-ê da bas xuya dike(15). Di zimanên samî
da, hin dengdar û dengdêrên ku di kurdî da hene, nîn in. Dengdêrên kurt, bi
gelemperî, nayine nivîsîn. Vê yekê, nivîsîna zimanê kurdî bi elfabeya erebî farisî xistiye belayeke mezin.
Heta berî pêncih salî jî ev komên gotinên kurdî, bi elfabeya erebî-farisî wekhev dihatine nivîsîn:
Ker, kir, kur
Şêr, şîr
Şor, şûr
Tevî ku zmanzanên kurd , di van çend dehsalên dawîn da ser û biné gelek
tîpên erebî bi îşaretên rengareng xemilandine, disa jî xwendin û nivîsîn bi elfa¬
beya erebî-farisî dijwar e. Denganiya (fonêtik) erebî û kurdî di gelek dengan
da dûrî hev in. Ji vê yekê pê ve jî, piraniya tîpên elfabeya erebî li gor cihên
wan di bêjeyê (di destpêk, nav an paşiya gotinê) da bi awayên têvel têne nivî¬
sîn. Gelek caran mirov dikare gotinekê bi çend awayên têvel binivîse. Ev sebeb
hemî, nivîsîn û xwendinê bi elfabeya erebî-farisî, gelekî dijwar dikin(16). Hînbûna vê elfabê, bi hemî endazeyên wê ve, ne karekî hesan e.
Hawarê bi xebitandina elfabeya latînî-kurdî, xwendin û nivîsîna zimanê kurdî
gelekî hesan û zelal kir. Sed carî mala Celadet Bedir-Xan ava be.
Mîr Celadet, di panzdeh jimarên Hawarê da, li ser elfabeya xwe dinivîse:
- C. Bedir-Xan tîpên elfabê yek bi yek bi xwendevanan dide naskirin. Bi ferehî
li ser dengên hember wan tîpan disekine û xweserîtiya her dengekî dide zanîn.
C.B. wan û yen hin zimanên din jî dide berhev û her carê sebeba hilbijartina
tîpekê ji xendevanan ra zelal dike. Di vê helbijartinê da, C. B. elfabeyeke fonêtîkî
pêk aniye. Yanê hember her dengekî tîpeke tenha û hember her tîpekê dengek
XII
daniye. Vê yekê xwendin û nivîsîn bi elfabeya Hawarê gelekî hesan kiriye. Cela¬
det di helbijartina tîpan da, qasî ku mimkin bûye, xwe nizîkî elfabeya tirkî kiriye.
Daxwaza wî ew bûye, kuKurdên Kurdistana Bakur, bi hesanî, hînî elfabeya
Hawarê bibin.
- Dengên kurdî yen bingehîn, li gor dîtina C. B. 3 1 in. Ew vê dîtina xwe holê
dide zanîn:
"Sehîtiya ko di her se zarên kurdî de hatine çêkirin xuya kirine ko
di zmanê kurdî de dengên bingehî ev sih û yek in. Ew jî bi van sih
û yek herfan hatine nîşan kirin. "(17)
.
Celadet dengên "h, x" dengine biyanî hesab kirine(18). Le ew di Hawarê
da, hatine bikaranîn.
Li ser, jimara fonêmên kurdî, heta îro jî micadeleyeke tûj heye(19). Gelo
(ç', k', l', p', r', t) rengên (ç, k, 1, p, r, t) ne, an jî ew fonêmine serxwe ne?
Gelo divê dengên (x, h) têkevine elfabeya kurdî, an na?
Ev pirseke bingehîn û dirêj e. Em nikarin di vê pêşgotinê da bi ferehî li ser
bisekinin.
Rehmetî C. Bedir-Xan du guhartin xistine elfabeya Hawarê:
1-Di jimara 24-anda tîpên "q" û "k" bihev guhartin. Jijmara(l-23) "Kurd
û Kurdistan " holê dihate nivîsîn: "Qurd û Qurdistan".
2- Ji jimara 27-an û heta dawiyê, "ê" û "î", dema di pê wan ra "y" tê,
kurt hatine nivîsîn:
dêya min (Jimar 1-26)
Birazî birazîyê min (Jimar 1-26)
De
diya min, dey a min (jimar 27-57)
biraziyê min (Jimar 27-57)
Bi vî awayî elfabeya Hawarê ji 31 tîpan pêk hatiye û kemiliye
RÊZMAN
Zimanê kurdî bê xwedî ma bû û gelek caran jî, bi awakî şaş dihate bikara¬
nîn. Rastnivîsîn bê rêzmana zimên naçe serî. Ji jimara 27-an da, Hawarê dest
bi belavkirina rêzmana zimanê kurdî jî kiriye.
Di bîst û du jimaran da, "Bingehên gramêra kurdmancî" hatine danîn. Le
heyf e, ku umrê Hawarê yê kurt, rê nedaye, ku ev gramêra ha temam bibe.
Benda dawîn di jimara 54 an da hatiye belavkirin. Celadet bi wezîfeya gramêrê, dengan û elafabê, dest pê kiriye. Bi dirêjî li ser van hêmanên gramêrê nivîsiye:
Navdêr û tewanga wan, pronav, rendgdêr û jmarnav
XIII
Heta îro jî, ev nivîsarên Celadet li ser gramêra kurdî, bê hempa ne. Zanîna
wî gelekî kûr û fereh bû. Celadet di tehlîla xwe da, ne tenê li ser devokekî, belku
li ser piraniya devokên kurmancî sekiniye.
FERHENG
Hêviya Celadet ew bû, ku ferhengekî jî ji zimanê kurdî ra saz bike. Ew hêviya
şêrîn bi cih nehat. Le Hawarê xebateke hêja di vî warî da kiriye. Hawarê giringiya ferheng ji bo pêşveçûna zimên xweş nas kiri bû. Wek bijîşkekî jîr, Hawa¬
rê, qelsî û nexweşiyên zimanê kurdî di warê ferhengî da nas kiri bûn.
"îrû di zmanê me de du texlît kêmanî hene: Wendabûna pirsinen
kurdî û ketina pirsinen biyanî nav zmên. "(20)
Hawarê ew pirsên ku ji zarekî ketine, ew ji zarên kurdî yen têvel, ji stran,
mamik, medhelok û çîrokên kurdî kom kirine û ew di ferhengoka Hawarê da,
hin bi hin belav kirine. Li cihê pirsên biyanî, Hawarê, herçend je hatiye ewçend,
pirsine nuh çêkirine û xebitandine. Pirsa "çand" yek ji wan pirsan e.
Belê, ji bo danîna ferhengeke kurdî, ferhengoka Hawarê, bingehekî gelek
hêja û bikêr e.
EDEBIYAT Û FOLKLOR
Edebiyata miletekî, jiyana wî bi temamî ye. Hêvî, serpêhatî, fikir, his, bawerî,
diltengî, kêfxweşî, xebat, adet, rabûn û rûniştina wî, her tiştên ku ew pê mijûl
dibe, ji edebiyata wî miletî têne naskirin. Edebiyat jî, devkî û nivîskî ye. Ede¬
biyata kurdî ya devkî ewqas bilind, dewlemend û rengîn e, ku hempayê wê di
nav edebiyatên cihanê da gelekî kêm in.
Le Kurdan dewlemendiya vê gencîneyê nas nekiri bûn. Kurdnasên biyanî,
berî kurdan, ev dewlemendiya ha nas kirine û li li hember vê edebiyata devkî
ecêbmayî mane. Wan hê tiştekî wisa spehî û rengîn nedîti bûn. Hema dest bi
komkirina folklora kurdî kirine û ew wergerandine zimanên ewripayî: Rusî,
elmanî, firensizî, ingilîzî, îtalî
hd. Bi xebata wan camerên biyanî, birekî
hêja ji folklora miletê me hâte parastin. Destana Même Alan, yek ji wan e.
Xebata A. Jaba, H. Makas, O. Mann, Hadank, B. Nîkitîn(Nikitine), R.
Lêsko(Lescot), D. N. Makênzî(Mackenzie) û gelek camerên din, di vî warî da,
qet nayê jibîrkirin. Di van salên dawîn da, zanayên kurd jî, nemaze H. Cindî,
C. Celîl û E. Evdal, xebateke hêja di vî warî da kirine.
XIV
Hawar di ferhengoka xwe da (hejmar 30), folklore holê bi me dide zanîn:
"Tevayîya adet, çîrok û stranên miletekîye. Ew adet, çîrok û stranên ko ji nav xelkê derketine û di dora nifşan de bi ser ve ketine
û gihaştine nifşên nû (zanîn
zanistiya xelkê ye)"
Xebata Hawarê di vî warî da pir giring bû. Hawarê folklora kurdî tesnîf kiriye.
Ji her rengekî, qasî mimkin bûye, ewqas nimûne berhev kirine û di Hawarê
da belav kirine. Rûpelên Hawarê bi medhelokên têvel, bi çîrok, çîrçîrok û stranên
rengareng hatine xemilandin. Hawar stranên kurdî bi vî awayê jêrîn tesnîf
dike:(21)
Li gor demdariya stranan:
1- Stranên ku demeke dirêj dijîn û li gelek aliyên Kurdistanê têne strandin.
2- Stranên ku demeke kurt, pirîcaran, tenê salekê dijîn.
Li gor meqamê stranan:
1- Lawik: Stranên lîrîk û evînê
2- Şer : Stranên li ser şer û cengê (Délai)
3- Dîlok: stranên govend û dîlanê
4- Lavij, lavijok, laje: Stranên dînî.
5- Bêrîte, bêlîte: Stranên şagirtên dibistanên dînî.
6- Beste: Stranên tevî giran.
Belê, dema mirov bixwaze miletê kurd bas nas bike, hîngê baştirîn rêber ev
edebiyata devkî ye.
Dema mirov edebiyata kurdî ya nivîskî dide ber ya devkî, dibîne ku ferqeke
pir mezin di nav wan da heye. Ew ne kêmtirî ferqa ku di navbera mirovekî
gihîştî û zarokekî da ye. Meqsed ne ew e ku ev edebiyata nivîskî pûç û bêkêr
e, belku bê xwedî û bê avdan maye. Ji roja ku ola îslamî cihê xwe di Kurdista¬
nê da xurt kiriye û heta zemanê Hawarê, tenê çend camerên kurd bi zimanê
xwe nivîsîne. Jimara hemî rûpelên ku heta zemanê Hawarê hati bûn nivîsîn,
ji çend hezaran ne bêtir bû. Ew jî -bi gelemperî- tenê şiir bûn. Le tevî vê yekê
jî, eserên hin şairên kurd, ji eserên cîhanî yen tevî hêja têne jimartin. Mem
û Zîna Ehmedê Xanî, yek ji wan e. Ji xwe, yek ji sebebên ku Xanî Mem û Zîn,
bi kurdî nivîsîye, ev bûye: Bikêrhatina zimanê kurdî di warê edebiyat û zanînê
da, bi miletê xwe û bi cîhanê, bide naskirin.
Hevindê Sorî, di "Edebiyatî Kurdî" da(J. 5, 7, 8), li ser gelek pirsên edebiyatê sekiniye. Yek ji wan, pirsa dîroka edebiyatê ye, koçên (merhele) ku edebi¬
yata miletên Hindo-Ewripayî tê ra derbas bûye. Ew se koçan bi nav dike:
XV
1- Edebiyata goranî (stranvanî)
2- Edebiyata çîrokî
3- Edebiyata komêdî (temsîlî, temaşayî, tiyatro)
Dîtina Hevind ew bûye, ku edebiyata kurdî, ketiye koça dudiyan le hê negihiştiye ya sisiyan. Ji bo pêkhatina edebiyata temaşayî, divê nîrên civakîli Kur¬
distanê, bêtir pêş ve herin. Li dawiyê, Hevind bawer e ku edebiyata kurdî, bilind
e, qabiliyeta wê ya pêşveçûnê mezin e. Herçend medeniyet li Kurdistanê pêş
ve hère, ewçend ew edebiyat jî de bilintir û tekûztir bibe.
Xebata Hawarê, di warê geşkirin û pêşvebirina hêmanên edebiyata kurdî
ya nivîskî da, xebateke hêja û bi zanîn bûye:
"Bi bîst hejmarên kovara me ko heta niho belav bûne, me dil dikir,
em her awayê nivîsandinê biceribînin û bêxin zmanê xwe. Herwekî
awayên bingehî, nezm û nesir û çend şiklên nesrê kêm û zêde di
Hawarê de belav bûne. Tenê awayê temaşayê hebû ko hêj neketi
bû zmanê me. Mîna ko xwendevanên me di vê hejmarê de de bixwînin, me ew şikl û awa jî ceriband û xiste zmanê xwe. Temaşake kiçik
bi navê (Hevind). "(22)
Xebata Hawarê di vî warî da li ser du stûnan bûye. Ferehkirin û tekûzkirina
warê edebiyata kurdî, ku ew jî wek edebiyata miletên din, hunerên edebî yen
têvel wek çîrok, roman, temaşa û rengên din jî bi kar bîne, yanê ne tenê li ser
lingekî -şiir- raweste.
KLASIKEN KURD
Ji çend mêle û rewşenbîran pê va, kêm kesan eserên klasîkên kurd nas diki¬
rin. Hawarê ew ji nû ve vejandine. Birekî hêja ji dîwana Melê Cizerî û Memozîna Ehmedê Xanî jî belav kirine. Le berî ku ev eserên giranbihabi temamî
bêne çapkirin, Hawar nema derketiye.
Dîwana Melê, Qedrî Cemîl paşa (J. 35-57)
Memozîna Xanî, Herekol Azîzan (J. 45-57)
Hawarê li ser klasîkên din jî, wek Elî Herîrî, Feqehê Teyran, Melayê Bâte,
Smaîlê Beyazîdî, Şeref-Xan, Mirad-Xan, Siyehpûş, Axayok, Mewlana Xalid,
mêla Yehyayê Mizûrî, mêla Xelîlê Sêrtî, Şêx Evdilqadirê Gêlanî, Nalî, Şêx Riza,
Hacî Qadirê Koyî û û gelekên din, bi kurtî, nivîsiye.(23)
XVI
Hawar dide zanîn ku xebateke dur û dirêj, li ser klasîkên kurd gerek e. Ew
hêvî dike ku hin camerên kurd bi vî karê giring rabin. Hawarê zanîna xwe li
ser klasîkên kurd, holê peyda kiriye:
"Di vê babetê de di destên me de tu-wesîqe nînin. Tiştên ko ezpê
dizanim, min pire wan ji şêxê rehmetî, Evdirehamanê Garisî bihîstine. Ji mile din, di kitêba kurdîzanê ûris Eleksandr Jaba de der heqê
edebiyata kurdî hin not hene. Jaba ji melakî kurdmanc re di heqê
edebiyata me de bendek da bû nivîsandin. Melayê kurdmanc, jixêra
Xwedê re, benda xwe ne bi erebî, ne bifarisî û nejî bi tirkî, le bi
kurdmancî nivîsandiye. "(23)
WARÊ WERGERANDINÊ
Hawarê gelek nivîsarên hêja ji zimanên biyanî wergerandine kurdî:
Hin perce ji seyahetnama Ewliya Çelebî, wergêr: Dr. K. Bedir-Xan (J. 16)
Kardûx û welatê wan, Ksênofonê Yûnanî, wergêr: C. Bedir-Xan (J. 32)
Bawerî bêganeyêk, Mêcer Hey, wergêr: Hevindê Sorî(J. 17)
Kurd û Kurdistan bi çavê biyaniyan, M. Hartman, Moltke, wergêr: Celadet
Bedir-Xan (J. 19, 23, 24)
Tefsîra Quranê û hedîsên pêxember, wergêr: Dr. K. Bedir-Xan Gi jimara
27-an da dest pê dike)
Çarînên Xeyam, wegêr. Dr. K. Bedir-Xan (J. 17-24)
Nûredin Yûsif(Dr. N. Zaza) jî hin nivîsarên hêja wergerandine kurmancî.
Ev çend ji wan in:
Derketî, Lamenneais, (J. 29)
Ji xortan re, Rudyard Kipling, (J. 29)
Stêrk, Alphonse Daudet, (J. 33, r. 4-6)
Xatûn an piling, Frank Stockten, (J. 44)
Di birê firensizî da, Hawarê nivîsarên gelekî giring li ser ziman, edebiyat,
dîrok û jîna Kurdan a civakî belav dikirin. Ev in çend nimûne:
Zimanê kurdî, C. Bedir-Xan (J. 1, 2, 3)
Elfabeya kurdî, C. Bedir-Xan (ji jimara pêşîn da dest pê dike)
Folklora kurdî, C. Bedir-Xan (J. 3, 4)
Même Alan: Celadet Bedir-Xan ev destana kurdî, bi ferehî, di gelek jimaran
da belav kiriye (ji jimara 4-an da dest pê dike)
XVII
Mêvandariya Kurdan, Dr. K. Bedir-Xan (J. 6)
Çend têbînî li ser Mishefa Reş, Dr. K. Bedir-Xan (J. 14-16)
Rêzmana kurdî, C. Bedir-Xan (ji jimara 16-an da, dest pê dike)
Jina kurd, Dr. K. Bedir-Xan (J. 19)
Gelek çîrok û stranên kurdî.
HAWAR Û XWENDEVANAN
Rûpelên Hawarê ne tenê ji nivîskarên bi nav û deng ra, belku ji nûgehiştiyan ra jî vekirî bûn. Gotina Hawarê di heqê wan camêran da, ev bûye:
"Le di wê çendê de hin nivîsarên nûgehiştiyan dihatin û digihane
me. Bivê nevê, heqê nûgehiştiyan jî di Hawarê de hebû. Ji xwe
Hawar, ji me bêtir, y a wan e. "(24)
Hîngê, kurdên ku xwendin û nivîsîn dizanîn kêm bûn. Feqeh ji wan kesan
bûn. Rehmetî Celadet Bedir-Xan, peywendî digel wan daniye û quncikek di
Hawarê da "Stûna feqehan" ji wan ra vekiriye. Hawarê, bersiva pirsên wan
jî, dida. Dr. Ehmed Nafiz bi kurmanciyeke pir zelal, di du jimarên Hawarê
da(J. 2, 3) li ser ta, tawî û tabir ji wan ra nivîsiye.
Parazaroyên kurd jîdi Hawarê da hebû. Stûneke xweser "Stûna zaro wan"
ji wan ra hati bû danîn. Di vê stûnê da, C. Bedir-Xan û Osman Sebrî, bêtirî
herkesî din, ji zaroyên kurd ra nivîsîne.
Rewşen Bedir-Xan, ji jinên kurd ra, çend nivîsarên hêja nivîsîne.
Kebanî û mamoste, Rewşen Bedir-Xan (J. 27)
Jin û bextiyarî, Rewşen Bedir-Xan (J. 28)
Di stûna "Rewşa dinyayê" da, Hawarê, xwendevanên xwe serwextî nûçeyên dinyayê dikirin.
Ci dema rojnameyek, kitêbek an kovarek li aliyekî Kurdistanê derdiket,
Hawarê, zûka ew nûçeya şêrîn belav dikir. Ci dema komeleyeke(civat) civakî
an rewşenbîrî dihate sazkirin, Hawarê ew mizgîna délai pêşkeşî Kurdan dikir
û piştgîriya karên wisa ji wan dixwest:
Civata arîkarîyê ji bo kurdên Belengaz (J. 3)
Zarê(Zarî) Kurdmancî (J. 7)
Rêya Teze (J. 8)
Şihir û edebiyata kurdî, Refîq Hilmî (J. 34)
Di radyowê de Weşînekên Kurdî (J. 27)
Roja Nû (J. 53)
XVIII
TARÎX, ERDNIGARI Û JÎNA KURDAN A CIVAKÎ
Di wan waran da jî, Hawarê gelek nivîsarên hêja belav kirine:
Siltan Selahedînê Eyûbî, Celadet Bedir-Xan (J. 13)
Kardox û welatê Kardoxan, Hrekol Azîzan (J. 23)
Kurd û Kurdistan bi çavê biyaniyan, Herekol Azîzan (J. 19, 23, 24)
Kurdên Ecemistanê û halê wan, Herekol Azîzan (J. 35)
Tarîxa Kurdistanê, Osman Sebrî (J. 28-30)
Zerdeşt û rêya Zerdeşt, Dr. K. Bedir-Xan (J. 26)
Navên Kurdmanc û cihên Kurdistanê, Hişyar (J. 28)
Kurdistana Bakur
bajarên wê, Hişyar (J. 37)
Newrûz, Herekol Azîzan (J. 42)
Jêliyan ji eşîrên Botan, Herekol Azîzan J. 32)
Agirî, Osman Sebrî (J. 36)
Mirdêsan û gawestiyên wan, Osman Sebrî (J. 52)
Çiyayên Silîvan, Mihemed Cemîl paşa (J. 39)
KITEBXANA HAWARE
Hawarê gelek kitêbên hêja jî didane çapkirin û belavkirin. Di sala 1943-an
da Jimara wan kitêban gihiştiye 17-an. Ez kopiya(resim, suret) wê rûpelê, ku
behsa wan kitêban dike, dixim dawiya pêşgotinê.
Hawarê roj bi roj cihê xwe di dilê miletê kurd da ferehtir dikir. Hîmê zima¬
nê kurdî xurtir dikir. Gelek kes hînî elfabeya Hawarê bûbûn, pê dinivîsîn. Zima¬
nê kurdî yê nivîskî, roj bi roj geştir dibû, baweriya milet bi zimanê xwe û bikêrhatina wî kûrtir dibû. Gelek rewşenbîr û xortên kurd, ji her hêleke welêt, nivî¬
sarên giranbiha ji Hawarê ra dişandin. Hawarê bingehê xwenasîn û zanînê her
ferhetir û xurtir dikir. Hawar bûbû nîveka(merkez) tevgereke rewşenbîrî û welatparêzî.
Ez hez dikim vê bendê, bi çend gotinên Hawarê yen giring biqedînim:
"Kurd ji hev cuda dilopên baranê ne, cihê cihê têne daqurtandin.
Ko gihane hev dibin lehî, lehîke boş. Tu kes, tu tişt li ber wan nikare bisekine. Felata welatê me di rabûna vê lehiyê de ye"(25).
XIX
CELADET ALI BEDIR-XAN
Celadet Bedir-Xan nevîyê mîr Bedir-Xan paşa û kurê Emîn Alî bû. BedirXan paşa bi xwe, ji malbata Ezîzan bû. Piştî hilweşîna dewleta Zengî, hikimdariya Cizîra Botan kete destê Ezîzan. Bedir-Xan paşa di 18 saliya xwe da (sala
1821) bû mîrê Cizîra Botan. Di sala 1842-an da wî piraniya Kurdistanê ji zordariya karbidestên osmanîrizgar kiri bû. Di sala 1848-an da, leşkerê osmanî
zora hêzên Bedir-Xan paşa birin. Bi vî awayî Tirkan emareta kurdî ya dawîn,
emareta Botan jî hilweşandin.(26)
Gelek kurên Bedir-Xan paşa di warê rewşenbîrî û welatparêziyê da, xebate¬
ke giring kirine. Ev in çend nimûne:
Serhildana Kurên Bedir-Xan paşa Osman û Husên Kenan (1879) û di pê
ra, Serhildana Medhet û Emîn Alî Bedir-Xan di sala 1889-an da.(26)
Derxistina rojnama kurdî ya pêşîn: Di 22 yê Nîsana 1898 an da, Medhet
Bedir-Xan rojnameya kurdî ya pêşîn "Kurdistan" bi kurdî û tirkî, li Qahîrê
derxist. Sala 1900, birayê Medhet, Evdirehman, Kurdistan li Cinêv û Folkston
derxist. Sureya Bedir-Xan jî, ew li Stenbolê (piştî îlankirina meşrûtiyetê) û di
pê ra, li Qahîrê- di zemanê Şerê Cîhanê yê Yekemîn da.(27)
Komelên welatparêzî: Emîn Alî Bedir-Xan yek ji sazkerên ' ' Komela Hev-
karîûPêşketina Kurdistan", 19.9.1908, "Komela Pêşketina Kurdistan", 1918
û "Komela Vêkxistina Civakî' ' , bû. Gelek Bedir-Xaniyên din jî endamên wan
komelan bûn(28). Celadet Bedir-Xan bi xwe jî endamê vê komela dawî bû.
Gelek çavkaniyên ku behsa Bedir-Xaniyan dikin, didin xuyakirin ku, Cela¬
det li Stenbolê, di (26.4. 1 893) da hatiye dinê(29). Karbidestên osmanî rê nedidan Bedir-Xaniyan ku biçine Kurdistanê. Lewra Emîn Alî, mamoste, mitrib,
çîrokbêj ... hd. ji Cezîra Botan tanîn Stenbolê, daku danûstandina wan digel
welêt, ziman û adetên kurdî her geş bimîne. Rast e, Celadet, ne li Kurdistanê
mezin bûye, le ew di heyameke kurdistanî da xwedî bûye. (30)
Emîn Alî beg Hakimê ceza bû. Ew her heyameke li bajarekî ji bajarên dew¬
leta osmanî yen wek Ekka, Nablus, Salonîk û Edirne, dima. Lewra Celadet
jî li dibistanên gelek welatan xwendiye. Ji dibistanê pê ve, bavé wî mamosteyên xisûsî yen zimanên yûnanî, farisî, firensî û rûsî, je ra tanîn malê. Zimanên
erebî û tirkî wî di dibistanan da, hîn kirine. (31)
XX
Di Şerê Cîhanê yê Yekemîn da, herdu bira, Celadet û Kamiran, bûne serbaz
(zabit). Celadet digel ordiya osmanî ya Qefqasê û Kamiran digel a Belqanê,
çûne şer. (31)
Disala 1919-andaberîku peymana "Sevré" di navbera impratoriya osma¬
nî û Hevalbendan da bête morkirin, Celadet û Kamiran Bedir-Xan, Ekrem Cemîl
paşa û mêcerê inglîzî Nowel, ji bo naskirina daxwaz û dîtinên miletê kurd, çûne
Kurdistanê. Vê serdana welêt, fikra danîna elfabeyeke latînî-kurdî xistiye serê
Celadet Bedir-Xan:
"Di sala 1919 de, me da bû çiyayên Meletyê. Em keti bûn nav eşîra
Reşiwan. Mêcer Nowel(ingilîzek) jî digel me bû. Mêcer zarê nîvro
dizanîbû, dixebitîko hînîzarê bakur bibe, ûjixwe re her tişt dinivîsandin. Min jî hin medhelok, stran û çîrok berhev dikirin. Carinan me li nivîsarên xwe çavên xwe digerandin, dixwendin û diedilandin. Min bala xwe dida Mêcer, bi biêvkirineke biyanî, le bê dişwarî destnivîsa xwe dixwend. Le belê ez, heta ko min (û, J)ji (o, J)
û (î, <S) ji (ê, tS) h. p. derdixistin, diketim ber hezar dişwarî. Ma
çiman?. . Ji ber ko mêcer bi herfên latînî, le min bi herfên erebî
dinivîsandin. Ser vê yekê, di cih de min qerara xwe da û ji xwe re
bi herfên latînî elfabêyek lékanî. Êdin min bikariya destnivîsa xwe
pas hezar salîjî bê dişwarî û weke xwe bixwînim, ji ber ko her deng
cihê cihê li ser kaxezê dihat sekinandin. "(32)
'
Ji ber vê yekê, Celadet dest bi danîna elfabeyeke latînî-kurdî kiriye. Ji ber
ku tîpên elfabeya latînî tenê 26 in, wî hin tîpên hevedudanî wek (ou, ch, ai. . .
hp). bi kar anîne. Le paşê, Celadet ew tîpên hevedudanî bi tîpine serxwe ji elfa¬
beya yûnanî û rûsî guhartine. Bi vî awayî, tîpên wê elfabê bûne 36.
Sala 1922-an, dema Kemalîstan fermana kuştina gelek welatparêzên kurd
deranî bûn, navê Emîn Alî Bedir-Xan tevî hersê kurên wî: Sureya, Celadet û
Kamuran jî, di wê fermanê da hebû. Lewra wan bi lez, Tirkiyê bi cih hiştin.
Emîn Alî tevî Sureya çûn Misirê, Celadet û Kamiran jî çûn Elmanya(33). Li
Elmanya jî, elfabeya kurdî ji bîra Celadet neçû bû:
"Sala 1924 a de, li Elmanyayê min careke din çavê xwe li elfabeya
xwe gerand, hûr le mêze kir û mideke xweş li serxebitîm. Min bala
xwe dida û didît ko ev se texlît herf qenc li hev ne dihatin, herfên
yûnanî û rûsî yekrengîya elfabêyê xirab dikirin. Jû pê ve tê de du
herf hebûn ko ji me re ne gerek bûn. Ji lewra min elfabeya xweji
nû ve senifand: Herfên zêdejê avêtin, hin herfên latînî bilindek li
XXI
wan bar kirin û di şûna herfên yûnanî û rûsî de êxistin. Bi vî awayî
elfabê ke bi sih û car herfan û yekreng hâte pê. "(32)
Celadet lîsansa huqûqê qedand û di sala 1925-an da, vegeriya Misirê. Hîngê
Suraya gelekî nexweş keti bû. Kamuran li Elmanya ma û doktora temam kir.
Celedet pir li Misirê nama, ew hat nik apê xwe Xelîl Ramî yê ku hîngê li Libnanê bû.(34)
Şoreşa Şêx Seîd di sala 1925-an da, ji bo daxwaza mafên gelé kurd, dest pê
kir. Le ji kêmhaziriyê û ji ber hin sebebên din, ew şoreş serdest nebû.
Di sala 1927-an da, gelek hêz, komele û welatparêzên kurd, Komela "Xwêbûn" saz kirin. Celadet jî, yek ji sazkerên wê komelê bû(35). Xwêbûnê xwe
ji şoreşeke mezin ra amade dikir. Bi vî awayî, şoreşa Agrî, bi serokatiya Ihsan
Nûrîpaşa, disala 1930 da, dest pê kir. Tirkan ew şoreş jî, bihovîtîpelçiqandin.
Kurdistan bi vî awayî, di nav pêne salan da, du caran hâte wêran kirin û
şewitandin, bi sed hezaran Kurd hatine kuştin û ji welêt bidûrxistin, bi hezaran welatparêzên kurd welat bi cih hêştin û derbasî perçeyên Kurdistanê en
din bûn.
Dr. Ehmed Nafiz û birayê xwe Nûredîn Zaza jî, hîngê ji wan kesên ku neçar
bûbûn welêt berdin û derbasî Sûriyê bin bûn. Dr. Nûredîn Zaza li ser nîrên
wê demê holê dinivîse:
"Piştî ku, bi arîkariya Kurdên Şamê, Firensizan bext da me û rê
ji me re vekir ku em li Sûriyê bimînin, emjîji Helebê çûn Şamê
Gava em hatin Şamê, mevanên Elî Axa, li ba xweji me re cîpeyda kirin û bi dilxweşiyeke mezin em hewandin
Heçî mêvanên derve, ji min û brayê min pêve, ji van peyan pêkhatibûn: Mîr Celadet Bedir-Xan, Qedrî, Ekrem û Mihemed Cemîl
paşa û Hemzeyê Miksî. Ev hemî, bi Haco û zaroyên wî ve, endamên Civata Xwêbûnê bûn. Berî hatina me Sûriyê bi çend mehan,
gava Ihsan Nûrîpaşa UAxrîşerê Tirkan dikir, evan jî hilgirtibû ser
xwe kuji aliyê Sûriyê êrişî Tirkiyê bikin û bavêjine ser bajarên Mêrdîn, Mîdyat, Diyarbekir, Urfa û hin din. Le ji ber kêm haziriyê,
nedikarîn karê xwe bibine serî û bi şûnde vegeriyabûn. Firensizan
jî, bo xatirê Tirkan, ew girtibûn, ji sînor bi dur xistibûn û ew anîbûn Şamê.
Herwekî armanca wan bi cî nehatibû û rê li ber tevgera wan a
siyasî hatibû girtin, peyva van camêran, hîngê, ji her tiştî bêtir, li
XXII
ser pirsên çandî û nemaze li ser xwendin û nivîsandina zimanê kurmancîbû. Her êvar gava mezela rûniştinê dihate dagirtin, bi kêfxweşiyeke mezin, min guhdariya dan û standin û temaşeya pevçûna
wan dikir. Celadet Bedir-Xan, elfabeke kurdî, bi tîpên latînî, pêk
tanîû d'il dikir ku bi van kovarekêderêxe. Ekrem Cemîlpaşa, Hemzeyê Miksî û hinekên din tê de pir kêmasî didîtin û bi hişkî le radibûn. Le herwekî rehmetî Celadet bi gelek zimana dizariî, pir li Ewripa
mabû, bi ser dejîzor zîrek, bi hiş û huner bû, bala xwe dida rexne
û gotinên xelkê û dixebitîku şaşiyên xwe binase, elfabeya xwe li gora
dengên zimên pêk bîne û li gor şîwe û zaravayên têvel rêz û dûzanên
bingehîn derêxe. Ew ji zû da li vî tiştî hûr dibû, le li Şamê ev karê
ha, bûbû mijûlahiya wî ya hergavî."(36)
Belê, Hawar zaroka wê rewşa dijwar bû, stêrka wê ezmanê reş û tarî bû.
Hîngê gelek rewşenbîrên kurd xweş bîrbiri bûn ku, rizgarkirina welêt û milet
bi hevgihan û xebata çend malmezin, şêx, axa û rewşenbîran naçe serî. Bê hişyarbûna gel, bê zanîn û xwenasîn, ev karê giring û pîroz, tu havilên hêja nade.
Tevî nîrên wê demê yen dijwar û tehil, tevî perîşanî û destengiyê, tevî ku çoyê
Firensizan di ser serê Kurdan ra, her diçû û dihat, Hawar ji bo belavkirina hişyarî
û zanînê di nav gelé kurd da, bê west xebitiye.
Celadet pir ziman dizanîn, gelekî geriya bû, çanda gelek miletan bas nas dikir.
Wî ew zanîna xwe bi temamî, tenê ji bo xizmeta ziman û çanda kurdî bi kar
aniye. Ji roja ku hatiye Sûriyê û heta roja ku çûye rehma Xwedê, ji bo vê arman¬
ca bilind, xebateke bê west kiriye. Celadet çîrok, çîrçîrok, destan, methelok
û stranên kurdî kom dikirin. Ew bi danîna bingehên rêzmana kurdî mijûl dibû.
Wî nivîsar, folklor, qeydeyên elfabê û rêzmana kurdî werdigerandin firensizî.
Celadet nivîsarên rengareng ji zimanên biyanî werdigerandin kurmancî û nivî¬
sarên ku dihatin ji Hawarê ra, rast dikirin û ji çapê ra amade dikirin.
Ji navê xwe pê ve, Celadet bi çend navên din jî nivîsarên xwe belav dikirin:
Herekol Azîzan, Xweyîyê Hawarê, Hawar, Stranvan, Stranvanê
Hawarê, Bavé Cemşîd, Bavé Cemşîd û Sînem-Xan(37).
Di herdu jimarên Hawarê yen pêşîn da, nivîsarên Celadet bê nav in.
Di ber karê Hawarê ra, Celadet gelek kitêbên hêja jî nivîsîne. Hinek ji wan
di nav kitêbên (Kitêbxana Hawarê) da hatine belavkirin. Eserên Celadet yen
wekî din ev in:
Doza Kurdî: Ev kitêb di sala 1930 da, bi firensizî hatiye belavkirin. Nivîskar navekekî nehînî(Dr. Bileç Şêrkoh) ji xwe ra daniye. Paşê ew kitêb bi erebî
XXIII
jî, bi navê ' 'El-Qediyye-1-Kurdiyye' ' li Qahîrê hatiye çapkirin. Dîroknivîsê kurd
Dr. Kemal Mezher dibêje ku nivîskarê wê Celadet Bedir-Xan bû.(38)
Doza Kurdî bi navê "Belavoka Komela Xwêbûn a pêncan" hatiye belavki¬
rin. Çapa kitêbê ya erebî ji 113 rûpelan pêk hatiye.
Dema roj hilatnasê firensî Rog er Lescot , di salên 1 94 1 - 1 944 an da li Şamê
bû, ew û Celadet bi hev ra xebitîne ku rêzmana kurdî ya ku berê C. B. di Hawarê
da belav kiri bû, firehtir bikin û di şiklê kitêbekê da -bi firensizî- bidin çapki¬
rin. Le berî qedandina vê xebata hêja, R. L. vegeriye Firensa. Di sala 1970
da wî ew kitêba giranbiha daye çapê. Birê kitêbê yê dawî(syntax, hevoksazî,
ristesazî) xebata R. Lescot ye.(39)
Celadet destnivîsa ferhengekî Kurdî-Firensî jî amade kiri bû, le hê ew neda
bû çapê. Rewşen xanimê ew destnivîs,
sala 1971-an, pêşkeşî "Ekadêmiya
Kurdî" ya Bexdadê kiriye. (40)
KOVARA RONAHÎ
Di yekê Nîsana 1942-an da, Celadet Bedir-Xan dest bi derxistina kovara
"Ronahî" kiriye. Ronahî birek ji Hawarê -birê wênekirî- bû. Jimarên wê yen
pêşîn bi wêne û nûçeyên Şerê Cîhanê yê Diwemîn hatine dagirtin. Le piştî çend
jimaran, para edebiyat û folklora kurdî jî, her ferehtir dibû. Ronahî piştî girtina Hawarê jî her derdiket. Jimara Hawarê ya paşîn di 15-yê tebaxa 1943-an
da derketiye. Jimara Ronahiyê ya dawî (28) di Adara 1945-an da, derketiye.
Le mixabin, bi tu awayî, sebebên rawestandin an girtina wan kovaran nehatine ravekirin.
Di dawiya jimara 24-an da, Hawarê nameyeke vekirî, ' 'Name bo lawanî kurd
le îraqa" ji xortên Kurdistana îraqê ra, belav kiriye. Di wê nivîsarê da, Hawar
dide xuyakirin ku, karbidestên îngilîz nema rê dane Hawarê, ku li îraqê bête
belavkirin. Di wê nivîsarê bi xwe da, Hawar dide zanîn ku nivîsar û şiirên xor¬
tên Kurdistana îraqê, wek berê(heta jimarên 15-16) nagehine kovarê û ew ji
wan hêvî dike, ku ew Hawarê ji nivîsar û şiirên xwe bêpar nehêlin û dest bi
dest digel Hawarê ji bo xizmeta ziman û çanda kurdî bixebitin.
Baweriya Dr. N. Zaza ev e:
"Di sala 1941 an da, îngilîz ketibûn Sûriyê û dixwestin Kurdan bi
aliyêxwe da bikişînin ûji bo tirsandina Tirkan, navbera xwe bi wan
re xweş bikin. Ji lewre rê dan kuji Bêrût ûji Ammanê kurmancî
û soranîbêne weşandin û ku Hawar jî, ji nû ve bête derêxistin. "(41)
XXIV
Le vê dostaniya îngilîz û Kurdan pir dirêj nekiriye. Dr. Zaza her dibêje:
"Elman li Rûsiya her dihatin şikênandin û Tirkiyajî, hêdî, hêdîxwe
ji wan bi dur dixist. Li ber vê guhartina ha, Kurdji qiymet diketin
û Ingilîz jî vedigeriyan dijminitiya xweya berê hember Kurdan. Je
bi şûn dapir derbas nebû ku balafirên îngilîz Kurdistana îraqê dida
ber bomban
"(41)
Weşanxana "Jîna Nû" kovara Ronahî ji nû ve da çapkirin (42)
Kebaniya Celadet, Rewşen Bedir-Xan, dotmama wî ye. Rewşen xanim ji wê
demê da, yek ji rewşenbîrên zemanê xwe bû. Ew mamosteya zimanê erebî û
midûra dibistanê bû. Hin nivîsarên wê, di Hawarê da dihatine belavkirin. Le
Rewşen xanimê, bi zimanê erebî bêtir nivîsiye. Yek ji xebatên wê yen tevî hêja
kitêba Sefehat mîn el-Edeb el-Kurdî "Hin Rûpel ji Edebiyata Kurdî" ye.(43)
Di salên (1936-1939) da, Celadet gelekî desteng bûye, Hîngê wî digel xebata
xwe ya bingehîn ya li ser ziman û çanda kurdî, karekî din jî kiriye. Di sala 1936-an
da, di dibistana sen'etan da li Şamê, bûye mamosteyê zimanê firensizî û di sala
1939-an da, abokatî kiriye. (44)
Piştî Şerê Cîhanê yê Diwemîn, destengiya Celadet roj bi roj her xurtir dibû.
Tevî ku hevalên wî yen halxweş gelek bûn jî, le wî alîkariya kesî qebûl nedikir.
Di sala 1951-an da, Celadet razî bû ku, zeviyên Husên îbiş (hevalekî wî
ji
Kurdên Şamê), bi nêvî, biçîne. Ew zevî li gundê Hecanê (35 kilometran dûrî
Şamê) bûn. Celadet didît ku, eger ew zevî bêne avdan, hatina wan de gelekî
bêtir bibe. Lewra, wî dest bi kolana bîrekê kir. Tevî ku av li wê herîmê zû tê
der, le wê bîra, ku Celadet navê "bîra qederê" le kiri bû ava xwe dernedixist.
Roja 15-yêTîrmeha 1951-an, piştî qezakê di wê bîrê da, Celadet çû rehma
Xwedê.(45)
Le navê Celadet Bedir-Xan, xebata wî û eserên ku ji me re hiştine, qet ji
bîr nabin.
XXV
.
KARE MIN
LI SER HAWARE
Di destpêkê da min bawer dikir, ku wergerandina nivîsaran ji elfabeya erebîfarisî, karekî ne ewqas dijwar e. Le paşê xuya kir, ku dîtina min şaş bû. Ji karekî
holê giring ra, ne mirovek an du mirov, belku komîteyeke ku zanîna wê di warê
ziman, devok, edebiyat û folklora kurdî da kûr û bilind gerek bû. Ji ber ku
pêkanîna komîteyeke waha, li derveyî welêt, ne hesan e, lewra min ji çend camêran tika kir, ku alîkariya min ji bo xebata li ser Hawarê bikin. Ji bo wergeran¬
dina nivîsarên Hawarê yen ku bi Kurmanciya Bakur hatine nivîsîn, Mêle Behrî,
ji herkesî din bêtir xwe bendewarî wê xebatê kir. Mehmet Uzun, Reşîd Simo
Reşo Zîlan, Rojen Barnas, Malmisanij û Hanefî Celeplî jî bi awayên têvel alîkarî kirin. Ji bo Kurmanciya Başûr(Xwarû, Jêrîn) Dr. Cemşîd Heyderî û
mamoste Ferhad Şakelî alîkariyeke hêja pêşkêş kirin. Zirav Cilo jî gelek alîkarî di warê nivîsîna nivîsaran da pêşkêş kir. Ez van hemû camêran û gelek
camerên din jî, yen ku xwe bendewarî vê xebatê kirin, spas dikim. Bi alîkariya
wan, xebata li ser Hewarê gelekî baştir û hesantir bû.
Gelek spas ji Meclîsa Çanda Swêdî "Statens Kulturrâd" ra ku alîkariyeke
hêja ji bo çapkirina Hawarê pêşkeş kir.
Di vê wergerandine da, gelek tişt hene ku mirov li hember wan şaş dimîne.
Sebeba mezin, elfabeya erebî ye. Weke ku min di destpêkê da jî goti bû, deng¬
dêrên kurt (e, i, u) bi vê elfabê nayine nivîsîn. Dengdêrên (o, û), (ê, î) jî, wekhev
têne nivîsîn. Em gotinekê(nimûneyekê) bînin: Gotina "îro". Ev di gelek cihan
da, di Hawarê da, "îrû" hatiye nivîsîn. Bi tîpên erebî, ev ferq xuya nake. Ji
bo rastnivîsîna gotinên holê, ez vedigerîm nivîsarên wî nivîskarî, yen ku bi elfa¬
beya Hawarê hatine nivîsîn û min ew ji xwe ra, dikirin nimûne. Le mixabin,
ne hercar ev yeka ha dikete destan. Hîngê mirov şaş dima. Tiştên holê gelek in:
Bihar, buhar hingî, hingê, hîngê biha, buha roj, rûj ...
Dema mirov bixwaze gotinekê bi awakî rast û durist wergerîne, divê werge¬
randina wê jî, bi temamî, wek bilêvkirina wê gotinê, di devokê wî nivîskarî
da be, an na, ew wergerandin wezîfeya xwe ya bingehîn -parastina devokên
kurdî- wenda dike.
Elfabeya Hawarê, mirov dixe hember hin dijwariyan, nemaze, ji bo werge¬
randina nivîsarên ku bi Kurmanciya Başûr hatine nivîsîn. Di elfabeya Hawarê
da, hemî dengên wî zarî nayine dîtin.
Hincaran, şaşiyên çapnivîskî jî, karê mirov hîn dijwartir dikin. Di Hawarê
da, kêm caran, behsa wan şaşiyan hatiye kirin. Ev şaşî di hin nivîsarên ku bi
Kurmanciya Başûr û bi elfabeya Hawarê hatine belavkirin da, ecêb pir in. "Ede-
XXVI
biyatî kurdî" ya Hevindê Sorî yek ji wan e. Eger mirov, ji bo her şaşiyekê têbîniyek (not) binivîsanda, nivîsar bi temamî, ji têbîniyan, de bihatana dagirtin.
Ji ber ku nisxeya Hawarê ya eslî jî di vê çapê da heye, lewra min hebûna têbîni¬
yan ewqas giring nedît. Min ew gotin, yekser rast nivîsîne.
Min çend nivîsar wernegerandine:
Jimar 1: Celadet bi kurtî, li ser elfabeya Hawarê, bi erebî, farisî û tirkî
nivîsiye.
Jimar 6: "Cewabname, Helîm Rifqî".
Jimar 6 û 9: "Ferhengok". Ferhengok di van herdu jimaran da, ne
kurmancî-kurmancî, belku kurmancî-erebî ye. Ew ji bo hin kurmancên Şamê
yen ku bas bi kurmancî nizanin hatiye danîn.
Ji ber hin sebebên teknîkî, min cihê çend nivîsaran guhartiye. Di dawiya gelek
jimaran da, min rûpelek an çend rûpelên yekstûnî nivîsîne -ew nivîsar, di rûpelên
dustûnî hilnedihatin. Nivîsarên wergerandî jî, qasî mimkin bûye, min ew xistine dawiya her jimarekê. Wekî din xebata min ew bûye ku hertiştên nisxeya
eslî weke xwe bimînin. Ji bo vê yekê jî, min hin navên ku diviya bûn bi tîpekê
girs dest pê bikin, le ji ber ku ew di nisxeya eslî da, bi tîpekê hûr hatine nivîsîn,
min ew neguhartine. Ev in çend nimûne: Xwedê, Yezdan
Di ferhengoka Hawarê da, tenê gotinên Kurmanciya Bakur hene. Ji ber vê
yekê, min ferhengokeke biçûk, ji gotinên Kurmanciya Başûr ra jî, durist kir.
Di wê ferhengokê da hin gotinên din jî têne dîtin.
Ji bo hesankirina karê xwendevanan, min nivîsar û şiirên ku di Hawarê da
hatine belavkirin(jimar 1-9), tevî navên nivîsakar û şairan, di dawiya vê çapê
da belav kirine.
Ji ber çend sebeban, nemaze ji ber van du sebebên jêrîn, ez neçar bûm ku
birê Hawarê yê ku bi elfabeya Hawarê hati bû nivîsîn, careke din jî, binivîsim.
1- Min "q" û "k" bi hev guhartin. Bi vî awayî, xwendina Hawarê hesantir
dibe. Hawar bi temamî, yekrengî dibe.
2- rewşa nisxeya eslî ku di destê min da ye, ne ewqasî bas e. Hin tîp bi zorê
xuya dikin û bi dijwarî tên xwendin.
Ez hêvîdar im ku cildê diwemîn jî, di demeke kurt da, bigehe xwendevanên
hêja.
Mihemed Bekir
XXVII
NOT
(1) Xweyîyê Hawarê, Hawar, j. 27, r. 4, Se tarîxên Hawarê.
(2) Hawar, Belîna Rojava, çapxana Durshlag, Ilona 1976 an.
(3) Hawar, j. 1, r. 1, Armanc, awayê xebat û nivîsandina Hawarê.
(4) Ensîklopêdiya îslam (Kurd, Kurdistan, B. Learned and written literature) r. 481
(5) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 17, r. 1-6 (bi tîpên erebî), Xwe binas.
(6) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 17, r. 1-6 (bi tîpên erebî), Xwe binas.
(7) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 17, r. 1-6 (bi tîpên erebî), Xwe binas.
(8) Dr. K. Bedir-Xan, Hawar, j. 1, r. 5, Edebiyata welatî.
(9) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 3, r. 4, (bi tîpên erebî), Bi hinceta pîroznamekê.
(10) Pîrot, Hawar, j. 10, r. 1, Eksî seday Hawar.
(11) Xweyîyê Hawarê, Hawar, j. 10, r. 5, Li ser yekîtîya. . .
(12) H. Sorî, Hawar, j. 11-15, Yekyetîman.
(13) H. Sorî, Hawar, j. 16, r. 1, Ey lawanî kurd.
(14) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 20, r. 1, Heyîneke yeksalî.
(15) M. E. Bozarslan, kovara Jîn(pêşgotin), Cild 1, r. 6, çapa Swêd 1985.
(16) Dr. Cernai Nebez, Zimanî Yekgirtûy kurdî, r. 83.
(17) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 2, r. 5, Elfabeya kurdî.
(18) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 1, r. 2, Elfabeya kurdî.
(19) Instîtuya Kurdî, Kovara Hêvî, j. 1, r. 8, Pirsên elfabeya kurdî, Parîs 1983.
(20) Hawar, j. 1, r. 2, Armanc, awayê xebat û nivîsandina Hawarê.
(21) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 3, 4(birê firensizî), Le folklore Kurde
(22) C. Bedir-Xan, Hawar, j. 20, r. 2, Heyîneke yeksalî.
(23) H. Azîzan, Hawar, j, 33, r. 6, Klasîkên me.
(24) Hawar, Hawar, j. 17, r. 3, Dersxane.
(25) Hawar, j, 2, r. 2, Lehî.
XXVIII
(26) El-Qediyye-1-Kurdiyye, r. 40-51
Dr. Bletch Şhirguh, La Question Kurde, ses origines et ses cause
(27) Dr. Celîlê Celîl, Jiyana rewşenbîrî û siyasî ya Kurdan, r.32, 41 , çapa Swêd 1985, weşanxana
Jîna Nû.
(28) Çavkanîl5 r. 20
(29) Dr. Kemal Mezher, Mêjûy Mêjû, r. 187, çapa Bexdadê 1983
(30) Mehmed Uzun, Celadet Bedir-Xan, kovara Svenk-Kurdisk Journal, nr. 1-2/1986
(31) Sadiq Behaiddîn, Celadet Bedir-Xan, kovara Korî Zanyarîîraq, Destey Kurd, cild 7, Bexdad
1980, r. 257
(32) Hawar, jimar 13, Pêşgotinek, r. 1-2
(33) Çavkanî 29
(34) M. Uzun, Arşîva Celadet Bedir-Xan
(35) Çavkanî 26
(36) Çavkanî 2
(37) Çavkanî 31, r. 282
(38) Çavkanî 29
(39) Emir Djeladet Bedir Khan et Roger Lescot, Grammaire Kurde(dialecte kurmandji), Paris 1970
(40) Çavkanî 31, r. 283
(41) Dr. N. Zaza, pêşgotina çapa Hawarê Li Elmanya, 1976
(42) Tîrmeh 1985, Swêd
(43) Çavkanî 31, r. 272-273
(44) Çavkanî 31, r. 261
(45) Çavkanî 31, r. 285
XXIX
Kitêbxana H awarê
Hejmar:
- Rêzana Elfabiva Kurdî C. A. Bedir-Xan.
Rupelnine Elfabê C A. Bedir-Xan.
3
Dilê Kurên Min Dr. K. A. Bedir-Xan.
4
Bîyişa Pêxember. Bi Kurdiya dumill, bi
dîbaca C. A. Bedir-Xan
5
Nivêjên Êzediyan bi dibaca C. A. Bedir-Xan
6
Mektûb ji
Mistefa Kemal
paşê re
7
C. A. Bedir-Xan
1
Mesela Kurdistanê Bazil Nikitîn
8
Ji mesela Kurdistanê C. A. Bedir-Xan
9
Elfabeya Kurdî Dr. K. A. Bedir-Xan
10
Xwendina Kurdî Dr. K. A. Bedir-Xan
11
Elfabeya min Dr. K. A. Bedir-Xan
12 Dersên Şerietê Dr. K. A. Bedir-Xan
13 Çarînên Xeyani Dr. K. A. Bedir-Xan
14 Proverbes Kurdes . Medhelokén Kurdl
Lucy PauleMargueritte û Emîr. K. A. BedirXan Paris -1937
15
Le roi du Kurdistan . Qralê Kurdistanê.
Emir K. F. Bedir-Xan ù Adolphe de
Falgerolle . Paris - 1937
6 Der Adler von Kurdistan. Eylovê Kurdis¬
tanê. Prinz K. A Bedir-Xan ù Herbert Örtel
Berlin - 1937
17 Der Schnee Des Liclites . Berfa Ronahiyê .
Sihrèn Kurdî Prinz. K. A. Bedir-Xan û
Dr. Cuit Wunderlich
Berlin - 1937
1
2
Kiriya Hawarê
500
Qiruşên
Sùrî
Xwedî û gerînendeyé berpirsiyar: Mîr Celadei
Alî Bedir-Xan . Şam Sûriyê
Directeur Propriétaire : Emir Djeladet Aali
Bedir-Khan. Damas Syrie
XXX
HAWAR
XXXI
SAL1
YEKŞEMB
HAWAR
Komela Kurdî
TEDEXISTIYEN
Armanc, awayê xebat
û nivîsandina Hawarê
Ji xwendevanan re
Elfabeya kurdî
Stûna feqehan
Stûna zarowan: buhar
Edebiyata welatî
Hawar hebe gazî li dû ye
Di dora dinyayê de
Xatirxwazîya Memî
Hêvî ji xwendevanan
Ferhengok
15 GULAN 1932
Revue Kurde
KOMELE
Hawar
Hawar
Celadet A. Bedir-Xan
Celadet A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
Qedrîcan
Hawar
Dr. K. A. Bedir-Xan
Hawar
C. A. Bedir-Xan
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
Rûpel 1
HAWAR
Hejmar 1
ARMANC, AWAYÊ XEBATE U NIVÎSANDINA HAWARÊ
Hawar dengê zanînê ye. Zanîn xwe
nasîn e.
Xwe nasîn ji me re rêya felat û xweşîyê vedike.
Her kesê ko xwe nas dike; dikare xwe
bide nas kirin.
Hawara me berî her tiştî heyîna zma¬
nê me de bide nas kirin.
Lewma ko zman şerta heyînê a pêşîn e.
Hawar jû pêve bi her tiştê ko kurdanî û kurdîtî pê bendewar e, de mijûl
bibe. Tinê siyaset je dur e, xwe naêxe
siyasetê.
Hawarê siyaset ji civatên welatî re hiştiye. Bi siyasetê bila ew mijûl bibin. Em
jî di warê zman, hiner û sinhetê de de
bixebitin.
Awayê xebatê: Karekî ko bikare biçe
serî, divêt je re pronivîsek ango programek bête çêkirin. Me pronivîsa xwe
ser bingehên jêrîn lêkiriye.
1- Belavkirina Elfabeya kurdî di nav
kurdan û hînkirina wê. Senifandina
zmanazîna kurdî û hin bi hin di komelê de belav kirin û pêşdetir di şiklê kitê¬
bê de derêxistin.
2- Sehîtîya zarên kurdî û berhevdanîna wan. Sehîtî ser mirovatîya zmanê
kurdî digel zmanên din en arî. Sehîtî ser
bingehên zmanê kurdî, ser dîrok û awa¬
yê rabûn û pêşveketina wî.
3- Berhevkirina çîrok, çîrçîrok û her
texlît laje û stranên kurdî û birêve belav¬
kirina wan.
4- Senifandin û belavkirina dîwanên kurdî. Bi van ve jînenigarîyên şair
û mirovên bijarte jî de bên belav kirin.
5- Sehîtî ser reqs û qeydeyên stranên
kurdî.
6- Sehîtî ser her texlît rêzikên kurdî
û Kurdistanê, yen zemanê borî û yen îro
û senifandina wan. Sehîtî ser hatinên
Kurdistanê û pîş û sinhetên kurdî.
7- Dîrok û erdnigarî:
Sehîtî ser tevayîya dîrok û erdnigarîya welatê Kurdistanê û ser dîroka eşîran, berî, paşî û di wextê Mîr-Şeref de.
Awayê nivîsandinê: Di heqê zmanê
me de heta niho gelek tişt hatine gotin.
Di nav van gotinan de tiştinen rast û
nerast jî hene.
Ez ko kurd û kurdmanczman im û
zmanê xwe rind dizanim û min ew bi
heft heşt zmanên din daniye ber hev,
kitkitên wîhûrhûnandine; qeydeyên wî
ji hev derêxistine, dikarim ji biyanîyan
bêtir û qenctir dehkera wî bidim xuya
kirin û zanîn.
Zmanê me îro hem freh hem teng e.
Freh e: Bi her tiştê ko kurd pê mijûl
bûne, dest dane wan, di wî warî de zma¬
nê kurdî hing zmanên din û ji hinan
bêtir pêş ve çûye û kemiliye, û ji tu zma¬
nên kemilî bi şûnde ne maye.
Teng e: Herçî ko ji kurdan nenas
mane û kurd pê mijûl ne bûne, di wî
warî de zmanê me rawestiyaye, pêş ve
ne çûye, di cihê xwe de maye. Le zma¬
nê me ji wan zmanan e ko ber her tiştê
nuh, pirsên nuh dizên û birêve pirsên
Rûpel 2
HAWAR
nuh ji wan car dibin.
Herwekî xelkê Gelîyê-Goyan, berî
çardeh salan, gava tiyare dîtin, tavil bi
zarê xwe balafir nav le kirin. Ji lewre
ko ji banî, ji bala difire. Dîsa kurdmancinen ko telêfon dîtin, ji mesmeha wê
re bihîstok gotin. Ji ber ko deng pê têt
bihîstin.
Niho em vegerin ser gotina xwe, ser
awayê nivîsandina zmanê xwe.
îro di zmanê me de du texlît kêmanî
hene: Winda bûna pirsinen kurdî û ketina pirsinen biyanî nav zmên.
Em ci bikin ko zmanê me bikare vegere ser xurîtîya xwe û di nav zar û zarawayên xwe de bikemile û bibe zmanekî
tekûz:
Di windabûna pirsan de, pirsin hene
yekcar winda bûne, hin hene ji zarekî
ketine le di zarekî din de dijîn û çendek
hene di axaftinê de kêm têne gotin le di
mamik, medhelok, çîrok û stranan de
têne bihîstin.
Em li pey wan in, hîn bi hîn em wan
diêxînin dest û disenifînin û gora mehcetê jî ji nuh ve ser awayê hevedudanîna pirsên kurdî pirsinen nuh çêdikin.
Ji bona pêşveçûna zmên, divêt em
bendên xwe bi tevayîya van pirsan binivîsînin û li paşîya her hejmarê ferhengokekê danin û tê de mana pirsên ko di
zaran de kêm bûne û yen ko ji nuh ve
hatine hevedudanîn ji xwendevanên xwe
re bidin zanîn. Ji xwendevanên xwe hêvî
dikim ferhengoka me qenc bixwînin û
di heqê pirsekê de ko fikreke wan hebe
ji me re binivîsînin; heke ciyoka pirse¬
kê bizanin, ewa ha jî tev mana û ferqên
Hejmar 1
wê digel ciyoka xwe ji me re bidin zanîn.
Weko: Rêkirin, şandin, hinartin ciyokên hev in. Le di mana rêkirinê de jî
mana hinartin û şandinê de ferqek heye.
Rêkirin, herhal, bi rê êxistin û şandin e.
Dîsan, xeberdan, axaftin, peyivîn ciyokên hev in. Gelo di neqeba wan de ci
ferq hene ?
Hawar zarokeke nûza ye. Zarowa me
ye; zarowa kurdan e. Wek her zaro bi
xweyîtîya de û bav, bra û pismamên xwe
dikare bijî. Herkes, her kurd dikare arî¬
kariya Hawarê bike.
Tukes mebêje ko, ez mirovekî reben
û nekêrhatî me. Ji min ji diayê pêve tiştek nayê.
Belê tukes vê xeberê mebêje, herkes
bi tiştekî, bi awakî dikare bê hawara
Hawarê. Tinê dibe ko awayê hawarê
nizane. je re çend awa hene:
1- Kiriyarê Hawarê bûyîn û je re kiriyaran peyda kirin.
2- Navên mirovên xwendewar le
nemaldar, ko nikarin kiriyar bibin, û
navên medresan ji me re dan zanîn. Da
ko Hawar ji wan re herwe bête şandin.
3- Pas xwendina Hawarê ji heval û
nasên xwe re dan xwendin û ji mirovên
nexwenda re bi xwe xwendin û ew ser
têdexistîyên komelê serwext kirin.
4- Ji Hawarê re her texlît şihr û
bendan nivîsandin.
5- Çîrok, medhelok û mamikan
berhev kirin û ji Hawarê re şandin.
6- Di heqê welat, eşîr, bajar û gundên xwe de tiştnen kevn û nuh ji Hawarê
re rêkirin.
7- Her texlît bergehên Kurdistanê
HAWAR
Rûpel 3
Hejmar 1
peyda kirin û digel wesfên wan ji me re
hinartin.
Ji gotinên jorîn qenc dixuye ko ji
Hawarê re arîkirin gelek hêsanîye. Kesê
ko dil bike de bikaribe jî.
Di destpêkê de komela me di panzdeh rûjan de carekê de derkeve. Piştî
çend hejmaran komela me de bibe heftekî û li serê her hefteyê de belav bibe.
JI XWENDEVANAN RE
Hawar hawara we ye ,
Deng û gazîya we ye .
Jîn û zanîna we ye ,
Werin, hawara xwe bin
HAWAR
ELFABEYA
KURDI
BI NAVE YEZDANE PAK E
DILOVAN Û MIHRIVAN
Elfabeya kurdî ji sîh û yek herfan
hevedudanîye:
abceçdighxêjîqku
lmnoprsştûfvwyz.
Herf di dengdayîyê de du texlît in:
Dengdêr û dengdar. Dengdêr ew herf e
ko dixwedeng e, û dengê wê bi serê xwe
derdikeve û dengê dengdaran derdixîne.
Dengdar ew herf e ko dixwedeng e,
le belê dengê wê bi serê xwe û bê arîka¬
riya dengdêr ê dernakeve.
Di zmanê kurdî de heşt dengdêr hene:
a e ê i î u o û
Lewre ko di denganîya kurdî de dengdêrek geh kin û geh drêj nabe, dengdê¬
rên kurdî di drêjahîya dengên xwe de
sersekinî ne: kin û drêj in.
Degdêrên kin : e
e - der
i - kin
u - kurd
i
şer
din
kur
Dengdêrên drêj : a
a - av
sar
ê - dêr
şêr
î - tîr
o - dor
û - kûr
sor
zîv
şûr
u
ser
bin
kul
ê
î o û
bar
mêr
şîv
kor
dur
Di zmanê kurdî de bîst û se dengdar
hene:
b - bar
bav
ban
c - car
can
cûn
ç - car
çûn
dan
çem
g - gav
gis
garan
h - hîm
x - xanî
hêja
xêr
halan
xwarin
j - jin
jor
jajî
q-qîr
k-ka
l-lo
qenc
qelî
kom
d - dar
dîn
lez
m - mar
ker
law
mêj
n - nan
nerm
nas
p -par
por
pehn
r - rê
rû
reş
s - sar
sebat
sofî
ş-şor
şev
şa
t - ter
taqet
tûj
mak
HAWAR
Rûpel 4
f- fînd
filan
fanos
virnî
vala
wek
w - war
wens
yek
yarî
y - yar
z - zor
nafiz
zabit
Ji van pêve du herfên biyanî hene ko
birek ji kurdan wan dibêjin. Lewre ko
ew herfên ha di eslên xwe de ne kurdî
ne. Me ew ne êxistine nav elfabeya xwe.
Ew jî {£.) û (t) ne, me ew du herf bi
danîna du deqan ser " h " û " x " nîşan
Hejjma
STONA FEQEHAN
V -- vajî
kirine.
h - hal
x - xar
Ko ev du deq ketin ev herfên ha vedigerin ser herfên kurdî û dibin " h " û
"x".
Ji xwe piranîya kurdan şûna (t) {t)
dibêjin;
xeyîdîn ,,ù-^ " , xeyîdîn ,,<jr-^t".
Hawar dengê zanînê ye. Zanîn ji me
re rêya felat û xweşîyê vedike. Her
kesê ko xwe nas dike; dikare xwe
bide nas kirin. Hawara me berî her
tiştî heyîna zmanê me de bide nas
kirin. Lewma ko zman şerta heyînê a
pêşîn e. Hawar jû pêve bi her tiştê
ko kurdanî û kurdîtî pê bendewar e,
dé mijûl bibe.
Bi xêzên jorîn ve me rêberî û rêzanîya elfabeya kurdî kuta kir. Ji niho pêde
bi hûrhûnandina hevedudanîna wî de
mijûl bibin.
Dûmahik heye
Pêrar, digel çend hevalan derked
bûm gerê. Çendekê di nav feqeli.an de
mam. Me se car medrese dîtin. Di hîn
medresan de derketî ji xelkê cih bètîr
bûn. Di nav wan de xortên her welatî.
her eşîrî peyda dibûn. Serhedî, Heza
romî, Botî, Divarbekrî, Bidlîsî, Mû§î,
h. p.
Bi dîtina min gelek kêfxweş dibûn. Ji
min ser kurdanî gelek tiştan dipirsîn.
Piranîya wan bi herfên latînî jï dizanî
bûn.
Pêkve digotin ko kurdmancî bi her¬
fên latînî gelek qenc tête nivîsandin. Ji
bin pasilên xwe pelin derdixistin û ji min
re dixwendin. Te digot , hemî jî şair bûn.
Şihrên wan tev ser welêt û milet bûn.
Weko: Bêrîya Botan, Zozana Şerevdînê. Girên berîyê, Çiyayèn Dêrsîmê,
Bidlîsa kevnar...
Girêdana wan jî kurdmancî bûn. Ji
xelkê cih re jî cilên kurdmancî dabûn
wergirtin. Kolosên xwe bi xwe çêdikirin.
Di nav axaftinê da min ji wan re da
zanîn ko dilê min heye rûjnameke kur¬
dî derêxînim.
Ji min daxwaz kirin ko ji wan re di
rûjnamê de stûnekê vekim. Di vê stûnê
de herçî ko di medresan de nayin xwen¬
din, ji wan re bidim zanîn.
Em welê lêkhati bûn ko wan ji min
bipirsin, ez jî gora pirsiyarîya wan
behsên ser îlm û hiner ji wan re bêjim.
Feqehino! Ev e stûna we. Hon hema
bipirsin. Herçî ez bi xwe dizanim ji we
re bêjim, heke di nav pirsiyarîyên we de
HAWAR
Rûpel 5
tiştek hebe ko ez pê nizanim, ji wan
bipirsim ko pê dizanin û ji we re bidim
Hejmar 1
EDEBIYATA
WELATI
zanîn.
Edebiyata welatî , ew edebiyat e ko
STUNA ZAROWAN
BUH
AR
Buhar e, nuh buhar e
Tebîet giş li kar e
Ci heyadedan ci hal e
Her tişt zendî rewal e
Buhar e , ev buhar e
Tebîet giş li kar e
Berf dihele li zozan
Stirî şin in li deştan
Kulîlk hêj nuh şepal in
Gui û bilbil heval in
Buhar e , nuh buhar e
Tebîet giş li kar e
Mij ketiye li doran
Hure-hur e tum baran
Mih û berxin dikalin
Kew li marî dinalin
Buhar e , ev buhar e
Tebîet giş li kar e
Roj vedide mîna bûk
Sun ve mane ba û pûk
Şehar , zinar , lat û ber
Diçirisin der bi der
Buhar e , nuh buhar e
Tebîet giş li kar e
ji jîna miletî, ji hiş û dilê wî, ji dîrok û
çîrçîrokên wî, ji stran û laje yen wî hiltêt.
Kanîya wî, dilê milet, hiş û heyata wî
ye.
Tinê ev edebiyat e, ko germ, rengîn,
bibihn û xwedan ruhnahî ye.
Ji vê edebiyatê, dengê blûr û dîlanê,
stranên çiyê, zîzîya hêvîn û hejkirinê bi
teptepa dilan ve tên bihîstin.
Piranîya miletan pirîcar vê rastîyê seh
ne dikirin, ber ne diketin.
Li Ewropayê, miletin hebûn ko hej
zmanên xwe ne dikirin. Zmanên xwe
kiçik, teng, nespehî û nehêja didîtin.
Ev hal di welatên Rohelatî de jî dihat
dîtin.
Herwekî di nav kurdan de, heçî miro¬
vên zana radibûn kitêbên xwe ne bi
zmanê kurdî le bi zmanê biyanîyan dinivîsandin.
Piştî xebata sedan salan, di Welatên
Ewropa û Rohelat de hâte seh kirin ko
ev rê dernakeve û ev awa naçe serî.
Çiko milet ji wan kitêban re guh ne
dida û xebata wan mirovan berxudar ne
dibûn. Ber vê yekê ev mirovên ha vegeriyan ser zmanên xwe. Vêca xebata wan
zûka berên xwe dan û milet pey edebi¬
yata wan çû.
Bi vî awayî di nav wan miletan de edebiyateke geş û zendî car bû.
Êdin her kes zana, nezana, bajarî,
HAWAR
Rûpel 6
gundî ko xwendinê zanî be, zmanê wan
seh dikirin û kitêbên wan dixwendin.
Ji xwe welê jî diviya bû.
Ji ber ko ji nivîsandin û belavkirina kitê¬
ban qesd ew e ko hiş û fikrên qenc bikevin
nav xelkî, di dil û serên wan de cih bigirin.
Ji mesela zmanî pêve meseleke din jî
heye.
Herwekî nas e, fikr û his di dora zmanî
de digehînin hev, û her zman fikr û hisên
xwe û awayê gotina xwe bi xwe re hildigire
û ew pê re diguhêzin, û pey zmanên xwe
dikevin.
Bi vî awayî digel zmanî fikr û hisên biyanîyan jî tên dikevin nav me, di dil û hişê me
de cih digirin, û rû û gonê me en manewî
diguhêrînin, diheşifînin.
Paşî vê gotinê, qesda me, awayê edebi¬
yata me ji xwe têt seh kirin, û ew rêya ko
tê re dixwazin herin bi xwe vedibe û dikeve
pêşîya me.
Vêca divêt ko em bi zmanê de û bavên
xwe, bi zmanê şîrîn û délai, bi zmanê kur¬
dî, bi kurdîya xwerû binivîsînin, û fikr û
hisên xwe ji çîrok û stranên kurdî bigirin.
Ji xwe Ehmedê Xanî berî sêsed salî vê
rêyê ji me re vekiri bû. Le heyf paşîyên wî
pê ve ne çûn.
Xanî xurtîya zmanê xwe hêj wê gavé hesiya bû, û ji wan re ko pê ne dinivîsandin bi
beyta jêrîn dixwest bide zanîn.
" Sàqî şemirand vexwar durdî
Mavendi - derî lisani - kurdî "
Êdin çax e, ko em bidin pey Xanî.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
Hejmar 1
HAWAR HEBE
GAZÎ LI DÛ YE
Ji bona brayê min Osman Sebrî
Şeveke tari. Çav çavan nabîne. Qeşa
erdê wek gîzanan lingên min en xwas
dibire. Bayé reş carnan dikeve guhekj
min û di ê din ra derdikeve. Qet nizanim ko li kû me ? Heyîna xwe bi lêxistina gopal li erdê dizanim. Ev çend roj
û şev e bi vî awayî diçim, dawî nayê, ji
welatê berf û bagerê xelas nabim...
Belê, îşev jî wek her şev tari ye. Berf
û bager ji awakî li min dide. sar e, dicemidim. Tewş e, livîn di min nema, deng
ji min dernayê. Tinê se dengan min kire
gazî û hawar ! . .
Gelo, ev xewn e ? Çavên xwe vedikim
bawer nakim. Le dizanim ev deng, den¬
gê kurê min e. " Bavo! Bavo! "
Ha kurê min ez li kû me ?
Bavo! Bavé min li mal e, çima çavê
xwe venake?
Dîsan bi tirs ko min çavên xwe vekir
min dît ez li mala xwe, di nav zarowên
xwe, li cihê xwe me. Kurê min (Hîmgran) li ber serê min runişt û got:
Bavo, gava ko romo welatê me
dişewitand tu hê li kir bûyî. Ji ber vê
yekê me xort û canan hevdu girt û dijminên xwe qels kir, me welatê xwe ava
kir. Divêt ko bavé me jî bihata. Le te
xuya nekir, ji xwe min xewna te jî dîti
bû ko tu di tengasîyê de yî; tu li me
"Hawar!" dikî. .
Min şal û şapikê xwe tev şidand û ça
û zinaran derbas kir, ez hatim. Min dît
HAWAR
Rûpel 7
ko bavé min ji serma û pûkê qefiliye;
dilê te tinê davêt; hema min bavé xwe
girt û pirtûgên xwe le şidand û me rêya
mal girt. Ev çend rûj e em hatine; de
rabe; îcar tu me bi jîn ke !
Hejmar 1
Germî kê dida ? tinê dilê te
Dadê tu yî tu, tu dadika min,
Destê te hejand mehdika min.
Alos î erê, erê tu dé yî ;
Fêkê te me, ez tu dar û ra yî
Jiyîn çiqas délai e
Di nêv bav û biran da.
Dil heye ko ne nale
Ber birînên riman da.
Dadê megirî xwedê piyar e,
Lawê te ye Mem ji de re yar e
Mak î erê tu, tu yî dilovan
Linge te de Mem peşîb e, qurban
Ev birîna riman e
Barekî pir giran e
Kezeb, gurçik ne mane
Li pepûkên xwehan da
Iznê bide min ko dilbirîn im.
Dadê ji te re keça te bînim.
DR. K.A Bedir-Xan
Hawara me vaya ye,
Xewa bêkêr bêla ye,
Qet şik têda ne ma ye,
Di gotinên yaran da.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan, Même Alan bi awakî
nû nezimandiye. Hin menzûmeyên wî di Hawarê de
bêne belav kirin. Ev menzûma ha yek ji wan e.
Qedrîcan
DI DORA DINYAYÊ DE
Hêvî Ji Xwendevanan
Bê şik e ko xwendevanên me ji mijûlayîya me a bingehî pêve dé dil bikin ser
her tiştên dinyayê serwext bibin. Me ev
Ji bona Elfabeya kurdî
Em, ji îro ve, elfabeya kurdî rûpel bi
rûpel di komelê de belav dikin. Pêşdetir di şiklê kitêbê de bêt derêxistin.
Ji vê belavkirinê qesda me ev e ko her¬
çî xwenda û zanayên kurdan hene, rûpe¬
lên elfabê yek biyek, xêz bixêz, pirs bi
pirs, bixwînin, qenc bala xwe bidin û her
ci kêmanîyan bibînin ji me re binivîsînin, da ko em wan kêmanîyan rast
bikin.
Jû pêve, ezji wan tiştekî din jî hêvî
dikim. Ji min reji bona her rûpelê pir¬
sinen nû peyda bikin û rêkin.
Li rûpela pêşîn me se herf danîne (a
d r)û bi van çend pirs çêkirin. Dibê ko
stûna ha ji bona wî vekir. Ji hejmara
duwim ve emê dest pê bikin û xwende¬
vanên xwe ser bûnebûwên dinyayê ser¬
wext bikin.
XATIRXWAZIYA
MEMI
Mem got, de kerem ke ezbenî tu
Dêka min î tu, ne bay î wek dû,
Qedrê te erê gelek giran e,
Mem qedrê dêyan gelek dizane.
Ser pêsir û sîng û paşila te
8
HAWAR
Rûpel 8
bi van herfan pirsinen din jî bên çêkirin. Di rûpela duwim de herfên me bûne
pêne (ad r e m) me bi wan jî çend pirs
dîtin. Heya ko hinekîdinjîpeyda bibin.
Bi vî awayî xwendevanên me dikarin
bi me re bixebitin û elfabeya me biedilînin û qenctir bikin.
Ji pirsan pêve gora herfên her rûpelê
cimleyên spehî û bihikmet, mamik û
medhelokan jî bi kêrî me tên. Le divê
ko xwendevanên me xwe bilezînin û
heta heft, heşt rûjan euhabên xwe bigehînin me. Da ko di hejmara duwim de
em bikarin wan belav bikin.
FERHENGOK
ARMANC
Her tiştê ko ji bona avêtina nîşanê têt
daçikandin. Paşîya tiştê ko çavê mirov
le ye û dixwaze xwe bigehîne wî: Berikê wî U armancê ne ket, armanca Hawa¬
rê pêşvexistina zmanê kurdî ye.
BENDEWAR
Pêgirêdayî: Heçî kurd hene hemî jî bi
kurdên îraqê ve bendewar in.
ERDNIGARÎ
lima ko bi her awayî wesfa erd û din¬
yayê dide; çiya, çem, deşt, bajar, tendûrek, gol, newal h. p. Erdnigarîya kur¬
distanê.
BINGEH
Hîm û eslê tiştekî: herçend zmanê kur¬
dî û farisî di kikitên xwe de ji hev vediqetin lé di bingehî de digehin hev.
CIYOK
Pirsên ko mana wan nizingî hev an wekhev in: wek rêkirin û şandin.
Hejmar 1
DEHKER
Rastîya tiştekî ko bi temamî û ji binî ne
nas e û carinan veşartî ye: Ji gotina xelkî re guh mede dehkera meselê ez
dizanim.
DÎROK
Pêşîya tiştekî an mirovekî. Dîroka din¬
yayê gelek kevn e . Dîroka jîna Selahedîn bi serê xwe dinyayek e.
H.P
Heta paşî..
JÎNENIGARÎ
Awayê jiyînê û tevayîya biserhatîyên
mirovekî jînenigarîya wî ye.
PRONIVÎS
Her tiştê pêkhatî, nivîsandî nenivîsandî, ko awa û rêveçûna xebat û kerekî
nîşan dide, û berî destpêkirinê têt çêkirin: Me pronivîsa xebata xwe pêkanî,
êdin divêt ko em dest bi xebata xwe
bikin.
FERHENGOK
Ferhengok komela tevayîya pirsên zmanekî ye. Ferhengok ferhenga kiçik e ko
tê de pirsinen wî zmanî peyda dibin.
Ferhenga kurdî, ferhengoka Hawarê.
ZMANAZÎN
Tevayîya qeydeyên zmanekî zmanazîna wî zmanî ye.
Herwekî me di serstûna xwe de got
pirsin hene ko ji zarekî ketine le di yekî
din de dijîn. ji Lewre dibe ko di nav
bendên me de pirsinen din jî hebin ji hin
xwendevanên me re nenas in.
Em ji wan hêvî dikin bila ji me mana
wan bi pirsin. Da ko di ferhengoka hej¬
mara duwim de em bikarin mana wan
jî bidin.
HAWAR
Rûpel 9
KIRIYARIYA
KOMELE
Kiriyarî: Ji bona Sûriya, Tirkiya,
Ecemistan, îraq û welatên Qefqasê:
Salekî
500 Qirûş-sûrî
Şeşmehkî 300 Qirûş-sûrî
Sêmehkî 175 Qirûş-sûrî
Ji bona welatên din :
Salekî
150 Frenk
Şeşmehkî 090 Frenk
Sêmehkî 050 Frenk
Her tişt bi navê xweyî têne şandin:
Şam : Taxa Kurdan
Xweyî û midirê berpirsîyar
Mîr Celadet Alî Bedir-Xan
10
Hejmar 1
SAL1
ÇARŞEMB
HAWAR
Komela Kurdî
HEJMAR 2
1
HIZÊRAN 1932
Revue Kurde
TEDEXISTIYEN
KOMELE
Civata arîkarîyê
Tola welêt
Lehî
Ta, tawî û tabir
Xanî
Elfabeya kurdî
Du egîd
Ferhengok
Dr. Ehmed Nafiz
Dr. K. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
BIRÊ
WERGERANDÎ
Gundê Nûava
Berdêlk
Qedrîcan
Osman Sebrî
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
11
Rûpel 1
HAWAR
Hejmar 2
CIVATA ALÎKARÎYÊ JI BONA KURDÊN BELENGAZ
Vê paşîyê di jiyîna miletê kurd de tiştekî mezin, biesas û xêrkar hatiye çêkirin. Kurdên Cizîrê ji bona xweşkirina
halê kurdên belengaz civatek bi navê
jorîn danîne.
Pêrûz ji wan re, pêrûz. Xwedê mala
danîyan ava û xweş bike û soie wan bibe
kar biçe serî.
Tu şik nîne, heke hon holê bi me re
bixebitin, miletê me zû bi zû ji vî halî
xelas dibe û rûj bi rûj birêve ber bi qencî û avahîyê ve diçe.
Madam heta îrû ji nav me ew dewlemendên camêr derneketine ko bi derbkê hezar zêran bidin û ji bona miletê xwe
dibistanan û binyanên xêrê çêkin, divê
em xwe bi xwe bixebitin û bi yek du
qirûşên xwe wan hezar zêran bidin hev.
Ev qirûşên ha ji me re, ji welatîyên
me re rêya xwendin û zanîn û ya xweşîyê de vekin. Ev yek du qirûşên ko hon
ji civata xwe re bidin ji bona her yekî
we ne beha ne. Le ko gihane hev bi kêrî
miletê me tên û pê gelek tişt çêdibin. Bi
qirûşên we dibistan tên çêkirin, malek
pê ava dibe, dermanên çend nexweşan
pê tên kirin, û hon bi dayîna wan feqîr
û bi nedayîna wan dewlemend nabin.
Xebata me, xebata danîyên civatê
destpêkirin û rêberîye. Civat bi arîkari¬
ya we, bi têkil bûna we ava û xweş dibe,
û karê civatê bi vî awayî diçe serî.
Bê şik e ko heçî hej miletê xwe dikin
û di rayên wan da xwîna kurdî a pak
digère arîkariya civatê ji bona wan deyn
e, deynekî mezin, bilind û miqedes e.
Ji xwe her kes deyndarê miletê xwe
ye, ji ber ko ewî ew bi xweyî kiriye, ji
ber ko her kesî nanê miletê xwe xwariye û her kes dizane ko " Nanê mêran
li mêran bi deyn e ". Werin, xwe bilezînin û deynê xwe ji miletê xwe re
serî.
Bi vê civatê ji kêmasîyên me en bêhejmar yek ji nav hâte hilanîn. Devê kortaleke kûr ko her rûj jiyîna me dikot,
rayên me dicût, pê hatiye girtin.
Ji vê civatê re herwekî danî di pêşgotinka nizamnamê de dibêjin, ji herkesî
bêtir em, miletê kurd, hewcedar bûn.
Pêşgotinka nizamnamê sebebên
danîn û çêkirina civatê ji me re gelek
qenc dide zanîn.
Min jî dil kir xwendevanên xwe serwext bikim. Da ko ew jî wek min pê dil-
şa û kêfxweş bibin.
Ev e pêşgotinka nizamnamê:
" Kurdino! Em miletê kurd, ji her
kesî bêtir hewcedarê arîkariya hev in.
Ji me re ewçend zanîn û hiner û hinerwerî jî divê. Ji lewra ko em ji bêxweyîtî
û berberîyê ketine binîya kortala nezanî û belengazîyê. Ji bona ko em bika¬
rin bên ser xwe û ji vî halî bifilitin, divê
em destgîrên hev bibin, xwe bidin ber
barên hev û yekdil û yekdeng qerara xwe
bidin. Ew qerara ko me hemîyan ji
nezanî, ji belengazî, ji zîvarî û ji dîlîyê
de xelas bike. Danîyên vê civatê hêvîdar in ko hon bi tevayî bi wan re biçin,
ji ya wan bikin, pişt bidin wan û bixebitin, da ko ev karê hanî ê qenc û reha-
bidin".
Gotinên danîyên civatê li hire xelas
12
HAWAR
Rûpel 2
Hejmar 2
dibin.
Ji van gotinên gewherîn re gelek tişt
nînin ko em bikarin zêde bikin. Tinê di
heqê rayên civatê û ser awayê arîkarîyê
divêt em çend pirsan bibêjin.
Sernîveka civatê di Hesîçê de ye. Di
her bajar û gundên mezin en Cizîrê de
malikên wê hatine vekirin û hin bi hin
vedibin.
Sernîveka civatê ji bona danîna dibistanekê û lêkirina xestexanekê ji niho ve
xwe kar dike.
Heçî ko arîkariya civatê bikin arîka¬
riya xwe dikarin rast bi rast li Hesîçê ji
sernîveka civatê re bişînin.
Arîkariya civatê bi her tiştî dibe, ne
tinê bi père. Çaxa bênderê nîzîng e.
Xwedan gund û cotkarî dikarin ceh û
genim jî bidin. Heke ji sernîvekê re şandina wan dişwar e, dayî dikarin bidin
nimînendeyê civatê ew jî digehîne
Ez bixwînim, xwenda bibim ;
Mezin bibim, zana bibim .
civatê.
Nimînendeyê civatê li Şamê Dr.
Ehmed Nafiz beg e, ko kurdên Şamê
hemî jî rind nas dikin.
Tifaq û yekbûn, zexmî û xurtîya civa¬
tê ye. Nifaq û berberî qelsî û jarîya wê
a
.
Destên tirko li te ketin ;
Bi xwîna te sor bûn repin .
Mîr û mêla dar ve kirin ;
Xort û xurtan ji te birin .
Ez ko kurd im ji bîr nakim .
Bi xwîna xwe divê rakim .
Mêrkuj bibim bi nav û deng ;
Ez hilgirim top û tifeng .
Tola te jî evda te jî ,
De hilînim doza te jî .
Şam: 7 Tîrmeh 1931
LEHI
ye.
Divê cihanê de her tişt her mezinahî
bi tifaq û yekbûnê, bi dayîna hev ber
barên hev, bi hevgihana mirov û bi hevgihandina xebatên wan hatine pê.
Milet û dewletan bi tifaqê gihane
bilindîya her tiştî û bi nifaqê ketine binîya kortala neyînê.
Ji lewre mirov dikare bibêje heyîn di
tîfaqê de, neyîn di nifaqê de ye.
Xurtî û zexmîya yekbûnê di lehîyê de
gelek qenc têt dîtin.
Ma lehî çî ye?
Lehî ji hevgihana dilopên baranê
pêve ne tu tişt e. Peşkên baranê gava ji
STUNA ZAROWAN
Toi
Kul û kûvan ji her alî ;
Lewra welat wer dinalî
Welêt
Welat! welat! kanî xweşî ?
Qewî îrû tu nexweş î.
Kanî ew ken, kanî geşî ?
Çiman wilo wek dilreş î ?
Çiman wisa tu bêmad î ?
B'kurê xwe re xeber nadî ?
13
Rûpel 3
HAWAR
hev cuda û yek bi yek dikevin rûwê erdî,
erd wan dadiqurtîne, tihnîya xwe pê
Hejmar 2
STÛNA FEQEHAN
vedikujîne. Le gava digehin hev, hingî
ji wan peşkên qels lehîke boş radibe.
Dilop û peşkên baranê di yekbûnê di
tifaqê de ne.
Erdê dilopxwer êdin di destên wan de
TA, TAWÎ Û TABIR
Yekî ji feqehên deşta Hesinan ji me
nexweşîya tayê pirsîyar dike. Me pirsîyarîya wî da bijîşkê xwe û je cuhabekê
daxwaz kir. Ev e, reşbeleka feqeh û
cuhaba bijîşkî.
Deşta Hesinan: 23 Gulan 1932
Ezbenî ! Min stûna xwe -stûna
feqehan- xwend. Gelek tişt hene ko
divêt emji te bipirsin. Heval nav hev de
şêwirîn û me got bila pirsîyarîya me a
pêşîn nexweşîya tayê bibe. Da ko emjê
xelas bibin, eqlê xwe bidin ser hev û
bikarin tiştinen din jî bipirsin. Ji lewre
ko ji tayê eqlê me ne ser hev e, em je
gelek aciz in.
Paşî, ez destên te maç dikim û hêvîdarê cuhaba te me.
Hesenê Koçer
Cuhaba bijîşkê me:
lehîstokek e. Ew serdestên erdî ne. Bi
erdî re dileyizin; sînga wî qui dikin, têdikevin, bilindîyên wî hildiveşînin, kendalên wî diqelişînin.
Lehî wek hûtekî har û hêç radibe ser
xwe, ji pal û kaş û newalan dadixure.
Li ber wê tu kes, tu tişt; bican, bêcan
nema dikare bisekine. Lat, zinar, kevir,
rêl, dar, direh serên xwe li ber xurtîya
tifaqa dilopan ditewînin û lehî, ew
şahinşehê yekbûnê ewan mîna çilowên
sivik dide pêşîya xwe, rêş dike, dimale.
Halê kurdan jî ev e.
Kurd ji hev cuda dilopên baranê ne,
cihê cihê tên daqurtandin. Ko gihane
hev dibin lehî, lehîke boş, tu kes, tu tişt
li ber wan nikare bisekine.
Felata welatê me di rabûna vê lehîyê
' ' Xelkê deşta Hesinan ji hesinî çêkirî
bûwana jî diviya bû heta niho di veytûna tayê de bihatana helandin. Herwekî
dihelin jî.
Ji xwe birê welatê me ê germîyan û
deşt ji vê afetê xerab dibe. Gava ji xelkî têt pirsîn, xelkê nezan dibêjin ko nexweşî ji ava gundî ye. Nik dilê wan ava
wan ne paqij e, bijehr e, herçî vedixun
pê dikevin.
Le ne welê ye. Ew ava zelal û şîrîn ko
di ber gundê we re dibore û gundê we
pê şên û ava dibe, di eslê xwe de pakij
e, avîje ye, kanîya jiyîna we ye. Jehr û
de ye.
Bêrût: 28 Tebax 1929
14
Rûpel 4
HAWAR
nexweşî di nezanî û tiralîyê de ye.
Niho divêt ji we re bidim zanîn ew
avên pak ko kanîya jiyînê ne, çawan
nepak û jehr û axû dibin.
Hejmar 2
re (taya-xebîs) dibêjin. Di taya- xebîs de
şiklinen giran hene ko di nav se car sae¬
tan de dikujin. Ev şikl perîcar di zarowan de têt dîtin.
Ev e ta. Hon dibînin ko ta nexweşî-
Herwekî nas e, gava av serberdayî
diherikin, li deştan belav dibin di çal
kortal û di her cihên nizm de dipingirin, ji wan pingavan berpê dibin. Pingav bizemanî ve dibin çirav, di dora wan
de giya, stirih û zil şîn dibin. Di nav wan
de pêşî (kelmêş) cih digirin, hêlînên xwe
çêdikin. Je difirin tên li ser dest, rû û
laşên me datînin, bi me vedidin. Miro¬
vên pêvedayî di nav (6-21) rûj an de pê
dikevin û dibin tawî.
Di destpêka nexweşîyê de laş û lebtên mirov dişkên, direcifin, piştre germ
dibin. Halê nexweşîyê ji se car saetan
heta se car rûjan dom dike û bi xwêh
ke giran û xedar e. Ji tîfo, kolera û ji
webayê xirabtir e. Nexweşîke welê ye
rayé heyîna me, rayé heyîna miletî
dikoje.
Bi gotinên jorîn qenc xuya kir ko ev
nexweşîya xedar ji pêşîyan, pêşî ji pingav û çiravan têne pê, le tucar ne ji ava
zelal ko xwedê pesna wê di quranê de
da û di heqê wê de (we cehelna minel
maî kule şeyîn hey) me her tişt bi avê
jiyandine, gotiye.
Vêca ko me kanîya nexweşîyê peyda
û dijminê xwe bicih kir divêt ji bona
kevandin û qelandina wî bixebitin.
Me goti bû ko ta ji pêşîyan, pêşî ji pin¬
gavan car dibin, le ne ji avê, ji xwarinê
an ji fêkî û terahîyan.
dankê derbas dibe, pêşdetir ev halê ha
an her rûj an di serê du se rûjan de carkê vedigere tê. Heke nexweşî derman
nakin pêde diçê û dibe (taya-veşartî). Di
Belê dijmin pingav e. Ji lewre ko pingav û ava men hêlîna hêkên pêşîyan in.
Icar divêt em bala xwe bidin di dora xwe
de tu pingav û çiravan mehîlin. Ji bona
wêjî divêt, avênsekinîbêneherikandin,
çiravan bêne zuwa kirin, di doré de herçî
zil, stirih û giya hene bêne jêkirin û digel
rayên xwe xeritandin.
Ko av herikîn, çirav zuwa bûn êdin
pêşî nikarin hêkên xwe li dorên me
berdin. Ji me dur dikevin em jî ji tayê
xelas dibin.
Ji bona zuwa kirina çiravan awakî
qenc heye. Ew jî danîna darên Evkaliptos e. Ev darên ha ji nik hikûmetê pey-
taya-veşartî de rengê nexweşan zer
dibin, xwîna wan diçikin, zikê wan
diperçifin, dikevin halekî ecêb, dibin
wek meşkekî vala ser du darikan an ser
qeysikekî daçikandî. Di vî şiklî de nexweş zû bi zû namire le ji derba xwe dike¬
ve, bi kêrî tu tiştî, tu kesî naye. Ne mal,
ne zar û zêç, ne welatê wî je tu fêde nabî-
nin. Perîcar ji avînê jî dikeve, zarowên
wî nabin, ko bibin jî nexweş û kêmsihet dertên. Bi tiştekî kiçik dimirin. Ji
bona wî jiyîn êdin namîne. Heta ko
Ezraîl bê hawara wî di nav êş û tehlîyê
de diperpite, vedigevize.
Eve ha şiklek e. Şiklekî din jî heye je
15
Rûpel 5
HAWAR
da dibin. Divêt je bêt daxwaz kirin. Her¬
çî avên kiçik, mirov dikare li ser wan
gazé birêşîne.
Nexweşîya tayê ji her wextî bêtir di
çaxa fêkî û bênderê de boş e, ji lewre,
xesma di wê çaxê de divêt mirov ji xwe
re miqate bibe .
Xebata bîngehî herwekî me got herikandina avan û zuwandina çiravan e,
le ji hêlekî din bi standina dermanên
tabir mirov dikare xwe je biparêze. Dermanê tabir silfato ye, berî ewilî silfato
dermanekî erzan e. Di pişt re hikûmet
herwe belav dike. Silfato erzan me be
jî herhal jiyîna we je bihatir e.
Vêca ji bona parastinê di çaxa tayê
de yanî ji havîna pêşîn heta payîza paşîn
divêt mirov di heftiyê de du caran, serê
her se rûjan gramekî silfato bixwe.
Mirovên silfatoxwarî ji pêşîyan bêne
pêvedan jî bi tayê nakevin. Heçî bi goti¬
nên min ve çûn tucar nexweş nakevin.
Le heçî ko pê ve neçûn û nexweş ketin
divêt xwe nîşanê diktorekî bikin. Heke
diktor ne ket dest divêt xwe bi xwe der-
man bikin.
Awayê dermankirinê jî ev e:
Mirovên gihaştî ji hebên silfato -her
hebê wî çarik gram- her rûj car heb, zaro
heta deh salî se heb, şeş saetan berî halê
nexwaşîyê, serê saetê hebek distînin.
Zarowên yeksalî tinê nîv heb distînin.
Bi vî awayî heftîkê xwe derman dikin.
Piştî heftîkê du heftîyên din dermanê
xwe se rûjan distînin û se rûjan berdidin. Ev e, ta, tawî û tabir. Heke hon ji
ya min dikin nexweş nakevin, ko bikevin jî zû bi zû qenc dibin.
Dr. Ehmed Nafiz
Hejmar 2
XANI
Ew nûr e, herê li erdê şihrê
Şihra me ye, şihra bendewarî
Seydayê me ye, melayê yekta,
Ava kiriye bi şor, qesran,
Parîsê gulî bi şorê kurdî,
Ava te dikir melayê xanî.
Bê zêr û kevir, ji pêta arî.
Ava te dikir serayê şihrê.
Gewher ew e, ew û can e bistam,
Destpêkire ew, û da ew encam.
Ruhnahî te da, li erdê kurdan,
Ruhnahîya te, delala yezdan.
Hêvîn tu î, tu çavê sayda,
Ferzane î tu û lawê mewla.
B'sazê, te dikir, te da wê cûşiş
Ey hişvekiro! te da wê xwahiş.
Şeştarê te ye, ko da me zanîn,
Firdews li kû ye, bihar û havîn.
Gui, bilbil û ney meqam û jale,
Tev de dikirin fixan û nale.
Zêrker tu î tu ne pîlewer tu,
Seyda yî herê, û ser hiner tu.
Meywa te xweş e û avdar e.
Wek Xanî kî ye? tu kes nikare.
Bercîs tu î tu, tu rêberê me,
Texte te di dil û ser serê me.
Tirba te ne ax e, cane Xanî.
Tirba te dil e û cawîdanî.
Rehmet bi te ye û pesna yezdan,
Heyrana te ne, xulam û xaqan.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
16
HAWAR
Rûpel 6
ELFABEYA
KURDI
Hejmar 2
II- Herçend dibe, ewçend dengên her¬
fên latînî en adetî ko di zmanên din de
nas in, di elfabeya kurdî de hilanîn û
neguhartin. Bi vî awayî kurd de bika¬
rin elfabeya biyanîyan û biyanî ya me
bi hêsanîtî fêr bibin.
Herwekî di gelek tiştan de têt dîtin dibe
ko di cara pêşîn de di elfabeya me de
jî kêm û zêde hin kêmanî de bikevin ber
çavan.
III- Nîşankirina her dengî bi herfeke
serxwe û ji awayê herfên hevedudanî
xwe dur xistin. Bê şik e ko hînbûn,
xwendin, nivîsandin û lêkdana herfên
serxwe ji yen hevedudanî hêsanîtir e.
Ev kêmanîyên ha di eslên xwe de ji
kêmanîyê bêtir paşîya hin kotekîyan in
ko mirov ji wan nikare'xwe bide alî.
Ji lewre piştî dan zanîna elfabê divêt
awayê hevedudanîna wê û kitkitên
bingehên wê bên ravekirin. Da ko xwen¬
devanên me qenc têbigehin ko ew kêma¬
nîyên ha herwekî me got ne kêmanî, le
di azîna elfabê de tiştinen adetî ne.
Ev benda ha ji bona berhevdana wê
hatiye nivîsandin. Le, berî destpêkirina berhevdanê divêt herçî esas û bingeh
hene ko ji me re bûne hîm û elfabê li ser
wan hatiye danîn bêne xuya kirin.
IV- Her dengî bi herfeke cihê nişan
kirin, yanî ji awayê nîşankirina çend
dengan bi herfeke an dengekî bi çend
herfan, xwe dan alî
Ev awa ji fikra çêkirina elfabekê bi
hindik herfan an ji qesda qenc lisersekinandina denganîyê dikare bizê. Le pê
her du jî nakevin dest û di zmanî de bila
sebeb pirsinen di şiklî de ciyok peyda
dibin û di nivîsandinê de tevlîhevîke
Me ev bingehên ha di dora şeş destûran de gihandine hev.
mezin berpê dibe.
Ji xwe di tu zmanî de denganî û nivî¬
sandin ne lêvên yek in, û nivîsandin
nikare bi tevayî li denganîya wî zmanî
bê. Lewre ko kitkit û rengên denganî¬
yê bi elfabêyê nayin nîşan kirin û li ser
kaxezê sekinandin. Welê bûwa diviya
bû elfabeya her zimanî ji (50-60) herfan
hevedudanî bibe.
I- Ji wan niqtan pêve ko xasê denganîya zmanê kurdî ne, di şikl û dengên
herfan de, herçend heye, xwe li elfabe¬
ya tirkan nîzing xistin û je ne dûrketin.
Armanca elfabê sekinandina dengan li
ser kaxezê bi şiklan e, şikl bi herfan tên
nîşan kirin, û herf qebalewî û bihemd
in. Ji lewre nîşankirina dengê (© bi (c)
û yê (&) bi (ç) û bi hevguhartin û cihguhastina wan wekhev û bêferq e.
Le bi vî awayî kurdên welatê jorîn û
heçî ko elfabeya tirkî dinasin de bika¬
rin bê dişwarî ya kurdî hîn bibin û komel
û kitêbên me bihêsanîtî bixwînin.
V- Herçend heye, ji barkirina herfan
bi nîşanên nû, xwe dan alî.
Nîşan ji hêlekê di nivîsandinê de bi
vegera qelemê wextî dide winda kirin.
Ji hêla din bi jibîrkirina nîşanê herf
vedigerin ser şiklên xwe en eslî, bênîşan,
17
Rûpel 7
HAWAR
Hejmar 2
wek (v) û (w) ; (k) û (q) nayin dîtin. Den¬
gê her fa (w) ji xwe di tirkiyê de peyda
û tevlî-hev dibin. Pejirandina çend nîşanan bi hev re ev jî dişwarîke din e. Ji
lewre ji bona tevayiya herfên binîşan me
ev ( " ) pejirand, û bilindek nav le kir.
Ji ber ko dengên herfan hem diguherîne hem bilind dike, û ji nîşanên wek
(.-,-') qenc têt veqetandin. Ji xwe boş
bûna nîşanan nivîsandinê kirêt dike.
nabit.
dûmahik heye
DU
VI- Herfên welê bijartin ko di şiklên
xwe de li hev bên û bikevin hev. Ji lew¬
re diviya bû ko em di nav herfên latînî
de bimînin û ji elfabeyên din wek yûnanî
û rûsî herfan megirin. Me jî welê kir û
elfabeya xwe bi hindik guhartina den¬
gên herfên latînî û bi barkirina hinan bi
bilindekê çêkir. Bi vî awayî û gora destûrên jorîn me elfabeya xwe bi sih û yek
herfan hevedu daniye. Herwekî di dest¬
pêkê de me da zanîn. Sehîtîya ko di her
se zarên kurdî de hatine çêkirin xuya
kirine ko di zmanê kurdî de dengên
bingehî ev sih û yek deng in. Ew jî bi
van sih û yek herfan hatine nîşan kirin.
Belê, her fin hene ko geh zirav, geh
stûr,geh ji pêşî, geh ji paşîyê tên xwen¬
din. Le ev ferqên ha ne ji guhêrîna cihderka dengan, le belê ji guhêrîna rengê
dengan têne pê, û ji lewre di elfabêyê
de nayin nîşan kirin. Ji ber ko elfabê
tinê dengan nîşan dike, ne rengê
dengan.
Bzê bi dengdaran dest pê bikim, ji sih
û yek dengdarên kurdî, dengên hevde^
hên jêrîn, di elfabeya her zmanî de, bi
ferqnên kiçik, yek in.
bdghklmnprstfvwyz
Tinê di elfabeya tirkî de (q) û (w) nînin,
Ji ber ko di zmanê tirkî de denginen cihê
EGID
Du egîd çû bûn şerê welêt û dîl keti
bûn. Gava ew birin nav koma dijminan,
serên xwe dan ber xwe. Seh dikirin ko
Kurdistan winda bûye, eskerê kurdan
şikestine, revîne û serekên wan hatine
girtin.
Her du egîd li ser van xeberên tehl
digiriyan û yek ji wan digot:
Çiqas ez têşihim, birîna min çiqas
dişewite.
Ê din digot:
Stran vemirî, govend sekiniye.
Min jî divê ez bi te re bimirim, le di pis¬
ta min de jin û zaroên min hene, bê min
de perîşan bibin.
Pîrek ji bo min çî ye? Zaro ji bo
min çî ye? Pêteke bilintir di dilê min de
rabûye. Pîrek û zaro heke birçî ne,
berde bila herin bigerin, welatê min,
welatê min winda bûye.
Bra hêvîyek ya min ji te heye, heke
ez niho mirim, laşê min bi xwe re bibe,
û min li erdê Kurdistanê veşîre.
Kolosê min dane ser sînga min, tifinga min bi destê min û xencera min bêxe
ber pista min. Ez dixwazim wisa rakevim û bibihîzim, wek nobetdarek di
gorînê de, heta ko dengê topan û şehîna hespan bên.
Dema reprepa hespên egîdên kurdan
di ser tirba min re biborin û dengê tifing
û topan bên, ez bi çekên xwe ve ji tirba
18
HAWAR
Rûpel 8
xwe, xwe hilavêjim, ji bo standina wela¬
tê xwe!! ji bo standina welatê xwe!!...
Hejmar 2
Dibistan
Ew dera ko tê de hîn dikin. Di dibistana gundê me de deh zaro hene.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
Dişwar
Ne hêsanî, zehmet.
Dişwar e gelek belayê xurbet,
Binve, kezeba min binve lo lo !
FERHENGOK
Emîn Alî Bedir-Xan
Azîn
Awayê tevayîya zanînekê an tiştekî.
Azîna elfabê, yanî tevayîya qeyde û destûrên ilma elafabê. Berdêlka wê di zma¬
nê Elmanî de "lehre" ye.
Dîl
Ne aza, girtî, hesîr.
Dîlê dîlana te me
îşev mêvanê te me
Berhevdan
Ser tiştekî, ji bona diltijîkirina hevdu
ştexalî û sehîtî kirin. Bi saetan ve me da
ber hev le dîsan me dilê yek tijî ne qir.
Sibe ser rêka xwe me.
Doz
Dehwa û daxwaz, paşîya daxwazê .
Xwelî li ser te dikim,
Dest bi deng û ceng dikim.
Doza Şeng û Peng dikim,
Dehwa şerîet dikim.
Berpê-bûn
Hatin pê. Ji serxwebûna welatekî re
xebateke mezin divêt, serxwe bûn bê
xebat û fedakarîyê berpê nabe, nayê pê.
Geşî
Binyan
Ji her texlît avahîyê re binyan têt gotin.
Xanî, bure, qesr, olî, mizgeft h. p.
Halê geşbûnê. Geş, ew tişt e ko bi ruhnahî ye, bel û vekirî ye.
Bihnûnîya dewleta te geş bit,
Qasî tu hebî dilê te xweş bit.
Emîn Alî Bedir-Xan
Bihemd
Heçî ko ne bêhemd e.
Boş
Zehf, gelek. Li ser welêt baraneke boş
hat.
Bijîşk
Ewê ko bijîşkî dike. Bi xweşkirina jiyî¬
na mirovan mijûl dibe û wan derman
dike.
Gewherîn
Ji gewherî çêkirî, wek gewher.
Havîna-pêşîn
Meha salé a çaran. Ji xwe kurdmanc
mehan bi du awan bi nav dikin. Bi
navên serxwe û bi navên çaxên salé.
19
HAWAR
Rûpel 9
- Adar
Buhara-pêşîn
2 - Nîsan
Buhara-navîn
3 - Gulan
4 - Hizêran
Buhara-paşîn
Havîna-pêşîn
5 - Tîrmeh
Havîna navîn
6 - Tebax
7 - îlon
8 - Çirîya-berî
9 - Çirîya-paşî
Havîna-paşîn
Paîza-pêşîn
Paîza-paşîn
10- Çileya-berî
Zivistana-pêşîn
11- Çileya-paşî
Kanûna-berî
Zivistana-navîn
12- Sibat (gecok)
Kanûna-paşî
Zivistana paşîn
1
Hejmar 2
Pejirandin
Ji tiştekî re ko têt dayîn an gotin herê
kirin û pê ve çûn, qebûl kirin.
Ravekirin
Ji binî, ji rayî vekirin û dan zanîn.
Rehakar
Ewê ko rehayê, xweşîyê dide.
Paîza-navîn
Toi
Evd, evdin, heyf.
Têgehiştin
Hêsanî
Ne dişwar. Ji bona her kesî zmanê wî
hêsanî ye, ne dişwar e.
Qenc fehm kirin û berketin. Herçend tu
bibêjî jî ew tênagehit.
GUNDE
Qebalewî
Bi qebale, û gora dilxewaz an lihevhatinê çêkirî, ne kotekî.
NUAVA
Avên herikï.. Bax û bexçe... Di nav
van bexçeyan de her texlît darên biber,
li ser van daran ji her cisnî (cinsî W.)
çivîk pev diçin û bi her zmanî dixwînin!
Ji van çivîkan a ko kezeba min dişewitîne û hindir li min diperitîne; şalûl e.
Bejin û xwendina wê ruhnîya çavê min
û qînata dilê min e.
Gundê me di nav van rezan ji panzdeh malan heqid daniye; wargeê (wargeyê, wargehê W.) me, mezela civata
gundê me ye.
Paşîvan li ser wargeh, navrojan di
nav mêrga rezê me de em dicivin. Pirs
û galgalên me teva pev xweş in,
Kula welat, çima holê giran û ji bîr
na be? Heta niho me digot: Em bê der
Kotekî
Tişteqî bêhemd, bi zorê, bivê nevê. Ez
nediçûm, kotekî ez birim.
Kûvan
Êş, kul, keser.
Sed ah û kûvan û keser,
Heft eyn û lam çûn j' hicretê.
Feqehê Teyran
Nimînende
Eve ko heyînek an heyîna tiştekî dinimîne, raber dike.
20
Rûpel 10
HAWAR
Hejmar 2
BERDELK
û poxan in, ji lewre hergav birînên me
diaxivin û ji hesreta erdê, û kalan û
bavan em dîn dibin, vêca me ci divê?
Gund gundê me, bexçe û baxên me.
Tekûz e, hertişt, hertiştê me!
Ji Qedrîcanê canbira ra
Jiyîn xweş e bi xurtî
Li Kurdistan bi kurdan,
Bav û biran; ci bikim?
Hemû min tê bi derdan.
Ma qey wisa ne? Carekê werin, hindirê min verojin dilê min je derînin û bi
kêreke tûj çînî çînî bikin, wê gavé ev
çînîyên dilê min ewê bêne peyivîn û pê
Min dil tucar ne nalî
Min zar tucar ne kalî
Bi dilhişkî bi lalî
Sînga xwe da ber riman.
re bêne girîn. Le dizanim hon xwe nagi-
rin hêstirê çavên we, ewê çemê Amêdîyê derbas bike. Şûnda honê bizanin ko
ez ne tenê dilketîyê xweşikîya şalûlê me.
Ez dilketîyê dengê wê me jî ko jiyîna me
ya der li der di nav nikilên xwe da tewtew dike û bi vê dawîkilamê dawî tîne.
Min îşev dît xewna rast
Deng û gazî ci xweş hat
Digot rabin kurdino ! !
Tev biran û tev xwehan.
Derban li me tu zanî
Rim nîne giş nezanî
Xopan kirin kurdanî
Ev tirai û nezanan.
Xweyî bin li gundê Nûava gundê we,
mizgîn û hawara bajarê we!!
Hawarê, xweş awa kir
Dilê kurdan pê şa kir
Zar û ziman ava kir
Jîn û xweşî belav kir.
Qedrîcan
Osman Sebrî
Kanîya Ereban 18-5-1932
21
SAL1
ÇARŞEMB
HAWAR
Kovara Kurdî
15HIZÊRAN 1932
Revue Kurde
TEDEXISTIYEN
KOMELE
Dr. K. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
Dr. Ehmed Nafiz
C. A. Bedir-Xan
Hevxistina zmanan
Şeva we xweş
Quncika bijîşkî
Elfabeya kurdî
Silêman Bedir-Xan
Ferhengok
Dibistan
BIRÊ
HEJMAR 3
Qedrîcan
C. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
WERGERANDI
Dr. K. Bedir-Xan
Hamid Ferec
C. A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
Lavelav
Pîrozname
Bi hinceta Piroznamekê
Ma çiman diçî
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
23
Rûpel 1
HAWAR
DI DORA HEVXISTINA
Hejmar 3
ZMANAN DE
tê de ma bûn. Pêşdetir bi xebat, bi camêrî, bi zanînê ew miletên ha, xwe ji
dîlîyê vekirin, ji bin nîrê bindestîyê
rabûn, xwe aza kirin û bûn serxwe.
Ma kî heye ko nizane, xwedê hesin
cire afirandiye? Xwedê ew afirandiye ji
bona ko dil ne dikir, tu milet, ne yek jî,
xulamîtîya miletekî din bike. Xwedê
hesin afirand ji bona ko miletên dîl, pê
qelem, tifing û şûr çêkin û xwe ji bindes¬
tîyê, ji nîrê dîlîyê bifilitînin.
Heye ko mirov ji xwe bipirse, ma
çiman xwedê miletan neyarên hev dike.
Cuhaba vê pirsîyarîyê hêsanî ye.
Lewma ko ji qanonên xwedê yek jî
şer, qrên û pevçûn e. Xwedê dixwaze,
ê xurt,ê baqil, ê zana, ê kêrhatî di dinê
de bimîne û hevsara wê bêxe destên xwe.
Her dema jiyîna me, her helqelka me,
her gava xebata me şerek e.
Ne tinê em, çarwa û giya jî di şer di
hevxistinê de ne. Jiyîn û mayîna me tinê
bi xebat û bi hevxistinê ye. Yê ko, xwe
ji xebat û şerî dide pas dikeve çalê, dike¬
Gava xwedê dinê afirand û ew ava
kir, je re intizam da. Ji lewre ko bê intizam tu tişt nagehe, nameşe, tucar nikare
heta paşîyê bimîne.
Her tiştên dinê di destên qanonên
xwedê de ne. Tu tişt nikare xwe ji fermanên qanonan dur biêxe je bifilite.
Her tişt bindestê wê ye.
Intizam ji nizamê derdikeve, û nizam
ji qanonê. Qanon ew tişt e ko, bisemt,
birê, bicih û rast e. Xwe her car naguhêre, lisersekinî ye, herwekî rabûye,
welê jî pêşve diçe . Her tişt û awayên wê
abadînin.
Qanon du texlît in. A pêşîn, ew e ko
ji mêj ve, ji berî ve, ji ber xwedê ve hati¬
ye danîn, yanî danîyê wê xwedê ye. A
din ew e ko ji ser û mêjîyê mirovan, ji
hiş û jiyîna wan, ji dîrok û rêzikên wan
têne pê. Ev qanonên ha qanonên civa-
kî ne.
Di vê dinyayê de, zayîn û mirin, ciwanî û pîrî, rabûn û ketin, her tişt bi hikma qanonan çêdibin. Buhar û Havîn,
Paîz û Zivistan, rûj û şev, boş bûna
bayî, barîna baranê. Hatina berfê, hemî
bi qanonên xwedê diqewimin.
Tu kes li ser qanonên xwedê ne xwe¬
yîyê hikm e, qanonên civakî li ser civat
û miletan xwedan hikm in. Ev qanonên
ha, dikarin biguhêrin, bikevin şiklekî
din. Ji ber ko xwedê bi guhêrîna wan
ferman kiriye. Bi vê guhêrînê civat û
miletan pêş ve diçin, dikemilin.
Dîroka dinê raberê me dike ko gelek
milet keti bûn dîlîyê, bi sedan salan ve
ve gorina mirinê.
Zman jî wek her tişt li hev dixin,
neqeba wan nîne, di şerî de ne. Ji ber
ko her zman dil dike mezintir bibe
hawîrdorên xwe veke, bikeve lêvên nû,
serên nû, Ev yek. Jû pêve zman dixawazin, zmanên din bikujin û bikevin
şûna wan. Dîroka dinê ji me re dide
zanîn ko heta niho gelek zmanên dinê
hatine kuştin. Ji wan zmanan re " Zma¬
nên mirî " dibêjin.
Pevçûn û hevxistina zmanan kereker
24
Rûpel 2
HAWAR
û bêdeng e.
Belê, ev şer, bêdeng e, bê top û tifing,
bê balafir û mitralyoz e. Le belê hikma
wîji her şerî bêtir, mezintir û xirabtir e.
Di şerê zmanan de, rihê zmanan tên
standin, xurtîya dil û canên wan tên şkênandin ûpêta heyîna wan tên vekuştin.
Zmanên ko li hev dixin dest bi kuştina pirsên hev dikin. Dil dikin, herçend
heye ewçend bikevin hindurê zmanên
din, tê de cih bibin hêdî hêdî bikevin
kûrîyên wî zmanî û di paşîyê de çarnikarên wî bigirin, ewîjîhîm û riknên xwe
hildiweşînin û ser xerabeyên wî binyaneke nû ava dikin û tê de, di nav wê avahîya nûjen de dibrûskin.
Herçend zmanê me ne keti be jî bin
vê talûkeyê, heke em miqate mebin de
bikeve.
Berî ewilî gelek pirsên biyanî hene ko
ketine nav zmanê me. Gelek kurd zma¬
nê xwe ji bîr kirine, pê nikarin bixwînin, binivîsînin. Ev hal davîya hevxistina zmanan e.
Ma zmanê me ne spehî ye? Ma Kurd
xwendin û nivîsandinê nizanin? Ma ji
bo her tiştî nav û pirseke kurdî nîne?
Çawan nîne?
Belê heye. Le belê, kurd û zmanê me
di hevxistina zmanan de me hinek kêm
kiriye.
Gelek kurd hene, ji zarên xwe re pir¬
sinen biyanî têkil dikin. Heçî holê çêdikin xwe davêjin bin hikma zmanên bi-
Hejmar 3
zmanan de jî holê ye.
Her pirs kozikek e, û her pirsa ko em
pê emel nakin ji zmanê me dikeve û win¬
da dibe, li şûna wî pirseke biyanî tê û
dikeve, welê kozikek ji destê me diçe.
Bi pêveçûna vî halî kozik yek bi yek ji
destê me dertên û paşê bi tevayî em şargeha xwe wenda dikin. Yanî zmanê me
wek mirovekî birîndar, nexweş dikeve
û dimire. Vêca ji bona vejandina zma¬
nê me divêt kurd hemî, gava daxêvin,
an dinivîsînin, bala xwe bidin, û pirsên
ne kurdî tev li zmanê xwe mekin.
Bi vî awayî, zmanê me pirsên xwe en
jibîrkirî an windabûyî ji nû ve peyda
dike. Ji mile din jî pirsnen nû dizên û
halo zmanê me vedigere ser xurtîya xwe
a pêşîn .
Miletekî dîl ko zmanê xwe winda ne
kiriye, wek girtîyek e ko mifta zindana
xwe bi xwe re hilaniye.
Zmanê me gelek kevn e, zmanekî
dewlemend, spehî û freh e. Le em zma¬
nê xwe rind nizanin. Me ew hêj nas ne
kir. Berî her tiştî divêt em hînê zmanê
xwe bibin da ko bikarin wî nas bikin û
bidin nas kirin.
" Ev meywe eger ne abdar e.
Kurdmancî ye, ev qeder li kar e. "
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
yanîyan.
Kurd halê şerî rind dizanin. Dijmin
bi derbekê perîşan nabe. Di hevxistina
25
HAWAR
Rûpel 3
Hejmar 3
Kuncika Bijîşkî
STUNA ZAROWAN
Şeva We Xweş
Nexweşî û Dermankirin
Şev e, şev e; roj çû ava
Hingûrê re cihê xwe da.
Hesenê Koçer ji me nexweşîya tayê pirsî
bû. Di hejmara paşîn de me peydabûn,
belav bûn û dermankirina nexweşîyê ji
xwendevanên xwe re bi bendeke dirêj û
digel her texlît kitkitên wê da bû zanîn.
Di nav gund û eşîrên kurdmancan de
ji tayê pêve her celeb nexweşî têne dîtin.
Le, ew ne wek ta ne ko bi hin tevdîran
ji binî bêne qelandin. Digel vê hindê,
mirov dikare xwe ji wan nexweşîyan jî
biparêze. Le îrû danînka me ne ew e.
Danînka me a îrû dermankirina nexwe-
Roj safirî ket li doran,
Soringa wê ma li boran,
Le, şûna xwe vala nehişt,
Hêv û stêrik şandin ji pişt.
Hêdî hêdî hilhatine,
Li ser seran xweş hatine.
Ber bi me tên ji zozanan,
Belav bûne li ezmanan.
e.
Hatin hatin pêrgî-hev bûn,
şan
Pêwr û mêzîn rengî-hev bûn.
Di bakurê Sûrîyê de ji Cizîra mîr
Şeref heta rojavayê Cerablisê bi sedan
Xemilandî geş û şîrîn,
Dinêrîn me ji kakeşîn.
gundên kurdmancan û eşîrên kurdmanc
hene ko bê diktor in. Hêj tu diktor pê
li wan ne kiriye. Heçi nexweş dikevin bi
destên tebîbê kurdmancî têne derman¬
kirin. Carinan, le kêm, diçin bajaran û
xwe nîşanê diktoran dikin. Tebîbên
kurdmancî, ev diktorikên ha tiştnan
dizanin ko carinan bikêrî nexweşan tên
Le ne her gav.
Piştî dayîna cuhaba Hesenê Koçer li
dermankirina nexweşên xwendevanên
hawarê fikirîm. Min ev awa ji xwe re saz
kir. Nexweşên xwe ji dur ve di vê kuncikê de dermankirin. Nexweşan nexweşîyên xwe ji min re binivîsînin ez jî di
rûpelên Hawarê de şîratan (şîretan w.)
bidim wan.
Di diktorîyê de ji bona ko diktor
bikare li ser nexweşîyê vebe divêt nexweş wesfa nexweşîya xwe je re qenc bidit
Deşt û newal mîna sih in,
Pozên çiyan wek birih in.
Xuya nakin herçî dur in,
Herçî gir in, tev de hûr in.
Xewa min têt xewa şîrîn,
Li min xweş e, cih û nivîn.
Himbêz bikim dayîka xwe,
Ez xwe bidim landika xwe.
Hêvî dikim sibeke geş,
Guhdarino şeva we xweş.
Celadet Alî Bedir-Xan
Şam: 18 Tîrmeh 1931
26
HAWAR
Rûpel 4
de (w) jî nîne. Tirk dengên (w) û (v) wekhev bi lêv dikin û (J) a erebî wek (v) a
kurdî û fransizî dixwînin. Le di zmanê
me de herfên (v) û (w), herwekî di zma¬
nê ingilîzî de heye, cihê cihê têne dîtin
û kurd dengên van her du herfan ji cih-
zanîn.
Ber vê yekê û ji bona hêsanî kirina
wesfdana nexweşîyê min ji nexweşan re
pirsiyarîyên jêrîn pêk aniye.
Nexweşên ko awayê dermankirina
nexweşîyên xwe ji min de bipirsin divêt
yek bi yek li pirsiyarîyên min en jêrîn
vegerînin
1- Çend salî yî?
2- Ji kengêve nexweş î?
3- Nexweşîya te çawan dest pêkir?
4- Ji ci teşîhî? Ku derên te teşîhin?
5- Nexweşîya te pêde diçe an carinan
rahe dibî?
6- Di dema nexweşîyê de ci dihesî?
7- Heta niho te xwe nîşanê diktorekî
kir? ger te kir diktor ci gote te û ci derman daye te?
8- Bêrîya niho bi nexweşîyeke din keti
bûyî? Ger pê keti bûyî bi kûjan û kengê?
Eve pirsiyarîyên min. Heçî li wan
qenc vedigerînin qenc jî tên derman¬
derkên cuda derdixînin.
Gelek pirsên kurdî hene ko bi guhê¬
rîna van herfan û bi ketina wan li şûnên
hev di mana wan pirsan da ferqinen
mezin têne pê, wek niho:
kevandin kewandin
dev
dew
vir
wir
ava
awa
evî
ewî
Herwekî têt dîtin me dengê (3) bi (v)
û yê (5) bi (w) nîşan kirin. Niho divêt
em texmîna wan tiştan bikin ko di heqê
awayê nîşankirina wa de dikarin bên
gotin.
Di paşîya vê bendê de se cedwel hene.
Cedwela pêşî ji me re nisbeta herfên
kurdî nîşan dide.
Gora wê cedwelê di zmanê me de nis¬
beta (v) 329/33798 û ya (w) 557/33798
e. Yanî di qisekê ko (33798) herf hene
(v) (329) û (w) (557) caran derbas dibe.
Je dixuye ko di zmanê kurdî de (w)
ji (v) bêtir e. Ji lewra, me dengê (Ji) bi
(w) û yê (3) bi (v) nîşan bikirana çêtir
ne dibû? Bi vî awayî me dengê van du
herfan ji dengên xwe en navmiletî- ko
îrû wek dengên wan en adetî têne hesêb
dur bixistana.
Dûrxistina dengên herfan ji dengên
xwe en adetî, gora destûra me a duwîn,
tinê di kotekîyê de, an bi destxistina
kirin.
Dr. Ehmed Nafiz
ELFABEYA
Hejmar 3
KURDI
-3-
Herçend di hin pirsên erebî de ko ketine nav zmanê tirkî ji (dJ) pêve
(3) hebe jî, tirk van du herfan cihê cihê
bilêv nakin, (<j>) a erebî gora denganîya
zmanê xwe wek (i>j) ke stûr dixwînin û
herdukan ji cihderkekê derdixînin. Ji
ber vê yekê van her du dengan bi herfa
(k) nîşan kirine û herfa (q) yekcar ne
êxistin nav elfabeya xwe.
W- Herwekî me got di elfabeya tirkî
27
HAWAR
Rûpel 5
fêdeke mezin de, bihata çêkirin.
Kotekî yekcar nîne, fêde hebe jî gelek
kiçik e, ne welê ye ko em ji bona wê destûreke xwe a bingehî feda bikin.
Belê (v) bi yek dran e, û (w) bi du dranan e. Le her du jî bi derbkê, bi liveke
qelemê tên nivîsandin, ne ko (v) bi derbekê û (w) bi du derban.
Jû pêve di denganîyê de (w) du (vv)
tê hesêb, bi vî awayî deng û şiklên wan
jî lihevtên. Ji xwe di zmanê frensizî û
di hinên din de (W) re ( double v) yanî
( du car v) dibêjin
Y- Ev herfa ha di hin zmanan de cari¬
nan dengdar û carinan dengdêr e. Her¬
wekî berdêla wê a erebî (<S ) jî carinan
dengdêr û carinan dengdar e. Me ew,
tinê bi dengê xwe ê dengdarî êxist nav
elfabeya xwe.
Yar - diyar - derya - beyar
Ev herfa ha di nav pirsên kurdî de gelek
hindik têt dîtin. Perîcar dikeve navbera du dengdêran û wan digehîne hev
Derzî
Rê
Ba
de rzîya
rêya
bayé
Zînê
welêt
Tilî
tilîyên
wî
kur
Ji héla din ev herfa ha hîn bi hîn dikeve
nav zmên û pêde meyildarîya ketinê
dike. Di zmanê kurdmancî de gava pir¬
seke ko paşîya wê bi (o) an (û) tê, dengdareke biyanî dibit (w) yek dikeve navbera wan û wan digehine hev.
Parsû, vê parsûwê, parsûwa stûr
Çilo, vî çilowî, çilowê ter
Hejmar 3
Silêman Beg Bedir-Xan
Silêman beg, kurê Xalid beg BedirXan e. Di (1890) mihacirîyê de hatiye
dinê, li Stenbolê di Siltanîyê de xwendiye, xortekî jîr, eqilmend û délai bû,
ji miletê xwe gelek hej dikir.
Vê paşîyê yekî ji hevalê min ji min re
şihreke wî da bû. Ev şihr li ser Kurdis¬
tanê, li ser welêt hati bû nivîsandin. Min
jî bi vê hêncetê dil kir serhatîya Silêman
begî di vê kuncikê de vejînim û père
navê wî ji winda bûnê xelas bikim.
Hejkirina welatê wî je ra bû bû îmanek. Herwekî-di şihra xwe-di beyta jêrin
da dibêje:
Hiba welat ji îman e
Ax Kurdistan ax Kurdistan!
Hesreta welat, je re bûbu kulekî mezin:
Eşqa welat dil şewitand
Can û ciger tev peritand
Her çend welatê biyanîyan le xweş
dihat. Le halê zozan bi awakî din didît:
Herçî welat wek şekir e
Halê zozan şîrîntir e
Gava ev ax û keser a ha ji dil hat û di
şihra xwe da:
Sed ah! ji destê firqetê
Sed ah! ji bo vê hicretê
Nivîsand kesî le mêze nekir qerara xwe
a dawî da:
Heta kengê vê xurbetê
Da em biçin nav miletî
Û bêtirs çû nav welat, heval û hogirê
xwe.
Ji bona dîtina welat, wî cehd kir.
Xwedê jî je ra miyeser kir. Di nav xortên kurdan da ruhê kurdîtîyê tehimand,
" Dûmahik heye "
Celadet Alî Bedir-Xan
28
HAWAR
Rûpel 6
ji wan re xwendin û rêya rast nîşan da.
Le, hezar esef xwedê pê ra nebir serî.
Emrê wî di wê rêyê da nîv qurmiçî bû,
bû qurbana gula tirka, rûvîyê wî li ser
sungîyê tirak geriya...
Belê, Silêman beg bi ciwanî serê xwe
di rêya welat da da. Bîst û du salî bû.
Le, hesreta welat pê ra ne ma. Digel vê
qasê rêya xwe ne qedand. Le bi nêvî kir,
fikr û serhatîyên wî ji bona xortên kur¬
dan, bû dersek.. dersek bi ibret.
îrû xortê me yen ko Silêman begî
dinasin hemî jî bi serê wî sund dixun û
dixwazin wek Silêman begî di rêya felata
welat da bixebitin. Ger wê rêyê ne qedînin jî tubeis ji aqibeta Silêman begî ra
nine. Xwedê ki barana rehma xwe le
bike û me jî bi rehma wî şa bike
Qedrîcan
FERHENGOK
Hejmar 3
û êdin ji hev venaqetin.
Yek bûn, yek bûn jî wek yekîtî ye. Le
di yekbûnê de ew tiştên an kesên ko
hatine lihevanîn an dayîn hev, dibe ko
ne ji yek rayî bibin û rûjkê ji hev vebin
û veqetin.
Dotmîr
Keça mîr. Di rêzika Kurdistanê de her¬
çî torin û maqul gora rêzên xwe dihatin bi nav kirin. Wekî niho: Mîr, Mîrek,
Pismîr, Dotmîr, Dêmîr, Jinmîr, Axa,
Pisaxa h. p.
Liservebûn
Naskirin, karin bi nav û nîşan kirin.
Bijîşk li ser nexweşîya min venebû yanî
nikari bû bizane ez ji ci têşihim, nexwe-
şîya min ci ye.
Xwenda . Xwendewar
Her kesê ko xwendin û nivisandinê dizane xwenda ye. Le xwendewar ew kesê
ko gelek xwendiye û di vî warî de xwedan behre bûye.
Vên
Civakî
Yê civatê, bi civatê re girêdayî, xwe dighîne civatê, rêzikên civakî, qanonên
civakî. Yanî ew rêzik û qanonên ko jiy¬
îna me a civakî digerînin.
Zar . Zarawa
Zman, birê zmanekî. Di zmanê kurdî de
se zar hene. Zarê Dumilî, Zarê Lorî û
Zarê Kurdmancî.
Zarawa, di nav yek zarî de awayên gotinê û bilêvkirinê.
Yekîtî . Yekbûn
Yekîtî, pêk û lihevanîna kitkitên tiştekî ko di hîm û bingehên xwe de ji yek
rayî ne, ne cuda ne. Ko bi yekîtîyê digehin hev û bi tevayî heyînek ditînin pê,
Bi tevayîya xurtîya dilê xwe xwestin û
li ser sekinîn, pê biqerar bûn.
"Sifatên di seb'e ji bo zilcelal
Bizan heft in ey arifê pur kemal;
Xweşî, şîn û zanîn û vên û kelam
Bihîstin digel dîfî bû temam. "
Ehmedê-Xanî
Niktezan . Niktebêj
Ewê ko nikteyan dizane û dibêje. Filan
kes niktezan e. Behvan Niktebêj e. Nikte ew gotin e ko mana wê ji bona herkesî ne kifş e. Têgehiştina wê hinek dişwar e. Bi awakî welê lihevhatiye ko
mana wê yekcar rast mebe jî, dîsan kêfa
mirov je re têt. Ji xwe spehîtîya wê jî di
wê de ye.
29
Rûpel 7
HAWAR
Hejmar 3
Nexmê we ji perdeyê derînim,
Zînê û Memî ji nû vejînin. "
Ehmedê-Xanî
Herwekî xwendevanên me dizanin
navbera Şêxê Barzan û hikûmeta Iraqê
şer e. Kurdên Barzan vê paşîyê çend
balafirên Iraqê daxistine. Di nav zabitên balafiran deinglîzjîiraqîjîhebûn.
Barzan iraqî kuştin û dest bi îngilîzan
ne dan. Xelkî ji Şêxê Barzan pirsîn:
Te cire iraqî kuştin û ingilîz hiştin, iraqî misilman, ingilîz file ne; diviya bû tu ingilîzan bikujî û iraqîyan hilîni. Şêxê ci wan û niktezan li wan vegerand û got:
Min jî lewma kuştin. Ji ber ko ez
naxwazim xirabî li xelkî bikim. Min
misilman kuştin, ew bûne şehîd û bi des¬
tê min çûne bihuştê. Min inglîz bikuştana, ji lewre ko file ne, biçûwana
dojehê.
Nûjen . Kevnar
Nûjen, Herçî ko ji nû ve hatiye çêkirin,çaxa çêkirin û danîna wî ji me ne dur
e, jimere nas e. Ne kevnar.
Kevnar, Her tiştê kevn, le ewçend kevn
ko dema çêkirin û danîna wî ji me dur
e, ji me re ne nas e, di zmanê pêşîyan
de çêbûyî. Ne nûjen.
Abadîn
Tişt an kesekî ko davî û paşîya wî nîne,
naye, her gav dimîne, tucar winda û
xirab nabe. Heyîna xwedê abadîn e, ji
ber ko xwedê herwekî ne zaye, namire
jî. Ehmedê Xanî bi Memo-Zînê, navê
xwe di dîroka Kurdistanê de abadîn
kiriye.
Vejandin
Ji mirinê anîn jiyînê. Ji nû ve jiyîn
dayîn.
"Şer ha xemî-dil bikim fesane,
Zînê û Memî dikim behane.
Cejn
Şahînet, roşahî, îd. Cejna te pîrûz be.
DIBIST
AN
Dibistan ew dere ko em tê de dixwî¬
nin. Wek dibistana gundê me.
Di dibistanê de mamhoste û zarowên
gundî hene.
Ji zarowên dibistanê re şagirt dibêjin.
Ez jî şagirtek im . Lewra ko diçim dibis¬
tanê û dixwînim.
Her rûj subehî şagirtan kitêb, defter
û qelemên xwe didin hev û diçin dibis¬
tanê.
Mamhoste dersa şagirtan dibêjit,
şagirt guhdar dibin, qenc bala xwe didin
ko rind têbigehin û hîn bibin.
Mamhoste di cihekî bilind de rûniştiye, Je ra diyarok dibêjin.
Şagirt li rex hev li ser rûniştekan
rûniştî ne. Li ber şagirtan berkêşk hene.
Li ber min jî berkêşk heye. Gava ders
kuta dibe, berkêşka xwe ber bi xwe ve
dikişînim, kitêb, defter û qelemên xwe
tê de vedişêrim, diçim hewşa dibistanê
digel heval û hogirên xwe dileyizim.
Di kunceke dersxanê de depreş heye.
Depreş li ser sepîkî suwarkirî ye.
Mamhoste, carinan, ji diyaroka xwe
daté û bi tebeşîrê li ser depreşî dinivîsîne. Herçî ko devkî qenc nayin seh kirin,
bi nivisandinê ji me re dide zanîn. Hin
caran ji şagirtan radike, dersên wan ji
30
HAWAR
Rûpel 8
wan re dide nivîsandin û xeletên wan
derdixîne û rast dike. Pêr mamhoste li
ser depreşî tiştekî xweşkok nivisandi bû,
Hejmar 3
MA ÇIMAN DIÇI
- Ji Ekrem beg re -
Hêj di bîra min de ye:
" Çiyayên bilind bê mij nabin
Newalên kûr bê av nabin "
Dilketî me, dîl im ez, dotmîr û fermandarî tu!
Celadet Alî Bedir-Xan
jîn hem rohilat,
Dîl im ez, dîla welatî; ez jî qurba-
Sal û hîv herdem tu î, hem rove-
na te me,
L A VEL
Gewre ye hêvîn û jîn, le gewretir
al û welat!..
A V
Xwedan malî, xwedan perde,
Cihê te geş, hemî erd e.
Bi awazî, tena denga
Te xuliqandî, te kir ava.
Tu hem derdî, tu hem darû
Te kir meh ro te kir şev ro.
Te naxafa, te naxurde,
Tu davêjî dilan perde.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
PIROZNAME
Brayê gevre û xoşewîst Mîr Celadet
Alî Bedir-Xan!
Le paş destguşîn. Demêk bû çawranî stareyekî gelawêjî kurdman dekird.
Taku diwênê be çawî xoman dîman ke
ewîş hemû govarî (Hawar)-e ke çawî
hemû kurdêkî rûn kirdiwe, hîwaman wa
ye ke be tînî pirîşkî geş kurdistan rûnak
katewe û hemû kurdêk be dem em
Ya reb tu heyî, tu rehm û nûr î,
Tu destek î tu hesin û şûr î.
Tu rehm î, tu efserê mêla yî,
Gencîneyê tev, şeh û geda yî.
Ya reb tu î, tu şahê dewran
Texte te li ser stêr û ezman.
Texte te ser efserên şehan e
Bejna te ji çavê min nihan e.
Ser çend şehan tu bûyî xunkar
Lewra ne dikir tukes jî înkar.
Ya reb tu hî tu padişahî
Tu merhema her birîn û ahî,
Bexşende tu î le derdmend im,
Serferişk î mam û jar û bend im.
Hawarewe biçê bikewîne ser rêgay rast
û bo yekyêtî kurdan hewl bideyn.
Be nawî giş lawêkî kurdî îraqewe
pîrozî (Hawar)-tan pêşkeş dekem.
Reca ekeyn lemewdiwa hewl biden bo
tewhîdî lehcat ta weku hemû kurde wek
yek îstîfade le (Hawar)-tan biken. Amadeyn bo hemû xidmetkarîtan. îtir yarîde û dewamî (Hawar)-tan le Yezdan
teleb dekeyn
Hamid Ferec
Dr. Kamuran Alî Bedir-Xan
31
HAWAR
Rûpel 9
BI HINCETA
PÎROZNAMEKÊ
Herwekî di stûna xwe de bêt dîtin,
yekî ji xortên kurdên îraqê, bi navê
Hamid Ferec, ji Hawarê re pîroznamekê şandiye. Tê de ji ber xwe û ji ber hemî
xortên kurdên îraqê ve derketina Hawa¬
rê pîroz dikit.
Heta niho me Hamid Ferec nas nedikir. Ev cara pêşîn e ko em bi heyîna
wî dihesin. Ewî jî me nas nedikir. Le ji
ber ko Hawar -herwekî Hawar a her
xortekî kurd e -Hawar a wî ye, Hamid
je re xweyî bû.
Hamid Ferec xortekî kurd, şagirdekî dibistanê, Hawar dikeve destê wî, pê
bendewar û şa dibe, ew roja ko Hawar
ketiye destê wî je re cejn e, cejneke
mezin, cejna vejîn û vejandina zmanê
kurdî ye. Tavil kiryarê Hawarê dibe û
dilbendîya heval, nas, nenas, tevayîya
xortên kurdên îraqê dike û ji me re, ji
Hawarê re pîroznamekê rê dike.
Ji hêla din xwe dide pêş, ber emrê
Hawarê, ber emrê zmanê xwe disekine.
Ji me dipirse, gelo ci xebat, ci kar heye
ko pê xidmeta zmanê xwe, xidmeta
nijad û miletê xwe bike.
Hejmar 3
û dilbawerîya kurdanîya Hamid zaye.
Hamid Ferec herçend bi vîn û dilbawer
e ewçend bi hiş û jîr e jî. Hamid dixwaze û rind dizane ci dixwaze û je re ci
divêt.
Herê ji me re şîretinen qenc û biha
dide. Ji me hêvî dike û dixwaze ko em
ji bona yekîtîya zmanê kurdî bixebitin.
Belê xebera wî ye. Ji xwe me, di pronivîsa xwe de ew esas, bi mada jêrîn ve
danî bû.
2- Sehîtîya zarên kurdî û berhevdanîna wan...
Ji bona yekbûna miletê me welê jî
diviya bû. Ji ber ko yekbûna miletan bi
yekîtîya zmanî dest pê dike.
(Bizmark) yekbûna Elmanyayê li ser
yekîtîya zmanê elmanî danî bû. Vê yekîtîyê (Loter) je re çêkirî û pêk anî bû.
Yekbûna kurdan jî bi yekîtîya zma¬
nê kurdî çê dibe. Yekîtîya zmanî jî bi
yekîtîya herfan dest pê dike. Yanî di
yekîtîya zmanî de yekîtîya herfan gava
pêşîn e.
Pesin û spas ji Yezdanê pak re,
Hawar elfabeya kurdî belav kir û wê
gavé avêt.
Tukes nikari bû ji Hawarê re diyarîyekê ji pîroznama HamidFerec, mezin-
tir, biqedir û hêjatir bişîne. Diyarîya
Hamid Ferec diyarîyeke welê ye ko bi
kirînê naye kirîn, bi daxwazê nakevit
dest. Ew tiştekî biha ye ko ji vîn û ji xurtî
32
Êdin divêt herçî xwenda, xwendewar
û zanayên kurd hene bi vê elfabêyê binivîsînin û nexwenda jî hînî wê bibin.
Celadet Alî Bedir-Xan
SAL1
YEKŞEMB
HAWAR
Kovara Kurdî
3TÎRMEH 1932
Revue Kurde
TEDEXISTIYEN
Ber tevna mehfûrê
Yekbûn û yekîtîya kurdî
Elfabeya kurdî
Ferhengok
Zerî kubarê
BIRE
HEJMAR 4
KOMELE
C. A. Bedir-Xan
Dr. K. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
WERGERANDI
Gotina welat
Lawikê min
Hacî Qadir Koyî
Ey kurdîne wuşyar bibin
Cegerxwîn
Dr. K. Bedir-Xan
Hevindê Sorî
Hacî Qadir Koyî
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
33
HAWAR
Rûpel 1
BER
TEVNA
Rindê û Zîzê xwehên hev û ji bavé
xwe sêwî bûn.
Bavé wan Bengî axa, digel brayê wan
ê mezin Zinar û bi çend pismamên xwe
ve di wextê Şêx Seîdê rehmetî, di şerê
serxwebûna Kurdistanê de ji bona welat
û miletê xwe di meydana rûmetê de keti
bû.
Rindê sêzdeh û Zîzê panzdeh salî bû.
Brayê wan ê kiçik Gefo hêj nû keti bû
nehan.
Şerê serxwebûnê ji heşt mehan bêtir
ajoti bû. Eskerê kurdan bi ser Diyarbekrê de girti bûn, keti bûn nav Xarpûtê û
bajarên Kurdistanê en din.
Ji ber ko tifaqa wan ne yek bû, miro¬
vên wan en xwenda, ko bikarin karên
serxwerabûnê bigerînin, kêm bûn, û ji
hêleke din jî di çend deran de bêbextî
hati bû kirin; serxwerabûn ne çû serî û
tirkan ji nû ve Kurdistana bakurî vegirtin. Serek, Şêx û mezinên kurdan bi dar
ve kirin, jin û zarowên wan, bi hezaran
kuştin, malên wan zemt kirin.
Di vê navê de mal û gundê Bengî axa
jî talan kirin û jin û zarowên wî birçî û
tazî hiştin.
Xelkê mala Bengî axa êdin nikari bûn
di cihê xwe, di gundê pêşîyên xwe de
rûnin.
Dêya wan; jinikeke jêhatî, keçebavek, zarowên xwe da bû hev û guhasti
bû bajarekî kiçik, li cihekî welê ko tukes
ew nas ne dikirin. De ji sibê heta êvarê
di mala xelkî de dixebitî, bi şev gore
diristin û dîsan kara wê bi kotekî têra
34
Hejmar 4
MEHFURE
debara wan dikir. Le diviya çend père
jî bidin alîkî û ji bona xwendina Gefo
bicivînin.
Ma Bengî axa ne wesandî bû ko bila
Gefo bixwîne, mezin bibe, evdina bav
û welatîyên xwe veke û di rêya felata
welatê xwe de bixebite.
Ji xwendinê re dirhav diviya bû.
De xwe dişidand. Hêj zêde dixebitî,
le tiştek bi ser de nedixist.
Ji bona anînciha wesiyeta mêrê xwe
qerara xwe da û her du keçên xwe êxistin xebatê.
Di wî bajarî de mehfûran çêdikirin.
Keçikan di wextê xweşîyê de bi çêkirina mehfûran mijûl dibûn, pê dileyîstin. Ji lewra gelek ne ajot ji her duwan
re xebat hâte dîtin. Her rûj subehî xel¬
kê mala Bengî axa kar dibûn û her yek
diçû bi alîkî ve.
De mala xelkî, keçik tevnê û lawik
dibistanê.
Gelek ne borî zivistana welatê jorîn
bi ser de hat.
Cilên wan tenik û kevn bûn, li wan
sar bû . Zîzê çend caran nexweş ket.
Le diviya bû li ber her tiştî rawestin
û bixebitin, da ko wesiyeta Bengî axa
li erdê mehîlin û bînin cih.
Keti bûn çileya zivistanê. Dihat bihîs¬
tin, filan duhî bi şev bi rêve qefiliye.
Kûçe û kolanên bajêr bi berfê dagirtî bûn. Çend ban ji giranîya berfê hilveşiya bûn.
Tevna ko Rindê û Zîzê li ser dixebitîn di holekê de vegirtî bû. Banê holê
Rûpel 2
HAWAR
qulêr û pîpokên kulekên wê şikestî bûn.
Rûjekê her du xweh li ber tar û powên
tevnê rûniştî, hepo lêdixistin. Her du jî,
ji sermayê diricifm, dranên wan dirikrikîn, gûmikên Zîzê qerisî bûn, hepo ji
destê wê ket û du hêstirên germ pêve
çûn. Nema dikari bû ber êşa sermayê
bisekine. Bi dengê xwe ê zîz gote Rindê:
Rindê, xwehê! ma êdin ne bes e?
Tu nabînî ko em her du jî qefilîne. De
rabe em herin mal, biqevin nav cihan
û canên xwe bigermînin.
Rindê zûda pê hesiya bû, le xwe
berder ne dikir. Dîsan ji xwe re bû xwe¬
yî, ne da ber sistîyê, tinê xweha xwe da
himêza xwe, guvaşt û maç kir.
Hejmar 4
dinyayê bigerîne. Ji bona wê jî xwen¬
dina havînê ter nake, divêt li zivistanê
jî bixwîne, da ko zana bibe.
Ma cire Rindê, ewende bixwîne,
bila qasê kekê me Zinar bixwîne ne bes
e? Zana bûn jî, ji bona çî?
Ji bona welêt Zîzê. Heke kekê me
Zinar qenc xwendi bûwa, rûja ko eskerê kurdan bi ser Diyarbekrê de girti bûn
ne dihişt ko esker bibin çend bir û herin
bajarên din û di dora Diyarbekrê de
kêm bibin. Le bi êrîşekê Diyarbekir distand û mesele safî dikir. Dibêjin ko vê
xeberê dijminan bi xwe gotine. Te niho
seh kir.
Belê, Gefo bixwîne û welêt
0 welêt bifilitîne, welat bi xebata
mirovên xwenda xelas dibe.
Ko xelas bû, de bibe çî?
De bibe bi serê xwe?
Ko bû bi serê xwe?
Rindê ji Zîzê bi du salan mezintir bû.
Le di wê çaxê de ew du sal hing pêne
salan hêja bûn. Rindê ji dêya xwe bêtir
pê mijûl dibû û ew bi xwedî dikir.
Zîzê hêdî hêdî digirî le nedinalî. Rin¬
dê destên xweha xwe di nav yen xwe de
diguvaştin û dixebitî pê bigermîne. Piştî
gavekê xweha xwe rûnand rex xwe û je
Di wê demê de serhoste ko tirkek bû
li wan daborî û galî, dijûnan li wan kir
û got " Yine mî laqirdi Kurd Pîçlerî. . ' '
Keçikan bi tirkî nizanî bûn. Le ji awa¬
yê gotina wî seh dikirin ko xeberan li
wan dide. Keçikên din ko di holê de
dixebitîn bajarî û hemî jî kêm û zêde bi
tirkî dizanî bûn û pê xwe diparastin.
Tinê Rindê û Zîzê, ko bi tirkî nizanî
re got:
Ma Zîzê tu nizanî ko xebata me ji
bona Gefo ye. Ji bona xwendina Gefo
ye.
Belê Rindê çawan nizanim, wer ne
bûwa kengê dêya me em didan xebatê.
Ne xwe cire digirî?
Tu nabînî êdin nagirîm, le tiştek
heye, ma dinya tev ne zivistan e, buhar
û havîna wê jî heye. Bila Gefo li havînê
bixwîne û li zivistanê tevda li malê
rûnin, ma nabe?
Dibe Zîzê, le bavé me wesandiye
ko bila Gefo zana bibe, bizane, rêzika
bûn diketin ber çavên serhoste. Serhoste
digot: "Disan galgal ne! pîncên
kurd..."
Ev ne cara pêşîn bû. Le Rindê û Zîzê
nikarî bûn hîn bibin. Her car wek cara
pêşîn berdiketin. Le deng nedikirin.
Dêya wan ji wan re goti bû, xwe ragirin, deyn mekin, heta ko em bigehin
35
Rûpel 3
HAWAR
miraza xwe, Gefo bidin xwendin.
Hejmar 4
Zîzê çû bûn xebata xwe. Heta hingûrê
jî xebitî bûn.
Ko serhoste dur ket, Rindê gotina
xwe pêş ve ajot:
Ko Kurdistan bi serê xwe bû, hingî her tiştên welatê me, ji me dibin. Ev
serhoste jî ji kurdan tête bijartin û pir¬
sa kurd ne wek îrû pirsa dijûnê le pirsa
pesnê de bibe. Ne tinê serhoste, le ji
hakiman heta paleyan hemî, ji me, ji
miletê me de bibin. Wê gavé ev zmanê
ko em pê daxêvin û ji me re şîrîn e di
her derê de bête gotin û bihîstin. îrû em
di zîvarîyê de ne, malên me ji destê me
hatine standin. Cire? -Ji ber ko em kurd
in û dewleta kurdan nîne.
Bavên me, brayên me, pismamên me
bi dar ve kirin. Hemî, ji bêxweyîtî. Le
gava ko em bûne serxwe, hingî kurda¬
nî ji me re heqê jiyînê de bide. Ji bona
standina wî heqî ji me re brayên xwen¬
da divêt.
Welatê me xweyîyê zarowên xwenda
bûwa heta niho, bi serê xwe dibû û bav
û brayên me nedihatin kuştin em jî nediketin vî halî, serhoste jî xeberan li me
nedida. Niho ket serê te ko ez û tu, em
dixebitin, yekî ji wan mirovan bixweyî
bikin. Ew jî brayê me ê kiçik Gefo ye.
Zîzê dengê xwe birî bû. Ne digirî, ne
jî tiştek digot. Dest avêti bû hepowê xwe
û dixebitî. Hepowê xwe wer dişuxiland
ko tilîyên wê ji gûmikên xwe qey agir
vedimistin.
Tinê di vegerê de ji Rindê re qewîtî
kiri bû ko ji dêya xwe re tiştekî mebêjit.
Sibetir dinya hêj sartir bû, Rindê û
36
Gava vegeriyan hatin mal û rûjanîya
xwe dan dêya xwe, de dît ko Zîzê wê rûjê
ji xweha xwe qemerîyek û nîv bêtir anî
bû. Berê je kêmtir dianî. De ecebmayî
ma. Ji Zîzê pirsî. Ewê got:
Dadê heta niho min rind nizanî bû
em cire dixebitin, Rindê qenc da min seh
kirin û ket serê min, û îrû min ji Zîzê
(150) girê bêtir girêdan.
Zîzê ji te re
ci got?
Je bipirse dadê, ez wek wê nizanim rind bibêjim.
Rindê û Gefo jî, xwe gihandi bûn
wan. Rindê dest bi gotinê kir le nikari
bû biqedîne, çavên wê hêstir dikirin. De
jî digirî.
Di guhekî mezelê de piştxencera
Bengî axa hilavistî bû. Jû pêve di des¬
tên wan de tu tiştê wî ne ma bû.
Ji xwe re kiri bûn adet, di demên tengî
û zîzîyê de ew ziyaret dikirin.
Her çaran berên xwe dan xencerê û
ketin himêzên hev.
Celadet Alî Bedir-Xan
Bêrût: 5 Çirîya-Berî 1927
YEKBÛN Û YEKÎTÎYA
KURDÎ
Ew Lor û Bextiyarî Baban;
Kurdmanc û Hevreman û Zazan;
Kurdên, ji welatê Rom û Sorî,
Kurdên Ecem û Iraq û Sûrî,
Kurdên ji welatê jor û jêrîn;
Serçav bilind û zexm û nêrîn;
Rûpel 4
HAWAR
Hejmar 4
Kurdên ji Blûc û Kurdên Efgan,
D'hêvî de yek in û yek di raman,
Agrî, Sîne, Wan û Mûş û Zîlan,
Kanî ne ji wan vejîne xortan.
Yekbext in hemû, ne bextiyar in,
Ser erd û dinê, liyan û jar in.
Sinî, Elewî û Eyzedî çî ? ? ?
Em bûne xulam û mane birçî ! ! !
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
Bêrût: 23 Gulan 1929
Zerdeşt bû melayê kevnê kurda,
Qanon bû çiraya zendavesta,
Ew felsefeya qedîm û pir nûr,
Zendî, zmanê kevn û meşhûr;
ELFABEYA KURDI
Zerdeşt û çiraya zîvê Zerdeşt;
Ruhnî ew e, ser çiyan û ser deşt.
Di hin deran de ev (w) yen ha bi (y) re
xwe diguhêrînin:
Vê Parsûyê, Parsûya stûr
Vî çiloyî, çiloyê ter
Gelo bi ci awayî ev du herfên ha pev
Her kat ji kitêba Zendavesta,
Pêtek bû li dil, gurî di desta,
Ristem ji me ye û şah Nadir,
Siltan Selahedînê denggîr,
diguhêrin?
Xanî û Melayê Bâte, Teyran;
Gî kurd in hemû, ji xwîna kurdan.
Kurd in ne cuda ji dar û ra ne,
Bin destê Xwedê û yek xwedan e,
Birekî kiçik ji kurdmancan -herwekî
xelkê Botan- dengdêra (û) zrav dixwî¬
nin, yanî ne wek almanan le wek Frensizan bilêv dikin.
Ev kurdmancên ha dengdêra (o) jî
wek (û) wa adetî -ko di Fransizîyê de bi
(ou) têt nîşan kirin- dixwînin. Bi vê ferqa ko di bilêvkirina wan de hergav meyldarîyek ber bi (o) ve heye.
Ev kurdên ha ko van du dengdêran
nerm dixwînin ji bona hevgihandina van
dengdêrên din -herwekî bi (ê,î,a) têt
çêkirin- li şûna (w) (y) kê ditînin.
Kurd in hemû em, ji yek nijad in,
dûmahik heye
Nabî ji me ye, û Şêx Ehmed;
Hîmê me ye Zend û dewleta Med.
Agrî, Sîne, Wan û Mûş û Zîlan,
Kanî ne, ji wan vejîne xortan,
Sinî, Elewî û Eyzedî çî ? ? ?
Em bûne xulam û mane birçî ! ! !
Tev dad û kerem û pak nihad in.
Bextên me yek in, ne se ne car in
Em Kurd in û tev bira û yar in.
37
HAWAR
Rûpel 5
FERHENGOK
Hejmar 4
Med
Miletekî kevn e. Miletekî arînijad e.
Med medeniyeteke mezin anîne pê.
Kurd ji medan dahatine, kurd zarowên
medan in.
Afirandin
Anîn pê, anîn wicûdê, xuliqandin. Xwe¬
dê erd û ezman û mirov afirandin.
Zerdeşt
Berê kurd zerdeştî bûn. Zerdeşt pêxemberê wan bû. Ehmedê Xanî ko pê dizanî bû, di (Zîno-Mem) de bi beyta jêrîn
ve li zerdeştîbûna kurdan işaret dikit û
dibêjit:
"Malê xwe ji rengê qewmi-Zerdeşt
Da agir û gazîya xwe rahişt"
Ehmedê Xanî
Zendavesta
Wek her pêxember Zerdeşt jî xwedan
kitêb bû. Zendavesta navê kitêba wî ye.
Zendî
Zmanekî kevn e. Zmanê me, zmanê
kurdî je hatiye girtin, yanî eslê zmanê
me zendî ye. Zendavesta bi zmanê zen¬
dî hatiye nivîsandin.
Kat
Di kitêba Zerdeşt de, lajê an stranin
hene. Ji wan re kat têt gotin. Katên Zer-
deşt.
Gûmik
"Xwedê afirandin ji bo wîfelek
Ji bo xidmeta wî şihandin melek. "
Ehmedê-Xanî
L A WIKE
MIN
Gava ko fermana kurdan rabû em
hêj nû zewicî bûn. Şevekê tu pir dereng
mayî û gava tu hatî mal, di destê te de
tivngeke nû û çend sed berik hebûn. Dilê
min tirsiya û ricifî. Min ji te re bi den¬
gekî lerizî digot:
Gurgîn. . . dîsan ci heye? Te li min
bi hêvîna çavan û bi kesera dilan mêze
kir, paşê bi dengekî xurt li min vege-
rand.
Serîyên tilîyan, nermikên tilîyan.
Dawet dest pê dike.
Tar û po
Benên tevnê; yen drêjahî û pehnahî.
Hepo
Şehê hesinîn. Pê girên mehfûran tên
Di welatî de şeş meh şerekî zor çê bû,
jin bî bûn, zaro sêwî man. Kurd destpêkî de dijmin şikandin. Le, paşê bi
bêbextî hatine şikestin.
Gava tu di şer de bûyî min ji te re
kurikek anî. Êvarekê, ez li ber derîyê
malê sekinî bûm, çavên min li rê bûn.
Min dît tu hatî. Herdu destên te bi xwîn
bûn. Di ser sînga te de birîneke kûr û
vekirî hebû. Te, ez himêz kirim û te got
eskerên dijmin di ser şopa min de ne;
şidandin.
Zîvarî
Belengezîya mirovên mezin û dewlemend.
Hingûr
Piştî êvarê, destpêka şevê.
" Şeva tarîji hingûrê kifş e. "
38
Rûpel 6
HAWAR
bawer ke niho ewê bên û min bigrin,
megrî! ! !
Tinê vê demê ji bîra meke. Paşê tu bi
gavên lez çûyî ser dergûşa kurê xwe yî
pêncmehî Tacîn, û te ew hilanî û je re
got:
Tacîn!! Dilê te ji bona arîkariya
Kurdistanê ye. Xwîna te ji bona şer û
rijandinê ye. Te kurê xwe dikir dergûşê û eskerên dijminan diketin hindirê
malê....
Lawikê min! îro pêne sal qediyane ko
em, ji hev dur hatine êxistin. Tu niho
di kortalekê de bi çarsed camerên kurd
radikevî.
Xwedê dizane... çermê rû û sînga te
perçifî û laşê te riziyaye.
Le, Gurgîn! Bizane ko her şev berî
hère rakeve, kurê te Tacîn zend û des¬
tên xwe en nerm davêje ser stoyê min
û bi çavên xwe en zelûl û bikeser li min
mêze dike, min maç dike û ji min re
dibêje:
Dayê!.. Dayîka min bavé min re
binivîsîne ko mezin bûme. Dilê min ji
bo hejkirina Kurdistanê ye, xurtîya min
ji bona arîkarîya Kurdistanê ye, xwîna
min ji bo şer û rijandinê ye!!!
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
Hejmar 4
Bibêje ez keçik bûm, ta ko bûm pîr
Nedî min xwe wekî vê salé êsîr
Serê min bû sipî, pûş û pelaxe
Li jêrî min çu nîne xeyrî axe
Ji çavê min diçin sed av û sed co
Ji min êdî dikin gazinde zaro
Xerab bûye ji min sed xan û qûnax
Nemaye bo yetîman xeyrî yek max
Nikarî bête nik min merdê rêwî
Heçî nik min hemî zarok û sêwî
Kuranê min pir ji xuşkên xwe re pak in
Welê pirsê U dapîra xwe nakin
Cizîr û Şehrezor û qeti'ê îran
Hemî qîzê min in pîrê bi qurban
Ciwan in surperî ne serbilind in
Gelek xob û zerîf gewr û rind in
Efîf in pir délai in berzewac in
Gelek pak in welakîn bê rewac in
Ricakar im ji te ey lawê kurdî
Tu xuşka xwe nexî ber êş û derdî
Bide her yek cihangîrek zemanî
Wekî Yusif , Selahiddînê sanî
Welê bêje ji bo wê re eyan e
Ev e xuşka min e rind e ciwan e
Ji hersêkan tu kîjanê dixwazî
Tu nas nakî ji bil navê mecazî
Sidaqa wan tifaq û îttîhad e
Tu kê bigrî ji bo te ew mirad e
GOTINA WELAT
Cegerxwîn
Amûde: 11 hizêran 1932
Welatê min digotî min: birazî
Li nezmê guh bidêre ger dixwazî
"Ev helbesta seydayê Cegerxwîn, ji"
Cegerxwîn î kurê min tu ji derda
Selavan zû ji min bighîne kurda
Gotina welat " ya ku di dîwana wî ya
dudiyan de ye, hinekî biferq e. (wergêr)
39
HAWAR
Rûpel 7
HACI QADIR KOYI
Hacî Qadir Koyî şairî qewmî, berz û
be qîmetî kurde. Le salî 1232 h. le gundî (Gorqerec)-î nêzîk Koysinceq hatûwete dinya, le paşan çuwete Estemûl û
le wê mêwanî kuranî Bedir-Xan paşa
buwe û le salî 1312 le wê wefatî kirduwe. Hacî Qadir yekemîn şaire ke helbestî qewmî û millî danawe û bewe xerîkî
wuşyarkirdnewey kurdan bûwe û lapedey (laperey W.) helbestî xeramî pêwe
dawe.
Hevindê Sorî
40
Hejmar 4
HAWAR
Rûpel 8
EY KURDINE
Hejmar 4
WUŞYAR BIBIN
Xakî Cizîr û Botan ye'nî wilatî kurdan
Sed heyf û sed mixabin deyken be Ermenistan
Wa rêgatan debesrê êlatî Caf û Bilbas
Ger mirduwin le germiyan memnû'e biçne kwêstan
Kamî kiç û hetîwî şîrîn bê raydekêşin
(Hawar) debene berkî peşme dexîl û aman
Sertan le qur helênin werin halman bibînin
Çonîn le destî zilmî bêdînî dur le îman
Em qiseye ke kirdim nagate çend salî tir
Em haleté debînin yek yek be çawî xotan
Herçî weku beyanim bo kirduwin be tehqîq
Peyda debin sêgane kam qur bikeyn be serman.
Lem bigene îttîfaqê peyda biken be merdî
Ferqî nebê şiwan û cotyar û mîr û gawan
Ger hîç nebê be oyin tabi' be dewletê bin
Bêgane cake dijmin nek dijminî le xoman
Romî weku benî mûn kes piştyan pê nebestê
Kewtûne dawî xoyan pejmurde mawin heyran
Kwa! walî (Senenduc) begzadekey (Rewandiz)
Kwa! hakimanî (Baban) mîrî (Cizîr û Botan)
Kwa! ew demey ke kurdan azad û serbexo bûn
Sultanî mulk û millet sahibî ceyş û irfan
Coşêk biden weku heng tedbîr biken be bê deng
Esbabî şer peydaken top û tifeng û hawan
Hacî kesêke bê kes bo êwe qur depêwê
Gwê le deken zerîfe nayken bêla le xotan
Hacî Qadir Koyî
41
HAWAR
Rûpel 9
ZERI
Hejmar 4
KUBARE
-1-
-4-
Were le le! Zerî Kubarê
Zerî Kubarê
Mine Zerî Kubara xwe dîti bû
Li pala qubê
Ser keçikê xwedan îman û çavreşê
Sto bi ribê
Xwedê rebê alemê
Mirazê' dost û guhdaran bikira
Ya min û bejna zrav jî
Le le! buhar bû, çaxa
Konan û vegirtinê
Zerî Kubara min nesax bû
Li ber mirinê
Ezê malê' gundî û cîranan
Hewes nakim
Serekî bidim ê
Le le! Zerî Kubarê
Zerî Kubarê
Te ez xapandim, te ez şikandim
Li serê sibê
Le le! buhar bû, çaxa
Konan û vegirtinê
Zerî Kubara min nesax bû
Li ber mirinê
Heke malê' gundî û cîranan nebîya
Serekî bidim ê
3
Le le! Zerî Kubar, te ez xapandim
Te ez kir' me destmalek
Ser destê' xortê Omerîyan, te ez gerandim
Te ez kir' me têlek, ji têlê' tembûrê
Dame destên nezanan, te ez şikandim
Le le! Zerî Kubarê
Zerî Kubarê
42
SAL1
ÇARŞEMB
HEJMAR 5
HAWAR
Kovara Kurdî
20Tîrmeh 1932
Revue Kurde
TEDEXISTIYEN KOVARE
Hevindê Sorî
C. A. Bedir-Xan
Herekol Azîzan
E. A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
Qedrîcan
C. A. Bedir-Xan
Dr. K. Bedir-Xan
C, A. Bedir-Xan
Edebiyatî kurdî
Lorîya Bedir-Xan
Aie Kurdan
Delalîya zarowan
Dildizîya gulekê
Besreka zêrîn
Elfabeya kurdî
Şîn û pesna Zînê
Ferhengok
BIRÊ
WERGERANDI
Cegerxwînê Kurdî
Evdilxaliq Esîrî
Pesna Dêrikê
Wilatî Kurdan
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
43
Rûpel 1
HAWAR
EDEBIYATI
Lêraneda demanewêt be kurtî basî
edebiyatêk bikeyn ke ilaqeyêkî zorî heye
legel edebiyatî dinya, we be -taybetî edebiyeta arî. Nextêk le hendê edebiyatî
rojawa dekat, û hendê ley cuda débet,
ewîş "edebiyatî Kurdî" ye.
Herwekû tarîxî kurdan be nezanrawî mawetewe we heşta betewawetî le lay
tarîx zanekan nezanrawe, edebiyatî kurdîş bew çeşne malûm niye we malûm
nebûwe. Herwekû ême betewawetî ew
şitane nazanîn ke tasîrî kirdiwete ser
kurdan, we tarîxî kurdan berweha ew
şitane nazanîn ke tasîrî kirdiwete ser
edebiyatî kurdî. Inca ew şitane aya siyasî bê, komelî ( civakî ) bê yan
dînî. . . h. p.
Hemîsan çûnke qewmî kurdî tûşî
lafawî gelan û qewman bûwe, we qewmanî cuda cuda hemû exlaqî, edebî,
komelî (civakî) tasîr yan kirdiwete ser
yan, zimanişyan tasîrî lêyan kirdiwe.
Ew miletê bêganane ke hatûnete kurdistan û em wilateyan dagîr kirdiwe,
kem û zor tasîryan leyan kirdiwe we şitêkyan becê hêştiwe, we beşî kurdey ke
kewtûwete ber em lafawane lejêr tasîrî
dîn û ziman û tabiyat û ehwalî komelî
ewane mawtewe. We çûnke qewmî kurd
nezan bûwe, we medaniyyetî ew milletane zor bûwe, destiyan kirdiwete wergirdinî meddeniyyet lêyan. Inca legel
medeniyyet. şitî dêkeşyan werdegird.
Wekû: Ziman, edebiyat, helbest, ehwalî
komelî. ..h. p.
Leber ew şitane ke le serewe gotman
kurdekan hetakû esta ke le zimanî xoy44
Hejmar 5
KURDI
an ziyatir, le edebiyatî zimananî bêgane têdekoşîn. Her be boney ewewe kur¬
dekan bo edebiyatî kurdî tênekoşîwne,
we edebiyatî kurdî -ewey ke heye- herwa be nezanrawî mawete we.
Hemû xwêndewaranî Hawarî xoşewîst dezanîn ko gelî kurd gelekî arî ye,
yanî Hindî-Ewrûpî ye. Leber ewe zima¬
nî kurdî we edebiyatî kurdîş wekû zimanan û edebiyatanî dîkey arî ye, we ede¬
biyatî kurdî le edebiyatî Farsî, Hindî,
Yonanî kon, Rûsî, Firensizî, Elemanî...h.p. zor dekat. Inca bo ewe ke em
heqîqete çak têbigeyn, ba hendêk basî
edebiyat û çeşnanî bikeyn.
Edebiyat pêk hênan û gotinî meşk û
fikrî însane be çeşnêkî ciwan û xoş û saf
ke tasîr bikat le ser insan, aya insan
xemgîn û dilteng dekat, yan ferehnak
û dilxoş û keyfdar dekat.
Edebiyat ew şitaneye ke le dilî însan
gird debêtewe we, dêt û deçêt û derî
dekate derewe, we deylêt be zimanêkî
şîrîn û ciwan.
Inca edebiyat bêjîn û gotinî hemû ştêk
niye, beşkû ibarete le gotin û bêjînî ştek
ke bestirawe be (jiyan)-ewe, we ke
pêwistî jiyane. Yekê le edîbanî Misrî..
gewre "Abbas Mehmudî Eqqad" gotiwyetî:
Jiyan ci ye we edebiyat ci ye!!..
Du şitîn le yek şit dururst kirawin we
be yek dezû çênrawin we le yek karxane der çûne. Lemew pêş xelk, pêy nedewîst ke boyan ispat biken ke edebiyat
be bê jiyan pêk nayêt, belam êstake zor
pêwîstyane ke boyan ispat bikrêt ke jiy-
HAWAR
Rûpel 2
an be bê edebiyat nabêt. Legel eweşda
ferqêk niye le beyanî em du heqîqete:
Mebest her wekû her jiyanê edebiyatêkî heye, hemû edebiyatêkîş jiyanêkî
heye, we her dukyan be yek çişt depêwrêt we berzî û nizmî dezanrêt.
Ey we xwa hîç jiyan be bê meyl û cazibe débet! We hîç meyl û cazibeyêk be
bêjîn û gotin pêkdêt! ! û hîç qiseyêkî rast
û ciwan û qinc û jîkele debête yek legel
qiseyêkî naşirîn û şêwaw û alozaw!!
Cewabî em sualane hemû emeye ke
jiyan be bê edebiyatêk rêk nakewêt ke
ley biweşête we. We berzî û nizmî ede¬
biyat her wekû jiyan be aynî şit
depêwrêt...
(tewaw ne bûwe)
Hevindê Sorî
Lorîya
Bedir-xan
- Ji Haco axa re -
Herwekî xwendevanên me di stûna
xwe de bixwînin, di vê hejmara Hawa¬
rê de , em lorîyekê belav dikin:
" Delalîya Zaro wan ".
Ewinde herkes bawer bikit ko ev lorî¬
ya ha delalîya Bedir-Xanê mezin, lorî¬
ya bapîrê min e. Le ne welê ye.
Bi vê lorîyê ne bapîrê min Bedir-Xan,
le nevîyê wî, brayê min Bedir-Xan dinivînand û dilorandin.
Ev lorîya ha ko bi xwe, bi zman û
mana xwe ve hêja ye, ji bona min, ji
hêleke din bîreke mezin û zelûl e. Pê
bapîr, bav, de û brayê min -ko her car
ji zûda gehiştine rehmeta xwedê- têne
bîra min.
45
Hejmar 5
Ji ber ko Bedir-Xan navlêkirî ye, tê
da navê bapîrê min heye. Ew BedirXanê ko bi xurtî û mezinahîya xwe ve
navê xwe, li şûna navê malbetekê xistiye (i)
Ew Bedir-Xanê ko ji bona yekîtîya
Kurdistanê xebitîye, ji bona serxwebûna Kurdistanê ketiye şer û qrênan û her
tiştên xwe di vê rêyê de feda kiriye û ji
bona wê jî miriye,
Ew lorî bavé min ji brayê min re
gotiye.
Ew bavé ko ji min re ne tinê xwîna
xwe a pak daye -ew xwîna kurdî ko bi
hezar salan ve di zozanên Botan de bi
bayên bakurî honik dibû û di Cizîrê de
di nav germîya lat û zinarên Burca-belek
de dikeliha, û her gav di meydanên şer
û rûmetê de ji sîngên dahatîyên malbata Azîzan dihat rêtin û ji rayên wan
vedimîzt- le ez bi dil û hişê kurdanî bi
xwedî kirim û xistim wê rêya ko ew bi
xwe û bavé wî tê de mirin.
Ev lorî, dêya min distrand û pê bra¬
yê min dinivînand.
Ev dêya ko gava ez hejdeh, nwanzdeh salî bûm û min dil kir ez bikevim
mekteba herbîyê, ji min re goti bû:
Ma ji te re ne namûs e? Tu çawan
bikevî mekteba herbîyê û bibî zabitê tirko. Ev tirko ko welatê te ji destê te standine, miletê te xistine xulamîyê, bapîrê
te dîl û malbata te perîşan kirine û hon
avêtine zîvarîyê.
Ev lorîya ha ji brayê min ê kiçîk
Bedir-Xan re dihat gotin.
Ev brayê ko xwedê di menfayê de da
û di menfayê de standi bû. Ev brayê
kiçîk û délai ko di nav se car saetan de
HAWAR
Rûpel 3
ser ejnûwên bavé min, di keleha Ekayê
de mir.
Ji wan pêve di vê lorîyê de bîra xwe¬
ha min jî heye. Xweha min pîştî mirina
brayê me, di şîna wî de, bi dengê xwe
ê zîz ji me re ew dinehwirand û pê em
digirîyandin.
Carkê, min ev lorî ji Haco axa re
xwend, û goti bû ko heçî zarowên mala
me ko navê Bedir-Xan li wan dikin ji
du se salan bêtir najîn û dimirin.
Axa hinik fikirî û li min vegerand:
Ji ber ko rehmetî navê xwe nadê
tu kesî ji lewra min jî ev benda ha -ko
halaneke eşîrwarî ye- pêşkeşî axayê xwe
kir.
Hejmar 5
Ko çirisî roja te,
De belav bin mij û dû.
Rabe ser xwe ser bilind,
Nîzing bûye rûj a te
Herekol Azîzan
Lorî
DELALIYA
ZAROWAN
-1-
Binve xweşîya dil û du çavan,
Dadê ji te re her rû nigehban,
Da zû tu mezin bibî Bedir-Xan
Binve kezeba min binve lo! lo!
-2-
Celadet Alî Bedir-Xan
1
Herwekî nas e, navê malbata mîrekên Botan Azî¬
zan e.
Hişyar mebe, niho ne qenc e,
Mehdik ji te re bizane genc e,
Bê xew mebe paşîya wê renc e
Binve kezeba min binve lo! lo!
-3-
ALE
Xweşhal î wekî kevok û berxan,
Fekrandina te melek jî heyran.
KURDAN
Pak e neseba te dadê qurban,
Binve kezeba min binve lo! lo!
Aie Kurdan di nav rok.
Ci bedew û biheybet.
Bi car reng î, rengên te,
Ci délai û ci xweşkok.
.4.
Dewra felekê li ser me kîn e,
Bextê me reş e, kezeb birîn e;
Mesken ji me re niho nivîn e,
Binve kezeba min binve lo! lo!
Xêzek kesk û xêzek sor,
Nav sipî û nîvek zer.
Keskesor e, bi roj e,
Ev li jêr û ew li jor.
-5Ne mal û ne saxî û ne rahet,
Talan kirine hemî ji mihnet;
Dişwar e gelek belayê xurbet,
Binve kezeba min binve lo! lo!
-6Çerxa felekê wekî nesîm e,
Ho nabe xwedê gelek rehîme.
Semyana keç û lawan,
Rûmeta jin û mêran.
Neyarên te pir jî bin,
Tu de bidî bera wan.
46
HAWAR
Rûpel 4
Rûj a xweşîyê dibit kerîm e,
Binve kezeba min binve lo! lo!
-7Hewqas tu mebêje ev ci hal e
Bê sebr mebe welê menale;
Ewn û kerema Xwedê heval e,
Binve kezeba min binve lo! lo!
Hejmar 5
hîtî û geşînîya gulê nîşanek ji imîda Kur¬
distanê ye.
Dizanin jî ko di nav her pelé wê gulê
de hezar axên birîndaran, hezar evdên
şehîdan, bi hezaran hêstirên sêwî û jinûbîyan, bi hezaran şînên welatîyan di xew
de ne.
Emîn Alî Bedir-Xan
Sparte 1906
Dildizîya Gulekê
Li ber derîyê Diyarbekrê parîzekî
mezin heye. Ev parîz bi sosin û rêhanan,
bi laie û benefşan xemilandî ye.
Her êvar bayekî xweş û honik bi wan
gulêlîkan re dileyize. Bihnûnî di hêlanoka bayî de xwe dihejînin.
Avên zelal ji sîngên quleteynan divizikin. Ji ezmanî, stêrik, bêdeng li wan
Şevkê, zabitekî dijmin bi delala xwe
ve hat û ket nav wî parîzî . Bi gavinen
hişk û kanc pê li çîman û bihnûnîyan
kir.
Heşînahîyên zrav şkestin, pelên kulîlkan ji hev ketin.
Di nav bayé êvarê de nalîneke zîz û
zelûl hebû.
Zabit, çengê wîdi bin çengê delala wî
de, xwe da ber gulê û dest avêt gulê. Gui
dil kir xwe bigre. Le ewî ew çinî.
Wekî gui ket nav destên wî, sînga xwe
vekir, xwe geş kir.
Her du wan ew bihn kirin û mirin.
fedikirin.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
Di bin wê erdê de, di binanîya hîmên
wî parîzî de kortalek heye. Kortal, kortaleke tarî.
Di wê kortalê de Şêx Seîd bi hevalên
xwe ve veşartî ye. Ji wê kortalê deng
nayit. Kortal ker û di guhdarîyê de ye.
Di wî parîzî de her şev gulek vedibit.
Rengê wê ji lêvên bûkan sortir, pelên wê
bel û geş in.
Gava destekî biyanî drêjî wê dibe,
pelên gulê tên yêk.
Ew gui guleke bi nav û deng e. Kur¬
dên ko di şerê welatî de hazir bûn, dil¬
dizîya wê gulê dizanin. Dizanin ko spe47
Besreka Zêrîn
- Ji rêberê me ê gewre Qedrî beg re -
Besreka zêrîn xerab û qotoyê Mekso
şikest
Tûrcela xopan bêkes ma Bazbelek çû
bûn ji dest
Banîya Kanîhinarê Dêrika rengîn bû
mest
Meyperest bû bûn ji derdan rûjbe rûj
gazî dixwest.
îro Meks; mîrê Besreka zêrîn, ne hati
Rûpel 5
HAWAR
bû dîwanê. Di alîyê malê de li ser kurkê qwîzîn rûniştî, serê xwe kiri bû nav
kefên destên xwe, mat, ji xwe re texmînan dikir.
Xelkê malê bîr dibirin ko tiştekî
mezin le qewimîye. Mîr madê xwe dikir,
ji lewra tukes ne wêrî bû nêzîngî wî bibe.
Pêlekekê visan ma. Piştî gavekê ji vê
bêhişîyê veciniqî. Simbêl keti bû dev.
Çavên wî bû bûn wek kodikek xwîn;
mûwên wî gijgijî, nola şûjinan. . . Deng
li kurê xwe Şewl kir:
Kurê min Şewlo, herwekî tu diza-
nî vê paşîyê, Mîrzoyê Burca-Metînan
bûye kelemek û ketiye çavê me. Bi ser
da dixwaze xweha te Pîroz bi kotekî ji
me bistîne. Ez, ko Mekso, Mîrê Besre¬
ka zêrîn im û hetanî vê gavé min qehra
tukesî ne kişand, ma ko ya Mirzoyê
Metînî. . . Tu bawer nakî, ev e reşbeleka wî:
Burca-Metînan 10-7-1200
Mekso !
Ev reşbeleka min a çaran û bizan a
dawîn e. Heta nihû te guh ne da. Xwe¬
dê mezin e ji guhnedana vêya re? Ma
qey tu bawer nakî ko ezfermana Metînan li serê te rakim, ew Besreka ko pir
li ber dilê te bihurîye ezê xanxerab
bikim. Ew dotmîra ko tu hêjayî min
nabînî ezê para dilê xwe bikim. Ka binêrim tu ci dibêjî?. .
Mîrza fîroz
Şewloyê Mekso bi kerbeke mezin
xwend. Ev reşbelek ci bi bongî hati bû
nivisandin. Cane Şewlo ji nişka ve ricifî. Li bavé xwe mêze kir û got:
48
Hejmar 5
Bavo! desthilanîn mifta xêrê ye.
Çêtirê vê tu dizanî.
Meks dîsan fikirî, dizanî bû ev, ne
parîyê daqurtînê ye. Êdin kişandina cila
bê namûsîyê li serê xwe şerm dît. Car
neçar ji kurê xwe re got:
Çekên xwe gerêdin, her tiştê xwe
tekûz bikin da ko îcar hustûyê Mîrzo di
bin wî vekim! Reşbelekek bi vî lewnî ji
Mîrzo re şand...
Mîrzoyê Burca Metînan li ser reşbeleka Meks pir tehl bû. Bi carekê fermana Metînan li ser Besreka zêrîn ve
reşand. Dêrika çayê mazî û Banîya
Kanîhinarê di ber lingan de çûn. Ew
xortên bi navê bazan dihatine gotin, xwe
ji Tûrcelê beradan, li ber Metînan kozik
vegirtin. Her du alî ketin ber hev. Şer
dest pêkir.
Hêvîna dilê Mîrzo qeynata çawê Pîroza keçîn bû. Pîroz, li ser banê qesrê digerîya, dilê wê çargopal lêdixist, tengasîya bav û bira û pismamên wê je re ne
tu kul, lé xurtîya Mîrzo Fîroz ji bona
wê dilxweşîke mezin bû. Ji vî alî, wî alî¬
yê Qesrê ve diçû dihat; paçê hevirmîş
wek pêlê behrê li ser cane wê pêl dibû;
dilketîyê wê li hember, bi hêvîna wê ra
diajot ser bav û bira û pismamên wê û
ew dişkênandin.
Felekê, berê xwe je guhêrî bû; neçara Mekso ne ma; Besreka Zêrîn xera bû.
Pîroza Qîzîn biderda...
Êdin ji bona xwe jiyîn bikêr ne dît;
Serê xwe li zinarekî xist û perçivand,
mejîyê xwe teqand...
Qedrîcan
HAWAR
Rûpel 6
ELFABEYA
KURDI
Hejmar 5
PESNA
DERIKE
- Ji brayê nazdar û ciwan
Qedrîcan re -
Ji ber ko bilêvkirina (y) ji ya (w) hêsanîtir û (y) dengdareke nerm e, hêdî hêdî
dikeve zarên wan kurdan jî, ko deng¬
dêra (û) stûr û (o) wek xwe dixwînin.
Carinan jî di nav pirsan de dikeve
şûna (w):
Suwar - siwar - siyar
Dêrik ci xweş e, bi dar û av e
Ev av e, li erdê bû belav e,
Yek Xab e, belê bihuşta me'wa
Pir mişmiş û sêv û darên selwa
Pir gwîz û hejîr û xox û hinar
Sed kanî û aş û gol û cobar.
Yek dî heye, pê dibên Kulêbê
Gorî ye ji wê re Xurs û Şêbê.
Ji hêla din bi (h) re jî diguhêre:
Gerîn
gerihan
geriyan
Bezîn
bezihan beziyan
Dihar
diyar
Mehîr
meyîr
Giha
giya
Pir aveke sar û rind û şêrîn
Pir dar û ber û giyayên rengîn.
Bilbil digirî bi ax û zar e
Daxwaza wê komela Hewar e.
Mizgînî didê Heval û yara
Qedrî ko U Şamê bendewara
Çepkan dikutin dibên bravo!
Qurbana te bin xweh û brawo!
Ji alîyê din di pirsnen erebî de ko ketine nav zmanê me diguhêre û dibe (ê)
Zeyneb
Xeyr
Xeyret
Zeynel
Feyzî
Zêneb
Cegerxwînê Kurdî
Xêr
Xêret
Zênel
Fêzo
FERHENGOK
Parîz
Divêt bête nîşan kirin ko di zmanê ere¬
bî ê axaftinê de jî ev (y) yen ha carinan
diguhêrin û dibin (ê)
j
J. G. Ji van ku dengdaran me (j) ê xiste nav elfabeya xwe bi wî dengê ko frensiz wê bi lêv dibin û (g) herwekî elman
wê dixwînin.
dûmahik heye
Bexçeyê bihnûn û kulîlkan, xemilandî
û lêkdayî. Bi frensizî je re (park) tête
gotin.
Mehdik
Xelkê Botan dibêjin. Kurdmancin hene
je re landik, hinen din dergûş dibêjin.
Fekrandin
Nihêrtin, meyizandin. Fedkire binihêre.
Ejnû
Çok, kab. Kurdmancin hene wek frensizan je re (jinû) dibêjin.
%
49
Rûpel 7
HAWAR
Heyîn . Neyîn
Heyîn: halê hebûnê. Heyîna Xwedê ji
mêj ve ye û abadîn e.
Neyîn: halê nebûnê. Heyîn û neyîna
wan wek hev in. Ji heyînê ketiye neyînê.
Dîlbend . Dîlbendî
Ewê ko bi du an çend zmanan dizane,
û pirsên zmanekî bi pirsên zmanekî din
dide zanîn, dîlbend e. Dîlbendê me her
çend bi kurdmancî rind dizane le frensizîya wî hinik kêm e.
Dîlbendî: Karê dîlbendan. Filan kes dîlbendîyê dike, yanî dîlbend e.
Hejmar 5
Bronkara mezin û xweşwîsta hemîyan
Celadet Alî Bedir-Xan
Mîrê mezin! Kovara Hawarê pir deng û
binçîney ilim û zanînê û payey tund û qaimî sen'et û fenn, pilley nerdewana, çûna
berew jor û serkevtina ezmana miletê kur¬
dî beste ziman û mayeyî firehbûna gote û
lawij bera rêyê lêhindabiwanî Kurmanc û
çiraya xwêndevaranî pir hoş be hezar dilxweşî û kêf û stranînê me le horga(meclîs)
Ismaîl beg da xwend.
Gelêk bira û xweş hawalanî dilsojî rûnişti
bûn. Me ke be kenîn û kêf ve xwend. Û bo
ev pîrozî û geyiştina Hawarê horge xo me
daye razandin be yadî rohî pakî bira ciwan
û saxî û selametî hî paşiyeçî mawan û be
şerefî mezin û xawer hîmetî mezintan me
dest kir be kêf û şadî û ûd û kemançe û gra-
mofon nêzîk se seat me hogirîxoy berneda.
Kovara Zarî Kurmancî ko ta ko niha me
ragirti bû, ji wan rojan da de derkewêt. Me
nisxey wan teqdîm dekeyn. Êtir Xudê
hawalewe bêt, mîrim.
Seyid Hiznî
50
HAWAR
Rûpel 8
ŞIN
U
PESNA
ZÎNÊ
Bilbil û gui, parîzê Botan û rengê çav û meng
Bin siha şîn û keser wek hêstir e, hawar û deng.
Pilpilî, kokîyê zer, nêrgiz benefş û lalezar;
Wek nivîna Zîna Zêdan, nalenal û giryezar.
Ev stêrên zêr û zîvîn ruhnîya erd û dinê
Bin pêyê bawişkê Şînê bîr kirin hej û kenê,
Dengê kund û bûm, eylo ser dilê çaxa buhar
Ser newal û fêd û kanî hêstirek bû aşikar
Destê reş, qey hilçinandî, rûyê tavê ser zevî;
Yek kevanjen, hat û avêt ser dinê tîrê şevê.
Ney dinale, solîn û mêrg, parîzan guhdane wê
Şahîya dil, deng û govend nav keser çû û revî.
Nûbuhar, havîn û paîz û zivistan jî ne ma
Dora wan çaxa ketin, lêlan û berf û ah û ba.
Nikil û teyr û dadika dunîkilan,
Dîstrên, paxendê wan, Zîn ket li çalan û kelan.
Gevre ye ev şîna Zînê, Zîna Zêdan giryedar,
bêheval in gui û bilbil, bê heval e lalezar.
Ruhnîya Ewrex û Dêrgul, ruhnîya Burcabelek
Ruhnîya erdê Cizîrê, ruhnîya Qesra Felk
Ruhnîya efser û tac û ruhnîya rexta nivîn
Ruhnîya carî xulam û ruhnîya Adar û şîn
Ruhnîya Tacîn, Çeko û ruhnîya mîrê Ezîn
Ruhnîya parîzê jînê, ruhnîya jar û hezîn
Ruhnîya xizan û sêwî ruhnîya ezman û çeng
Ruhnîya polad û Ristem ruhnîya çavan û reng
51
Hejmar 5
Rûpel 9
HAWAR
Ruhnîya kanî û hûrî ruhnîya bihna buhar
Ruhnîya bîcade, gewher, ruhnîya zîvînîtar
Ruhnîya erdê welat û ruhnîya ar û bihuşt
Ruhnîya av û çîman û ruhnîya dar û bihuşt
Ruhnîya zimridê xusrew, ruhnîya bistamê Key
Ruhnîya ney û blûr û ruhnîya paxendê mey
Ruhnîya seyda, hewarî, ruhnîya firdewsê bext
Ruhnîya hêlîna jaran, ruhnîya ekwan û text
Ruhnîya nermî, delalî ruhnîya rêl û çiyan
Ruhnîya şêr û piling û ruhnîya mêrg û giyan
Ruhnîya hêvîn û pêtan ruhnîya Efrasiyab
Bendeyê Zîn e firişte, bende ye Tehmasiyab
Ruhnîya sor û sipî û ruhnîya Zer û heşîn
Ruhnîya pîr û ciwan û ruhnîya hawar û şîn
Merhema hêstir û jarî merhema çaxa xirab
Merhema ah û birîn û merhema kalan û bab
Zîna Zêdan, Zîna ezman, Zîna nêreng û délai
Zîna xortan û firişte, Zîna çav û bab û kal
Dilketî ye Zîna Zêdan, dilketî xortan û pîr
Ser dilan hêvîn şah e, efser e, ser şah û mîr.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
52
Hejmar 5
HAWAR
Rûpel 10
WILATI
KURDAN
Kabira merwane mal û xaneyî wêranî min
Tê bige zanînî fen û kirdewe w irfanî min
Roleyî kurdim silahşorim le meydanî sera
Alem eyzanê çilon bû Rustemî meydanî min
Ger biroy geşt û guzarî bax û baxatim bikey
Her delêy (Allahu ekber) çend xoşe seyranî min
Awî bermawey mine nîwey cîhan ter aw eka
Bo îraq û el-Cezîre rohe em awanî min
Mezre'ey kêlgey wilatim bote enbarî cîhan
Rizqî Iran û Ereb te'min eka xermanî min
Bo bilindî xoy be qurbanî jiyanî gel eka
Giyan û malî hîçe la serkirde-w goranî min
Rû bida bo dîn û millet zerreyê kurtî-w be dî
Giyan eden naken tehemmul alim û şêxanî min
Ew kese bedbîne îspatî cehil bo xoy eka
Wa eka înkarî zor û debdebe w dewranî min
Laperrey tarîxî alem şahide bo dewrî min
Diyare hêşta Taqî Kîsray dewletî Sasanî min
Iddî'ayî ilmî mosîqa emin îspat eka
Rast û sêgaw û beyat û lawik û heyranî min
Piyawî wek siltan Selahiddîn Eyyobim buwe
Fexre bo îslamî alem kirdewey sultanî min
Inqîlabî çonî pêk hêna le îslam û Ereb
Mîr (Ebû Muslim) bû serkirdey gelî şêranî min
Nadirî Efşarî Ebdilkerîm Xanî Zenî
Dwênê dengî da le alem setwetî şahanî min
Guftugo ba întîhay bê xatimeş bê bem qise
Nisbetî arî bese bo en'ene-w inwanî min
Ebdilxaliq Esîrî
53
Hejmar 5
SAL1
DUŞEMB
HAWAR
Kovara Kurdî
8Tebax 1932
Revue Kurde
TEDEXISTIYEN
KOVARE
Nemirê Miksî
Qedrîcan
Dr. K. A. Bedir-xan
Herekol Azîzan
Bozan Şahîn
Çîrokbêj
Çîrokbêj
Qedrîcan
Dr. K. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
Stranvan
Faiqê Bêkes
Zozanê Tocî
Berdêlk
Ji min bawer bibe
Melayê Cizerî
Hawar e
Dîk û rovî
Mar û mirov
Hêva çardeşevî
Welatê Kurdan
Elfabeya kurdî
Se malo gundo
Kurdewarî
BIRÊ
HEJMAR 6
WERGERANDI
Şakir Fetah
Hawar
Ji bona Hawarê
Gulbankê hişyarîyê
Cegerxwînê Kurdî
Mêla Elî
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
55
Rûpel 1
HAWAR
Hejmar 6
ZOZANÊ TOCÎ ÇAWAN BÛ , ÎRÛ ÇAWAN E ?
Yek ji zozanên meşhûr Kurdistanê
(Tocî) ye. Teqriba bi se hezar métro wan
ji rûyê behrê bilindtir e.
Di mabeyna Erdîş û Diyadînê da
zozanekî bi av û kanî bi gui û giya ye.
Çiqeder rindîyên tebîî hene xwedê je
dirîx ne kiriye. Berîya şerê mezin da
çawan bû? îro çawan e?
Pêşîya şerê mezin da Tocî cihê geşt
û seyrana keç û xortên di Heyderan,
Ademan, celalîyan bû.
Cihê rindan, bedewan û delalan bû.
Li her alîkî kon û xêwet li milî hev drêj
dibûn. Kerîyên mihê sor û çavreş li nav
gui û giyan da winda dibûn.
Li milekî şehîna hespan, li milekî kalîna mihan ji komên suwaran ji refê bêrîvanan û çiyayên délai jîndar dibûn.
Adeta her alîkî da wek coybarên avê ken
û şahî diherikîn.
îro çawan e? Eywah... ew çiyayên
délai û dilrûba, ew zozanên cenetasa îrû
cihê hirç û guran e. Cihê kêrgû û rovîyan e.
Ne hesp e, ne suwar, ne pez e, ne
şivan, ne bêrî ye, ne bêrîvan.
Gelo çî li wan qewimî û çî bi wan hat?
Bar kirin bi cîkî ve çûn yan şerekî
mezin li wan qewimî û hemî telef bûn.
Belê di pêşîya şerê mezin da tirko ji
bo vekirina rêya Tûranê dixebitîn.
Dixwestin tirkên Enadolê digel tirkên
Tûranê mitesil bibin. Di mabeyna wan
da tu hail memînin. Ew jî bi mehwkirina kurdan û istîla kirina Azerbeycanê
dihat wicûdê. Feqet tetbiqatê fïkrîmelûnane ji wan re mimkin ne bû.
Wextê ko şerê mezin destpêkir û xwe
ra firset xenîmet zanîn dest bi kuştina
file û tehcîra kurdan kirin. File li pêş
çavên wan kuştin, piştî wî dest bi derêxistina wan kirin. Ewî li Tocî, Sbînek,
Şerevdînê li ser avên sar, li ser kevîyên
berfê, li nav gui û giyan da, bi şîr û şekir
mezin bûyî, tirkan mal û menalên wan
ji destên wan girtin, tazî û birçî ji wela¬
tên wan derêxistin, hindek şandine ger¬
ma Mosilê, birek li Çiqûr-Owa, Edenê,
qismek li şorezara Qonyeyê rast qirin.
Ev qewmê nezanê wajûnbext hêja desîsa
tirkan xeberdar ne dibûn. Hikûmeta tir¬
kan di cihê miawenet da wesaîti imhaya wan tedarik dikir. Ew jî wek berxên
nav çingalê gurî da bi tewrekî masûmane minteziri eceli mewûdê xwe dibûn.
Yen ko nehatin tehcîr kirin li cihê xwe
mayî, ji nezanîya xwe hêj dostê tirkan
bûn, ji bo mizeferiyeta wan xwîna xwe
dirêhtin.
Mihacirên kurd tazî, birçî sefîl û
belengaz hêdû hêdû mirin, heta ji sedî
deh xelas ne bûn.
Ewên ko xelas bûn jî pirên wan nikarîyan xwe bigehînin welatê xwe, dîsa ava
bikin. Ewên ko çûyî jî îrû tirk xwîna
wan dirêjin li cihê çiyan û zozanan wan
davêjin hebs û zindanan.
De bigrî çiyao bigrî! zozano bigrî!
kanîyê bigrî, bê xweyîo, rebeno Nemiro bigrî.
Nemirê Miksî
56
HAWAR
Rûpel 2
-4Dewra felekê, eger ko kîn e,
Razan ji me re, qet bi qêr nîne
Mesken ne ni vîn, dar û devî ne,
Rabe Bedir- Xan, de rabe lo lo!!
BERDELK1
- Ji Lorîya Bedir-Xan re -
-1Rabe mêzeke, hebek li doran
Te xew dirêj kir, em pir li ber man
Êdin mezin î , lolo lawecan
Rabe Bedir-Xan! de rabe lo lo !!
-2Hişyar be êdî, niho pir qenc e;
Axa Kurdistanê, ji te re genc e;
Paşîya xewê, bizane renc e,
Rabe Bedir-Xan! de rabe lo lo !!
-3Gurê devbixwîn kete nav berxan
Ma nizanî berx? berx zarê Kurdan
Bûne armanca rimanên roman
Rabe Bedir-Xan, de rabe lo lo ! !
(l)Lorîya Bedir-Xan, di bin sernameya delalîya
zarowan û di hêjmara pênca, rûpela dudowê Hawarê
de belav bûye.
JI
MIN
Hejmar 6
-5-
îrû ye namûs, îrû ye xeyret
Der û poxanan, em bûne ibret
Êdin bes nîne, divê hemiyet
Rabe Bedir-Xan! de rabe lo lo !
-6Çerxa felekê, eger nesîm e
Pêşî ko herçend, kozik kemîn e
Çavê xwe veke, xwedê kerîm e
Rabe Bedir-Xan de rabe lo lo!!
-7Çiman nabêjî, gelo ci hal e,
Sebra me nema, binai bikale
Rabe ji me re, meydan kemal e,
Rabe Bedir-Xan, de rabe lo lo!!
Qedrîcan
Azman heşîn û avîje ye. Stêr wek
gewher û mirarîyan dibiriqin. Heyv bi
ruhnahîya xwe distire.
Le gava ez je re dibêjim, ko ez hej we
dikim, bila ji min bawer mebe.
.
BAWER BIBE
Robar hêdî hêdî diherike, pêlên wî
sar û xweş in. Ava wî bi kef e, û wek
zîv gewr e.
Meşa wî li destê, wek rêveçûna destgirtîyan û bûkan bialûs e, beza di nav
çiyan û gelîyan de, wek reprepa hespên
serhişk e.
Le gava ez je re dibêjim ko ez hej wî
dikim bila ji min bawer mebe!!
Rêl kesk e, siha wê honik û çak e. Li
ser çiqilên daran, çûkan dişeqin. Pelên
wan ter in.
Le gava ez je re dibêjim, ko ez hej wê
dikim bila ji min bawer mebe! ! !
57
Buhar bibihn û rengîn e, bi stran û
kêf e. Şîranîya wê xweş, xweşîya wê şîrîn
e. Tebîet ji xewê radibe û dikene. Her
kunc bi kulîlk û mêrg, bi av û dar in.
Le gava ez je re dibêjim ko ez hej wê
dikim bila ji min bawer mebe.
Can şîrîn e, jiyîn spehî ye. Ez hêj
ciwan im. Min hêj bîst û pêne buhar ne
dîtin. Gelekî hej jiyîn û hêvînê dikim.
Le gava ez ji wan re dibêjim ko ez hej
wan dikim, bila ji min bawer mebin.
HAWAR
Rûpel 3
Hejmar 6
De û bav, ap û xwal, pismam û dot- Diyarbekrê nivîsandiye. Le paşê dîsan
mam çiqas délai in.
vegeriya û hati bû Cizîrê. Salên xwe di
Bi wan re runiştin û di ber tifikê de welatê xwedêdana xwe de qedandine.
axaftin çiqas délai û xweş e. Li ser çiyBejna melê ne kurt ne drêj, le navîn
an û zozanan bi wan re gerîn û bezîn bû. Rûwê wî girover, sipî û sor bû. Çav
û birihên wî reş bûn. Riha wî sivik bû.
gelekî çak e, pê dilê mirov vedibe.
Le gava ez ji wan re dibêjim ko ez hej Gulîyên wî hebûn dihatin heta ber gûhê
wî. Por, rih û gulîyên wî hergav şehkirî
wan dikim bila ji min bawer mebin.
Heval heval e, le bra délai e. Çiqas bûn. Enîya wî fireh, stowê wî drêj bû.
ez hej brayê xwe dikim.
Rêveçûna wî bi lez bû.
Le gava ez je re dibêjim ko ez hej wî
Kefîyek davêt ser serê xwe, yeke din
dikim bila ji min bawer mebe.
jî li ser dipêçand. Xeftanek li ber bû.
Ez dilketî me. Delala min spehî ye,
Pêlaveke sor têxiste pêyên xwe. Eba
wek berfê gewr e, wek agira germ e, û
werdigirt. Hergav biken bû. Bi dora xwe
wek gulan sor e.
Dilê min di çavên wê de dîl e. Le gava re xweş dikir, dilê xelkî ji xwe nedihişt.
ez je re dibêjim ko ez hej wê dikim, bila
Mêla di Cizîrê de çûye rehmetê. Di
ji min bawer mebe.
taxa Tore di Medresa-Sor de veşartî ye.
Le welatê min, welatê de û bavé min,
Tirba melê ziyaretgah e, xelk gelek qed¬
welatê kal û kalikên min, welatê min ê
rê wî dizanin.
şîrîn, gava ez ji te re dibêjim ko ez hej
Feqehên Kurdistanê dîwana wî bi des¬
te dikim ji min bawer bibe.
tên xwe re digerînin. Hin beytên wê ji
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan ber dikin û qesîdeyên wê di civatan de
dixwînin.
Tirba melê qenc hati bû ava kirin. Le
vê paşîyê tirba wîxirab kirine. Eskerên
tirk kêlên wê şkênandin kevirên dora wê
birin û ji xwe re kuçên tifikan çêkirin.
JINENIGARI :
MELAYÊ CIZERÎ
Mêla yek ji şair û zanayên mezin û
navdar yê Kurdistanê ye. Navê wî
Ehmed Nişanî bû. Le bi navê Melayê
Cizerî nas û dengîn e. Mêla di Cizîrê de
xwedê daye. Xwendina wî a pêşîn jî di
Cizîrê de bûye. Piştre ji bona xwendinê çû bû Iraq, Sûrîye, Misr û Ecemis-
Dîwana melê li Berlin û li Stenbolê
hatiye çap kirin. Bi destên xelkî re gelek
nisxeyên destnivîs hene.
Mêla ji zmanê xwe pêve bi farisî, erebî
û bi tirkî jî dizanî bû. Ber destên wî gelek
feqeh bi xwedî bûne. Şairê navdar
Feqehê-Teyran jî, ji feqehên melê bû.
tanê.
Berdevkê mîrê Cizîrê bû. Le carekê
je enirî û çû bû Diyarbekrê. Mideke
xweş li wê maye, birek ji şihrên xwe li
Herekol Azîzan
58
HAWAR
Rûpel 4
HAWAR
E
Her rûj û heftî hêv û salan
Dîroka welat e rûpelên wan
Bav û kur û keç û mam û pismam
Pismam mirin di şopa dotmam
Hawar e kurê min hawar e,
Tu xew meke.
Gerek e ko sindûf û merbend,
Kurdmanc teva mirovên hev bûn
Yek jî ne cuda hemî jî tev bûn
Te zemt meke.
Gulîyên keçên kurdan
Di destên roman da,
Hawar dike
Tu xew meke lawê min ha were,
Tu xew meke
Cotkar û şivan bi ken kirin şor
Ser mêrg û zewî û solinê sor
Parone û ga û golikên reş
Gamêş û medek gedek hemî geş
Bozan Şahîn
JIZIN
Hogeç û bizin û berx û nogen
Wek av û co sipî û rewşen
UMEM
WELATÊ KURDAN
Cih cih bi bihuşt zmanê kurdî
Cih cih bi meqam û zarê kurdî
Dicle û Ferat û ava Xabûr
Dengîn.. di ser dinê de meşhûr
Ava ye welatê kurd û kurdan
Gencîne ye Zîn û çavê Alan.
Firdews e diyarê ap û xwalan
Axa wê nivîna bav û kalan
DR. Kmiran Alî Bedir-Xan
Ser Bozêrewan û zînê xweşreng
Mem lez dibezî ser ewr û ser meng
Bajar û gund qesr û burcan
Gî dilxweşî ne bi şewq û şadan
Ava ye bi reng û dewlemend e .
Ser erd û dinê jî bêmenend e
Hejmar 6
HÊVA ÇARDEŞEVI
Hênîşka min li ser balgê, serê min,
di nav kefa destê min î paldayî, linge
min î rastê bi erdê ve nîranî; destê min
î çepê li ser çonga linge min î çepê
bû...Jû pêve min xwe winda kir hişê min
ji serê min çû, ketim bajarê xewn û xey-
Her cih bi eşîr û kanîyên çak
Hêlîna welat û şadîyek' pak
alan.
îlon, Tebax, Tîrmeh, Adar,
Nîsan û Gulan û cot û bazar
mêze kir, agirekî bi gûr, pêtên wê hiltên û datên, çavên min ji ber ruhnîya
Gava ko min, li jêrê xwe, li deryayê
59
Rûpel 5
HAWAR
wê venedibûn; tîrêjan davîtin ronîka
çavên min...
Di nav deryayê de agir: agirekî wisan
bi silorî. . . ma tu car tê bîra tu kesî? Min
serê xwe ji deryayê bilind kir û li jor
mêze kir, Hêvek çardeşevî... Bi min re
keniya û bi xapandina min re mizmizî. .
û got:
- Lo lawikê délai; ma ne ma tu ji vê
bêhişîyê hişyar bibî? Ev, qederek e ez
li bende te me...
Tu diqefilî, min germî da te, bi ger¬
ma min tu ji xirîna mirinê xelas bûyî.
De rabe ji çêyîya min re berdêlvan bibe!
Le tiştek heye divê ko ez jî veneşêrim,
min çêyê bi te kir ne ji bona te, belkî ji
Hejmar 6
(Ji xewê veciniqîm)
Ax ! Ax ! gewra min, rinda min,
dilketîya min. Tu bi ci lewnî têî xewna
min ?
Ew, ne xewn bû, ew, ne xeyal bû, ew,
ne hêv bû.
Ew ser hatîyek qewîmî; gewra min,
rinda min, dilketîya min bû. Ewrê reş
jî dizanim kî bû.
Mifsido, ewro! te destê min ji gewra
min kir, û gotina min a dawî jî, di qirika min de hişt.
Ez, niho bi ax û keser, bi qîrîneke
bilind diqîrim:
Şermesar im ! gewra min. Ez jî hêvînê te, gorîyê te, candayê te me ! !
bona xwe...
Qedrîcan
Belê, Min tu dît nedît, bêhemdî xwe
varqilîm. Bejn û bala te, ez bêhiş kirim.
Ma çiman nabêjim? A bê hiş ez im! .
Lawikê min ez hêvîna te me!!
Herê, tê bîra min li min sar bû, diricifîm, dilerizîm...
Ew serma ne ji qeşa erdê, ne ji pûka
berfê, ne jî ji borîna ba û baranê bû. Ew
serma, ji bêkesîyê, û ji rebenîyê bû...
Xwîna min hişk bûbû, hêvê ter kir û
bi ser da dibêjî ez, hêvîna te me. Gelo
ez çiyê wê bibim? Devê min nagere û hêv
li bende cuhaba min e. Lo, xwedê, ez
ci vegerînim? ko hêva xwe dilxweş
bikim.
Damarê livînê kete zimanê min, min
dilkir, dest bi galgalan bikim, le ci bibînim: Min dît, ji qozîya bakur û roava
ewrekî reş, bi mij û xumam bi lez û bez
gihîşte ser hêva min. Gotina min di qirika min de ma. Hêv, reş dixeniqî..
DI K
U RO VI
Di gundekî xerab de, dîkek hilkişiya
bû ser dîwarê xanîkî û bang dida. Rovîyek daborî, xwe da ber dîwêr û deng li
dîkî kir û got:
Keko, dîko çî dikî hir?
Dîk le vegerand û got:
Rovîyo ma tu nabînî gundê me
xerab bûye. Ez jî bang didim, dixwazim
çend gundî û cotkaran bidim hev û gun¬
dê xwe ji nû ve ava bikim.
Heke welê ye, ma tu nizanî ko ez
jî cotkarekî kêrhatî me, de were cihekî
nîşanî min bike, ji xwe re koxekê ava
biqim û dest bi xebatê bikim.
Dîk qaîl bû, ket pêşîyê, rovî da pey,
ko herin nik kefxweyê gund ji rovî re
erdekî bibijêrin.
60
HAWAR
Rûpel 6
Dîk danehati bû, di ser dîwaran re
derbas dibû, diçû.
Gava gehiştin kavilekê, dîk xwe dahilanî deng li kefxwê kir.
Hejmar 6
re gote wan:
Divêt ez cih bibînim ko bikarim
qerara xwe bidim. Şûn da vegeriyan û
hatin ber kevirî.
Rovî ji mirov re got:
Tu kevirî rake.
Ewî ew rakir. Rovî ji marî re got:
Tu jî bikeve bin.
Mar kete bin û mirov kevir berda ser .
Bîstekê man, rovî deng ne dikir. Marî
Kefxwê rabû, rovî dît.
Kefxweyê te tajîyekî fêris bû. Rovî
baz da, tajî ket pey, da heta kuna wî.
Sibetir rovî dîsan daborî. Dîk ew nas
ne kir. Çîroka ava kirina gund je re got.
Rovî kenî û le vegerand:
Bextreşo dîko, hetanî ko tu kizîrê
vî gundî yî û tajî jî kefxweyê wî ye, ev
gund tucar ava nabe.
got:
Rovîyo kanî qerara te, ez di bin
kevirî de pelixîm.
Mirov dil dikir ko hère. Rovî xwe li
buwara wî girt û got:
Careke din, vî kevirî ji cihê wî
Çîrokbêj
rameke.
MAR
U MIRO
V
Çîrokbêj
Mirovek bi rê ve diçû. Rastî marekî
hat. Mar keti bû bin kevirekî mezin. Ne
dikarî bû derkeve, ne jî bilive. Dilê
mirov pêve ma. Xwe da ber kevirî, kevir
ELFABEYA
KURDI
Berdêlên wan di elfabeya erebî de ev
rakir û ew xelas kir.
Mar xwe daweşand, ser zikê xwe rabû
û drêjî wî kir. Bi wî vedaya. Mirovî got:
Maro, heyran , ma çawan dibe min
tu ji mirinê xelas kirî.tu dixwazî min
bikujî.
Marî got:
Ma ji mej ve em ne dijminên hev
in, ezê bi te vedim.
Mirov kir ne kir, mar je nedigeriya.
Paşî, gote wî:
Qet mebit em herin ji eqilmendekî bipirsin.
Mar qaîl bû, û dan rê. Gavekê çûn
rastî rovîkî hatin. Mesela xwe je re
gotin. Rovî li mirovî fedkirî û kenî. Pişt
m:
J
-J
g
-£
Ş- Ev herf berdêla (o£) a erebî ye.
Dengê vê herfê di fransizî bi (ch), di
elmanî bi (seh) û di inglizîyê de bi (sh)
têt nîşan kirin.
Ji herfên latînî ji bona nîşankirina vï
dengî di destê me de tu herf ne ma bûn.
Gora destûreke me diviya bû ko em bi
herfên hevedudanî emel mekin. Destûra me a pêşîn em dixistin nîzîngî elfa¬
beya tirkan.
Ji hêla din cihderka vî dengî gelek
nîzîngî cihderka herfa (s) ye.
Miletên ko di zmanê wan de ev deng
61
Rûpel 7
HAWAR
nîne li şûna wî (s) dibêjin.
Di zmanê yûnanî de (ş) nîne. Ji lew¬
ra yûnanîyên ko nû dest bi frensizîyê
dikin şûna (chambre-şambr) (sambr)
dibêjin û pirsa (paşa) (pasa) dixwînin.
Di encamê de me ev deng, wek tirkan,
bi vê herfê nîşan kir.
Ji xwe ev şikl di elfabeya xelkê Romanyayê de, ji mêj ve hebû.
X- Ev dengê ko di elfabeya erebî de
bi herfa ( Z. ) têt nîşan kirin. Di hin zma¬
nên arî de jî heye, wekî niho elman vî
dengî bi (ch) nîşan dikin. Le miletên din,
wek yûnanan, bi (x) dinimînin.
Ev herfa ha di hin elfabêyan de, wek
ya frensizan, du dengan bihev re dinimîne û dide xwendin, yanî dengekî wê
dutakî heye.
Herwekî:
Alexandre - Aleksandre
Hejmar 6
Deng wekî ji pêşîya devê mirov derdikeve pêşkî û gava ji paşîyê derdikeve
paşkî ye.
Herwekî (t3) paşkî û (<ii) pêşkî ye. Ji
ber ko dengê (<3) ji qirikê û dengê (tLJ)
ji pêşîya wî derdikeve.
Di zmanê frensizî, elmanî û di hinên
din de (ku) dengekî dide ko rast bi rast
bi rast dengê wê (*D) yê ko di pirsa (kar
- ^>*é ) de têt bihîstin.
Xelkê Eşîra Bêrtî ji çaryekê re cari¬
nan (kart) dibêjin. Di zmanê frensizî de
ji (kuart) heye û mana wê jî çaryek e.
Tinê frensiz (t) ya paşîn naxwînin û
wek (kar - ^ "é ) a kurdmancî bê (t) dix¬
wînin. Di van du pirsan de dengê (ku)
a frensiz û (k) a kurdî wek hev in û di
tu tiştî de ji yek hev ne cuda, ne kêm,
ne zêde ne.
dûmahik heye
Exemple - Egzemple
Ji ber ko dengê wê ê dûtakî ji me re ne
gerek bû, me ev herfa ha wek yûnanan
û hin miletên din ji bona nîşankirina
dengê ( Z) existe nav elfabeya xwe.
HAWAR
Hawar!.. guwaya ci nawêk leme
ciwantir bo rojnameyekîîmroy kurd rêk
ekewê?
K. Q - Dengên ko di erebîyê de bi (<3)
û (<3) nîşan dikin û ji hev bi gelekî cihê
ne di zmanê me de jî cihê cihê peyda
Hawar: Le çawî hemû kurdêka dexwêndrêtewe; heta ku dar û berdî wulatekeşman deqîjênî. Hawar! hawar!. . .
Hawar: dukelêkî reşî ah û naley
lêqewmawanî kurd le derûnî Salihiyewe dête derewe....
Hawar: Awazêkî tund û karîger le
komele gorî mirduwanî Eyyûbî û BedirXanîyewe dête derê..
Hawar: Naleyeke le şwênêk dête dere¬
we, nawerastîrojhelat û rojawaye, şwênî diwarojî alem, belam cênişînî êstay
dibin.
Digel vê hindê (<3) a kurdî ji ya erebî
nermtir û siviktir e. Mirov dikare bibêje ko (<3) a me nizingî wê (q) yê ye ko
di pirsa (qristal) de têt dîtin û frensiz
(cristal) dinivîsînin.
Ji bona nîşankirina van dengan di
destê me de du herf hene:(k) u (q).
Gelo bi kîjkê dengê pêşkî û bi kîjkê
dengê paşkî divêt bête nîşan kirin.
kurd...
62
Rûpel 8
HAWAR
Hawar: Nemamêke be destêkî zana
le zewîyekî be pîta nêjrawe, belam bo
emey ber û bûm bida debê çawdêrî bikrê
ta gewre debê...
Inca be hemû hêzî xomewe deqîjênim: Hawar dênime ber ew kesaney dû
pûlyan le gêrfan da ye, kertêkî bo jiyanî em kovare dabinên.
Hawar dênime ber ew biwêj û nûseraneman, bo ew zana û têgeyîştuwaneman, ke perdey zemanê le goşey penhanî da şardûniyewe: Xoyan derxen,
qelem bixene kar be nûsîn tozê yarmetîy em rojname newnemame biden...
Hejmar 6
pêgeyadin û têgeyandinî kurd xerîk bûn.
Oh Hawar! .... Ezanim le kwêwe deyt
û le qurgî kê dêyte derewe ! . . . Eger leşyîş
le şwênî xoy netwanê bicûlê, be xwa giyanî hemû kurdperwerêk: Le serûxwarî
kurdistanewe defirête lat, ew denge bê
hêzet be hêz deka. . . Debê ew dengerastet be gwê rojhelat û rojawa da biçê. . . .
Dilî mirdû û zîndûy diwê rastperestî pê
raçenê!.. Êşî zamî çend sedsaley kurdî
be sezmanyan têgeyênê.
Şakir Fettah
JI
Hawar dênime ber ewaney ke yarmetî
pûl û nûsînyan pê nakrê, bikoşin em
kovare be naw, gewre û biçûkî kurdan
da bilawî bikenewe..
Hawar dênime ber ewaney ke her
hîçyan le nakrê, hewl biden em (kome-
BONA
HAWARE
Ji bo mîrê zirav û giran û serfiraz û
h unermend Mîr Celadet A lî Bedir-Xan
Yinde go bi navê Cegerxwîn hatiye
naskirin destê te maç dikim û bê hejmar
silavan li cenabê alîşan dikim. Hebûna
serê te li cîhanê ji padişahê mezin dixwazim û bi van çend xweşxwanê jêrîn
ez Hawara te pîroz dikim. Welê dîsa
wek pîroznama (Hamid Ferec) nabe
çiko wî ciwanmêrî berî her kesî Hawa¬
ra te pîroz kir.
le)-yan destkewê bixwêninewe, yaxud be
xelkî bixwêninewe ta le xoyan û le xelk
bigen.
Çunkî em kovare her pîtey (qiseyey)
be destî yekêkî zana û têgeyîştû nûsrawetewe; her qiseyey le dilêk hatûte derewe, be nasikî wek perrey gui, be qayimî (bo parastinî xoşewîstîy kurd) wek
sinûqî pola wehaye her bîrey le mêşkî
yekêk hatiwete derewe, kurd û kurdistan wek heykelêkî gewre û bilind hemîşe le pêş çawyaye, le xewda bewewe xerîke, le bêdarîşda her bewewe xerîke.
Hezar carî pîroz bitin ev Hewar
Hezar ah û zarîn dikin le ez im
Gelek xob û rind e wekî gulîzar
Ji wan bilbilan ê Cegerxîn û jar
Gulistanê zarê me ye ey ciwan
Dibêm ax welat ax welat ax welat
Ji bo bilbilê dilnexweş bû bihar
Evîna te kuştim kirim tarûmar
Çunkî em kovare hî yekêke bêçûy
gewretirîn û payedartirînî xanedanî kur¬
de, xanedanêk newe û neteweyan bo
63
Rûpel 9
HAWAR
Ber jî rebat e gihaye jêrîn
Cîkê xwe yê jêr bi jor bigorîn
Carek hère ser çiya û zozan
B' awazekî jînî ban ke kurdan
bêje hemû yek bibin bi hev re
Cane xwe bidin biçûk û gevre
Ci mêweyek şêrîn berê wê giha
Welat pir xweş e çol û deşt û çiya
Pesendîde go min berê wê dixwar
Li zozanê jorî di cihên avên sar
Ci bistanekî pir xweş û pir bi av
Di nîva welat min dîye se bihuşt
Heye tê de xox û bihok û hinar
Kilêbî û şaxî û cola Hesar
Li ber wê heye bexçevanek mezin
Hesar gelek xweş e deşt û çiya
Şehinşah û paşa ye û xundekar
Rez û bax û bexçe beroj û zinar
Serfiraz û comerd e ew bexçevan
Hewar e pir ciwan e keç e nûgiha
Didî her kesî wî berê avîdar
Gelek dîlber û nazik û nazedar
Hezar bilbilê dilşewat û bi xwîn
Mêla Elî
Qelen kêm e erzan e pêncsed qirûş
Di nêv baxê wê de dikin ah û zar
Bixwazin ji Alî Celadet bi xar.
Cegerxwînê Kurdî
GULBANKE
Hejmar 6
HIŞYARIYE
Çavê xwe veke ji xewab rabe
Mêze ko welat hemû xerab e
Carek li welatê xwe binêre
Rovîgah pişt çûna şêr e
Ew deşt tijî ji mêrg û ava
Roj tê de ji zû ve çûye ava
Ew goh zimiridên di ser de
Berfin dihelin û bax di bin de
Ew bax tijî gui û laie
Murxê seherê li ber dikale
Lewra go refek ji kund û zaxan
Hêlîn kirine di nava baxan
Bilbil ko bi zarê xwe dixwîne
Zax jî ji xwe deng bi derdixîne
64
Rûpel 10
HAWAR
KURDEW
Hejmar 6
ARI
Kurde ta key bê xeber bî, nustinet bê arî ye
Wasitey dwa kewtinet imroke her bê karî ye.
Seyrî em qewmane ke çûn bûn û îsta bûn be çî
Heyf e bo tu wa esîrî boy te ebd û carî ye.
Itifaqî ger nekey lem cehle xot rizgar nedey
Paşe rojet qelbe be xwe îş û nûşet zarî ye.
Nîwero ye helse êtir bergi sistî dakene
Zulmeti şew wa be ser çû we'deyi wişyarî ye.
Rêynezanî berbide-w rêgey mearif bigre ber
Neştimanet zor ke sase-w jînî her xembarî ye.
Bêkesa qet'î ser bexweyî qed nekey
Kurdewarî zendewe-w mihtaci litfi barî ye.
Faiqê Bêkes
65
HAWAR
Rûpel 11
SE
MALO
Hejmar 6
GUNDO!
Çiyako! bilindo! rê di ber e,
Ezê bişînim Diyarbekra xopan,
Xelkê délai mi' di' serê vî çiyayî
Se biskê' di' şê
Hûrik, hûrik
berdane ser vî bayî
Şeva nîvê şevê, were tewafa sîng û berê
Hê' şîr tê ne geriyayê
Yar yar yar, se malo gundo!
Heyasekê bînim, ji bejn û bala te re.
Xelkê délai mîna mêkewekê
Ji en qereberbanga sibê, kew di ber e.
Yar, yar, yar, Xerabe mao gundo!
Heyranê! Heyranê, heyraneke dî jî
Te se biskê' di şê, berdane ser darê
Ez çûme derê çeman, çem ê sar in.
Zozanê' bavé te bilind in,
Berf û baran le dibarin.
îsal, sala hefta ye,
Berî lawikê min ketiye
Welatê xerîb û xurbetê,
Sing û berê min fadilê!
Bê mihas û bê tîmar in.
Yar, yar, yar Xopano gundo!
dergûşê, dihinîjî;
Te şewitand malê gundî û cîranan
Te şewitand lihêfa serçavê min jî,
Yar, yar, yar dêngê maqulan li te
Nayê gundo!
Stranvan
Çavên min ê reş, kil derman e
îrû, se rù', çavên min qerimîn,
Li derê van rêyan e.
Xwezî min zanî ba
Civanê min û bejna zirav
Çend rû' mane.
Yar, yar, yar, kambaxo gundo!
66
SAL1
PÊNCŞEMB
HAWAR
Kovara Kurdî
HEJMAR 7
25Tebax 1932
Revue Kurde
TEDEXISTIYEN
KOVARE
Kurdmanc qenc in
Cemîlê Haco
Mêrê min
Birîn
Edebiyatî kurdî
Hesinker
Ferhengok
Mişo û Xido
Elfabeya kurdî
Delalê Eyşê
Cemîlê Haco
C. A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
Hevindê Sorî
Qedrîcan
Herekol Azîzan
Herekol Azîzan
C. A. Bedir-Xan
Stranvan
BIRÊ WERGERANDÎ
Serjêr
Hawar
Lawêkî Kurd
Hawar
Le Hawarda
Zarê kurdmancî
Ey fecir
Ji xwendevanan re
Çapxana Tereqî
ŞAM- 1932
67
Rûpel 1
HAWAR
Hejmar 7
KURDMANC QENC IN LE NEZAN IN
Kurd qenc in û xwîna wan hemî heftê zêr ji civata xêrî re bit em dikarin
namûs, rûmet û cisaret e. Ji lewra wilo sed zarokî pê bidin xwendin. Ji ber ko
radibin hevdu dikujin û malên hev ewê dibistana bîne devê derîyê me. Mesref li zarokan naçe.
dixun.
Tu tişt jî , mirovan zana nake ji xwenYek ji wan serê xwe ji êdin re natewîne. Ji ber ko çavê xwe di vîîşî de veki- dinê pêve.
Cemîlê-Haco
rine. Ci xortê ko nû radibe, çavê xwe
li qencîyê digerîne, her dibîne mêrê qenc
û meşhûr ko xelk pesnê wî dide, ew e
Cemîlê Haco -Nivîsevanê benda jorîn
ko mêran dikuje û talanan ditîne û serê Cemîlê Haco ye. Gelo Cemîlê Haco kî
ye. Ciwan e, pîr e, li kû di kîjan dibis¬
xwe ji berbère xwe re natewîne.
Ew xort jî radibe dest bi kuştin, talan tanê de xwendiye.
Herwekî di encamê de kifş bibit hêjaû berberîyê dike û xebateke zor dixebite çima ko je re pesn e. Heçî mêrê kurd ye ko em bikevin pê van pirsîyarîyan û
li wan vegerînin.
ê ko kete îşkî her dixwaze ko li pêşîya
Cemîlê Haco xortekî bîst û yek salî
hevalan be. Pir caran jî em dibînin ko
yekî kurd bi çend hevalan re -ko ne ji ye, ne ketiye tu dibistanan, û ber destê
miletê wî- dikeve îşkî, ger xwendin be, tu kesî de ne bi salan ne bi mehan ne
mêranî be, ger hemalî be, ewê kurd li xwendiye, ji zmanê xwe pêve bi tu zma¬
pêşîya hevalên xwe hemîyan e. Çima nan jî nizanit.
Cemîlê Haco kurdmancê pêşîn e ko
tebîet û cisaretê wî qebûl nake ko kes
xwendin û nivîsandinê bi elfabeya zma¬
li pêşîya wî bibe.
Heke miletê kurd jî mîna van mile¬ nê xwe û bê arîkarîya zmanên din elitên din ko îrû pêşde çûne, zana bûne de miye.
Di sala hezar û nehsed û sîh de, ji ber
dîsan li pêşîya hevalan hemîyan bûna û
di nav miletan de meşhûr bibûna. Le ko em derbasî xetê bû bûn hikûmetê em
anî bûn Şamê û le rûniştandi bûn.
piçkî şûnda mane.
Hingî em çendek bûn. Cemîl jî bi me
Dermanê zanabûnê jî ev e. Heçî ko re bû, tevda di Taxa Kurdan de, bi
kurd e û dibêje ez çêlîyê kurdan im divê mêvanî li mala Elî axa Zilfo cih bû bûn.
arîkarîya civata xêrî bike, her kes li gora Şev û rûj nav hev de rûdiniştin.
Ez bi elfabê û zmanazîna kurdî mijûl
halê xwe, da ko civat jî bikare menfiedibûm.
Min ji her kesî tiştek dipirsî û
tekê li me bike, zarowên me bide xwen¬
din û dibistanan bîne devê derîyê me. her kesî ji mijûlahîya xwe re bendewar
Ma ne çêtir e ko em şêst heftê zêrên zer dikir. Cemîl ji herkesî bêtir bendwarî
li yek zarokî bidin heta ko em li bajar- nîşan dikir, qenc berdiket û têdigehişt.
Cemîl yekcar nexwenda bû. Hêj
kî ji van en dur bidine xwendin? Ew şêst
68
HAWAR
Rûpel 2
qelem ne kiri bû destê xwe. Çavên wî
hîn li ser tu xêzên herfan ne geriha bûn.
Ev, ji bona min jî derbeke qenc bû.
Ji kurdmancekî nexwenda re elfabeya
xwe hîn kirin.
Hingî, di destê me de tiştekî çapkirî
nîn bû, bivê nevê, Cemîl elfabeya kur¬
dî bi destnivîsê hîn dibû. Min her rûj je
re çend herf nîşan dikirin û bi wan re
pirsin çêdikirin.
Cemîl di nav heftekê de elfabeya kur¬
dî xelas kiri bû. Êdin bi elfabeya zma¬
nê xwe dikari bû her tişt binivîsîne û
destnivîsên rind bixwîne.
Ev e Cemîlê Haco û benda wî a pêşîn
" Kurd qenc in le nezan in ".
Divêt ko Cemîlê Haco, ji bona xor¬
tên kurdan nimûne bibit. Heçî xortên
kurd hene ko hej welat û miletê xwe
dikin û dixwazin xidmeta wan bikin bila
Cemîl bînin pêş çavên xwe û wek wî
bixebitin û ji xwe re û ji miletê xwe re
bifêde bibin.
Di heqê benda wî de ci bibêjim,
çawan pesna wî bidim ez jî nizanim.
Hewqas bibêjim ko heta niho tukesî
sebeba berberîyê û nifaqa kurdan bi vî
rengî û bi vê zelalîyê ne dîtiye, ne jî nîşan
kiriye.
Her bijî Cemîlo! Xwedê te ji mal û
miletê te re bihîlit.
Hejmar 7
Ji ser çiyayên bilind, ji zozanên çeleng
dengê şerî û stranên welatî dihatin.
Can û dil, lêv û dev şa dibûn. Gotin
distirand.
Di pala çiyayê Herekolê de, di gundekî ava û xweşik de, xelkê gund direqisîn.
Rûj, hêdî, hêdî di gencîneya ronahîya xwe de vedimirî. Di ser serê çiyayê
Herekolê de roj wek efsereke zêr dibi-
riqî.
Herekol xêw û şah e, roj tacê wê.
Ewr di nav rengên sor û heşîn, al û
kesk dibezin û dikevin himêzên hev. îşev
şeva daweta Zîn û Zend e. Zîn û Zend
îrû deh sal in bi zencîra hêvînê bi hevre
girêdayî ne. Sibe Zend ê hère daweta
welatî, daweta mêr û camêran, egîdên
kurdan.
Roj vemiriye. Pûşiyeke reş ket li ser
çiyayê Herekolê û berfen gewr. Ba nîne.
Rêl bêdeng e radize. Hêv di navbeyna ewr an de, bi rûyê xwe ê zîvîn dikene.
Di pala çiyayê Herekolê de, di gundekî ava û xweşik de du dil bextiyar in.
Sibe zû saet şeş e. Blûr û zirne bi çil
xortên kurd dimeşin. Zend di nav wan
de ye. Zend cem delala xwe, dizgirtîya
xwe, jina xwe tinê şevekê ma. Serê wî
giran e, dilê wî dişewite. Dilê hêvîna
delala xwe ye.
Celadet Alî Bedir-Xan
Şev e, şeveke tari. Bakî sar û xurt tê,
berf û baran bi hev re dikevin. Di nav
zinar û rêlan de ba difîkîne. Dengê wî
kûvî ye.
Zend tifinga xwe dide hevalê xwe, bê
Mêrê min di şerî de ye !
Di welatî de şerkî xurt, serxwerabûneke mezin çêdibû. Mîr û axa, eşîr û
gundî, jin û keç hemî dixebitîn.
Zîna xwe nikare, rêya xanîyê xwe digire.
69
HAWAR
Rûpel 3
Di pas wî re, dengê tifingan û hêdî, hêdî
guregurên topan vedimirin.
Hejmar 7
Yezdanê me de rabe
Bi camêrî nikarin
Bi bêbextî dikarin
Em jî ker in û kor in
Ji pira wan diborin
Ezman bi stêran tijî ye. Berf û bar an
sekinîne. Ba westiyaye. Bes ji dur ve
ewrekî reş dilive.
Li derîyê Zînê didin. Zîn ji hundir dipirse. Dengê mêrê wê tê:
Zînê... veke... ezim.. Zend.. mêrê
te.. Zîn derî vedike, ji Zend re mêze
dike. . .bi çavekî sar û tehl û je re dibêje:
Mêrê min Zend. . bi welatîyên xwe
ve di şerî de ye!!! û derî digire.
Ne qesr ma ne serban
Ne mîrek ma ne siltan
Ne saxî ma ne mirin
Hîmê me jî dibirin
Ken vemirî girîn ma
Derman çû û birîn ma
Keçik çû û kezî ma
Û aheke rizî ma
Dr Kamiran Alî Bedir-Xan
Gulistan bû kevristan
Ber çavên min Kurdistan
BIRIN
Arîkarê me nîne
Hêvî! çirakê bîne!!!
Çavê Binefş heşîn e
Sosin jî ket, bişîn e
Şêr bi lepê xwe Mêrg û zevî xirbe ne
Gund û qesr tirbe ne
Bilbil mirî gui mirî
Ne rez maye ne tirî.
Ne giya ma ne rêhan
Li parîzê Kurdistan
Ne gui û ne kulîlk man
Ne parîz û gulistan
Ne dengê xweş ne meqam.
Pêve j 'ah û intiqam
Ne ma le le ne lo lo
Qirik, kund, gur û eylo
Dikenin xudan saz in
Kezeba me dixwazin
Çavên bûkan b 'hêstir in
Mêrg û zevî xirbe ne
Gund û qesr tirbene
Kund digirîn distirên
Ne pez mane ne şivan
Ne blûr û blûrvan
Bilbil mirî gui mirî
Ne rez maye ne tirî
Hawar çû û hêstir ma
Nijdî mir û hêştir ma
Mamik kur û dirêj e
(Şêr b'lepê xwe) dibêje..
Gelî, Çiya guwah in
Ne xulam in ne şah in
Deşt û newal bi xwîn in
Dîroka me dixwînin.
Rêl û dehlik bûne zer
Zevî bûk in kezîzer
Xwelî bûne xerabe
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
70
HAWAR
Rûpel 4
EDEBIYATI
KURDI
Ewane ke kem û zor malûmatêkyan
heye le edebiyatî zimananî ewrupa dezanin ke le zemanî konewe, hetakû êstake léser se paye serkewtiwe we êstakeş
edebiyatî ewrupa debête se çeşnewe.
Ewiş: Edebiyatî goranî, edebiyatî çîrokî edebiyatî komîdî (temsîlî)
Edebiyatî ewrupa we betaybetî, ede¬
biyatî yonanî kon le payey yekemînî
derkewtinî hemû ibaret bû le goranî, we
lew deme yonanîyekan fikr û mêşkî xo¬
yan be " helbest " rêkdexist we destyan
dekirde bêjînî ew helbeste be goranî. Ew
şitane ke le dilyan deculayewe hemûyan rêkdexist be helbestî goranî, ke degeran le naw şax û dolanî dolanî Yonanistan, yan ke dadeniştin le ser roxî behrî
(îce ) dengyan heldebrî we destyan
dekirde goranî bêjîn, heta ewendey
pêneçû ehwalyan gorra, we destyan kirde medih kirdin û helbest heldan le ser
piyawanî gewre, qaramanan, we palewananî xoyan, hendê car ew helbestaneyan drêj dekirdewe we ber be medih
kirdinîş nedeman, beşku destyan dekir¬
de rêkxistinî jiyanî ew piyawane: le dayik bûnyan gewrebûnyan,xu we rewiştyan, mirdinyan be helbestêkî dûrudrêj ,
we be şewqêkî germewe destyan dekir¬
de bêjîn û gotinî ew helbestane. Be kurtî: Yonanîyekanî kon helbestî çîrokiyan dadena, yanî edebiyatyan le payey
goranîyewe serkewte payey (çîrokî)
înca engawêkî drêj edebiyat le payey
çîrokî mayewe, heta nexte nexte serkewt
û geyişte payey Komîdî, inca her lew
71
Hejmar 7
demewe bû ke edebiyatî komîdî le.,
ewrupa peyda bû we bilaw bwewe.
Eme payekanî serkewtinî edebiyatî
wilatanî rojawa ye. We eme payekanî
serkewtinî edebiyatî gelanî arîye. Aya
le wiltanî Kurdistan ru wergêrîne duwawe we binorîn le tarîxî edebiyatî, em
payane debînîn yan na??...
Madam edebiyatî kurdî, edebiyatêkî
arîye, debê weku edebiyatî zimananî
rojawa wa bêt, we debê beser ew payaneda ser kewtibêt.
Belê; edebiyatî kurdî le zemanî konî
pêşûda goranî bûwe, we kurdanî zemanî
pêşû fikr û mêşkî xoyan, awatî dilyan,
hemû be helbest rêkxistiwe, we destyan
kirdiwete bêjîn û gotinî ew helbestane
be goranî. Kurdanî pêşû -her wekû
beşêk le kurdanî îmroş awatî dilî xoyan
be helbest danawe, we ew helbestaneyan be goranî gotuwe; le damenî çiyayan,
yan, léser rûbaran, yan léser kanîû serçawekan be bilwêr, yan be şimşal ew
helbestaneyan gotuwe.
înca nexte nexte eme serkewtuwe, we
hezyan nekirdiwe ehwalî palewananyan
çîrokî ciwan û şîrîn û qincyan tenya be
helbestêkî goranî bibêjin, we her bewe
bimênêtewe. Beşku destyan kirdîwete
rêkxistinî ew şitane, ehwalî ew piyawe
bilindane be çend helbestêkî çîrokîy
dûrudrêj we dsetyan kirdiwete bêjînî we
xwêndinewey le beynî xoyan da.
Her bew ceşne edebiyatî kurdî le pa¬
yey goraniyewe serkewt bo payey çîro¬
kî; we kurdekan destyan kirde dananî
helbestî çîrokî, yan rêkxîstinî çîrokî xo¬
yan be şiklî helbest.
Inca çunke edebiyatî Komîdî bestra-
HAWAR
Rûpel 5
Lo! lo! Mémo bejnzravo lifena tayê
rêhanê pêda Une tûk û kelemo!
Ji dilê min re şifa û hem merhemo
Xeyala dilê min bi kul, bi elemo!
we be qewme bilinde mutemeddinekane we, we zor pêwistî medeniyyete, we
çunke hêşta hetaku êstake be tewawetî
pruşkey hetawî medeniyyet wilatî kurdistanî rûnak nekirdiwetewe, we şar an
Mişo çend beyt ji şihreke xwe jî gotin:
û dêhatî kurdistan be bergî ciwanî med¬
eniyyet nerazawatewe, leber ewe edebi¬
yatî komîdî le kurdistanda dernekewtuwe, we edebiyatî kurdî hêşta negeyiştiwete payey sêyem.
(tewaw ne bûwe)
Hevindê Sorî
MIŞO
U
Hejmar 7
Em biçûk bûn, pir nezan bûn
Ko mezin bûn, cangiran bûn
Li pêş çavên me dûman bûn
Ev sûcên bav û kalan bûn
Em ne dane ber xwendinê
Da bibînin rengê dinê
îrû jî hat rûja mirinê
Mişo dît ko ji beytên wî re kêfa min
hat, çendekên din jî gotin:
XIDO
Rojek hilat li me zer bû
Hêla xwedê li ser me bû
Herçend rabû xweş xeber bû
Paşê ne ma diçû ava
Hêv û stêrik li nêv nava
Em jî hemî tevda biçin
Du degbêjên deşta Sirûcê, Mişo Bekebûr û Xidoyê Hindawî hati bûn ziyareta Hawarê. Her du jî Berazî, Mişo Pîjî
û Xido Elaedînî.
Mişo peyakî bejnkurt û stûr, Xido
bejnnavîn û ziravik e. Emrê Mişo di
dora pêncihî, yê Xido di dora sih û pên-
Ci şîretên kur û bavan
Bibînin bejn û balavê
Bi ruhnaya her du çavan.
can de ye.
Ji me re Memê-Alan strandin, Xido
bû Mem û Mişo Zîn.
Xido: Mem li ser hespê xwe, li ser
kanîyê sekiniye, davêje ser Zînê :
Di dema rabûnê de, Mişo Hawarê di
destê xwe de gerand, dil kir ko li me jî
xweş bikit. Ev e diyarîya wî:
Ez Mem im, tu Zîn î
Ez kurê mîrê Mexribîyan im
Tu keça Mîr Zengîn î
Ez xwedanê 1500 xortên kurdan im
Tu xwedîya 40 carîyên kember
zêrîn, bi xelxalên zîvîn î.
Va îşa vaye vanî
Dêrgul bi mêrg û kanî
Se mêran qelem anî
Her se jî Bedir-Xanî
Dengbêjên me piştên xwe dan felekê,
berên xwe dan oxurê, xatir xwestin û
çûn. Oxura wan li xêrê bit.
Mişo, ji Zînê ve le vegerand:
Herekol Azîzan
72
HAWAR
Rûpel 6
ELFABEYA
Hejmar 7
Li ser berhevdanîna dengê van her¬
fan min çend tecrîbe çêkirine ko di zanî¬
na wan de hin fêde hene, herwekî:
1- Min ji hin xortên kurd re -ko ew
hînî elfabeya kurdî kiri bûn- pirsa (cris¬
tal) da nivîsandin. Tevda li xwe geriyan û paşê bi hev re herwekî di elmanîyê
de tête nivîsandin di şiklê (Kristal) de
nivîsandin.
2- Min ev pirs ji hin xortên kurd re
da nivîsandin ko herfên erebî nas diki¬
rin le bi erebî nizanî bûn. Bi (<3) kê û
di şiklê (Jllwj?) "qrîstal W." de nivî¬
sandin.
3- Min ev pirs ji kurdekî re da nivî¬
sandin ko bi erebî dizanî bû û bi salan
di medreseyan de xwendi bû, melayê
min berî ko binivîsîne, hinikî sekinî, pirs
çend caran bi lêv kir, di guhê xwe re kir
û ji min re got:
4- Gora bilêvkirina kurdekî nezan ko
bi erebî nizane divêt (JC^3) " qrîstal
W." bête nivîsandin. Le ko bi erebî hâte
xwendin dengekî paşkî de bidit ko ji
hundirê qirikê têt û kurdmancekî nezan
nikare derêxîne û weke xwe bi lêv bike.
Ji lewra bi imlake erebî a fesîh divêt
(OM-u^") "krîstal W." bête nivîsandin.
- Min ev pirs ji erebekî re da nivîsan¬
din. Qet li xwe negeriya û tavil di şiklê
(jC»,J) "krîstal W." de nivîsand.
Nisbeta (q) di zmanê kurdî de
(150/33798) û ya (k) (1056/33798) e.
yanî di zmanê me de (k) ji (q) bêtir e,
û nivîsandina (k) ji ya (q) yê hêsantir e,
û (k) ji (q) zûtir tête nivîsandin.
KURDI
Belê me goti bû ku (3) dengekî paşkî
ye. Herçend ev deng, rast birast di zma¬
nên arî de nîn be jî, di navbera (k) û (q)
de kêm û zêde ferqek heye, û di wan
zmanan de jî herfa (q) di eslê xwe de,
gora dengê herfa (k) dengekî paşkî nîşan
dike.
Zmanên latînî en îrû vî dengî perîcar
bi herfa (c) nîşan dikin. Ji ber ko ev du
herfên ha, di zmanê eslî de, berî hatina
pê, zmanên latînî en îrû bi hev guherîne.
Di zmanê latînî ê kevn de (K) bi tinê
di pirsên (Kaeso) û (Kalendae) karî bû
xwe hilîne, di en mayîn de (c) yek ketiye şûna wê ko xelkê Romayê ew mîna
(K) yek bi lêv dikirin û dixwendin. Her¬
wekî di pirsên (cable, café, corbeille,
corbe, cristal) de, ko bi (c) kê têne nivisandin, û ev (c) gora dengê (qu) yê den¬
gekî paşkî dide. Le belê di zmanê elmanî
de ko ev (K) yen ha bi (c) ne guherîne
ev pirsên ha bi (K) têne nivîsandin:
(Kable, Korb, Kaffe,Koffer, Kristal)
Niho divêt em hinikî bi behayê (Q) ya
kurdî ê dengî mijûl bibin. Ji bona wê
jî ezê (Q) ya kurdî deynim ber (c) ya
frensizî û (ô) a erebî.
De em pirseke frensizî bibin : (cri)
dengê (c) ya wê gelek nîzîngî (q) ya me
ye, û di navbera vê (c) yê û (q) ya pirsa
(qîr) hema tu ferq nîne mana wan jî yek
e, (crî) di fransezîyê de (qîr) e.
Wekî niho, mirov dikare pirsa kurd¬
mancî (Qrên) bi elfabeya frensizî wek
(crên) binivîsîne.
(dûmahik heye)
Celadet Alî Bedir-Xan
73
HAWAR
Rûpel 7
FERHENGOK
Ravekirin
Ji rayî vekirin, pêş çavan xistin û dan
zanîn; îzah kirin.
Deng
Vê paşîyê û gora mehcetê, ji pirsa deng
me çend pirs hevedudanîne. bi hênceta
pirsa (deng) ko di elfabeya kurdî de derbas dibe, em dixwazin van piesên nû û
hevedudanî ravekin û ji xwendevanan
re bidin zanîn.
Herekol Azîzan
ZARE
Dengînî
tevayî û halê ' ' dengî ' ' , herf carekê bi
şiklên xwe, carekê bi dengînîya xwe,
têne seh kirin.
Dengayî
Pîşeya dengan, pê tevayîya dengên zma¬
nekî tête seh û nîşan kirin.
Guwah
Ewê ko tiştek dît an bihistiye, piştre
awayê çêbûna wî gora dîtin an bihîstina xwe dide zanîn.
Pêşkî
Her tiştê ko ji pêşîyê ye.
Paşkî
Her tiştê ko ji paşîyê ye.
Dengê Paşkî
Ew Dengê ko ji paşîya dev derdikeve.
KURDMANCI
Kovareke kevn e. Ev heft sal in, xwe¬
yîyê wê ê xwedan vîn û hîmet, Mîrza
Huznî Mukriyanî kovara xwe di Riwandizê re derdixînit.
Mîrza Huznî berî hingê li Helebê bû.
Ji xwe re çapxanekî saz kir û bi xwe re
biri bû Riwandizê. Zarê Kurdmancî di
wê çapxanê de tête çap kirin.
Le sed heyf û mixabin ko zarê Kurd¬
mancî ji bê xweyî tê, ev du sal in, rûpe¬
lên xwe li xwe girtî bû û nikari bû derkeve.
Di bîst û se tîrmeh û 1932 û di roja
şembehê de ji nû ve vegeriya jîyînê û
der ket. Tê de gelek tiştên qenc û bi fêde
hene. Xêzên jêrîn ji bendeke wê ye ko
sernama serbihurdîya (biserhatîya) Kur-
Dengî
Bi deng re girêdayî, pê bendewar.
Dengê Pêşkî
Ew Dengê ko ji pêşîya dev derdikeve.
Hejmar 7
datî hildigre:
" Serbihurdî gevre û nawdaranî Kurd
le salî hezar û du sedê hicrî heta hezar
û se sed. Lem kovare da yek be yek ev
piyawe gevrane basî ekeynewe deyxeyne ber çawî xwendiware xweşewîstekanî zarê Kurmancî.
Û evane be kitêbîş teqdîmyan ekrê,
le esrîçiwarde bergîyêkemîn we le ewelî
em esrewe heta emro be bergi duwem
Cihderk
Cihê derketinê. Kanîya tiştekî. Cihder¬
ka (b) lêv in, yanî dengê herfa (b) ji
nawinrawe. "
Hawar hevala xwe ne a nûza le ji nû
ve za bi germîya dilê xwe hemêz dike û
lêvan derdikeve.
74
HAWAR
Rûpel 8
tê xweşhatina wê.
Ji Yezdanê pak je re jiyîneke dirêj
daxwaz dikit û pê re ji xwendevanên xwe
hêvî dikit ko kiriyarî Zarê Kurdmancî
bibin da ko ev kovara kurdî bikarit bijît
û xidmeta milet û welatê xwe bikit.
Hawar
LE
HAWAR
DA
Le Hawara dilêkî tewawe, cigerêkî
xwênîn, çawêkî pir firmêsk ebînim.
Le bêdengî şewda le nêw dengî giryanî minalanî bêbawik û jinanî bê rôle,
û nalînî ciwanemerganda dengî
(Hawar)-im dête gwê, nazik... dilgîr...
Hejmar 7
penşani
u parce
parçeyi
xoman
egeyn.
le Hawar da le esmanî bêtemî adabda dur le tenî siyaset bê ewey ke zerrey
zencîrî esaretman bête gwê, û kelepçey
ubûdiyyetman çaw pê bikewê, ya destî
xwênawî duşminman bibînin.. Dur
lemane le bin sêberî darî hîwada ehesyînewe nesîmî serbestî û azadî hel emjîn,
his be şêrînî jiyan û xoşî serbexoyî ekeyn. Le Hawarda hevalî kurde ceger xwînekanman ezanîn, şêwey peşêwî jînî
hej arî nezanî Kurd û minalanî gîrûdey
bê bav bra ebînîn.
Le Hawarda giyanêkî bilind, dilêkî be
hêz, çengêkî asinîn, gerdenêkî azad, û
damenêkî pak ebînin ke hemûyan le
leşêkda gir bûnewe û be dengekî berz
(hawar) ekat û ewtê:
Lam le tîjtirîn awazî mûsîqî hezîn
" dilê min ji bo hejkirina Kurdista¬
şêrîntire dête gwêm ew denge espayîye
her weku şiney nesîm, wirşey giya, naley
qumrî, qaspey kew û tavgey avî rûbar. .
dête gwêm. Weku ahî hezînî sere mergan ... Bê çirpe, bê sîrwe... bê deng....
meng. . . Le tirsî çavî bidan, le samî destî
duşminan be espayîy dête gwêmewe ah.
Natiwanim bilêm ci karî le dilim ekat ? !
Natwanim bilêm ci yadigarî le demaximda rast ekatewe û le ci perêkî dilim
eda !!. Le kam e'sabim ekewê !.
nê ye, xurtîya min ji bona arîkarîya Kur¬
distanê ye, xwîna min ji bona şer û rijan¬
dinê ye !!!".
Le Hawarda wêney çiyayanî xwênîn
û dolanî gulgulî rengî wilat, û nimûney
merdayetî şêraney Kurd ebînîn...
Le Hawara... le naw bergî ew kova¬
re kurdîyeda hîway jiyan eçêjîn, xuncey
azadî be xwên geşawebûn ekeyn dilêkî
be hêza le tengane perwerde kirawda
ebînîn. . . Le Hawarda kurdêk taze gencêkî azad. . jiyanêkî şêrîn ebînim. Bo yê
pêwîste şev û roj (hawar) bikeyn û le
yezdan biparênewe û bilên:
Dengî Hawar le Şamewe dête gwêm
le paş ewey deşt û biyabanî bêgane (biy¬
anî) kêw û kejî xoman ebirê. Belam
te'sîrekey nagorrê le dilî min da, nek be
tenha her le dilî min da, belko li dilî
hemû kurdêkîda. Gulê sîsî hîwa egeşînêtewe, meylî azadî taze ekatewe, le
" Bijî
Hawar ".
75
Hawar...
bimîn
xêwî
HAWAR
Rûpel 9
Ta weku dengî Hawarman egate perdey kirdigar destî xwênawîman dawênî duşmin egrê, zarî wişk û tînûman awî
ilm û fen û zanistî enoş. Ewsa be çengî
asinîn weku hetû cergî duşmin derbihênîn, toley bav û bray xoman bisendîn.
Êtir ... bijî Hawar .... bimîn xêwî
Hawar.
Serjêr
HESINKER
Hesinkerek şev û rûj, dixebitî ji dil can
Xebata wî zincîrek, ko naqete tu caran
Her carekê ko çakûç, lêdixist dilxweş
dibû
Imîda wî qewîtir, hêviya wî geş dibû
Çend rûj holê pêşveçûn, min jî bala xwe
dida
Zincîr hê ew zincîr bû, dîsa weke xwe
dima
Bi wî çakoçê biçûk, ew zincîra qerase
Ma tucar tê şikandin, gelo kî pê hesas e
Çûme ez nik hesinker, min je kire pirsîyar
Li ber pirsîyara min, karê xwe kir hebek
Hejmar 7
Wey ser çavan tu hatî, lo lawikê
zemanî
Ji xwe ez bûm çavnihêr, te bi xwe kir
xuyanî
Hêj hetanî vê demê, tukes nehat bi
meraq
Ne gotin gelo ci ye, ev teqîn û ev teraq
Guhdar bibe kurê min, tu hêjayî xuya ye
Sirê ji te veşêrim, ew ji bo min ceza ye
Berî ya min ferztir e, gotina bav û kalan
Gelek li cî gotine, rehmet li wan bi baran
Wan gotine " yê bêsebr, tim tihin û tim
bê av
Hûrik hûrik bi derzyê, qulteyn dibin
sardelav "
Ev xebat û cehda min gotina bavanî ye
Ger îrû neçe serî, bo sibê hêsanî ye
Bê imîdî ne qenc e, tu destê xwe vemale
Ne ez zêde xweh bidim, ne tu bo min
binale
Yekdest em bi repînkin, heval dibe zilcelal
Bira toqa dîlîyê, bibe polayê zelal
Em vê toqa lanetê, ji serê xwe biderxin
Hingî bira bibînin, ya em gur in ya berx
in.
sar
Qedrîcan
- Lo! mamê min î délai, kerema xwe
erzan ke
Dilopek ji derdê xwe, ji min re jî
nûş'canke
Herçend bala xwe didim, ev çakûç û ev
zincîr,
Tinê bûye derd û kul, tiştekî din nakev
bîr!
Heta kengê? tê wisan, bi teqîn û reqîn
ke
Xêrgunehê vê toqê, ji bendê re telqîn ke.
76
Rûpel 10
HAWAR
Hejmar 7
DELALÊ EYŞÊ
-1Delalê Eyşê. Delalê Eyşê!
Çiya bilind in, ez te nabînim
Destê xwe ser sînga te bigerînim
Li. dinyayê weka te ez nabînim.
-2Delalê Eyşê, Delalê Eyşê!
Ezê tenbûrkê çêkim, ji carde perdan
Ezê têlan bêxim ê, ji kul û derdan
Jinê délai, ji mêrê xerab
Tétine kuştin, nayine berdan.
-3Delalê Eyşê, Delalê Eyşê!
Ezê tenbûrkê çêkim, ji hestûwên maran
Ezê têlan bêxim ê, ji biskê yaran
Ezê devî deynim, bin guh, guharan.
-4Delalê Eyşê, Delalê Eyşê!
Ezê tenbûrkê çêkim, ji hestûwên çûkan
Ezê têlan bêxim ê, ji kezîyên bûkan
Na, ez nazewicim dosta min piçûk e.
-5Delalê Eyşê, li min û li wî dilî
O li wî dilî
Bejna te kulîlkan, nû xemilî
De û bavé te ser min û ser te
Çûne gilî
Leyla li min î, Leyla li min î
Terka te nakim heta xirêna mirinê
Ez ter bûme êdî, ji vê gotine.
Stranvan
77
SAL1
HEJMAR 8
DUŞEMB
12 lion 1932
HAWAR
ANNEE 1
NUMÉRO 8
LUNDI
12 Septembre 1932
Kovara Kurdî
Revue Kurde
TEDEXISTIYEN
KOVARE
Şêranîya zmanê kurmancî
Rêya Teze
Strana dilan
Dawet e
Edebiyatî kurdî
Hawarek
Kurdekî kiçik
Bêrîya welat
Ala Kurdan
Ferhengok
Elfabeya kurdî
Tirsim ez bimirim
Yelî délai
C. A. Bedir-Xan
Herekol Azîzan
Dr. K. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
Hevindê Sorî
Wecdî Cemîl Paşa
C. A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
Dr. K. A. Bedir-Xan
Herekol Azîzan
C. A. Bedir-Xan
Dîlokvan
Stranvan
BIRE WERGERANDI
Behmen Zeredeşt
Lawê Fendî
Mamoste
Ji Xanî ra
Hişyarname
Ez gorîya bangê te me
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
79
HAWAR
Rûpel 1
ŞÊRANÎYA
Hejmar 8
ZMANE KURDMANCÎ
Wekê ez gehiştim Bêrûtê roj çû bû
ava û se saet ji şevê derbas bû bûn. Sibetir, berî nîvro, ji mêvanxanê derketim,
min da kûçe û kolanan, û gehiştim meydana Burcê. Dinya germ, ba şil, bihna
mirov teng dibû, diçikiha.
Min xwe da ber siha qehwekê, cane
xwe divêsihand.
Bure meydaneke fireh û drêjkî ye. Di
nava wê de parîzekî kiçîk le spehî heye.
Bi giya, bihnûn û daran xemilandî ye.
Tê re aveke kiçik dibihure û dikeve nav
bêrmeke tenik. Erda bêrmê ji kevirên
şehkirî û benevşgon raxistî ye. Rengê
avê tê de winda dibe. Pêrm wek zevîyeke benevşîn xuya dike.
Li serê meydanê, se kûçeyên mezin ji bakur, ji rojhelat û rojava- xelkê bajêr
ditînin û le dirijênin.
Xelk di nav kûçeyan de mîna robaran diherikin. Ev se robarên ko di mey¬
danê de digehin hev, dibin lehîke boş û
xwe didin ber parîzî. Di ber caxên parî¬
zî re pêlên lehîyê dişkên û lehî dibe du
bir, birek di ber rastê û birê din di ber
çepê parîzî re diherike, heta piştî Serayê, paşê, dilopên lehîyê, ber bi behrê ve,
ji hev dikevin û belav dibin.
Xelk di ber min re dibuhirîn. Pîr û
ciwan, jin û mêr, dewlemend û belengaz; ji her rêzê, ji her rayî, ji her nijad
û miletî.
Min ew ji belg, dêm û serçavên wan
nas dikirin.
Carinan şefqekî gewr û pehn bi şaşikekî kesk diketin ber; kumekî sor di ser
çarikekê re diqeliqî. Jinikeke zik mezin,
wek denekî, gêr dibû û diket pista keçikeke narîn û bejnzrav.
Ev e, pêxwasek, qaşo bê hemdê xwe
destên xwe di ser hêt û navkelên van
pîrek û keçikan re digerîne.
Min cane xwe vêsihandi bû. Rabûm,
ketim nav pêlên lehîyê. Ji nişkê ve, ji
kolanekê, çend serîyên bi kum û dest¬
inai li min der bûn.
Ne lo!... hê zû ye... ma
çiman. . .dev je berde. . . Heso digot. . . na
herê..guh mede....
Qet ne dihat bîra wan ko ez jî bi zma¬
nê wan dizanim, ko ez jî yek ji wan im.
Ji xwe ji min re zilamek divîya bû ko
hûrmûrên min hilgire, bibe mêvanxanê.
Min deng li yekî kir.
Xorto, heke vala yî bi min re were.
Xortê ko min deng le kiri bû, ji hevalên xwe veqetiya û da pey min.
Heta ko em gihiştin dikanekê min
deyn ne kir. Li dikanê min cixareyek da
wî û me dest bi axaftinê kir.
Xorto, tu xelkê kû derê yî?
Ez xulam, ez bedlîsî me.
Le zmanê wî ne zarê xelkê bedlîsî bû,
min got:
Ma cire dibêjî ko bedlîsî yî, ji zma¬
nê te kifş e ko tu ji dora Mêrdînê yî.
Belê, xebera te rast e, le ez eslê xwe
dibêjim. Ez bedlîsî me, le di mihacirîyê
de derketim û di dora Mêrdînê de bi
xwedî bûme, ber vê yekê...
Kengê hatiyî Berûtê?
Ev bû salek û hin, ma ez xulam tu
ji kûjan welatî yî?
80
Rûpel 2
HAWAR
Hejmar 8
nim, le min ew gelekî bihîstiye. Li îra¬
qê min erebî û ingilîzî gelek bihîstine.
Li Sûrîyê her rûj erebî û frensizî dibihî¬
zim. Ez van datînim ber hev û dibînim
ko şêranîya zmanê kurdmancî di tuwan
de nîne. Le ci fêde ew bi kurdmancî
nizanin.
Ma bizanîyana ci dibû?
Hingî, ji kurdmancîyê pêve bi tu
zmanan xeber ne didan ....
Divêt tu jî , ji zmanê min bizanî.
Gora zmanê te tu ji welatê Botan
î, le di vî bajarî de tu botî nînin.
Pêlekê sekinî. Kifş bû ko difikrî û di
bîra xwe de li tiştekî digeriha. Di pey re,
rabû ser xwe, hat destê min û got:
Ez xulam, li sûçê min menêre, min
aniha tu nas kirî. Ji xwe min bihîsti bû
ko yek ji we li Bêrûtê ye. Min dil dikir
ez herim ziyareta wî le min fedî dikir.
Xwedê ji min re li hev anî.
Belê yek ji me li Bêrûtê ye, le ew
ne ez im, ew brayê min e. Ez li Şamê
rûdinim.
Di pey re ez û xweyîyê dikanê em
ketin bazara kaxeza Hawarê. Ji xwe ji
bona kirîna kaxeza Hawarê hati bûm
Celadet Alî Bedir-Xan
REYA
TEZE
Rûjnameke kurdmancî, bi herfên nû,
bi kurdmancîyekexwerû, li Rewanê, di
şiklekî spehî û çeleng de derdikeve.
Vê paşîyê çend hejmarên wê gehiştine destê me. Çavên me pê biruhn bûn,
dilê me şa û geş bû.
Kurdmancên Rewanê ji rûjnamê pêve
çend kitêb jî derêxistine. Me se car rûj
mijûlahîya xwe bi wan kirin.
Ji nav rûpelên wan en taze û ter bihna
kulîlkên çiyayê Elegozê, bayé zozanên
Serhedan dihatin. Di nav resmên wan
de şal-û-şapikê kurdmancî, xencer û
piştxencera kal û kalikên me dihatin
Bêrûtê.
Min şuxlê xwe kuta kiri bû. Kaxez bi
rêhesinê bihata rêkirin. Tinê kaxeza çermî min bi xwe re bibira. Xortê min çermê Hawarê kir pista xwe û me da rê.
Em çû bûn dikaneke din. Min bi xwe¬
yîyê dikanê re xeber dida. Kurdmancê
min di kurçikekê de li ser tetikan rûniştî li min dinêrt û dikenî. Min jî bi devkenekê je re got:
Xorto, te xêr e, cire dikenî?
Xêr e ez xulam, ji kêfa kurdmancîyê, ji kêfa kurdmancîya te dikenim. Belê
li Bêrûtê kurdmanc zehf in. Ji sibê heta
dîtin.
êvarê em bi kurdmancî xeber didin. Le
gava ji devê te dibihîzim hêj bêtir kêfa
min je re têt. Ax ez xulam, tu nizanî
kurdmancî çiqas şêrîn e.
Na herê,. kurdmancî kengê bûye
' ' Rêya Teze ' ' wek navê xwe taze ye,
nû ye, nûbar e. Le ji Hawarê kevntir,
bi emr je mezintir e. Hejmara wê a paşin
ko gehiştiye destê me a pencî û nehan
e. Li gora ko Rêya-Teze rûjnameke dehrûjkî ye, berî salkê û hin dest bi derke-
şêrîn
Bi serê te ê ezîz, tu zman wek kurd¬
mancî ne şêrîn e. Ez bi tirkî rind niza-
tinê kiriye.
81
HAWAR
Rûpel 3
Ev çend beytên jêrîn ji kitêbeke kurdmancên Rewanê ye:
Hejmar 8
STRANA
DILAN
Lêvên te du pêt in
Çavên te stêr,
Diranên te mirarî
Dilê te dêr.
Eyşê, Qurban, rabe j'xwê
Herin mektebê. dersxanê
Welatê kitêban pir şêrîn e
Meriv li wê dinya dibîne
De û bavé me tarîyê da bûn,
Ji dinê bê hes, bê xeber bûn.
Dîsan ji wê kitêbê şihreke zarokan:
Ava bi ronahî
Wek Zerdeşt î
Dinê û ezman î
Mêrg û deşt î.
Sor î rohelat î
Deng û nay î
Buhar û blûr î
Brûsk û ba yî.
Bizina Pîrê
Bizina pîrê çû çolê
Le da berf û bagerê.
Pîrik derket ji malê.
Li bizina xwe digère
Hê! hê!
Bizina xwe digère
Sure pozê pîrê bir,
Pozê pîrê werimî;
Guran bizina pîrê xwar;
Pîrê li ser digirî
Way! way!.... liser digirî
Porên te zêr û zer
Cane te zîv
Tu bibe ji min re
Taştê û şîv.
Taûsê arper î
Kenîna bûk
Bikene dimirin
Bakur û pûk.
Tu ewrên ezman î
Tu keskesor
Li ber lamên te lez
Dimire sor..
Ji bona îro me hevqas got, pêşdetir
em dîsan ji Rêya-Teze behs bikin.
Em ji hevalê xwe re rêyeke xweş û
dawîyeke geş hêvî dikin. Divêt ko her
gav me hay ji hev hebit û gerek e ko em
hevdu ser xebata hev serwext bikin.
Tijî hêvîn tu î
Hesret jî tu
Zana û ferzane
Şîret jî tu
Herekol Azîzan
Çûkeke délai î
Dengekî çak
Kanîya zelal î
Wek berf î, pak.
82
Rûpel 4
HAWAR
Hejmar 8
Xwesteka min tu î
Strana min î
Mêkewa min tu î
Şivanê min î
Tu bibe ji min re
Xezala min tu î
Çavên te reş
Ez beranê te me
Sînga min geş.
DA WET
Taştê û şîv
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
E
Ji zozanan hat quling
Xeber anî ji xweyîng
Dibê werin dawet e
Pêşnivêjê te me
Tu mizgeft î
Dilê min ezman e
Tê de stêr î.
Dawet e xweş dawet e
Ji kurdan re rûmet e
Dawet şer e, şahînet.
Bê xweyî man gund, kelat
Gazî dike ev welat
Di çavê' roj û hêv;
Ronahî tu,
Li qesr a spehîyan;
Avahî tu.
Dibê werin hewar e.
Bê kezî man keç û bûk
Di rêlan de ba û pûk
Sînga te çiya ye
Bê belg mane dar devî.
Tu agir î
Li buhiştê hêvîn
Pêxember î
Navno dikin kurdanî
Ne heliştin mêranî
Kurdino rabin dawet e.
Bêkes im û tinê
Û bê dotmam
Di vê dinyayê de
Bê govend mam.
Herê lawo dawet e
Dawet e xweş dawet e
Bûka te jî Kurdistan.
Kulîlka Adar î
Bihna buhar î
Tu deng û hawar î
Stêra êvar î
Kezîyên wê délai in
Ci nermok û şepal in
Ber meqesê mede wan.
Pêşnivêjê te me
Tu mizgeft î
Dilê min ezman e
Welat! welat! welato!
Dengê avê ci zîz e
Newal je re ezîz e
Ji zozanan hat quling
Xeber anî ji xweyîng
Dibê werin hewar e.
Tê de stêrk î.
Porên te zêr û zer
Cane te zîv
Celadet Alî Bedir-Xan
83
HAWAR
Rûpel 5
EDEBIYATI
KURDI
-3-
Lewaney serewe be tewawetî derdekewêt ke edebiyatî kurdî edebiyatêkî arî
ye, we bilinde, we berze, we herwekû
edebiyatî zimananî arî qabila bo berzbûnewe we serkewtin. we her çende medeniyyet le kurdistanda bilaw bibêtewe
ewende edebiyatî kurdî serdekewêt we
berz débet.
Ba nextê binorin lew hezaran çîrokane ke kurdekan helyan bestwe.we dayan nawe , be tewawetî biyan xwênînewe, lew deme dezanîn ke hîç ferqêk niye
le beynî edebiyatî ême, we edebiyatî
zimanêkî rojawa we lew de me bilindayî edebiyatman deselmênin.
Aya helbestî çîrokî (Mem û Zîn) ci
ferqêkî heye legel helbestî çîrokî yona-
Hejmar 8
û debrêt bo Estemûl legel leşkirîy piyawî. Mîr Suleyman beg xuşkêkî zor ciwanîdebêt ke nawî (Xanzade Xatûn) débet.
Leşkerî hezî le dekat. Inca şewqî serbexoyî le layêkewe we girpey hez le kirdin le layêkî dikewe agir le diliber dedat.
We dest dekate dananî em helbes'e
ciwan û şîrîney xwarewe:
"Le wî dewrim denorî heta ewî zema¬
nê, le wî zemanim denorî heta dewrî
Qubad Xanê, le dewrî Qubad xanim
denorî heta dewrî Xan Suleymanê, le
dwerî Xan Suleymanin denorî heta dew¬
rî Cum Cume sultane, le dewrî Cum
Cume sultanim denorî heta dewrî şahî
Newşirewanê. Ekim ne dît wekû mîrî
Herîr û Herîr begiyan, le dîwanî hîze
romyan, helbestê be giranê. Ewro ke
dadesubhaynê, ci modet nîne lo ewî
axay,
ewetanê be tenê maytewe le wilanî kon (Ilyada) ! ! . . .
Aya ew helbestanî çîrokîye ke imro tî xerîbiyan bebê Xudanê.
Ewroke serê min dehêşe, dilê min qed
le ewrupa deybînîn çiferqêkî heye legel
helbestî çîrokîy îmro ke le kurdistanda hadi nabê leber giryan, eger emin rojim le helatibû le hêmû qedem û heft
bilaw bûwatewe!!...
Ewende pê nawêt, her nextê binorin şar an, dedatin le geliy Amedî geli Sûlalem çîrokey xwarewe we sirincî le bide- qê, dedatin le serî Herîr û Herîr begyyn ew deme bilindayî edebiyatî xoman an, dedatin le çemî Sûredê, le min xemliye be kulunkî sêwî we henarî we ewan
têdegeyn.
Em helbestî çîrokîyey xwarewe le des¬ we mîrate dar hermeyan, hemû aies
tî Herîrî rojhelatî (Hewlêr)-ke beşî seherî, beyanî komelêkî bulbulan, êke
nawerastiye le Soran bilaw bûwetewe. şaloran, be çirike çirîkê le naw da dekin
We lew nawe be (şirî leşkerî) benaw ban- dad û fixanê. Eger le hîkewe beser bêne
ge. Çûnke danerekey nawî (leşkerî) xwarê komelêkî mehbûb û zerdiyan
bûwe. Lem çîroke da basî (Mîr Suley- deyan gût: leşkerî!!... Eger etu hezdeman begî Herîr) dekat ke axremîn paşay key le xoşiyan qebûl nakey taliyan, bigeemaretî Herîr bûwe. Em qaremane çend re rewekî tûlan digel xêzanêkî tajiyan,
salêk beramber turkan radewestêt, we herewe serî Herîr û Herîr begiyan bike
hera dekat, le paşan deşkêt û degîrrêt I zewq û sefay ewan zerdiyan. Dênewe le
84
HAWAR
Rûpel 6
kolî qesarê, besik berdane, xine lênanê
çawreş kirdinê dégel kaniyan arekêkî
tinoke be tinoke deçorêtwe le gahî şare
kezyan.
Ewroke şayîyek degerê le serî meydanê, têdaye ayşî Suleyman begî dégel
mîrê medyan; eger şîrekî bigrî be pêne
sed zêrî le pêşra bidey le sîngî ewan zer¬
diyan. Le ber dilê min cezme ci nukar
nake leber ilûd û meçîdî ewan taqe şayîyan, emin le pas axê xom swar nabim
leçi muanekan deber piştî xom ranekem
ci xenceran helnagirim ci nasiraniyan
Hejmar 8
Rûj a ko Hawarê ji posté distînim,
dikim bin paşila xwe û newêrim zû zû
vekim. Ji ber ko kêfa dîtina wê ji xwe
jî didexisim. Hêdî, hêdî pista wê vedikim, li çermê wê dinêrim, li têdexistîyên wê agah dibim û paşê dikevim nav
rûpelên wê.
Hawar kanîyeke zelal, ez merivekî
tihn im; piyan piyan je vedixwim, agirê dilê xwe pê vedikujênim.
Apo, tu nizanî Hawar bi me çiqas
xweş e, çiqas délai û beha ye. Tu zanî
cira apo? Ji lewre ko ev se car sal in ez
di dibistana biyanîyan de dixwînim, hîn
ez bi xwe ne hesîya bûm le ev Hawara
dilşewat ez dîn kirim. Şev û rûj dixwî¬
nim, bendên wê ji ber dikim, û dîsan je
ter nabim.
Ez û hevalên xwe em nav hev da şêwirîn. Belê herçî ko bi zmanê me hâte nivî¬
sandin ji me ra hêsanî ye, xwendina wê
bikêf e. Ko me ew carkê xwend êdî ji
bîra me naçe. Ma ji bona herkesî jî ne
wisan e. Herê zmanê herkesî je re şêrîn
û hêsanî ye. Ji lewra her kes bi zmanê
xwe dixwîne û dinivîsîne. Tinê em kurd
di dibistanên xelkî bi zmanê xelkî dix¬
wînin. Ma cira ji bona çêlîyên kurdan
jî dibistanên cihê çênakin ko em tê de
bi zmanê xwe bixwînin.
Tu zanî apo min ci kir. Ser vê yekê
ez rabûm û çûm cem bavé xwe û min
je re got:
Bavo tu cira min dişînî dibistana
biyanîyan. Di wan dibistanan da zma¬
nê Hawarê nîne. Ew zmanê ko zmanê
min e, zmanê kurdmancî ye.
Bavé min hinik sekinî serê xwe kir ber
xwe, madê wî guhêrî, bi dengekî giran,
heldigirim keşkolêkî derwêşan, postalêkî haciyan; û depremewe leberî estiryan, deçimewe naw qewme gelekî
lewan dasinyan. Ewroke dade subhaynê ci modet nîne, lo ewî axa, ewetanê
be tenê maytewe le wulatî xeribiyan, we
nayêtewe ser ew mûlk û dewletan, heta
ebed û ebel ebediyan.
Hevindê Sorî
H A W A REK
Ji xweyîyê Hawarê, apê min ê dalal
Celadet Alî Bedir-Xan re :
Min çend xeber ji bona Hawarê nivî¬
sandinê. Ji apê xwe hêvî dikim bi çavekî qenc li wan mêze bike.
Ez yek ji wan kurdên piçûk im ko bi
şev rûjan, bi rûj şevan dijmêrim û di dilê
xwe de dibêjim: gelo Hawara me kûjan
rûjê ê bê?
Rûjên posté bi me nas in. Di wan
rûjan de em çavnêrîya wê dikin.
85
Rûpel 7
HAWAR
le zîz, li min vegerand û got:
Lawo xebera te ye. Divêt ko tu di
dibistanên kurdan da bixwînî. Le sed
heyf û mixabin dibistanên kurdan hêj
ne hatine pê. Belê di çavên te dixwînim,
tu dixwazî ji min bipirsî: " Ma cira heta
niho dibistanên me çênekirine? ". Çênekirine, ji ber ko herçî xwenda û zana
rabûne şûna ko xidmeta miletê xwe
bikin, xidmeta miletên din kirine. Zma¬
nê miletên din pêş ve birine û yê xwe şûn
ve hiştine.
Gava ji bavé xwe veqetiyam, dilê min
dişewitî ez gelek ber xwe diketim. Ji xwe
ra, ji milet û zmanê xwe ra, heyfa min
dihat. Herê gotinên bavé min rast bûn,
pêşîyên me ji milet û zmanê xwe ra guh
ne dan. Ma îrû, îrû jî guh nadin.
Herê ez bala xwe didim, ji çend mezin
û zanayan pêve , tukes di Hawarê de
hawar nake, naye hawara Hawarê. Ez
dibînim ko li wê meydana ko Hawar ji
miletê kurd ra vekiriye tukes hespê xwe
najo ê. Belê tukes nakeve tirad û meydanê.
Ez ji mezinên xwe dipirsim, we cira
em anîne dinyayê. Ji bona ko em bibin
dîl û xulamên xelkî? an em jî wek xelkî
xudan rûmet û bişeref, û bi serê xwe
bijîn. Heke wan em ji bona xulamîyê
anîne, xwezî ne anîyana û warên xwe
Hejmar 8
hev dibin lehî, lehîke boş. tukes, tu tişt
li ber wan nikare bisekine. Felata welatê
me di rabûna vê lehîyê de ye."
Belê apo, ew dilopên baranê em in,
em kurdên piçûk. Divêt mezinên me, me
bi dil û hişê kurdmancî bixwedî bikin,
da ko em bigehin hev û bibin ew lehîya
ko me bifilitîne û bigehîne mirazê me.
Paşî ez têm destên te apê min î délai.
Wecdî Cemîl Paşa
KURDEKÎ KlÇIk
Hêvîyeke mezin
Di vê hejmara Hawarê de bendek
heye: " Hawar ek ". Nivîsevanê wê
Wecdî, ji mala Cemîl paşa, kurê Mihemed begî ye. Wecdî lawikekî sêzdehsa-
lî ye.
Wecdî berî se salan bi bav û mamên
xwe ve hatiye Sûrîyê û îrû digel pisma¬
mên xwe di dibistanên Hesîçê de dixwîne. Wekê ez li Hesîçê bûm, wecdî dihat
nik min, me bi hev re xeber dida, ji min
re çîroka Rostemê-Kurd digot. Hej min
dikir û wek mamekî xwe li min dinihêrt.
Wecdî heta îrû ji xwendevanên
Hawarê bû, bi vê bendê bûye yek ji nivîsevanên wê.
Belê Wecdî bi salan kurdekî kiçik e
le ji bona dawîyê hêvîyeke mezin e.
Çavê min Wecdî!
Eve, herwekî te dil kir, min jî welê,
benda te existe Hawarê û belav kir. Ji
benda te re gelek kêfa min hat. Tu pê
xeberdoxîya hemî hevsal û hogirên xwe
dikî. Belê hevsal û hogirên te jî wek te
kor bihiştina.
Apo, ez ji te hêvî dikim bila ew mezi¬
nên ha li min megirin. Ma Hawar ne ji
bona hawar û gazîyê ye. Ez jî di rûpe¬
lên Hawarê de hawar dikim.
Apo, te carkê di bendekê de digot:
"Kurd ji hev cuda dilopên baranê ne,
cihê cihê tên daqurtandin. Ko gihane
86
HAWAR
Rûpel 8
difikirin, êdin ew jî dixwazin her tiştî bi
zmanê xwe hîn bibin û di dibistanên
kurdan de bixwînin.
Ewle be kurê min, hêdî hêdî, birêve,
ew jî de çêbibin.
Heta hingî divêt hon bi xwendina
Hawarê rind hînî zmanê xwe bibin.
Belê xebera te ye; xwenda, zana û
dewlemendên kurdan, herwekî divîya
bû, welê ne hatine hawar û gazîya
Hawarê. Le me hêvî heye, ew mirovên
cangiran jî hêdî hêdî ji çêrandin û
mezinkirina zikên xwe bigerin û herkes
gora halê xwe, hin bi qelem, hin bi dirhavên xwe bêne hawara me. Le em li
hêvîya wan ne sekinîn û nasekinin jî. Ji
ber ko ji hezaran pêrewî re pêşrewek
divêt.
Paşî, ez çavên te maç dikim, Xwedê
te ji bav û milité te re bihêle, kurê min
î délai.
Tinê li wê derê, di wê spehîtî û delalîyê de, dikarim bidil bikenim.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
ALA
KURDAN
Ronahîya dil û çav;
Diyarîya de û bav;
Pêsira wî roj û tav,
;
Spehîtîya ax û av
Ala kurdan ser be ser
Sor û gewer e kesk û zer.
Qehremanê ceng û şer;
Qiblegahê mê û ner;
Cayegahê can û ser
Afitaba dar û ber
Ala kurdan ser be ser
Sor û gewr e kesk û zer.
Hêvîya xortan û mêr,
Mihreba mizgeft û dêr
Şahê evd û şahê şêr
B'reng û bihn e zîv û zêr.
Ala kurdan ser be ser
Celadet Alî Bedir-Xan
BERIYA
Hejmar 8
WELAT
Sor û gewr e kesk û zer
Ax... dilê min çiqas bêrîya wê dûrîyê dike ! ! Wê dûrîya ko di nav wê de
ezman bi rengekî din heşîn e, stêr wek
çavên delalan dibiriqin, û çiya rawesti-
Dr. Kamiran A. Bedir-Xan
yane.
FERHENGOK
Bêdengîya rêlan, min dikişîne bin siha
xwe. Dixwazim di bin çiqilên berû, qizwan û kenêran de rûnim.
Mêvanxanê
Xanîyê ko mêvan û rêwîyan bi père
dihewînin. Wek odeyên gundên kurd¬
mancî. Le bi vê ferqa ko odeyên me herwe ne, Mêvanxanê bi père ne. Bi firen¬
sizî (Otêl) dibêjin.
Çiqas bi dilêkî şewitî, ez dixwazim
guh bidim guşguşa pelên daran. Dixwa¬
zim herim ronahîya hêvê, bi ser zinar
û ser serê ci yan de bibezim.
87
HAWAR
Rûpel 9
Vêsihandin
Rahet kirin. Xwe vêsihandin, xwe rahet
kirin e.
Belg
Ji belgên daran pêve ji cil û girêdanê re
jî têt gotin.
Kuta-kirin
Xelas kirin, qedandin. Me dersa xwe
kuta kir. Dersa me kuta bû.
Agah
Xeberdar, serwext. Ez agah bûm, ez
xeberdar bûm.
Xeberdox
Ewê ko bi nav û navê çendekên din, ber
hemîyan ve dibêje.
Xeberdoxî: Xeberdox-bûne.
Herekol Azîzan
ELFABEYA
Hejmar 8
xwe vekir, dengê wê ê kevn da alî û em
di warê qebaleyê de man. Ji ber ko
qebale li destûra me a pêşin çêtir dihat
û ji bona feda kirina wê destûrê ci fêde
ci kotekî hebû.
Di zmên de nisbeta wan jî hema yek e.
C : 102/33798
Ç : 103/33798
Di encamê de me dengê (Z- ) bi (c) û
yê (5) bi (ç) nîşan kirin.
Li hire dixwazim tiştekî di çavên
xwendevanan re bikim.
Ew dengê ko di elfabeya erebî de bi
( Z-) tête nîşan kirin di hin dewerên Kur¬
distanê û di pirsinan de ne wek dengê
xwe ê nas le bi awakî din têt bilêv kirin.
Bi awakî welê ko ser dengê (z) ya elma¬
nî diçe.
DENGDÊR
KURDI
-8-
Ji sebebên bingehî pêve ko yek bi yek
hatine ravekirin, ber vê yekê jî me nîşankirina (O) ê bi (q) û ya (t£J) ê bi (K) çêtir
û rastir dîtin.
C, Ç -Di destê me de (C) û (Ç) mane.
Me ev ji bona nîşankirina dengên (£)
û (Z") hilanî bûn.
Gora eslê van herfan dengê ( £) ji (ç)
bêtir bi (c) dihat nîşankirin. Herwekî di
latînîya kevn, di babelîska şeşa de, ko
diket pêşîya (e,i,y,ae,oe ) dengê (2*) a
me dida, mîna dengê (z) ya elmanî, wekî
niho di pirsên jêrîn de:(Ceres, Cicero,
centum, circus, Cyrus, César, cétos,
caremonia).
Digel vê hindê me ev herf ji pêşîya
88
Herwekî me berê jî goti bû dengdêrên
kurdî di drêj an kin bûna dengên xwe
de sersekinî ne. Yanî dengdêreke drêj
tucaran kin nabe û ya kin drêj . Di yûnanîya kevn de jî dengdêr holê bûn, dengdêrek geh kin geh drêj ne dihat xwen¬
din. Tinê di yûnanîya kevn de dengdêrinen navîn jî hebûn ko di zmanê me de
nînin.
(dûmahik heye)
Celadet Alî Bedir-Xan
Tirsim
Ez
Bimirim
Tirsim ez bimirim dilo heyran
Li vê paîzê delalo
Li vê paîzê.
HAWAR
Rûpel 10
Hejmar 8
Tirba min çêkin dilo heyran
Li binîya gûzê delalo
Li binîya gûzê.
Zarokê xwe bixwînînin
Bi qanûnan bizanînin
Belkî doza me hilînin
W'ezê ramûsim dilo heyran
Se biskê' di Qîzê hoyo
Se biskê di Qîzê delalo
Se biskê di Qîzê.
Hawar Kurdno ! nekin nekin
B' zmanê neyar galgal nekin
Zmanê Kurdan hon fireh kin
Keç û bûkan paymal nekin
Tirsim ez bimirim dilo heyran
Li vê buharê hoyo!
Li vê buharê.
Herê le herê le herê le zerîyê
Ez î nexweş im nexweşê li tayê yo
Bira cîkê min daynin li zozanê
Mêrgemîrê
Li ber belekîya berfê yo
Belkî keç û bûkê êla rengîn bên
herin seyrangaho
Çeleng gewra min destê xwe bide
Bin serê min evdalê xwedê yo
De wayê de wayê feleka mal şewitî
xayînê mi ra nayê
Tirba min çêl.in dilo heyran
Li binîya darê hoyo
Li binîya darê delalo
Li binîya darê.
Ezê ramûsim dilo heyran
Se biskê yarê' hoyo
Se biskê yarê' delalo !
Se biskê yarê '.
Dîlokvan
Lawê Findî
JI XANÎ RA
HIŞYARNAME
Çend xeberekî kurdewarîne
digel ruhê Ehmedê Xanî
Hawar Kurdno ! nekin nekin
Renca neyar ji bîr nekin
Şev û rojê hon xew nekin
Mêranîya xwe hon zêde kin
Xanî tu bes e bike hewarê
Rabe tu biliv ji wê mezarê
Bifkir tu bibîn diyarê Zînê
Sor e wekî gui hemî ji xwînê
Dûman û girî ji xanimanan
Hawar Kurdno ! nekin nekin
Yekîtîya xwe wenda nekin
Namûsa xwe paymal nekin
Çawan digehête asimanan
Feryad û fixanê duxt û bûkan
Zarî û hewarê van biçûkan
Cewira weled-heramê Cengîz
Ne rez hiştine ne bax ne parîz
Wêran kirine kelat û bajar
Hawar Kurdno ! eme pir in
Çavên me kesî nabirin
Naxebitin pir xizan in
Em bi qanûnan nizanin
Hawar Kurdno ! bilezînin
89
HAWAR
Rûpel 11
Talan kirine mezar û bazar
Cîkê zerî û délai û rindan
Le ir'ir e hirç û bûm û kundan
Hejmar 8
EZ GORIYA BANGE TE ME
Hawar hawarî Kurd e
Deng û gazî welatê
Mizgînî xwe nasîn e
Hatin be dengî Hawar
Kîj û kur, pîr û ciwan
Le
Bê hêvî mebe biner tu carek
Kurdên bi şiqaq bibîn mibarek
îro qe nemaye wan nîfaqek
Pêkve hemî bûne îtîfaqek
Tawisî û îsewî misilman
Ji Sêwas heta bighête Loran
Yek can û dil û yek hewar in
Bilcumle li gazîyê bi kar in
Şeş sale hemî bi xwîn dibazin
Azadî-w xwebixweyî dixwazin
Ya de bimirin û ya bijîn mêr
Qet laîq e Kurd bmînite êsîr
Hawar hâte çiyayan
Deşt û gund pê lerzan
Banghî azadî Kurdan
Yekbûnî Xweşî dilan
Kewte naw mal û xêzan
Herdem be demî Hawar
Pêk de koşiş û hawar
Huşiyar débine Kurdan
Ladeben şîna welat
Ez gorîya bangê te me
Behmen Zerdeşt
Bayezîd : 15 hizêran 1932
Mamoste
AKRE: 28 hezêran 1932
90
HAWAR
Rûpel 12
YELÎ
Hejmar 8
DELA L
-1-
Yelî délai, délai
Délai
De rabe emrê dilê min bi gorî
Sebra dilê min bê te naye delalo !
-2Yelî délai! su warê' me suwar bûne
Berên xwe dane w'alîyê rojhile da
Pêşîya selefê suwaran danî bû kûna çiyayê Evdilezîz
Paşîya selefê suwaran danî bû kûna girê di Kewkeb'da
De xwezî ji xêra Xwedê ra
W'ezê bibima baqekî gulan û rêhanan
W'ezê biketama destê lawikê xwe da
De w'ezê rûjê se caran banê min biketa ber simbêlê reş da
-3Delalo destê min berde
Zikak û kolanê' gundê me teng û tarî ne
Şeytan û avanê' gundê me gelek in.
Şeytan û avanê' gundê me gelek in
Dibê hinek ji wan bi hênceta agirî
Sibê, bêne bi ser halê min û te de delalo!
Délai
'
De rabe emrê dilê min bi gorî
Sebra dilê min bê te naye delalo!
-4Yelî délai, delalê mala bavé min di xewa şêrîn de
W'ezê dil nakim ji xewa şêrîn rakim
De w'ezê herim sûka Diyarbekra şewitî
Ebakî ji sorê besrawî ji kenarê delalê bavé xwe de bînim delalo!
Serê sibehê pê dakim.
-5Yeli délai
Yeli délai, heçî cuhabek ya xêrê
Ji kenarê delalê mala bavé min de ji min re bîne
"
Sehet xweş "
"
Yatejî"
91
Rûpel 13
HAWAR
Hejmar 8
W'ezê bidim ê ciwanika ber mehînê
We heke pê qaîl ne be
W'ezê bidin ê sed û bîst kîs û zînetê malê dinê
De heke bi wan jî qaîl nebê
Sed û bist aşên mala bavé min hene
W'ezê bidim ê, li biné sonikê, Nisêbînê
Délai
Emrê dilê min bi gorî
Sebra dilê min bê te nayê delalo!
Stranvan
92
SAL1
HEJMAR 9
in
30 lion 1932
HAWAR
Kovara Kurdî
ANNEE 1
NUMÉRO 9
VENDREDI
30 Septembre 1932
Revue Kurde
KOVARE
TEDEXISTIYEN
C. A. Bedir-xan
Cemîlê Haco
Welat û Al
Melayê gulê
Dilkoçerê
Kurdistan
Mîr û mar
Ji mirovên kêm re
Kula dil
Ez û Hawar
Elfabeya kurdî
Dr. K. A. Bedir-xan
Dr. K. A. Bedir-xan
Koçerê Botan
Dr. K. A. Bedir-xan
Cegerxwînê Kurdî
Elî Seydo
C. A. Bedir-xan
BIRÊ WERGERANDÎ
Ehmed Namî
Emîn Alî Bedir-xan
Koçerê Botan
M. Ehmed Botî
Daxwazname
Çend pend
Mîr û keşe
Marşa Kurdî
Pîrot
Lawêkî Kurd
Goran
Zînine xew
Mişorî diwaroz
Awatî dûrî
Çapxana Tereqî
ŞAM - 1932
93
Rûpel 1
HAWAR
Hejmar 9
WELAT, WELATÎNÎ Û AL
ke mezin û bilind e. Em pê xurt, zexm
û canfeda ne. Je re welatînî dibêjin.
Welatînî di hundirê me de agirekî
miqedes e. Péta wî agirî ji me re her tiştên welêt dide hez kirin. Ji lewre, di ber
çavên me de ax, av, çiya, deşt, dar û
kevirên welatê me ji yen welatên din spe-
Welat erdê bav û kalikên me ye.
Welat ew der e ko, pêşîyên me li wê
rabûne, ji bona avahîya wê xebitîne û
li wê mirinê.
Welat ew diyare ko, em têde sekinîne û rûjekê di nav axên wî de bêne
veşartin.
hîtir, xweştir û şêrîntir in.
Xelkê welatekî, welatîyên hev in.
Borî, hal û dawîya wan bi hev re girêdane. Zmanê wan, girêdana wan, her
hal û lebtên wan mîna hev in. Pêşîyên
wan li rex hevdû rabûn, rûniştin û
mirinê.
Welatî bi Qencîya hev şa dibin, ber
xirabîya hev dikevin. Şîn û şahîneta wan
yek in.
Xelkê welatekî brayên hev, pisma¬
mên hev in. Hergav bi hev re, dest bi
dest, ji bona xweşî, avahî û azahîya
welatê xwe dixebitin.
Kam û armancên wan yek in.
Ji bona welatê xwe can û malên xwe
didin der, xwînên xwe bêperwa drijênin.
Herê dixebitin ko welatê wan mekevit
bin destên miletên din.
Le miletin hene ko welatê wan, bi
awakî, ketiye bindestên neyar û dijminan. Wek welatê miletê me, Welatê
Kurdistanê.
Ev miletê ha ji bona rizgarîya welatê
xwe dixebitin.
Xebata wan ev e: Rûjekê berê biya¬
nîyan ji welatê xwe derînin û mîna mile¬
tên din biserxwe bibin, di nav hev de
bi xweşî, û bi qencî bijîn. Herkes hej
welatê xwe, hej welatîyên xwe dike.
Hejkirina welêt di dilê me de hêvîne-
Her milet xweyîyê alekê ye. Al nîşana milet û welat e.
Tevayîya heyîna miletan di ala wan
de civiyaye.
Al, namûs, rûmet û bextê miletan e.
Zarowên her miletî ji bona bilindî û
biqedrbûna ala xwe, bêperwa xwe didin
kuştin.
Ala her miletî je re beha ye. Di cejn
û şahînetan de qesr, seray, xanî û kûçeyan pê dixemilînin, di ber wê re diborin, slavan le dikin, wê maç dikin, datînin ser serên xwe.
Alên miletên biserxwe, di ser kelat û
bajarên wan re li pêl dibin, di rêveçûna
leşkerî de divekin (dikevin W.) pêşîyê.
Le alên miletên dîl, wek ya miletê me,
ji her derê biderkirî, lihevtewandî li ser
dilê zarowên wan de hilandî ne.
Miletên dîl dixebitin, xwînên xwe dirijênin ko biyanîyan ji welatê xwe biqewirînin û alên xwe li ser kelat û bajarên
xwe ji nû ve daçikînin.
Ala her miletî bi çend rengan û bi şiklekî din e.
Ala kurdan, ji jor ber bi jêr ve, ser
hev, sor, sipî û kesk e, di nava wê de roj
diçirise.
94
HAWAR
Rûpel 2
Divêt zarowên Kurdistanê bixebitin
û rûjekê berê vê rojê hilînin, ber bi
ezmanê Kurdistanê ve bilind bikin, li wê
bibrûskînin, welatê xwe ser avahîya xwe
a pêşîn vegerînin û di bin tava wê re
biserxwe û bi kamiranî bijîn.
Celadet Alî Bedir-Xan
MELAYE
GULE
Wextekî li bajarê Hesenkêfê belengazek hebû. Jineke wîjî hebû. Navê jinkê Gulê bû.
Belengaz herûj milek êzing dianî bajêr û difirot, dida bi qirûşekî, dudowan
û rûja xwe pê derbas dikir.
Rûjekê ji rûjan jina qêzî û miftî çûne
ser avê, ko cilên xwe bison. Jina belen¬
gaz jî çû û ser wan re cilên xwe şuştin.
Gava jina Qêzî û ya miftî çav li jina
belengaz kirin ko ewê cilên xwe di ser
wan re dişo, hema rabûn dest bi jinikê
û dijunan kirin. Drêj bûne, pora wê
vedirûn, ji ber ko ava cilên wê a biqrêj
bi ser wan de dihat.
Hejmar 9
nim, ne dikarim li pêşîya du camêran
nimêj bikim, ez de çawan bibim mêla.
Ez hêvî ji te dikim tu bêla xwe ji min
veke, ez kêrî vî îşî nayim.
Kir nekir bêla jinikê ji xwe venekir.
Reben mêrik rabû ser xwe, çû sûkê şaşeke xwe peyda kir û çû ser pira bajêr sekinî. Deftera xwe bi destê xwe re girt.
Pîrekek hat serê pire, ko belengaz dît
je pirsî:
Mêla tu ci îşî li vir dikî?
Ez niviştan çê dikim, pîreka ko mêrê
wê hej wê neke ez dikarim bikim ko je
hez bike. Jinikê got: Mêla ez di bextê
te me, mêrê min hej min nake, ko tu
carekê min bikî hema tu ci bixwazî, ez
ji te re sekinî me.
Sitilek mast jî bi jinekê re heye. Melê
got jinikê:
Vê sitila mêst û mêcîdîkî bide min
ezê nivişteke te çêkim ko mêrik hej te
bike.
Jinikê rabû, mast û mecîdîk, da melê.
Ji xwe rebenê melê nizane tiştekî bini¬
vîsîne, piçek kaxez reş kir û li hev
tewand da jinikê û je re got:
Di nav kezîyê xwe de girêde.
Jinikê jî mîna melê je re got wisa kir.
Ji ba Xwedê mêrik hej jinikê kir, hejkirineke zor. Xwedê ji melê re li hev anî,
heçî ko tê nik melê je re niviştekê çêdike, miraza wî tête cih.
Nav bi melê ket, Melayê Gulê holê,
Melayê Gulê halo.
Teyrekî hakimê bajêr jî heye, li nik
hêkim pir délai e. Rûjekê teyrê wî win¬
da bû. Çiqas pirs kir ne kir pejna teyrê
xwe nekir.
Gula belengaz jî li wan teqsîr nekir,
û paşê pol poşman cilkên xwe tev kirin
û dest bi girî kir, çû mala xwe hal hewalê
xwe ji mêrê xwe re got.
Merik jî got:
Hermet ez belengaz im û ew Qazî
û miftîyê bajêr in, ma ezê ci bikim, sixêf
û lêdana te ji wan re ma.
Nabit, ez li tu cihan rûnanim, yan
tu ê bibî mêla, yan tu ê min berdî, yekê
ji her duwan ji xwe re bigre.
Hermet, ez ne bi xwendinê diza
Rûjekê hinekan gotin:
95
Rûpel 3
HAWAR
Ya hakim ko ne Melayê Gulê tey¬
rê te derêne, êdin tu nema teyr dibînî,
le ko melayê Gulê li kitêba xwe binihêre, ewê tavil derîne, heçko xwendakî pir
xurt e.
Hêkim du xulam rêkirine pey melê.
Bi rê de mêla çav li teyrê hêkim dikeve,
dinav çavê darekê de. Mêla jî deng nake
heta gihişt nik hêkim. Slav da hêkim,
ewî jî slava wî vegerand, mêla rûnişt,
hêkim got:
Mêla xelk pir pesnê te dide ko tu
xwendakî pir xurt î, gelo rast e?
Belê ezbenî .
Mêla teyrekî min pir délai hebû,
ev çend rûj in winda bûye, min divê tu
teyrê min derênî.
Bi saya Xwedê û ilmê ezê teyrê te
derênim.
Carekê mêla kitêba xwe vekir, pa
Xwedê bide mêla ne bê zane ne pê. Ma
berê teyr ne dîti bû. Li kitêbê nihêrt û
ji hêkim re got ko teyrê te li filan derê ye.
Xulam çûn, di wê derê de ko melê
gotiye teyr dîtin û anîn.
Hakim ecebmayî ma, rabû ji melê re
pêne zêr dan.
Mêle perê xwe hilanîn, çû mal, gote
pîrek a xwe:
Hermet te ez kirim belakê ko ez
xelas nebim, îrû hal hewalê min ev bû
li ba hêkim, le hema Xwedê ji min re
lihev anî. Êdin bêla xwe ji min veke, ezê
ji vê melatîyê bigerim, melatîya bi derewan naçe serî
Qet ez qebûl nakim, tu ê mêla bibî.
Mêla reben ma ser halê xwe. Pas çend
rûjan xişrên keça hêkim winda bûn.
Hejmar 9
Dîsan hêkim şand pey melê da ko xişrên keça wî derêne.
Bivê nevê mêla rabû, bi dilêkî kul çû
derîzana hêkim.
Hêkim digel jin û keça xwe li eywanê rûniştiye. Mêla slav li wan kir û kitê¬
ba xwe vekir. Le hal ew hal e, mêla tu
tiştînizane. Li keçkê dinihêre, dibîne ko
Qulek di derpêyê keçikê de heye. Mêla
jî li Qulê şaqiz dimîne. Dawî hêkim got:
Mêla tu çima wilo difikirî û euhab
nadî?
Ezbenî, çiqas ez li kitêbê dinihêrim fikrê min li ser qulê ye.
Ser vê gotine keçik rabû ser xwe û got:
Nûka hat bîra min, xişrên min di filan
Qulê de ne.
Dîsan Xwedê ji melê re li hev anî.
Hêkim deh zêr dane melê û kir berdevkê xwe.
Çend rûj borîn, sebeteke hêkim tijî
père winda bû. Dîsan şandin pey melê.
Hêkim je re got:
Mêla hal hewal ev e, tu ci dibêjî.
Ezbenî, min ji te divê çil qaz, çil
weqî birinc û çil rûj mihlet, bitifaq ezê
sebetê derînim.
Tiştên ko melê xwestin, hêkim je re
dan. Melê birinc û Qazên xwe hilanîn
û çû mal. Ko xwedê je re li hev ne anî
mêla kengê sebetê derêne. Çavê melê li
wê bû ko her çil Qazî û birincî bixwe û
ji xwe re baz de. Jina xwe re qewîtî kir
ko Qazekê şerjêke, weqîkî birinc têxe
zikê wê û zixurekî jî berde nav û bike şîv.
Jinikê mîna melê je re got wisa kir.
Bû êvar, qaza xwe di nava xwe de danîn
dest bi xwarinê kirin. Pas ko qaza xwe
96
Rûpel 4
HAWAR
Hejmar 9
xelas kirin, melê rahişt zixurê ko di zikê
qazê de bû, avêt refikê û got:
Hermet tu ji bo Xwedê şehde be,
ve, ji lewre min baz da.
yek ji wan çû.
Dizên sebetê jî çil mirov in. Yek ji
wan tê ber quleka xanîyê melê dihesisîne gelo mêla ci bikit, sebetê derêne.
Ê diz gava gotina melê dibihîze di dilê
xwe de dibêje: "mêla em nas kirine" û
baz dide. Mêla bi xwe ji Qazê re dibêje.
Diz diçe hevalên xwe serwext dike.
Du se rûjan ser hev tên ber kuleka xênî.
Mêla bi jina xwe ve Qazê dixwe, zixurî
davêje refikê û dibêje:
Dudo ji wan çûn.. sise ji wan
û je re got:
Hakim rabû xwe avêt ser destên melê
Li dinyayê tiştek nîne ku tu niza¬
nî, em hemî koleyên te ne, herçî jî bixwezî ez ji te re sekinî me.
Melê got:
Ezbenî ezê tiştekî ji te bixwazim,
min divê ko tu qazî û miftïyê bajêr
bispêrî min. Ji ber ko pir neqenc û fesad
in.
Hakim rabû her du spartine melê.
Melê jî bi vî karî heyfa jina xwe ji qazî
û miftî hilanî.
Cemîlê-Haco
çûn...
Diz qail dibin ko mêla bi wan hesiyaye, ji tirsa xwe sebetê ditînin nik melê
û dikevin bextê melê.
Mêla sebetê dibe û diçe nik hêkim.
Hêkim sebetê vedike, dibîne ko qirûşek jî je winda ne bûye.
Hakim pir dilxweş bû, rahişt çil zêrî
dan melê. Êdin zman ser zmanê melê re
ne man, mêla bû îmamê bajêr.
DILKOÇERE!!
Çavên te xweş heşîn in.
Çima bi xem bi şîn in
Dengê te nerm zelal e
Biken' bibêj' menale !
Rêl ez im tu bihn û reng
Dilkoçerê b'nav û deng.
Rûjke înê hêkim şand pey melê da ko
li pêşîya wan nimêj bike. Mêla çû bihurt
hundirê mizgeftê, li ber mihrabê ma
sekinî, nezane bang bide ne jî qamet
bike, ma heyirî, li dora xwe dinihêre
nizane ci bêje. Hema carkê got şilb, li
devê derî da û baz da. Hêkim û civata
xwe çawan ev dîtin dan pey melê derketin derve. Ko paşîya wan ji mizgeftê
xelas bû mizgeft derxunkî ket.
Weke mêla ev dît bihna xwe da û ji
hêkim re got:
Ezbenî min zanî bû mizgeft bike-
Delala min tu naz î
Dengşîrîn î bi saz î
Bi çavên te dinê geş
Sînga te gui, gulîreş.
Rêl ez im, tu bihn û reng
Dilkoçerê b'nav û deng.
Tu aheng î b'iûr î
Tu alûs î bi nûr î
Ez dil im tu germî yî
Xurt ez im, tu nermî yî.
97
HAWAR
Rûpel 5
Rêl ez im, tu bihn û reng
Dilkoçerê b'nav û deng.
Hejmar 9
Welat e
Şewat e
Hêstirên min dikevin; çem e ,
Dîlê min
Dilê min
Êdî were delalê ! ! ! dem e.
Ez Gulan im tu gui î
Tu ahengê bilbil î
Ez birîn im, tu derman
Ez Qurban im ez heyran.
Rêl ez im tu bihn û reng
Dilkoçerê b'nav û deng.
Mamiz î
Bi saz î
Kanîya stêr bû dilê min, mir
Hej kirin
Tum birîn
Xwelî bûn ne ma pêt û agir.
Deşta dil de ask tu î
Hişê min re bask tu î
Çavên te xweş heşîn in
Çima bi xem bi şîn in?
Rêl ez im tu bihn û reng
Dilkoçerê b'nav û deng.
Adar e
Hawar e
Camêr tev dimeşin, bê Al in,
Stran û deng
Gui bê reng
D'mehdikan de zaro dinalin.
Salên te hê ne hejde
Di refê spehîyan de
Dotmîr î, bûyî serek
Xulamê te me bê şek.
Rêl ez im tu bihn û reng
Dilkoçerê b'nav û deng.
Gir û ber
Qrên û şer
Top û tifing diricifin.. Ah!!
Ax û dar
Gî Xwîndar
Ne mîrek ma ne siltan û şah!
Tu dotmîr î û mîr î
Şehyane yî bi jîr î
Dengê te nerm zelal e
Biken' bibêj menale !
Rêl ez im tu bihn û reng
Dilkoçerê b'nav û deng.
Kel û gund
Cihên kund
Jin û keç bure û qesr gî kêmbext
Li gorinan
Berazan
Bûk jî mir, ne ma serîr û text.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
KURDISTAN
Talî reş
Bîst û şeş
Le dil ne mir ne bû ax û rijî
Hêstir reş
Sîng, dil geş
Canên me gî camêrî tijî.
Êvar e
Pir sar e
Çol e, gir û çiyan bê dar in
Tarî ye
Zarî ye
Bê te dil û can birîndar in.
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
98
HAWAR
Rûpel 6
MIR
U MAR
Mîrek yê Cizîrê gelek xurt û dewlemend bû. Existe serê xwe ji xelkê xwe
re qencîkê bike.
Zencîrek da avêtin ser pir a bajêr, di
ser nîvê wê re jî zengilekî fêris da hilavistin.
Mîr banker di nav welêt de gerandin.
Ewê ko bikare zengilî bihejîne, mîr
miraza wî de bîne cih.
Rûjkê Xelkê Cizîrê bi rimêna zengilî
rabûn, ber bi pire ve çûn ko bizanin kê
zengil hejandiye.
Ci dîtin. Şehmarek, xwe pêçandiye
zengilî bi kerb û qehrê zingilî dihejîne.
Xelk le kom bûn û dan ber qîran, da
ko mar xwe je veke. Fêde ne kir, mar
zengilî bêtir dihêjand.
Xeber gihandine mîr. Mîr wezîrên
xwe hinartin pey ko mar hère balê. Mar
da dûv wezîran û çû xafa mîr. Serê xwe
dahiland kir erdê û paşê hilda, devê xwe
ber bi ezmanî ve vekir.
Mîr ji wezîrên xwe pirsîyar kir, gelo
daxwaza mêr ci ye.
Di koma wezîran de wezîrekî karnas
û şehraza hebû, got:
Ezbenî, mar kiriye tiştekî daxwe,
nikari bû, nêçîra wî di gewrîya wî de
maye.
Li devê mêr fedkirîn, strowên markî
xuya dikir. Xeratek anîn stro birîn û
mar filitandin. Mar da rê û çû.
Sibetir mar di hewşa burcê de xuya
kir. Bi devê xwe ve hûşîyekî zêrîn hildigirt.
Tukesî nikari bû mana vê ecêbê
bizane.
Hejmar 9
Zmanê mêr geriya û ji mîr re got:
Mîrê min meheyire, ev hûşîyê zêrîn
ji mêwekê tê ko di nav rezên te de şîn
dibe. Di wextê pêşîyên te de ew mêw
hergav holê hûşîyên zêrîn didan. Ji ber
ko pêşîyên te bi xelkê xwe ve adil û mihrivan bûn, zilma xelkî ne dikirin.
Mîr ji mêr pirsî:
Heke ez jî bi xelkê xwe adil bibim
ew mêw ji min re jî hûşîyên zêrîn nade
Mar serê xwe hêj and û got:
No, ezbenî ew edaleta ko ji bona
hûşîyên zêrîn tête çêkirin tu hûşîyan
nayîne.
Koçerê Botan
KULA
DIL
Begê min, serwerê min ey Celadet
Şehê min, rêberê min pur edalet
Tu binivîse di Hawarê selavan
Ji ber min ve li kurdmancan temaman
Ci kurdmancên Enadol û ci Sûrî
Ci loran û ci gewran û ci sorî
Ci gavan û ci sapan û ci mîr e
Gelek behtir li kurdmancên Cizîr e
Ji Nafiz beg bipirse ey begê min
Ci derman e, ji bo derdê dilê min
Birîndar e, ji ber daxa welat e
Gelo derman heye je re, li ba te
Belê Isa ji ezman hâte xwar e
Welê dîsa ne dî je re tu çare
Bi ser sînga me danî destê taze
Di rengê ayînê dî dil ne saz e
Dikir qîrîn digo derdê evîn e.
Ev e, derdê li Ferhad û Şîrîn e
Ev e, derdê ko pê çûne Mem û Zîn
Tu de bimrî bi vî derdî Cegerxwîn.
Cegerxwînê Kurdî
HAWAR
Rûpel 7
Vêpaşîyê Cegexwînê me ê xweşewîst
û hêjaji me re çend bend û xweşxwan
rêkirne. Ji ber ko ev hejmara ha tijî bû
bû me ji xweşxwana jorîn pêve tuwên
din nikari bû belav bikin. Ko Xwedê hez
kir di hejmara deha de emê çendekan
pîşkeşî xwendevanên xwe bikin.
Ji mirovên kêm re
- Bi Zerdeşt ve -
Jiyîn kanîyeke xwestinê ye. Le, di wan
doran de ko mirovên kêm digel paqijan
vedixun, kanî bijehr in.
Ez hêj her tiştên pakij dikim, le nikarim devê mirovên kêm û tihnîya peyayan pîs bibînim.
Wan bi kêmayîyên xwe ava zelal jehrdar kir.
Gava wan navê xeyalên xwe en pîs
kirin xwestek, armanc û axaftin jî jehrdar bû.
Weke wan dilên xwe en şil û şeylo
didin ser agirî, agir bêkêf dibe, dikeve
reşîyê û dû dike.
Eql û hiş bi xwe şayîya biriqandinê
dixin dur û dikevin tarîyê. Hin peyayên ko ji jiyînê xwe dane pas, ew tinê ji
mirovên kêm xwe dur dixistin.
Lewra ko ew ne dixwestin kanî û agir
bi wan re par bikin.
Hinên din ko ketine çolê û bi heywanên kuvî ezabê tihnîyê kişandin ne dix¬
westin bi hêştirvanên pîs li kevîya kanî¬
yeke rûnin.
Carina ji xwe re dipirsim.
Ma jiyîn hewcedarî mirovên kêm
Hejmar 9
Camerên wek teyrok û badevê hatin
û pê li qirika peyan kirin. Ewan dil diki¬
rin devên kortalên pîs û bêşerm bigirin.
Brao ! ! ma dilxwaza te ne aveke pakij
û avîj e û kanîyeke zelal e?
Hingî xwe bilind ke, di bilindayîyê de
kanîyeke zelal û pak heye, di dora wê
de mirovên pîs û peyayên kêm rûnanin.
Di wê de agir bireng e, dû nake, bi
pêteke sor diçirise.
Brayê min! ! dizanim ko tu pê kanîy¬
eke digerî.
Havîna dilê te wê honikayîyê dix¬
waze.
Were, di wê de, bêdengîyeke nerm
heye, ew bilindayî hêlîn û welatê me ye.
Em hêlîna xwe li ser dara dawîyê ava
bikin.
Eylo bi nîkilên xwe ji me re zad de
bînin.
Belê, em tucaran destên xwe dirêjî
xwarina ko mirovên kêm û peyayên pîs
je dixun, nakin
Ew destên xwe en bêşerm dirêjî xwa¬
rina me de bikin û pê dev û zmanên xwe
de bişewitînin.
Em wek eylo wek berf û çiyan di rex
bayé xurt de, de bijîn.
Emê carkê wek bayeke zor bi miro¬
vên pîs û peyayên kêm bikevin û bihna
wan bigirin.
Brayê min! ! ji dijminên xwe re şîretan bike ber bi bayî ve tif mekin.
û peyayên pîs e ??
100
Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan
HAWAR
Rûpel 8
Hejmar 9
jî bi elfabêkê mijûl dibû. Le berîya wê
EZ
U
HAWAR
Wek piranîya kurdên ko di welatên
biyanîyan de radibin û ji bona xwendinê ji malên xwe jî dur dikevin, min jî
zmanê xwe rind nizanî bû.
Pişti qedandina xwendina xwe nezanîya zmanê min li min ji berê girantir
dihat. Min dil dikir rind hînî zmanê xwe
bibim. Hawar hat hawar û gazîya min,
û ji min re bû mamhoste. Ji lewre çiqas
pesnê wê bidim jî dîsan nikarim bêm ber
qencîya wê.
Nivîsandina Hawarê bi herfên di nû
gelek bas e. Ji ber ko zmanê me, zma¬
nê kurdî zmanekî arî, Hindo-Ewropî ye
û tinê bi herfên miletên arîzman rast û
qenc têt nivîsandin.
Ji bona ko ez bikarim ramana xwe
çêtir ravekim divêt birhaneke wî nîşanî
xwendevanên Hawarê bikim.
Wekî niho, berî derketina Hawarê
mamhosta min pîrika min bû. Hingî
min zmanê xwe bi herfên erebî dinivîsandin. Le sibetir herçî ko min berî rûjke nivîsandi bû, min nikari bû ez bixwînim û weke xwe bilêv bikim. Ser vê yekê
min dev ji herfên erebî berda û ji xwe
re herfên latînî elfabêyek çêkir. Êdin bi
elfabeya xwe min her tişt qenc dinivîsand û rast dixwend.
Gava Hawar derket min elfabeya xwe
û ya Hawarê danî ber hev û dît ko her
du elfabê gelek nîzingî hev in. Ne gerek
e ko ez bibêjim, ev nîzingayî ez gelek şa
û kefxweş kirim.
Par çû bûm Kurdistana jêrîn. Li
Bexdayê min Tewfîq Wehbî beg dît. Ew
elfabeya Hawarê derket û me da pey.
Li Silêmanîyê di Civata Zanistîyê de
min çend xortên xwenda nas kirin. Bi
tevayî digotin ko zmanê me tinê bi her¬
fên latînî tête nivîsandin û ne bi hinên
din. Herwekî îrû jî em dinivîsînin.
Le divêt herçî xwenda û zanayên kur¬
dan hene pişt bidin me û elfabeya me
belav bikin, bi xwe hîn bibin û ji xor¬
tên nûgiha re hîn bikin.
Elî Seydo
ELFABEYA KURDÎ
-9-
Dengdêrên kin ev in: e, i, u
Dengdêrên drêj ev in: a, ê, î, o, û
A, O - Ev du dengdêrên ha di zmanê
me de jî wek yen zmanên din têne bilêv
kirin, le hergav drêj in û tucar kin na
bin. Weko:
A - çak, dar, pak, bar.
O - zor, gol, lor.
Tinê di zarê nîvro de carinan wek (eu)
ya frensizî û (o) ya tirkî tête xwendin.
Hingî bi danîna dû deqan li ser (o) ye
tête nîşan kirin: köl, göl
Ê - Gava me sehîtîya denganîya kur¬
dî dikir em rastî dengekî hatin ko nîzîngî
(f «J-âj *aj^ ) yê erebî ye.
Ev dengê ha ko di cara pêşîn de li (a)
yeke kin dimîne di rastîyê de ne (a) yeke
kin e, û nikare bibe jî. Ji ber ko di zmên
de (a) ya drêj heye û kina wê nikare hebe.
101
HAWAR
Rûpel 9
Di encamê de xuya bû ko ev dengê ha
ji (e) ke stûr pêve ne tu deng e. Belê ev
Hejmar 9
Serê salé bi herfên nû verêkî
Bese Namî xeberdana go pir bî
Wekî durr bî ewê her bê qedir bî
dengê ha (e) ke welê ye ko stûr tête
xwendin û herçî dengdarên ko didêre
Ehmed Namî
stûr dide xwendin
Ev dengê dengdêrî tinê di hin dewerên Kurdistanê de tête bihistin, ne di
hemî deran de.
Hebû ko em vî dengî bi danîna du
deqan li ser (e) nîşan bikin. Herwekî (e)
yen pirsên (pz) û (sd) ko bi herfên erebî
bi a û u- wek -^ û - dihatin nivîsandin
û dengdarên wan stur dihatin xwendin.
Ji hêla din ev ferqa bilêvkirinê di hin
pirsên erebî de ko ketine hundirê zma¬
nî tête dîtin.
esker ... ereb ... elî
êsker ... êreb ... êlî
ÇEND
PEND
Nakes hemî bûne mîr û axa
Yê ev kirî mala wî ne ava
Rabe hère nik heval û kalan
Da tu nekevî newal û çalan
Dermanekî çêke bo birînê
Da tu nekevî di nav nivînê.
Emîn Alî Bedir-Xan
(dûmahik heye)
Celadet Alî Bedir-Xan
MIR
DAXWAZNAME
Min dî ruhnîkî hil bûbû ji Damas
Şefeq da bû Cizîrê-w erdê Qafqas
Berê Birca Belek le pirsiyar bûn
Min gotî wan kî pêne herfê hawar bûn
Ne dî Namî li nav Kurdan yekî mêr
Ji bo çapa Hawarê çêbikî zêr...
Silavê gewheranî le'l û durr
J' ber Kurde Cizîrê hediye rê kir
Tu xweş hatî Hawarê serserê min
Te sohtî can û cergê dijminê min
Ricûkar im ji mîrê xwe Celadet
Wetenperwer xwedanê text û dewlet
Tu roznamakî Kurdî bo me çêkî
U
KEŞE
Carekê mîrê Cizîrê derketi bû gerê.
Rêya xwe xisti bû Tora Hevêrkan. Şevekê di gundekî filehan de ma. Di vî gun¬
dî de dêrek hebû. Mîr çû bû ziyareta
dêrê. Ji keşeyê dêrê re got:
Ezê ji te se pirsan bikim, le ne niho
piştî se mehan û ne li hir, li Cizîrê, heke
te li wan vegerand ezê te bikim petrîq
û heke te nizanî vegerînî ezê te ji keşetîyê bêxim û bikim dergevanê dêrê.
Mîr da rê û çû. Keşe ket texmînan.
Keşe ro bi ro diçelmisî, ji sibehê heta
êvarê riha xwe dikir nav destên xwe û
vedikişkişand. Di dilê xwe de digot: "
Xwedêo tu Xwedêyê min î çak î, ez jî
102
Rûpel 10
HAWAR
keşeyê te î rind im, ev ci bêla ye ko te
aniye serê min, ezê çawan li mîr vegerînim ".
Keşe xweyîyê pez û şivan bû. Halê
keşe diket ber çavê şivanê wî jî. Carekê
şivan ji keşe re got:
Bavo, ev ci halê te ye. Ci dest daye
te. Ji sibê heta êvarê difikirî û ber xwe
dikevî, ka bêje xulamê xwe belko min
tevdîrek je re dît.
Ji xwe keşe li yekî digeriya ko derdê
xwe je re bêje. Rabû derdê xwe ji şivanê xwe re got. Şivan kenî û got:
Ma ev jî tiştek e. Mîr ci dikare ji
me bipirse ko em nikarin le vegerînin.
Qet xem mexwe, min bişîne Cizîrê ezê
bizanim le vegerînim.
Keşe pê qaîl bû û dilê xwe rahet kir.
Se meh bûn temam. Keşe şivanê xwe
rêkir Cizîrê.
Şivan xwe gihand Birca Belek û der¬
ket xafa Mîr. Mîr bi kêf bû. Ji şivan pirsî
û got:
Keşe, ka bêje di behrê de çend
dilop av hene
Hejmartina dilopên ava behrê
gelek hêsanî ye. Tenê divêt tu émir bikî
ko devên çeman bigirin.
Mîr kenî û got:
Xweş cihab e. Pirsiyarîya duduwa,
heke ez xwe bifiroşim çend zêr dikim?
Hejmar 9
de ci dibêjim.
Ez xulam ev ji hemîyan hêsanîtir
e. Niho tu di dilê xwe de dibêjî ko ez
keşe me, ne? le ne welê ye, ez şivanê wî
me,keşe li gund e....
Bîst û neh.
Min ev seh ne kir, ev ci hejmar e?
Koçerê Botan
MARŞA
KURDI
Gelî biran werin cengê
Bişoyîn dil ji vê jengê
Bibêjim ez heta kengê
Nehin yek j' me bi vê rengê
Hawar heye em ci bikin
Werin da em xwe kar bikin
Karê li çiyan kar bikin
Da hon ji xwe re kêf bikin
Gelî biran bigrin govend
Bigrin cîkî délai û rind
Binpenc bikin wekî esed
De j ' we bixwazin her meded
Kêf û xweşî her pê we ye
Hon vê bizanin her we ye
Ev welat û cîkê we ye
J' biyanîyan re bê fêde ye
Hon ci bikin bê lome ye
Çavnêr in em 1' destê we ye
Bizanin ev şanê we ye
Welleh û billeh ev we ye
Ez ko kurd im ez kurdî me
J' cîkê xwe re ez gorî me
Ne bê dost û bê xwedî me
Ger ala bê li serê rê me
Mîrê min tu zanî ko Isa pêxember,
bi sih zêrî hati bû firotin. Herhal qail
î ko je bi zêrekî kêmtir bêî firotin.
Mîr ev jî eciband û je pirsiyarîya paşîn
pirs kir:
Keşeo, ka bêje min niho ez di dilê xwe
Ez ko kurd im divê bikim
Evan bran ji xew rabikim
103
.
HAWAR
Rûpel 11
Ez bidim şîr wan ker bikim (i)
Bav û kalan pê sax bikim
Mamewe bê kes, bê yar, bê newa.
Ta çaw bir bika her lalezar bû,
Giyandarî tenya balindey bê xem,
Tar û ribabî dengî huzar bû,
Hîç bû le çawya baxekey Irem.
Bav û kalên me pir bas in
Le em digel hev dilreş in
îro qewî em nexweş in
Maçû dikim çavên geş in
Xistmiye tirsewe çolî û tenyayî,
Hat ewe bîrim belênî Yezdan,
Beheşte witim, ère bê guman,
Nema lam îtir bîrî dinyayî.
Ez kurdîyê şernexî me
Xulamê Mîrê Botî me
Her wext ji wan re gorî me
Celadet Alî begê me
Hawarim kir de Êzedî bêçûn,
Firyad resim bê lem wehşetzare,
Ya rehberim bê bo rêgay derçûn,
Ya ne halîm ka lem ser û kare ...
Ey beg û ey mîr, ser û şah
Wek xurşîd, hewr û ba û mah
Hon ji me re pişt û penah
Daîm ji we re her Allah
Mustefa Ehmed Botî
(1)
Heye ko ev malik holê be : Ez bidim şîr wan
gir bikim (Wergêr)
ZININE
Hejmar 9
Nagah le penay darêkî berza,
Hâte derewe pîrêkî fanî,
Serapa bergî sipî le berda
Pirçêkî dirêj heta ser şanî,
Dû çawî geşî berraq û pir nûr,
Rûyêkî beşûş royiştinêkî weqûr . . .
XEW
Şewêkî rûnak wek çihrey dildar,
Asman bê pelé, zewî xamoş bû,
Cirîwey ester e le dur weku tar,
Bo dilî birînar zor be xuroş bû.
Nizîk bô we lêm fermûy "ey rôle,
" To çît, ci kareyt, ademîzadî ?
Bendît, azadî, matî, dilşadî ?
Çon rêt kewtote em cêga çole ? ".
Le laye şiney dilguşay şemal,
Le laye bilbil mest boy gui,
Minî bêçareş gîrûdey xeyal,
Badem pir ekird le xwênawî dil.
Witim "min kurd im netewey Sasan
Perestişkarî Azer û Êzed,
Hatûm bibînim ehdî pêşînyan,
Têbigem dewrî Dar a û Yezdegird,"
Hêndem xwardewe xwênî geş û sûr,
Nema twanay seyrî tebîet,
Bazim da, derçûm le cîhan, le xilqet
Firîşte asa firîm serewjûr ...
"Birêjim boyan firmeskî xwênîn,
Hawar berme ber tacdarî Mîdya,
Bilalêmewe, bikem zar û şîn,
Taku Hirmizman biga be firya."
Katê mandû bûm, şabalim şika,
Nîştmewe le naw gui û gulzarê,
Cêyekî tenha, ne bû giyandarê,
"Fermûy" ba biroyn bo lay
Akbatan,
Le wê bibîne be herdû çawit,
104
Rûpel 12
HAWAR
Giyanî pêşînyan, Mîdiya û Keyan,
Êstayş hewl eden bo berzî nawit".
Şahî kişwergîr bom hâte guftar,
Fermûy " pêşkeş ke sipasî Xisrew,
Be kurdî bedbext, be kurdî hejar,
Bid pê mij dey jiyanêkî new,
Be cûte roştîn ta geyîne şarê,
Pir le awazey şayî û zemawen,
Pir le firîşte-w perî şox û şen,
Nemdî le nawya xembarî carê...
Rojî her heldê, firar eka şew
Be rast egerê axirî zînine xew."
Pîrot
Le her la yarî, goyîn, cilîtên,
Le her la teqey nalî sôre swar,
Le her la cilwey rûyekî nazdar,
Le her la lencey yarêkî şîrîn.
MIŞURI
Le her la şorê, saz û newayê,
Le her la destey şoxanî xoş gil,
Le her la bangî, sêgaw sebayê,
Le her la çîmen, sihney xoş gui.
Desteye gurdî ciwan û cengawer,
Poşîde zirê û bergî asinîn,
Gurz û rim be dest, cengî-w dilawer,
Dewreyan dabû, bûbûn be perjîn...
Le paşî kirnûş û sipasî Yezdan,
Destûrman wergirt bo xizmetî şa,
Çûyîne astanî Keywan le asman,
Le taw debdebey serî sur ema...
Xwawendey Babil, qeyserî Roma,
Fir'ewnî Misir û şahî Naramzîn,
Hemû secdeber, zan û berzemîn,
Bo textî Dara-w îwanî Kîsra. . .
DIWA
ROJ
Bo lawanî kurd !
1- Birakanim ! Caran waman ezanî
eger îmro nanêkman bê hîç mişûr xwar-
Lew lawe koşkê, berz û serazad,
Pencey le eda legel kehkeşan,
Serfirûy ebû mangî direxşan,
Dax le dilî bû Babil, Ur, Akad...
Pirsîm le rehber " kê ye xawenî,
Em koşk û sera, em qesr û cahe? ".
Fermûy " nişîmen paytextî, şahe,
Muferke xolî, dar û dewenî ".
Hejmar 9
dinî sibeynêman be pêwîst ne ezanî. Le
ber eme detwanim bilêm: Herçî natewawîyek heye le wilatekemana, ci ilmî, ci
îqtîsadî... htd. gişitî leber mişûr nexwardine û leber bê bakî hatûte meydan û.
zil bûwe. Inca, êwe ke le diwaroj da cêy
bawk û bapîrtan ekewête des û ebin be
mamostay pêşkewtinî qewmeketan be
başim zanî le (Hawar) da hawartan bînime ber û le natewawî weten û millet
tozêk bastan bo bikem ke le heyatî emelîtana tewawî biken. Û pelî millet bigrin
û bîben bo sahey pêşkewtin û serbestî.
Lem cûlaneweye da be eqil û mentiq
hereket biken.
Çûnkî le herekata le eqil û mentiq dur
kewtinewe milletî pê mehû ebêtewe ke
emeş xizmet nîye, xiyanet û cînayete. . . !
2- Hawxwênekanim ! Pêrewî êstay
jiyanî wilat û millet ekeman zor
narêke, hîç mumkîn niye şan be şanî
medeniyet birwa : Xurafat mêşkî mil¬
letî pûç kirdiwe ! Le ber eme, le pêş
105
Rûpel 13
HAWAR
Hejmar 9
hemû şitêk da herçî xurafatêk le malî
xotana, le şarî xotana le dêhat da ci
xurafatêk ebînin, hemûy senge û berd
bénin ! ! ! Ewîş be şêneyî. Le fecrî tarîxewe ta Şerî Gewre kurd, ye'nî millete
xoşewîstekeman legel eqwamî rojhelat
da nasyawî hebû. Be hoy şerî Gewrewe
legel rojawayekanîşa nasyawî peyda
kird. Meziyyetî esasî milletekeman,
ye'nî kurd, be hoy tenha nasyawî legel
eqwamî rojhelata fewtawe, darizawe,
sen'etkara, awdêra, be sûretêkî dêmoqratane bicûlênewe û têbigeyênin millî¬
yet muqeddestire le hemû mu'teqeda¬
têk û lezetî bixene mêşkewe, û têbigeynin lem esre da bê millîyet jiyan mihale
û ebê kurd bo kurd bijî.
daweşawe.
tan bo bikem. Le wilatî muqeddesmana zanist be dû rêge da erwa.
1- Mektebî resmî
2- Xwendin le mizgewta.
Millet bo ye ewladî xoy enêrête mekteb
û mizgewt bo xwendin ke medenî û esrî
bê. Êwe pêwîste millet têbigeyênin herdû layan yek bixen ta efkarî millet le me
ziyatir nebê be dû kertewe. We efradî
millet le yektirî nagen eger wa bimêni-
Le hemû hengawêkî teceddud û
pêşkewtintana yekser lasayî ewropayekan bikenewe; lasayî rojhelatî kirdinewe le teceddud da bo ême bê kelke. Çun¬
kî le Şerq da û be taybetï le dewr û piştî
xomana çî ebînîn hemû be medeniyet
reng kirawe belam nawekey hewa ziyatir hîçî tiya niye. We esasen ewropayekan le tecedduda mamostan û tiya pîr
bûn. . Be fêrbûnî zibanyan etwanin yek¬
ser medeniyetin heqîqiyan lé wegirin.
3- Milliyet muqeddestire le hemû
mu'teqedatêk:
Qewmeketan gelé felaketî dî û eger
êwe be ezm û sebatêkî berzewe hewlî bo
neden, tûşî felaketî ziltir ebê. Sebebî
heqîqî eme ke hemû ferdêk le eynî derece da me'nay millîyet tê negeyînrawe.
Ta esta minewweranî muhteremman
her hewlyan dawe ke miteneffizan fêrî
mifkûre millî biken. Êwe ebê çak biza¬
nin her ewan kurd nîn.
Cûtyar, fellah, darfiroş, awdêr,
sen'etkar, ticar hemû kurdin. Ferde le
sertan le heyatî emelîtana legel cûtyara, fellaha, şiwana, gawana, ticara,
Bo pêşkewtin çîman ewê ?
4- Zanist - leşsaxî - saman
a- Zanist : Çûnkî xotan legel zanist
xerîkin be pêwîstî nazanim basî zanist
newe.
Metbûat : - Bo pêşkewtin û serkewtin û serberzî millet, metbûat wek aw,
hewa, pêwîste. Qedrî zibantan bigrin,
cilêkî ciwanî leber ken! elifbay taze
bilaw bikenewe, elifbay kon, kon bû.
Kitêbî ilmî, edebî, îctîma'î, îqtîsadî
binûsin, tercemey biken, le çapî biden,
bibin be aboney xezete û mecelle. Êwe
cesaretî edebî bixene mêşkî milletewe.
Tewsî'î metbû'at û neşrî muellefat be
isûlî şîrket bo kurd zor base û zor be sûkî
miweffeq ebê û kurd ekewête dewrî întîbahî heqîqîyewe.
Mektebî millî : Ême mektebî millîman niye, eme natewawiyekî bê aman
û gewreye. Êwe ke dilbrîndaranî kurdin
106
Rûpel 14
HAWAR
û cigersozin hewl biden mektebî millî
zor ken! Diyare ke xoman leşî xoman
derman nekeyn kes nayka! (hezar sal
bikey bêgane perestî le axirî da dênî
nuşistî) ibret. Mektebî dêhat rêk bixen.
Tarîx û coxrafiyay millî : Zor şûreyîye bo xwêndewaranî kurd û be taybetî
bo ême ke ta esta teqrîben hîç hewlman
nedawe bo ziyad kirdinî tarîxman! Ebê
çak bizanîn, lawanî eqwamî kun be kunî
wilatyan egerrên bo tewsî'î tarîxyan.
Çûnkî tarîxî millî xaliqî şi'ûrî milliye û
wilat gerran zê = hisî birayetî û nasya¬
wî exate mêşkî efradî eqwamewe. Be
kurd û Kurdistan çî lawêkî bizanê
Himalaya çend berze? Mêsêssîpî çend
dirêje ? Berlîn çî ye û çî tiyaye? werin
bigerên be dêhata, bizanin ladeyî kurd
le ci halêk da ye, çon ejî? Çend qiwetî
be sereweye? Çî exwa? Bo lawaz û hejare, Kurdistan ci new'e me'denêkî tiya¬
ye? We kê xwênî kurd emjê?
Ey lawan! ey mubeşşîranî serkewtin
û serberzî! bigen be firyay milleta.
Hejmar 9
û quwwete. Berne millet Ieşsax û dewlemend ebê.
c- Saman : Kurdistan ke mail kurdane, û qebrî dujminmane û qibley millîmane, serwetî tebî'î zore. Aw û erazî be
bereket şelaley be quwwet me'denî weku
newt, zêr û zîw û xelûz, asin benend tiya
heye, heywanat û nebatatî cuwé cuwê
zore bêşe û cengelî bê hesabe.
Wetenê û milletê ke emende dewlemend bê heyf niye ? şoreyî niye ? abrûçûn niye ? ewladî feqîr bê, heyf niye des¬
tî zillet bo esbabî me'îşet pan bikatewe!
Hewl biden! em miilete ke xotan ewla¬
dî cigergoşey ewin le feqîrî rizgarî biken.
Be çî ? Şirket.
Şirketî cil, tutûn û cigere, dar ù xelûz,
mîwe, hubûbat, seyrangay hawînan,
kitêb nûsîn. Hîç nebê bem sïrketane gelé
parey wilatekeman nadeyn be bêgane ke
minnetman le nazanê. Ke pareşman bû
hemû şitêkî pê ekeyn birakainm.
Qamûsî kurdî : înqîlabatî zemanê,
ewaridî tebî'î, zibanî kurdî şeq û peq kir¬
diwe, hewl biden qamûsêkî 'am biken
ta neslî atî le yektirî bigen. Berne xizmetêkî gewre bo 'alemî kurd eken. Hawxwênekanim.
b- Les saxî : Milletekeman qedrî leşî
sax kem ezanê, çûnkî herçî pareyekî
heye be desî çend eşxasêkeweye û murşidêkî dilsozî nebuwe ke fêrî bika be
sûretêkî fennî xoy derman bika. Millet
fêrî sihet biken. Û pê bilên esrî 20-em
esrî nuşte niye, esrî şirinqe, esrî madde
107
Lawêkî Kurd
HAWAR
Rûpel 15
AWATÎ
DÛRÎ
Ey çaw, çeşnî bazî qefes helwerê périt,
Kuwa baie tîjekanî nîgay husnî dîlberit?. .
Kuwanî dû çawî mest? Kuwanî?
Kuwanî biroy pêwest? Kuwanî?
Kuwanî zulfî reş?
Kulmî al û geş?. .
Kuwa heykelî cernai?. .
Kuwa husnî bêmîsal?. .
Ey gwê, zelîlî çawim û ber to û pena ebem,
Dengê le yarî dûrewe çî bikem le zîl û bem?!
Ba bê xendey pir aheng bê!
Nexmey nazî şox û şeng bê!
Zirey bazin bê!
Berew lay min bê;
Harey heyasekey,
Wurşey kirasekey!. . .
Ey hissî şamme, le çaw û le gwêçke me'yûsim,
Bonê le yar ewe dênê xitamî efsûsim;
Ba bê, bonî henasey bê,
Pir be sînem wek tasey bê
Ba bê, boy memey
Le dirzî suxmey;
Bonî wenewş, gui,
Mêxek, etir, simil.
Ey lamise, eger çî nebû deng, û reng, û bo. .
Wek şêt, be eqlî xamewe, xom xiste bextî to;
Kuwa temasî les nermî?
Kuwa lezzetî koşî germî?. .
108
Hejmar 9
HAWAR
Rûpel 16
Hejmar 9
Kuwa memkî pir çing;
Lêmoy baxî sing? . .
Kuwa maçî lêwî al;
Cur'ey ebed-xeyal?. . .
Ey xatiratî 'umrî guzeştem, û dexîlî tom!
Xinkawî behrî dûrî nekey eşqî rencerom!
Cilwet le çawim wun nebê,
Hergîz lay to nûstin nebê;
Çeşnî awêne
Daim binwêne;
Eşqî qedîmî yar
Ta wextîîhtîzar!!.
. .
GORAN
Em şi'rane, le ser isûlî(feqere) rêkxirawin. Her feqereyek, îbarete le çwar beyt. Beytî yekem û çwarem le ser
weznî erûz witrawin; duwem û seyemîş le ser weznî pencem.
109
FERHENGOK
m
AI
Astan
Awat
Awêne
Sorê vekirî
Stêrka (kewkeb, planet) Saturnus
Dilxwezî, şewq
nînik, eynik, mirêk
B
Badem pir ekir
Bak
Balinde
Baxê Erem
Be şênayî
belam
Belên
Berd
Berg
Berraq
Berz
Min bade (qedeh, kase) tijî dikir
Tirs
Teyr
Baxekî bi nav û deng e (navê wî di Quranê
da hatiye)
Bi nermî, hêdî hêdî
Le, lakîn
Soz, ehid
Kevir
Cild, qab, cil
Biriqokî, bi ruhnî
Beyt
Bilind
Devliken, devkenok
Girtin(tê girtin)
Efûkar
Malika şiir
Bêçû
Bêçûn
Nevî, nesil
Tenya, bê heval, yekane
Beşûş
Bestin(debesrê)
Bexşende
Bêdarî
Hişyarî
Bê pelé
Zelal, bê dûman (ezman)
Bê mij, zelal (tem = mij)
Bilive, hereket bike
Şair
Bibêjim
Binimîne(nimandin)
Biçin(çûn)
Birûyên(birihên) ku gihiştine hev
Çol, fêla, sehra
Bêtem
Bicûle
Biwêj
Bilêm
Binwêne(niwandin)
Birwên(rwêştin)
Biroy Pêwest
Biyaban
Cênişîn
Cilwe
Cilwet
Wargeh, cih û war
Pêş, hember
Biriqîn, çirisîn
112
Cur'e
Qurt(qurtek av)
Cûlanewe
Tevger, hereket
Çaw bir bika
Çeşn
Çêjtin
Çav bibîne
Wek, mîna
Tam kirin
Ci dixwe
Lep
Deng
Çirisîn, biriqîn, şewqdan
Ci exwa
Çing
Çirpe
Çirîwe
D
Damen
Darû
Debdebe
Derdmend
Derûn
Dirz
Dest guşîn
Dêhat
Dilgîr
Direxşan
Diwaroj
Nav û deng, sum'et
Derman, çare
Mezinahî
Xwedî derd
Wicdan, nefis, hundir
Qelîştek
Dest guvaştin
Gund
Xemgîn, melûl
Bi ruhnî, biriqokî
Dongî, ayinde, misteqbel, aqîbet
E
Ebêt
Mislim
Efser
Egerrên
Egeşînîtewe
Eka
Ekewête des
Eme
Emjê
Enêre
Eqwam
Dibe
Ebo Mislimê Xurasanî ye
Serok, gewre, mezin, zabit
Digerin
Geş dike
Dike
Dikeve dest
Ev, (emeş, ev jî)
Dimije
Dişîne
Milet (eqwam pirejmara qewm e.)
Esab
Diçe, dere, tere
Reh, damar, sinir
Esir
Espayî
Serdem
Bêdengî
Erwa
10
113
Eşxas
Etir
Kes, mirov (eşxas pirejmara şexs e.)
Exate
Dixe
Êlat
Êl(gelejmara êl)
Niha
Vir, hire, hir
Xwedê, Yezdan
Esta
Ère
Êzed
Fecir
Fennî
Ferd
Ferişk
Fêrbûn
Firmêsk
Firîşte asa
Firyad
Gelawêj
Gencîne
Gil
Gêrfan
Gêrûde, gîrûde
Guzar û geşt
Guzeşt
Gwêçke
Bihin
Sibe zû, berbang
Hunermendî
Kes, yek
Mezin, muezzem
Hînbûn
Êstir, hêstir
Wek melaîke
Hawar
Stêrka sibê
Xezîne, defîne
Çeleng
Berîk, gêvan
Girêdayî, êsîr, bindest
Gerr, siyahet, derbasbûn
Derbasbûyî
Biçûkkirina guh(wek keç
keçik)
H
Harey heyase
Hawrê
Hawxwênekanim
Helwerê
Henase
Hengaw
Heyase
Hênde
Hetîw
Hissî şamme
Dengê zêrên gêrden (gerdenî, gerden liq)
Hevrê, heval
Hevalên xwendevan
Biweşê, hilweşê
Hilm, nefes
Hingav, gav
Gerdenê mezin
Ewqas
Sêwî
Hisa bihinkirinê(bînkirinê)
114
Ihtizar
Intîha
Inwan
Ictîma'î
Candan(ber mirinê)
Dawî
Navnîşan
Civakî
K
Kat
Kehkeşan
Kejî
Kelk
Kêw
Kişor (Kîşwer)
Kirdigar
Kirnûşî
Koş
Koşk
Kulm
Kûşiş, koşiş
Kwa(kiwa, kuwa)
Kwêstan
Ladeban
Ladêyî
Laperre
Le fecrî tarîxewe
Lehcat
Lence
Lemew duwa
Lêqewmaw
çax, wext, dem
Rêya kayê (komeke stêrkan e)
Deşt
Mifa, fêde
Çiya
Memleket, hêrim, iqlîm
Xwedê, kirdekar
Silavdan digel serî xwarkirin Qi bo qedir
girtinê)
Hemêz, himbêz
Qesir, qonax
Gup
Xebat, mucadele (têkoşîn)
Ka, kanî
Zozan, havîngeh
Radikin, didin alî
Gundî
Rûpel
Ji destpêka dîrokê da
Zarava, devok
Delalî, nazdarî
Ji niha pê ve, ji niha da
Lêqewimî
M
Mandû
Mecelle
Mehû kirdin
Metbû'at
Me'yûs
Westiyayî
Kovar
Wêrankirin
Çapemenî, çapnivîs
Bê hêvî
115
Mêşk
Mihale
Mijde
Minewwer
Mirdin
Mişûr
Mişûr xwardin
Mu'teqed
Muellefat
Mêjî
Ne mumkîn e, qet nabe
Mizgîn
Rewşenbîr
Mirin
Xem, tecribe '
Xemxwarin
Bawerî
Nivîs, kitêb, eserên nivîskavekî
N
Narêk
nasyawî
Natewawî
Natwanim
Nawinrawe
Nebatat
Nemdî
Nerx
Nesîm
Ne li rê, nerast, ne minasib
Nasîn
Kêmanî, kêmasî
Nikarim
New
New'
Newa
Newt
Numa
Navandiye, bi nav kiriye, nav le kiriye
Giya, dar û daritan, û hişênahî
Min nedît
Biha, fiyat, qîmet
Bayé nerm û honik, sira bayé
Wargeh, cihê rabûn û rûniştinê, mal
Nuh
Reng, çişît
Saz, stran
Petrol
Diyar, xuya
Nuşte
Nûstin
Nivişt
Xew, xewkirin
Parîn
Libergerîn, duakirin
Derîzan
Dibim miltecî
Nehan, nediyar, veşartî
îbadet, teqdîs
Neşîmen
Pena
Pena ebem
Penhan
Peristişkarî
Périt
Pêrew
Pêwîst
Pirîşk
Pît
Poşîde
Perên te
Nîzam, awa, menhec
Gerek, zerûrî, wacib
Çirûsk, çîk
Xêr, bereket, tîp
Pêçandî, veşartî, cil, keç, jin
116
Q
Qamûs
Qebir
Ferheng
Qewmî
Millî, neteweyî
Qise
Qur
Gotin, peyv
Xwelî
Raçenîn
Serhildan, rabûn
Gor
R
Rêga
Rê
Rêkxirawin
Rôle
Rwêştin
Hatine sazkirin
Mêr, peya, law
Sahe
Sahib
Sam
Serapa
Serwet
Setwet
Sezman
Sêgaw û seba
Mes, çûn
Qad, war
Xwedî, heval
Derba xurt, heybet, mêrxasî, tirs, xurtî
Tev, giş, ji serî heta dawîyê
Dewlemendî, hebûn
Xurtî, hikim
Sazî (organisation, institut)
Ahengên sêz in. Şorî jî yek ji wan
ahengan e.
Sîne
Sîng
Sîs
Çelmisî
Âwa, resim
Sivik, hesan
Sor
Soret, suret
Sûk
Sûr
Semai (ba)
Şêt
Şine
Şûrî(şûreyî)
Şwên
Tar û ribab
Tase
Tavge
Bayé bakur
Dîn, bêhiş
Hejîn
Şermezarî, eyb
Cih, şûn
Mîna def û zirnê ne
Bîrkirin(dê bîra keça xwe kiriye)
Çirav, cihê daketina avê ji cihekî bilind
117
Taw
Teceddud
Tewhîd
Tewsî'
Tîn
Tozêk
Twana
Tav, germî, xurtî
Nuhbûn, nuhkirin
Yekgirtin, yekbûn, yekîtî
Firehkirin
Têhin, tehin
Hinekî
Karîn, qudret
W
Wehşet
Wenewş
Weqûr
Weten
Wirşe
Witrawin
Wun nebê
Wuşyar kirdin
Tenhayî
Binevş
Sergiran, bi weqaret
Welat
Dengê nerm, wek dengê daran dema bayé
Honik li wan dixe
Hatine gotin
Wenda nebe
Hişyar kirin
Xak
Erd
Xamoş
Xatîme
Xatîrat
Xawen
Xelûz
Xend
Xeramî
Xerîkbûn
Xinkaw
Xiroş
Xitamî
Xurafat
Xwên
Xunkar
Bêdeng,
Yarî
Yarîde
Yezdan
Dawî
Bîranîn, serpêhatî
Xwedî, xwedan
Rejî (komir)
Ken
Dildarî, evînî
Mijûlbûn
Xeniqandî
Heyecan
Dawî
Çîrokên pûç (xurafat gelejmara xurafe ye.)
Xwîn
Siltan, padişah, fermandar
Lîstik
Arîkarî, yarmetî
Xwedê
118
Zam
Zemawen
Ziban
Zil
Zirey bazin
Zîl û bem
Birîn, nêm
Govend, dîlan, dawet, reqis
Ziman
Mezin, girs
Dengê(rînginî, tînginî, şînginî) bêzing
Dengên aleta mûsîqî yê tevî nizim û tevî
bilind
119
Navên nivîskar û Şairan Tevî Nivîsar û şiirên wan
/- Birê Kurmanciya Bakur
Hawara
Elf. erebî-farisî
Jimar
CELADET
Hawara nuh
eslî
Elf. Hawarê
Rûpel
Rûpel Rûpel
1
1
2
3
4
BEDIR-XAN
Armanc, awayê xebat. . .
Elfabeya kurdî (1)
3
Stûna feqehan
Stûna zarowan
Buhar
Hêvî ji xwendevanan
Ferhengok (1)
Civata arîkariyê
Stûna zarowan
Tola welêt
Lehî
Elfabeya kurdî (2)
Ferhengok (2)
Şeva we xweş
Elfabeya kurdî (3)
Dibistan
Ferhengok (3)
Bi hinceta pîroznamekê
Ber tevna mafûrê
Elfabeya kurdî (4)
Ferhengok (4)
Lorîya Bedir-Xan
Aie Kurdan -H. AzîzanElfabêya kurdî (5)
Ferhengok (5)
Melayê Cezîrî -H. AzîzanElfabêya kurdî (6)
Ferhengok (6) -H. AzîzanCemîlê Haco
Mişo û Xido -H. AzîzanElfabêya kurdî (7)
2
2
2
2
2
1
2
3
3
5
4
6
6
7
9
2
2
2
8
12
13
13
5
17
19
3
7
2
3
3
3
6
5
7
6
3
26
27
30
29
32
34
37
38
45
46
49
49
58
6
61
1
68
72
73
5
3
3
4
4
4
5
4
2
4
5
6
120
3
4
7
5
6
7
7
7
1
4
4
5
5
7
5
7
Ferhengok (7) -H. Azîzan-
7
Zarî Kurdmancî-HawarŞêranîya zmanê kurdmancî
Rêya Teze -H. AzîzanDawet e
Kurdekî kiçik
Ferhengok (8) -H. AzîzanElfabêya kurdî (8)
Welat, welatînî û al
Mîr û mar -K.BotanMîr û keşe -K.BotanElfabêya kurdî (9)
Ferhengok (9) -H. Azîzan-
7
6
8
1
Dr. KAMIRAN
1
74
74
80
2
81
3
83
6
7
86
87
88
94
99
5
8
3
8
8
8
7
8
9
9
9
9
9
1
1
4
101
2
7
102
1
5
6
1
6
8
2
4
16
2
5
18
3
1
1
24
3
3
31
3
5
31
4
4
5
4
5
6
A. BEDIR-XAN
Edbiyata welatî
Xatirxwaziya Memî
Xanî
Du egîd
Di dora hevxistina zmanan de
Lavelav
Ma çiman diçî?
Yekbûn û yekîtîya kurdan
Lawikê min
Şîn û pesna Zînê
Dildiziya gulekê
Ji min bawer bibe
Welatê Kurdan
Mêrê min di şerî de ye
Birîn
Strana dilan
1
2
5
2
51
5
5
6
6
2
47
57
59
69
70
5
3
7
2
7
3
8
3
Bêriya welat
8
Ala Kurdan
8
9
9
9
6
7
4
4
6
Dilkoçerê
Kurdistan
Ji mirovên kêm re
36
38
121
82
87
87
97
98
100
EMIN
ALI
BEDIR-XAN
Delalîya zarowan
Çend pend
2
4
5
9
46
102
QEDRÎCAN
Hawar hebe gazî li dû ye
Gundê nûava
Silêman beg Bedir-Xan
Besreka Zêrîn
Berdêlk
Hêva çardeşevî
Hesinker
5
1
2
6
4
6
2
3
5
6
6
7
5
4
7
20
28
47
57
59
76
MISTEFA EHMED BOTÎ
Marşa kurdî
9
7
4
6
103
CEGERXWÎN
Gotina welat
Pesna Dêrikê
Ji bona Hawarê
Kula dil
5
7
39
49
6
63
99
4
6
9
ÇÎROKBÊJ
Dîk û rovî
Mar û mirov
60
6
6
3
6
4
64
8
3
89
9
3
7
5
3
4
4
61
MELA ELÎ
Gulbankê hişyarîyê
LAWÊ FINDÎ
Hişyarname
ELÎ SEYDO GEWRÎ
Ez û Hawar
7
101
1
68
93
CEMÎLÊ HACO
Kurmanc qenc in
Melayê Gulê
9
2
122
SEYID
HUZNI
Pîrozîya Hawarê(Pêrûzîya
Hawarê)
5
5
50
8
4
88
6
2
1
2
4
3
14
3
5
3
26
9
6
8
5
2
10
MAMOSTA
Ez gorîya bangê te me
NEMIRÊ MIKSÎ
Zozanê Tocî
Dr. EHMED
NAFIZ
Ta, tawî û tabir
Quncika bijîşkî
EHMED
56
NAMÎ
Daxwazname
10
WECDÎ CEMÎL PAŞA
Hawarek
OSMAN
JiXanîra
21
ŞAHÎN
Hawar e
BEHMEN
85
SEBRÎ
Berdêlk
BOZAN
5
6
3
59
ZERDEŞT
8
3
123
89
2
Birê Kurmanciya Başûr(Xwarû, Jêrîn)
Hawara
Elf. erebî-farisî
Jimar
FAIQE
Rûpel
eslî
Hawara nuh
Elf. Hawarê
Rûpel Rûpel
BEKES
Kurdewarî
65
6
EVDILXALIQ ESÎRÎ
Wilatî Kurdan
5
3
53
Pîrozname
ŞAKIR FETTAH
3
3
31
Hawar
GORAN
6
1
62
Awatî dûrî
9
5
108
HAMID
HACI
FEREC
QADH*E KOYI
Wişyar bibin
41
LAWÊKÎ KURD
Ey fecir
Mişûrî diwaroz
7
9
7
4
105
PÎROT
Zînine xew
104
HELÎM RIFQÎ
Cewabname
SERJÊR
Le Hawar da
75
124
HEVINDÊ SORI
Hacî Qadirê Koyî
Edebiyatî kurdî (1)
Edebiyatî kurdî (2)
Edebiyatî kurdî (3)
4
7
5
1
1
40
44
7
2
3
71
8
4
4
84
125
126
HAWARA
ESLÎ
127
SAL
HEJMAR 1
1.
r-*-<£j<j>»->
YEQŞEMB
15
Qofflula Ourdi
* Bévue Kurde
CT"
Armanc, nwayr. xehat
m
nivîsandina Hawarr
Ji xwendevanan re
I-:ifnbi-y:i Ourdi
Stûna fekehun
Slùna zarowan : liuhar
Edebiyata welatî
Hawar hehe, g:izf li dû ye
Di dora dinyayê de
Xatirxwazîya Memî
Hi-vi ji xwendevanan
Ferhengoq
Biii' Frensizî
Buis et caractères de la revue Hawar
L'alphabet Kurde
Notices sur la littérature, m
et
coutumes Kurdes
capxana Terekl
1932
Sain
GULAN 1931
SAI,
f
HEJMAR
1.
15GULAN l'J3|
YBQŞEMI'.
QoniBla Qurdl
Blanc,
Rwaye
Mat û nivîsandina Hawarê
Ilowar dengê /anîne je. Zanin xwe
nasîn e. xwe nasîn ji me
»
* Bévue Kurde
e rêya ielat iî
xweşiyê vtdiqe.
Her qesê qo xwe nasdiqe; diqare
xwe bide nas qiiin.
Ilawurn me berî her tislî heyina zm¬
anê me de Inde nas qirin. Lewma qo /mnn serin heyinê a pê.şin e.
Hawar jù pêve bi her 'ti.s'tê qo qurdani ii qurdîli pfi bendewar e, de mijiï'l
bibe.Tinê siyaset je dur e, xwe naêxe siy¬
asetê .
Hawnrê siyaset ji civatên welati re
rn.ş'tiye. Bi siyasetê bila ew mijill bibin
Emji di warê /anîn, hiner ù sinlietû de
dé 'bix'Fbftin.
* * *
Awayê xebatê.
'Qareqi qo biqare
biec serî, divêt je Te pronivisrq bel
çêqirin. Me pronivisa xwe ser bingehên
jêrin lêqiriyc.
1
Belavqirina Elfabeya qurdi di
nav qurdan ù hînqirina wê. Senifandina
zmanazînn qurdi îi hinbi hin di qomelê
de belav qirin ù pêsdelir di şiqlê qitêbê
de derêxistin .
2 Sehitîyn zarên qurdi îi berhevdanina won. SeïiîU »er mirovatîya zmamê
qurdi digel /maiiên din en ari . Seîiili
ser bingehên /manê qurdi, ser dîroq i'i
awayê rabùn i'i pêşveqelina wi
3
Ber hevqirina çîroq, çîrçiroq îi
her texlil laje i'i stranên qurdi îi birêve
belavqirina wan .
4
Seniiadin ù belavqirina diwanên
qurdi . Bi van ve jinenigarîyên şair ù
mirovên bijnrte jî de bên belav qirin .
5'
.Sehiti ser reks il Keydeyên -str¬
anên qurdi
(i
5eiiili ser her texlît rêziqên qnTdi i'i Qtirdislanê, ym ztTnanê boti ù\êr»
irù ù feniladina wan. Sehili ser batinêr»
Kurdistanê ù pis ù sinhetên qurâf.
7 Dîroq tî eidnig;irf:
^ehîli-ser levayiya diroq ù erdnigariva welatê Qurdistanè il ser diroqa esirari, berî , pasî ù di wexlê Mir-Sere( de.
* * *
Awayî' nivîsandinê
Di Iiekê zma¬
nê me de Iieia nihogeleq list hatine go¬
tin. I i nav van gotinan de lislinen ras!
i'i nerast ji hene.
Ez qo qurd ù qui'dmanczman im ù
zmanê xwe rind dizanim iî mm ew bi.heft
heşt zmanên din danîye ber hev, qitqitên wi hùrhnnandine ; keydeyên wî j'
hev derêxistine. diqarim ji biyanîyj-n
bêtir iî kenctir dehqera wî bidim xujii
qirin
ù /anîn
.
Zmonê me irù hem freh hem teng e.
Freh e : Pi her liste qo qurd pê miiùl bîme, dest dane wsn , di wî warî de
zmanê qurdi hing zmanî n dinil ji'hinm)
bêlir pc'ş ve çîiye, ù qemiliye, ù ji tu zm¬
anên qemeli bi sùn de ne maye .
Teng e: Herçi qo ji qurdan re nenas
mane ù qurd pê mijùl ne bune, di wt
wari de /manê me rdwesl'yaye, pis ve
ne çîiye, di cihê xwe de maye .
Le zmanê meji wan zmamm e qo
ber lier tislê nuh. pirsên nuh dizên ù birêve pirsên nuh ji wan car dibin.
Herweqî xelqê Gelîyê-Goyan, bert
çardeh salan, gava tiyaie ditin, tavil bi/arê xwe balafir nav le q'rin- Ji lewre
HAWAR
Rùpel 2
qo jî bani, ji bala d'f>re. Disan qurdmancinen qo Mêfon dîtin, ji mesmcïi wê
re bihisloq gotin. Ji ber qo deng pê têt
«
bihîstin
Niho em vegerin ser gotina xwe; ser
awayê nivîsandina zmanê xwe.
Irù di zmanê me de du icxlit qêmani hene: windu bùna pirsinen qurdi û
.
qetina pirsinen biyani nav zmên
Em çî b qin qo zmanême biqare
vegere ser xuritiya xwe ù di nav zar ù
zarawayên xwe de biqetnile ù bibe zinaneqi teqîr/:
Di winda biïna pirsan de, pirs;n
hene yeqcar winda biîne, hin hene ji
zareqi qetine le di zareqi din de dijîn iî
çendeq hene di axaltinê deqêm têne go¬
tin lê' di mamiq, medheloq, çîroq ù str¬
anan de tîne bihistin,
Em li pey wan in, hin bi hin em wan
diêxiti dest iî disenifinin ù gora melicetê
ji ji nuh ve ser awayê hevedudanina pi¬
rsên qurdi pirsinen nuh çêdiqin,
Ji bona p\sveçùna zmên, divêt em
bendên xwe bi tevayîya van pirsan binivîsînin ù li pasiyn herhejmarê ferhengoqeqê danin il tê de mana pirsên qo
di zaran de qêm biine iî yen qo ji nuh
ve hatine hevedudanin ji xwendevanên
xwe rebidini zanîn -Ji xwendevanên xwe
hi vî diqim ferhengoqa me kenc bixwînin ù di fielrê pirseqê de qo fiqreqe wan
hebeji me rc binîvîsinin; heqe ciyoqa
p-rseqê bizanin, ewa ha ji tev mana ù lerkên we digel ciyoqa xwe ji me re bi¬
din zaïiin
Weqo : rêqirin, şandin, hinartin
ciyoqên hev in . Le di mina rêqirinê
de ji mam şandin ù hinartinê farkeq
heye. rêqirin, herhaî, bi rè éxistin ù şandin e.
Dîsan, xeberdan. axaftin, peyivin
ciyoqên hev in. (ielo di nekeba wan
de ci f'erk hene ?
**
Hawar zaroqeqe nûza ye. Zarowa me
zirowa qurdan e. weq her zaro
bi xweyî! iya dv ù bav. bra ù pismamên
ye;
Hejmar 1
xwe diqare bijî. Herqes, lier qurd
diqare arïqarîya hawarê biqe.
'l'nqes mebêje qo, ez miroveqi reben ù neqêrhati me. Ji min ji diayê pê¬
ve tisteq naye.
Belê, tuqes vê xeberê mebêje, her¬
qes bi ti.şteqi, bi awaqi diqare bê hawra
hawarê. Tinê di be qo awayê hawarê nizane. Je re çend awa hene:
1 Qirîyarê hawarê bûyîn il je re qirîyaran peyda qirin
2 Navên mirovên xwendewar le
nemaldar, qo niqarin qiriyar bibin, il
navên
medresan
ji me re dan
zanîn . Da qo hawar ji wan re herwe
biMc şandin.
3
Pas xwendina hawarê ji heval
iî nasên xwe re dan xwendin ù ji mir¬
ovên nexwendare bi xwe xwendin ùew
ser têdexistiyên qo «r.elê serwext qirin
4
Ji hawarê rê ber texlît sihr ù
bendan nivîsandin.
5 Çiroq, medheloq ûmamiqan berhev qirin ù ji hawarê re şandin .
G Di ïiekê welat. e.sir, bajnr il gu¬
ndê xwe de liştnen qeva û nuh ji ha¬
warê re rôqiqin ;
7 Her texlît bergehên Qurdistanè
peyda qirin il digel wesfên wan ji me
re hinartin .
Ji gutinên jorin kenc dixuye qo ji
hawarê re arîqrin geleq hêsanî ye.
Qes."' qo dil biqe de biqare ji .
* * *
Di destpêqê de qomela me di panzdeh rùjan de careqê de derqeve. Pişti çend hejmara n qomela mê de bibe
helteqi iî li serê her heftêyê de belav
bibe .
JI XWENDEVANAN RE
Hawar hawara wc ;/e ,
Deng û gm ii/n wc }je .
Jin il zaninrt we i/e ,
Werin . hawara .ruic hin ,
HAWAR
Hejmar
HAWAR
1
h - hîm ^» ( hî'ja lj.» t halan jVl»
!Mp II»
BI
j - 'jin ùj < jor jjj f jaji tîjlj
le - kir jj ( kenc ~i i kelî J»
i
e
c
u
i
o
ù
Lewre qo di denganiya qurdi de
dengdêreq geh qin ù geh drêj nabe dengdôrêa qurdi di divjahiva dengên xwe
de serseqini ne : qin îi drêj in.
Dengdêrên qin :
i
e
e- der /3 i ser y.' i ser ^
i- i(\n J) l din öj> i bin (j,
- qurd f i qur _,) i qui Ji
.>
Dengdêrên drêj :
a - av J
è
1
1
sar jL C haï- j\>
şiv _L-i
° - dor j.j ( sor j,
i qor J}<T
f
( qom ^S^
i
io;tiaw jVticz y
ni
mar jU ', niêj j:. t maq ill»
n
nan ù^i t nerni Vj t nas
p
par _\i 4 por j^; t peïin ya
r
rê ş j 1 rii
s
sar jV- t sebat oLÎ t sofi Jy
ş
sor jj-
t
ter jû l laket o>U» C tùj j/
f
lanos j-yl» l filan ùîk ' find Jâ
L
^
jj t reş J-'j
t şev
_«-l t şa
U
- vajî <sP vala Vtë virni jj
<
«
w
war jW ^ weris ^j /j t weq iTj
y
yar A 4 >'cq ^.' < yarî t*A
z
zor j.j i zabit Ji,Li i, naliz
_L»V»
Ji van pêve du herfên biyanî hene
qo hircq ji qurdan wan dibêjin. Lewre
qo ew herfên ha di eslên xwe de ne
qurdi ne me ew ne êxistine nav elfabeya
xwe
.
Ew ji (j-) iî (£_) ne, me ew du
îicrf bi danina du dekan ser «h» ù «x»
nişan qirine .
dêr ji t şOr jkî l mêr _£.
î - tir jÇ (. ziv _l> j l
qer
qa
v
u
f
q
:
a
u
- xanî JU- 1 xwarin Ojlji- f xêr jê-
a
NAVÊ YEZDANÊ PAQ Ê
DILOVAN Û IYIIHRIVAN
Elfabeya qurdi ji sih ù yeq herfan
hevedudnni ye:
a h c e ç d i g h x i' j i k q u
I m n o p r s s t iî f v w y z .
Herf di dcngdayiyê de du texlît in:
dengdêr i'i dengdar .
Dengdêr ew herf e qo dixwedeng e, ù
dengê wî' bi serê xwe derdiqeve ù dengê
dengdaran derdixine .
Dengdar ew ïierf e qo dixwedeng e.
ê belê dengê wê bi serê xwe ù bê ariqariya dengdêrê dernaqeve .
Di zmanê qurdi de he.şt dengdêr
hene
Rùpel 3
h
û
qi'ir jyb
sàr j}i t dur j.v>
Di zmanî' qurdi de bîst se dengdar hene:
b - bar j^ l bav _io bnn j\,
C
11
ç-
hal JW
S
£ sar Ji.
Qo ev du dek qctin ev hûrfên ba
vedigerin ser herfên qurdi u dibin « h »
iî « x
>>
.
<
Ji xwe piranîya qurdan şîma ( A )
c - car jU i can jW i c:în 0)"
( £ ) dibijtn; xeyidin^.ju-i , xeyidtn^.ju-i-
ç - car jU c çi'in d}; l çem *-~
d - dar jlj i dan ù'-> ' din O1--5
g
gav _J\<T<. giş ,_p^ t garan
Hawar deoge zanineye.
ùljlf
jljU
$>
j"'J *i
Zanio ji
u? J
j
me
*
HAWAR
Rùpel 4
re leva felat û xwesiyè vediqe . Her qesê
J \tfJ ^i
>
Jij')'- * jS
<S
y )'- ,j-t tt J Ij6 } ,yi. i,Ai ,_^\j
qirin. Hawara me beri ber tişli heyina
jl,i»
zmanê me dé
Jl-j
à.
^j
*.
.^j,
^ ^
la.»
bide nas qirin. Ltwma qo
.J;
^.li Cl}
zman séria heyfnê
a
jj.»
I
ll»^.i
ù)Uj
prşin
\') f
e .
,^-i.i .
Hawar jù
jl;W
>j
bendtwar e dé mijûl bibe .
»
Bi xêzên jorin ve me rêbeii ù rèzaniya elfabeya qurdi qutaqir. Ji nibopêdc
bi hiîrhîmandina hevedudanin» wi de
mîjîil bibin
Dùmahiq beye .
Stûna Fekehan .
Pêrar, digel çend hevelan derqcli bùni
gerê . Çelideqê di nav fekehan de main .
Mesêçar medrese dilin Lihin medresan
de derqeti ji xelqê cih bêtir bùn. Iinav
wan de xortên lier welatî, her eşîrî peyda
dihùn Serhedi, Heza romi, Botî, Diyabeqrî, Bidlisi, Miîşi. h. p.
Bi ditina min gcleq qêfxwes dihùn, Ji
min ser qnrdani gcleq ti.ştan dipirsin. Pira¬
nîya wan bi herfên lalinîji dizauibùn.
Prqve digotin qo qurdmanci bi herfên
laliiri gelcq kenc tî't nivîsandin Ji bin paşi
'en xwe pelin dcrdixislin ù ji min ic dixwendin. Tcdigot, hemî jî sair bùn. Şihrên wan tev ser welêt ù milet bùn.
Weqo: Bêriya Bolan.Zozana Şerevdinê.
Girên beriyê, Çiyayên Dêrsimê, Bidlisa-qe.
.
.
Girêdana won ji quidmancî bùn , Ji
xelqê cih re j ( cilên qurdmanci dahùn wergitin . Qolosîn xwe bi xwe cêdiqirin.
Di nav «xafiinê da min ji wnn re dazanin qo dilêmin heye rùjnameqe qiirdf
derêxinim .
Buhar
e.
,
nuh buhar e ,
Tebiel giş li ijar e ,
Ci hei/adedan ri hal e. .
Mer lişl Jendî rewal c .
Btihar e , en buhar e ,
7W>ie/ j//'s //' qar c .
qurdani ù qarditî pê
péve bi her liste qo
vnnr
Zarowan
Stùna
lS-^
dss diqe diqaie xwe bide dbs
qo xwe
0}
Hejmar 1
Berf dihele li codait ,
Stiri şi'ii in li dcştan .
QulUq /n'y nuh şe/w/ in
Gui u bilbil heval in
Billurr c , nuh buharc ,
Tebiel f/îs. li qar e .
,
.
Mij qetii/e. fi doran ,
Hure-hur ium baran .
Mih û berx in diqalin ,
Qew li mari dinalin .
lîuhar e , eu buhar e ,
Tebiel giş li qar e .
<e
Roj vedide mina bùq ,
Ş»;i ve mane ba ù pîiq
Şc/inr , v /uni- ( lai iî ber
Diririsin der bi der .
liuhar f. , nuh buhar e ,
Tebiel gis li qar e .
Ji min daxwaz qirin qo ji w»n re dr
nijn8mê de slùneqê veqim Di vêstùnê de
herçi qo di mederesan de nayin xwendin
ji wan fe 'bidim zanin.
Em welê lêqhoti bun qo wan ji min
bipirsin ez jî gora pi'siyariya wan behsêr;
ser îlmù biner ji wan rc bêjim ,
Fckehino I Eve stùna we. Hon hema
bipirsin. Herçi ez bi xwe dizanim ji we
re bêjim , heqe di nav pirsiyarîyên we de
tisleq hebe qo ez. pê nizanim ji \v*n bi
pirsim qo pêdizanin ù ji wc re bidim zanîn.
Hejmar 1
HAWAR
Rùpel 5
û hisên xwe ù awayê gotina xwe bi xwe
Edebiyata welatî, ew edebiyat e qo
ji jîna miletî, ji bis i'i dilê wî, ji diroq ù
çîrçiroqên wi , ji slran ù lajeyên wi
h il têt .
Q aniya wl.dilê milet, hi.sù heyata wi yeTinê ev edebiyat e , qo germ rengin.
bibihn ù xwedan ruhnahi ye.
Ji vê edebiyalc , dengê blùr û dilanê ,
stranên çiyê , /i/iya hêvîn ù hejqirnê bi
'eptepa dilan ve tên bihistin.
Piranîya miletan pirîcar vêrasliyê seh
ne diqirin, ber ne diqetin .
Li ewropayê, miletin hebùn qo hej zm¬
anên xwe ne deqin'n. Zmanên xwe qiçiq.
teng, nespehi û nehêja diditin .
Ev hal di welatên rohelalî dejidihal
dilin .
Herweqi di nav qurdan de, heçt miro¬
vên zana radibùn qilêbên xwe nebi zm¬
anê qurdi le bi zmanê biyanîyan dinivîsandin .
Pişti xebata sedan salan , di welatên
ewropa rt rohelat de haie seîi qirin qo ev
rê dernaqeve ù cv awa naçe seri .
Çiqo milet ji wan qilêban rc guh ne
dida ù xebata wan mirovan herxurdar ne
dibi'm.Ber vê yeqê ev mirovên ha vegeriyan
ser zmanên xwe . Vêca xebata wan zùqa
bcrên xwe dan ù milet pey edediyata wan
çù
.
Bi vî awayi di nav wan miletan de
edebiyateqc ges ù zcndi car bù .
Edin lier qes zana ne'/ana, bajarî gundi qo xwendinê zani be, zmanê wan seh
diqirin , ù qilêbên wan dixwcndin .
Ji xwe web' ji diviya bù .
Ji ber qo ji nivîsandin ù belavqirina
qilêban kesd ew c qo bis ù fiqrên kenc
biqevin nBv xelqi, di dil ù serên wan de
cih bigirin .
Ji mesela zmani pêve meseleqe din
Ji heye .
Herweqi nas e , fiqr ù his di dora zm¬
ani de xwedigchiiiin hev. ù lier zman fiqr
re hildigire ù e.w pê re diguhdzin , ù pey
zmanên xwe diqevin.
Bi vi awayî digel znnnî fiqrù hisên
biyanîyan ji tjn diqevin nav me , di dil
ù hîşj me de cih digirin , ù rù ûgonême
di heşifinin .
Pa.şi vê gotine , kesda me , awayê
edebiyata me ji xwe têt seh qirin , ù ew'
rêya qo em tê re dixwazin herin bi xwe
vedibe ù diqeve pêşîya me .
Vêca, divêt qo em bi zmanê de ù bavên xwe, bi/manê .şirin ù délai, bi zmanê
en
manewi diguhên'nin,
qurdi, bi qurdiya xwerù binivisînin , il
fiqrù hisên xweji çiroq ù -stranên qurdi
bigirin .
Ji xwe Eïimedê- Xanî beri sêsedsalî
vê rêyê ji me re veqiri bù. Le heyf paşîyên
wi pê ve ne çûn .
A'anî qitêba xwe bi qurdmanci nivîsandi bu ù fiqr ù hisên wê ji çirçiroqeqe
qurdi , ji Memê-Alanê girti bû
Xani xurtîya zmanê xwe hêj wè gavé
ïiesîya bù , ù ji wan re qo pê ne dinivisandin bi beyta jêrîn dixwest bide /an in
« Salî şemirand voxwar durdi
Mavendi- derî lisani- qurdi »
Êdin çax e , qo em bidin pey Xanî .
Dr. QamiranAli Bedir-Xan
HAWAR HEBE- GAZI LI DU YE
Ji bona brayê min Osman Sebrî
Sevqe tari. Çav çavan nabine. Keşa
erdê weq gizanan lingênmin eu xwas dibire. Bayé res carnan diqeve guheqi min ù
di ê din ra derdiqeve.Ket nizanim qo li qù
me? Heyina xwe bi lêxislina gopal li erdê
dizanim. Ev çend rûj ù sev e bi vî awayi
diçim, dawî navê, ji welatê berf û bagerê
xelas nabim ...
Belê, işev ji weq her sev tari ye. Berf
ù bager ji awaqi li min dide; Sar e, dicemidim. Tews c, livin di min ne ma, deng
ji min dernayê. Tinê se dengan min qire
gazi û hawar!-.
HAWAR
Rûpel 0
Gelo, ev xewn e ? Çavên xwe vediqim
bawer naqim. Le dizanim cv deng, dengê
qurê mine . « Bavo! Bavo! »
Ha qurê min e/ li qiî me ?
Bavo! bavé min li mal e, çima ça¬
vê xwe venaqe ?
Dîsan bi tirs qo min i;avén xwe veqir
min ditez li mala xwe, di nav zarowên
xwe, li cihê xwe me. Qurê min ( Hîmgran ) li berseré min runist ù got :
Bavo, gava qo romo welatê me dişewitand tu hê li qir buyî, Ji ber vê yeqê
me xort ù canan hevdu girt ù dijminén
xwe kels qir, me welatê xwe ava qir. Divêt
qo bavé me ji bihata- Lé te xuya neqir, ji
xwe min xewna te j î dîti bù qo lu di tengasiyé de yî ; tu li me « Hawar! » diqî ...
Min .sal ù sapiqê xwe tev şidand û
ca ù zinaran derbasqir, ez hatim. Min dit
qo bavé min ji serma ù pûqé kefiliye; dilête tinê davét ; Hema min bavé xwe girt û
pirtûgén xwe le şidand iî me rêya mal girt.
Ev çend rûj e em hatine; de rabe; îcartu me
bi jin qe<!
-
Jîyin
çikas
latlrxwezlya Heml
Mem got, dé qeremqe ezbemi tu.
Uêqa min i tu, ne bav î woqdu,
Kedrê lo erê geleq giran e,
Mem Kedrédêyaii geleq dizane .
Ser pêsir û sing ù piişila to
Germi qö dida ? tinê dilê le.
Dadê tuyitu, tu dadiqa min,
Destè le hejand mehdiqa min.
AIos î erû.orê tu dô yi ;
Feqé to me, ez tu dar ù ra yi
Dadê megiri xwedô piyar e,
Liiwé te ye Mem ji de re yar e
Maq i erê tu, tu yi dilovan
Liugô te de Mem pesib e, kurb.iu
Iznê bide min ((o dilbirin im .
Dadê ji tere qei.-n te binim.
Dr
Q.A Bedir-Xan
D' Qamirsn Alî Bedir-xan MemS-AIan bl ivaqî nû
nezimandlye . Hin menzûmcyên wî dl Hawarfi de b3ne be¬
lav qtrin . Ev menzOma ha yeq JI van e .
délai e
Di név bav û biran da .
Xweàdevanan
Dil heye qo ne nale
Ber birinên riman da .
Ev birîna riman e ;
Bareqi pir giran e ;
Qezeb, gun.'iq ne mane ;
Li pepûqén xwehan da
Ji bona Elfabêi/a qurdi
Em, j\ îrû ve, elfabc.;/a qurdi rûpel bi
rûpel di qomelc de belav diqin. Pcşdelir di
.
Hawara me vaya ye,
Xewa bêqêr bêla ye,
Ket şiq lêda ne ma ye.
Di gotinên yaran da.
Kedrican
01 DORA DINYAYÊ DE
lié şiq e qo Xwendevanên me ji niijùlayiya me a hinghi pêve de dil biqin
ser her lislén dinyayê' serwext bibin. Me
ev stùna ha ji bona wi veqir. Ji hejmara
duwim ve emê dest pê biqin û xwendev¬
anên xwe ser biinebùwén dinyayê serw¬
ext bjcjin.
Hejmar 1
siqlô qilè.bè de bel derê.rùslin .
Ji vè bel&vqirinê kesda me ev e qo herf/
.rwenda ù rmm//ê;i qurdan hene. rûpelîin
elfabù i/e.q bi î/e.p, x&~ bi rré--, pirs bi pirs,
bixwînin.henc bala xwe. bidin û her çî qèmantijan bibininji me. rebinivîsinin, da qo em
wan qî-manii/an rast b\qin .
Jû pince? jiwan tişteqi din /i hîivl diqim. Ji min reji bona her rûpelù pirsinen nû
pci/da biqin û rî'qin ,
Li rùpela pîşin me se herf danî ne. ( a
d r) û bi van rend pirs rùqirin. Dibe qo bi van
herfan pirsinen din ji hîn çiqirin. Di rùpela
duwimde herfi \ me bune p>,nc(a d r e m) me
bi wan ji çend pirs ditin. Hej/e qo hineqi din
ji peijda bibin
Bi vi amaj/l .rwendevanin me. diqarin
hi me rcbi.febilin û elfab.)i/a me biedilinin
û hcncliv biqin,
HAWAR
Hejmar 1
Ji pirsan pvve gora herfî'n her rûpejè
cini/c'/ê/i spehi ù bihiqmet , matmq ù meAheloqan ji biqvri me. lèn ,
/..ê divb qo xwendevanan me xwe bilesinin n heta heft, /m s/ rûjan cuhabùn .mue
bigehinin me. Da qo di hejmara duwim de
¤/n ]>iqarin wan belav biqin .
Rùpel 7
awa û rôveçùna xebat û qareqi nişan
dide, û berî destpéqiriné têt çêqirin: Me
pronivisa xebata xwe péqanî, êdin div¬
êt qo em dest bi xebata xwe biqin.
Ferheng qomela levyiW\* ayîya pirsên zmnneqi ye- Ferhengog ferhengeqe qiçiq e qo
téde pirsinen wî zmanî peyda dibin .
Ferhenga qurdi, ferhengoqa hawarê.
A
Her liste qo ji bona avêtina
nî.sané têt dai;iqandin. Pa.siya tiştêqo i;avê mirov lé ye ù dixwaze xwe
bigehine wî: Beriqê wi li armancê ne qet,
armanca hawarê pe.şvexistina zmanê qu¬
rdi ye.
BK'MIiYÏJ* \nl l(i D'
P''girêdayi: lieçi qu-
lÙjI'IJPJy II iïlï
rd hene liemt"
qurdên Irakê ve bendewar in.
jî bi
A
lima qo bi her awayi
erd ù dinyayê
dide; çiya, çem, dest, bajar, tendûreq
gol, newal h. p. Erdnigariya Qurdislanê.
T^W Hîm ù eslé tişteqi: herçend
iM zmanê qurdî û farisî di qiwesfa
tqilén xwede ji hev vediketin le di bingeht de digehin hev.
Pirsên qo mana wan nizingî
hev an weqhevin: weq rê-
qirin ù şandin.
Rastiya lişlcqî qo bi temami ù ji bini ne nas e û
carinan veşarti ye; Ji golina xelqi re guh
niede dehqera meselé ez dizanim.
^Mvçoït
A
Pcşiya tiştcqî an miroveqi
Diroqa dinyayê geleq qevn
e, Diroqa jîna Selahcdin bi serê xwe dinyayeq
e.
Awayê jiytné ù tev¬
ayîya
biserhatiyén
miroveqi jinenigarîya wi ye.
A
IV-
! S.Ù
anî ye.
* * *
Herweqi me di serstùna xwe de got
pirsin hene qoji zareqi qetine lé di yeqi
din de dijîn. Ji lewre dibe qo di nav
bendén me de pirsinen din ji hebin qo
ji hin xwendevanên me re nenas in .
Em ji wan hêvi diqin bila ji me ma¬
na wan bipirsin. Da qo di ferhengoqa
hejmara duwim de em biqarin mana wan
ji bidin.
BIRÊ FRENSIZI:
Buts et caractères de la revue
HAWAR
Nous avonsfondé notre revue, Hawar
dans un but exclusivement scientifique
et littéraire.
Elle voudra donc combler une grosse
lacune existant dans la nation Kurde.
Elle ne s'occupera en aucun cas de la
politique.
Elle ne traitera qne des sujets scienti¬
fiques qui non seulment intéresseront
les Kurdes mais aussi les étraugeis dés¬
ireux de mieux connaître les langues et
nations orientales.
Notre programme de travail montrera
que tels sont nos buts.
Voici les points fondamentaux de ce
Heta paşi
ImII!
Tevayîya keydeyên zmaneqi zmazina wi zm¬
isandi nenivisandi, qo
(
programme:
1 Propagation de l'alphadet Kurde
parmi les Kurdee. Classification et pub¬
lication de la grammaire en langue Ku¬
rde, et pluslard en Iangne française La
publication de la grammaire Kurde aura
Rùp-.'l 8
Hejmar 1
HAWAR
lieu immédiatemment après la publica¬
tion complète de l'alphabet. Aujourd'hui
nous don ;ons les premiers Pages.
2 Etude eompaiêe des biffêrents di¬
alectes de la langue Kurde* Etude de la
parante de la langue Kurde avec certai¬
nes autres langues. Etude de l'hstoire de
ses origines
3 Folkolore
Celle partie de noire programme sera
la plus fertile. Elle prendra soin de la
publication des légendes, contes et chan¬
sons Kurdes. Une partie de ces publica¬
tions sera traduite en français .
4
Liltéralure écrite :
1\' aigre que le Kurde n'a pas été régu¬
lièrement écrit, il a eu tout de môme
des poètes qui ont écrit en leur langue
maternelle et nous ont laissé différents
manuscrits, dont quelques unes ont déjà
vu le jour, nous prendrons soin de les
publier peu à peu et plustard de les cla¬
sser suivant l'ordre chronologique; ces
études contiedront aussi la biographie
des hommes de lettre et de divers pers¬
onnes illustres.
5
uMsique et Danse:
Dans cette partie nous chercherons à
déterminer les caractéristiques de la
musique nationale, de fixer et de noter
ses mélodies ainsi queles caractéristiques,
rythmes et figures des danses Kurdes-
.
6 Moeurseset coutumes :
Etude , dèterminalionts et classificati¬
on des moeurs et coutumes sociales, mor¬
ales et religieuses du passé et du présent .
Détermination des prencipesqui ont gé¬
ré la vie sociale jusqu'à nos jours. Définir
le costume national cl arrêter les nuauces
d'après les différentes contrées Ls vie éc¬
onomique du pays, ses produits et sou
industrie nationale .
7 Histoire et géographie :
Elude de l'histoire et delagèographiegenerale du Kurdistan et élude de l'histoire
des tribus , avant , pendant et après « Mir
Cheref » Classification et publication de
le volulion et de l'influence des Kurdes, au
cours des périodes histo.iques , ainsi que
l'histoire de sa vie politique , sociale et
religiuse '
***
Nous commencerons la publication de
notre revuepar quinzaine.Après quelques
numéraux elle deviendra hebdomadaireNoire revue sera publié essentillemént
en langue Kurde et frençaise .
Les articles et les éludes qui seront pu¬
bliés dans la partie Kurde seront aussi
insérés dans la partie frauçeise . exceptésles articles
qui auront un caractèrepurement d'enseinguement primaire pour
les jeunes gens Kurdes .
Kurde
L'a p n a D b t
L'alphabet Kurde se compose de (31^
lettres :
abceçdighxôj
ikqulm
n
f
a
è
n
oprs
v w y z'
LES VOYELLES
La langue Kurde possède 8 voyelles:
a e i ê î u o ù
Comme dans la phonétique Kurde un son
de voyelle émis d'un même point de l'or¬
gane d'articulation ne peut pas être tantôt,
bref et tantôt long , les voyelles Kurdes
sont stables dans la durée de leurs sons,
plies sont brèves ou longues et ne varient
jamais comme en français. Par conséquent
les voyelles brèves ne devienent jamais
longues et les longues ne deviennent ja¬
mais brèves .
Les voyelles brèves sont ;
e
i
u
Les voyelles longues sont :
t
i
o
ù
Voyelles brèves :
E
se prononce comme dans le mot'
«dette» , mais plus fermé et tout à fait
bref .
I r ressemble un peu aux «i» de «-gu¬
irlande » et de «lilreo mais plus fermé et
tout à fait bref, comme le « e » final desinlinitifs allemands ;
HAWAR
Hejmar l
kommen, gehen, streiken, essen etc
U
peut être considéré comme com¬
posé d'une consonne et d'une voyelle, am¬
algame du «w» avec le oi» ,
swind-snnd xwirdeq - xurdeq .
Voyelles longues :
A
est toujours long, comme dans
les mots pale, Ane. Il correspond donc à
un «à» françiis et aux « a » des muls allemends suivants : machen, sprache, plural.
h est toujours long, comme le «ai»
ou «eix français, chair, laine, peine, ainsi
que les (e) des'mots allemands comme :
jemand, jener, einige .
i
se prononce comme le (î) du mot
(epitre) mais encore plus allongé .
O seprononce toujours long comme
le (o) du mot (rôle).
û
c'est le(ou) français ou le(u) alle¬
mand qui se prononce toujours long co¬
mme dans le mot ( la cour . )
PcHicularité du (è) Kurde - le (ê)Kn'
rde change de prononciation devant le ( a)
et le (ô) quand ces deux lettres sont acci¬
dentelles. Dans ce cas il est prononcé.comme un (i) mais un peu moins aigûe .
ortographe
pôyè min
De: dêya min
Pê :
prononciation
piyè min
dîya min
LES CONSONNES
Des consonnes Kurdes lesquatorzesuivantes ont les mêmes sons que les conso¬
nnes françaises :
b d h jlmn
p r s t f v z
H -le (h) en Kurde est (oujours aspiré
comme dans les molsde hameau, le haricot
Plutôt comme le (h) allemand el
anglais : hnben, I bave
C
équivaut en français à (dj) com¬
me : Bjidr/e, Djebel -Druze .
Ç - corrspond à (Ich) comme dans le
mot Tchécoslovaquie .
G - ne diffère pas du (g) français qui
vient après les voyelles (a,o,u) garçon, gou
dron, guirland. tout à fait le(g) allemand
X - c'est le (X) grec où le (cb)
allemand:13uch.ll est souvent désigné dans
Rûpel 9
les écrits français pas un (kh) Bedir-khau.
K - c'est un ( c ) français , un peu
ort , tel qu'on le prononce dans les mots
suivants: cristal , café, cable, coran, qu>
s'écrivent dans l'ortograhe allemande par
le (k)que nous avons adopté: kristal, kalfe
kabel, koran .
Ş
c'est le ( ch ) français : chambre ,
chaise, bouche .
W- c'est le (w) anglais: whisky, tram¬
way
.
Y - est toujours consonne et n'est
jamais voyelle, il corespond en français au
son du (1) mouillé comme le mot mouillé.
Ainsi que dans les mois anglais: yes, year ,
yellow
.
«» - Dans l'alphbet Kurde le traima
ortographique qui se opse
principalement sur les consonnes (h)et(x)
H - donne le son du ( r-) sémitique ,
est un signe
consonne spirante .
X - donne le son du (g) grec.
Commeon le verra plus tard le trai¬
ma pourra servir aussi pour exprimer quel¬
ques nuances phonétiques dans le dialecte
du sud..
Il est bien facile de percevoir dans
notre alphabet, au premier abord, com¬
me cela arrive dans la plupart des ch¬
oses, des Ucunes qu' on pouvait éviter.
Mais celles ci ne sont que la conséquen¬
ce d'uue nécessité qui nous imposa de
sacrilier des éléments de seconde impor¬
tance pour d'auties qui sont de premi¬
ère ordre.
Par conséquent après avoir exposé
brièvemeut notre alphabet nous donner¬
ons quelques détails sur lepro;édé de sa
transcription tout en discutant les princ¬
ipes fondamenteaux.
Cette petite étude suivante est co¬
nsacrée à cette discussion qni peut èlre
en même temps considérée comme l'exp¬
osé des molifs de l'alphabet kurde.
Avant de commencer celte discusion
Rùpel 10
HAWAR
Hejmar 1
il est indispensable de marquer nos poi¬
nts de départ' el les principes qui nous
oat servi de base pour fixer J'alphabet
kurde. Ces principes nous les avotrs réd¬
uits à six points foiidamenteaux .
I A l'exepttion des exigences imp¬
osées par la pho létique kurde se co iförmeren forme et en vocalisme, dans
le domsin du possible, aux lettres de
l'alpbalirt turc.
Le but de l'alphabet visant à fixer les
sous sur le papier par des formes, ces
formes étant exclusivement convention¬
nelles il n'y a aucun inconvénient à noter
le son du(dj) par (r.) et le son de (tch) par
Nos articles lenderont'iurlont à tirer et à
noter l'état actuel Jet eusses. Nom ne parlerons
que 1res luccintement de* orgines et de l'hisloir des sujets que nous Imiterons.
Unautre caractère essentiel de nos articles
sera démontrer les moeurs et coutumes d'une
manière absolument exacte sans chercher à les
déformer pour qu'ils puissent présenter quel¬
ques analogies avec l'Europe.
Evidement nous les Kurdes aussi nous
aspirons ànous moderniser , l'adoplion de
l'alphabet latin en est une de ses preuves.
Mais nous voulons tout simplement dire que
(ç) et vice versa ,
D'ailleurs sérail invraisemblable, sous
prétexte que quelques Kurdes s'habillent
à l'européen, de peindre
le costume Kur¬
de avec un chapeau haut de forme, pour
couvre-chef el un smocking pour tenue.
Le souci d'êlre véridique nous oblige de
donner des portraits réels de notre mode de
vie et de nosmoeurs.il nous est, par exemple,
plus commode de manger le riz avec une bonnecuillère que de le becqueter avec une déli¬
cate fourchette.
Mais d'autre part nous trouvons 1res natu¬
rel que nos femmes jouissent d'une liberté qui
fait défaat chez les autres peuples d'orient.
Etant donné que la femme Kurde rempl¬
ace son mari pendant son absence et accède à
tous les grades delà hiérarchie sociale, jusqu'à
devenir chef de tribu .
Comme notre langue ressemble par
sa construction et spécialemenl par sa
lexicologie plutôt à l'allemend qu'a l'arabe, evi¬
dement ceci aussi doit êlrefixé tel qu'il est. Bi¬
en que langue parlée en orient on ne voudra pas
lui donner comme soeur la grande langue ori¬
entale, l'arabe.
En on mot nos articles seront les fidèles
et nettes impressions de tout ce que nous trai¬
Au contraire par ce procédé nous
faciliterons aux Kurdes habitant le Kurd¬
istan turc, et à ceux qui connaissentdèja
l'alphabet lurc, l'accès de l'alphabet Kurde
2
Garder dans le domain du po¬
ssible, les sons i|uasiintenialioneaux , des
lettres latines dans l'alphabet Kurde,
Ce procédé assurera aux Kurdes l'av¬
antage d'apprendre facilement les alpha¬
bets des langues étrangères et le notre aux
étrangers.
3
Noter chaque son par une lettre
indipendante et éviter le système des le¬
ttres composées .
11 est évidenl que les lettres composées
sont à toutpoint du vue, plus comliquées
que Us lettres indépendantes.
4
S'abstenir de noter différents
sons par une même lettre ou'un même
son par diltérenles lettres.
(à suivre)
"Notices sur 1« littérature
moeurs et coutumes Kurdes :
AVANT PROPOS
Nous donnerons sous celle rubrique quel¬
que noies tendant à caractériser la littérature ,
surtout populaire, moeurs et coutumes Kurd¬
es, qui peuvent présenter un certain iutérêt
pour nos lecteurs étrangers.
dans notre état actuel , nous ne ressemblons
pas aux européens et nous en différons par
les moeurs, coutumes et cireclères propres
à
notre race.
terons.
Ce genre d' ëtud* objectiva , a- été,
malheurensement négligé jusqu' ici par les
intellectuels d' autres pays orientaux , par
crainte d'être considérés comme primitifs et
Hejmar
1
HAWAR
même barbares. II n' est pourtant ni intellig¬
ent, ni utile de transformer la réalité dès choses
Il est préférable de les présenter sous leurs
véritables cachets , puisque ce sont eux qui
nous caractérisent comme peuple ou nation
distencite .
Si ces coutumes sont incapables de nous
rendre heureux dans le développement du
mode dévie Sociale, sous l'empire des nécesités
du temps présent elles se modifieront et se dé¬
velopperont tout en se conformant aux aspir¬
ations du peuple, de manière à former une con¬
tinuation de toute une coltuie nalionale.
On doit naturellement faire exeption aux
systhémes et metodes scientifiques. Ceux-ci
sont des institutions, de nos jours, devenues
tout à fait internationales.
Tout peuple qui tend à se moderniser et
se reformer doit accepter les formes et les
procédés les plus neufs et les pins perfectio¬
nnés. Car les premiers sont de la culture pure,
-tandisque les seconds une civilisation génér aie-
Les textes et les noms propres qu'on
citera seront écrits avec l'alphabet kurde.
Les lecteurs en étudiant l'alphabet kurde, très
simple et phonétique arriveront facilement
lire.
D'antre part nous nous mêlions à la dispo¬
sition des orientalisles et de tous ceux, qui
voudraient avoir des explications coplémenlaires sur les sujets trailées.'Nos pages leurs
sont ouvertes pour toute questionne qui interrésse de prés el de loin le kurde, le kurdistan et le kurdisme.
LALANGUE KURDE
La langue kurde est une langue aryenne.
Langue lndo-Européenc, Indo-Germaine.
D'après les dernières recherches archéo¬
logiques et philologiques, il semblé que la
langue actuelle dont les Kurdes se servent, est
la langue des Médes, comme celle des Persans
st celle des Parses.
On admet aussi que la langue Kurde
tire ses origines de la lange Zende et celle des
Persans de la langue Pehlewi.
Même aujourd'hui le Kurde parlé pas les
Kurdes des alenluors de [Hemedan] s'appelle
{Qurdiya Zendî] qui veut dire le [Kurde Zende]
Rûpel 11
Dénomination qwi tétttf à" oMspafailre en de¬
venant simplement Qurdi
Il y a déjà trois siècles que le poêle Ku¬
rde «Ehmedê -Xanî », auteur de «Mem û
zîn » fit allusion â la similitude de la
langue des Kurdes et de la langue des
Médes .
La poète fait de longues reproches aux
hommes de lettre Kurde d'avoir négligé leur
langue et d'avoir écrit en arabe, en persan
et en tnre, et il dit textuellement :
(
à suivre )
Qiriyarî : Ji bona Sùriya, Tirqtya
Ecemistan, Irak û welatên Kevkasè :
Saleqi
500 Kirùs-sûrl
Şeşmehqî
.')00
Sèmehqi
175
Kirùs-sùrî
Kirùs-sùrt
Ji bona
welatên din:
Saleqî
150 Frenq
Şeşmehqt
90 Frenq
Sêmehqi
50 Frenq
Her tişt bi navê xweyî têne şandin:
Şani : Taxa Qurdan
à les
Pour la Syrie, la Turquie, la Perse
l'Irak et les pays du Caucase:
an
100 f.
I
6
3
mois
moxs
60
35
P.
fr.
Pour tout autres pays:
l an
150 fr.
6 mois
90 fr.
3 mois
50 lr.
Adresser toute demande au directeur
propriétaire:
Fmir Djeladet Aali Bedir-Khan
Damas : Quartier Kurde
Xweyî ù midirè berpirsiyar :
Mir Celadet AU Bedir-Xan
OJ, 'V'
.-
>UU
der, ser,qer( bel
i;
1
.u-i*
J,' ) : «Js"
ô-\JSj¤'\i jiYa\ j ijSl\\ J-li! L ^»
i
( min "^» ) XJb
vjjlû ^> Ctf iwill Jji-I li* ^ilû ~ii V
gur, guvaştin (qurd
:
u
Vj5^ ) illil» i^iJl
^ oijuil ÂJjJl ^5j»-Vli
awa,av(as ^)«..o-dLjJVIJ;li!l.^>
iJS^./Ulj.^Iji-^-LUUl
il
a
jAijL ^ - ê
dêr , zêr , nêrîix^aJUj jJUilil^j^-jrVjvsCçi-)
;
jji-l
J.jJl VU, ;j.juI1 'UlJiU-L^
i
zîn , şin ( cedîd ju ju. )
jjJ-I J. jJl L-fU. ;j jjiJi jl_jl J.U- L j.
dur , rût , qûntar ( nûr
(o)Jl Jj'ls^i o _,JI iiBIJ J.U. U J^ ^ V
û
jy )
o
sjj^î i!U j.*-/ Vj 'n;j.e Ujj Jiilj» î-J^VI
«if= 8<t>j = d<g.=çt^ = ctl_, = b
J -=
dit/»
1 1
^
ù = q < J = k t _j = j c £ = x f » = h
=s<j=r<
= w f,J=v<lj
J» '<j* * <j*) <->
j = p^ = n(j, = m
= fiJ,o
= t<Ji=Ş
v ^l-5^11 ^1 <i J»ji V *'l
le
3l/Vl UÀi.1 ^loUSÛI Jf jiiBJl ( i t i t j. t ô
(^ u») j ( j ) Ji- (J>) ^>_r &k "v. j-11 ^1 <y
<
(j)ji.(Jiti),(o)j1.(j.)
j (j.)
^-.jl j «^VloUlll ô- îi Jj5JI aïl J? J»o jûJ
ji.
ûjj^'i cSJ^I cr* *;Jj5JI î-fUll ^jj».Vl »_i)b'
:U>
abceçdighxêjikqulmnopr
z
ii jjXJl j^LJl »Ul l/uu.J (jrjiJIj «U-l ._>_,»- lj>-V sştûfvwy
iî«L»
t5
ji-Vlj
*Şy ç? j_^-VI «i* ,> ijyi
: \fH\ jjJl ^Vl .il UW cUlili
liUI OjSC V iijSCJi â_jJ)1 j ^jJi j>i ùi
hal
JW
C = IÎ
jj-ai jjju: Llj Ijj-j Ul 0^-' Vcl UjJLf \iL»-b 'js«*
I
J/JJJtjJlijjL.Vlv^U
ù* U^liT' t o jJl Wll J Uill Ji>" L^
e
M*
) ,\>'j»
^Ai^'jji Si (k) J .ji- «£" (kar )
*LJjUs
k
J-Ajv JjU' A.Uiili
tjvRi jîj, JJu(k) ^.j,:_a.JT'( kiV.im )
J'.ji-tJS
q
jjIjU. .*diil;
( quatre ) <ryJ\j>
jj._- ( que )
jjuue- dL
( j- ) i)>.^
x
^Whisky, Tram way) jj(w)^jjloolw
^ij%_ j\ .jd£li ( vesl ) .^1 ^fjj; iJ^j f-
jT^S Jkil" j_ (v) ^oi JS^
JiAr otî ( £ ) i ( q ) J^jy
<1>Vj\
.AîWU. ^i..;
Jjj »j.x_J,l
(jjUjL» »ja>-jjj> Jij>- j»
» X>-jU-
U)l} A-f^) iiUjU\( " ) o ïm\ i)jjj>-
£=
^=
x
h . jA^L^-ji
jjll û-Ui;JU *Jjl iljljj
i g h x 6j i k q u
prsştil
fvwyz
a ,b c e ç d
&J)* r «jjjljbl
jailli
*.
S* s.
no
m
jj_yJ.iL» iS (vr) J\ju. is ( A ) ùJj^v- _*
a e i ê î u o ù
:
jiy- JIjl»
JJliU cJjljeJ iljj_,~ Jl-U> »J *.>OJji
U;
jUij'.}! A-^J ilf; Oijjl »u
^j__>-
J\ju»jj
^-1 I (>- JJjl jl^ ùjj J^ *-<4» Jjj" J^ *-» ùij!
Jjj;l J-Sl-J vj^
e i u
a ô i o ù
(g) JI jU\j (i) -j^kU'ù
^j,:}4jij>-^.-\ j}j~^\i tŞ j;»jUl J.jlt toi jy
1
: Jiij>- Jlju>A^tJ
: jij.
Jlx* ùwjl
: JL)j>-
JU^ A-aJ
joiil*. di; (e) .^.jLill *.<? j/
jTji^
e
. JiJ*f( gelmelc , germek )
( ' ) > *l"i ^Ji^Sjy
dljy- Jl-L_^> ( i ) ÙJjr _yjju, ( w)
i
J->
u
sund jj^\>i\>\ j\i^j_JS^iy-)C)J^ji»\
A-.il j Ï-At- iUl ( jljU ) h- jJr V_i
1
Ail
jj (a) Ùwjl ^'.JL:-A^ir'( kaiip )
Ûlk. Ô-LJI j'_jlllj J^-Jo J îil jw t<~^ öih\ 4 ) ( c ) ^.^-^(ergeç
iijSjl
ïitll itj*J-l «À» j »A£jl -li ^ tjl
( peine) *r>J !_,._,. j. ^-j-J^U.
(a)
- e
)
*:U;jjV,l
jj_i- ( ei ) ^lJ;- aJS^
(i) oLill *_^.5jji" jT» jli-aJT" ( tiz )
i
j> ( i ) j. ê^yïjl 0>j;l lê'J -Wj J; jî-jS
:
JLU-Vl V^1
j^tu)o;j;l J^Ji:-tJS'( duradur )
il
Dijlij»- 7-»lj-»
b c ç d h j 1 ni n p r s ş t f v y z
: ^»j»> ^«l-o»
iji~»
jj (g) ^.A^tUS^l geldim)
B
4^1
VôAJ*
V.U;fl
sM>
AVr 4^i-îl>'J f 4*JUj__XJj jV
LpjT lSUII
_îl y »jjlj ' ._)_.t£j_.i- J ,_p y t J,
y -'j'" * '; ^ cj"J' i£*y tîLi"
' jjJà. »_,_.>
j (^Sj^jl
a b c e ç d i g h x ô j î l< q u 1 m n o p r s
ş t û f v w y 7.
y
4o ^
JIjjj»L> j .l-jf ^ly U^liOj^cS-s/'o^J-)-»
»lïjî
J.il ~J
:
jj Iju>1 csVV" ^fT û'-JLi ' J.T"i'
jljJi >-. -I
:
O- **^' JjU.
e
i
jj; .SCI j_,- ^1
»
qurd
u
'_,_' :
___.
cXi* ji J ^~\ v?
»11,
jljU Ij'jU j .jB j ,3 l_jl i_,
o» Ijl Jiis-
»____.
j
4.;l>'
tjtjljU jjjl
Ai .? »j-. jj à:; 7: t^j1 > tiî A, y ~
^
i U^l (^lf»j>-
.L"j)
jli :^.J .j-.fj.U.
Per
faris
<jl
15
1
j_,J
: C
y ,J ' ù:;' Jùb v j jl-j-^ài^JùH A; j
*r"
jy*- û:"^ J^*-5 çSj'jl»ta;y- j^
jIjjj \x*\ <ş\jy
ameden
( OJ.-I ) *J$"jj ( ) JU.
a
-S^jj^'X dêr ( aJ ) V jr"jj ( es ) Jli. ô
:
r
I
JL:.X-. Jâili Uj ,S
ŞÎr
( jyi ) '*JS"jj ( lS ) Jli-
î
rùz
( j«j ) aJS^jj ( j ) Jli.
ù
^^i jjU^C jO '**&".>> ( Jl ) Jli*
o
:
tJJJu-ùi'jljtj_j .«-Ja-U: .»oj(_5jl_jUj
ÖJ*AJ. Ù0^\*J i]_ji»JU t jj _;j_l>.
S.
o
ô-^'l*" »Jt5jljl*J>
oio^i-t^JLj Jjljl» *j_tl& ICjIJ i>- i "~ 1
aJjly ^. jl Iju» u! tslf»_^
lfT=gfl> j=d«-£=çt £=01^=1)
J= l t J = q < j =k i j = j t £ =x t » = h
^
(J.=sij
=
r(l_,
= p 'ù
= nt.
o =
t(J.=şi
i
j. j j = * tt5 = yj
= w
,J = vttj=ftj,
( j Ji
J» ._»
t
u» t/> ) tilfij^ tJjy
=
m
i>"
ùl; j j-»
tfljjj*- Ijîl iS\j. v_^- û"--1: ' Jîj'-^-'jT-' * ^r*
* Xi5L__.Jiil; lj(_i
) , ( j- ) tî Ljj- l»J_,S" ^.
: jji.».
ji^ «(^j ûL> cV«^^
VLiy J$Ci (_/.jj Ijjji- ob
*
* ft
^ jU-»ijljjj.ij;li i4."^U___j «j^JL-i i
(_5j 4*^L._,J
'
ûljU__;»
Jl^- JLi^
<lj ji
t_Si
*j _ «">l; c5i iJ^* j* <£jd) (>-** V.
±Jj_>-.> èr-
ji»i ji Ji 3 J <::j 5 j' jj 416^,* vj^IjiXj.ji- jUjj^-Uj^Uiy *f f jl
__,
I
'iijlftJL. <dl«UiJl_/J!
41|.ï^)
.i^M^TiAL»
~"i jrV >^'-' f' ê>'
ô-'l*3 LV-*i_^** <.>_>V
t AÛ~Jt_) ji_iâ> jL5_5w>)JL.!<4jJlilj ,S>Jj»l5 iô -S
jj> V.}* (^;i^y^*i>^-»jj<__;ijl___.'l:_ J|»jD >
j i£jj^\jf
) _i>^-»i ^
JUVji lV-",J; <-?i_;J
Jh*V' l^-^'i-1*»
___-_..«.__,;
/_,J
^ f'
>-> i3y* ' a'.?
4»_j>*Jli ji
t
JL-J
jri *(- <Cu oi jli' jw_) iJ)Ja-
jj _jl
Y j-v.
Jj\*
À>'J>
1
A.CL* j? <«.__.ii?
yA A,jLj- ù»ljji
d.\-»liO_/ (jl- j oil£jljt£.;c£i ' jlj4ilij
cSjl -"j*
__,*>
L"li J_J j*. -lali j''- ' j;-5'-i\/u
jij^
A.» j aj j»- A4._jli *\j jl;» Jj ji j'j'U j
Au.AjoJÛ j~/ (^. U
_-_Jli.Xi.a-j /_jl;>-û» 4^U 4îjjj jJ
'
___._>
_}
û:''j jJ: «J^J»-
"
ey*!*..* (ji_j o
y^y "^^"^ J"".5-' j^i^
iS jU' jl t
^-^
o
__,_.=_-
<x_«. (
1
l/j^4 j-iil^ j/__ j j> j
4
* <jLl_«i
:
^Öîj^y-ibj jJJliliUjoi jy^> jli1- i J
u"~ur
?
'jiijwjL-Ji
O» i_5js 4>- oîj
____.»
4jU oio «i-, A>-i i <! 4>-<i'AtijL»
lJi".'i l yj-^'j* J.y 4iliU_yjljJ4.JUjJ
jiVUji-t^jlj l_.J«lJ ' jrûi «jl-i» l»^
jl Ji- »jb VLjt (Jljy 0jj)j j^j J.
»Vj
i).u-_|.ojt5jl*k-^j' jui jjâJJy jrl^l*iy
'
j^.'juW
j a* juj oiLSj^'t^j i 4iy <ijy_/>
(jL-ûj
jf 3 j-^'.'^j >y-° yr Jj iiijjjyj'j^ *
' ù**0. ^:=r
jril*_j
AjjJ
^J <Jsflt.j y i ^L» ._ji. ^jlî-vjji j
_____;!__>,
>
yy^^f
* * *
o^if;
<
i' ^; ^-^1-3 y
j.j
' wy
liAil xa.i ^Ji jl -j oy- \l>y j~>ù **-* _! «^
C
oy- (Juj.
'
4_> (jlj^s» iaJli: _ji o J<<(JL. j i )j I
jyj_ jlitiljjA-^l^J i<£*y Cf'-'Jùy}^?
1
-JI; j ijîiLLj^i. v jjlj j» Jj ' 4 b_p
l_j
V j''(_rJ j*' tf>/J«/ j:*^~i-> '-"
V"ejV cr-O ' ^î^jljl* li J&>. j\'X>
l;*i jy-_r* <_/*' >j&- _4«iJl\)y j/^;,^!*'
aj j a! Sy »i __>> û__)l jlj' jj jl j _;li ij »_j>'
J^^-5 (5^1*3-
>
^'J
JU
\
MfY oyo
JW
\
~>-
Lpw/j4>y'
<$^\j\£ Lu:LaÂJ J J,L* <3L? * £ k/f
J
jlj liJlAÎïij, j tSiji"" j-Jj U.** -r
<jiij__;L_) J5
Sy^rS AÎiu j jjj
j
*J,Jb\j ^/-'i j'jl*
0
y- °j» i l * ^o" y*~ 3
f
»Jj.
oJi(5i 4-»(jUj U\i_*. ^.tj ^ iSj. 4*ljljU
AJ.li>
»
t
^
ôy ^
jljli^J>l. 4*j j. j iSljf i#'j*~ i j^-W-J^
0__iljjj li^xJ }li j j-Ailii.»
<s^
'
(JJjljiijj-.i^
_Jjjy>-^>- t _Jj^>- \>y\Ji>> j,
<S>y
JO'I
£ J Oits'y-J 0}l» Wj »./0 ùî-^i-
i c5ijj <jl*j Lxiiîj^^^-se.^
t t5ij5 (Jl»j JAf-^-j _f J^**-* ' "-^ jy*
_,*>.)
4U_ Jj Oj.i-
I _J.X-a U»^.t
jU j f
\jk
y
öy ^li
<jliy y ^fiJ j» o aIj jj jljl*
t£ j Ai"jl_). ijû V > J^ ÙîiJ^0- J *> <$ V
j_?
S^j jj.^j
"
^y. J
AJt.i li 6 y-
a_u1*
oj <j V ) j__ïlÂ>- j j^-L-*. tSjljl»
t£y\) i l5J (!
Jj--1
t t>J}i iSj k_*«"\ ^j
ÛÎJ.
Jj>jl^i (j-V' V
«Jl *j ijji ' <i'û_-~ij i
c£ J tS-ty.
ijyz.-iy jjiiU
(^-t-*
__^»
'
j'jliJûUi-*>j
tjîi^p j|Ow* j Jiu j
Wli!j~ J:^" t5 jl^ijlj JjjO -Y
6 «> j-jJ'c-ijJ JVj l jlxbjlj iJjjii
:
.iwi^ }
i j ^j-ilj t eSj: jl jji*
,_£».>
i
ù^Jy j'»
»»-
i
jii/'îl; i ^iji^ijlili l;^;>ll-\
u
j'*J <Sïj
Jl-
* t
fi C>- »i<» (jUj
,Aj jA--1
<C\ ô'-J'.J- jjf^-i
C 7" _?*"
i_2-Xil Ui (_}lj\
>lii ' i> y 4^il* vl-iJ lillû
u. jl jl« j li JJUl^» .- ti>_Jii^>^l.») J
;j-li_ij ôy
î^Aj
«j U^j
i ij-a (_.
jn st_JJi.ij____.__0 ^X_-i
»
M*
\
3W*£-
\W,
,J^»<
6>J yi>jf
1>_-L> 2J1J
â±*j>
L^jljl* liAiLjÛij OU
i £l.jT
<Ş"J*
i^ij! t^un
Sj
Ul 4^i/"
4/-
\-Aai- } lisJUk
<J
\W
jj/
y
ip^.xJI yUiLi^)
:
7
j-L.-x.jjUI4.Jswl * \r<>\
-m**-*-**»
«*
JU
SAL
HEJMAR
1
ÇARŞEMB
1
Qomela Qurdi
*
H1ZÊRAN 193-i
Bévue Kurde
Civjta ariqariyè
Ta, t.-iwî ù tabir
D'. E. Nafiz
Lehî
Du Egîd
Dr. Q, A. Bedir-Xan
Elfabeya qurdi
Gund.î nùava
Ferhe.;goq
Tola weliH
Xanî
Berdèlq
......
Krdrican
......
IX Q. A. Bedir-Xan
Osman Sebrî
L'alphabet Kurde
La langue Kurde
capxana TereRl
1832
sam
2
.laîl.i
l3\aiua*
SPÉCIALISTE DES MALADIFS INTERNES
VENERIENNES
ET ENFANTILLES
ITattia.
Ajtuou»
Ûiiîyarîya Qomelê
Abonnements
.li ! ona Sûrîya. Tirqîya. Ecemistan,
Pour l.i Syrie, la Turquie, la Perse j
l'Irak et les piys du Caucase:
!
Irak iî welatêa kevkasi1 :
1 an
!00 P.
!
Sal.p
500 kiiûs-sûiî
100 frenq
" mois
(50
lr.
|
Şeşrnehqi 300 kir;'is-sùri
fio frenq
4 mois
40 P.
i
(larnieliqî 200 kirùS-siïrî
40 fren(|
Pour tous nulrts i a\s:
j
.li
ona
welatên
din
an
150 V.
I
1
mois
DO
lr.
4 mois
î'O
I'.
C,
Adresser toute di'tn nde au directe r
propriétaire:
:
g
l'inir
l). A. Hidir-Klian
aniiis: Quai fier Kurde
j
Salqî
150
Frenq
Şeşmehqf
90 Frenq
(armehqî
60 Frenq
Her tişt bi navê xweyî têneşandin:
Şam : Taxa Qurdan
SAL 1
HEJMAR
ÇARŞEMB
1
Qomela Qurdi
2
HlZÈRAN 1932
* Bévue Kurde
Civata Hrlqarlye ]1 Bona Qurden Belengaz
Vê paşîyê di jiyîna milelè qurd de
tişloqî mezin, biesas ù xêrqar hatiye <'êqirin. Qurdén Cizîrê ji bona xweşqirina
halê qurdén belengaz civateq bi uavéjorin
Tu siq nîne , heqe hon holê bi mère
bixebitin, miletê me zil bi zil ji vt halî
xelas dibe iî nîj bi rûj birêve ber bi kenci
danine -
Madam heta îrû ji nav me ew dewlemendêa camêr derneqetine qo bi derbqé hezar zêran bidin ûji bona miletê xwe
dibistanan û binyanên xèrè çéqin , divô
em xwe bi xwe bixebitin û bi yeq du kirûşên xwe wan hezar zêran bidin hev .
Pêrûz jt wan re, pêrùz hezar pêrûz.
Xwedê mala danîyan ava ù xweş biqe il
solo wan bibe serî .
Bi vê civatê ji qemasiyên me en bèhejmar yeq ji nav hâte hilanîn . Devê
qortaleqe qur qo her rûj jiyîna me diqot,
rayên me dicût , pê hatiye girtin .
Ji vê civatê re herweqî danî di pêşgotinqa nizamnamê de dibêjin, ji herqesi
bêtir em , miletê qurd , heweedar bûn .
Pêşgolinqa nizamnamê sebebên danin
û çêqirina civatê ji me re geleq kenc
dide zanîn
Minjî dil qir xwendevanên xwe serwext biqim . Da qo ew ji weq min pê
,
.
dilşa û qêlxweş bibin .
Eve pêşgotinqa nizamnamê :
«Qurdino! Em miletê qurd, ji her
qesî bôtir hewcedirê ariqarîya hev in .
Ji me re ewçend zanîn ù hiner û hinerweri ji divê. Ji Imvra qo em ji hôxwevîti û berberîyé qetinc binîya i|orlala nezani i'i belangazîyê . Ji hona qo em biqarin bên ser xwe n ji vi halî bif- lit in. divê
em destgirên hev bibin, xwe bidin lier
barén hev il yeqdil îi yêgdeng kerara xwe
bidin. Ew kerara qo me hemîyan ji nezani,
ji belengaz! , ji zivari n ji diliyê de xelas
biqe. Danîyên vê civté hêvîdar in qohon
bi tevayî bi wan re biçin, ji ya wan biqin,
pişt bidin wan n bixebitin, da qo ev qarê
hani ê kenc û rehnqnr biçe seri .
û avahîyô ve
diçe.
Ev kinlşên ha ji me re , ji welatîyên
me re rêya xwendin û zanîn û ya xwesîyè
dé veqin . Ev yeq du kirûşên qo hon ji
civata xwe re bidin ji bona her yeqi we
ne beha ne . Le qo gihane hev bi qèri
miletê me tên û pê geleq tişt çèdibin . Bi
kinîşên we dibistan ton çêqirin , maleq pê
ava dibe , dermanên çend nexweşan pê
tên qirin, û hou bi dayîna wan fekîr û bi
nedayina wan dewlemend nabin .
A'ebata me , xebata danîyên oivatê
destpêqirin û rêberi ye. Civat bi ariqarîya
we , bi têqil bûna we ava il xweş dibe ,
iî qarê civatê bi vi awayî diçe serî .
Bê şiq e qo heçî hej miletê xwe diqin
il di rayên wan da xwîna qurdi a paq
digère ariqarîya civatê ji bona wan deyn
e , deyneqi mezin, bilind û mikedes e .
Ji xwe her qes deyndarê miletê xwe
ye , ji ber qo ewi ew bixweyt qiriye , ji
ber qo her qesî nanê miletê xwe xwariye
û lier qes dizane qo a Nanê mêran li
mêran bi deyn e ». Werin, xwe bilezfnin
û deyné xwe ji miletê xwe re bidin ».
Gotinên daniyên civatê li hire xelas
dibin .
Ji van gotinên gewherin re geleq tişt
HAWAR
RûpèT 2
Stuna
Zarowan
^k "Welêt
Hejmar 2
^BeÇt
Welatî welat ! qani xweşî?
Tifak û yeqbûn , zexmi û xurtîya
civatê ye. Nifak û berheri kelsi û jarîya
Kewî
wê ye .
irû
tu nexwes i .
Qaui ew qen, qani geşî ?
Çiman holé weq dilreş î ?
Çiman wisa tu bêmad î ?
B'qurê xwe re xeber uadi ?
Qui û qiîvan ji lier alî ;
Lewra welat wer dinalî
.
Destên tirqo li te qetin ;
Bi xwîna le sor bûnrepin .
Mir iî mêla dar ve qirin:
Xort ù xurtan ji te birin .
Ez qo qurd im ji bir naqim.
Bi xwîna xwe divê raqim .
Ez bixwînim, xwenda bibim;
Mezin bibim , zana bibim .
Mêrquj bibim bi nav û deng;
û tiieng .
Ez hilgirim top
Tola te ji evda te ji ,
De hilinini
doza te ji .
Şam: 7 Tirmeh 1931
nînin qo em biqarin zéde biqin . Tinê
di heké rayên civalé û ser awayê ariqarîyê divêt em çend pirsan bibêjin .
Serniveqa civalé di Hesîçê de ye. Di
lier bajar û gundên mezin en Cizirê de
maliqén wê hatine veqirin û hîn hi hin
vedibin .
Serniveqa civatê ji bona danîna dibistaneqê û lêqirina xestexaneqé ji niho
ve xwe qar diqe .
Heçî qo ariqarîya civatê biqin arîqariya xwe diqarin rast bi rast li Hesîçê
ji serniveqa civatê re bisinill .
Ariqarîya civatê bi her tî.ştî dibe, ne
tinê bi père. Çaxa bênderé nizing c. Xwe¬
dan gund û cotqarî diqarin ceh û genim
ji bidin. Heqe ji .serniveqê re sandina wan
diswar e, dayi diqarin bidin nimî lendeyé
civatê ew ji digehine civatê.
Niminendcyé civatê li Şamê Dr. Elimed
Naliz lieg e, qo qurdén Saméhemi ji rind
nas diqin .
Di vê cihanê de her tişther mezinahl
bi tifak û yeqbûnê, bi dayina hev ber barén hev, bi hevgihana mirov û bi hevgihandina xebatên wan hatine pê .
Milet û dewletan bi tifakê gihane bilindiya her tişti û binifakê qetinebintya
qortala iieyîné
Ji lewre mirov diqare bibêje heyîn di
tîfakê de, neyîn di nifakê de ye.
Xurtî û zexmiya yeqbunê di lehîyê
de qeleq kenc têt dîtin.
Ma lehî ci ye ?
Lehî ji hevgihana dilopên baranê pê¬
ve ne tu lişt e.
Pesqén baranê gava ji hev cuda û
yeq bi yeq diqevin rûwê erdî, erd wan dadikurtîne .
Tihniya xwe pê vediqujine. Le gava
digehin hev, hingî ji wan pesqôn kels Iehiqe boş radibe. Dilop û peşqên baranê di
yeqbûnê di tifakê de ne.
Erdê dilopxwer êdin di destên wan de
lehistoqeq e. Ew serdestén erdî ne. Bi er¬
dî re dileyizin; sînga wi kul diqin, tédiqevin, bilindîyén wi hildiveşinin, qendalên wi diqeleşinin.
Lehî weq hûteqîhar û Iiéç radibe ser
xwe , ji pal û qaş û newalan dadixure .
Li ber \vé tu qes, tu tişt; bican, bêcan ne¬
ma diqare biseqine. Lat, zinar, qevir, rêl,
dar, direh serén xwe li ber xurtîya tifaka dilop:in ditewinin û lehî, ew sehinsehê yeqbûnê ewan mina çilowén siviq
dide pêşiya xwe, rés diqe.dimale.
Halê qurdan ji ev e.
Qu.d ji hev cuda dilopên baranê ne,
cihê cihê ton dakurtandin. Qo gihane hev
dibin le/ii , le/iiqe bos, lu qes, lu tişt li
ber wan niqare biseqine.
Felata welatê me di rabûna vê leh¬
îyê de ye.
Bôrùt: 28 Tebax 1929
HAWAR
Hejmar 2
Stûna Fekehan
Ta , Tawî û Tabir
Yeqî ji fekehên deşla Hesinan ji me
nexweşiya tayê pirsiyar diqe" Me pirsiy¬
arîya wî da biji.ş(|ê xwe û je cuhabeqê
daxwaz qir .
Eve, resbeleqa fekeh û cuhaba bijisqi.
Be.şta Hesinan: 23 Gulan 1932
Ezbenî i
Minstiinaxwe-stûnafekehan-xwend.
Geleq tişt hene qo divêt emji te bipirsin.
Heval nav hev de şêwirin û me got bila
pirsiyarîya me a pêşin nexwe.şiya tayê
bibe. Da qo em je xelas bibin , eklê xwe
bidin ser hev û biqarin tistinen din jî
bipirsin. Ji lewre <|o ji tayê eklê me ne
ser hev e, em je geleq aciz in .
Pa.sî, ez. destên te maç diqim û hévidarê cuhaba te me .
Hesenê Qoçer
Cuhaba bijîsqê me :
«Xelqê de.şta Hesinan ji hesini çêqiri
bûwanaji diviya bû heta niho di voytûna
tayê de bihatana helandin. Hersveqi dili-
elin jî .
Ji xwe birê welatê me ê germiyan û
deşt ji vê afetê xerab dibe.
Gava ji xelqî têt pirsin , xelqê nezan
dibêjin qo nexweşî ji ava gundî ye. Niq
dilê wan ava wan ne paqij e.hijehr e,hen;î
vedixun pê diqevin
Le ne welê ye. Ew ava zelal û sirin
qo di lier gûndé we re diliore û gûndê we
pê şên û ava dibn, dieslêxwede
paqij e,
avije ye, qanîya jiyîna we ye Jehr û nexwcsi di nezani û liraliyê de yc.
Niho divêt ji we re bidim zanîn ew
avôn paq qo qaiiiyajiyiné ne, çawan nepaq
.
û jehr ù
axû dibin.
Herweqi nas e, gava av serberdayî
diheriqin, li deştan belav dibin di çal, qorlal iî di her cihén nizm de dipingirin ,
ji wan pingavan berpê dibin. Pingnv bi
Rûpel 3
zemanî ve dibin çirav, di dora wan de
giya, stirih û zil şîn dibin. Di nav wan
de pêşi (qelmêş) cih digirin, hêlinên xwe
çêdiqin. Jô ditirin , tên li ser dest, rû û
lasên me datinin, bi me vedidin. Mirovên
pôvedayî di nav (6-21) rûjan de pê diq¬
evin û dibin tawî .
Di destpêqa nexweşiyê de laş û lebtên mirov dişqên, direcifin, piştre germ
dibin . Halê nexwesîyê ji se car saetan
heta se car rûjan dom diqe û bi xwêh
danqê derbas dibe, Pêşdetir ev halê ha
an her rûj an di serê du sô rûjan de carqô
vedigere té. Heqe nexwesi derman naqin
pêde diçe û dibe (taya-veşartî).
Di taya-vesarti de rengê nexweşan
zer dibin, xwina wan diçiqin, ziqê wan
diperçifin, diqevin haleqî ecêb, dibin weq
me.şqe(|î vala ser du dariqan an ser keysiqeqî dai'iqandî.
Di vî şiqli de nexweş zû bi zû namire
le ji derba xwe diqeve, bi qêri tu tiştî, tu
qesî naye. Ne mal, ne zar û zôç , ne we¬
latê wi je tu féde nabînin. Perîcar ji avînê
ji diqeve, zarowên wî nabin, qo bibin jl
nexwe.ş û'qêmsihet dertên. Bi tişteqî qiçiq
dimirin. Ji bona wi jiyîn êdin namîne .
Heta qo ezrail bê hawara wî di nav öş û
teliliyê de diperpite, vedigevize.
Eve ha şiqleq e. Şiqleqî din jî heye
Je re (taya-xebîs) dibêjin . Ditaya-xebîs
de şiqliuen giran hene qo di nav se car
saetan de diqujin . Ev şiql perîcar di
zarowan de têt dîtin .
Eve ta. Hondibinin qo tanexweşiqe
giran û xedar e. Ji tîfo, qoléra rt ji webayè xirabtir e. Nexweşiqe welê ye qo rayé
heyîna me , rayé heyîna miletî diqoje .
Bi gotinên jorin kenc xuya qir qo ev
ncxwesiya xedar ji pêşiyan, pêşi ji pingav
û çiravan têne pê, lé tucar ne ji ava zelal
qo xwedê pesna wê di kuranê de da û di
hekê wê de(we cehelna minel mai qule şeyin hey)me herlistbi avê jiyandine.gotiye.
Vêca qo me qanîya nexwesiyè peyda
Rûpel 4
HAWAR
Hejmar 2
il dijminê xwe bicih qir divêt ji bona qevandin û kelandina wi bixebitin .
Me goti bû qo ta ji pêşîyan, pèsî ji
pingavan car dibin , lé ne ji avê, ji xwarinê
an ji fêqi û terahiyaii .
Belê dijmin pingav e . Ji lewre qo
pingav rt ava men hêlina hêqén pêşîyan
in . Icar divêt em bala xwe bidin di dora
xwe de lu pingav û çiravan mehîlin. Ji bona
wê ji divêt , avèn seqini bêne heriqandin,
çiravan bêne zuwa qirin, di doré de herçi
zil , stirih û giya hene bêne jêqirin û digel
rayên xwe xeritandin .
Qo av heriqîn , çirav zuwa bûn êdin
pêşî niqarin hêqên xwe li dorên meberdin,
ji me dûrdiqevin em ji ji tayê xelas dibin.
Ji bona zuwa qirina çiravan awaqî
kenc heye , Ew ji danîna darên Evqaliptos c. Ev darên ha ji niq hiqûmetê pe¬
yda dibin, Divêt je bût daxwaz qirin, Herçi
avên qiçiq , mirov diqare li ser wan gazé
birêşîne .
Nexweşîya tayê ji lier wexti bétîr di
eaxa fêqi û bênderê de bos e , Ji lewre,
xesma di wê çaxê de divêl mirov ji xwe
XAINfî
Ewnûre, herê li erdê sihrô
Şihra me ye.sihra bendewarî
Seydayê me ye, melayê yeqta.
Ava qiriye bi şor, kesran,
.
Parîsé guli bi soré qurdi,
Ava te diqir melayê xanî.
Bê zêr û
qevir, ji pèta arî.
Ava te diqir serayè şiiirê.
Gewher ew e , ew û can e bislam,
Destpêqire ew, û da ew encam.
Rubnahî te da, li erdê qurdan,
Ruhnahiyn te, delala yezdan.
Hêvîn tu î, tu cave sayda,
Ferzjne î tu û lawè mewla.
B' sazè, te diqir, te da wê cûşiş,
Ey bişveqiro I te da wê xwahiş.
Sestaré te ye, qo da me zinin,
Firdews li qû ye , biharû h-ivin.
Gui, bilbil û ney mekam û jale,
Tev de diqirin fisan û nale.
Zérqer tu î tu ne pilewer tu,
re mikate bibe,
Seyda yi berê, û ser hiner tu .
Xebeta bîngehi herwei|îme got heriMeywa te xweş e ù avdare,
qandiua avan iî zuwandina çiravan e, Le
Weq Xiinî qi ye? tu qes niqare.
ji hêleqi din bi slandina dermanéii tabir
Bercîs tu i tu, tu rêberê me,
mirov diqare xwe je biparéze, Dermané
Texte le di dil û ser serê me,
tabir silfato ye, Berî ewili silfato dermanTirba te ne ax e, canô Xanî.
eq( erzan e . Di pist re hiqûmet heiwe
Tirba te dil e û ciwidanî.
belav diqe. Silfalo: erzan me be ji herlial
Rehmet
bi te yeû pesna yezdan,
jiyîna we je behatire.
lïeyrana
te
ne, xulam û Xitkn.ii.
Vêca. ji bona parastiné di çaxa layê de
<3)r. Samiran GCU Sieèir-Xan.
yanî ji havina pésin hela paîza pasin divêt
Mirovên gihaşti ji Iiebên silfalo
her
mirov di hefliyê de du caran, serê her se
rûjan grameqî silfalo bixwe . Mirovên hebê wi çariq gram her rûj car heb, zaro
silfatoxwarî ji pésiyaii bêne pèvedan jî bi heta deb sali sô heb, şeş saetan berî halê
nexweşiyê, sjrê saetê hebeq distînin zar¬
tayê naqevin .
owên yeqsali tinê niv heb distînin.
Heçî bi goli ;ên min ve çûn lue ir
Bi vî awayî fehtiqê xwe derman diqin
nexwes naqevin. Le ïieçî qo pô ve neçûn
Pişlî heltîqé du heftîyên din dermané
û nexweş qetin divêt xwe nisanô diqtoxwe se rûjan distînin û se rûjan berdidin.
Eve, ta, tawî û tabin . Heqe hon ji
veqî biqin.
Heqe diqtor ne qet dest divêt xwebi ya min diqin nexweş naqevin, qo biqevin
xwe derman biqin .
iî zû bi zû kenc dibin.
Awayê dermanqirinéji ev e:
<3y.£hmc$9Zafiz
Hejmar 2
Rûpel 5
HAWAR
Ifabêia II
Dûmaliiq 2
Herweqi di geleq tislan de têt dîtin
:
dibe qo di cara pésin de di ellabêya me
de ji qém û zéde bin qêmani dé biqevin
ber çavan.
Evqémnnîyén ba di eslên xwe de ji
qémanîyê liélir pasiya bin (|oteqiyan in
qo mirov ji wan niqare xwe bide alî .
Ji lewre pişti dan zanina elfabê
divêt awayê hevedndanîna wê û qilqitén
bingehên wê bên raveqirin. Da qo xwen¬
devanên nie kenc lêbigeliin qo ew qemaniyén ha herweqi me got ne qêmani, lé
di azina elfabê de tiştinen adeli ne.
Ev benda ha ji bona berhevdana wê
hatiye nivîsandin,
Le, berî deslpéqirina berhevdanê
divêl herçi esas û bingeh liene qo ji me re
bûne h im û elfabê li ser wan hatiye danin
bêne xuya qirin.
Me ev bingehên lia di dora şeş destûran de giliandine hev.
I
Ji wan niktan pêve qo xasê denganîya zmanê qurdi ne, di şiql û dengên
herfan de, herçend lieye, xwe li elfabeya
lirqan nizing xislin û je nedûrqetin.
Du çgîdçû bûn serê welêt û dil (|eti
bûn. Gava ew birin nav qoma dijminan ,
serên xwe dan ber xwe.
veh diqiria qo QurdiMan
winda
bîiye, esqeré qurdan şiqesline, revine û
sereqén wan hatine. girtin.
***
Her du egid liser van xclicrèn telil
digiriyun û \cq ji wan digot :
çikas ez tésihini, hiriea mia eikas
dise wi le.
E din digot:
Slran veniiri. govcnd scqiniu!. Min
jî divê ez la le re liimirim, le di pista min
de jin û zaroén min hene, hé min dé perisan bibin.
***
Pîrcq ji bo min çî ye ? Zaro ji bo
min çî ye- ? Peteqc bilintir di dilê min de
raliûye. Pîreq û zaro beqe birçî ne, berde
bila herin liigerin, welatê min, Welatê min
wiida bûye.
Bra hêvî yeq ya min ji le heye, heqe
ez niho mirim, lasè min bi xwe re bibe, û
min li erdê Qurdistané vesire.
***
Armanca ellabê seqinandina dengan
li ser qaxezé bi şiqlan e, siql bi herfan
tên nişan qirin, û bcrl kebalewî û biîiemd
in. Ji lewre ni.şanqirina dengê (E) bi (c)
û yê (£) bi (ç) û lii hevguhartin û cihgubastina wan weqhev û béfcrk e.
Le lii vi awayî qurdén welalé jorîn û heç.i
qo elfabeya tirqî dinasin dô biqarin bê
dişwarî ya qurdi hîn bibin û qomel û (|itêbên me bihêsonîlî bixwînin.
II
Herçend dibe, ewiend den¬
gên herfên lalini en adetî qo di zmanên
din de nas in, di ellabêya qurdi de hilanîn
iî neguhartin.
lii vî awayî qurd dé biqarin elfabeya
biyanîyan û biyanî ya me bi bésaiiîtifér
e(|e serxwe û ji awayê herfên heyedu -
bibin .
dant xwe dur xistin.
Qolesémin dane ser sînga min, tifinga
min bide destê min û xencera miu bêxebcr
pista min. Ez dixwazim wisa raqevim ù
bibihîzim, weq nobeldareq di porinéde,
Iie.ta qo dengê topsn ù şebina hespanbên.
***
Dema reprepa '.espên egidén qurdan
di ser tirba min re biborin û dengê tiling
i'i topan bên, ez biçeqên xwe ve ji tirba
xwe, xwe bilavéjim, ji ho standina welêlê
xwe II ji bo standina welêlê xwell..
©''. Nantira /i CCli &itoir-L%luLn.
III
Nîşanqirina lier dengi bi Iierl-
HAWAR
Rûpel 0
Bê
şiq e qo hînbûn, xwendin, ni¬
vîsandin û léqdana herfên serxweji vên
hevcdudani hésaiiilir e.
IV IIvi- dengî là herleqe cihê nişaii
qirin , yanî ji awayê ni.sanqirina çend
dengan bi hcrfei|é an dengeqi bi çend
herfan, xwe dan alî
Ev awaji fiqra léqirina elfabéqê bi
hindiq herfan an ji kesda kenc lisei>eqinandina denganiyé diqare bizé.
Le pê her du jî naqevin dest û di
zmanî de b\ sebeb pirsi 1e i di şiqli de
ciyoq peyda dibi îi di nivîsa idiné de tevliheviqc mezin bcrpé dibe.
Ji xwe di tu zmanî de dengan î û
nivîsandin ne lévéii yeq in, û nivîsandin
niqare bi tevayi li de g.iniya wi zmani bê . Lewie qo qitqit û rcngén denganîyé bi elfabéyé nayin nişan iri û li ser
qaxe<ê seqi inndiii. Welê bûwa diviya bû
elfabeya her /iraanî ji (50-00) herfan heve¬
dudanî bibe.
V
lier end heye, ji b.n-qirina ïierfan bi nişanên nû, xwe (Lan alî.
Nişan ji héleqê di nivîsandinê de bi
vegera kelemé wexli dide winda qirin.
Ji hêla din bi jibirqirina nîsané herf vedigerin ser siqlén xwe en eslî, bénisan, û
tevli-hev dibin.
Pejirandina çend nîşanan bi hev re
ev ji dişwariqe din e.
Ji lewre ji bona tevayîya herfên binişan
me ev ( a ) pejirand, û bilindeq nav le
qir. Ji berqo dengên îierl.-m hem diguhûrîne hem bilind diqe, û ji nîsanén weq
(.-,-')
kenc il veketandin.
Ji xwe lio.ş lnina ni.şanan nivîsandinê
(|irêt diqe.
VI Herf 'ii welê hij-irtin qo di şiqèn xwe. de li hev bên û biqevin hev.
Ji lewre diviya bû qo em di nav
herfên latînî de biminin û ji elfabeyên
din weq yûnanî û rûsî herfan megirin.
Mejî welê qir îi elfabeya xwe bi hi¬
ndiq guhartina de igén herfên latînî û
i
i
1 1
1
Hejmar z
bi barqinna hiaan bi bilindeqô çéqir,
Bi vî avayî û gora destûrên jorin me
elfabêyexwe li sih û yeq herfan hevedu
daniye. Herweqi di despéqê de me da
zanîn.
Seliitîya qo diher se zarên qurdî
de haline çêqirin xuya qîrine qo di zm¬
anê qurdi de dengên bingehî ev sih û
yeq deng in.Ew ji bi van sih û yeq herfan
hatine nîşan qirin.
Belê, herlin hene qo geh zrav, geh
stûr, geh ji pêşî, geh ji pasiyétén xwendin.
Lé ev ferkén ba ne ji guhêrîna cihderqa dengan , le belê ji guhêrîna ren¬
gê dengan têne pê, û ji lewre di elfa¬
béyé de nayin nîşin qirin. Ji ber qo
ellabétinê dengan nişan diqe, ne rengê
dengan.
1
Ezê bi dengdaran dest pê biqim,
Jisih û yeq dengdarên qurdi, dengên hevdehén jêrîn, di elfabeya her zmanî de,
bi lerknèn qiçiq, yeq in .
bdghqlmnprst
f v w y z
Tinê di elfabeya tirqî de (q) û (w)
ninin, Ji ber qo di zmanê tirqî de denginen cihê weq (v) û (w) ; (q) û (k)
nayin dîlin .
Dengê herfa (w)ji xwe di tirqîyêde
peyda nabit .
(dûmahiq heye)
Û7În aWaV,! tevayîya zanineqê an tiştULlU eqî. A/ina elfabê, yanî tevayîya
keyde û destûrên ilma elfabê Berdélqa wê
di zmanê Elmanî de «lehre» ye.
Dpnfipuifnn Ser tişteqî, ji bona diltijîDOIllUïllûllqirina hevdu slexalî û
seltiti qirin. Bi saelan venie da ber hev
Hejmar 2
HAWAR
dilê yeq tijî ne qir.
Iô dîsan me
BPFIlP filin M;'t'n Pe
Ji hcrtexlit avahiyé re binyan
têt gotin. Xanî, bure, kesr, olî,
mizgelt h. p.
Heçî qo ne béhcind e
DUûboş hat.
qo biji.sqi diqe. Bi xwcşq-
Dljluljirina jiyîna mirovan mijûl dibe
û
J.
3
4
5
Tirmeh
(i
Tebax
7
ilon
8
Çiriya-beri
Çiriya-paşî
C-
llnnZehr, geleq. Li ser welêt baraneqe
nîîjnnEwê
Adar
Nîsan
Gulan
Hizêran
I
" serxwebûna
DuipU-lJilu welateqî re xebateqe mezin
divêt, serxwe bûn bê xebat û fed3qariyô
berpô nahe. nayepé.
1
Rûpel 7
Buhara
.
ICileye-berî
l0~" !Qanûna-beri
iÇileya-pasi
II!Qanûa-pasî
,
^vistnna-prştn
.
.
,
.,.
.
.
^iv.stana-i.avtn
Sibat
Gecoq
12
pésin
navin
Buhara paşiu
Havina pêşin
Havîna navin
Havîna paşiu
Paiza pêşîn
Paiza navin
Pai/a paşîn
....
Buhara
Z.vislana -pa5,n
wan derman diqe.
ij Ne dişwar. Ji ', bona lier qesî
Il zmanê wihésani ye.nedisware.
Ew dera qo lé de hîn diqin.
Di dibistana gundê me de
deh zaro hene.
j Bi Kebale, û gora dilxewaz
an lihevhatinê çêqiri , ne
iNe hêsanî, zelimet.
\\%m\lX::, geleq belayê xnrbet,
e
qolcqi
.
Binve, qezeba min binve lo loi
C-min CCli 35tiir-3Ca.il
Ijfl Ne aza, girtî. hesîr.
1J11
birim .
Dilê dilana te me
flnvan^-'
f,u1, qescr'
IjUillll
Sed ah û qûvau û qeser,
Işev môvanê te me
Sibe ser rêqa xwe me.
Helt eyn û lam çûn j' hicretê.
M Dehwa û daxwaz, pasîya daxwazé
Xwelî li Ser te diqim ,
Dest bi deng û ceng diqim.
Doza Şeng û Peng diqim,
Dehwa şerîct diqim.
flpnjllalé
geşbûnê. geş, ew tişt e qo
OU_ÙIl)i ruhnahî ye, bel û veqirî ye.
Bihnûnîya dewleta te ge.ş bit,
Kasî tu hebî dilê te xweş bit.
Omin. GCli 35cdir~9Can
fiewlerln ix:herI ç'qirî'
j Tişleqi bèhemd, bi zorô, bivè
nevê . Ez ne diçum , qoteqi ez
weq
cPekehe %cyran
Eve qo beyineq an heyîna
tisteqîdinimîue, raberdiqe.
jfl Ji tişteqi re qo têt dayîn an
gotin herê qirin û pê ve
çûn, kcbûl qirin .
Raveiilrin^ïiirayîve,,irinûdan
n60uQ3r ^wûcI° rehayê.xwesîyèdide
J(j(Evd, evdin.heyf.
nnnjnmeha salé a çaran . Ji
"|IUu_lll xwe qurdmanc mehan
bi du awan bi nav diqin. Bi navên ser
xwe û bi navên çaxên salô.
Tegerii
ténagehil
Kenc fehm qirin û berqetin. Herçend tu bibéjt ji ew
HAWAR
Rûpel 8
L'BLPBOfiET KURDE
suite 2
Ce procédé qui peut naître du souci
d'établir avec le moins de lettres un alphabet
ou de vouloir fixer plus précisément la pho¬
nétique, ne pcit servir qu'à la création des
homonymes homographes et à engendrer d'in¬
nombrables complexités dans la dictée.
Fresque dans loules les langnes, même
dans celles qui sonl munies du pins phonétique
alphabet, l'orthographe ne correspond que
plus on moins imparfail?ment à la prononci¬
ation, parce que les alphabets n'arrivent ja¬
mais à fixer ponctuellement la phonétique
d'une langue.
5.
Eviter aulant que possible de char¬
ger les letteres de nouveaux et de différents
signes.
Les signes causent d'une part une perle
de lemps pendant l'écrilure, ils ont d'autre
part, l'inconvénient d être oubliés ou négligés
et par conséquent de rendre le son de la lett¬
re à son origine vocale.
L'adoption des dilférents signes peut
engendrer une extrême perplexité. C'est pourqoi nous avons préféré adopter seuletneul
l'accent circonflexe|/-] qui diffère nettement d'
un[.] qu'on allonge patfois par négligence ou
d'une apostrophe(i)et ainsi de suite. D'ailleurs
l'abondance des signes rend l'écriture laide.
6.
Choisir des lellres homogènes dans
leurs formes extérieures.
Quoique l'emprunt des lellres aux diff¬
érents alphabets apparait au premier abord
comme plus avantageux.
En prenant pour base ces principes el
en profilant de loules les possibilités que
nous offre bart de transcrire l'alphabet, nous
avons arrêté à (3) ) lettres l'alphabet Kurde.
Les recherches faites dans les trois dia¬
lectes principaux delà langue Kurde ont dém¬
ontré que les sons ou lettres Kurdes ne sont
autre chose que ces (31) lettres.
11 est possible de préten Ire que certaines
Hejmar 2
de ces lettres sont tantôt dures et tantôt fine»,
tantôt antérieures et tantôt postérieures, Mais
comme nous le démontrerons plus lard, ces
petites différences dans une même letlies ne
sont que des nuances de couleur du même
son produites au cours de la durée de ce son
et qui ne peuvent même pas êlre fixées par un
alphabet phonétique comme le nôtre.
Commançons par les consonnes:
Des (23) consonnes Kurdes les suivantes
se trouvent presque dans toutes les largues,
avec les mômes sons a quelques nuances près,
ainsi que dans le turc à l'exeplion du « w »
et du « q ».
bdfghqlmnpr
s
t
v
w
y
z.
w.
Il donne le son du w anglais et
correspod an son consonnique du i arabe
qui n'existe pas dans la langue turque. Ainsi
que les turcs n'ont pes distingué le q du. k.
Le > arabe qu'on trouve fréquemment
dans la langue turque , dans des mots empru¬
ntés à l'arabe, est prononcé par les turcs
comme nn v français. Taiidis que dans la
langue Kurde, comme en énglais, les sons v
et w sont distincts. Et dans différents mots
d'origine Kurde par le fait du changement deces deux sons on constate de grndes différe¬
nces dans le sens de ces mots :
dev : bouche
dew : lait caillé battn
avec de l'eau
. ici
\vir
là
ev : ce ci
ava : prospère
ew
awa
ce là
vir
manière, style
Maintenant examinons les opinions qui
peuvent être émises au sujet de l'adoption de
ces deux lellres.
On peut dire que du point de vue prati¬
que comme la proportion du w dans la
langue Kurde est
557
-
33798
.
,,
.
et celle du v
329
33798
on pouvait picndre le w pour ; et le v
pour ) c'sst à dire vice versa , puisque ce
deriner est plus simple dans l'écriture .
Par ce procédé nous aurions éloigné ces
deux lettres de leurs sons inlernationals.
« à
suivre »
Rûpel 9
HAWAR
Hejmar 2
Hollee.
ut
rameur»
et ooutume*
|
Tout de même les points de condensation
' de ce dialecle sont : ( Dêmm , Palo . Genc ,
Çepckçnr , Maden , Piran , Egil , Sîwereq ,
1* Illl*r»l«r«
Kurde»!
La Lange Kurde
-SUITli-
2
Sali şemirand vexwar durdi
Manendi-derî lisani - qurdi » 1
«On a laissé le pur et on a bu le depol,
celle langue Kurde est comme celle de de¬
«
rî
Pêçar , Çermiq . )
De ces trois dialectes le di* lecte du snd est
celui qui se subdivise en sons-dialecles avec
des différences assez nuancées . ainsi que :
I - le Kurdes de
Muqrî qui se parle du
sud du lac de
Urmi
jusqu'au sud de
Sekiï
1
2-
Après ce très court aperçu historique
nous passons à l'examen de l'état actuel de la
langue Kurde. La langne Kurde se divise en
trois dialectes principaux:
f
Le dialecte du Nord
2
Le dialecte du Sud
Le dialecte du Nord-Ouest.
I - Ledialecle du nord est parlé par tous
Baba - Qurdj le Kurde parlé par les
Kurdes de 1' Irak non compris ceux qui causent
le Qurdmanci dialecle du Nord.
3 -Le Kurde dit simplement Qurdi ,da
sud de Sekiz jusqu'au sud du Qurdmanc-
şîh
3
'es Kurdes du Kurdistan occupé par les turcs
par les Kurdes de la Caucasie jusqu'à kereB»x , par ceux de la république d'Erivan ,
par les Kurdes de la Syrie, par une partie des
Kurdes de l'Irak habitant le Mont Sindjar et
la contrée située au nord d'une ligne partant du
sud du Siudjar par Mosil , el atteignant à
l'est la ville de Rewandiz , ensuite par les
Kurdes de la Perse habitant le nord el l'oue¬
st du lac de Urmi , par les Kurdes du Khorasan , au nord-est de la perse , appelés Qurdén Xweresanê . les kurdes de Khorasan .
II - Le dialecte du sud est parlé par les
Kurdes de l'Irak el de la Perse à parlir du
sud de la ligne Mosil- Rewandiz et du lac
de Urmi vers le sud el sud-est .jusqu'aux
limites méridionales des Kurdes Bexliyarf
III- Le dialecle Nord-ouest est le dialecte
des Kurdes Dumili . Du Dumilî on ne
peut pas tracer une limite fixe quelconque ,
par ce que trop mélangé avec les Kurdes
Qurdmanc parlant le dialecle du Nord le
Qurdmanci .
«1» La langue Mècle s'appelle aussi
ni-derî
c'est à dire
lisa-
la langue de la porte
,
langue du palais . Par ce que pendent I'
égémonie Mède dans toute la Perse la langue
officielle était celle des MèJcs.
.
4 Le
Lori parlé par les tribus Lor
5 -Le
Lîexliyari .celui des tribus Bex-
tiyar
Au sud nous avons aujsi le Hevremanî
idiome propre aux Kurdes habitant la monta¬
gne de Hevreman
Les Hevremanî parlent aussi le Qur¬
di comme les Dumili connaissent le Qur¬
dmanci
.
Le Dumili a aussi par région queleques
nuances, mais pas autant marquées pour se
subdiviser en sous-dialecle .
Le dialecte du nord forme une unité
linguistique très nette et n'accepte aucude
subdivision en sons-dialecte .
Ka ce qui concerne la répartilion des di¬
alectes nous devons noter ceci que celle re¬
parution ne ptut jamais être considérée comme
des limites délinilives pour les mots et les expresions de chaque dialecle
Les mots des divers dialecles ne differrent
pas beaucoup l'un de l'antre .Puis .Tait caracleristique-qui peut être un point de départ
pour une étude de l'histoire de la répartition des
1
Ce sous dialecle est commun entre le
dialecte du Nord el du Sud , de m.^me qu'il s'
appelh Qurdmanciya - Muqrî , c ornme le
Kurde parlé à l'ouest de celte conrtée, en Ir¬
ak , s'appelle Qudmaneiya-Soran et qui se
prolonge au delà de Rewandiz au nord da
Hevlcr Arabella-.
Rûpel
10
HAWAR
un mot du dialecte du sud qui ne se
trouve pas dans les contrées méridionales du
dialecle du nord se reacontredins une contrée
septentrionale de ce dernier, ou dans le diaecle du Nord OueBl et vice versa.
Comme par exemple dans un poème
Kurde dernièrement déronverl à« Silèmanî»
et dalant de 19 années après leHejir contient
le mot « qeniq » qui ne subsiste de nos jours
que dans le diaîcte du Nord-Ouesl, Dumili.
dialectes
JlL^;
IjljyU JW <^JJJj
ijy- w AÏ y- ijuj
? <Ç~> A>. '.
Dénomination de» dialectes:
Le dialecle du uord s'appelle Qurdmacî el les Kurdes qui causent ce dialecte sont
appelée Qurdmanc .
Les Qurdmanc considèrent ce mol com¬
me l'équivalunt du mol Qurd et généralement
ils appellent les Kurdes Qurdmanc et non pas
Quid. Mais ch;z les autres Kurdes cette déno¬
mination est quelquefois différente et attribuée
à d'autres kurdes que ceux du nord. C'est
ainsi que les kurdes des alentours de Seldz,
Sinandiz et Stwicblax désignent avec ce mot
les kurdes Bahan et leur langue; comme Qu¬
rdmanc ei Qurdmanci [lj Ces mêmes kurdes
jl/ . _îl
iju <j jU- Cj Jj (y
A]
jU- £j j\j j*
' <J^*j
j. '* ty-v^"
AJS
IL-Aj vj>- C*ti
1 1
nomment les kurdes du nord , les Qurdmanc
yiy
' jU a y-
4-1jI
{y
i>.'j £*y.>
ai _j
i^J.
"
lolo-qurd et leur idiome lolo-qurdi . Cette
dénomination provient du vocatif lo , lâchez
les Dumili, très empoyé chez les Qurdmanc.
- A suivre -
u3l
j O Aa J jlijt»
.
.if
ô^ y ôy
1
A ce propos je veux noter un fait qui
m'a été rapporté par des hommes d'un grand
âge el qui est aujourd'hui peu connu parmi
les kurdes appelés Baban . La miison des
Emirs de Silémani s'appelle (Pépe Bebe- Be-
ù\'y>-
y ^ J-y- l t^jljU
ban-Baban)el les kurdes de leur principauté
'appelaient comme ceux de la conlrée limitr¬
y ^ (jr;ù^y ci>
ophe Qurdmanc.
La population ayantélé, en raison du
régime féodale, attribuée à la famille Teign¬
ante, on a désigné ces kurdes par l'expressin
les kurdes des Baban . Peu à peu l'usage de
cette expression s'est généralisé et elle a
prévalu sur celle de Qurdmanc.
Xweyî û midirê berpirsîyar :
Mîr Celadet Ali Bedir-Xan
' y ^; &!? 3 Ù.J
Mrr
_
o
iŞj^CJi?
Y.K>
sjV
"V J,.
U-iU) Jl t .i jb U-U i tju.1 jl. t^_) t Uj
Kjj yi* Cj*\j y
' (jS-JU- ô«J I cAj »»
cSjbAi oy- J £>y ' JjlU
ALa
(Jj blilij j /f-Jl»- Lc»j
0./I1 J ù' jj Ù^
Ô VU
i A^jjï j[ jXa j
O ^Uft i
jî liL ^l jf jl_)jj ^y iSj* ( ù'jU _,i
4_iii 0L-JI.0 3 ç_Jjl_ji-__,7l_iL Crl-i^j*
*"i A* iJxS
iSX-T l"l_«- V_). i A* JJj\j ' 4-lJli JlJ*
'
i
^yy-
w°y
0_JI>
j^jj
115
"
v,"
jj«J
»_jii
l cite V ^j j'J'»r'
'. .
<?
ye- 1_< j^>- <> 0^ ly^y
«-j ^yy~
1
;l iô y.
a-, a»
0 y ^y- à jjiTl»
jj"-^ ' f' «i^ i£jj \$ jy
*
I
lJJj^ Z*~*ï ify\i I j_u\i t»- (JV^JU
(_^*-* o y-
^A)*
I*.
IA_I A.*
j j! j i ijy\^ _)jJ J r \ ' Z^y > ^* )r
tSijI \>j~>- j j ifi>-\ i ** Cf-iJ. *" i/**
au
?
,Ji *>- a* \**-}^.i ey.* />l jV^ j _îl
£y^*£3^y-~y^' jJ^Xf à?3y
0- JL ,j> b- jl j t ^^ jl». jjj^
ç\f
_,
<£j" yàjj- °y£ J^- <£j. ùl^-U- yi^ ' ^>-
tjj JLsJ}JJ'S^-{ if.3i)j ' (>^"i ^iV" ti&^'
ù-iSjX* i öj3 Şy^r ? *&"3 J L-*
ti^- Jy * jy
v-* Cf\y <£j ù"v* àjjy
tf JiO^ Ji\j\5<£i<- J>L> ^
*.*"" û_j» flji (J if. S <Ui IjJj J (j}*;^
AL.,i£y.
iy-x~ > <_^>-
Jii jp i ôUj3 .y- ^Lù» Jjj\ (j v_,
O'jjj ^ »y- Jt»j3 Ji tj_~*» (^ ji ^^**
-
'
ù*
Jj" -u t Jl p
i}\y Jy> \A-iy- &->. u^.ji
vx-tfz y
A*J,y\l
ijrvISo
^
_!ui ji J ji b<* Lu j _jJ
<_£___;
Cr^"* à^jjj ^i
ji i J.
\ y ày £* ' j$ 3 <£yj * b t <»l
->> 3i <Sj
i)£-\
JiU Jjr-
jyS i
1
f
l
ù^ lS'3* cf*
*
tj'.i p-*
4ç_J <__>o'i
i£ ynj'i6J)\3 ^ ^_,)AJ sy y b e^i-
* ».5lSa;5
3
L_Ci -y- ^SSi
I
U l_y (^jio J ù^.y- ~
M o_j <syy\ ij'jU j ûji j»
OV iSJ-w
«»
ôVâ
,jb i
<jti j M;
J ^ ÔC* '
Û Jj },
<j\ï&jj j ^j^o l jl-i-Lu j\j y y y
3
f vU;«
Sj\»
Aa
if-? J j^ Jj1 ^ J ' J j <]à jo y-^
*
<-
4 Ajb
J--J y 4 ^iî ytSyJ
«_j
t 4.15 i o »>-
oL«.l_/
iyW \ ) _Joo y
»__,>-
sb a \
<-'6o ifj>
»jj! j.
j_-*i jl*1'
Jj
4
ùtajùi jji j'<ij i^jj-jTj jU j. ov.1
^lu u jjv>w.-» L-La ,5~i.V ' ijy* j3 Z^^aS sJftyè-iSj cy. f
jLf- ô^-'L'^ 3 ïS^-'-i y °i »_»> Ij ji i ùa.
t>-
t JJu'b _/> 4.11, J.\_~.^_îl t J^Ji <_£j (^J b_jj j
ijjij
Jj (_y>-y> »i <-Sjji i ' jy '/} <u_ jb«'^o_ji- (jo'j J-^"i 3 ôyij 4-A; <-» 9 i »>-
A.i-'A; ji'O* (jU
j <-?jb_ji j
j__^»i viU5
J.» _îb i ^j bi jl*j J-.'ljjî_,i^
'
bb ) »ym
s VO
As l Al,
,o
y A.t> t5jji S&" ' OjS^^Ujil
jAiÏÏ^>-
'' j^- 4 tj? i^* ^y
ja__" ù_J/j
>\j
Aaj I j i_r. 4' (j*. Jj-U »_}=~ ù}^-:* Ùj&~-> (^^
O'j:
i y Aia- ^____jl S (_y.rSCi oi^l,A->- ub i
i jU: jSCi _î \ j jj
_i oi jl^-U» jU- ^ş*
__,)
Jbi Z,sJ oi jljjj'j
if.)>
»1
»[
^yu!^»
kl*o t5j ^l~»i
'
J
ô-j'5 ^'^ t5jj)'
^.i Ixj ^}*y^- <ib t£
_J ^*
i o\) Al\_Jt, y£- y" if.^ i ùy
AX,i ji' ojûl^>-(jb ji j j L^'_P
l" A)\
'y^y »jIa>-
»jy i (^^Ajb tijj ^ «cUi.» jlj f
A.U.ijj. (_SjO j>J__r~' ojD i
^ iS"^
^V 5 -'V. L?'"-' J*J ^ ^'3^
'^i^A^iSj i \, >- ' "j)y
<->
A-",j>; "-'
tiîjAUi
aju« »j °j'>*3 *-^3y '-*-9^
o^ii _Jly js
jjj^j'
jljl j>- _j îlKJ j Lc-"0 ' ju.'.t
i
Jj
v
J j'jj- Ljui
t5i>_ji- y
JVj l_»l j <i jU/ J l ,_yT <iw
(_y \A*>-} )
oiiSj (___«- i j 'i °i<J^ J> ^ i^jL-
4
bjjl^- _<_< ji ^a:» j J
b j>-7=.^ ù".
a,
4JXlj J
>
Jl v ^->j» *- ( o- '^ J^ *^
*iV»ij^ bjjij'j j
tjl»ji v.jLj <£~y y-°y i uij^j'.b tjOuji
' *»' jj' (V^* jiy^- à>3\ t£j.
<±yX&- ab
»f~\\ <Sj >} l:u j Jl»v> tS_) V jl j j^
bjj"^; j jju'Uj
b^_
j o_?i j\-j> < oy>
Cy~*i.<S3
Y M»
\. ÔA.
Jj\P
^^riÉ^^^è
Asy£j.?fcï.yy)ùy$3\ <jJj*.;J
V-ii t Milib ify ^. tyŞxS j ejy i oj»j
4j»_jIhiJ Lu'6 ' 4J°j-'l 4 ,^J
__,*__;
^.oi^liy j Ji>° i ^y'y^-3
Lxib
ob __£ i_£___5 U ' V"
l tiy-
y iJVj ^sl jl jj^'lj *Jii «jijj ^;*-5 jf-
->.yr{-k^^"y^AAj jb *bLli^«i ^ y>m
<£j j ey- (5--431. ^ ^ J bj jba-j. Ai
^-^. j: \>\fr3 <*» ^^j l *»'
.
ùtfry ^3 Jbjy
<
Jb»-
i jo _»}b jbuii J
\
_»Ixj . if.3 ^ x jlstîo jl__,j ' jj>0) i «if./
^ jv-tU »i jljljji
i.
_»!__,>-
*>-[uiuJS' J ^iij.io'j _»b'i
Cjy c
J/i <J(JUj i_j
if.s if£ Jj j
uj* <£j ' c? sr7 ° 3*~ <y^~? ' t-)j *
jiJJ4.* ^ t tjUli <*jr_-i V jjj
t^o jl jjj [ Y \
-\
d^o j
<
i
] _»bi Jji <Lj jjjj^
' iSjb ^.i j ,yJ
i
irv ô>o rr ub.-* bii
dip
.
.j-j-j <jj
ifl.i.i i4^Li jLu*_y jvOjj
v»p 4 ,jj,
!
(* i
^.A'
)> u'yi"
y^-ilr*
ju«* iiyu»
' Ju'o»»-
!b Jiî»
i
j' J*'5 t5 *;V^-
' Jp
cp /* 3 yj 3 ^ <yj^ ' <iji}
45
_ ;Ji^J
d*-»i
jj
4Jt
J
^
**j C/-3y *"*
u^^ts >i _jj li t4_> jb bxi»jjû
(j-j-i t5j ji ijÂ'i) JjK-iJ
dStfiSy fî -û*
C^jlXAjbj ii
i» y- jAi »y
^ ^ (j^ J.b j /'-ub
<-'
^-ij 4j ify*} jl ^b * jj=^lc
t^_>-ii jj^jjcJj ^V oiL_~-ioyi s.l-i
y-^J 3 *^Z '3> JljjJjb^^ Cr-^" J^ Ui b|y_(^ __,>_>-__£-.«. j jb._ft Uii^T.li- »
S 3y* jAi^U b'bbf. .ijbb__,us i jf. b» y,
i£_^. i
»
j }}jyj\
l» JU- _»l yoJ-i.Àj
I
^J-i
yi <x_* J jT a» (5 jU «i jl! ij ^ ji
o
|_(Jjbl»
^j-.i jj
b_U
J<i_i J<:>-i >A-j Ji
jLt «yc ^ij
«i ijyJJt
b'
jUji ^
ù^j'j Ji j- Vli £a<Ll. il/ _j;i i «>-:şÊ
cSJi'Ud^i (S O^
1
*3
4Y5
^
bu i
.JJU-^Y i *j_/>-jJ i j' J(5 j J^-i jlj^i J»<j I
<Jj J>iij jb* jT J <* JVj c5a oy-j
r-
l-j'^»- (i^*
J j* S^~ &**
<^^~
jl j Ji db aj t5 X,Ş lîl j ^yi» j*i y j Jo
u. û^ia; ^^ i .j»_)' ^ ._p b «j (jijiîi
'j
<
V «J'» ->'
f M*
>c-U>
-cJ dlP »i ^i
i Ôy>-1 b^»"jj (J> j>-'
' ijû-5
t (jÂJ
^^
'
4j 4>- , i U
A1ÏÎ il,4J44;j (Jljb^j jlibl^i*^
' jji *JJ jbji- J Ojj*-
'f ^jî'.j f3-^
ij' l t^ijl c£jjj iyS i &i
y
jA
f 'j Ji oy- \^iy^
i Iso tj ' 4Jj ^J Jj j oy- \xj.
4__4* /,y
JiA Öjl Jj*"<;^ij*" V*
Jy *»j'i jb.j jj*
^i
vdL j |JI>.' _lft _} UlS^JIjb (JiSCjLj
AJujjîili <jlj
J y y (jOO
4j
f -,Lv»'y-t JJyûjl
4)ilj Jiy 4X.J. {jJÂ iffj.^ jljj, Jo*
bij
4Joi (jUj i tiJ-^J .i (J' .« ij\X_JLj J^jjli
c
Oj^
y~Jul»i jl J(jC-i i jJU* J ye> jli t£ijl
Vdxbj _*b
ejc^ijl <_> ' <ît5ijl 0_w-i j jl ' <X.J
dXÙJj i_,y" f*J^À* jl
ifjA'Ai t jli
J.J ^J i J» (SyXLi^ f jjdi
(jiJLlS i <Sj (jOloiJ
tOji J ' «jy-i'i j^ly'j J-* i Jb
-i JJ jv»
f C5 J4j |
jj î l çSj 4j"V/
t£__;4j"
Ijji ^Jl» c5>
t _jLJi.jjiJ.ft (jîj
i »y-y 4olj ç^-s jU- ^iy~ ±Jj ^
<
r-
t^n a.jÇ Y : (.Lt
__;
ejOi U jU- (J jU- i_) f JL^^iy 4 ^^ y
J
»ji t jb t Jj j 4_,I5 'jbj O^ ' -cSL._j
^JiJ^j^ijbjlilibu LaJy- j. ö°y-if.y
'
M^jbU- bjjy- J ^j-j l jj^i
J (3I«J
«diî- ij". jjbj- bu« jljl <Jjy*-i (jcLxfi /\
4II0 t 4J
ijjÏJ J 4 ey- LjuLu oii
*>î <j?j jbj>
JU-
^».
4j'Jljb ,jjj ^li la>-' _4«> j ijf
(j;i
4» <ilf)
jJ
jAjby li ,jr_î ^j^»-
öbj: J ^~>y" 'yJjî * t/j; ^*-^ t (J.
4JJ\ «J »jl>J
4j.i (J_ i J lîyjj i <> J Vj b>l»
J
^r*. j_b VAtojjj.
v ^^ y* l -^y* > ^W J
'
t* if.y* _/,
_>
a» luuli <_> '(J yy-l 3 t5***'
jlj (jVjLi- tjjjl^Jlft i_j J 'J^
bl^X4» _(_»
vi 4Jjbv
^i"! A LiAjb4jb_.) (jbtî i_> jbJ jijdA*
lS~"
^jf-ii Vbj^ l»jij 4^L)
(jbu ,_, _>
teitjbu i (j}Jb »_JOi ejD i w->3,y "jjj
*J Di ijbu
i JttJ
Y w
r j 'J,
,ijV>
<^->
V 0:^3 j ' »yj
b»
ùy3J
»'
}l ' iy->(£* <3 (^J*- Vj jjù'jj jAi'j»- b
(j-^ »j» y-
<&£ y" 3j}
(V
4?- j
j y y ifjy
y '-A*
îft 4il5 »5 Ji4jl^-4Joj ^.j y» byj
<j5 jVKi
"
Vj L
ày-3 y. ' ù--^ ^-J ^ÀIj <yr3ùi' ^*^**
t 4olî I <y dlll" ' ùy^r7 à9 <j\z-]z »3
?,>> ^
Jj* j^
(jJibj y
b-j j\^
f t£ivij\>- 'j'y-
iSy
?
v_j
_y.b-Je.lji
O S,
-*'
1
- T
jlj LuLî (_jj jûi jlj lujta v-»
d^-i iibU-' j'uJ'i
bbj- * 4^bL>"I
*
i_j i ojb (jj jIXj j b Cl
îJ^jjbî/jJ^
Jbi jj
ôyj if. y if}^ jLi»yû -x>- (jviUji
oVj ijjj
*
i^- ' ^.l^i J J
JbU- c5jD j v i ,yy-j të I ejby JjO
(J^ 4>. 3 Jjj\ J.
t/Ji i
A) «i _y*~-
> i cibU- 5L.4J
__,..»
cSj ^nII* »i iSj-.y- Cfj d'y (>.A:5 j jljb
' OiA* ijj* <~-> ùi*J Jj^} ^b*
bjsjj^.îl:__ iluJliby J (J'i>-S *-<__,-»
05 i ._,i- jU y- ^yy^ jS
A&d
\i£jCy,f% Ù^iSif^y- lAiljûî-ljij
Ai t ^j_jy^j> l *~;ji jlj by _j JbU
AJxaj
4J
i jO e y- ***& J >.iU-4.1^>.
\<Sy>i^iy[Li^ \iSjb-i jly ^y^
J L^->' J v^-lj <_J d lj jjD i o_ji(jÀ-ij oj^liU- r> <lJj**
,_y 4j f 4o
A;5
jlj.»-
^y* ^ Jl«- \iSj^i jl
4.V1J jA<
j ' 4j.°j'- (i^* <^jIa:o (j-J ^ oy-j
jJ^Iji u-^^j ^i^jlj^- »j»- J^ <J^
jÀi jb ° y- ' ÔJ3 ' (< O A; jljjl jljj* Ju »
« ' j-lj ojo_j>- (jb. j »jï- (___oi J
t£ j-vu> U-l>- <>.)(_>
&» ' jAi (jîj Ai j <> jjb i (jjj&oy-j
jjKi tiji f ojl^-ii^jS^iJ
___~.
J jlj
b-iibi
'(jlî>-4Jl i(jjjjl i <j\J&-iJtJCL.i jJk>
^o Jib xt-\ j_jji__j_.il! jli,- j^jiLc
ifiLf'i^- °y* J (ilâ* ij;jli ùyy
«jLîj^U"
dl^.j if.y*fàïfciï)
ù?)j J*" * ci* ' ù^-î *aiÀ 'JJ^-Î (* * J^
Al>-
/! J^AJi ticSjlSôjl cJljl j~«J iJlî>'
j^. jb-jj
* >u>>
t^* öU>
\
w/'vU
1
^îj'tijiJ öiA.Js\Aî<>
;(Li,
Jl>-j\ 'jAa j
J4» bl^j&o jl <J>j|i4.^-y-
j^ Ijjl J ' J^ c£ j t£j3j*>3 y*3 Jf\ J
Vl"j_,J b (Jj^J Jliy. j; J J^ j~ li j
(* I
(jji jjS
)
"jlj
r*' jA
^y.j^-i pi Ji
JAJv-jJ
4*
J j ) *y-y
if.j\ J. jAl 0_j>- ' (j<>
4«.
jy^-^-îU jD jji.j^.b-1 <_j öy
jbxjii cc.ijj (JU- by> i»_ji-by j <j>j»_)>4j:u'b i/mjij Jbi tdlîu>.
J3Jyr j' j» * Jjjy, 4 »j j'j J JJJ^
(Jj»»J &' U*J*" -J ^
OA; «y- I j'j» dii-iXjj
J.Jp j J ^jbî, j j t tSjlC-i. j l Jl_y j
*x_> (^ jli- <^i
4ÛC=4j
L>.iy
i_>ijîjl^A) j tilj-'
_>îLu JU-
jL*~4*y Ijly jl
(_» (_}lo
JU
j »» y jjlj-4-» (J '*>-_/ j^ili
«J^
l^'-5 ^^*
<-?*">*"
(jj^ 4_. jl J
jb.___.ft
(J (jVO ,j__-~Vj
J (j)£>- (_/ l_<
f jf CaWîjP Ji (j* jlft4îb» _Jbj db
t Oy-i <* ij_;>l j ' <L>y i *> bu j jjj j»
j'j jAi J.-^' if jljb j ^; lylj
>
\Sy*^-\ jO Iftjj^JjJUijJjli _jl
tJV^ "j* '-'j* Jj* *^-* *
j.>ji J33j
*
*»
__>J
li
*ibiy
^l/^JU-J j j>. jj <* ji«
4>-i aJJi^Ij l_j ^jtij v_,_/,<!___
jv.U- (j<.xlji jl 4^.
»b
j j_/.l b>- /»bbi
byjj jA> jl j_ j J'y ^j j A. y
' ^yf- i£jy (j^l
1>
<uSL,'ji
j jbb_) i ay- (Jw
jf" ûj-jj* 3> &± -î OVr >*: "J^ f ti^
'
_4» j-Xj jlj.. j jl__,ft jlj
h^-SyJ^y i jli i$ Jj* »J (jU>- J j
cjr* t* ' >-; (_s-A
j» j c j^j i oi t/L>uii
jy j'i^y^- l ijJ
uj y.^*- jijjilijjuu. (_/b«ui) O^JjKLàj
ifj\j eii TtJ dJJS .j4> j (Jbr>-
dJj y *y- (jj\>JJ*y-j> Ji t5J J»
J"3'^4 3 ^^îji Cf ^> 3 <S j jl f li >-»
^bilki ISoy-io 4j|
,J_>
^l.'^'J'^L'J^-ÇU-^LOL.U^
JU^'i*;>.-'t>';!£öO£s:i
u yj
JU
i/J
t*-»
\ sV
&
!
Â
4£_a^JJe*
t.
^liiilli^i j *Jli>b i<Ay\y\\ySj y\ jyd
v
Jj>- *- j"
XV ojb
i-lo
:
- (Şjr- Jrsy'
1&J TlSj.- _>; *<"
Îjlt-Ij ii- tf-
Si)
Jjr 4-, jl -.e-
Si)
;.<r\: k.- -y
& }
liU \ y^~
J\t\
â-b A1
-
\
i- - L5j..-_r'>r"
WL»
-A, j >Xj jl _^ O}'-' *
.
r
.
.1»
Il
^A^
N
&J yi>/
ij}4- «jp
.
.
.
.
.
jcSjlsijl
.
Jib ju-l jjS
.
(__jw_v»>- 5iA^_~j
i
bu.>-
j:bj tijb t b
i
.
jb>-j .u (Jlc jl _,»d j_ju
A:ri'i
i
^/lwi
....
\t\y iSxS
jb>- tSjA»
jJ.C>
^Jj Vy
....
jl»-jA_ JVC j'yO
j »:J i
cJU>-
^jy» jb^-
-4-^1
«W
!
»
~J
JU
nfllAffln
11 11
J. 1 Jl
M
Qomela Qurdi
*
ÇARŞEMB
Hevxistina
H=3
15 H1ZÊRAN 1932
Revue Kurde
Dr. Q. A. Bedir-xan
zmanan
Qunciqa bijîşqî
Dr. E. Nafiz
Hamid Ferec
Kedrîcan
C. A- Bedir-xan
Pêrûzuaxe
Silêman Bedir-xan
Dibistan
Elfabeya Qurdi
a
«
«
Pi hênceta p ruznameqè
«
«
«
Ferliengoq
«'
«
«
Ma çiman diçî
Dr. Q. A, Bedir-xan
Lavelav
«
Seva we xwes
C. A.
$G>irê
L'alphabet Kurde
«
«
Bedir-xan
^rensi^î
D. A. Bedir-Khan
Le Floklore Kurde
«
capxana lereki
ŞAM
1832
«
«
iMW
/y
SPÉCIALISTE DES MALADIES INTERNES
VENERIENNES
ET INFANTILES
Tauia»
E
.binons
y n u D i
y e
Frères
Inscription sur tous les metau.r Gra¬
vure coloriée, pancartes et tableau. r en cuiv¬
re. Impression de cartes cl autres en relief,
suivant les procédés les j)his modernes,
Malek Daher
Damas
Abonnements
Pour l.i. Syrie, la Turquie,
l'Irak et les pays du Cnucase:
1
an
J00
Qirîyarîya Qomelê
In Perse
60 lr.
40 fr.
Pour tous autres pays:
1 un
150 P.
mois
iiO
4 mois
C0
1
lr.
p.
Adresser lo.ite demande ;.u dir-cte r
Emir D. A. Bcdir-Khan
propriétaire:
.'
;-nias: Ou ulier
1
:
P.
'i mois
4 mois
C
Ji ona Sûrîya, Tirqîya, Ecemistan,
Irak û welatê. i kevkasê
Salqî
500 kirê.ş-sûrî
100 frenq
Şe.şmehqî 300 kirûs-sûri
(){) frenq
Çarmebqî 200 kirns-sùrt
'40 frenq
Ji ona welatên din :
Sdqi
l."0 Fietuj
Şeşmeb(|[
O!)
Frenq
(.' .rnicliqî
(i0 Frenq
Her tişi li navê xweyî têtieşandin:
S m
Taxa Qnrdan
Kurde
:
SAL
HEJMAR
1
3
r-»<i;tr>»->
15A1ZÊIUN 1932
ÇARŞEMI3
Qomela Qurdi
Gava xwedê dinê alirand û ew ava
qir, je re intizam da. .li lewre qo bê int¬
izam tu tişt nagebe, namêşc, tucar niqare
hetâ paşiyê bimîne.
Her ti.ştên dinê di deslên kanonên
xwedê de ne. Tu tişt niqare xwe ji forniunèn kanonan dur biêxe je bililile. Her
lişt bindeslê wê ye.
Intizam ji uizaniê derdiqive, 0 nizatn ji kanonê .
Kanon ew tişl e qo , biscmt , birê ,
bicili ii rast e . Xwe lier car nnguhêre ,
liserseqini ye ,ber\\ et î rabûye, welê jî pêş
ve diçe . Her lişt ù awayên wê abadînin .
Kanon du texlît în.Apêşin,
eweqo
ji mêj ve , ji berî ve , ji ber xwedê vé ba-
_
tiye danin , yanî daniyê wê xwedê ye . A
din ewe qo ji ser ù mejîyê mirovan, ji
niş û Jiyîna wan, ji diroq: û rêziqôu wan
têne pê . Ev kanonên ba kanonên civaqî
ne
.
Di vê dinyayê de , znyin limirin, ciwani iî pîrî , rabùn ii qelin , ber tişt bi
hiqma kanonan i;êdibin .
Buhar it Havin . Paîz ù Zivistan,
nîj û şev , boş biîna bayi , barinn baranê,
batina berlê , hemî bi kanonên xwedê
dikewimin.
Tu qes Ii ser kanonên xwedê ne xw¬
eyîyê hiqm e , kanonên civaqî li ser ci¬
vat i'i miletan xwedanbiqm in Ev kano¬
nên ha , diqarin biguhêrin , biqevin şiqleqi din. Ji ber qo xwedê bi guliôiina
wan ferman qiriye.IM vê gubêrinê civat
û miletan pêş ve diçin . diqemilin.
Diroqa dinê raberô me diqe qo ge¬
leq milet qeti biln dîlîyê , bi sedan salan
.
*
Bévue Kurde
. P< şdelir bi
xebat , bi
camèrî , bi zanînê ew miletên lia , xwe
jî dîlîyê veqirin , ji bin nîrê bindestîyè
rabîni, xwe aza qirin ii bnn ferxwe.
Ma qi heye qo nizane, xwedê hesin
cire afirandiye ? Xwedê ew afirandiye ji
bona qo dil ne diqir, lu milet , ne yeq
ji , xulamilîya miletcqî clin biqè .
Xwedê hesin alirand ji bona qo mile¬
tên dîl , pêkelem , lil'ing ù sûr rêqin û
xwe ji bindesliyê ji nîrê dîlîyê bifilitinin.
Hfeye qo mirov ji xwe bipirse , ma
çiman xwedê miletan neyarên bev diqe.
Cuhaba vê pirsîyarîyô hêsonî ye .
Lewma qoji kanonên xwedê yeq jî
şer ( krên iî pevçûn e . Xwedê dixwaze ,
êxurt , ê bakil, ê zana , ô qêrhatî di di¬
nê de bimîne i'i hevsara wê bêxe dest.'n
ve tê de ma bên
xwe
.
Her dema jiyîna me , her helkelqa
me , lier gava xebata me şereq e .
Ne tinê em , çarwa û giya jt di şer
di hevxistinê de ne . Jiyîn il mayina
me tinê bi xebat tî bi hevxiBtinê ye.Yè
qo , xwe ji xebat il serî dide pas diqeve
çalê , diqeve gorina mirinê ,
Zman ji weq her tişt li bev dixîu ,
nekeba wan nine , di şerî de ne . Ji belqo her zman dil diqe mezintir bibe ha\vidorên xwe veqe , biqeve lêvên nll , serên
nû, Ev yeq . Jû pêve zman dixwazin , ZWanên din biqujin n kqevin şfina watt'.
Dîroqa dinê jî mère dide zantn qo
heta niho geleq zmanên dinê hatine qûptiti/Ji wan zmanan re « Zmanên mirî »
dibêjin
Pevçiïnû hevxistina zmanan qereqer
tî bêdeng, e.
Stûna Zarowan :
roj
e,
sev
e;
Hingûrê
re
cihê
Şev
çù
xwe
ava
da
Roj saliri qet li doran ,
5oringa wê ma li bor.in ,
Lé, şilna xwe vala ne hişt,
Hêv û stêriq şandin ji pişt.
hilhatine ,
Li ser seran xweş hatine .
Hêdî
hêdî
Ber bi
Belav
tên ji zozanan,
bêne li ezmanan .
Xemilandi geş û şîrin ,
Dinôrin me ji c[aqcşin.
Deşt û newal mina sih in,
Pozên çiyan weq birih in,
Xuya naqin herçi dur in,
Herçî gir in, tev de Inir in .
min têt
xewa
û
şirîn,
nivin,
Himbêz biqim dayiqa xwe ,
Ez xwe bidim landiqa xwe.
Hêvî
diqim
sibeqe
geş
vê talt'iqeyê , heqe em mikate mebin
de biqeve .
Berî ewili geleq pirsên biyanî hene
qo qetine nav zmanê me. Geleq qurd zm¬
anê xwe ji bîr qirine , pê niqarin bixwîn-
in , binivisînin . Ev hal daviyu hevxistana
e .
Ma zmanê me ne spehî ye ? ma qurd
me
Li min xweş e, cih
diveşînin il ser xerabeyèn wî binyaneqe
nû ava diqin u tê de, di nav wôavahiy-i nûjen de dibrûsqin .
Herçend zmanê me ne qeli be ji bin
zmanan
Hatin hatin pèrgi-he* biîn ,
Péwr û mêzin rengi-hev bûn.
Xewa
Hejmar 3
HAWAR
Rûpel 2
xwendin û nivîsandinê nizanin? Ma ji bo
lier liştî nav il pirseqe qurdi nîne ?
Çawan nîne I ! . .
Belê heye . Le belê , qurd û zmanê
me di hevxistina zmanan de me liineq
qôm qirye .
Geleq qurd hene, ji zarên xwe re pi¬
rsinen biyanî têqil diqin . Heçî holê çêdiqin xwe davêjin bin hiqma zmanên bi¬
yanîyan .
Qurd halê şerî rind dizanin . Dijm¬
in bi derbeqô perîşan nabe . Di hevxis¬
tina zmanan de jî holê ye .
Her pirs qoziqeq e , û lier pirsa qo
em pê emel naqin ji zman ' me jiîqeve
il winda dibe , li şûna wî pirseqe biyanî
tê û diqeve , welê qoziqeq ji distô me diçê
Bi pêveçûna vî heli qoziq yeq bi yeqji
destê me dertên û paşê , bi tevayi em
şargehaxwe winda diqin . Yanî zmanê me
weq miroveqi birîndar , uexweş diqeve
#
,
Guhdarjno şeva we xweş.
Şam : 18 Tirmeh 1931
ÇDjélaïct (%alt Siedir Jl/wa
Belê , ev şer , bêdeng e , bê top ii tifing, bê balafir û mitralyoz e : Le belê
hiqma wi ji lier serî bêtir , me/intinî xirabtir e .
Di şerê zmanan de , rihê zmanan ton
standin, xurliya dil û canên wan tên şqênandin ù pùta heyîna wan tên vequştin .
Zmanên jo Ii bev dixin dest bi quştina pirs >n hev diqin. Dil diqin, hen;end
<
heye ewçend hiqevin hindurè zmanùn din,
tè de cih bibin hêdî hêdi biqevin qûriyén wi zmani û di paşiyê do çarniqarên
wî bigirin, ewî ji him il riqnên xwehil-
û
dimire .
Vêca ji bona vejandina zmanê me di¬
vêt qurd hemî , gava daxêviu, au dinivisinin , bala xwe bidin û pirsên nequrdî
tevlî zmanê xwe meqin .
Bi vi awayi, zmanê me pirsên xwe
en jibirqirî an windabûyî ji nû ve peyda
diqe . ji mile din ji pirsnen uû d\zè ù
halo zmanê me vedigere ser xùrtiya
xwe a pèsin .
Mileteqi dîl qo zmanê xwe winda
ne q i ri ye , weq qirtiyeq e qo mifta zindana xwe bi xwe ro. hilanîvc .
Hejmar 3
HAWAR
Rûpel 3
MMim.
K>exweşi û Benitamqivriiii
'flesenè iQoçer ji me neKweştya tityô
pirsi bû . \)\ hejmara paş.'n de me ipeyda ibûn , belavbûn û dermanqirini nexweşiyêji xwendevanên xweirelii bendeqe
<dirôj û digel lier texlît qttqitên wê da
b
zanîn
1*1
Di na-v gund û eşirên qurdmancan de
ji tayê pêve her celeb nexweşi têne tlitin ,
Le
,
ew ne weq tan e qo bi hin levdîtan
ji bini bêne kelandin. Digel vê hindê ,
mirov
diqare. xweji wan nexwe.şîyan ji
biparêze . Lé ini daninqa me ne ew e. Da-
ninqa mea inî dermanqirina nexweşan e .
Di baqnrê sûriyê de ji Cizîra mir
Şercf Iiela rojavuyê Cerablisê bi sedan gundên qurdmancan û eşirên qurdmanc hene
qo bê diqlor in. H j tu diqlorpê li wan ne
qiriye Hecî nexweş diqevin bi destên
tebîbêu f|iirdmancî têne derman qirin . Ca¬
rinan , le qêm , diçin bajarnii û xwe nişa
ne diqtoran diqin .
Tebibên qurdmanci, ev diqtoriq'ii
ha tiştnan dizanin i|o carinan biqêri nexweşan tên . Le ne her gav .
Piştî dayîna cuhaba Hcsonêqoçer Ii
dermanqirina nexwe-şên xwendevanên ha¬
warê fiqirîm . Min ev awa ji xwere sazqir . Nexweşi'n xweji dur ve di vê quncii|ê de derman qirin. Nexweşan nexweşîyên xweji mir. re biniv sînin ez jî di rû¬
pelên hawarê de şiratan bidim wan.
Di diqtoriyê de ji bona qo diqlor biqare li ser nexweşîyê vcbe divêt nexwes
.
/.manê me geleq qevn e , zmaneqî
dewlemend , spelii ii freh e . Le em zma¬
nê xwe rind nizanin. Me ew hêj nas ne
qir . Beri her tişti divêt em hînê zmanê
xwe bibin da qo biqarin- wî nas biqin û
bidin nas qirin .
« Ev meywe eger ne abdar e .
Qurdmanci ye , ev kederli qare .»
27/-. garnira/! Ctli 35cdir-9Ca/i
iHët<çëifd di hin pirsên 'erebî 'de 'qto
qetine nav zmanê tirqî _ji <(i) pêvè '(j)
hebe ji , tirq van du herfan cihê cihê
bilêv naqin, (j) aèVebî gora 'denganiya
zmanê xwe weq (i) qe stiVr dixwînin '
ù duqan ji cihderqeqê derdixînin. Ji bervê
yeqê van lier du dengan bi herfa ( k)
nişan qirine û îièifa (q) yeqcar ne êxistin
nav elfabeya xwe.
W Herweqi me got di ellabêya
tirqî de (w) ji nine. Tirq dengên (w) il
(v) weqhev bi lêv diqin ù ( , ) a erebî
weq (v) a qurdi û fransizî dixwînin. Lô
di zmanê me de herfên (v) û ( w ) her¬
weqi di zmanê inglizi de heye, cihê cihê
wesla nexwesîy.i xwe je re kenc bidit
zanîn.
Ber vê yeqê il ji bona hésani qirina
wesfdana nexweşîyê min ji nexweşan re
pirsiyarîyên jêrîn pêq anîye .
Nexweşfi i qo awayê dormanqirinahexwesîyôn xwe ji min de bipirsin divêt yeq
bi yeq li pirsiyarîyên min en jêrîn
vegerînin .
1
Çend saliyî ?
J.
Ji qengêvenexweşî ?
3
Nexwe$iya te cawan dest péqir?
4 - Ji ci teşlhî ? Qu derên te tfrşihin?
5 _*Nexwesiya le pêdediçe art car¬
inan rabe dibt ?
G
Di dema nexweşîyê de çî ctiliesi ?
7 Heta nihô té xwe nisané cfiqfèreqi qir ? gef te qi'r diqter ci gofe te' û ci
dermnn da ye te"?
8
Berîya niho bi nexweşiyeqe din
qeti bûyî ? Geî pê qetï bûyî bi qûjan
û
qongô
?
Eve pisîyariyên min . Heçî li wan
Kenc vedigeiMnin kenc ji tên dermanqjrin
2V. Climéi 9Zafiz
têne dîtin û qurd dengên van ber du
herfan ji cihderqôn cuda derdixînin.
Geleq pirsên qurdi hene qo bi guh¬
êrîna «an Iierlan û bi qetina wan li şûnên
hev di mana wan pirsan da ferkinen mezin
têne pê. weqi niho:
qevandin qewandin
dev
dew
vi r
Hejmar 3
HAWAR
Rûpel 4
wir
ava
«wa
evi
ewî
Herweqi têt dîtin me dengê (J) bi
(v) û yê (j) bi (w) iiîs:in qirin.
Niho divêt em texmina wan tiştan
biqin qo di hekê awa\ê nişanqirina wan
de diqarin bon gotin.
Di paşiya vê bendê de se cedwel
hene. Cedwela pêşîn ji me re nisbeta
herfên qurdî nişan dide.
Gora wê cedwelê di zmânè me de
nisbeta (v) 33^ u ya (w)
^^
e. Ti anî di
Silêman Beg Bedir-Xan
Silêman beg. qurê xalid beg Bedir-xan e.
Di (1890/ mihaciriyè de hatiye dinê , Ii
Stenbolê di Si'taniyê de xwendiye, xorteqî jîr. ekilmend û délai bû' Ji miletê
xwe geleq hej diqir .
Vê pasiyè yeqi ji hevalê minjiminre
şibreqe wi da bû Ev şihr li ser qurdistanê, li ser welêt hati bû nivîsandin Min
ji bi vê hènclê dil qir serhatiya Silêman
begî di vê qunciqê de vejînim û père navê
wî ji winda bûnê xêbis biqin .
hinên din de (w) re(double v)yanî(du car
v ) dibêjin .
Y
Ev berfa ha di hin zmanan de
carinan dengdar û carinan dengdêr e. He¬
rweqi berdôla wê a erebî (^) ji carinan
dengdêr û carinan dengdar e.
Me ew, tinè bi dengê xwe é dengdarl
êxist nav ellabêya xwe .
kiseqê de qo (33798) herf hene (v) (329)
û (w) ( 5o7 ) caran dcrbas dibe.
Je dixuye qo di zmanê qurdî de (w)
yar
j\
diyar
j\i
ji (v) bêtir e. Ji lewra, nie dengê (_J) bi
derya
\ji
(w) û y&(,) bi (v) nîşan biqirina çêtir
ne dibû ? Bi vi awayî me dengê van du
herfan ji dengên xwe en navmileli
qo
Irû weq dengên wan en adetî têne hesêb-
beyar
jL
dûr bixistana.
Dûrxistina dengên Iierlan ji dengên
xwe en adetî, gora destûra me a duwin,
tinê di qoteqîyê de, an bi destxislina fêdeqe mezin de, bihata çêqirin.
Qoleqi yeqcar nîne, fêde hebe jî geleq
qiçiq e, ne welê ye qo em ji bona wê
destureqe xwe a biogehi fcda biqin.
Belê (v) bi yeq dran e, û (w) bi du
dranan e. Le lier du jî bi derbqè, bi
liveqe kelemè tên nivîsandin, ne qo (v)bi
derbeqê û (w) bi du derb in.
Ju pêve di dengan îyè de (w) du (vv)
tê hesèb , bi vi awayî deng û siqlèn wan
jî lihevtên.Ji xwe dizman'1 frensizî û di
Ev heria ha di nav pirsên qurdî de
geleq hindiq tôtdilin. Perîcar diqeve na¬
vbera du dengdêran û wan digehîne hev
Derzt
deziya
Zinè
Hê
rêya
welêt
qur
wî
Ji bêla din ev herfa ha hin bi hîn diq¬
Ba
bayé
Tilî
tiliyêu
eve nav zmên û pêde meyildarîya qetinè
diqe. Di zmanê qurdmanci de gava pir¬
seqe qo paşiya wê bi (o)nn(û) tê, dengd reqe biyanî dibit (w) yeq diqeve nav.
bera wan û wan dig< hine hev.
Parsû
vê parsûwê
parsûwa
stûr
Çilo
vî çilowî
çilowê
«rdùmahiq heye»
CclaSct <3Clî Sicdir Xan.
ter
HAWAR.
Hejmar 3
-RjJPflJŞ.
Hejc[irina welatê wî je. ra bû bû imaneq. Herweqi-di şihra xwe-di beyta jêrin
da dibêje:
Hiba welat
ji
iman e
Ax qurdislanl Ax qurdistan I
Hesrela welat, je re bu bû quleqî
mezih:
_
welat dil şewiiand
Can i'i ciger tev per,itand
Herçend welatê biyanîyan le xweş
dihat . Lô halê zozan bi liawaqi din
didit,
Herçi welat weq seqif e
Halé
zozan
sirintir
e
n ,,
Gava ey ax û qesera ha ji dil hat û di
şihra xwe da :
,,,
Spd ah j ji destê,
fjrk?tô
Sed ,ah Ivji
bo vé hicretê i-..
Nivisand qesî le mêze neqir kerara
Xwê a davi da :
Heta
qengê , vê
xurbetê
Eşka
.
,
Da
,e
era,
biçin
û .htêlirs çû
P *y
,
mijeti
nav welat, heval û ho-
girè xwe.
Ji bona ditina, welat, wtjcehd qir.
Xwedê, jî je re miycser, qir-> Di.nptf 'x°rtên. qurdan .da ruhô qurditiy.ê tehimand,
jiwan re xwendin û ré,yarast plşan. da ,
Le, hezar esef xwedê pê re nebir serî
femrê wî di wê ijûyô da niv.kurmiçî bû ,. bê
kurbana gula tirqa , rùvîyè wî li ser
sungïyê tiraq geriya ...
Belê . Silêman' beg bi Ciwani serê
xwe di rêya welalda dà. Bist û du sali
bû . Le, hesreta welat pê ra' ne ma . Di¬
gel vê kasè rêya xwe ne kedand . Le bi
nêviqir , fiqr iî serhatiyèn wi ji bona xottên' qurdan, bû derseq.. de^'seq bi ibret .
,-.
Irû 'xortê' me yen qo Silêman begl
dinnsin hemtji bi serê wlsund dixun û
dixwa'zin weq Silêman begî di rêya felata
welat da bixebitin. Ger wê rêyê ne kedinin
ji tubeis- ji akibeta Silêman begira nine .
xwdè qi barana rehma xwe le biqe û meji
bi rehma wt Ş» biqe . . .
Sicdrican.
Yê. cÏMatê, bi. cixatè. re giredayi, .xwe
di-
gehîne civntè, Rêziqên civaqî, kanonê,n
çiyaqi, Yanî ew rêz,iq û kanonên qo jiyîna
me a civaqi digerinin,
Zar. Znrawa
Zman, birê zmaneqi, Di. zmanê, qurdî de
se .zar.heue. Zarê Uumili Zarê Lori ûZarè
Qurdmanci.
..., ,Zai:ayya, di,.n.av yeq zari de awayên
gotine û bilêvqirinê.
Yeqiti . Yeqbûn,
Y,e(|iti, pêji.rtUlievanina qitqitên.listeqi qo
di hîm A bingehên xwe de ji ;yeq ravi, ne,,
ne.cuda.ne-.Qp.Jj^yeq^îyêdigehjn. hev û
bi tçvfiyî heyineq ditînin pê, û êdin jihev
venakefin,),
(
(Yeq bùn.. yeq, .bûn ji weq. yeqîti ye J.ê:4f _yeq bûn6d,e,pw,tişlênanqesênqp
hatine lihevanJn an dayiu "PX. dibe W ne
ji yeq fayî bibin û rûjqè ji hev vebin û
veketin.
,
Dotmîr
Di rêziqa Qurdist,apê de herçî
torjn|1û,maku,l gor* rèjzfin x,we dirfitin bi
nav, q^rin.,weqi niho Mir. ^lîreq. Pismir
Dotmîr, L'émir. Jinmir. Axa. Pisaxa h. p.
Liseryebûn
Nasqirin. qarin bi nav û nîşa,n. qirin. BijI şq 1;, sef nexweşî.ya min venebù,, .yanî
njqari bi bizane oz ji çî têşihim, nexweşiya min ci ye.
Xwenda. Xwendewar
Her qetè qo xwendin il nivîsandinù
dizane xwenda ye. Le xwendewar ew qesê
qo geleq xwendiye ù di vi warî de xwe¬
dan behre bûye.
Vên
Bi tevayîya xurtîya dilê xwe xwestin û
li ser seqinîn, pê bikerar bûn.
«Sifalên di seb'e ji bo zilcelab.
Bizan heft in ey arilê pur qemal;
'jYweşîştn û zantn û vên.û qelam
Bihîstin digel dilî bû temam.»
Qe<;a m)r,
Chm.tdi-9Ca.ni
HAWAR
Rûpel (3
Dibistan ew der e qo em tê de dix¬
wînin. weq dibistana gundê me.
Di dibistanê de mamhoste û zarowên
gundî hene.
Ji zarowên dibistanê re şagirt dibêjin.
Ez jî şagirteqim. Lewra qo diçim dibistanê
ù dixwinim.
Her rûj mbehi şagirtan qitêb, delter
û kelemên xwe didin hev û di<;in dibis¬
tanê .
Mamhoste dersa şagirtan dibêjit, şagirt gubdar dibin, kenc bala xwe didin
qo rind ièbigehin û bin bibin.
Mamhoste di cibeqi bilind de rûniştiye, je re diyaroq dibêjin.
Şagirt li rcx hev liser rûnişteqan rûnislî ne. Li ber şagirtan berqêşq hene.
Li ber min ji berqèsqeq heye. Gava
ders quia dibe, berqêşqa xwe ber bi xwe
ve diqişinim, qitêb, delter ù kelemên xwe
tê de vedisôrim, diçim hewşa dibistanê di¬
gel heval û hogirên xwe dile\izim.
Di qunceqe dersxanê de depres heye.
Depreş liser sepiqî suwarqirî ye.
Mamhoste, carinan, ji diyaroqa xwe
daté û bi tebasirô li ser depreşî dinivisine. Herçi qo devqi qenc nayin seh qirin,
bi nivîsandinêji me re dide zanîn. Hin
caran ji şagirtan radiqe, dersên wanji
wan re dide nîvisandin û xeletên wan
derdixine ii rast tl i t e Pêr mamhoste li
ser depreşî lişleqi xwcşqoq nivisandi bî,
hêj di bira min de ye:
«Çiyayên bilind bê mij nabin
Newalên qûr bê av nabin »
_
-
<3)jéLu)e.t CCalL SBcdir Sfllian
Niqlezan . Niqtebêj
Ewê qo niqteyan dizane il dibêje. Filan
qes niqtezane. Bebvan niqteb.'-je, niqteyan
dibêje.
Niqte ew gotin e qo mana wê ji
bona herqesî ne qifş e . Tôgehistina wê
hincq dişwar e. Bi awaqt welê lihevhatiye
Hejmar 3
qo mana wê yeqcar rast mebe ji dîsan
q la mirov je retêt. Ji xwe spehitiyawê
j i di wê de ye.
Herweqi xwendevanên me dizanin
navbera Şêxê Barzan ù ïfiqùmeta Irakê
şer e. Qurdén Baizan vê paStyê çend
balafirôn Irakê daxistine. Di nav zabilên
balaliran de îngilîz: j î iraki ji hebûn. Barz.iii iraki quştin û dest bi ingilizan ne
dan. Xelqi ji Şêxê Barzan pirsin:
Te cire iiaki quşliii ù ingilîz bistin , irakt misilman, ingilîz file ne; diviya
bû tu inglizan biquji û irakiyan hilint.
Sêxê ciwan û niqlezan li wan vegerand û got :
Minjîlcwma qu.ştin. Ji ber qo ez
naxwazim xirabî li xelqi biqim. Min
misilmai quştin, ew bûne şehid û bi
destê. min çûne bihuştê, min ingilîz
hiquşlana ji lewre qo file ne biçûwana
dojehé.
Nûjen . Qevnar
Nûjen, herçi qoji nû ve hatiye çèqirin,
çaxa çêqirin û danîna wi ji mené dure,
ji me renase. Ne qevnar.
Qevnar, her liste qevn, lô ewçend
qevn qo dema çèqirin û danîna wi ji me
dur e, ji me re ne nas e, di zemanê pèsîyan
deçèbûyî. ne nûjen.
Abadîn
Tişt an qoseqî qo davî û paşîya wi nine,
naye, her gav dimine, tucir winda û xirab
nabe. Heyîna xwedê abadin e, ji ber qo
xwedê herweqi ne zaye, namirejî. Ehmedê-Xanî bi Memo-Zinô, navê xwe di
diroqa qurd ù Qurdistanè de abadîn
qiriye
.
Vejandin
Ji mirinê anîn jiyinè. Ji nû ve jiyîn dayin.
«Şerha xemi-dil biqim fes me,
Ziné û Memî diqim behane.
Nexmê we ji perdeyè derinini,
Zînê û Memi ji mû vejinin.»
islimcdê-SCani
Cejn
Şabinet, roşabi, id. Cejna te pêrûz be .
HAWAR
Hejmar 3
c&irê Urensi^î
D'après notre second principe, nous
n'anrions toléré ceci seulement que par
contrainte ou par intérêt . La contrainte
n'existe pas . Quant à l'avantage il n'est
pas sulfisnmment grand pour nous obl¬
iger à sacrifier un principe fondamental.
Malgré que ( v ) n'a qu'un crochet et
le ( w ) deux ; tous les deux ne s'écrivent
que d'un coup déplume. De plus d'après
les sons qne ces deux lettres produisent
le ( w ) est le double son du ( v ) . C'est
pourquoi on trouve une analogie entre la
forme et le son . (1)
Y.
Cette lettre qui dans quelques
langues est en même temps consonne et
voyelle nous l'avons classé dans notre
alphabet seulment comme consonne ,
A ce sujet sans émettre une opinion
quelconque, nous donnerons quelques
faits :
Cette lettre se tronve rarement dans
des mois d'origine kurde . Son rôle dans
la langue est plutôt de se placer avant
une voyelle qui vient accidentellement à
la fin d'un mot se terminant par une au¬
tre voyelle
Derzi
deziya
Zînê
Hê
rêya
welêt
Ba
bayé
qur
Tili
tilîyèn
wî
D'autre part on constate sa tendance
de pénétrer dans la langue et de se subs¬
tituer à d'autres lettres. Dans le Kurde
les mots terminés par les voyelles (o,û )
lorsqu'ils reçoivent nue vovelle accident¬
elle c'est le (w) qui sert à les unir.
Parsû
ve parsûwè
parsûwa
stûr
Çilo
vî çilowî
çilowê
ter
:
(l)Voir
à ce sujet
la liste No[1]dre-
ssée o la lin de cette étude.
Rûpel 7
Dans certaines régions ces (w) devie¬
nnent (y) et ce changement s'étend à d'au¬
tres régions :
Vê
parsûyô
parsûya
stûr
Vî
çiloyî
çiloyê
ter
Ce changement s'est produit de la
façon suivante : Une petite psrtie des
Kurdes prononcent le ( û ) non pas
comme les allemands maiscomme les fra¬
nçais et conséquemment le (o) comme
un (ou) français ayant toujours une tend¬
ance vers le (o). Ces Kurdes qui adou¬
cissent ces voyelles emploient le (y) pour
l'union, mentionné plus haut. Et com¬
me le (y) est plus facile à prononcer il
commence à gagner la contrée de la ma¬
jorité qui prononcent le (û) comme les
allemands et le (o) tel qu'il est.
Quelquefois il remplace le (h) dans
le corps des mots:
Gerin
Beziu
geriyan
beziyau
gerihan
bezihan
Mehîr meyir
dinar
diyar
Toul ce changement se produit de
l'est vers l'ouest du Kurdistan.
Dans des mots empruntés à la langue
arabe le (y) précédé par un (_L.)que nous
noierons par(e) disparait avec ce dernier
et c'est un (è) qui le remplace .
^y. j
Zeyneb
zèuub
fh
Xeyr
xêr
Ojftt
xeyrel
x'-ret
JO-
Zeynel
zénel
<y4
Feyzî
fôzo
A ce sujet.il faut noter aussi que dans
l'arabe vulgaire quelquefois ce changem¬
ent se produit.
J, G.
De ces deux consonnes le ( j)
a été classé a l'alphabet Kurde avec son
son français el le (g) avec le son du (g)
allemand .
Rûpe; &
HAWAR
Hejmnr 3
,. , §-r. Cstte lettre corresppnd au son du (au son de (qu) du. mot, (quart)t,Lje>mê(ch) français (sh) anglais, (seh), aHejnand. . me mot avec la même signification existe
, Nous ne disposions plus.de lettre qui j en q_urder, |\1 s'écrii..(qai;t)illel;,sq prpnonce
puisse servir à figurer ce son.,. Un de. nos commeş (quart) ; :>-ectcqtte şeule^ différe¬
principes nous interdit .de faire usage nce que le (t) final est prononcé.
dp lettres composées,, un autre nous
Examinons le cas du son figuré par
conduit à nous raproclier autant,, que le (ö).anabe,, _-._, . , , > . ,,
.
possible de l'alphabet turc, D'autre part ce
son comme point d'émission est proche
du (s), aussi les langues qui n'ont pas le
son de (ch) le prononcent conime (s) ,
par exemle les grecs ne connaissant
qu'imarlatement le français au lieu de
dire (chambre) ils disent (cambre)
En conséquence nous avons noté ce
son comme les turcs par (ş). Cette forme
existait déjà dans l'iphabet roumain.
X.
Le son grec du (x)figuré en all¬
emand p r /ch) existe aussi dans la langue
kurde, il fallait dès lors le noter par une
lettre indépendante. L'autre part nous
n'avions pas besoin que le (x) figure co¬
mme en français les deux sons différents
qu'il a dans ( exemple egzemple, Alexandre7Aleksandre), nous^avons, donc pu
l'adopter po:ir figurer le son du (x) grec
auquel il correspond d'ailleurs dans
différents autres alphabets.
QK.
Les sons notés en arabe par
les lettres (j) et (j) et qui sont tout à
fait distincts l'un de l'autre se dilférencient également assez nettement en kurde.
Cependant le correspondant au (j) arabe
est plus doux , en kurde, il ressemble un
peu aux (c) des mots français; comme cri
cristal etc....
,Lu question est de déterminer par
lesquelles de ces lettres doivent être res¬
pectivement réprésentées le son anlérieur
elle sou postérieur. Nous rappelons que
le son est antérieur lorsqu'il est émis d'un
point se rapprochant des lèvres, postér¬
ieur lorsqu'il est émis d'un point se rap¬
prochant de la gorge.
Nous avons noté le son de (qu) -fra¬
nçais, allemand et de divres autres lan¬
gues par (q) qui correspond exactement
i Şi l'on, .étpdie le (q) et. le (k) deş,,alr
phabpts européens , on constate. queje
(k), sert. a, noter .un son postérieur par
rapporta celui du (.q ).
,.
:.i-Les langues d'origine latine le nofent
aujourd,'huipar un /c/, c»r ce changement
ş'e^t propuit dans la langue ..mère savant
la formation des langues latines, actuelles ,
; lijiDans l'ancien l«|ii l_e'.«.k» ue,.put se
maintenir que,, dans. les,, mots «kaeso» ,et
«kàljendii,e>), dans les autres il, a. été. rem¬
placé par le «c» qne .les.r.omainspnt-tou.jours prononpé; comme un «k» c'est le cas
des mots,: cable, ,calé corbeille, coffre,
cristal qui s'écrivent par up ^cc» dont la
prononciation est postérieure par rapport
,1;-
.
.
1
_
ce.lfidu^Cqu).
à
,,
,
.
.,,,..,
,D,ans l'alle,mand, langue oq le ,<}k» n's
pas cédé au «c» nous voyos les mgmes
.pipts s'écrire ,avec un «k» : kable, kaffe .
korb,,.koffer, kristal.
,,
Passons ala valeur vocale du son du
ok» kurde, prenons. Je; , mot français cri,
L,e «c» de, ce, mot, serappoche au son du
«k» kurde dans le mol kurde « kir » , qui
veut dir,aussi en". ,,. (
,,
De même le mot kurde krôn peut être
transcris en français par crèn.
Je me permettrai, maintenant de, citer
quelques, expériences relatives. à J;i valeur
duick» k,vtrde et, qui semblent intéressa¬
ntes ,du poit, de vue, de.-, la, comparaison
du «q»_,c;k» kurde.nyec lisons correspon¬
dants, des langues ariennes et. sémitiques.
I. J'ai dicté à des jeunes geoslcurdeş, auxquejş. j'avais, enseigné l'alphabet
kurde le piot cristal, Apr^ş une,trè_s
courte hésitation, tous l'ont écrit par an
«k» comme' en allemand kristal ,
IL
J'ai dicté le même mot à un
,
.
,
.
,
HAWAR
Hejmar 3
kurde ne connaissant que l'alphabet ara¬
be mais non la langue, 11 me l'a écrit
avec un ( j
)
Jt_j
__»
I'I.
J'hî dicié le même mot à un
Kurde, connaissant l'arabe, qn'il avait
étudié pendant de longues années dans
des Medressets. Ce dernier hésita longu¬
ement, prononça le mot plusiers fois, l'e¬
xamina par l'oreille et me fit cette obs¬
ervation : D'après la prononciation d'un
kurde qui ne connait pi)S l'arabe, à fond ou
doitl'écrireavecun J ) comme ( JU_j/)
Rûpel 9
que rien nous oblige à sacrifier.
Du point de vue pratique la propo¬
rtion de ces lettres est égale dans la langue
rC 33798
102
r* 33798
155-
La présence de la cédille ne peut pas
influencer notre choix. En conséquence
nous avons adopté:
pour
C
Ç
dj
£.
tch g; [M
«à suivre»
&/cla%t CCali 33edir St/mn
pour
'
Mai ceci lu en arabe donnera un son qui
vient de la gorge et qu'un kurde ["ignor¬
ant ne saura pas prononcer, En conséqu¬
ence, au cours d'une dictée s ivantc ara¬
be il laut l'écrire comme f Jl:_)_?
)
IV.
J'ai dicté le même mot à un
arabe, qui adopta la même opinion que
mon compatriote lettré et l'écrivit A^f
D'autre part ce procédé procure nnssi un
certain avantage pratique. En eflet la
proportion de q dans la langue kurde
est!!.etceI,e du k ïîssr etle q
^s'cri' beaucoup plus facilement que le k.
11
ne nous est p is possible de nous
conformer sur ce point à l'alphabet turc,
qui ne f-ail pis de dilference entre ces
deux sons.
C,Ç Nous avons e.icore le c et le ç
que nous avons réserves pour noter les
sons de dj et de ich.
L'histoire parait juslilîer i notation
du son tch par 1 lettre ç.
Dans le latin postérieur du (. eme
siècle, comme ou sait, le c suivi de« c, e,
i, y, a-, » rendait le son de «Ici») presque
comme lez allemand. Ainsi que dans les
mots suivmls: Ceres, centum, Cicero,
circus, cyrus, Caesar, caeremomia.coetus.
Nous préférons cependan rester sur
le ternin de li convention , qui nous
permet de demeurer fidèle a notre principe
1
1
«1» Juste en passant , à propos du ç
Kurde je veux noter qu'il est probable que
ce son ligure par un (£ dans lesalphabets
orientaux , est originairement un z alle¬
mand comme dan< Zeitung. Dans diffé¬
rentes contrées montagneuses du Kurdis¬
tan on trouve des mots dont le ç se pro¬
nonce comme un z allemand.
rTt>ftQ0» lur
la
littérature
mpeur» et eoutum»
Kurde»
Q
"
La Lange Kurde
Les Baba-Qurd et les kurdes de Soran
désignent quelquefois les Qurdmanc par l'ex
pression de Qurdèn-jiyan qui veut dire les
kurdes des j .Celte dénomination provient de
ceci que la lettre j » beaucoup diminué an
sud tandisque, an nord, est an contraire très
usitée .
Le dialecle du sud porte dans son ens¬
emble le nom de Lorî. aujourd'hui ce n'est
plus qu'un terme scientifique et vest spécia¬
lisé aux kurdes Lor. Par ce que, comme nons
l'avons vu , ce dialecte est subdivisé en sous
-dialecle et chaque sous - dialecte a pris un
nom spécial. Seulement les «bexiiyart» son'
quelquefois désignés par l'expression de (Lorèn qiçiq") qui vent dire «les petits lor» et«lor»
proprement dit .loréu-mezin- «les grands lor»
Le dialecte du Nord - Ouest s'appelle
Dumilî ou encore Zazan.
Le Folklore Kurde
Le Folklore Kurde est d'une grande rich¬
esse. Il embrasse plnsienrs genre.* et différen.
les formes.
ROpel 10
HAWAR
Il est évident que relie richesse est Hûe
à ce que la langue Kurde n'était pas régulièr-
ment écrite, et la hlléreluie éciilr.plniôt Idéo¬
logique et philosophique , et surtout encomb¬
rée de mois arabes non usilés dans la largue
populaire ne corres. ondail pat aux aspira lions
do peuple KHrde, éminement poêtiqne .
En conséquence le penple a cherché à
satisfaire ailleur celle aspiration, et les talents
poétiques assez fréquent préferaient exploiter
le domaine de la langue populaire plus fertile
que celui de la langue écrite . Et grâce à ces
deux facteurs la littérateure populaire s'est
tellement enrichie et développe qu'elle peut
présenter a elle seule l'expression littéraire
complète d'une époque dans les genres les
pins divers.
En dehors du (ait que la langue Kurde
n'était pas utilisée comme langue officielle et
adminiitrallve, un des principaux motife qui
ont incité les poètes Kurdes à négliger leur
langue maternelle littéraire peut élre trouvé
dans l'iqflnence de la religion islamique, qui
pénétra très profondement les Instituts les
pins intimes des peuples qui l'ont embrassée.
La religion islamique pour effacer tontes
traces de l'ancienne réligon des Kurdes le
Mazdeizme ou religion de Zoroastre - com¬
me elle le faisait a l'égard de tout autre
peuple pénétrée par elle - a amené de
nouveaux termes et expressions de théologie,
qni ont permis la constitution d'une nouvelle
littérature théologique; formant partie iulegrale da nouveau dogme. De même est interve¬
nue une nouvelle jurisprudence avec des coJes
toujours garnis de nouveaux termes emprun¬
tés à la langue du Coran.
Pour être un bon adepte dq prophète et
conquérant arabe au lieu de direYazdané pnq
]e créateur pure il fallait dire Allah
Cependant la langue Knrde resta pins
pure que sa soeur, la langue persane. Une des
raisons de cet avantage gardée par la langue
Kurde a été l'impossibilité daps laqelle se
sont trouvés les arabes, peuplade du désert,
de se mêler aux montagnards Kurdes. Ils ne
e trouvaient pas, en effet, équipés matériel¬
lement pour pénétrer dans l'habitat des mon¬
tagnards Kurdes. Durant les invasions, ces
[lejmqt' 8
derniers, comme du temps de(Xénéphon) le
retiraient sur les sommets, du haut desquels
ils contemplaient le va et viens de ces enva¬
hisseurs, qui pouv lient difficilement pénétrer
jusqu'auprès d'eux .
Dan» le folklore Kurde nom trouvons
différentes formes.
Les (ci roq) contes, (çîrçîroq) légendes, qui
sont généralement en prose, prose rimée [1]
et par endroits versifiées, narrées par le»
(çiroqbêj) narrateurs et chaulées par les «dengbéj et stranvan » trouvères et chansonniers.
Dans les narrations rn prose et en vers
le chansonnier commance à raconter l'histoire
et lorsqu'il fait piirler ses personnelles, il le
fait en vers et en chantant. Quand il y a plu¬
sieurs chansonniers, l'un d'enlre eux se charge
de la narration et les antres prennent le rôle
des personnages de l'histoire et chsntent tonr
à tour.
Stran-C'est le genre exclusivement mu¬
sical , correspondant à pen près an Lied
allemand.
Au Kurdistan la plupart drs stran sont
faites par les femmes.
Les stran se classent en deux calégqries selon I* durée de leur existence. Cert¬
ains subsistent longtemps, el presque depni»
les temps les plus reculés, d'autres ne sont
retrnns qne dorant peu de temps , parfoisseulement dorant une année.
Dans la musique Kurde op peut disti¬
nguer comme genre les lawiq, ser, dîloqr
lav|j, bôrîtq, ba»te.
Lawiq
Souş ce liire' se groupent les
chansons d'amour et les chansons purement
lyriques.
Şer
C'est le genre des chansons de
guerre, épopée.
Dans ce genre on dislingue la véritableépopée, dont le nom diffère chez les Kurdes
montagnards el chez ceux de la plaine.
a]» la prose rimée est chantée avec nne
mélodie légère. Dans les morceaux de ce genre
le d'ngbêj commence par un rime qu'il garde
jusqu'au prochain arrêt, et chaque fois que lavoix s'arrête rime l'arrêt avec l'arrêt précédent,
et il continue ainsi jusqu'il une nouvellechanson .
Hejmar 3
HAWAR
Les épopées de la plaine s'appellent
délai qui veut dire beau et chaque tribu a
son délai
Comme Delalê- Berajan, DelalêMilan Delalê-Berîyè etc. Oui des montagn¬
ards sont désignées par J'expresion de Lavviqê
suwaran
Rûpelll
ijjui my£ fjoy^- ' ùy ù\ *ji »> iS"*"^
tSj\y* ij_X j j 3 t£ j y ,jL ^. ùj ifj »y-
.
Le sujet des délai est toujours du
ojS jyj i y ûyj »i d& <£jy 5 J
même type. Un jeune héros part pour la guer¬
re, sa fiancée ou sa bien aimée est a la mai¬
L.~ »yi li^>j
<L^z
<^tf*,J^
J
son, elle chanle les péripéties de la guerre et
les faits d'armes du héros.
ÛJUJ i_J-*J 7C-» t>j_ j eyLe Lawiqê-Suwaran est analogue au
délai et a des passages chantés comme alle¬ à.J-3*
gro et presto et qui tiennent d'une marche de
cavalerie. Ces passages son surtout chantés
4.) <j Ivii^ if. xjùy, j\±" y, "-'«J^ °j£
qnand les eavaliers partent pour la guerre.
Le chansonnier monté les accompagne et a y- (jU.-io_jJÛ UyuUji i_jl y y if^tayC
chante .
Diloq C'est la musique du dîlan et j_ojL__-jj JiiAj i_jtiL j^-*i iyy <£> ù"J
de govend, musique de danse.
. .<f<y. y-* w- j.JUl' iS
Lavîj, lavijoq, laje C'est la musique
religieuse, devenue assez rare . Avec celte
T J JL Jc^
\
musique on ne chanle que des morceaux en
Kurde, faites par les Kurdes et non des ver¬
?
A\
Y
sets de Coran. Le lavîj est celle des prédic¬
tions et le lavijoq est approprié aux mouv¬
ements lent qui correspondent à niie espèce
de danse ou marche religieuse. Les mélodies
? ôr-»
C/. J>y
? J^-H ur?J ~ *
tristes, chantant la nature comme les paizoq
O
chansons d'automne, s'appellentaussl, parfois, licji il^Aj (jl'jb- jl 00»JL-l «jlwl 0 ÙClavijoq ù laje.
Bêrlte, Bêlite
Ce sont des mélodies
chantées par les étudiants. Les paroles sont
î
S
*
oy- a; yjSz>.
y
les poèmes des poètes Kurdes, comme Melayê
Cizêrî , Eîimfdô-XaDÎ, Melevé Batê eto.
î aj *j b ,ju ji*>-j *J *Jy a>- jyS > y Ai 5
Les bérîte se chantent par groupe.
Les étudiants se groupent deux par deux ou
î(j__ yZJ iii ^.J^Oj-f- U_)fl_i^-A
trois par irois, et chacun des groupes chanle
à son tour, «prés que les précédents se lus
1
V
y
ju^j;
S-Jyj iy
yy£
ö^jv
^.yfi gf$ ~
*
y
.
Besle-Sont les chansons les pins lou¬
rdes, c'est presque nne musique sans paroles,
symphonique Les paroles d'une beste sont
seulement quelques vers, et il y 3 un nom
propre on un certain mot , qui se répète en
s'allongeant d'une manière qu'on arrive pres¬
que i les distinguer.
à suivre
g), (X. Sitdir-JOtan.
Xweyî û midirê berpirsiyar :
Mîr Celadet Alî Bedir-Xan
jy$ (jtlij
*
S'5 3 ô\jj3 y yy u-i f
<-*.
T^^y-3 ôcjy-
Ù*
ù?.j\r.-y, «^
ùj ù\*y C? cSj ^y»ixAy **
V*?
>;!*
J»,-"
JiliyY^
-odisf/ij-
^ ^~ 'y*
' y. is'y,
<M .3
i y i^y-uLy _j ji*} t j\
yf (i-*-
iC,y*jjfif.\}jj p-Jy *>y _L»jJL
t A. 4S\i\,J iSj jl ' JVj %> t j' iii
vyJ^Ajijjy îjht jy\X->A*a}J\ï\i IjUy» 3
oj o a>- jjol
j
(J__
tr'°y^m
âÇ\jy}nSj if.:Xzf cJï y Jjlj
y.j3
*J JO
<-J
aI-j j\>j °i ù^oy
Jb iij «J jl (i
J5j
*J,!e »>.
'
(J.yyt-i 3o _Jlb
ICjJjJ J I j/" e^J (_J f jjj
OU- j-v JU ù^o
ij_l»;* <I*JL>
jySi
jL-'j LLXj \i_ji j /
-* JJ
jl^ij
(.1
j-»J jl» "Cl.
ijifa
^; j jl^-Và" ^» o p
»V
<
t5-^* J
3j) J ' »>. ->V. ^3 ^lJy «yi ù1 j j
\ôy==b Uj3 _)j<l \ 4.^lSC:ijlj
o_jl «J <C»5l_UJ
jIjUjJ IJ»j'.j^3j> lj'-j'j^:Vt*^ ^
y y. j
-jt.i .yi
j-"J^>- uj^i J^ I y. _)> J »i <J_ jy <Sy \ ,3
_y.L>i «^
j Jj ** t^i* u_j^j «j; j
O) yj J^»5 til«j \-Ov <_> ù^i* lî 5-SwJ
jUj \lSCy j] J.^ bjf, ( iîjU>. )
JUI
V.-5 j-'j1) «i. J^i J
t>
<
3:*
*S i
(jvi "Clj ^i »yï i_Ji>- y*
y- »jvï .jj jj ^J
'>
io t aa ,j3\Ji
' ùjy> > (J
y *> g*U ay Cr-j^J
y J I lii.j j l£ 5T->-
i_rj* Jî1*- ' *i -N s^Ij'j _J ,_si j/J ^ 'O
j\ «ji *-^ <_y*^* ij il&^» ij^-i ' if^ *
y~3 o1 j' ù^° * (T ^ ' ^->^r ' --^J*
Jl».
t>
Sif tiUj \JL_\j _u ^ j ^jby
.
I
li^i
'_j\iy \^y-i i_j <-? j (Jl*j LjLxj
*j-L?-
O 3 , J J>-3
JL>i e 3 (Jl»j LJLXj 3 (Jl
if i ù\jy i J^'
l -j ull jljU »j JL tilij:
.
j (T'^'j iy
i^-oy^ tSjy i-j ù^jU- y i/A y jU^iî
-Jui \y Al J,l ijÇ
<îy\-i uj3 J y-y
_»\ iy
tc*~>- vL>- CJuli ,iij
fy^> i£j\j\-* ùylî-VJ ey- tjfyty^
J}<>jj> j »y- Ùyiyè- ' yjA~ »j »y~j Ijl
......
.
jl J-l) «y>- t IJ.' »_^>- L_f»-i^* C^i
, ' Ji
\
1
if\yù& J,. ujlill <J <><** y vj^i^'j-?
' ù?.^3j^iSj^'y^3
bW*sj» JU -J>u
Tm*
I
Vj»,-*
JjM>
jU _J\ y jj J> ^) xX>- aa yj. L:>,
P "Jj ^ \îŞ*$r Wr
<^
-y'jU_^=»yj J /jî Ji <- <jj d;/*
iy=<i d^.i *-»*». ,;> »y-^y- ? i5 j^>
j l^j» -^ J^ v * J'y O'.iy ijvj^j
oïj Jjy- y*\ jlj"* t>Jiy
iSyyy.»
y d y- °y. j -^*o- 1 *j
j o-ij
»>-._/.
i j\iuJ3 iS iy ki * ij> $>iy- fj -^*/\ l Aoli.} jlj-U, ^ t <^_, J-3 <ûé=3 jljl*
L$y jl* 1^3
~ S-aÇ jjj__-> oj tSyyjt-
«jJJi
ji àj^yif.iSùÇjy- (J~ y.j 3
zS i j jjo
J,- t ijy- .__, j <£) J~3t.es» j\y\*jéz=>\ JJJ
AyiSiy^=> J*3 ^
oyO J AÂJ 3
yj if."} ky~ j> Si
<
t 3jJ
* Ja t JwUljdbij 4o (jîjljU isy\>t) J^"
Aé=3 _jl_/- (j-.i^p iJ^JJ»- Vn^"
4
ö-io
J^
^Uj
\r^-U- ^ y<=>
ù3
41x1-3 » y- <yUj Lf^U
<Ç» jD
' yy' rj
öj3 3J j!U i <£y y CjyjT <Sj
.
^ »y- jio 3I3; k* Ji- * »y- <_!_ yly>j jJû
J*j '^ ljlri *»y j ^ J! ,A;>';,, ^fji. 3
Vjy. y
«^ - oLi *>
j (_>! A5 "3 (Sy/* j y jlO^r^» O
' t**-
ty....:t)3 o' * j*^"'-5
ifŞ »y- Cjyyr * * cJvij i3Jj' (_/ «-j
* (Sjh^Sy^y ' tr^ oii y*~ & ^:* -î
a~jï A» j
ij-il
A^JUj \jjjiy li^ j WJ
(_y^* oy- jU j _J«; <S3y'> ùyyr 3
S Jjj t> *^J jj JJJ »j iS jljl* j * ° j»_J->
jlfi
J^_»3
i\j
4
I
A,fj Uj »ji- ju j ^^i 5^*
t,
«j »j
jU
uljjj \ii» «j
»«_»>
«j\ Jy
.
-^U-U; jjjo
,V j^3"^ <Jj £i A5 r y -^U-Ljij»
*
jJij3 J!;L.j i aùS^ dtâ*'<* jUj
y j^s^iJoW j'j^^.v ^-y ^ «i*- j^
4
ij'ij' -^j «y- ti^j f i si
j^=ki jjM->J ^> J 3 J> J > *i^t ^J
(.î C-.Î3
ajlj JL.U- Ljli
A>- j! «jjIJjj
i>.J
Jii ^ iSj. p Ji y* jî
«
« '
OJ Ij-J ~.J jjiî jt~
j. j t?^
<«
lij ùj^-'. y 'i ijv. »j>*- iJi* j (ji*
jj-i»
v M.>-y* ç_j 3X-
^ «jlj i Jj' j j. jlyo J~U iSj »ji J J tr* -V
JL* Ka y
^j» j tptr*
<
ojljJUi
yi »y _îl »
. jl<fjJi J \
C
AJ
,_jf U i^>)
ôU>^# JU o*y¥sy>/J
T M*
Sj\»
J, J'
»y» »y- ifçS j j ->* j (S j \ »(jyj.t5 i iy.y*>
4.-1»
'-AV*.
AJ j ij^->^ y «S-> ly>, cSj Ufi)y- y 3 ify
l_jS_-j j\j e3 ùjy k-* \»l l£j
oV J^" s?-» û; t* J a-o
a; **
lljUjJj JWjji jl>
»li
^ 3 -^i/-*
i_y 3 ùUijjJ t^y.jV *u i5*j »jL-
AÂX__ c£i jjy» CV<L> aI AX_»
JaySS jU i>"3 ol*y- c£j\>- *» ji py
K^ ^ K* JL (jj-jj dUo Jjî <£/.
£p}f y* iSJ^ *f ( y> rfj^y
jjij oy- JUj ijf dUuejLiAj tA*JUj _Jli
J
J^-ij; (i^ *î .r
J,i-r oj-»
dijijy j^joj <!b illijj ùL-ojy ,yj
c^v-^ ijy.y»-. t>jK-'t^ *î jj
<
»
-jliU 3 U~-Jtî» Lxil JU- _>l
_J
>i»
Ul~i«i»
^jjijp
j~> ,,-* >. ji» ? yiy Ji jj'i-v-î;
1 1
3 A»
A>y
<-f *ij'3 ^^3 <S^i3
j ^1,^ c^ij/' 5l^ cP ^
A.» Jj
S dL> a* e3 julij
<j
if. «JJ J J **
ajJ i)\y\>- ? *uj (Si y
jUj J 3_p Jl J
^-'^ ti^lfc* *
jA~ 4^j j AX_i\J ,^5«.; oj oljli'» »«J * «5 **.
jjJoy- >jS U î Aj^U~ «J A' (jUjL
*>^yr)
»
j. aj
.*
oi _y ^JLoût t jljU )iS'i3jyr
Jj a* Ij3j *j «lu: "J aîU-j
iÎAi il j iSijjj"" y«* ^jt oUi -A^-y
**J°. à'-oil'l ' j^-;öli ( jljl* '
o3Ul~l
y. ö»-»j
{y~y, '3 *y~ ù'-j'j j * *> 3jj
^- J* -*rr <^* i^-*- /
dilo
3 J£~?
<-^.
*J
JLjIj cA'l'j \Ş^->- if. öj:»li
(S^ v ù*y ' à^y ^'j <^r J^- 5 jj
4j Jy» c£j «3 (jul»j LuJbI* 3
Aj\j
(
jljl» ) t/ljij
oJj
jl jöl ,jloj^â.ji-
if. AJ
»3
__>*
Jli» jl3>. AÏ j\î'
(jlij j>
^y ^U
J t A.3 U j J -ÛJ3 Aa JUj _j^5lî J/-
jJj\x~ (^ô ùuUj ^j
Jj j l AiS 3 j J JL a5L~j( iSi \iy
iS) -yj-Ai-j _»_j
A>-3 4- J~3
j dU j_jJ
03
jUUj <Sy i
ö-^i^x-" ijy ö'j ijyif j J5 ^yj*-
if**j Ulij\_, kl^~3 ' ^»-3 i* J y (JAÎl*j
-ùjija *>» J-i j di. v dL 6jy^ JU
yîXj JO-jl AJb Ols-y» ' J) 3 J3 t J^ 3 _î»
(y3Uj.y.L5^)lij.ît jU; vt jX *
C5JL» t^JUb
J.yè. t jl-Cj j; ^jy
ji>. 03
ilj Ao A- JUj Jl
«
ifs, As-
oJj t 03 (jjiUij l£)3Z>
t^l i J lil»j t^J tlÇ^JJ^ ù*^~l
t" w
Jj\»
M'
y>'->- 13_ y, d ù\ ~ -^>- j~>
JT*&
j&l cf) jfy fji lj j!
j^li ill Cj ,_£* O < 'J»
o3jit/-ttyyA;c^>-
li* J (jUi 1/-* ^*j* '^
J»
' .
1 .
(J >_j oJC~~&J
L\J3
\5a7
lîïj" Aï 'tfJkj'UU-'^
f -^.-J j'j-» f ^ 5^ J-
Jjli { 'O
A>«Jl£jljL~J» J A^£ »3 Ji
3
JUjp J ' Il j J
oy- (jo-i
lÎD
tîij-^
'C>
'3y y ^l.3yJ>
<-»
t oiji-'l' O t l»Ul il»-
y i A*SdfM> ,ft t 4*L\j j l«3 _,»
y.*, t^jLfj Ijl>W/ t
j»1
,y ** '
J OL>- <»-> JÎ f A^u-jUj iftj
»33.tSy« jd>L*- j 'J*" jv
eij-. j 33 (^jjli C*
^J ^V-
* **
' Aj»3 JX »eÂA3,
1
* J* >-».*» i
iJ,.*» ùj5 aâj 3 JU aâj 3 <yl
<-^ '
Ajoic^yii
^3 3' 3 f-3 O » (^ O (-"jL
<Sjy3 ù~* '-' S1"* *~*
>.
ùljLîi t J-i _*A J d-ïj* il j (Sj ùt>j
j 3 Ji jl» j j* y j; j
i£jljl v
»
a:J
t J. jt> l^-jl
'vi*
{j\35j A~
«J
J^J 'O
JI »J_»tO
ijljji Jli 'O l'^ J 'O «
»J^>
t y(j^«J AÂx_i * &.s oy-l>.jj3 j'.j1*''-^ y y
l ùjly-i ùl»j AjLjjJ
O _jj._3
db
si
ù^Jr
y if. y
3fy y ô* J*
AJyi if.j^Sl y
(jlj Ij^i ^-X-j j (jj-X_i (J3 (jjiU j
AÎ Jsû
Ji ijjil» j dUj ^ L» y ifi\ j 03 3 e^j J3
( cS
j* (jjiUj ) oj tjlîUj (jljj (jwj
"
ôy-.i
' o^iiJj y
b
y ôll*j '
ùv1^ (i. Ji>
AoU
JtnAj jj'tju
iŞi>y- ûLs-l» 'a-^ oy~j
^j\_~^> cSjl.L>- ? «j i î*
sj^y
a_*
dr.jL'
tjlj*
JLa»
' diù; j _,y j a5^3 jy y _Jl J>
if.Jt y i£j dL i/ioy- ifïyù jy\*y
JV. <* Ar* J <^ A-^ J. «i ' 3 jJ1-^ 3 ) "A
ojîjiy-jy;^
J»V ^ Ojji- J J1^ </^»j'- ^y^i
Ai
cJ
1
"
\ JU
< ,l»p
\W6i/.>
,_, Jl- '
^M.
\o
Jj; b"l* Jljl Lj jl 4 (_>l lîyy-y. Jlj y ls \ j ij Jjlyl Jj3 l£3 oji- IsO
«
(j^yi t5ioy~ ijvjylj
d.Ô.y- *i <£ï» y- (jOylï j
(jl ^'j olù_- j
!
!
J
au; ^_ji~u u>- oj5C_i jU dj t Adjuiî
'
J l «:>- ùj'y** ' aj^j-
* j jv(xi(jjo 3 » u»(j__;yl5 _si
i -f\i CJZy' r&à\ ^/'L>jI> ' !i r^'1
^Xï-jbo^»-
o3 t£ï°y-
jji
ÇA*
d.^5^ fi
*jj> ol'j» <jl>
A) i£j J"-1^1. ddjy»
' JyV»
Adùa
c£j t 4>t~>
j pMâj j AÎJ 3 j3 ,_£ Uii j j»Uiil
i_j » t£j uj td~
A. cjîj-.lj J3 ^Jj< 3
ifz.**i 3 (J 3 (jjî-i) y>
(j«yi5 (jvil*y J oy- ojl>_J Z** ' d* " Ai'
lïjy j_i i£>ey- y j.j ' ôi <y^-£-"* 0*^-!
öLj-» j oIâ^ ày$ J .<_>
ifiy*
!»y
AX-1)
jl ôyW
AjjX~^J 'ojj^ lî jU y* y-' Ai~lj j A£-
' 4 ,> ûyo
jjU-i y, l A>-3 Alilj c£jJ j * Aj ^1 j ^f j y»
tOLi- («j ÇùXL^j j «jU oJlj As ö j/1~ jl-L* i_j
if\\ \ 1S3 ù^3^
/«Jti j» J*- * l*(jOl«jl JUil j <_j
<
cS JJ»U _*_»
Oy I j* »y- lùylj (^K-Aii <S jj! O1. j 'û jX-s
oy-y~(jyj
__> s^__j»
Aï
tSay i *i\J f *> (3 U
(A>yj>j y
cJjbijl
L>?
Ai
,
<yT
ùi^^ l^y^4^jdLAî»jjuy fi
l.
ifiYi AJ\a «J l£*3oyV. jj j t Ajb j; j
l3.l£j* J j-»j ' y
Ji y lyj AjOiy jî (^io^i- T Ajd.'ljlî
«£j
t}\ 1 i£~jy\ jiŞjz i ijy\»
<^
ojl J3 \
j
>-J J ^Jjl* J öl la,
Aj l£3oy- c?J
j j J.*} ùrijy
J U^ (j^'yl» l» (jAiyl» _^\ ' ^y AÙÎ jjl ^
jjj J ti'y*- tÛi/i» J iJiJJ J ' »i ti.l^'i (Ji
i/A~? ùlyl» Ix*- t*, s^lî y^iy
cJii ù$b y ^yj ^'lyl j-*-» «Ji"^
^ j? Jty^*-^. 3 *y*-3 iy^y 3y*3 dLii )ï
»
<-
3 ùy.lj
t _i- ^jjj t ûL-j j jjol ' (jôU j jL^.
<-rt^'
jjl'j'j
Ji
a-»
vr"
Alf.^\y-n
*JU»
\j\-»
jlkj "^l ola jap Jj
^iUy
\ o
vity
*>
'
iJ*-\) îi~ _y-
j^ U- _y>
j (_rliii5i3 jl.
&} I
iliy V
a1
öjU
<£Jr- J^y ° '
**-!.* Ai- j*
tSif-J-sJ- r"
J^^j0
t - <i jj- y > * JjfJy*> ' >3j. yr ^-L> ~.l jy-j jl _^£ d» jl-' yl
r
vii'y
y
j *Jb ji. jji jJijv yji. j__>~ j
**>. -»1
(j*
f >v;*
JU
3r*W6-
an»»*"--
lWôt/,>l«
w^M.
^
(jlil»j lll àtl*>
jyJi
5 i.)>jC*^"
jU jx . p iî j
'
_x*\j -
1
£.y-^
A«lij_j _fj
jUjJj
ùl»-(/j-w
jUj.ii
(jUj-j
>
p
(jL-.J3
^
*
(^i^UUJI
*
^
S.*lîjjjO L>ti-* i_j
^
*»
*&>
p
^
iî jy
^i
3
jUj jj . p . >
m*
jU^-L
_,^A?V
?
C
(jLJu.
Ji-Ji JjUl-u-L-
if'y
»
\<r«\
oj-uu»
HiXÏ.
f
UEJMAR
4
.rriiineii i>.)32'
YKQŞl'M.l
*
Qomela- Qurdi
Revue Kurde
^Sëâewiilîij&i .^tanc; ê
/\. lU'dir-Xîiii
lier lnviia nu'lil'tjrï'
H:u:i Kadirê Qû\\
C.
I.ii\vi(|ê w'm-
Dr/ Q.Uv Hedii-Xaii :
Ellabêya Qiirtli
Ferliuugoq
C. A. 'iJedif'-Niii!
Ilevindf
.«':
hui ;
vi
-_.
Dr. Q. ,A; P.oiîir-Xnn;
Kardirê niiyV
Yeq bnn û yeejîir
VVişyar bib.in
.11.
Uotinn. welat
Zêrî Qnbarê.
Cegcrjwj'u
&irè i"pen«işt:
Textes et Traductions
.
-i
-
.-
j-
i '
D. A. Hedh-Xa»
.*
L'Alphabet Kurde
Fbïltlore Kurde
*
-X
ê.
«
<t
<
çapxana tereRî
?AM--im'
I
-'.
..y h j
J..../,
:
SAL 1
HEJMAR
YÊQŞEMB'
STirmeh 1932
0 om ela
Ourdi
Çiroq :
Ber Tevna N e n f u r e
Rindê il Zi/ôrxwehên bev û ji bave
xwe sêwî bi"in.
Bavé wan Bengi axa, digel brayê
wan ô n.ezin Zinar û bi çend pismamên
xwe ve di wext'' Şêx Seidê rehmeli, di
serè serxwebûna Qurdistanô de ji bona
yelat il milet.'1 xwe di meydann rîimetè
de qeti bû.
Rindê sêzdeh iî Zizê panzdeb sali
bû. Brayê wan è qiçiq Gefo hêj nû qeti
bû nehan.
*
Serê serxwebûnê ji
heşt mehan bêtir
ajoti bû. Esqerê qurdan bi ser Diyarbeqrê de girti bên, qeti bûn nav Xarpùtê
û bajarên Qu distanô en din .
Ji ber qö tifaka wan- ne yeq bù,
mîrovên wan en xwenda, qo biqarin
qarên serxwerabûnê bigerînin, qêm bûn,
û ji hêleqe din ji di çend deran de bêbéxtî hati bû qifin; serxwerabûn ne çiî
seri û tirqan ji nû ve. Qurdislana baqurl
vegirtin. Sereq, Şex û mezinên r|urdan
bi dar ve qirin, jin û zarowên wan, bi
hezaran quştin, malûn wan zemt qirin.
Di vê navê de mal iî gundê Bengî
ji talan qirin û jin ù zarowên wi
bin;i û làzl hiştin.
Xelqê mala Bengî axa êdin niqnri bûn
di cilié xwé, di gundê pûşîyên xwe de
axa
rûhin.
Dêya watt jihiqeqe jèliâti, qéçebaveq, zarowên xwe da bû hev û guhasli
bû bajàreq't qiçiq, li cilfèqt welêqo tuqes
ew nas ne diqirin.
.
*
4
Revue Kurde
Dé ji sibê heta evnrê di mala xelqf
de dixebitî , bişev gore diristin û dîsan
qara wê bi qoteqî têra debara wan diqir.
Le divîya bû rend pefe ji bidin aliqî
û ji bona
xwendini Gefo bicivînin.
Ma Uengi axa ne wesandi bû qo bila
Gefo bixwîne, mexin bibe, evdina bav û
welatîyên xwe veqe û di rêya felata welatê
xwe de bixebite.
Ji xwèridiné re dirliav diviya bû.
De xwe dişidand. hêj zêde dixebitî,
le tişteq bi ser de nedixist.
.li bona aninciha wesiyeta mêrê xwe
kerara xwe da û her du qeçên Xwe
èxistin xebatê.
Di wî bâjari de mehfûran çêdiqirin.
Qenqan di wextê xwesîyè de bi çêqirina
mehfûran mijûl dibûn, pê dileyistin . Ji
lewra geleq ne ajot ji hér dflwan re xebat
hâte dîtin . Her rûj subeht xelqê mala
Bèngî axa qaf dibûn û ber yeq diçû bi
alîqt ve.
De mala x.elqî, qeçiq (evanê û lawiq
dibistanê.
Gele:( ne borî zivislâna wèlalôjorlrt
bi ser de bat.
Cilên wan teniq û qevn bûn, li wnrr
sar bû. Zizê i;end caran nexwe.ş qet.
Le diviya bû li ber her tişll rawes1tin û bixebitin , da qo wesiyeta Bengt
axa Ii erdê meliilin û binin cib.
Qeti bûn çileya zivistanê. Dihat bihî¬
stin, fîlan duhi bi şev bi rêve k< filiye.
Qûçe û qolanên bajêr bi berfê dagirti bûri. Çend ban ji girantya berfê hil-
veşîya bûn.
Tevna qo Rindê û Zizê li ser dixebi¬
tin di holeqê de vcgirll bû. Banê holê
Rûpel 2
Hejmar 4
HAWAR
c/ea&'n
Ev
Lor
Qurdmanc
<s?
//épif/ya!
Jz!¤t<&sfè
Uextiyarî
Baban ;
Hevreman û zazan
Xanî û Melayê Bâte , Teyran
Gî qurd in hemû . ji xwîna qurdan .
Qurdén , ji welatê Rom û Sorî
Qurdén Ecem û Irak û Sûrf
Nabt ji me ye, û Sôx Ehmed;
Hîmè me ye Zend û dewlela Med.
ji welatê jor
bilind û zexra
û nérîn
Agrî , Sîne, Wan û Mûş û Zîlan,
Qani ne , ji wan vejîne xortan ,
Qurdén ji Blùc û Qurdén Efgan
D' hêvi de. yeq in û yeq di raman
Sinî , Elewî û Eyzedî çî ? ? ?
Em bûne xulam û mane birçî
I I
Yebbext in hemû , ne bexliyar in
Ser erd û dinê, Iiy-m ûjarin.
Qurd in , ne cuda ji dar û ra ne
Bin destê Xwedê û yeq xwedan e
***
Qurd in hemû em , ji yeq nijad in
Tev dad û qerem û paq nihad ia
Qurdén
Serçav
û
û
û
jêrîn
Zerdeşt bû melayê qevnô qurda'
Kanon
bû
çiraya
zendavesta'
Ew lelsefey.i kedim û pir nûr ,
Ze.idi, zmanê qevn û meşhûr ;
Zerdeşt û çiraya zîvè Zerdeşt
Ruhni ewe, serçiy.m û ser deşt.
Her
qat ji
Pêteq
bû
qitèba
li
Zendavesta ,
dil , gnrî di desta ,
_
1
Bextên me yeq in , ne sô ne car in
Em Qtird in û tev bira û yar in
Agrî,
Sîne,
û Mûş û
Zîlan,
Qanî
ne
vejîne
xortan
Wan
ji wan
Sinî,
Elewî û Eyzedî çî ? ? ?
Em bûne xulam û mane birçî
I
1
***
Ristem ji me ye û şah Nadir ,
Siltan selahedînô denggîr ,
Kulér û pîpoqèn quleqên wê şiqestî bùn.
Rûjqê her du xweh liber tar û powêu levnê rûniştî , hepo lêdixistin
Her du ji , ji sermayê direcifin, dranên
wan diriqriqin, gûmiqên Zizê kerisî bûn,
hepo ji destê wê qet û du hêslirên germ
pêve çûn. Nema diqari bû ber êşa serm¬
biseqine. Bi dengê xwe ê ztz gole
Rindê :
Rindê, xwehêl ma êdin ne bes e ?
Tu nabint qo em 1ht du ji kefilîne. Dé
rabe em herin mal, biqevin nav cihan
û canon xwe bigerminin.
Rindê zûda pê Iiesiya bû, le xwe
berder ne diqir. Dîsan ji xwe re bû
xweyî, ne da ber sislîyô, tinê xweha xwe
ayê
1
Bêrût: 23 Gulam 1929
©/-. Qa/nitan. CCll 3iedir-9Ca/i
da himêza xwe, guvaşt û rnaç qir.
#
#
#
Rindê ji Zizê bi du salan mezintir
bû. Lé di wê çaxè de ev du sal hing
pêne salan hêja bûn. Rindê ji dêya xwe
bêtir pê mijûl dibû û ew bi xwedî diqir.
Zîzê hêdî hêdî digirî le nedinalî .
Rindê destên xweha xwe di nav yen xwe
de diguvaştin û dixebitî pê bigermîne.
Piştî gaveqê xweha xwe rûnand rex xwe
û je re got:
Ma Zizê lu nizanî qo xebata me
ji bona Gefo ye. Ji bona xwendina Gelo ye.
Belê Rindê çawan nizanim, wer
ne bûwa qengé dêya me em didan xebatê.
Ne xwe cire digirî ?
Tu nabint êdin nagirîm, le tişteq
Hejmar 4
HAWAR
Rûpel 3
"heye, ma dinya tev ne zivistan e, buhar J xwe, Gefo bidin xwendin.
û havina wê jî heye. Bila Geloli havînê «
bixwîne û li zivis,tané tevda li malê rûnin, ma nabe ?
Dibe Zîzê, le bavé me wesandiye
qo bila Gefo zana bibe, bizane rêziqa
dinyayê bigerîne. Ji bona wêjî xwendina
havinè ter naqe, divêt li zivistanê ji
bixwîne. da qo zana bilie.
Ma cire Rindê, ewende bixwîne.
Bila kasê qeqè me Zinar bixwîne ne bes e?
Za la bûn jî, ji bona ci ?
Ji bona welêt Zizê. Heqe qeqê
me Zinar kenc xwendi bûwa rùja qo
esqerê qurdan bi ser Diyarbeqrê de girti
bûn ne dihişl qo esqer bibin çend bir û
herin bajarên din û di dora Diyarbeqrê
4e qêm bibin. Le bi ôrlseqê Diyarbeqr
distand û mescle salî diqir. Dibêjin qo
vê xeberè dijminan bi xwe gotine. Te
niho seh qir.
Belê. Gefo bixwîne û welêt
û welêt bifilitine, welat bi xebata
mirovên xwenda xelas dibe.
Qo xelas bû , de bibe çî ?
De bibe bi serê xwe.
Qo bû bi serê xwe?
***
i wê demè de serhoste qo lirqeq
bû li wan daborî û galî, dijûnan li wan
qir û got: «yinemi lakirdi Kurd piçleri ...»
Qeçiqan bi tirqî nizanî bûn. Le ji
awayê gotina wi seh diqirin qo xeberan
li wan dide. Qeçiqên din qo di holê de
dixebitin bajari û hemî jî qêm û zéde
bi tirqî dizanî bùn ù pô xwe diparastin.
Tinê Rindê ù Zizê, qo bi tirqî niz-
5
.anî bùn diqetin ber çavên serhoste. Ser¬
hoste digot: «Disan galgal ne! pînci'ii
qurd ...»
Ev ne cara pêşia bû. Lé Rindê û
Zizê niqari bûn hîn bibin . Her car weq
cara pêşin berdiqetin. Lé deng nediqirin.
Dêya wan jiwanregoli bû, xwe ragirin,
-deyn meqin, heta qo em bigehin miraza
«
»
*
Qo serhoste dur qet , Rindê gotiaa
xwe pêş ve ajot :
Qo Qat'distan bi serê xwe bû,
hingî her tişlên welatê me, ji me dibin.
Ev serhoste jl ji qurdan tête bijartin û
pirsa qurd ne weq îrû pirsa dijûnê Iê
pirsa pesnê dà bibe. Ne tin.' serhoste,
le ji baqiman heta paleyan hemî, ji me ,
ji miletê me dô bibin. Wê gavé ev zm¬
anê qo em pê daxêvin û ji me reşîrîne
di her derê de bête gotin û bihîstin. irû
em di zivarîyê de ne, malên me ji destê
me hatine standin. Cire ?
Ji ber qo em
qurd in û dewleta qurdan nîne.
Bavên me, brayên me, pismamên me
bi dar ve qirin. Hemi, ji bêxweyltî. Le
gava qo em bûne serxwe, hingî qurdanî
ji me re hekê jiyînè de bide. Ji bona
standina wî hekt ji me re brayên xwenda
divêt.
Welatê me xweyîyê zarowên xwenda
bûwa heta niho, bi serê xwe dibû û bav
û brayên me nedihatin quştin em jî nediqetin vi halî, serhoste jî xeberan lime
nedida. Niho qet serê te qo ez û tu em
dixebitin, yeqt ji wan mirovan bixweyt
biqin. Ew jî brayê me ê qiçiq Gefo ye.
***
Zîzê dengê xwe birî bû. Ne digirî,
ne jî tişteq digot. Dest avêti bû hepowê
xwe û dixebitî . Hepowê xwe wer dişuxiland qo tiliyên wê ji gûmiqên xwe key
agir vedimistin.
Tinê di vegerê de ji Rindê îekewîtl
qiri bû qo ji dêya xwe re tişteqi mebêjit.
***
Sibt'tir dinya hêj sartir bû, Rindê û
Zizê çû bûn xebata xwe. Heta hingûré ji
xebiti bûn.
Gava vegeriyan hatin mal û rûjantya xwe
dan dêya xwe, dé dit qo Zizê wê rûjê
ji xweha xwe kemerîyeq û nîv bêtir anî
bû. Berê je qènitir diani. De ecebmayt
rMWAR
Rûpel 4
Hejmar 4
1HEMM
ra uuroi
(Zcrdeşt)
4
Vê
parsûyô
Berê qtrd zerdeşit bïn . Zerdeşt pêxemberê wan bû. Ehmedê-Xanî qo pê diza¬
nî bû , di (Zîno-Mem) de bi beyta jê¬
rîn ve li zerdestîbûnâ qurdan işaret
Vî
çiloyi
diqit
Di hin deran de ev (w)
yen ha bi
(y) re xwe diguhêrinin:
parsûya
stûr
çiloyê
(er
Gelo bi çî awöyt ev du Iièrfôn ha
pev digubôriii?
iîireqî qiçiq ji qurdm.'incan herweqi
xeLjô Botan dengdêra (û) zrav dixw¬
înin, yanî ne weq almanan lé weq Frensizan bilêV diqin.
Ev qurdmancén ha dengdêra (o) jl
weq (û)wa adetî
qo di Fransizîyé de bi
(ou) têt nişan qirin
dixwînin. Bi vê
lerka qo di bilèvqirina wan de hef-gav
meyldarijeq ber bi (o) ve hëye.
Ev qurdén ha qo vnn du dengdêran nerhi
dixwînin ji bona hevgiliandina van dettgdèran bi dengdêrên din
hehveqî bi
(è, î, a) tét çêqiritt
li şfina (w) (y) qô
ditihin.
(dûmafîiq| heye)
tiià. Ji Zizê pirsî. Èwé göt:
Dadê hela niho min rind nizanî bû
em cire dixebitin, Rindê kenc da min seh
qirin û qet serê min, û îrû min ji Zizê
(160) girè bèkir girédan.
Zlz" ji te reçi got?
Je bipirse dadê, e2 weq wê hizanim
rind bibêjim.
Pindê û Gelo jî, xwe gihandi bûn
wan. Rindê dest bi gotine qir le niqari
bû bikedine, çavên wê hêstir diqirin. De
jî digirî .
Di guheqi mc/.elê de piştxencera
Bengî axa hilavisti bû. Jû péve di destên
wan de tu tiştê wî ne ma bû.
Ji xwe re qiri bûn ddet, di demêri
tengi û zîzfyê de ew ziyaret diqirin.
Her çaran berên xwè dan xencerê
Û qetin himêzèn hev.
flêfût: 5 Çirîya-Beri 1927
Cda%t ait èitdir-SCa/i
t<
û
dibêjit
Mâle xwè ji rengê kewmi-Zerdeşt
D.t agir û gaziya xwe rahişt . »
ôli/nedé- SCanî
( Zendavesla )
Weq her pêxembfcr ZerJeşt jî xwedan
qitêb bû . Zendavesta navê qitêba wî yê .
(Zendî)
Zmaneqî qevn e . Zmanê me , zmanê qu¬
rdi jô hatiye girtin , yanî eslé zmanê
me zèndi ye . Zendavesta bi zrriahê ze¬
ndî hatiye nivîsandin .
(Qat)
Di qitêba Zerdeşt de lajê an stfânin heneJl wân re qat têt goliti . Qatên Zerdeşt ( Gûmiq )
Serîyôn tillyart, nermiqên tiliyan .
(Tar û Po )
Benên tevnè ; yen drêjahi û péhnahi .
( Hepo )
Sehè hesinîn . Pê girên mehfûran têt*
şidandin
.
(ZivnH)
Beleng iziya mirovên mezin ù dewlemend
(Hingûr)
t>işlî évafê , destpêqa şevê .
« $eva tari ji hingûrô r(ifş e . n
(Med)
Milfefètjt qfevn ê . Mileteqî ârinijad e. Med
medeniyeteqe mezin anîne pê . Qurd ji
medan dahatine, qurd zarowên medan in.
(Afirandin)
Anîn pê, .inirt wicûdô, xulikanditi. Xwedè
erd û ëzmati û mirov alirnndin.
« Xwedê afirandin ji bo wî feleq
Ji bo xidmeta wî şihandin meleq.»
ùhmedê-SCanî
Hejmar 4
TAXTM
HAWAR
Rûpel 5
-2
ET THADUCTIONS
Zerî OuDarê
Conformément
à
notre programme
travail , publié dans notre premier
numéro, nous commençons, à partir d'au¬
jourd'hui à donner des textes Kurdes
suivis d'une traduclio.i littérale.
de
Les textes auront d'une part un cara¬
ctère instructif pour ceux qui désirent
avoir une idée de la langue Kurde, d'au¬
tre part ils complète: ont nos ai ticles pub¬
liés dans la rubrique des «Notices sur la
littérature, moeurs et cotumes Kurdes».
Nous commentons par un ( lawiq )
intitulé «Zeri Qubarè»,
Cette petite chanson m'a été chantée
par un (dengbèj) de (Pêncînaran). Je la
publie telle qu'elle m'n été chantée sans
toucher à un seul mot.
Comme nous l'avons déjà dit toutes
nos traductions seront littérales. Mais pour
des expressions qui ne sont pas familiè¬
res à la langue française nous donnerons
des explications hors texte. De même que
nous reproduiserons par fois les lettrps
qui ont été remplacées par des apostro¬
phe* pour des abréviations (fui exige le
chant ou le dialecte de certaines régions.
Nous devons rappeler à nos lecteurs
que les termes comme (stran, lawiq) qui
-ont été déjà expliqués dans nos articles
traitant du folklore Kurde n'ont pas be¬
soin d'être réexpliqués une seconde lois.
Zerî Qubarè
Zeri Qubarè
Miné Zeri Qubara xwe diti bû
Li pala Kubè
Ser qeçiqô xwedan iman û çavreşö
Sto bi libé
Xwed.' rebè alemè
Mirazè' dost iî gtilidamn biqira
Yii min û bejna zrav jî
Li serê sibè
Were le le I
buhar bû , çaxa
Qonan û vegertinô
Zeri Qubara min nesax bu
Li ber mirinê
Heqe malê' gundi û cirana i ne biya
Sereqi bidim ê
Le
le I
-3
Zeri Qubar-, te ez xppandim
Te ez qir, me destmaleq
Ser destê' xorto' Omeriyan, te ez gerandim
Lèlêl
Te ez qir' me tèleq, ji telê' tenbûrè
Dame destên nezanan, te ez şiqandim
I è le I Zeri Qubarè
Zerî Qubarè
Le
le
4
buhar
bû , çaxa
Qonan û vegirtinê
Zeri Qubara min nesax bû
Li ber mirinê
Ezê malê' gundî û cîranan
Hewes uaqim
Sereqi bidim ê
Le le ! Zerî Qubarè
Zeri Qubarè
Te ez xapandim , Te ez şiqandim,
1
TRADUCTION
O viens gracieuse blonde,
J'avais vu ma gracieuse blonde
Sur le liane de la coupole[l]
Pour la fille, plaine de foie [2]
Aux yeux noirs; collier au cou.
Dieu souverain du monde,
Veuille accomplir les voeux des amis
et des assistants.
Le mien et celui de la belle à la
taille fine;
De bon matin
[ I] Les maison de cerlaines contrées
Kurdes sont surmoutées de coupoles,
autour des quelles s'assoient, les femmes
Kurdes pour tricoter des bas en causant
et encontemplant la nature.
(2) Veut dire chasleet pieuse.
Vffottoo*
moeur*
mnr
ef
1«
coutume*
rovisateurs qui font des vers à l'improviste
lifferatur»
Kurde»
Le Folklore
Kurde
(Dengbêg - Çi'roq bèj - Sazbend - Blûrvan)
Les deux premiers forment une classe
distincte. Les ( mir ) ( beg ) et ( axa ) ont ou
plutôt avaient toujours une suite de chanso¬
nniers et narrateurs qui jouissnient de cert¬
ains privilèges, avaient des maisons données
par lears mailres et vivaient aux frais de
ceux-ci .
Le (dengbèj) c'est l'artiste et il se dis¬
tingue par son art. Au cours des réunions
les (dengbèj) et «stranvan» de première classe,
pour montrer qu'ils possèdent un grand répe¬
rtoire, ne chantent que les quelques premiers
vers d'une chanson et passent aussitôt à une
autre. Et quelques fois ces réunions continu¬
ent pendant des heuies et les «dengbèj n ne
cessent pas de chanter.
Les «çîroqbêj» se classent après les
«denghêji. La plupart savent chanter, mais
d:s chansons simples ou quleques passages
versifiés des «çiroq» et «çirçiroqn.
Les véritables dengbèj ne chantent
que des lawiq et des şer. Ils ne chantent
jamais des diloq qu'ils considèrent comme
trop légers pour leur dignité.
Parmi les denghêj on trouve des imp
O ! C'est le printemps,
C'est l'époque des tentes et de
leur
dresemenl (1)
Ma gracieuse blonde était malade,
Prés de la mort.
Si la maison des villagois et des voi¬
sins n'y étaient pas, j'y serai allé.
3
O gracieuse blonde tu m'as trompé.
Tu a lais de moi un mouchoir;
Que tu a fais agiter entre les mains
des jeunes geas «Omeri» (2)
( 1) Veut dire l'époque ou se dresse
les tentes.
(2) Les jeunes gens de la tribu Omert
sont connus pour leur agilité dans
la danse.
Hejmar 4
HAWAR
Rûpel y
en les chantant. Les dengbèj de cette classe
quelqutfois chantent en concourant jusqu'à ce
que l'un se déclare vaincu et se retire.
Mitirb
Les milirb sont les tzigan
danseurs et musiciens. Ils dansent des danses
professionelles, ils jouent de la musique el
chantent les dlloq, chansons de danses.Tous
les mitirb de Kurdisten sont de la même
tribu. Tous sont de zengene[l]. Ils quittent
leur pays el ils vont s'installer par groupe
parmi les différentes tribus Kurdes, Ils sont
nomades, ils emportent leurs tentes avec eux,
et ils ont des chevaux et des ânes qu'ils mon¬
tent et qui transportent leurs effets, les
mitirb sont une classe spéciale et leur mét¬
ier ne leur procure pas d'honneur.
Sazbend Les sazbend sont les mus¬
iciens artistes, qui sont spécialisés dans la
musique instrumentale. Ils accompagnent les
dengbèj et chantent aussi s'accompagnant
de leurs instruments.
Blûrvan
Les blûrvan sont les flûti¬
stes, les musiciens les plus apréciés et les plus
répandus. Fn dehors de ceux qui se sont spé¬
cialisés dans le flûtisme, tous les bergers sont
[1
1
Les mots Kurdes Zengene et Cengene
et les mots Zigeuner et Tzigan qui ont les
mêmes significations semblent aussi avoir la
même origine.
Tu lis de moi une corde de gitarre
Que tu laissas entre les mains des
maladroits (débutant)
Tu m'a brisé
O gracieuse blonde , gracieuse blonde!
4
O ! c'est le printemps.
C'est l'époque des tentes et de leur
dressement
Ma gracieuse blonde était malade.
Prés de la mort.
Si je ne prenais pas garde des mais¬
ons des villageois et des voisins;
Jy, serai allé.
O I gracieuse blonde, gracieuse blonde!
Tu m'as trompé, tu m'a brisé.
xDjcladct (Xali EBe^ir-^CluLn.
HAWAR
Hejmar 4
des tlutisles. Quelquefois, parmi eux on trouve
des gens doués d'un grand talent musical, On
raconte plusieurs anecdotes et légendes surl'eItfetmagique qu'ils tirent de leurs finies. Un
d'entre eux qui était au service de l'Emir de
Botan pour montrer l'influence de sa flûte,
même sur les animaux, fit la chose suivent :
Après avoir conduit son troupeau durant
plusieurs jours à travers une région dépour¬
vue d'eau, il lui a donné du sel et le dirigea
vers l'eou. A peine le troupeau arrivé auprès
de l'eau, ie berger commença à chanter une
mélodie qui fil arrêter et même revenir veis
ui le troupeau (1)
***
Après ce petit exposé concernant le fol¬
klore Kurde nous nous efforcerons de donner
quelques exemples sur les différents genres
de la littérature populaire.
Nous commencerons par les légendes
et les contes.
Il y a des légendes et des contes com¬
munes à tous les Kurdes et des légendes
régionales.
Parmi les légendes et contes communs
on peut citer ceux ci: Memô-Alan, Rostomê-
Qurd, Siyabend, Benevşa - Narîn, Dèrsim,
Délai, Bêmal, Xezal.
Nous choisissons, parmi ceux-ci le MemèAlan qui est le plus intéressant et dont nous
donnons une traduction résumée.
NERfi-ALAN
C'est la légende la plus célèbre et la
plus répandue chez les Kurdes. Elle compte
différentes variantes, soit dans le dialecte du
nord, soit dans celui du sud. Elle existe huïsî
chez les Kurdes parlant le dialecte du Nord-
(1) Le métier de berger au Kurdistan
n'est pas celui d'un domestique.
Il est considère comme un métier d'ar¬
me et le métier de l'homme libre. Et le ber¬
ger est fier de son métier. Le berger de Kur¬
distan se trouve nuit et jour dans les monta¬
gnes seul n'ayant que on fusil et son chien
pour se défendre; il risque d'être attaqué a
chaque instant, par des bètes féroces et des
bandits, et cela arrive souvent. Ainsi que le
démontre les chansons des aventures des
bergers.
>
Rûpel 7
Ouest, Dumili. Mais comme toutes les cha¬
nsons et légendes de ces derniers sont en
Qurdmanci et les dumili sont très mêlés
avec les Qurdmanc, parmi eux on ne trouve
aucune variante spéciale.
Comme la légende a son origine dans le
nord la plupart de ses variantes sont du
dialecte de cette région.
Dans le eours de la légende on trouve
beaucoup de moeurs et cotâmes Kurdes qui
ont r resque disparu aujourd'hui.
En outre on y trouve, des règles de la
vie sociale, quelques données sur la réglf manlation du droit de la propriéié et différentes
aulres choses.
Le sujet de la légende est une aventure
d'amour à la cour de l'Emir de Botan. (1)
Presque tous les dengbèj connaissent
quelques épisodes de Même Alan.
De nos jours ceux qui la connaissent
en entier deviennent rares, surtout depuis
que la république turque a interdit de parler
et de ebanter en Kurde. Au nord les dengbèj
ont commencé à disparaître pour assurer leurs
existences par d'autres moyens.
D'ordinaire on fait le récit de la légende
en la chantant, sur une mélodie qui varie
suivant les passages.
Quoique chantée Meraè-Alan n'est
pas entièrement en vers, mais en grand partie
en prose rimée.
Cependant les parties les pins caracté¬
ristiques sont envers et ce sont elles qui sont
connues et chantées pyr tous les dengbèj.
Depuis longtemps je me suis attaché à
étudier Memé-Alao.
A ce que je connaissais comme simple
auditeur j'ai ajoutéde nouveaux élémnlsque
j'ai recueillis des sources suivantes:
|.
Différentes chansons de la légende
chantées par les dengbèj ne la connaissant
qu'en partie.
2.
Récits abrégés du sujet, entier ou
(1) Ehmedê-Xanî poète nalional Kurde,
a emprunté à cetle légende le SDJel son oeurere intitulée Memo-Zln noms du héros et
de l'bêroine. Xaoi pour différentes raisons
n'a pas voulu rester fidèle à la narration po¬
pulaire et a introduit plusieurs modifications
au sujet original.
Rûpel 8
HAWAR
4
LES VOYELLES
Comme nous l'avons déjà mentionné,
la durée du son des voyelles Kurdes est
stable (invariable) elles sont très distictement brèves ou longues, comme dans
l'ancien grec (niakra) et (braxèa), mais
il n'existe pas de (dixroua).
Les voyelles brèves sont: e, i, u.
Les voyelles longues sont: a , ô , i ,
o ,
i'i .
A , O
Ces deux voyelles se pro¬
noncent dans la langue Kurde comme en
français, mais elles sont toujours longues.
En olfet elles ne se prononcent jamais
brèves comme 1rs ( a ) et les ( o ) des
moti français ( fanfaron . tapis , mobile,)
.
Voici quelques exemples de mots
Kurdes contenant des (a) el des (o):
A. çaq , dar , paq , bar .
O.
zor , sor , gol , lor .
partierl,
racontés par des compatriotes de
pifférentes contrées,
3.
Quelques narrations complètes, in
extenso, de la légende faites par des dengbèj
la connaissant en entier.
Ces chansons, récits abrégés et narra¬
tions coplètes de la légende représentent une
certaine unité. Mais ils se diffèrent dans les
détails, dans les tableaux représentants les
événements, dans la manière d expression, et
dans l'imagination.
L'étude de tous ces détails et variantes
qui se complétèrent entrs eux en se modifiant
m'ont donné un texte unifié de la légende.
Je crois avoir obtenu dans ce texte la
forme de la légende qui s, approche le plus de
l'originale que les moeurs et coutumes islami¬
ques ont selon les régions partiellement détr¬
uite ou modifiée.
Ce texte unifié, après une classification
conforme à l'esprit de celle des dengbèj a
Hejmar 4
Il laut noter que , dans le dialecte
du sud le(o) est quelquefois surmonté d'un
tréma, ce qui lui donne le son du (oeu)
ou du (eu) français.
Ceci est dû a:i fait que dans une contrée
limitée du Kurdistan d'Irak, quelques cit¬
adins prononcent dans certains mots le
(o) comme les Turcs et non comme la
majorité des Kurdes . Par exemple , ils
prononcent les mots (nov) et (gol) comme
les mots français (coeur) et(greule). l'ar
conséquent si c'est nécessaire ils pou ront les écrire comme les Turcs: (qôr)
et (gol) .
Ë.
Au cours do notre analyse de
la phonétique Kurde nous avons trouvé
un son de voyelle qui ressembe à ce que
les arabes appellent ( iLài *tâ ) Ce son de voyelle qui au premier
abord ressemble à un (a) bref ne l'est pas
en réalité, et ne pouvait l'être, puisque,
dans la langue le (a) est iuvariablement
loug . Il a été constaté et prouve que ce
son n'est qu'un (e) Kurde dont la pronon¬
ciation est un peu plus dure el plus pos-
pris la forme suivante:
1.
Un prologue.
2. Neuf épisodes, chacune comptant
plusieurs chansons.
3.
Un épilogue 1
Après ce petit avant-propos nous donn¬
ons la traduction d : la légende .
Celte traduciion aura différerentes for¬
mes : Certains passages se-ont résumés, d'a¬
utres seront racontés en abrège, d'autres en¬
fin seront traduis intégralement.
(à suivre)
(1;
Eehindê-Xîni milgré
ion
esprit
large se laissa influencer par les doctrines
morales de l'Islam et dans son Mémo Zîn
nous donne un épiipgue tout à fait inconnu
au peuple. II lire la moralité de son récit
d'une scène de paradis d'après les descriptions
du Coran, Bien entendu pendant la classifi¬
cation de la légende nous n'avons laissé auc¬
une place à cette invention da poète.
Hejmar 4
HAWAR
lérieure que la prononciation ordinaire,
et qui durcil les consonnes qu'il régit
Ce son de voyelle n'est d'ailleurs pas
général, mais régional et propre à une
contrée déterminée.
On purrait nctûr ce son au moyen
.
du (é), comme dans les mois ( pez 'j; )
et ( sed
jl- ) qui, sauf chez lesKurdes de
la région mentionnée ci-dessus, sont pro¬
noncés ( pez ) cl (séd) ; avec la diclée
arabe, ou pourrait peut être rendre ces
sons en durcissant les consonnes et en
écrivant : ( 'Ji. t a-» I
Nous avons constaté , d'autre pari,
la même variante de prononciation dans
des mots empruntés à l'arabe,
esqer
ereb
elî
ësqer
Creb
ëli
Evidement la pronneiation en (pez,
sed , esqer , ereb , elî ) est plus conforme
à la phonétique Kurde, et plus exacte.
Néanmoins, le rédacteur de ces ligue»,
en tant qu'originaire de Botan, a l'habi¬
tude de prononcer les (e) des mots men¬
tionné ci-dessus eomme (ë)
Cette prononciation,
n'étant que
régionale, ne pouvait être notée, puisque
nons établissons un alphabet pour une
langue, non pour des dialectes et des
patois. J'ai cependant dicté les mots cilés
ci-dessus à quelques jeunes gens de mon
propre pays et des régions environnantes,
qui prononcent le (e) un peu dur et au¬
xquels j'avais enseigné l'alphabet Kutde.
Ils les ont écrit sans la moindre hésitation
avec un (e). Je leur ai alors parlé du (ii).
Ils m'ont répondu très logiquement: «Pa¬
rmi les lettres que vous nous avez
données avons trouvé la lettre nécessaire
pour noter ce son, ce son ne peut être noté
que par cette lettre et non par une autre.»
e , i , u .
è ,
î , û .
Nousavons__mainlenant les six lettres
e, i, u. è, î, û. qui forment deux grou¬
pes correspondants.
Examinons les quatre pemières le
Rûpel 9
ttres; e , i . è , î . doux sont brèves, les
deux autres longues.
Mais, comme nous l'avons dit au
préalable, dans la phocliqiie Kurde, un
son de voyelle émis d'un même point
de l'organe d'articulation ne peut pas
être tantôt bref et tantôt long; les lettres
du second groupe ne sont donc jamais
les longues des premières. De même que
l'on aura beau allonger le (e) on n'oblien- '
dra jamais le son de (è) , le ( i ) allongé
ne donnera jamais un (i) et vice versa.
11 s'agit en elfetde sons différents, émis de
différents points de l'organe d'articulatin.
N'ayant plus de lettres latines dis¬
ponibles, et ne pouvant faire usage de
eltlres comppsées. nous avons utilisé le
le (
) qu'on trouve dans beaucoup
d'autres langues, avec cette différence
que dans ces langues, il rend la lettre
sur laquelle il est posé ouverte, c'està-dire longue, tout en I ni laissant le son
originel. Nous lui avons au contraire
donné un double fonction : changer le
son de la lettre et, de plus, la faire lire
toujours longue.
D'après les principes que nous avons
adoptés pour fixer notie alphabet, on
peut faire une objection au sujet du (i-i).
Eu vu de se conformer autant que pos¬
sible à l'alphabet turce, n'aurait-il pas
é'é plus exacte de noter le ( i ) Kurde
comme celui des Turcs par un ( i ) sans
point et le (î) par un (i) ordiuaire.
Cependant la difficulté de distin¬
gue.! un ( i ) sans point parmi les lettres
(m. n, u) est évirlente. Les Turces ayant
aperçu cet inconvénient furent forcés
d'annoncer dans l'écriture le (i) sans point
par un signe pincé sur la lettre précédente.
Il est évident qu'on ne pouvait ado¬
pter un errement déjà signalé comme tel
par son auteur; et. comme nous venons
de l'xposer, les phonétiques des deux
langues se trouvant très dilfiéreutes , le
système des voyelles Kurdes s'est trouvé
être tout autre que celui des voyelles
turnnes.
( à suivre )
f
yr
y/y l Ai y» LfyC» 3 jf
Ai> *Ji
<û
j)\
'.
1
v->
C-/ '& J^
A\»i {y li_yi f*i, .yyif.y\^s1 1
crj»o
K*\>?
JjV>
û*
!
(£y* ' ùy, iy j O51 tSjl
** 3
h
<>.
cLfj> iSy^
J y j& <jy*-
O ^» ' aÇa jj, ^ J j^
I
__;
O^J* çf-iiJ'y* <^y ^y -P s*<-Ky;j
*y U
fyyJ y
*ilj Ja! <£
(
r-y jy )
j1^-» (jîj J j J__>»t-I *j __>»- jUi^ J t \__ii aJ
*j ijl^-oj) ^2,y*iy »yj^iji\\ifv-\i
»y <Sy *j ' *i ijy>'y } y vy,j <>^i y
j£i d^yif.J^-« 3j*yy -Jlî }* ,5i> o ^. j »3 ^ J^ u?y ^ c) *» O
j»
#
t£ ti <>* J < >y jbjy
#
(£oj Aii jf jLijJ
'°3^>jyt j-^ts-S1*»
K^».
»iŞ.l\j_)J i. y£ 'Cj ifl~J£<S\»> JJi _I» j
j\S i!j ^p ùy^°r *** -A^
<_JlSjJU- J Jj Ufy
<_il _p O e^ö-
'>r-
V "-> ^"
-5
ii^l^
ö*
j^J J W'j' 0: J 'Jj»:* ^y'
Z>f > iSjJ g&*
'
^, 33*J^3 j^y
»y*ify. -À^y f ^j. ijfj' J
'
tj__i
e_ji- ifyi
j Jj' j (JV>-C0 (jj J
4-_î5
<_j
A, Ai ? <_«> *>- ùL-Ji ' * " ijy y
Ij
Jjl J£j (j* J. O y- ^X-XJi c_>
jjjljd «ji-ù^sU i_j. 3iyJ. y y °y}^ çJ
O Ju ,
3-ii» j if>j»& içl> iyi- & iöjyiy J ^^J y
jj <u-iô»j iy?\ iy£->\i'
\^Ş yAijS&^i y
*iŞ y
y.3 Cy ^iy- l *i jt«3 jj
1
u>'-5
£ j vşb
b jls^-j. j
4*^i j y
1
^. Jö*
Aji
Jji\jjjy
«_>.}0
***
ùj l yr7j33 S ^»y^ Ka (jl-i »i (J JJ> i
Cy^^i/^-^-^-^y ' ö*""iŞjy3j\j l öyd^
iJ\ >w-<zjIa (Ç^4 J > (c^" *
' ö JJIS>-viij ^J » j <jj if> dm y^> yi 'O \»15
>
III
I
<j>
l»y ^p^'JX'J'^jij'. J jl * (5 «jtaj 'J l
jjiai jijjLij jU.vi ^u
«»lj v>: tiU -JjW»
yy\
5j*
JU 'il> ^Ji i>* öy iŞj U ù* i_r?^-
S^iyS <î&OU»^- i,' j y if.y- <» ^JijiC-.»
i»>
Vr/'
,\j\p
v_L->U'
^*»
3333
jy 3j.'yr
^Djti/
^J_j\y iSyyr if* <S'j) if
^Lj^. x' *^-yr3y ù^yT
csj'j*.
ù-Xj 33 y
(jîjlj^i _p "ji-^ }'
>-H333 <-jy- S»
^^33dif%if\d^
iSijS^ (jji (Ş\ *3 {3^3
<s>3>3
J^y. J-<'3*-^J'3*-y
JU)
ÙjfX-f; Sj y
oJo
^j* J^j
i>* JV>
. b.:>
liji j> ù* t?jjJ J.>>- j£>-
0 JL_- jj (5 j» j>- ô* <jô <*
^
JLJ i/.M r^U * «-Â-Ji S J
} Jx isr y. «o* «f/«j- \ (jîjjè- «JL>- ^ji
(Jj.y
'y.
Jj
3>-3^3 J> \\* tf-i iy-şL*- j
~A£=iZy-
<>\
*îL
<!!__,>-
"j.iy.3
.jo'j
AIa
3j\} ,X,yYy_j3i i£\>\ if j
iSyy-i JXyf y <y£-yy* 3
yiyj
iSj\-f J^^.3 J^ J'y
4-\a
ifà-3.** iyj
'S. ji- - ' j\cÂ> y
<Sy. 3
ol^ _jl
\
Aîji j
\rl Cbyy
1
<£
1
y-i
ij y
nyk
*iy. i »y
Ai\a
A>
ïy Cf* S *i J t$jb Ai
^3-y3 ^Jj'j i/'^LySi ljy
if\iS3y»Sty)iyJ\f
sj^J t y- l-ruU .s-y, à>>
yj33>
oy* oA3 j' ° d, ^ê'y-3 3 <s^
ifO 3 iŞy'J- ù'i «yCy.y. ùbV-r*
y ^X a\ y\j $if \îl_,j» fWtf'
y \J\^j jX> Siy jj y 5^ ' àf. &>>
JU* JU>- 3
y J&JÙ O *î C^"5 *-' J1* <^
MVrtJj'.L.j^-YA : pli
Km*
A>U>
J',l' J>v
*? J-J*
^j^I
*<JJ rLijs y
^1^3" 33? 3 3^3 >- (jl__>-i d| *! ijy
>J_ji J$3 i Ai AJ.t tj". jl Ai J Ai _»..» jf
*-L^33y
ii-: ^' ,jj ûL_-iAi ^
ù_y.
-l jl_.j v_jU- CJ^c- <jîj
j., 3S 3 (J3J
'^)\yy oA* "^yyjyi y- t5jo ^y
(_-,JlJ1j<, , )
-6
^iö «il jÇC^jAU- ) Jlj ! I/
<jy y£jA~ 3i\j\ ô^jf
Al
l_£
'jljUn (iiiiij ^j^i» jj
jy
U? »-) 3
___!
lA_j>- a1 V
Ai
> ^y
t-*~r
ei </'j <J ij*. >- {43rt,3 ?p
'ji
I
l>**
a! û«<.>j» jA)
Jv
(jLLfc
jJ
a!
ûCj«>-<
^.i J yjdU _j-o a! ^i^£ Aj «,_JL» *
I
'JZy <£y\>; A) dli di. if^b'i aJU- pi
j.îi
.
a,
^ 3*fy. p-L-j y
».>
t^-j*
^jUjA «j J^tXi j__jj *D Ai'bw ,j/.»,s ljL_i
j ^)\j AÂi jà <J, oi J i£y
Ai <^J> w' ^>-3 3 i>* J/.1 * iù'^fy
ô\jjj3
!û_)l
y j7jL- __)jb Uj yy
(Şy. c>-
»__>>-
GLi- ^y j>- (__;_)< j j i_jjjj
A>- OjTj (ŞXij
' ô jH
f j^.JJj jr\j (£3 ii jl * iŞ^ <~y ifj
j
t? -^ ' ù\3Ôyy\f»3>- '1533*33 <£ Jj'j
iJi>U- * ^i-^i". y. jlS~i J y
i 1Ş3 iŞi
^y
öy
jL_» Ut__^ Ij^Lt. o Jy
,__>
>
j\
ii:'" ^3 '^3 y*
iy\i »y- \J>\ J3J 3 JU if\* i)\i_yj lîu
«
<J y
_j
jT Jl_*« JU*- öl5 li *i jlJ
»>.
Ijlj j-i J\
(J £s-~ J
a:?cj Ac-pc jL.J>
_J_Açl a! J «i
'^>\iy3 ,ji_> (^s-U» jju_j Si y JUal-
.
jl:~jy
ijcu. (jAl>-
A,ô jll ly
tiX'Oli Ai XjjiiJLÎ tljOk »5 J joJlvii.
oùWxjj'j
)
>_lA*I « J-~ 3 A^-L t5 j A. Aj;> ( jl «U )
j j-. jr ) t? j^ ( ùU. ) J£"U i \f
( ob>.
J >'j <i«i oby, j j*. ^ (5 (»
jt-JL*jl Ai JjXj ei iffe- JL«*J i_À->- -^
l-lU^i- Al (J-'JJ^ -iJ Ai i>*jJJ « U- AilKj
.
<$\
oy- 3- (J/ ji j ^333 1Ş3 y I'i* «J»5 c e3>~ ï3
j^~o
J'i fj c/j:
(/jî
s^j' ' is"y, ^'y-3 3
__»
__v.
J l jlo _i.ijciLi jJ oy U
'
^"
ulW^ S?J
lu/
§f>.
i£3 i^Li Zj »i i^3 ijc-s 3 ^J^-iJj ' 3~->
ijy*i i.
*
0^« ùy y
*3
**- J " ^ ^1 ^î
vl-J
3
ùy
?«- Jr*^ ^* «J/-^'J ' 0::*"a
jjii>
*L'\>?
Z$J AU>yj~* _!
^i
Ji-
A»j A.<J>j ,joij ___*
^y 3v *-* ' Cry /£
' y
jjil il. a; jjTUjij à'j^.^" ù^y j
i At~yj~>
(____.«
Ai
A.11S 3 ,____._; U»ji
if?3y *\f- < <1j"^J * *iǫu <1*^33
1
^Uj A*j ^ jl-Jl. JJ- ÛÇ U- j J
<£.> A*
0*7^ <jri f'
/^'-''J"
- (jwj._j ,_/y
A:Aj»3 ijjijîi
j lDjJ
jlj
A y j. 3
T
'y
AiJ jj<»^>- 'JJ __>»
^-> ' ûii
Al)_
^yi' j A* Jt'U l Ai o __y. jlû j
AS
J^'jlji L.j)
:
Jy »j A*jj
:>
a
1
^5 y. ue'$*-3' ~
* crT V.
ù
y
l£ jv
t^j A_i i£i
y-<£y<y y y
jj-.1
' jJLîtU» AJl* A»
J ji du y _p *o- y y
AUi'jli/'lJjO
Cjy3 f $3 J O^ji * JL'îj (jîjy^ ù'j
<_j Aa ij\A U-1 t A* (JMlji t M (j\îu
(JTjU.jJ ijJ
«
Ui"yijJ_j\
*y(y j. °y3 if-*- 1-£3 *i3i\z*. "y 3 ' °3i ^i
vjîj'A ùûyz °3 Jj>* * y
l*U
-3
^JilJJ
IjjjljJ »__,i- (j'. jljcJ
(3. e^-'A*
*ii
»3 uO (JÎJ
i
uîijiJ 1/ o. »
j J öy Jl> (5 j-' v <3^f
J Jii oyi- (J j Ji- jj>
ii*. 1/*- 'cv J'^y ii^* ' 3" y ^y
A yf
~
^)l_j
J (jlji»- y
Ùj) 3»t- (JÎJ
.J3 ùy^-*^
iy,3 à y Jl;,-5 i5jr_v "-^Jjj^ «jîjc?'-'
,J îj
ca**A3 'J*"
j y-5 «j^ <£ y ^1, yr "" OU i jji Jl j Jf y ^f (jy_ j 3 (JÎJJj (JÎ
4^yk^iJUJj:J .sAJiSJfl <jwJ ^j'UJj' jL.Ji » Oy i <o-ykj«* Ai^yy Ol^Jî
« ijJ ö1*iaj I *î JlStfo'
3$ 4i (jî^r- vl~5" ^f Ijo Ai A^ J jljyi- jj
ùjilji J
a»
»>
:
f 'S 3 J1
I
Aj
Ai'
lîji
y^SS JAa J\x lŞj3\ JjC
Aï
t y i£j. o^i- <_£.0 (JÎJ^ j
j »j*- tr"Jj>-* ^çîTc-i Oy a dUl) i_îj
^joî y -xJ'jliis jj »^i- çS y^» J ^f->
juiJi y\. l ^ »y- ifŞ^y. j 1Ş3
y.y
öyjLVi if j-_ jj i^Joj J '
Syy Şziî »3 *y \>3,f
cA-J'j'jU' aî
>l
J ' ilrw sj. if~iy jU- iJ j jU j* t OH ùi»
o^i. t ^y »j ^J_J*33 ùh\.i ùy -Aï S>>i
\
! 'yAyj^iyj. A y »- * (j^~* O"--5 * ùy 'j
...
.t**
ijJu a y i)St_ ^O
yflSJt.iSJlj
1
cS 33* *z- y y y
Ay.y »3 (Ş-XjymşfSij;
'
__H.
C>Jj\**Z-*J
5c» t Ai ùy- (S y
1 cA-ï >J y
1
<£Mj
JlîJj J t iSyiiS^iSJ^cSy.j
ifUMj i ùi ty- ifi
.
Ayi\îL>.
y
A;
Jo
ifC**i
.juj jArf ^j' J ^ (jf^.^-'-' >^ ^
ÖtA» cÂ^7 (JjU.1
JcÎ j [y- ÙyJ
j\j __j JjJo J
' AJLa» Aï iS 3 <i _«-« >_j (_? J>
*\o e y
,y U» y £>{$ Ji.
«y. j
i>M
sjtt
AJ-
AJ_.
Uo y
A>-
. <^
.
. .
.1.
v_iy 'j. 33°yf\)-y,»33
'
jjviy b Jj; v-^- Aujj ^jA j <^y
ùy UiîU jj; Ui'ly j jl. -^
u)' j" 'O t?j-.j U
y5
j 4 Aj »A5
UJo'o »>- \i_y_
\jy a; jj t p-ljJ jIjU. (iJLi'j Jy
y J <Şy.J3 <S3Jj p
ijÛJO
iJaJ
^^o jjjb
JL>- jljo pi aaIj
? (jî
U » Aj» Sz£
y 3 o j>- s y
Jt /f jT!» j-lJ jji
Jj» iA y y> ai (__5^l_»* >
'
(JjV.ii^* «j> J <3i^«
(i«j LT-jy jj^" _x J «y*-
Ai
L-jûï
^^(Sjjj
Cj
' *;* <J> 3 lS A-* Uji jL. t Ai\l Jj Ai _âï Lb
jlj ifi\ji
J JÛJ JLJ j J j A^_ yi _jj U J yO'jAj
l^y. tjHj» <^Jrf3 ùf=^y ' ùy y
I
? ajIîU
"%
f
lîy,j
t ^-JJ J^*
A^P jiii^j-.j Ai\y.' AJi\j jk^
«-ilîlj^ b * a:* y£ i£ j
^Li ^. t A^_ yû oJj'jl l <S3ij »j>-U
<__»j
'_jy lilj
A|
Ai"
<iyC j'îj Aa ^fS
Jto-ji (jl_*j-j t£j'i _^A
^y <£3 j~i
A^L^j (i_Uj- Uï ji J y j^U
aâ-j py
AiJjL.-'j A. J\\ J t i£ >. J Ao
<j\z~ij J ,Ji t- S lij_u (i-jUli X oy- i$3 (Sj
<
jp*
O"- y~-^,':> 3
:
<£y>3 Kiy
j». j
3>
(J «j>- (_>!:> «_»
JjlJ OTA^J ^j tJJw Ut i^o »>- * (jJJu'j
4
JU jj* pi Ailj (Jîi ( AjLi» <Jîj
V* f /
'*
iA*j^°. ej>^ ù^"3 (-*Vi"
y
Lr*^-^
i Ai jiji»j>- J *y.U>-,_y ojij(jî-*Jj'
t (_J J-JU.JÎ O Ai * (j^ y y »j » «>-j ijU-J >
A'JA* JO
ô\ij
a5n_»
i£ j, j jjj
<jîjX__P p
_j^=» vl«l»3 Ai ùyy
lîjj j
vly^iUS
t Bj^ I J,*" \i t p \
»g p
Jj
\J3j (J 3 l_jy|jy'.ji- «jj
oi <Sy-i y>j> y
i_>
iJ
yijW > ù >U. i
,_, <£'j.3 3 <£3ij
jji i j ùi ù. A ùj* j ./-*>- ùH y*
l_j-* ùVL pUj wv» JU-'^ _»l o,_/-U- (jîjr
A3 i^-^i ^'v"'
.v >' Jj>:s J-'-î* L*iÂ; >*_^
I
->'
ùi», x*J
»i <£_y->. A*
cA>.p i£ jj»- jj" y i JU» <li-*.} Jiili-3 jS^j
.-3 t5-A;-' '
ày.
f it£i»y-
Km*
Jj\S>
S*£ JjlA.jir^V 3
a* 3')3 'y*- Ù- 333*3
Ji jl (j-J
O j' J (^-f>- J
ùy
->J
t Jj-ie» 5-^" ^
^ A'l L" t?-»
i
_J <-<
^i ^ v<£jlr ôU.pj ùî-ji ojy _JLi «_,
(jîj-.jj (jî-Aij
î» ai »»y-
33
J>_
jJ i (jl_) IjVlJ IjAJ
yio \îy jj
i
A3 Oj-Jù1 li.lj» J^i * W
J
(_ÎjJ I ô-A> (Jî joj-iJC>- _).Lîp
' (Aȣ
ùj»'A^___.i_-
ùy <£yy *y
(jî J»-"" re^*" ijij
JVAA» \»j ij^oy^^^-AW-^K:
AlJ^ ei »y>-
JLAji oj i^Jjo y
»y>-
ljl_y »_^i- (jjji* \
J>
i » (£*"3
«y-jU? <Zj * 3
ô)j. ' y JU- «i A; (jî jj j oju- (jîJj'j
' jV-JJ
^»j W~i^ J^. 3
i y* 3 \>
ùy JL-s-ùljyUoii^jlA'J'J
u3j" ùl jyUijX.^ vj »i J ,y'y iy-3 >
o&**.5
oj* «j ulJ»-*
{£ y
jl^ jjJ y j.» yùdUo Jjl.»
^*» .>-Jj ai j^ t^i
JLi- ij-i .i»-) »y>- if*=3
pj
j
SïÏ3 J »J|-»0 o-JLi J3-* ' 3i\jJ^ii,y(Si
'
i AS ey>- (jU U-i J»" <-J j>
\jy j O iJCa-^jJ liy * yy
ji5 A y yJj'U» «.«olcl Jo U
y Lsjl
i^ (jlj Jl».
J>
Ai jL"-"-*
-3
{-3'y»3>-y <£y
Làyj °><£y>, 3\>s-^ ,v ^'V <Sy^jj-ûi? JU-oy Cr. jl A. J <3 y jU-_ »\i j_j^5
ày
jl j ùi'-V ' >. ^ ^ '-''-' ^ '^ r J- -î
JjvJj e j^j^* îy. 3° Ù3&. y
4
l -^'
»j>»-
j ùj- jl>U» j ùy ef CÀy1.
iJLjii i ' (jjo *i ùy}3 '3^y ' ôy >J(* J^. J «^ «jl-»5
O7 yJ l$j\>)i\z~}f AÎy j ùvj3<£yj'ï
AjUoLi-BjùIji^yO'jl AidJlu Ijjlj
ày} y ^S^- "^ S^^-^333 y^'ok3 'ùy A»jU (_> jUjJ i>;'>J ry l^y
(j_.SU (jÂiJ öljl j* ,V ' (jl 3 Cf. 333*3 3 ùy
' *' S^ -V & ^- (/-*->
Jvi>- a
uî
4
'
4
JU\J3
Cf. 333
^
j/W
3jH SsfijCïi. VU uîi
J^« 'ùLju-Jj iSjy
*>'
SIS
OU Oj
Sfi is ^S>. <s-^3 Jl* o Jl; J a
' (JÂi* (jî jt ,_yj-ji (JÎ ù'. 333*33 ùj J ùy
j>
<_j
yA~iA> J ' ôy i/3 3 SS jl ifyr
«
i»y-(>>-û(Jy j&j'jJ*» «I ,j>jj VU^J*' i>J-> **»y
Oj cA»^ «j'^ xTt53'- 3
f ÙVtJ iA-j'j J^i^* j:, J jv. W3 J
ùij»
t
.
ùy
«
/...«^
«jî-*-3 _>
Si\ **S' t Jl,i j *<_C; j jlA.i
tvU^»
JL.
\
^
Mrr ,,p^
V^
~rv
tf ->./ J^/
jljd.
*
4
Ai'l
J_ jU j <JU-
û'v b >- jy^Cy.*) J
'
: jl*-I
(jîjL^j jjl_îî
öljU
(öljljj0^jî»Ji>fl*jj5
«_i j aj a>J jl;
^Jr- fjj J^j J ' Cf.* y
' <^->r- J'j* 3 yj* Cf.* y
lCf.f. 3 3 3 33 J ^j j i>-ay
f ù- A
>j j -^. »4- j-
*
JL»
Uji j JLi j Aj A* {j*J>
->
*ùA» J 3
1
I
Jy
3 ù'-»
' <V </ X
iAj^>- Oj» ôSjj
l
AjJJD
4
«'o-î- ^>-'^>'(i-
i jjUf i_- a;
IU^^j-.AîUj pjUAi'^pl
J-O if.
[\yl-ù*y
jj-lf iiU 3 Aj3 3 i\i _4J
i ûilji' Sjj'
ÙjU- Ai ^. Ai t J^jAAify^
ûA. j U
Jij>*
- O^». 3
«jj
ö->y
j jl 3 *V <£y
c
pl
»
*
4
*
'v ii^ li^Uy.O-ijjj
U-J j Jj j U y
y jyl»
* 3y y 3 (*"** - ^**"'''
'
^f-* j o*^ J^*3 * <ş3ij
Oiij j Jj 3\ yX 3 ^"*33
C^-*y 3 Ch^y l "3* ,>» 3
PtT^^.jilji/A^t J' <j:j. *&* 3
Sm
*
$>jy AlJ j» jl) j au!6
1
^^
ûjl 33 (jU L J3 j ^jÎ ./"*
t Ai'lj J jb j IJL>- A.' t öi__T
" AîljLi- S.3 ifiay
__>.»-
p^ *iy pî
t U-î Ijlî j luzJ
' lj>j> i iŞyi* jiu
j Oö j»
Ji Jy. vib-j
»li J Al Aa j y"3
i jf^ii^ Jç-jL» jlLL.
j.UiJlilU
* .
L
Vw V>W^
cr>y*
J\j\<» '&y**?* ^
^iV-»
\£~\
jlk» Vl » JJ» jjl> J J
^iiiy
t o .
;j^|.
ii. ,_/
diiy v
dty t
j »r ** jl t>*
(/j*- <jr>yr"
J*rli-(J*
il/'Sll ".jU- - jio ;* jil w^U rl ÙjC* öl ^ oA-iAl
=
\
\vry
<J|4._<'>_}J
ùU-.,.'.
^VjJLw^ ïtX»i-~»
ùU-jJLi ,C . i^
<£yyï U u*»j»
iS3y\$Jcè.n
J.y c?j>l» j^U
Jjyj"^,
\ ià-^
r- -
. i .
(JÎ3 Jr'i.j.uji
*
-<
V
-V
,û\»i->V:;<t(i5 jyr.fV
lP:^H 3Ôyy-i
-i^;^;U-
à» Jy3
^.Jr5
'*
:zH'ï\sf
i$j\?<£3J
»#«.»
p VI
fr
»««É»
!»«<
W»
fj
J-'-^i J^1 ^J** l ' a A te, v
.'p
n«yJ-'
'fr»
i"i»ii»
»>
JU
.1
SAL
HEJMAR 5
11
"CAS*'"»
20Tîrmeh 1932
ÇARŞEMB
Q o
v ara
Qurdi
*
Edebiyati Qurdi
Revue Kurde
Hevindè Sorî
Bedir-Xan
Lorîya Bedir-Xan
C. A.
Pèrù/.iya Hawarê
Seyid Hiznî
liesreqa Zèrin
Dildizîya Guleqft
Elfabeya Qurdi
Kedrican
Dr. Q. A. Bedir-Xan
C. A. Bedir-Xan
Welati Qurdan
Délai iya Zarowan
Şin ù Pesua Zinè
Evdilxalik Qerqfiqt
E. A. Bedir-Xm
Pesna Dèriqè
Cegerxwinè Qurdi
Aie Qurdan
Hereqol Azizan
Dr. Q. A. Bedir-Xan
Ronigariya sagirlèn qurdén Irakè
ëbivé IFrensi^î
L'Alphabet Kurde
D. A. Bedir-Xan
Berceuse
Hereqol Azizan
Folklore Kurde
D. A. Bedir-Khan
çapxana
trti
ŞAM-1932
HAWAR
QITÊÖXANA
BHEJMA.M.
*
Ii
Notes ur l'ai plia Bel Kurde
Bi çermii Nemilaadi
I2,ö0 K. S.
Bi çermè adetî
10
K. S.
bona derve divèt hekê posté bi ser bèt
M. ^
/y
SPÉCIALISTE DES MALADIES INTERNES
xistin.
%%<<&
VENERIENNES ET INFANTILES
4\,m
btnoiif i 3>alll
'Jailli
Frères
Eyoulii y b
Inscription sur tous les me l au .t. Gra¬
vure coloriée, pancartes el tableau. r en cuiv¬
re. Impression de curies et autres en relief,
suivant les procédés les jilus modernes,
Du nuis
Mnleh Dahe
Abonnements
Pour li Syrie, h Turquie,
l'Irak et les pays du Caucase:
Qirîyarîya Qomelê
la Perse
an
100 P.
mo s
(il) ir.
4 mois
4U P.
Pour tous autres pays:
1
<i
1
-n
150
P.
mois
!)0 P.
i mois
(i0 Ir.
Adresser toute demande au directeur
propriétaire: Kinir I). A. Ikdir-Khan
i': mus: Quai lier Kurde
c,
Ji bona Sûriya, Tirqîya, Ecemistan,
Irak û welatên kevkasè:
Salqi
500 kirùs-sûri
100 frenq
Şeşmehqi 300 kirûş-sûri
G0 lieiKI
Çarmehqî 200 kirûs-sûri
40 frenq
Ji bona welatên din :
Salqî
150 Frenq
Şeşmebqî
00 Frenq
Çannehqi
60 Frenq
Herti.şt bi navè xweyî tône şnndin:
Şam Taxa Qurdan
:
SAL 1
ÇABŞEMlî
Qovara Qurdi
Edebipti Qurdi
HEJMAR
5
Tirnieh
1<)32
-J()
*
Bévue Kurde
we edebiyati (|iirdi
ewey qe heye -herwa
be nezanrawi mawete we.
Henni xwèndewaratiî Hawaii xoşeLi'ianedii demanewèt lie qiirli basî
cdcbiy.ttêq biqcyn c|e ilakeyèqi zori heye wist dc'/anîn qogeli qurd qeléqî ai'i ye,
legel edebiyati dinya. we be - taybeli ede- yanî Hindi - ewnïpi ye. Leber ew ezimani
biyali arî. Nextèq h' lunule edebiyatî roja¬ qurdi we edebiyati qurdi-5 weqû zinianau
wa dcqat, we licndè lèy cuda débet, ewiş ii edeliiyalani dlqey ari ye . we edbiyati
qurdi le edebiyati Farsi, Hindi, Youaui
«edebiyatî Qurdi» ye.
Hcrweqû tarixi qurdan be nezanro- (|on, Ri'isî, Fri'iisizi, Elemaîiî... h. p. zor
wi inawetewe we ln'.şla betewawetî le deqal. Inca lo ewe qe em Iiel.ikcte i;aq
lay larix '/anequii nczaiinuvc, edcbiyali ti'liigeyn, ba hendéq basî edebiyatu c.eşqurdiş bew ceŞne niabim niye we nialitm nanî biqeyn.
Edehiyal pêq hè.nanu fjolinî mèsqu
nehùwe. Ilerwcqù eme betewawetî ew
Silane nazanîn qe Icsiri qirdiwete ser fiqrî insanc lie i-e.snèqi ciwanu xo.su saf
quidan, wc tarixi qurdan hcrweha ew qe tasîr biqat le ser insan, aya insan
silane nazanîn qe tasîrî qirdiwete ser semqinu dilleng deqat, yan fereïinaqu
edebiyati qurdi, inca ew titane aya siyasf dilxoşu qeyfdar deqat.
bê, qonieli (eivaqi) bî' \an dini ... h. p.
Edebiyat ew .şitancye qe le dilî in¬
Ilcmisan çùnqe kewini qurd lusi san gird deliôtewe we de tu de 'et we
Infawi gclanu krwman bùwe, wc Itewma- derî deqate derewe, wc deylèt be zimanrqî
ni cuda cuda henni cxlaki, edebî, qomeli şiiin ù ciwan.
(eivaqi) tasîr yan qirdiwete ser yan, ziniaInca edebiyat bèjinu gotinî hemi'i
nişyan tariri l.yan i|irdiwe.
sti'q niye, beşqii ibarete le gotinu bèjîni
Ew milclc bègananc (|e haliinetc qur- şleq qe bestirawe bc (jiyan) ewe, wc qe
disliin we em wilatcyan dagir qirdiwe, pèwisli jiyanc. Yeqè le edebmi Misri..
qemu zor tasiryan lêyan qirdiwe wc slèq- gewre «Abhas MehniudiEkkad» gotiwyeti:
ynli becè hèstiwe. wc bcsi qimh'yn qe qeJiyan ci ye w e edebiyat ri ye!!..
wti'iwetc ber em lal'nw nue k'jir tasiri diuu
Du şitin le yeq şit dururst qiraw in we
zininiu tiliiyalti chwali qomeli ewane be yeq dezii çêiirawin we le yeq qarxaiie
mawtewe. We çùnqe kewmî qurd nezan der ii'uie. Lemew pès xclq pêyuedewist qe
liùwe, wi; med miyyclî ew milletauc zor boyan ispat liiqcn qe edebiyat be bèjiyan
bi'iwc, desliyau qirdiwete werqirtlini nie- pêq nayêt, bclam rstaqc zo pèwistyanc
deniyyet lè.yan. Inca lef>el medeniyyel. şili (je boyan ispat biqrôt qe jiyan be bê ede¬
di(|cşyan werdegird. Wcqii: ziman, edebi¬ biyat nabot. Legel eweşdc lerkèq niye le
yat, helbest, ehwalî qomeli... b. p.
beyanî em duhekîkele: Mebest herweqiï
Leber ew silane qe h; serewe gol- her jiyanè edebiyatèqi heye, hemû edebiman qurdct|an hetaqu èslaqe le ziman î yalcqiş jiyanèqi heye, we her duqyan be
xoyan ziyatir, le edebiyati /im inani bêga¬ yeq çisl de pèwrôt we berzi ii nizmi
ne têdeqoşin. Her be honey ewewc qur- dezanrêt.
Ey we xwa InV jiyan be bê nieylu
dcqan bo edebiyati quidi tèneqosiwne.
HAWAR
Rupel 2
/^
Bilbil
ii
/fin
siha
gui,
.
Weq
nivîna
Fv
stèrèn
peyè
<&'/?.<%
parîzê
/iolan ii rengê
û qeser
weq hêstir e,
sin
Pilpili
/Jin
¤/
Hejmar 5
qoqiyè zer, nèrgiz
Zîna Zêdan,
ù
meng
deng.
beneiş ii lalezar ;
nalenal 0 giryezar.
il
zivin
ruhnîya
bawişqê
Sînè
bîr qirin
v:èr
ii
cav
hawar
erd ù dinê
hej û qenô.
Dengè quud ii
biïm ù eylo ser dilè i;axa
Ser newal
ii
fèd u qani
hèstireq
bu
buhar
a.şiqar
Destê
reş ,
key
nili;inandi ,
Yeq
qcvaujen ,
bat u avêt
ser
zevî,-
tiré
sevè .
Ney
Şabîya
niyè
tavè
dinê
ser
dinale,
solin û mêrg,
parizan
guhdane
wê
dil , deng ii govend nav
qeser
çù ù revf .
Niibuhar ,
havin
Dora
caxa
wan
û
paiz
qetin,
ù
lè.lan
ji
zivistan
ii berf
ii
ne ma
ah ù ba .
Niqil
i'
teyr
ù
dadiqa
duuîqilan ,
Dislirèn , paxendè wan, Zîn qet li çalan ii qelan.
* * *
Gevre
Bê
ye
ev
heval
in
Ruhnîya
Ruhnîva
sina
Zînê,
Zîna
gui
u
bilbil,
bè
Tacîn.
Çeqo
ù
jînô ,
parîzê
Ruhnîya
xizan
ù
sêwî
Ruhnîya polad
ii
Ristem
Ruhtiiya
(|ani
Ruhniya
bicade ,
Ruhnîya erdê
Ruhnîva
av
il
ii
e
giryedar ,
lalezar.
u Dèrgul ,
ruhnîya
Rurcabeleq
ruhnîva
Kesra
Felq
Cizîrê ,
Ewrex
erdê
Ruhnîya elser û tac ii nihniya
Ruhnîya cari
xulam ù ruhnîya
Ruhnîya
Riihniya
Zêdan
heval
rexta nivin
Adar û sin
ruhnîya
mîrê
ruhnîya
jar ù
ruhnîya
ruhnîya
Eziu
hezin
ezman
ii
ça van n
r'eng
reng
ln'iri
ruhnîya
bihna
buhar
gewher ,
ruhnîya
zivinilar
welat
i'i
ruhniya
i-inian ii ruhniva
ar
ù
dar
ii
bihu.şt
bihu.şt
cazibe débet! We luY meylu caziheyèq be ! jiyan be bè edebiyateq rèq naqewét qe
bê bêjîn i'i gotin pèqdèll! we Iiii; kiseyôqî lèy biwesète we . We berzî ii ni/mi
rastu ciwanu kiticu jiqelc dehète yeq le- edebiyat lier weqil jiyan be aynî şit
gel kiseyéqf naşirinu şêwaw il alozawl!
depèwrèl...
(tewaw ne biHvc)
Cewabî em sutilaue henni cmeyeqc '
clicviiidè Sot!
HAWAR
Hejmar
3âoruja c| edir-
cm
-.11 IIACO
AXA HE-
Herweqî xwendevanên nie di stûna
xwe de bixwinin, di vê hejmara hawarê
de, em lorîyeqè belav diqin:
« Delalîya Zarowan » .
Ewinde herqes bawer biqit i|o ev
lorîya lia delalîya Bedir-Xiuè mezin,
lorîya bapitv min e. Le ne welê ye.
Bi vê loriyênc bapirèmiu Bedir-Xan,
le neviyè wi, brayê min Brdir-Xan dinivinaiid ii diloraiidin.
Ev lorîya ha qo bi xwe, bi zman
û mana xwe ve hêja ye', ji bona min, ji
hêleqc din bireqe mezin û zelûl c. Pê
bapir, bav, de û brayê min-qo her car
ji zùda geliişline reluueta xwedê - têne
bira min .
Ji ber qo Bedir-Xan navlêqirî ye,
tè da navê bapîrê min heye.
Ew Bedir-Xanê qo bi xurtî û mezinahîya Xwe ve navê xwe, Ii şûna navê
malbteqè xistiye [1]
[I] Herweqi nas e, navê malbata
mireqèn Botan Azîzan e.
Ruhniya zimridé
Ruhniya
ney û
Ruhuiya
Ruhniya
Ev bavé qo ji min re ne tinê xwîna
xwe a paq daye-ew xwîna qurdî qo bi
hezar salan ve di zozanên Botan de bi
bayèn baquri boniq dibû i'i di Cizîrê de
di navgermîya lat û zinarôn /hirca-beleq
de diqeliha, ii her gav di meydanèn ser
û rùmetè de ji siugèn dahatiyèn malbata
Azizan dihat rètin ii ji rayon wan vedimizt - le ez bi dil û hisê i|urdan( bi
xwedi qirim ii xistim wê rêya qo ew
bi xwe ii bavé wi tè de tnirin.
Ev lorî, d'ya min distrand û pê
brayê min diniviuand.
Ev dêya qo gava ez hejdeh, nwanzdeh sali bûm ù min dil qir e/. biqevim
meqteba ïierbîyè, ji min re goti bû:
Ma ji te re ne nannis e? Tu çawan
biqevi meqteba herbîyê ù bihi zabitè
ruhniya
ruhniya
bext
text
hêvîn
e
Ruhniya sor
Ruhniya pîr
ii
xusrew ,
bbir
ù
delalî
piling
ye
ruhniya
ruhniya
rèl
û
riyan
mèrg ii giyan
pèlan
ruhnîya
Elrasiyab
bende ye Tehinasiyab
sipî
ii
ruhniya
Zer
il
heşin
ciwan
û
ruhniya
hawar
ii
Sin
i'i
iiierheina
(.axa
xir.ib
merhema qalan ii bab
ii j.irî
birîn ii
hêstir
i'i
Zina
Zêdan ,
û
liriste ,
ii
ah
xorlan
dilan
min ji brayê min
hcwari .
ruhnîya
lirdewsê
bèlina jaran ,
ruhnîya
eqwan
û
/in
Dilqeli
Ev lorî bavé
re gotiye .
seyda ,
Bendcyé
Ser
bona wê jî miriye,
Qey
mey
Ruhniya
Zîna
Zîna
Ew Bedir-Xanê qo ji bona yeqitîya
Qurdistonô xebitiye, ji bona serxwebûna
Qudistanè qetiye ser ii krènan ù her
li.stèn xwe di vè rêve de feda qiriye û ji
bistamè
paxendè
Ruhniya mnmî ,
Ruhniya
sèr û
Mi-rhcnia
Merhema
Rûpel 3
i'i
Zina
hêv in
Zina
Zêdan ,
sah
Zîna néreng ii délai
ra» ii bab ii
qui
ezman
firişle,
e
dilqelî
elser
e
xortan
ser sali
û
ii
pir
mir.
©/-. Samitan dit 9icdir-3Can
Rûpel 4
HAWAR
au ^ .urêan
Aie Qurdan
£-rî
roq .
Ci
bedew û
biheybet .
Hi car reng î, retigén te ,
Ci délai ii
ci
xweşqoq .
di
nav
k
û
»
a
qesq
xèzeq sor ,
Nav sipi i'i niveq
zer .
Qcsqesor e , bi roj
e ,
Ev Ii jér ii ew li jor
Xèzeq
»
Semyana
qei;
Kumeta
jin
Ne va rèn
Tu' dé
te
iidi
#-
biwan
il mêran
pir ji bin
û
wan
bei i
*
Hejmar 5
,
.
.
'e<at/i//z
7"
dil û du çavan,
her ru' nigebban.
tu mezin bibi Bedir-Xan,.
qezeba min binve lo ! lo !
xweşiya
Rinve
iJadè ji
Da zû
Binve
te re
mebe, niho ne Kenc e,
Mehdiq ji te re bizane geuc e;
Bè xew mebe paşîya
wê renc e
Binve qezeba min binve lo ! lo !
Hişyar
«
+f
çirisi
roja
te ,
belav bin mij ii dû.
Rabe ser xwe ser bilind ,
Nizing
bûye
ruja
te .
3-
Qo
D'
3tcrcqcl CCzizan.
tirqo. Ev tirqo qo welatê le ji destê te
stadinc, miletî' te xisti.ic xulamiyé, bapîrê
te dil ii malbata te perişan qiriae û bon
avétine zivariyé,
Ev lorîya ha ji brayê min è qii.-iq
Bedir-X ni re dihat gotin.
Ev brayê qo xwedê di mentayè (le
(la ii di menlayè (le stand) lui. Ev brayê
qhiq il délai i|o di nav se car saetan (le
ser cjnûwén bavé min, di
qelcha
Eqayé de mir.
Ji van pèvedi vê'. loriyè de bira
xweha min ji heye . Xweha mhr pi.ştî
mirina brayè w, di şina wi de, bi dengê
xwe é ziz ji me re e v dinehwirand û p.'em digiriyandin.
Carqé', min ev lorî ji Haco axa re
xw end, û goti bû qo beçî zarowên mala
nie qo navê Bedir-Xan li wan diqin ji du
se salan bêtir najin û dimiriu.
Axa hiniq liqiri û li min vegerand:
- Ji ber qo rehmeli navê xwe nadè tu qesi
Ji lewra min ji ev benda lia -qo halaneqe
cşirwari
ye -
pê.şqeşi
axayé xwe qir.
Cela?e-t CC/i 93cdir-9Can
&y><ztûwa!>??.
Xweshal i weip' i|evo(( u berxan.
Feqrandina te mcleq ji heyran.
Binve
neseba te dadê kurban,
qezeba n,in binve loi lo!
Dewra
f'eleqè
Par]
e
-4
li ser me qin e,
Bexlê me re.ş e, qezeb birin e;
Mesqen ji nie re niho nivin e.
Binve qezeba min binve lo! lo!
-5-
mal û ne saxi û ne rahet,
Talan
qirine
hemî ji mihnet;
Di.şwar e geleq belayé xurbet ,
Binve qezeba min binve loi lo!
Ne
Çerxa
l'eleqè
wcqf
nesim e ,
Ho
nabe xwedê geleq rehime ,
Riija
Binve
xwesiyè
qezeba
dibit
qerim e,
min binve lo! lo !
Hewkas tu mebêje ev ci bal e
sebr
mube
welê
menale ;
Ewu û qerenia Xwedê heval e,
Binve qezeba min binve loi loi
Sparte : 1906
il min U./Î 'x>e'?ir- SCaiv
Bè
HAWAR
Hej mar
Biipcl 5
nayit. Qorlal qer û di guhdariy" de >e.
ra
***
Li ber dérivé. Diyarbeqrê p.irizeqi
mezin heye. Evp.iriz bi sosin ii rélian-in,
bi laie û bencl'.şan xeniilandi ye.
lier èvar biyuqi xwe.ş ii honiq bi
wan gulèlîqan re dileyize . Bihniini di
hélanoqa bayi de xwe dihcjinin.
fcFEQ
Di wi parîzî de her şev guleq vedibil. Reiijiè wê ji lèvèn biiqau sortir,
pelên wê bel û geş in.
Gav.i (lesle.|i biyanî dr jî wé dibe,
pelên gui/ tên yé(|.
Ew gui guleqe bi nav û deng e.
j-I SAGIRTÈM .Şb'HDZ^
|?.AKâ
*)ip iSj\}\* ,y f~-y_ M *: f^'-^'. <S*3p ei1-»^ tS <j 3 Ijl
JL- iSijj*- C&-> ^':.' »,W j'-> ' 3;'"- ( i£,»'^ isy-* *'
Av.'n zelal ji sing '-n kulcleyiian diviziqin. Ji czmani, slèriq , bêdeng li wan
fediqirin.
Di bin wê erd'' de, di binaniya
himén wi parizi de qortilcq heye. Qorlal,
(jottaleqe lari.
I.'i wé qortalè de Şêx Seid bi hevalèn
xwe ve veşirti ye. Ji wê qortalé deng
jLV;^ **s j^J.«ll fi
<i)
ùLv_A.i tl\} V .4
Qurdén qo di serê welatî de hazir bûn,
dildiziya wê gulê dizanin . Dizanin qo
spebitî û geşinîya gulê nişineq ji imida
Qurdistané ye.
Di/uniu ji qo di nav lier pelé wê
gulê de hezar axèn birindaran , hezar
evd n şebîdan, bi hezaran héslirën sèwi
ù jinûbiyan, bi lie: ar n sinèn welatîyan
di xew de ne .
HAWAR
Rûpel r.
Hej mar 5
Meqso !
Ev reşbeleqa min a çaran û bizan a da-Ji rêberê me 8 gavre Kedrî beg re - win e.Heta nihû le guh ne da. Xwedô mezine
Besreqa zéiin xerab ù kotoyô Meqso siqest ji guhnedana vèya re ? Va key lu bawer
Tûrcela xopan bêqesma Bazbeleq çû bûn ji dest naqi qo ezè fermana Vetinan li serê te
Baniva Qanihinaié Dêriqa rengîn bû mest
raqim , ew Besreqa qo pir li ber dilè te
Meyperestbû bùnji derdanrùjbe rûj g?zi dixwest
bihuriye ezè xanxerab biqim. Ewdotmira
jn'i Meqs; miré Besreqa zérin, ne qo tu hêjayi min uabini ezè para dilè xwe
hati bû diwané. Di aliyè malê da liser biqim. Qa binèrim tu ci dibèji?..
qurqè kwizin rûnişti, serê s«'e qiri bû
c/llirza arirez
nav qelén destên xwe, mat, ji xwe re
texminnn diqir.
Xelqê malê bir di birin qo lişteqi mezin
lé kewimiye. Mir madè xwe diqir, ji lewra
tuqes ne wêri û ntzingi wi bibe.
Pèleqeqè visan ma. Pişti gaveqèji
vê bèhi.sîyè veciniki. Simbèl r[eti bû dev;
Çavên wi bû lnin weq qodiqeq xwin;
mûwén wi gijgiji, nola şûjinan...
Deng li qurê xwe Şewl qir:
Qurê min Şewlo, herweqi tu
dizanî vê pasiyé, Mîrzoyê Burca-Metînan
bûye qelemeq û qeliye çavè me. Bi ser
da dixwaze xweha te Pîroz bi qoteqî ji
me bislîne. Ez, qo Meqso, Mîrê Besreqa
zôrin im û hetani vê gavé min kehra tuqesî
ne qişand, ma qo ya Mîrzoyê Metini... Tu
bawer naqi, eve reşbeleqa wi:
Burca-Metînan 10-7-1200
1
Sevqè, z.ibiteqî dijmin bi delala xwe
ve hat ii qet nav wi parîzî. Bi gaviuen hi.şq
i'i qanc pê li çiman û bihnûniyan qir.
Heşinahiyên zrav şqestin, pelên qulil<ian ji hev qelin.
***
Di nav bayé evnré de nnlinoqe zîz
il zehil hebû.
Zabit, congé wî di bin i.-engé delala
wi de, xwe da ber gulê û dest avêt gulê.
Gui dil qir xwe bigre. Lô ewt ew <;ini.
Weqi gui qet nav destên wi, sînga
xwe veqir, xwe geş qir.
Her duwan ew bihn qirin û mirin.
2K Çamiran 3lli ïBc4ir-3il>an
»
Sewloyè Meqso bi qerbeqe mezin
xwend. Ev reşbeleq ci hi bongi hati bû
nivîsandin. Cane Şewlo ji ni.şqa ve ricifi.
Li bavé xwe mèze qir û got:
Bavo! desthilanin mifta xèrê ye.
çôtirè vè tu dizanî.
Meqs dîsan liqirî, dizanî lui ev, De
parîyô dakurtinè ye. Edin qi.şnndina cila
bè namûsiyè li serê xwe serm dit . Car
neçar ji qurê xwe re got:
Çeqèn xwe'gerêdin , her tistè xwe
teqûz biqin da qo icar hustûyè Mîrzo di bin
wi veqim ! Reşbeleqe(|
Mîrzo re şand...
bi vî lewni ji
***
Mîrzoyê Burca-Metînan liser resbéleqa Meqs pir telil bû. Bi careqè fermana
metînan li ser Besreqa zêrin ve resand.
Dèriqa çayè roazi û Bauiya Qanihiiiaré
di ber lingan de (,'ûn. Ew xortôn bi navê
bazan dihatinc gotin , xwe ji Tilrcelè
beradan, liber Metînan qoziq vegirtin.
Her du ali qelin ber hev. Şer dcstpéqir..
#
tf
«
Hèvina dilè Mîrzo kcynata i;awô
Piroza qerin bû. Pîroz, li ser banè kesrè
digerîya, dilè \vè çargopnl lèdixist , lengasiya bav ù bira û pismamên wô je re ne
lu qui, lé xurtîya Mirzo Fîroz ji bona
wê dilxwesiqe mezin bû . Ji vi ali , wî
;.liyè Kesrê ve diçû di liai; paç.è hevirmîş
weq pèle behrê li sercanô wé pèl di bù;
dilqetiyè wê li lieml er, bi hêvîna wê ra
Hejmar fi
HAWAR
Rûpel 7
J^et/na
Ê&t<j?é
- Ji brayê nazdar û ciwan ICedrican re -
Ji ber qo bilèvqirina (y) ji ya (w)
hèsanitir ù (y)dengdareqe nerm e, hêdî
hêdî diqeve zarên wan qurdan ji.qo deng¬
dêra (û) stûr ii (o) weq xwe dixwînin.
Carinan ji di nav pirsan de diqeve
şûnn (w):
Suwar siwar si yar
Ji héla din bi (h) re ji diguhêre:
Gerin
gerihan
geriyan
Beziu
bezihan
beziyan
Dihar diyar
Mehîr
meyîr
Giha
giya
Ji aliyè din di pirsnen erebî de qo
qetine nav zmanê me diguhêre û dibe (è)
Zeyneb
Zèiinb
jî*-
Xeyr
Xêr
Oj_\i-
Xeyret
Xéret
Zeynel
Z.'nel
Feyzî
Fézo
y4
Divêt bête nişan qirin qo di zmanê
erebî èaxaftinè de jî ev ( y ) yen ha cari¬
nan diguhêrin ii dibin (è)
J. G.
Ji van qu dengdaran me (j)èxiste
nav ellabêya xwe lu wi dengê qo frensiz
wê bi lêv dibin û (g) herweqi elman wê
dixwînin.
(dûmahiq heye)
diajot ser bav û bira û pismamên wé û
ew dişqênandin.
#
#
«
Feleqô, berê xwe je guberi bù; netara
Meqso ne ma ; Besreqa Zêrîn xera bû.
Piroza Kîzîn biderda...
Êdin ji bona xwe jiyinbiqèr ne dît;
xwe li zinareqi xisl û pereivand,
mejiyè xwe tekand...
Serê
,7l edri can
Dêriq çi xweşe, bi dar û av e
Ev av e , li erdê bû belav e ,
Yeq Xab e , belê bihuşta me'wa
Pir mişmi.ş û sèv û darên selwa
Pir gwîz ù hejîr û xox û hinar
Sed qani û as û gol û cobar.
Yeq dî heye, pê dibôn Qulôbô
Gorî ye ji wè re Xurs û Sêbè .
Pir aveqe sar û rind il işêrîn
Pir dar û ber û giyayèn rengin.
Bilbil digirî bi ah û zar e
Daxwaza wè. qomela Hewar e.
Mizgînî
didè.
Heval û yara
Kedrî qo Ii Şamê bcndewara
Çepqan diqutiu dibên bravo I
Kurbana te bin xweh ù brawo I
Ceqerxwini Qurdi
FE1HEI
(Paiîz)
Bexçeyê bihnûn û qulîlqan , xemilandî
û lêqdayi. Bi frensizi je re (parq) tête gotin.
(Mehdiq)
Xeh|ô Botan dibêjin. Qurdmancin hene
jô re landiq, hinèn din dergûs dibêjin.
(Feqrandin)
Nihèrtiii, meyizandin. Fedqire binihêre.
(Ejuûl
Çoq, qab. Qurdmancin hene weq Irensizan je re (jinû) dibêjin.
( Heyîn . Neyîn )
Heyîn : halê bebûne . Heyina A'wedê
ji nièj ve ye û abadin e .
Neyîn halo nebiinè . Heyin û neyina
wanwe([ hev in. Ji heyinè qcliye neyinè
( Dîlbend . Diblendi )
:
Ewê qo bi du an rend zmanan dizane.
û pirsên zmaneqî bi pirsên zmanqî din
dide zanîn, dilbend e. Dilbendè me her
çend bi qurdmanci rind dizane lé frensiziya wi hiniq qêm e.
Dilbendi : qarê dilbendan . Filan qes
lîbendtyê diqe , yanî dilbend e .
H Opel
notices
moeurs
HAWAR
<S
Hej ma f 5
m tir
et
lu
Ii it friture
coutumes
Kurdes
MEMÊ-ALAN
Il laut signaler une autre particula¬
Alin de procurer au lecteur une idée générale
da texte dont il s'ag'l, nous faisons précéder la rité au sujet de ce mèine(i). Dans le
sud, on admet que le (i) est parfois pro¬
traduction d'un sommaire.
noncé plus fin qu'à l'ordinaire, comme
PROLOGUE
Les fées
c'est le cas par exemple dans les ( izafat),
I.
La maison de (Singav)
qui se sont produits dans le dialecte du
2.
Le bassin des fées
sud en raison de la disparition du genre
3.
Les colombes tachetées
y par conséquent du cas de génitif.
C'est ainsi que dans le sud, au lieu
EPISODE: 1
de dire:
La Maison de (Memi-Alan)
Quiv Romo
Qeea Ronio
I.
Les émirs (Mexribi)
on
dit
:
2.
Naissance
el
éducation de
Qini Pemo
Quri Rcmo
(Memè-AIaii )
Qei'i
llemo
Qeii
Renio
.'5.
Boz '-Rewan
On trouve également ces izafnts dans
EPISODE : 2
le Nord, dans des manuscrits d'oeuvres
La rencontre de (Zin) avec (.Menu
littéraires,
mais jamais dans la langue
I.
I 'enlèvement de (/.in)
parlée ou dans l'epistolographic actuelle.
-.
Le i éveil des morts
Les poètes du Nord Mirlout, à l'effet
3.
L'appel de (Zîn)
de
suivre
plus lacilcniciil 1' (arouze), rime
4. Lordre rie (.Mem i
arabe,
ont
lait usage de ces izulals comme
ii.
L'iichange des bagues
des xprcssio:is étrangères ; par exemple
(i.
Le rclour de (Zîn)
dans le vers suivant:
7.
Le deuil de (Zin)
8.
!).
Le magicien de (Cizira-Botan)
L'amour de (Mem)
EPISODE: 3
Le départ de (Mein) pour (rjy.tr)
I.
Les parents .s'inlornicnt
4.
L'amour n'a pas de remède
(Mem) se met en roule
Le camarade de voyage de (Mem)
5.
(i.
(Zîn) trompée
2.
3.
7.
8.
Le. chasseur de la gazelle
Devant le fleuve de (Cizîr)
Le bassin sanglant et les paroles
de (Bozè-Rewan)
i).
Le berger guide
10.
Encore la fille de (Avan)
II.
(Heqo) lui-iu '-me
12.
Les misérables de (Cizir)
1.3.
Le marché aux chevaux
14.
Les grands commerçants
« ùlj>«
<3)jcla%-t CZali SBcÙr-JC/mn
la
ville de (Uizir)
15.
l(j.
Les apaches de (Cizîr)
(Vem) au palais des (Celaliyan)
EPISODE 4
La maison de (Zioa-Zèd.in)
2.
La maison des (Aziza i)
Les groupes des Emirs de Botan»
3.
(Beqo-Avau)
1.
de
J ij <^\ *i'*\y*-i "
Avec l'alphabet Kurde, nous écrivons
le vers de lu façon suivante, coi dorme à
la pure prononciation Kurde:
(Begzade ye yeq ji îiesli-miraii)
Nous mettons un trait d'union entre
les mots (nesli) el (mira») pour indiquer
la forme étrngère de l'expression.
( à suivre )
HAWAR
Hejmar «3
EPISODE : 5
La révélation du secret de Mem
1.
La fin du deuil de (Zin)
2.
( Zin )
de ( Mem )
3.
1.
5.
(5.
7,
<S.
!).
10.
s'inlorme
de
l'arrivée
Le jour de l'an Kurde
Le secret de (Mem)
Le canseil des iCelaliyan)
Le serment du sabre des (Celaliyan)
La décision des (Celaliyan)
Les adieux de (Tacîn) à sa lemme
La désirée de (Meinè-Alan)
Qui frappe la foudre?
EPISODE: 6
La paix après l'orage
1.
'-'.
La trahison de (Çcqo)
La querelle des frères
3.
L'intervention de (Mem)
-4, Le droit de propriété à Botan
ô. Mem à (Kesaran)
0. La conversation de( Mcm'lavec(Zin)
7, Le retour de (Mem) au palais des
(Celaliyan)
8.
(Mir Azin) que pense-t-il?
Rûpel 9
EPISODE: 9
La lin tragique de (Zin) et de (Mem)
1. La reconstruction du palais des
(Celaliyan)
_'.
3,
4.
5.
(j,
7.
8.
9.
lO.
Le jeu d'échecs
Les oubliettes de(Burca-Belcq)
(Sitî) à la recherche de (Mem)
(Mem) au cachot
La grenade de la fille de (Beqo)
Le songe de (Mem)
La mort de (Mem)
Le deuil de (Mem)
L'envoyé de (Sitî)
(Zin) est toujours clémente
II.
12 La mort de (Zin)
13 L'enterrement des jeunes mariés
14. La dernière machination de(Beqo)
EPILOGUE
Les feuilles de (Mcmè-Alan)
L- Le songe de (Mîr-Azin)
2.- Les mains et l'épine
3,- Les colombes tachetées
PROLOGUE
Le prologue contient trois chansons. La
première parle du roi des fées et de ses
EPISODE ~i
La surprise
trois fille» , de leur pouvoir extraordinaire et
surhumain,
de leur palais qu'on ne voit pas
1.
(Beqo) au travail
niais dont divers indices révèlent l'existence;
2. Le banquet de (Mir Azin)
fait allusion ft ce que entre les fées et les
3.
Li mobilisation de Botan
Kurdes existe une relation et à ce que les
1.
Mem blessé
Kurdes seraient leurs descendent (1 Cette
5. - L'ordre de retour
| |] Celte allusion doit être inspirée ou
t).
Lu désaccord
d lie aux légendes concernant l'origine des
7.
(Mir Azin) surprend (Mem)
Kurde', et qui prétendrnt qu'un mariage de
EPISODE: 8
l'être humain avec, les fées donna des enfants
Le s i lui de Mem
qui formèrent la nation Kurde. A <:e snjcl, des
versions arabes du temps de Mohamed disent
L L'arrivé des (Celaliyan)
qu'un homme de fores herculéenne qui traver¬
2. Le massacre des chevaux
sait les montagnes da Kurdistan pour venir
3.
L'incendie du palais
chez le prophète, rencontra une fée qu'il sé¬
4. Le fils bien aimé dans les flammes duisit. Leurs enfants donnèrent le jour aux
o. (Tacin) a tuer (Silî)
Kurdes. Qelques historiographes arabes qui
ont situé cette légende les uns avant, les an¬
(î.
Les épées qui parleront
7.
Qui est-ce qui était caché sous le tres dorant la vie de Mohamed, l'ont fixée
dons celte phrase : ( y\ O* UîU» jljS V| )
menteau de (Mem)
)
8.
î).
Les colombes tachetées
Le dépari des (Celaliyan)
qui signifie ( Les Kurdes sont une peuplade
de djin )
Rùpel
10
HAWAR
chonson nous parle surtout des trois filles
du roi dont les acles feront nailre la légende.
Ces trois filles du roi des fées s'appellent
d'après une version: (Kojbanù) -Madame so¬
leil qui est une flnmiue du soleil- (Hèvbanû)
-Madame la lune qni est une plume pâle de la
lune- I.Slêrbanû) -Madame l'astre qui esl
nne étincelle des pltiades- .
D'après une autre version: elb'S s'appel¬
lent (Kemerxan) { Şehriban) (Pen'xanï (2)
La seronde chanson est consarrée à la
descriplion d'un bassin nommé le bassin des
fées, qui est entouré de Meurs, des prairies,
de cascades, de toute beaulé et de Heurs extr¬
aordinaires qui fleurissent dnns la neige.
«Quant le soleil sort de son sommeil, lève la
li'le de son coussin rougealre et fait voir son
front, des larmes tombent des yeux des Heurs
sur la poitrine blanche des marbres. Le bassin
est un miroir pour les astres et la lune . La
noire nuit se jelle dans l'eau, et se lave; elle
en sort, elle se repose sur sa terrasse, et bri¬
lle. Oui, on le peint comme le bassin aux
mille couleurs, de ses eaux jaillissent du vin
et du narcotique, il est creusé entre les prés
et les fleurs; les poinsos rouges, les serpents
d'eau y nagent,- on dil aussi que l'eau de la
vie éternelle y prend source, qui en boira ne
mourr-j plus.»
Dans la troisième chanson qui est inti¬
tulée «Les trois colombes» nous voyons les
trois Mi'urs qui viennent sous l'apparence de
ces oiseaux prendre un bain dans ce bassin.
Les trois surs quittent leurs plumes et
descendent dans l'eau.
La plus jeune frappée de la beau:é de
ses sci'urs sort du bassin se vêt de ses plumes
et prenant celles des deux autres colombes
sous ses ailes va se percher sur un arbre
d'où elle continue à les admirer.
Les deax premières après avoir prix leur
bain s'apprêlent à sorlir mais ne trouvent | as
leurs plumes pour se vêtir.
Elles s'aperçoivent que la caJette les a
emportées et les lui demandent. La cadette
(2) On Ironve des variantes qni parlent
de celle dynastie de fées sans faire mention de
leurs noms .
Hejmar ô
ne veut pas les rendre et répond:
Si vous saviez comme
vous êtes
belles, j'aime à admirer votre belle nudilé.
Ses s urs
repondent en riant:
Tu es folle de prélendre que nous
sommes belles. Tu le le figuies parce que tu
es encore jeune el que tu ne connais pas le
monde. Le inonde compte deux beautés nne
du sexe mâle et une du sexe féminin. L'homme
c'est ( Memé-Alan ) le prince des Kurdes de
(Mexrib ) et la belle c'est (Zin) la sur du
prince de ( Cizira-Bntan ) L'Emir ( Azin ) .
Voilà les beautés, nous ne sommes rien à côté.
La cadette répond:
Rien alors, je vous rendrai vos plumes
à condition que vous me montreriez (MemêAlan) el (Zfna-Zèdan).
Elles concenlent et lui promettent d'en¬
lever ( Zina-Zêdan ) avec son lit de (Burcabeleq ) (3) de l'amener au palais de (MeinèAlan) et la poser auprès de lui.
La cadette se montra satisfaite et leur
rendit leurs plumes. (Elles s'en revêtirent et
laissèrent derrière e!|es le bassin des fées, se
mirent devent le vent, le vent devant eux,
et avant le bruit du vent elles alleignirent
les déserts.)
(à suivre)
£>. a. i/3cdh 3Ûm n
(3) Veut dire chalean - for! bigarré. Il
doit ce nom à la couleur de ses pierres qui
sont blanches et noires, ( Burca-beleq ) est
l'ancien château fort, résidance d'hiver, des
princes de Botan. Le château jusqu'à la défai¬
te du dernier Emir de Botan ( Bedir Khan)
( 1N47 ) était en bon élat et comptait ( 300 )
pièces, presque autant que les jours de l'an¬
née. Le chatcau-fort a une partie de ses fon¬
dations dans le lit du Tigre. Aujourd'hui il
est en grande porlie en ruine; la partie non
ruinée sert de palais du gouvernement et de
caserne militaire aux Turcs.
Dans la contrée de (Botan)de (Behdinan)
on rencontre plusieurs ruines de châteaux
féodaux et d'autres constructions de même
couleur de pierre, qui paraissent être d'un
style correspondant à l'époque de la f.'odalilé kurde.
Hejmar
HAWAR
Textes et Traductions ;
Le malheur
Dors ! mon
BERCEUSE
La carresse aux enfants »
«
Dors
!
La roue de la sphère est comme le veut ,
i;a ne
marche pas mainlenent .
| Dieu
est clément.
Viendra le jour du bonheur , Dieu
de mes yeiiN ,
les
jours ta
| gardienne
[U|
grandisse vile mon
|
Pour
lu
que
d'exil
est
dur
amour dors ! lo ! lo
Si
tous
est
11
<l~)
-1
O bonheur de mon coeur el
mère
Ta
Rûpel
[ est
Dors !
Bcdir-khan
Dors mon amour dors [ 3 | lo ! lo ! | -1 |
mon
amour
dors
généreux
.
lo ! lo
!
J
[
Ne dis pas trop , quel étal est-ce I
Ne sois pas impatient, ne le lamente
Ne veille pas maintenant, ce n'est pas bon
Sache que le bereau l'c-t un Irésor ,
Ne reste pas sans sommeil le résultat
[ esl peinihle ,
amour
mon
Dors I
dors
1
|
el les agneaux
l'admiration
pour les regards ,
Ta genéologie est propre, ta mère soit
ont (le
les anges
|
|
Dors
La
!
sphère
eu
rotation est pleine
pour nous
est
noir , notre
l'oie c.ur ] est blessé
haine
[ de
destinée
Notre
ton sacrilice .
lo !
amour dors I loi
mon
I
.
|
Il ne nous reste
comme azile que le
coin de la maison ,
amour dors
lo ! lo I
|
Dors
!
Ni de
mon
bien ,
I
de bien-être, ni
de repos ( l'aise i
nous les a
pillé ,
ni
I
La
calamité
Dors !
pas
comme
ra
,
la miséricorde du Dieu
| nous sont des compagnons
et
mon
amour dors ! lo ! lo I
lo ! lo !
Tu as un bel air, comme les pigeons
Même
|
le secours
(I) Nos lecteurs lirons le texte Kurde
sous le titre «Delaliya Zarowan» .
(2) Ta mère veille continuellement sur toi.
(3) Le mots «qezeb» qui veut dire foie est
traduit par amour.
(4) Lo ! vocaliT masculin dont le féminin
est «lê« qai correspond au vocatif grec «oméga»
Celte berceuse a été écrite tel qu'on voit,
dans le troisème vers de la première strophe
pour un Uedir-Khan qui n'est pas le
Bedir-Khan, cennu comme dernirr Emir de
Botan, mais un de ses petit fils, qui portait
son nom, elqui est mort comme lui en ex'I.
Cette beccuse a été composée par Emin
Aali , fils de l'Emir et père du petit
Bedir-Khan .
Sons le reigne du Sultan Abdul-liamide
la famille Bedir-Khan résidait à Constantinop'e. En (1900) ils forent tous à cause d'une
vendetta, exilé dans les dillirenles parties de
Empire Ottoman.
Emin Aali Bedir-Khan a eu dans la pre¬
mière étape de son exil, à Sparte, un enfant
qu'il appela au nom de son père.
De même que tous les petits fils de l'Emir
qui ont porté le nom de famille comme petit
nom, sont morts en bas âge, ce petit Bedir-Khan
aussi est mort après dix huit mois de sa nai¬
ssance à Saint .leand'Ac.rp, la seconde étape
de l'éxil de Emin Aali Bedir khan.
La dureté de cet exile qui se prolongea
pendant trois ans. mais plus exactement le
long exil qui éloigna la famille depuis (184/)
de sa patrie après la défaite de l'Emir el qci
dure encore pour ses petits fils, jusqu'à nos
jours, lui inspira l'amertume et la triste phi¬
losophie des quatres denières strophes .
1
3icreqcl
CCzizan
O^U^
>L>1*
^.<»*y_
j'jU 'jlîy I ijj <- <Sj\*
^
Ll' O j l~3J3j) ,j\Aiy^3 'ij *;^«.Hj < J> }
,ji (J_ «jU_) jl» j <:- <; iS*jy ,ji' \i\»3 *~
<j-y.
'"S*
Jijlj
(
K*A>
J 4^3 ': <£j. 33^3 t^'y
J.y*yr lj\j^>J.jp\Ay3^v>f'
J^ ) \fjp
a\ A.
J.JI>-Ij ^Ju^j ^i.
JJ^i-b _jm J-tlcl
Ji AiJ ijlJU j Ljj t ^ jllJui
id.ll»
U-jî L-::«.j f Jj
jii
ijyîj
L-^-j L-:*j
?-lj
»
î <>.oyJ
qjjI L»
dl» ^» L_j.»j c iŞJmy iSiJ l_:»j
_j
.
_?
j y»\
\
:bj
ify- 3 jbl L-^j j ^^L->- iSyj- Lj.»j
l/.jI c?jy« t__i«.j j 3*->-- l if»As \
'j>3
^.j ^j-ijl-J \y3
Cf.'y-3 3*3 L-JAj l
<^r-J>- Ja JVljU J\y3 U ctiJ "5
*»^«j/
jljl» L:i) « _j (^jjjji _*»'y. 3
j\~. .3 o^yAj.
,__»
\ ^33<Si\i^ 0-^' j'j 4i'J
^--r: J j'
'
0
4.»
^U- ^j,- S[j
l_»y /by
^L./ Jj Ijlî/
,i(5i I-Ju'ljjjùljj^^lj
t^J^^iJ^j
"
^y
'^)\?-3
> I
\yj
y.-t-J Llftj t _j __i- <S*y3 ^*J
C? -A
'->
Li UAj j J^l ; 3 (J ^-^J
ùp\Ay~3 AzJ\^3ip3
\i *! j «1 (^^ tŞyp
aa
_
^-f.3 3'* l_->j 3
(S<3
t^ili J <_i_> *J _,' J^u, i iA jUij <U "^ j 0_}U-J
^ r*3 3 S*i 3 (Jij\ L*j
/
j»JΫ C-J «jVljl* c£jj- jûl iy.
«o jTAiu jlj
(i>^--
Zyl 3 ù\p
I
L>j
<
ö'jlj ^L» Lftj
vJ-jWj <Jj-j lr*-' ' «^^^ ' ijy ^r"3
l^i\_f j _5 j_u Li»j _j _xJb 3fp L>_>
Li»j
<_<l-*»ij»l
1
\
.*-*Lw|Z
' -^J-^yy) tM^» L^»j
<j oAl/
(
AzZ>
y
*\j_
j (^oAJ
^is:^* 333 \y33 uf 3 33-* \y3
Cfy 3 3^3^» \~*3 3 *S-j\y 3 Ji->r \y3
j^3 »Li ^,
>
,
o^
jl t A.»lij iyXu o^*y
j/ai^jdijjjuvi^^u
OU sj» (Jl* J..» JA» ^/J>l
'Jy
~y>,3
\
»-» \**y l i^jlj 3 >-a* \fy
'S^ \f y 3 Cf. y. 3 A \fj-
0**3 jvyi
\^i j jUjI \x>j 1 jjlju j o j
o M*
_^._i-(J_
JjM>
iSj i£j J 3» y ijiay
<_)
J,"
j'ay
ùy_y a\ZiS3 Ji 3 » y- .<_> 3^ 3-*
»
3i\^Jji y i3J_/ ^3 Xt\y**-A if\* tSjj! 'I
Cf3 fy. i^-">*3yl **y$ ^*u 3* \* 3^
jt I y- Wj
ifi y£ aiay Uy- i Aa jrù J o JJo_^>- <3 J(^*
^) y\-.S^A p\-i j\ y J*
«jljjjlj U Va » if*-J^, S~j.3y ç\jj)
jVj f p J jl y J Ja,U ^, 3 ^y
Jj <.' J ' A:c jyl L). j j! ' A\ y JU-jA. U Va
' y y aj i;'j
1
J t/^>- «-->- ^« ' ^-ôb- «î Jj-a j aJ
<>
J. Ji J t jU- jJj (j£ jj-ili <> (jrf J jl (J , V ' *i
'
y_j)*3 *-'>y ôtiJ_/ «it'Ul» _j Jp «ï l5>jI
j-^'ljjli J -Xjyîia ùU-jA_ ô* (jj^. ' 1S3
jU-j Ai S*S <J !_y jjy. j ULi jj _sî
ùj. »0 jj; ja ^«1 j t>» \iy j t ^J;» <> »3>-
tiL_*i» i <Ş3±- p
iy\^ifi iyô}j.) <S*<- »- ^ ui' ^)'33
<iU=J
Cf. 3'
J_l_^.
jAy. _jl
(j-y JlA»a oj
4
^^ju'l:- o i3_U:. i 3 \i ai
3]
y y * * CksA^- jU^
î lo
y jVaj
( \ ) ' O.-^ J^UUJii l'ji^ J t.y»- JU<J»yi-
çSJô*
^'y- U? **£.*£ 3 y J *'*yr où j
«
KŞy
J^*j' V;'fi ^y 3 f J^-J-H
i^iiŞy^y * < l*jAj. ^y,J~' Cf* \*,3'- ' <;»
J ùW J 3 y
*y
A usii y^33r* 3^'y3f.3<J '3*- J^* ,<y
*if\3à a*
<>
ù3i\-i y i
Xy* 3^A y\e-3 (Ş3J
*l
CflJ 3^r
SllôU-jA, 4»VU if. 33^3 ijy- y
si y 3
J1
J'cu-ay \îy_ a y y \iy j
1S3
J >£* »y iS^y*
'
À,.yiS3<S3^3'.33
Jl jî- iJyT OJ^ Jjajj' J- t5 33 -»'*
Uj _ji-j\
\.t î)\A
'y b _ji-
__^J
si oJt>*
jy
ùy* 3 Cf. yi j'H ^U iS"* 3 if * ù 3 öty ùy'j'jj .> '-* jVU jlj,» <_jj <£>p
_îli a »a t^ji^ *3y* S y <£ y \ ôy\ i_>
3i\fj iy J . iSyC* S:- Itl
tf\
,.
-.
y .
^cfyiC^i aiSlyj*. Cf. Ji33Cyi\^f
' <s^ "-* <^iV «y o'J ti*"J y y-3~
.
.
\ 3j\lf ^TiVUy
j j j
UU;. _> IçS J*l j!
y >y (J_lc.l ^i^L-io
bUU jajUla Cfyy 3 '* <s*333 y Cf^-^'*
ij 1Ş3 (^jji
yj î J ~ crû.j <l»L-»a ùlj-.j'
*\j. '? ai y. Cff* ^\a Ji *Ji f,y ( \ )
* MJ
>»jU>
y_y JU^J \\c ,}y2 ôf\i ù^of^
*¤" <£y y J^»- JLJ AlU A, A~J _jl
tir* Jlj «a J a.
aj y j <jJS^i\ o
à* i-Sjj5 y. «-**Lî J.W ^^jt c£»j Ai V
iy JL.L. jly t£\j.S <jt ll*-(* ejla
OL-I iff\ \ ~*yy J& (jlt-al
I
-Vj_
1S
I
jy JUj «i. * >^-
l_>
Aily^ L*&"'
j11-*
ôky 3 »3 »*-ff 3 J J^1 j *5*. J
^i JL-. *jP>-)\~. Çijf JI ^33
ô*
a\
0*
1
(J'-v
<j <~33 y, ùy^- Jl>.l lie
->
iS^ f Ulyl iS3]jj>P~ <3iS3S. f
iy j\jy, Ai. y -U>- ( jf\ *Jll ) J J .a^
Cf e* ù1^- j iJjVjkiiL» *jo
^jv^ lj
M rTy.' (J'-J'' r^ öUai i! j t^jLi
,y jUJy- lS'3 >*y? (l^ <y>W j: «^
v-j^c _^}U 4) Ljl» liJLj J^>- cjjUi'l
0-*
ilr*J,^iJ<ji''Stzyf 3*-"y y-* y) ) >
0L_,>- cSjU *ty. f^33 iS
Jj JU- /jy£JI -A ^ cSjLlil ifjall
iy^ JUy»-
i>* Jl_»Li J_>!a- iLc-
«Jla Jvia
0
I
3 I jÇ (jlj.>- (£»__.) Al* t£»jl»j: <-?jl
Jl jl * a_î <_» _jj «-.^A-l 3 ö'i^ y
O
J jra
ù-f \t-3y
(_>.l; i_jy j
I
* *
i)\j\ A}jj
*
*-£' f *J ^ u- "^ <-3 <£ V-"' ^. 3^*3*
o"i Jj^jLjj Jl'/ A. ^yi^jdiy
iy ij\yf-3 A_^fr y
Cf. JbJ> 3 »*yf
A__
iSj\ Ju-i
iS* Aj 3 Jjy
iÎAjA. jL)
jay* j * AMa^yV-jL j (jixSLjLaî
y y A*;* JUy'lT^
"> j ZÀ* p.* y I-»* jj
<J>
<S*y*J~:e- )»3jt3(JylAJLli\ Jj
OiJ"lj»^l/jj'* t5j-)Aj .? C^i 33yT'* ^S^
:
«J
J 'ijj/^C 3^
oLai j 'jj^jLj j »
ii^iiS-ji/y 3 iy.pijAiS-iAiilo- y.t^j>3 3j.i i]<e.; j jl jy ju- 'j^ C-i-i i5<ja! CjrJ(jitj jA*a) «iy»-j oa «iU- )D d! «. J _j ùjljj»iJA)fUj»a«j i>.. j y*i* y ly*-y-lj a J ^j> *
I ul ; »aA_âWj (U*(jAi (jl-1 j 7^-* 3*-a3tS\
y>
1
1
1
'i(Jf>-
jjl I J *' jr* J i>- j-^ w^-ri *-^ J aj
ùLj ^ AiAaAÎ ja* AlVl^- p<* (Jlyroy jj
« ^««l
tiij j ûtljLaljAi
ù i>j O' Jl (j»y O O J j «a Ai't^^jj iiijA>-
öLj y «jj» ^V.5' t/Jl' ' (^JjiA; J* »jAoi
Jaj a!
*'
a!
( «y,*; ^ly )
' " Z*>.3yyr>* CLy J:e- Aj
/»V
Ai
t o^l' »ib' jl> j ci Ai oLaî AJ
£j\ jl ùl y AJ
A«
__,»*
Aj
LI-J» ^y jjj
AJ
V=
JÏ
J^tiboLal (JAi jLij aj ^J^
AÛJif- 3i »AÎ
Ij A.. 4 Aj <ilJylJ-*'»_)A*
t4j4>^jLoî JLij j»y»jj» û a»
SAL 1
HEJMAR
d
1)1 'SOI lî
8 Teliax
1932
D ov a
i a Qurdi
*
Bévue Kurde
^aêiieÊeisittjên ^warê
Şaqir Fetah
Nemirè Miqsî
Çiroqbèj
Dr. Q. A. Bedir-Xan
Hereqol Azîzan
Çiroqbèj
Kedrican
Hereqol Azizan
Cegerxwîn
Mêla Eli
Kedrîcan
Hawar
Zozanè Tocî
Mar ù Mirov
Ji min bawer bibe
Melayê Cizerî
Diq ù Rovî
Hêva çardesivi
Ferhengoq
Ji bona Hawarê
Gulbanqè Hisyarîyè
Berdèlq
Hawar e
Bozan Şahîn
Qurdewarî
Faikê bêqes
Se malo gundo !
Strauvan
C. A. Bedir-Xan
Ellabêya Qurdi
ire
rrensi^i
Un femme, Chef de tribu
O, village de trois maisons
Folklore kurde
L'Alphabet kurde
N. A.
Hereqol Azîzan
C. A. Bedir-Khan
D. A. Bedir-Khan
çapxana terefcl
ŞAM 1932
QITÊBXANA
HAWARÊ
m.
Rêzana
i
Noie
sur l'alphabet Kurde
rermè Nemilandî
12, âO K.
rermè adeti
10
K.
derve divêt heke posté bi ser
Bi
Bi
fi
bona
S.
S.
xistin.
bèt
W,- Sïf ÏKyfy
SPKCIALISTE
DES MALADIES
INTERNES
VENERIENNES ET INFANTILES
t....
u*R.u
2U
U
E
Frères
y o u fi i y e
Inscription sur tous les metau.r. Gra¬
vure colorie/', pancartes et tableau:/' en cuiv/'". Imnrrssiwi </" cartes et autres en relief.
i'.iivaul les iirtier lés les plus modernes.
Danî
Maie/,' Uahci
Abonnements
Qirîyarîya Qomelê
Po'ir i S-.-iic
Turquie, la Perse ;
Ji bona Sfuiya. Tiiqîya. Ecemistai
rira1: »! les p-iy. fin Caucase:
Irak û welatê.) kevkasê :
an
;no f.
(
Salui
500 kirûs-sûrî
100 frenq
: mois
(ii) l'.
Şe.şmehqî 300 kir'Vş-sûri
00 frenq
4 mois
-10
f".
i
Carmehqî
200
kir'ïs-sùrî
40 frenq
f'o'jr <-] s -.Titres iî;; s:
.
1
1
;
î
-
.,
mois
150
.'Ji)
I
"-,ois
!',()
1
.!(!>-.',
iil
.c:.-'!
'.-
n
1'.
!
\'.
j
('.
j
lu.ilf îir'm.'iiide au (lirectenr j
' i.,> 1). A. Bedir-Khan
!
is: Onaliei' Kurde |
Ji bona welatên (lin
Salqî
IfiO Frenq
Sesme'-'i|(
O')
Frenq
C. rineliqî
lit) Frenq
Hertist I'i nav'' xweyi têne şatidin:
'Sa ni
Taxa Qurdan
:
:
HEJMAR Ô
SAL 1
8 Tebax
DUŞEMB
njvara Qurdi
*
1932
Revue Kurde
in, ?
wicûdè. Feket tetbik*lê fiqri melûnane ji
wan re mimqin ne bii .
(tocî) ye. Tekrihn bi se hezar metrowan
Wextê qo şerê mezin destpêqir Ci
ji niyê behrê bilindtir e.
xwe ra iirset xenimet zanîn dest bi
Di mabeyna Erdiş ù Diyadinê da
quştina file il tehcira qurdan riirin .
zozaneqî bi av û qani bi gui û giya ye .
File li pêş çavên wan quştin, piştî
Çikeder rindiyên lebii hene xwedê wi dest bi derêxistina wan qirin. Ewî lî
je dtrix ne qiriye. Ileriya şerê mezin da Tocî, Sbîneq, Şerevdinê liser aveu sar,
çawan bit? irù çnwaue?
li ser qeviyên berfê, li nav gui ù giyan
Pêşiya 'şerê mezin da Tocî cihê geşt da, bi şir û çeqir mezin bûyî, tirqan mal
û seyrana qei; ii xortên di Heyderan,
û menalên wan ji destên wan girtin ,
Ademan , celaliyan lui.
tazî û birçî ji welatên wan derêxistin,
Cihê rindan, bedewau il delalan bit. hindeq şandine gei;ma Mosilê, bireq li
Li lier aliqi qon ii xêwet li mili liev Çikûr-Owo Edenê , kismeq li şore/.ara
drêj dibûn. Qerîyên mille sor ii çavre.s konyeyê. rast qirin . Ev kewmè nezanè
li nav gui ù giyan da winda dibûn .
wajûnbext hêja desisa tirqan xeberdar ne
Li mileqî şehina bespan, li mileqi dibûn. Hiqûmeta tirqan di cihê miawenet
qalina mihan ji qomên suwaran ji refê da wesaîti imhaya wan tedariq diqir.
bêrivanan û çiyayên délai jindar dibûn. Ew ji weq berxên nav çingalê guri da
Adela lier aliqi (la weq coybarên avêqen bi tewreqi masûmane minteziri eceli
u şahî diheriqin.
mewûdê xwe dibûn.
Yen qo nehBlin tehcîr qirin li cihô
Irû. çawan e ? Eywah ,.. ew çiyayên
délai ù dilrùba, ew zozanên cenetasa xwe mayî.ji nezanîya xwe hêj dostè
irù cihê hirç û gurane. Cihê qêrgil û tirqan bûn, ji bo m'r/.eferiyta wan xwina
roviyan e.
xwe dirêbtin.
Mihacirên qurd tazî, birçî selil il
Ne hespe, ne suwar, ne. pez e , ne
belengaz hêdû hêdû mirin, heta ji sedt
şivan, ne bêri ye, ne bêrîvan.
Gelo ci li -wan kewimi ù çî bi deh xelas ne bûn.
Ewên qo xelas bûn ji pirên wan
wan bat ?
Bar qirin bi ciqivcçûnyan şereqi niqariyan xwebigehinin welatê xwe, dîsa
mezin li wan kewimi ù hemî telef bûn . ava biqin. Ewên qo çùyi jt îrù tirq
xwîna wan dirêjin li cihê çi^an û zozanan
Belê di pêşiya serê mezin da tirqo
wan
davêjin hebs û zindanan.
ji bo veqirina rêya Tûranê dixebitin.
Dô bigrî çiyao bigril zozano bigrî t
Dixwesliu tirqên Enadolê digel tirqên
qanîyè bigrî, bè Xweyio, rebeno Nemiro
Tûranê mitesil bibin. Di mabeyna wan
da tuhail meminin. Ew jî bi mehwqirina bigrî .
Yeq ji zozanên meşhûr Qurdistanè
qurdan û islila qirina Azerbeycanê dihat
SCemiré dlliqti
HAWAR
Rùpel
Hejmar 6
dz
/tefe
'C
J? *ne?z fautet
*e
- Ji Lorîya Bedir-Xan re -
i
Rabe mèze qe , hebeq li doran
Te xew dirêj qir, em pirli ber man
Êdin mezin i ,
lolo
lawecan
Rabe Bedir-Xan , de rabe lolo ! I
Mişyar be édi , niho pir. kenc e ;
Axa Qurdistanê , ji te re genc e ;
Paşiya xewê . bi zane renc e ,
Rabe Bedir-Xan I d rabe lo lo II
-3
4
Dewra
leleqê , eger qo qin e,
Razan ji me re , ket bi qêr nine
Mesqen ne nivin , dar ù devî ne,
Rabe Bedir-Xan , de rabe lo lo
Rêl qesq e, siha wè honiq û çaq e.
Li ser çikilên daran, çùqan, dişekin. Pelên
wan 1er in .
Le gava ez je re dibêjim , qo ez
hej wê diqim bila ji min bawer mebe 11!
#
#
*
Azman heşin û avije ye. Stêr weq
gewher û mirarîyan dibirikin. Heyv
bi ruhnahîya xwe diştire.
Le gava e/ jêre dibêjim, qo ez hej
wê diqim, bila ji min bawer mebe.
***
1
Buhar bibihn
û rengîn e , bi stran
û qêf e. Şiranîya wê xweş, xwe.şiya wè
şîrin c. Tebîet ji xewê radibe ù diqene.
Her quuc bi qulîlq ù mêrg, bi av ù dar in.
Le gava ez je re dibêjim qo ez hej
wê diqim bila ji min bawer mebe.
5Irû ye namûs
îrû ye xeyret
Der ù poxanan, em bûne ibret
Èdin bes nîne, divê hemiyet
Rabe Bedir-Xan de rabe lo loi
_
1
G
leleqê
eger nesim e
Pêşi qo herçend, qo/iq qeniin e
Çavê xwe veqe , xwedê (|erim e
Rabe Bedir-Xan, de rabe lo lo I
Çerxa
weq zîv gewr e.
Meşa wi li destê, weq rèveçùna destgirtîyau n bii([an bialûs e , beza wi di
n;iv çiyan ù geliyan de, weq reprepa
hespên serhişq e.
Le gava ez je re dibêjim qo ez hej
wî diqim bila ji min bawer mebe!!
***
Gurê devbixwîn
qete
nav berxan
Ma nizanî berx V berx zarê' Qurdan
Bûne
armanca rimanên
roman
Rabe Bedir-Xan, de rabe lo lo ! I
1
Robar hêdî hêdî diheriqe , pêlên
wi sar ù xweş in . Ava wi bi qef e, ù
_
1
Çiman nabêji
gelo ci liai e,
Sebra me ne ma , binai biqale
Rabe ji me re meydan qemal e,
Rabe Bedir-Xan , de rabe lo lo
_
Can şîrin e, jiyîn spehî ye. Ez hêj
ciwan im . Min hêj bist ù pêne buhar
ne dîtin. Geleqi hej jiyîn ù hèvinô diqim.
Le gava ez ji wan re dibêjim qo ez
hej wan diqim, bila ji min bawer mebin.
***
_
1
1
.71 edtîca/i
(I) Lorîya Bedir-Xan , di bin sernameya delalîya
sarowan Q di hejmara pênca, rùpela dudowê hawarS de
belav bOye.
Dé ù bav, ap ù xwal, pismam. ù dotmam çikas délai in.
Bi wan re riinişlin ù di ber tiliqè
de axaflin çikas délai û xweş e. Liser
çiyan ù Zozanan bi wan re gerin ù bezin
O >;*
y J £& ^3
*4ji
<_l-i! y
1
I
ay3 j-
)) *_ô ^IJ^AÔ
ù\fé 33 y* '/3 t5J,>
O
ôW jA, ^
J^-lj Ai_) j^C-U» *i J J^ *i
cj*-is*3
j-*fà*>
11
I j!j! *_Jt:.
r
Ù^X *k.
*>»:_y
v
4-r-» (S 3
_>
y y a_î:,i ^r*«JD *^j
S>,y J>. S&'Jy*
1
j^, 'O jla
Olj; »_/j ii-Xj*
ajC-j t$3\jSi
5-k ^=7
I I
4_. ^>- (i
y y 4-JL. ,_yAi JÖ AÎJ
*ty Cj* u\ c?*-**" ^-5J
!ï )) A-lï, J>y5&*
ù^yy- i£j S\* <k3i\jfj
V
ù\j
«JU» i£ ->ay\>p
3^3*
<£*\* *jV_-i aj
l
,_,* Jt\ii <SyJ>\y t ^jj t ùf j\>y.
»
oU.
if.&j.
t$y-i 3 SJLy Jif y\~* Sy ilA-oï
ji\» «S
. *J dLLi
^ jfj
Cf.
y «^ ^
0ljw«, A<'Sy>j>.y.pfii
^^
^J^X-»'''*^3^'
Jji
_<f
ujv*» y y
y y iS~~^**" *i ^^~*''
if\* aï- ,jLJl U t (ji-it j*-» <i OlSClf
j\3Jkfyy Ji 3 ^-j
ù\ *So aiSi Ai
yy,>
'M*
\
jyy
-3XW6-
\irr
"S"
JU
~/"M»
&J\JÙJ
333
yAJ
c
a3iff jf \i jl.A_iV.J__) AAÎ3
t apLlA^J-KI^ (jLX_.JLi.} a3ijÔ
il)U(j\j_>jlî
fAÎ jAj Aiay 3JS & tSoijp
J, 4i_)(j'_)
jOU)
*>iy3 ' »_>4Je_>L» AjljA? iJjAaŞ (jlyol
" ».XJ.JJ*;I-TaI« J
Ull
4\£f'-*^ ej'.ôl JAÎ Jj^J jjl»
«j^itjiv^lî-A-* >J*jf 3a 3 Aia3ijJ
«
vLA_-p\ t
jlj
fa3
=
' «_J * -» ci** »J
«jL C_j)
a3>j A~ A) <) AlLi JAi* j"ua!
ô\>.yi-iJ\-£3 a!
L$ Ai
y
A>
<0
ll-.ll
__>J
l"A»
J°aijp
y- ifp. y ai ^ti^Jxj (jliLj a! jAJli j
liv.^'
t£*J3>
>.
_Aj A»<0 l£ejAi'_ (Si
'Jv ijj
6_J0J4J
jf JLpl j ' Ai^jfAi'ij
J
<\
ilJjAiLo oAil jd
^^
t5j_,j -yj aj^ft «J
Ai A»
J Sy-Ai ( i£j\ JLpl JoU»_, t Lo jLoI
tSj dlj-XiA» 3 Svai \3\j3j JLol c5Jj A»
j\JL.ai
ijfaija3 l (jLi&p J-î t H,1JXa Ja5a)
Jl^l ( .~_.U
dL»Lp\ ^l ^33)
j if.i<$yj\i j.ja\ Ail_jl»V Jo
3 ijUj
(
Ai_
\a «J
</ijy jLo I ) Jb jaî ^.»i o__,»-
jljîlj Ai 4, ù^j/" ^ jl" / J ^
(JD «Jl
j _£ JU c£ JAI (Je «IjAÎ Ai L%i»A _j o_j AjoJ
(jLoI ' «jL/lj*»
aJ çy*j> kJ^As^ 3A) (j^-Jijy
_)Ai*
(j»jlj Aï Ai Atl p
y^
a3
Ù^*33 3 *-* *î ».P jJJ l£j_ô
AJ
J
t AJ (jjîl jlj «j'L-i
(jryljlj AlllijAÎ U.J^ t ù\*3p,<PZ3^3
jAi'Uh^ijy
*
a ,iAi (»_)i"
ciLiiljA- Aîjijp (/jI^
j ( _>=i~- ) j/
j^uçr a;l-
»j<ï»jL.(^jlj;!jij * 1^^»
,
'
iS jli^ (^iy
Ji* Ch
ijy c?y *S< _>> (jl-i***
Jj/ JO ^ ifj\jai ^ b^»- li^>- (jl_«yj y jLy _j ciVaj
JLolj ijijyi (j'tfj ojAi' jAjJ Aj^ijjjÎ Aia3i jf ù\ji^ y y l (J*\ * (Jj^ »'
Aj j\lj £o jtLpl j (jVîVtJ p a 3 ^ijp
«ji jS (jLJ t5 jôlî (jt-îjjLj t ùVj*«»
l£J.:> ^.iAjjI^Ja]?
< (J3C*
<
^j\î JLpl
a
a\
kS*3P^J\^À 3
(jL%»ij^J
AÎm'
«jU AJ AilllSLi
ASU
jl
L$Jj\~J> bUcxS"
jtj\,
J*
JMH tuj"
tSJy ors y
\x
c5-^> ^ j>- ,<->
1 o
J^ t/j^-V
*
iJv-
v (j*v; j*-
j"
*
1.
,WJ> Aîj5li_ji
4.
j
i^"
try^
^J^i
l^t^^i^.^^
'
4P»;
JU
!
^Ljb ip^v-»" ^û l>i\
jlkiVi .1* j^s?j
Aj v
!
j*-~^
^
i
- 4Î Jj- L>i> ° '
.^> i.-*W-->'"
,i,r Sii ;> - jio ;* jii ^
:
.
.
î-x"'* ^
«J*
^^(J*
rV û,C- oi ^ s^\J
°s\,'fi
\
a*«=-
IW
J*X
&jfL\îjf
V
~5}«*£~
_/~*U
isJùjT C^ul-ci» ïjt
\£3y0 (SyJja
jb-^Jo
9-
P
(J_)»- Jw*
ijU- c£jJi
;
liJj/'jLpl
(jlè-j-Ai
U(^J J
<£ jljlfc
L j_)jjj
ÛV.J ^S-î
jU-jjj- « iî jpj
>
^LjjJ,
tjl^jj»* ' P
>-
c^^" UUII
6ffjb\±*
jU-jjrf
ûU-jj.,
p
p
iî j_jO
&f
)
;>
JV,
J'jjj'jUVa
^ jL-j
Jri
&J & f~ &
J^L*jl>. jl J/0*
ji^JT
Jl j^ ùi^ oyy^ Li j'1c
C
\ivr Jl^-H JjUI ida..
JU
HAWAR
H ejmar e
L'Hospitalité Kurde
One femme, Chef île
trltni
récit qui suit, est écrit par un de nos
amis qui avait rempli des fonctions de
gouverneur dans les provinces orientales
" Le
de ['ancien Empire Ottoman, dans le Kur-
distan,avant la guerre mond!a!e,et qui avait
eu l'occasion d'observer cl d'étudier les
mJurs et coutumes pittoresques et exoti¬
ques des populations habitant ces régions;
les lignes suivantes ne doivent donc pas
être prises pour des récits fantaisistss ,
mais des descriptions de la vie réelle
vécue dans ces pays »
Le peuple Kurde est un de ceux qui ont
conservé intacts, au cours des sièc'es. leurs
moeurs et coutumes patriarcaux , parmi
lesquels figure la limeuse, hospitalité orientale.
Celle hospitalité est, chez le Kurde, exquise
et déféren'.e, notamment à encontre des pas¬
sants de marque,
J'avais en, il y a plus de vingt ans, l'occa¬
sion de jouir moi-même de celte hospitalité,
lorsque, de par mes fonctions, j'avais visité
quelques villages et achirels (tribus) Kurdes.
Il y a, dans l'ancienne province ottomane
de Van, un district qui était connu sous la
dénomination de Chatak et dont dépendait un
nahié (commune). Nnrdouz. Cinq tribus Kurdes
(acliirctes) habitaient, entre autres habitants,
ce district, à savoir: Alan , Chidan, Ezdinan ,
Khalilan, , Khaveclidnu.
Le plus important de ces acliirctes était
Ezdinan, dont le chef étiil une femme, jeune
à peiné âgée de trente-six ans, aux traits beaux
et énergiques; elle s'appelait Fat m a et élait con¬
nue dans la région sous le; surnom «kralilsa»
(la reine) ,
Elle était la veuve de deux frères, chefs de
la tribu, qu'elle avait épousés successivement,
et qui étaient morts l'un après l'autre, laissant
Falnia ou Faim» à la tête de l'acliirèle. Elle
était écoulée et obéie clans sa tribu, et générale¬
ment respectée dans la r:gion enliére. Elle était
très intelligente, d'ui.e intelligence au dessus
du médiocre, bien que restée inculte.
C'était aussitôt après la proclamalion de
la Constitution Ottomane en 1!)08; j'avais clé
hospitalisé douze jours, avec «f pt ou huit com¬
pagnons, dans la lente de Falma. C'était au
1
Rûpel 7
mois d'Août , et les gens de la tribu Ezdinan
avaient quitté provisoirement leurs villages,
habitations hivernales, pour estiver sor un
plateau assez haut, leur -zozan-, lieu d'eslivage.
C'était unassez large plateau, pourvu de sources
vives, dont les eaux fraîches étaient vraiment
un délice sur ces hauteurs et a celte saison-là,
et dont le clinat était on ne peut plus sain et
fort. Nous étions princièrement hospitalisés
par la reine d'Ezdinan. Tous les jours, il y avait
immanquablement l'agneau traditionnel, avec
d autres plats, douceurs et laitages y compris .
Une partie de la grande tente noire rectangu¬
laire, était mise à notre disposilion, où il nou»
élait servi de matelas propres, ainsi que des
rlraps et des coussins . avec tout le confort
possible sur ces montagnes, assez éloignées
des grands centres.
Nou? communiquions avec Falma par
l'intermédi&ired'un arménien qui faisait l'inter¬
prète, puisqu'elle ne connaissait que le Kurde,
et moi, bien que j'en avais acquis certaines
notions, je n'étais p"s à même de la compren¬
dre. Un jour, quand on causait sur le change¬
ment de régime survenu dans le pays, Falma,
elle aussi , prit part à la conversation; elle
aussi voulait la justice , la liberté: «Ez edaletê
dixwazim, Ez huriyetê dixwazim».
Celte femme illettrée, qui élait dépourvue
d'une instruction même rudimenlaire, dont la
vie élait passée jusque là dans ces vallées et
dans ces montagnes, qui ne connaissait rien
des rouages de l'organisation d'un état mo¬
derne, avait pu saisir, rien que par son bon
sens inné , le sens du changement politique
survenu et les exigences de la nouvelle époque
qui s'ouvrait.
Celle femme , chef de tribu, élait une
bonne cavalière et maniait bien l'arme à feu;
bref elle élait une véritable amazone.
Un jour, je m'élais aventuré, accompagné
d'un seul gendarme, jusqu'à des hauteurs
voisines, snr lesquelles élait campée une
Irihn turbulente assez nombreuse dont je me
souvienilrf is du nom, si j'avais en main mes
notes. Les gens de cttle Iribu n'avaient pas une
bonne répulalion. Falma, en me voyant absent
de la tente depuis quelques heures, s'en était
inquiétée, et supposant que j'avais pris la
direction deshaulenrs citées, avait monlé sur un
bon cheval, pris des armes et quelques valets
Rûpel
HAWAR
S
Textes et Traductions ;
U m a I o gundo !
Se
Xelqê délai mi' di' serê vi riyayi
hisqê' di şê,
Iniriq, luïriq
berdane her vi bayi
Şeva nivê şevê, were tewala sing libéré
Ilê' şir tè ne geriyayô.
Yar yar yar, Sô malo gundo I
E/ (;ûnie derê' i.'.enian ,
Çem e' sar in .
Zo/.anê' bavé te bilind in,
Berf ii bar. m le diharin .
Isal, sala hefta ye,
Beri lawiqé mil t qetiye
Welatê xerib ii xiiibet.1,
Sing ii berê' min fadilêl
Bê mihas ii hé timar in.
Yar, yar, yar, Xopano gundol
-3Çavêa min é' reş, qil derman e
Ini , se ni' , <;avéu min Kerimin,
Li derê' van réyan e.
Xwezt min zani ha
Civané min ù hejna Zirav
Çend riV mane.
Yar , yar, yar, i|amhaxo gundo!
-4Çiyaqo I hilindo! ré di ber e,
Ezê bişiniin Diyarheqra xopan,
lïeyaseqè bîiiini, ji bejii m balaie re.
Xelqê délai mina méqeweqé
Ji en kereherlianqa sibê, qew di ber e.
Hejmar (i
Y'ar , yar , yar , Xerabemao gundo I
5
Heyranê! Heyranê , heyraneqe di ji
Te se bisqê' di şê, berdane ser darê
[ dergiişê, dihiniji;
Te şewitand malê gundi ii ciraiian
Te şewitand liîiéla sen.'.ivê min ji.
Yar , yar , yar , Dengê makulan li te
[ navê gundo I,
TRADUCTION
O VILLAGE
OB TROIS MAISONS
J'ai vu le beau monde (la bienaimée )
sur le sommet de cette montagne.
Elle a abandonné It ois tresses blondes
devant ce vent ci
Viens dans la nuit de minuil(au fond
de la nuit) au pèlerinage de la poitrine et
des seins
Où le lail n'a pas encore circulé.
O village de trois maisons.
Yar, yar, yar(l)
Je suis allé dans les lieux des rivières,
les rivières sont froides;
Les plateaux de ton père sont liants, la pluie
et la neige y tombent.
Celte année, c'est la septième,
Depuis que mon garçon est parti,
A l'étranger, au pays de l'éxil;
Ma poitrine et mes seins, vertueux!
Restent
sans caresse
,
sans amour
Yar, yar, yar... O village misérable!
-3A mes yeux noirs le collyre est nn remède
Aujourd'hui , voilà (rois jours que mes
yeux se fatiguent,
A regarder l'endroit de ces routes,
Ah si je savais .
Pour ma rencontre evec celui,
A la telle fine
Conbien de jours restent.
Yar, yar, yar... O village soit maudit,
et s'était empressée de venir à ma
recherche .
On pourrait multipliera volonté ces récits
d'hospiinlilé Kurde; pendant mes pérégrina¬
tions, de 1909 en 1914 dans les provinces aux
confins orientaux de l'ancien Empire Ottoman,
-4j'avais élè maintes fois l'objet de celle hospita¬
O montagne I O haute , dont la route
lité gpnéreuse . Si j'ai choisi le cas relaté
là-dessus pour le présenler aux lecteurs du à côté ,
Hawar , c'est que je l'ai jugé digne, à pins
(1) Expression très courante dans les langues
d'un point de vue, d'en retenir l'attention.
aryennes de l'orient qui signifie ami, compagne
si. a.
d'amour.
avec elle
Heimar G
HAWAR
Rûpel 11
D'aillei rs. ainsi qu'on le verra plus
tard, dans différentes contrées du pays,
Tout de même on ne pont pas dire
que ces ( ) so it toujours court comme
le (i) Kurde, puisque les (i) des izalals
d'après le (aroir/c) rilhme arabe, sont en
clins a des variations. Et c'est pour cette
cause que ces(--) s int quelquefois des
(i) Kurdes.
Si, dans le sud , cet (i) difl'eil de
Kurde ordinaire , ou de ( i ) celte
ne peut provenir que d'une
nuance de couleur vocale el non d'une
nuance dechngement du son qui corres¬
pondrait à un changement de point d'émis¬
1' ( i )
différence
sion de ce son .
.l'enverrai chercher du tosse Diyarbekir,
Une centure pour ta taille et tes flanc»,
Le beau monde comme une perdrix
femelle
comme dans chaque langue, la prononcia¬
tion est plus ou moins dure ou fine.
U.
Celle voyelle correspond loutsi-fail à l'(u}alleniand qui en frainais est
noté par (ou).
Dans certaines contrées on le pro¬
nonce aussi comme les Français.
Ö.
C'est une voyelle unique en
son genre esl un des deux sons qui carac¬
térisent la phonétique Kurde. Pour pou¬
voir bien exprimer le son que donne
cette voyelle il faut traiter en même temps
d'un autre son qui peut être considéré
comme accouplé au premier.
Comme dans loules les langues de
flexion , et particulièrement les langues
aryennes, en Kurde, nue voyelle placée
au commencement d'un mot peut régir
différentes consonnes et ne faire avec
elles qu'une seule syllabe. Par eximplc les
mots: hlur x.var, stûr, krén , slandin ,
bra.ştin .
Lorsque ces consonnes sont le (x)
et le (w) , la voyel e qui les régit les fait
village
prononcer en les amalgamant, comme:
5
xwe, XAvin, xwarin, Xwéli, daxwaz .
Extase, extase, encore exlase.
Parmi ces différents mois prenons
Tu as abandonné les trois tresses
blondes, sur le bois du berceau, tu t'assoupis, (xwe) et essayons de trouver son équiva¬
Tu as brûlé les biens des villageois et lent phonélique dans un mot lrauçnis.
Prenons le mot lran<;ais (oie) et
des voisins.
Tu n brûlé même la couverture de ma ajoutons devant lui un (x) Kurde, nous
avons'xop.qui est le correspondant phoné¬
couche.
Yar, yar, yar... La voix des nobles ne
tique du (xwe). Ainsi que dans les mots:
l'arrivé plus, village!
quoi, bois , loi , choix. Autrement dit, le(oi) arrive à exprimer ce SO'.i Si on le
Celle chanson m'a été communiquépar fait précéder par un (x) Kurde.
(Ç'Çan) fils de (Haco) agha, chef des tribus
Voici la preuve matérielle que ceKurdes de(Hevêrqnn).
son est bien ici que nous le définissions.
Elle peut être considérée comme un Dans quelques mots du dialecte dir
exemple typique du dialecte (Hevérqan),
Nord-Est, chez lesquels ce son a disparu,
q-ie nous avons, sciemment, voulu garder tel
on en trouve un rest.i le (w) du ( x\v ) .
qu'il es(.
Par exemple dans ce dialect le mot(xweş)
Nous ne présentons à nos lecteurs, qu'une
est devenu (weş ) c'est à dire que le (x) a
partie de celle chanson qui contient une dia¬
disparu; mais il ne s'agit pas du (xosl
logue entre les deux amoureux.
tel que le prononcent les Persans, ni di*
Oicrcqel Ctzizàn
Pareille à celle dont, avant l'a irore,
Le mal est à côté.
Ya-, yar, yar... que tu reste en ruine,
Rùpel
10
Notice*
sur
meaur»
st
HAWAR
la
cvutum»
littérature
Kurde»
MEMÈ-ALAN
PREMIÈRE ÉPISODE
La maison des (Alan)
La chanson
commence par une courte
définition du Kurdistan et indique la localité
où se Irouv-iit le royaume occidanlal de
(Memê-AI in) en Kurde ( welfliê-Mexnbi) qui,
mot à mot, veut dir le pays occidanlal.
(xoş) avec un (oibref. Ici que le pronon¬
cent les Turcs.
D'autre part, lorsque la lellre(w'l
est suivie de la voyelle (i ), l'amalgame
est tellement lorle qi:ele(w) adouci par
la voyelle (i) et combiné avec elle produit
presque un nouveau sou. Comme il s'agit
d'un son bref nous l'avons noie par le
(ui et nous avons réservé le(ii) à un son
long . ainsi que nous l'avons déjà indiqué.
De la sorte, nous nous conlormons à
celle régie que le ( - ) sert toujours à la
représentation des sons longs.
Celte voyelle, qui cache en elle une
consonne, lail lire plus lorle les consonnes
qu'elle régit, surtout quelques unes d'entre
elles, ainsi que nous le dirons plus lard.
Nous avons dit que le ( u ) n'est
jamais le son bref de ( ù) , car dans la
phonétique kurde un son de voyelle émis
du même point di l'organe d'articulation
ne peut pis élre tantôt bref , tantôt long.
Une oreille bien exercée à la phonétique
Kurde arrive sans difficulté à saisir ce
point. Cependant on peut en fournir des
preuves qui s'adressent aux yeux cl ne
recourent pas à l'ouie .
Examinons la transformation vocaliqe que subissent certains mots étrangers
en pénétrant la langue Kurde .
Le ( ) arabe et un (ii) bref. Dans
plusieurs mots arabes empruntés à celte
langue, le ( ) se transforme en (i) Kurde,
en raison de manque de (ù) brel dans
I i langue Kurde,- exemple:
( à suivre )
Hejmar 6
Ce pays qui n'est point prévu dans taules
les variantes est défini comme étant au bord de
la mer, dans laquelle aux lointains invisiables,
existaient même des îles ( 1)
Les maîtres de ce pays étaient trois frères
qui répondaient aux noms de(Hiişeng, Behrem,
Feridùn). Tous les troisi étaient des vieillards,
le plus jeune était âgé de (75) ans. Ils étaient
riches mais n'avaient pas d'enfants.
Les princes voyant leur âge avancé, la
mort proche et une énorme richesse devanl eux
décidèrent de partager leurs biens entre les
pauvres du pays et de ne garder pour eux que
le strict nécessaire.
La même nuit tous les Irois firent le
même songe. Dans le pays il y avait, après les
princes, un vieux savant qui possédait une
puissance extraordinaire et qui s'appelait
(Ner(man).
Il avait une liile du nom de
( Gulizer ) belle mais assez âgée et que per¬
sonne n'avait oié demander en marisge.
Un mage avait dit aux princes pendant
leur rêve, allez demander(Gul|z?r)en mariage;
elle donnera le jour à un garçon que vous
nommerez ( Mem ) ; il sera un héritier digne
des (Alan).
Les trois frères après s'é.'re raconté leur
rêve, décidèrent de demander ( Gulizer ) pour
(Hùseng) et le firent.
( Gulizer ) à la fin de la ges.ion donna
le jour à (Memê-Alan) qui fut la joie du pays
entier.
Son père ainsi que ses oncles mirent lous
les soins possibles à bien élever cet héritier
du trône. Ils firent venir pour lui des profes¬
seurs des contrées les plus éloignées.
Dès son bas âge il fut bon tireur, bon
escrimeur et bon cavalier. Son père lui avait
organisé sous le commandement de(13engi)^'2)
une garde spéci.il de i 1500) tireurs d'élite.
Tous jeunes gens et (ils de la noblesse du pays.
( à
suivre)
(1) Les ( dengbèj ) que j'ai questionné à
ce sujet m'ont repoudu qu'ils avaient entendu
dire que ce pays se trouvait autrefois dans le
golfe d'Alexacderelle, et la plupart ne savaient
même pus où se trouvait ce golfe.
(2) (Bengi) est le fils de la tente maternelle
de ( Mem ) et le neveu de son grand père le
savant (Neriman).
HAWAR
Hejmar 6
Rûpel 3
/înenlgori
Mêla yeq ji şair ù zanayên mezin
n navdar yê qurdistané ye .
Navê wî 'Elimed Nişanî bit. Lô bi
navè Melayê Cizerî nas û dengin e.
Mêla di Cizîrê de xwedê daye .
Xwendina wi a pésîn ji, di Cizîrê de
bûye . Piştre ji bona xwendiné i.'i'l bû
Irak , Sûriyê, Misr û Ecemistanê
Berdevqé miré Cizîrê lui. Lé careqê
je enirî û ni bû Diyarlieqré .
.
Mideqe xwe.ş li wé maye, bireq ji
sihrén xwe li Diyarlieqré nivisandiye
Le pa.sé dîsan vegeriya ii hati bû Cizîrê.
Salén xwe di welatê xwedédana xwe de
kedandine.
Bejna melê ne qurt ne drêj, le navin
bû . Rûwé wî girovûr, sipî û sor bû.
.
geleqi çaq e, pê dilê mirov vedihe.
Lé gava ez jiwan re dibêjim qo ez
hej wan diqim bila ji min bawer mehin.
***
Heval heval e, lé bra délai e. Çikas
brayê xwe diqim.
Le gava ezje re dibêjim qo ez hej
wî diqim bila ji min bawer mebe.
ez hej
#
*
*
Ez dilqetî me. Delala min spehî ye,
weq berfê gewr e, weq agira germ e,
rt weq gulan sor e.
Dilê min di cavén wé de dile.
Le gava e/, je re dibêjim qo ez hej
wè diqim, bila ji min bawer mebe.
#
-tf
min hawar e ,
Tu xwe meqe.
Gereq e qo stndûf û merbend,
Hawar e
CiZerl
Melayê
#
Le welatê min, welatê de û bavé
min, welatê qal û qaliqèn min, welatê
miné, şirin, gava ez ji le re dibêjim qo
ez hej te diqim ji min bawer bibe.
©r. Qamiian Ctli Sicdir-S)Can.
qurê
Te zemt meqe.
Gulîyên
qerên qurdau
Di destên loman da ,
Tu xwe meqe lawê
Hawar diqe
min ha were ,
Tu xwe meqe.
Siozau Salûii
Çav û birihén wi reş bûn. Riha \vt
siviq bû. Gulîyên wî ht-.bûn dihatin heta
ber gùhé wi . Por, rih û guliyên \vt
hergav.sehqiiï bûn. Eniya wi lireh, stowê
wî drêj bû .
Révci'ûna wî bi lez bû .
Qefiyeq davét ser serê xwe, yeqe
din ji li ser dipèrnnd. Xeftaneq li ber bû.
Pèlaveqe sor léxiste pèyén xwe.
Eba werdigirt. Hergav bi(|en bû.
Bi dora xwe re. xweş diqir, dilê
xeh|î ji xwe ne dihist.
Mêla di Cizîrê. de cûye rehmetê. Di
taxa Tore di Medresa-sor de veşartf ye.
Tirba melê ziyarelgah e. xelq geleq
kedrê wî dizanin.
Fekehéu Qurdistané dîwana wi bi
destên xwe re digen'iiîn. Hin heytèn wê
ji ber diqin û kesideyèn wè di civatan
do dixwînin.
Tirba melê kenc hati bû ava qirin.
Lô vê pasîyé tirba wi xirab qirine .
Esqerén tirq qôlèn wè sqènaiidin qevirên
dora wè birin û ji xwe re qui;ên tifiqan
rèqirin.
Dîwana tnelô li Berlin û li Stenbolô
hatiye çap qirin. Bi destên xelqi re geleq
nisxeyèn destnivîs hene .
Mêla ji zmanê xwe pêve bi farisî,
erebî û bi tirqî ji dizanî bù.
Ber destên wi geleq fekeh lu xwedt
hrtne. Soin: navdar Fckchè-leyrau jt. ji
fekehên melê bû .
Sicrtqei CLzizdn
Hejmar 6
HAWAR
Rûpel 4
nas ne qir. Çiroqa ava qirinagund je re got.
QURDEWARI
Qurde ta (|ey bi xaber bi, nustinet bèari ye
Wasiley dwa rjewtinet imroqe her bi qari ye.
Seyri em kewmane qe i;ûn bûn û îsta bûn be ri
lïeyl e bo_ tu wa esîri boy te ebd û car! ye.
Itilaki ger
neqey lem cehle xot rizqar nedey
rojet kelbe be xwe is ii nûşet zarî ye.
Paşe
Niwero ye
Zulmeti şew
helse étir bergi si.stî
daqene
wa be ser çù we'deyi wişyarî ye.
Rèynezanî
berbidew rèc[ey mearif bigre ber
Neşlimanet zor qe sasew jinî her xembari ye.
ket'i umîdi ser bexweyî ked neqey
Qurdewarî zendewew mihtaci litli barî ye.
Bè(|esa
Rovî qent û le. vegerand:
Uextreşo diqo. hetanî qotu qizirô vi gundî yi û taji ji
qefxwèyê wî ye.ev gund tucar
ava na'ne .
Miroveq bi rê ve diçû.
Rasti mareqi bat. Mar qeti lui"
bin qevireqi mezin. Nediqari
brt derqeve, ne jî bilive. Dilè
mirov pêve ma. Xwe da ber
qevirî, qevir raqir û ew xelas
qir.
êrai/ii 9ièqci
V/Z
e?
U
(ÛÛM
Di gundeqî xerab de.dîqeq hilqişiya
bit ser diwarè xanîqi û banq dida.
Roviyeq daborî, xwe da berdiwôr
û deng li diqî qir ù got:
Qeqo, diqo ci diqî hir ?
Dtq le vegerand û got :
Roviyo ma tu nabînî gundê me
xerab bûye, Ez jî bang didim, dixwazim
çend gundî û cotqaran bidim hev û gundè
xwe ji nû ve ava biqim.
Heqe welê ye, ma tu nizanî qo
ez jl cotqareqi qêrhatî me , de were
ciheqî nîşani min biqe, ji xwe re qoxeqê
ava biqim û dest bi xebatê biqim.
Diq kail bû, qet pèsîyè, rovî da
pey , qo herin niq qefxwèyê gund ji rovî
re erdeqî bibijêrin.
Dîqdanehati bû, di ser diwaran re
derbfls dibû, diçû.
Mar xwe da weşand, ser zlqéxwe rabû û drèjî wi qir. Bf
wî vedaya. Mirovî got:
Maro, heyran , ma çawan dibe ,
min tu ji mirinê xelas qirî, lu dixwazî
min biquji
Marî got:
Ma ji mèj ve em ne dijminên
hev in, ezè bi te vedim .
Mirov qir ne qir, mar je nedigeriya..
Paşi, gote wî :
Ket mebit em herin ji ekilrcendeqî
bipirsin.
Mar Kaîl bû. il dan rê. Gaveqè
çûn rastî rovîqî hatin. Mesela xwe je re
gotin. Rovî li mirovî fedqiri û qent.
Pişlre gote wan:
Divêt ez cih bibînim qo biqarimr
kerara xwe bidim. Şûn da vegeriyan ii
hatin ber qevirî.
Kovi ji mirov re got:
Tu qevirî raqe.
Ewî ew raqir. Rovî ji marî re got:
Tu ji biqeve bin.
Mar qete bin û mirov qevir berdasei\
Bîsteqê man, rovî deng ne diqir.
Marî got:
Gava gehişlin qavileqê, dîq xwe
Roviyo qanî kerara te, ez di
dahilauî deng li qelxwê qir.
bin qevirî de pelixîm .
Qelxwè rabû, rovî dît.
Mirov dil diqir qo hère. Rovi xweQelxwêyô to tajiyeqt fêris bû. Rovî li buwara wî girt û got :
i>az da, tajî qet pey, da heta quna wi.
Careqe din.vi qevirî ji cihé wî rameqe.Sibetir rovi dîsan daborî. Diq ew |
Çiroqbèj
HAWAR
Hejmar (i
Rûpel 5
Jl Zîn û Mem
"'nîşija min li ser balgè, serè min,
di nav qefa destè min î paldayî. linge
n.in i rastè bi erdève uirani; destè min i
çep.': li ser ronga linge min i <;epè. lui...
lu pêve min xwe winda qir hişê min ji
scré min i;û, qetim hnjarè xewn û xeyalan.
1
1
qomin.lijéré xwe, li deryayê
qir, ngireqî bi gûr , pétên wé
liilt-'u ii datèn, çavên min jilier ruhniya
wi': vene di bûn; tirèjan davitin roniqa
Gava
méze
çav.'ii min...
Di nav deryayê: de agir: ugireqi
wisan bi silorî... ma tu car tè bira tu
qesiV Min serê xwe ji deryayê bilind qir
ii li jor mùze qir, Héveq c.-irde.şevi.. bi
min re qcuiya il là xapaadina min re
mizmizi ... ii got:
Lo lawiqé délai ; ma ne nu lu
ji vè héhisiyè hişyar bibi? Ev, kedereq e
ez li bende te me...
Tu dikclili, min germi date, bi germa
min lu ji xirina mirinê xelas bûyî. De:
rab : ji l'ôyiya min re berdélvan bihe!
Lé ti-steq heye divè i|o ez ji veneserim, min çèyè bile qir ne ji bona
te , belqi ji bona xwe...
Belê, Min tu dit nedit, bJhenidi
xwe varkilim.bejn û bala te,ez lièhis qirim.
Ma riman nabèjim '.' a b'- hiş ezim!..
Lawiqé min ez hêvîna te me!!
***
tè
bira min
Firdews e divaré ap û xwalan
nivina bav ii qalan
Axa wè
Bo/.èrnwan û zinè xwesren£
Mem lez dihezi ser ewr û ser meng
Ser
#*#
Herê,
Uicle û Ferai û ava Xabûr
Dengin .. di ser dinê de rneshûr
lirnin sarbû,
diricilîm, dilerizim...
Ew serma ne ji kes a erdê, ne ji pûqa
berfê, ne ji ji borinaba ii baranê bû . cw
serma, ji bèqesiyê, ûji rebeniyè bû...
Xwîua minhişq bûbû.h.'Vè ter qir
û bi serda dibéji ez, hêvîna le me.
Ba;ar il gund û kesr û burcan
Gî dilxwesi ne In şevk û şadau
Ava ye bi reng
erd ii dinê
Ser
û
dewlcmend c
j:
bèmenend e
lier cih bi eşir û qaniyè i raq
Hèl.na welat û sadîyeq' paq
lion, Tcbax , Tirmeh,
Nisan
û
Adar
Gulan û col û bazar
lier rûj û helti h'-v û salan
Diroqa welat o rûpelên wan
Bav û qui' û qcç û mam û pismam
Pismam mirin di şopa dotmam
mirovên hev bû';i.
Yeq ji ne cuda hemî ji tev bun
Qurdmanc teva
Colqar û şivnn bi qen qirin şor
Ser mêrg û zewi û solinè sor
û ga û goliqên reş
Gam'ş il medeq gedeq hemî ges
Parone
Hogeç û bizin û berx il nogen
We(| av û co sipi û rewşen
Cih cih bi bihuşt zmanê qurdi
Cih cih bi mekam û zarê qurdi
Ava ye welatê qurd û qurdan
Gencine ye Zin û rav.' Alan.
S>r.
kamiran 5ÎU 93i4ir-3Can
min dilqir, dest bi galgalan biqim, Lô ci
bibinim
: min dit, ji koziya baqur û roava
Gelo ez rivé wè bibim? Devê. min
nagi.'re il hêv li bende cuhaba min e. Lo, ewreqi i eş , bi mij û xumam bi lez ù
xwedê, ez ci vegerînim ? qo hêva xwe bez gihîşte ser hêva min. Gotina min
dikiriqa min de ma. Hêv, reş di xenikî..
dilxweş biqim .
(Ji xewê veciniklm)
Damaré livinè iiete zimanê min, |
HAWAR
Rûpel 0
Hejmar 6
herla (g) têt nîsau qirin di hin
zmanên arî de ji heye, weqî niho
elman vî dengi bi (ch) nîşan diqin.
Lé milelén din, weq yùnan , bi ( x )
diniminin .
Ev herfa lia di hin ellabéyan de,
weq ya frensizan, du dengan bihev re
dinimînc û dide xwendin, yanî dengeqi
wé dutaqî heye.
de bi
6
Herdi'lèu wan di elfabèva crehi de
ev
m
J
3
g
.><?
Ev lie l lierdèla (j.):\ eiebîye.
Dengê vê berfê di fransizî bi ( ch ) , di
elmani bi (seh) û di ingliziyè de bi (sh)
têt nişaii qirin.
.Ii ïierlén latînî ji boni nişanqirina
vi dengi di destê' me de tu herf ne ma
bûn. Gora dcslûrcqe me divîya bù qo
em b' Iierlèn hevedudanî emel tneqin.
Des'ûra me u pèsin em dixistin nîzingi
elfabeya tirqai.
.Ii hèla din cihderqa vi dengî
geleq ni/.ingi cihderqa Iicrfa (s) ye.
Milelén qo di /manê wan de ev
deng nlne li ş ina wi (s) dibêjin.
Di zmané yûnanî de (s) nine. Ji
lewra yûnanîyèn i|o nû dest bi Irensiziyû
S
diqin şina
( chanihrc-şambr )
(sambr)
dibêjin ù piisa (pasa) (pasa) dixwînin.
Di encamé (le
me ev deng.
weq
tirqan, bi vê ïierfé nişan qir.
Ji xwe ev .şiql di elfa'ièya xelqè
romanyayè de. ji niéj ve bcliû.
X
Ev dengê qo di ellabêya erebî
Ax I Ax I Gewra min , rinda min.
dilqeliya min . Tu bi ci lewni téi xewna
min ?
Ew. ne Newn bû. Ew, ne xeyal bù.
Ew. ne h v bù .
Ew. ser hatîyeq kewimi, gewra
min. rinda min, dilqeliya min lui. Ewré
res ji di ziiiim qib:i.
Milsido, cwrol le 'leslé min ji gewra min
qir, û gotina min a dawî ji , di kuiqa
miu de hişt .
Fz, niho bi ax ù qeser, bi Uirîneqe
bilind dikirim :
Şermesar im ! gewra min . Ez ji
liévinè le goriyé le i c;indayè te me !!
3icdiican
Her.veqi:
Alexandre
Aleksandre
Exemple
Egzemple
Ji ber qo dengê wè é dùlaqîji me
re ne gereq bù , me ev herla ha weq
yûnanan û hin milelén din ji bona nişanqirina dengê (r) existe nav" ellabêya xwe.
Q. k
Dengên qo di erebiyè de
bi ( j) ii ( O ni.şan diqin ù ji hev bi
geleqi cihê ne di zmanê me dejî cihê
cilié peyda diliin.
Digel vê hindi'' (j) a qurdi ji ya
eielù iicrmtir ii si vi< | tir e. Mirov diqare
bibèjc qo ( j ) a me nizing. wé ( k | yè
ye qo di pirsa ( kristal ) de têt ditin ù
frensiz (cristal) dinivisinin.
Ji bona nişanqirina van dengan di
destê me de du ïierf hene: (q) ù (k).
Gelo bi qîjqê dengê pésqi ii bî qijqè
dengê paşqî divêt bête ni.şan qirin.
Deng weqî ji p'.şiya dévé mirov
derdlqeve pê.sqi ùgavaji pi.sîyé de:diqeve
pnsqî
ye.
Herweqi ( j ) paşqi ii ( d ) pêşqi ye.
Ji ber qo dengé ( j ) ji kinqè û
dengè( j) ji p'şiya wî derdiqeve.
Di zmanê frensizî, ehnanî ù di liinén
dinde(((ii) dengeqi dide qo rast bi rast
deng.'' wé (d)yèye qo di pirsa (qar - X)
de tel biliistin.
Xelqê Es ira lièrlî ji i.arveqè re ca¬
rinan (qurt) dibéji.i. Di zmanê frensizî de
ji (quart) heye û mana wè ji çaryeq e .
Tinê frensiz (l) ya pasîn naxwinin
ù weq (qar -A')
a qurdmanci bè (t)
diaxwinin. Di van du pirsan de dengê
(qu) a frensiz il (q) a qurdi weq hev in ù
di lu lîştide ji yeq hev ne cuda, ne qêm,
ne zède no.
(diimahiq heye)
\m*
^*
^v\j
iSj. L y
^S\i \jiX
çiriyaberè
payiza navin
j\i\if.jS.
payiza pasîn
^A^
Av\ An
jfi.% j.Wl 'Ici _y b'Ijî^y'UJi!
^.Li^jll
i'irîya paş'3
J/* ûX
£yj\»
releva berê
zivistana pôsin
JUI ùyf
çeleya pa.sé
ùui ut_o
ii^r
gecoq
^^u Ujit-ii i^ici j,iVi t»j ^» _»/m
LJijbi-l ^-tf
zivistana navin
.zivistana pa.sin
»Lc^i j- ôWy ïiijSsji -uni v^1
Il (jtfU- ^f» (Jlill
jltVI I-- \*~\ jtfl Ç_y\ IA*J . U^tf
.^àll »Vr\
si bat
r v$\ -va
ilJI ^-il i-
adar
buhara pê.şîn
jwd
Cf3
în
buhara navin
nisan
A-C1
^jji
cri1*
embih
yeqsemb
ùi~\ bV:
au*
buhara pasîn
gulau
J'jtj*
ÙÇÎVI I
»\Î5»ill
V..jVl
^1
diisemb
sê.şemb
(jj-JU» uu
Iiizèran
havîna pèsin
33*
^fc U.SU
lirnieh
havîna navin
)
varşemh
pêucŞ'mb
tebax
havîna paşîn
Al
5
C»U
^..<J 1*^.1 j/v^^l
ut ' ^y}*
payiza pèsin
flon
Vw;*
M*
JS'
*j y
jj JJCa ,9
Cjtjy
Ak_) Uj ^ji ir* >*-** I À» ' *>jJ.I
Cif u^i
_
yfö* j\ ) 'iAi» Jjö ùyJîU (
nascI'rin
(
bU ,_> JjVl 3jJ| j ^jTi si
OL-^BI 3yy Jl (jry J^i 4> 4_.il ^lfll
( jljU )
( *!V ) Mu.
_; jLi.' L-x* ) "}_.
j^JI
<^Jiil *âl jy_-«
.1
lewma
ùLSJI
heyin
j
(jl(ojljl
Obyll 4p__X.ll 4ilHi i) Vl JL>- ^i'
l«U ( _^»\ijOI ) (_j** JLÂj t/j
pronivîs
<_X_i_
( ^u'vi .1 j-Sfi ) wu*.
_J
\j\ yi- ' O^jU' Jo-Ai ij ô _,c J*i J>\ a\ jilJI
bingeh
U:U j
__,___£
J*
t i-i J\
4iUl 4pj>0l Obyil eJ.» JyJcS \iyf~
f
jl t iJk«II | j* y ijL_ft| t tjjj-
tavil
)
teqûz
*_*- JL,m ö yJI 4^1 j Vl JUi ùi] rj-^-»-
rewa I
l> I_jJ^Wj jl ^1 y»- iy y y ( Î3yJJ>y )
ûisdii i a» j ^u
^jj>
(/U~i ,j*( öU ) j>( l/)
armanc
ç5U j.ij
awavê xebatê
j*v.>u.,jiaJCuo1jr [ g^a',
jJi J -.jdii j* J i; ^
illoJ.->j!
])e|.délq
jJ
jj-^U ;bl jù ( -Ay^) { ferliengoq
3\*J\<£j. iS3 ly^y* iS**
j\i ayi 3 à}\i) jA>i Sté*
Cf.3^.3 ^Ay
<lA>^ 3
ls-»»*
'jf&i JIjO-I .ulu j hevxistina zmanan
à* J^. 3y
j3jJ~"£-yT'i]' jjl<-: ifiJ*33 A
u^-i'l UU.« (oCJJ» J) j
Ji ^_/_ö- IJ u
jf i .Jj 3 Ji «__Ji
jUj vli3>U- JW j ^____j jlyi
\,l>y
*")3<~J<y3 *S Aiy
A\y y* Cj)3
3*
>&.
J>;
eju
.Ê==
«J^jJ
l_«l 4) ,5
>y*
<£y
>33
>j\Âss.t JU
>'v> lis*
y)
L>y*y
^3**r
ij (i-O *^L-j£^-"U JLÎl» CX 5*" J-^T LS
<J*3
(£_- Vî j_» ^ jViJic <_A.l- cA'3^- 3\*y<J,t}'**A*
'fy V7 ^"~i ^->
LJ Ij &jy3
y^jJ>3 A)^3 ttf J
S"*3^
iî\yj.y
^ *"^"i
ju>- jUi 3 » j'y- j ù> u»^ jV; j JVfA- 4>
Ujj^j il.^LjjJ.
^j jij^AîljljU jl jij..j
'* Ô 333
y y
v_UV»J
O.5 t}-} d"* à*-*
^ J f iSy QJ
A^i jj <£y~ j.^,
<°
^J&jixfj- Sijf\jy
«w
' jlcl)
..
iju.*
'i__,5
^.y*-*
y*- 3^.3^=="
JA
4^i-Jj-ii
Si
p\j
Cf. y. 3
y>- 3(£j
"}r> ^.3 ^3j.
f j' li O^5 ô'-j'jj A j\y
)y? &3 -*33 ^ySf
3*33 Cf.
y- y*- <3 ö^Mi ûb\5
ùl »>- t^l 4j 4j t£jlj 1_}__JS
j^-f? ;: l»
^"
^J\y.3
jl_*J jt j»jJ ^iJ
4Î_JÎ
^J_y. 3y\33y. y. 3 ^3*-^-^
L.,) (JîJ l£j; à: jfy Ùy A>-
dj333 (iL.->-J- ay* iijl>.
L>-
Ù^*jf &\> J>.3 S j'jt-J
jl^i-ii_î> tSy. if y aj-ai-i
.."r-1 * b **
ftj"J
jL ifi \ if,fy-i <Sj3j Jl 33 ')
_J ȕtj
0k>.
->\yt3 Js'-yty^-y. ^
oj
jij
&*
_j
<j-k y>~
j^ii 3 Jj>- «-^j; O*.}
CJ-K ,y 4p ^J_y C^l^i*
J»JV
a\lZpt
jl_J>j iiyf.3 jy- aSj A*
À> 3 33J. <^A>.3 {\ JJ»J
jl__«- *y3 (jAi 3 <şAf
jb 3jy3
A>\
»»ii 3
Jöa ctiiLJ Asti
*-?
-y ^
^3^3; »j'j*
<__»
<5jjJ
Ta Jy
Vu;*
SjV>
iSy 3* 3 y)3ayi\ 3 y * W'-i.jli » y jl»
' Oj) hy
\>)3i 1J3
vj p
lJj^j A*
1Ş3
iJyj 'S if' <p jljU-U iijlji3- * 3À(Jy-i iy (S y y* 'o * isf u"^*-
Ol» tSj^ii-b ' 3>;*
^3 v *^*Ji^»
IAÏS 3} 3>i£3° * *i ' Jy S
y
Cf-3-f 3^-A'
' 4iL JjAi
' (jîjâj
^il, . \fji ,Jj jLa
*f
' cy-^y. <J y-Aïs- j ùy* < ' c^ S* ~
.
' l
* 4Lj >3y
Ji
f <ifj>)y
<
1S3
J~L> »
j» \i ay
ùy *y>(i ' iS j jb 3 y JÎL» jU
J _**->-> " 0-y "jl J ^=J" S?3'
' ùh <iy » jw_ ' J3 3 isf Ji Jsy
^^
\ay> \*f 4j'a;L iJjc» cjâ-':J'5 j**) Cff^j
Ijlj ejjjJ iil__.» (J_4j»\
<0->-^ JL/ t/y
l__»_>l
jj»__»5<J
iJej,
' * öj*> o-ij J vV
jjp 4i'jlij_^- jD jT l-O-i Ij.» 02
iJjljî Jj ^1 IuLj IJûijL. ^^j 0^3 y
' *±i»p\y\ y ^y' y è-M **"J Cy>*
Ijlj jj'T'jlC:*--^ O;^. ^j t^jjl j5* i
<£yS _/ i/\» 3 j\fi \3iy
.
. <?" »
<~>y °f3j'3
»
b»_^j- '
tjjjio »». ipy JA y3^A 4iU^^«« ^ «Jj»1'.
-
J3j
L_u>'l>'j Jl» <>y
'<L)f a ji$ jUj" J,j
J: jf yyfir ^Ai-3^
<-K
jljb ^k^ jj j ' ùj_ ù° jjJ J~3* JJ» »^>-
p \j _jl <_?jl
if, *l\.i (Sj o
iy~~ ' y \*y- y^ >3y3 Cf. *S y
py S^i j3) j\*
<
"
<Sy3
Cf.
y y1 *»L»lj» J&
i t^-^j ^»- öi.r» J-S:* J-^t*
<sy>
J3J Oijî Cy-& I ^*-i3 ">* (J Vj^uijXj
~
<%>»ii »i
1-
o
«ji- ij\»jbO _)lj 1^4 ^yy.iy^-f
Cjy <£j\*
! y. J3>
ù_j-i (j»^»-
j\^ ^X jy. y ùlj lj,i- iîj_/ jj-.l t^JiJ^-
*
(_Îj>>j ** ' ù^\yj>3 o-*?- *iy}^* û'-J ù^3333
y- ^ ->3y
^ys <^>f<£3 y y ^}\ jK ^3- y^ >>> ^j 'y^-^
.J »3*- J33 ' »y* y
{S 3 ji>-
>
j iSyS J < ù* O »jl»-
\<sf>,3J- y. 3 y. Jy~<-*\
\M*
,v\*
ijUjU- 1 ùloU ,jljJ_j- i jyjy-3 f
W
\jlj\-_j I
S^J* ^ ' yj*'*3 ù\33*l ù^3 ^* y
c? <s\y
JjbjsJ '-y f->l>
ùy* y.3* ** ^ Cj3:;~3 ùy
'
ijry ) J^-^y ->^-' ùi;1j^3 3 ^.
iïyyisfj jU^S^ ' ^-» Wr iS^ i^j4 J33 3 ^jJ*;y* y j»r_H L-j j" ' *i
^y.*]X'3 \3i\fj J^-Jtl ^jîU 3jy
(
^iCiU ô_ji_ijlXj j J J iijoL^-J jWâj j_u ij j j
-1 333 \* {<£.*\* ) J ( u-i-3-)! )
il^j»i ,_/»Lij j J \ if. jL; y Î3) L-Cl \
jVi CjS-X À
Ay\? *S\J^Js.\
ll^y-Xij jJJ 4>-
*
AÀf 3 jC Jbj _S l> ^J
'
c5_^iUJ; 4j y\Ji i-> ji i^j (^Ji- 4J> (__}^-J»
?
A\Vj3j 3 y yf
4j . 4_» 4i
,.
7
4)1
_j
ijlaj j\i4,'t 4;<_£jAi 4i l ijU-î 4i 4 o ",i 4) f jl »»
^.^5 ' "J^ -^
O-) ^
4>-o )
4iijU^.il ? j. öb^- !> o>
( es-^/ ) W j- <£y L.-tlij
o. 4i j4» lJ.Aj.1 _)IJ..i4!4>
;
ûji jIj ? ilii* (jlji 4_-j u? j» jlj! 4>- Jiï
O-^-5 <J3*
<$) Ùy SjS- j\>.
_iji» Ol ,j_.)
__,T
b ô'j ^y*
ù'iy
jû-o »»-i
--
jy 4Î f-£
3'. **
il* J-»^ Jlj y il*? jj
*
^-:-lj
ilr"-^ '-""'jJ 4jl»_y»b» j^-» J li~-û
<L**-yZ*>*} lj_ji-j y <_> O-o ô> <^yf
'
ùy ijlijJ
\y**ç-3 4U llA X.; Z-"* Cff*3
<-^o <S3 (J-i * ijO
jlj i^sU JxA <U
i>.0ij jJjL
ojlîj)
|»4j
J^Jiy
ijti 4iU-(^;j j»"jb 4il 3 ijjj jT oj_j 41
1
y^ ' Ju o_) 4; 4î_j a3 A} idlj'i Ajli-
"
il)jj> "^i j *> SjjJ ij-iùu 4)
y_ c5i a 3 i£p
4!
j 41 4Î
'__>'-
1
I jlj.*
4| <l_) <j*
o_) o ,«.i 4ii
a
J
y
i^i ,_y ,j jy <!
* * ii3y) i}\ y 4J (_»_j>- (jJ y 4) J-j£
iS )y33<~ J
:^j j,*' i j/^ J_y <* J^
i_joj_.»rJ 4Xj oij 4Î f ÛJOj
iejfib,. 3j^>
t£<S y 4h2j4I I j4Xiei j4ju_ oi" '
*33*y di
D
oijvA 4i
! y,» lil^' jjj /^ <» jjj
(jlj U__£jJb J^r " Ij4>-I;,_yr J-j \0'\j(J3*3-y-l3
(jjsl jj^jlp.
J ûUiUj A~ 4i iSijp t54iUi <-Jl) 4>- ^1 j
* viiu_- t i?-y J c£_}l * ùjJ
»->U,Jj.
4j ^
J
.
p. i_> eSjjl ' ij_ç» 4* J?U- O
\J__,J
'oijp
(ju-i-i {J'jy Lj j
J"» ' i£iy3 _vUi ijlîCl) jjl \>p
l£*J
(___^
(_£jj;t-i 4>
i-lii'j «S
jJXii b
-r
<X--J J
"
ùji i_Jdj
lj-*iv_î . .;. j >» -/ Jli j ^-.. (_; j _i l
j 4>- oj o_j<i
^ j^3y Jy. jy j5Cij j& \ylfj J?
3&J.3 <S'3^ Cf'f ô'_» Cfy* 3 öl y &-*3
\M*
\
. *»*«e-
-¤}»»«-.
mr
>U
Or
JU
^/"^
Lp_/Liiy'
jjCiliajlîjJ
t jl
j>
Jl jy fj3 * '4:ljjlJj__r
|«4i*
4i!j Ck!_) *,j ai j4j j 4i 4* p jljl*
iSaij *JI0 ' jl
jl
: »i4j 1J33*
4j'l
»
4) 4;uo
joJb 4<U4J_J 4," AA<ij3j aAi <_£(_} *-»J*i
y*y iJ ^j"
4j <_£4il_j 4j'j 4i 4__j_i
4j ajVtp
(j-j^-; *</ J> li (_}-i J>:--y* Jj;
|«4/'
' " ajAi S~i3^\j \y \ijy
J jL:»_...»__,4A
^___jlj_
«S
i_J 1_J
jljU
S jl'
ai SCpjjJ J j* 4»
ljj\
<JJJJ (jîij 4j jjli
<0
jljl*
t£p\>
!
jljl* J»}-? -o jle*
' " ' oj oj oi
4I
'Af
A)
jAS-j j6 3X y fj
4j ( t_ç4__4_i) i^4iijj^ft ojlîjj
l 0 j 0 j oi 4:p iii_ij J-
J jIj'I j ^J
<i (J-»i
t oj oj oi Aîy L* dUi 4! t£4j 4_j j4»
e.
jljl»
''
a) 4j
f*îyiy
:
41
J c54! lijfclj' (^oj <f} ^ 3* ->'-^ *
«:iiio_«4j JA~ 1J33J aii ij,p
Jljl»j4»
J~j 4i- m i ji-l ' o j ^-i'j^r
O Zs~">*
' I J4\j Si <=- 4! j jlj ji- 4lti aj A-yy£
<--> >
>-
y G 4* (oj4^ jjjjy
j 4i 4-JJ i j I jl»
( 4! AaS ) |.4Î joJb Jj4«>
»y*y3y 3y^> v
l£j-0 AlSjijp
?
!
J"
u
y 1 41
4» 4! dXi 3M
4*
^3s-Ş S Ai^ 333
jljl*
Û> 33*?. 3° 33 *J
4i
\
j
t£j ,i ù_--jj 'J* jD 4J 4-4 ,»4I4Ï t ij4i-_)1,i ,ji\j p
-
f
>!__>>.
y.
j »~_.-l 4\_j°J lil j J 4j'jJ
«ils L>y *' t£<^y
<-4jl
(jU-ji4jj
(JŞj-J>'
jljl* : jljL*
tiljji^
l£jj)
' ' " C? joi Alii
41 A3
4j «OU : jljU
(iij- * ^3^333 y*** 333 ii"'jBJ*'
a) Ai
" "
ijf
<^l^O(_j_ti(_5>-|.V4jtj.4!lp (Jîjjjlji
<S^3\y. )^-& <i LAjy<£'3 \ Î3°3 if -Ai 4j
l£o o j
4jI_"» ojïji
*3y,33^>_iS ^"*^y C^ *i ' "3^3ji *~^y *i (5 *i
J.jl-
_Joj ( ijj^
t oJ o j oi 4j jjW liA-l
4j
(__çU_J_»
4-iji-
\_JL<> 4I (_?oj_Ui j4A
oj p«5 J%-A 4X_J 4» iia3 jl_- JjjJ J ij j>
Iij4>-
4I
t
<oVj __j\
>-
^jiu 4! 4JL» 4A-U-L j
4)
lil j
_>*" D,> *1 *S-*" 4i : jljl*
iJ oi oj_j 4)
C
(Sy-\ (Sy. *3'>- iJ'* !*
...^o ^.J
1
: oi. a 3. <A3pa
.
.»'... 3y 4*
.. 4i
.
i\
<£j\*
L»-i
jLfl
1
4J
jL »J 3 ti 33i t?4j'u- 43 3 *Jj 4j 4__Ji jljU
L$Jj\~* M^cjc?
jU>
(S3y a-) y
\r
0-
1
i-ià^tis2^v»5^'
4^i'^,j'/Vi'_>^>CLr'^ij_-'i;-v(r>
cO^
<r"
-JU"
*p>
^\ii\
^liriili^ j^Jb^, jjl jJIjsO*. ;W
j U_» Ml Ji* j_* Jj
o
il! i
l
.
.iliy
».
<iii}
1
îiT-b ii- ,_/
«^J»
Jjr *=- <^
_Xy
J -ir1
V ->' ù*
ii y V :> - jio
=
J'J>0"
*-"'J*:-_»*
iSJy J->yr"
3»i*^'Cf
<#J5-
">
&} t- - iiJr-i>J>v" -»jr *-.-»'«ip
;ju ji-l w*A-» r*t ÛjC" jl
-^ O^-l jU
\Ji,'J
\
atfo-
~3+i«r«~
-
iw
>U *
ffr
JU
_-r*;
Ji-/UlV
sjè^
(JAUJU«*>-
Jf
J-_»J
«-liiji^Li
jljU
ir^^y
tjry Jl jjj
j^>^
-^jyjjL.
i
V. jA ù*j
j*
i£j jr ti>
_*?«*-£
Jjjj «*{->
ûli-jJb * P * _J Jj-J
«il_4J- JjJ
jU <^jA»
'
jJLi »ijb- W*
ùfic*)
«j'jij^jjO
jU-j^i
p
&f\JA\
>.
JpjU
tfjijUbjjj
ç> tfjVJL* ^liS^
jU-_s>>J
^-v.
_2*Li jlj y
.jljU
Cs.p-y%
yj^iiP
csjlj <o jj
juiljû»
^jIU^-
i»
ivrt Lj-^-ij. J>J^J"
»
\t»\
SAL 1
HEJMAR
7
PÈNCSEMB
25Tebax
1932
Qovara Qurdi
*
Revue Kurde
%a-sore
Qurdma;ic Kenc in
Cemilè Haco
Le Hawarda
Edeliiyaù Qurdî
Mêrê, min
Cem.lè Haco
C.A. Bedir-Xan
Sérier
Hevindè Sorî
Dr.Q. A. Bedir-Xan
Cewabnamc
Zarê Qurdmanci
Mîso û Xido
Flfabèya Qurdi
Ferhengo |
Helîm Rifkî
Hawar
Hereqol Azizan
C. A. Bedir-Xan
Hereqol Azizan
Birîn
Ey Fecr
Dr.Q. A. Bedir-Xan
Lawiqé Qurd
Kedrican
Hesinqer
Delalê Eysè
Stranvan
Stert ohemLifi
0 Belle Aïche
Fables
Vemè-Alan
L'Alphabet Km de
Hereqol Azîzan
Hereqol .Azizan
C. A. Bedir-Khan
«
çapxana tereRi
.
SAM
1932
«
«
«
QITÊBXANA
HAWARÊ
-:..»
a
le
Mëznnm ISUmbêym Qnxût
i-eniiè
sur la ipn a lie! Kurde
\emihmdi
I2,;i0 K.
i-einii'
adeti
Noie
Bi
Bi
Ii
bona
%~.
-S/ ~/t*/r;
spécialiste
ilhèt h.kè
derve
des jialadiks
VENERIENNES
posté
bi
K.
ser
S.
S.
bèt
xistin.
m. a? jiïUb
intkrnks
ET iNF.tMTïLKS
_jma*
E
10
i/aft»
.l.lipoiw
Frères
y o u û i y e
Inscription sur tous les mi'tuu.r Gra¬
vure coloriée, pancartes et t<d>lt'itu.r en cuiv¬
re. Imj'rcs.sioii de cartes et autres en relief,
suivant les procédés les plus ivodernes.
Damas
Malel; Uuht
Abonnements
Pour li Syrie, la Turquie, la Perse
l'Irak el les piys du Caucase:
1
an
KU)
P.
ii mois
110
lr.
4 mois
10
P.
Pour tous .-mires r>a>s:
1
an
1f>0
1'.
Qirîyarîya Qomelê
;
.
|
j
mois
"0 1'.
i
4 ninis
lit) P.
i
Adresser to, de demande u d'uecteur
propriétaire- F.mir l). A. fJedir-Kli: n
i',
Damas: Quartier Kurde
Ji bona Sûrîya, Tiiqiya. Ecemistan,
!r.ik û welalèn kevkasê :
lqi
500 kirû.ş-sûi'î 100 frenq
Seşmeh'.î .'100 kirïs-stïrî
\\(\ frenq
Çarmebqî 200 kirûş-sûrî
40 frenq
.Ii l'O'i'i welatên (lin
Salqi
lfirt Frenq
S
:
Frenq
Frenq
Hertişt bi navê xweyî têne şandin:
£am Taxa Qurdan
Sesmeliqî
90
60
(,' irineûqî
:
SAL
HEJMAR '/
1
25 Tebax
PÊNCŞEMIi
Qovara Qurdi
*
1032
Bévue Kurde
m
in
Qurd Kenc in û xwina wan henii din? Ew sêst heflê zêr ji civata xêrî
namiis, riimi'l û cisarcle. Ji lewra wilo re bit em diqarin sed zaroqi pê bidin
radibin hcvdu diqujin û mol'ai hev dixun. xwendin. Ji ber qo ewê dibistana bîne
Yeq ji wan ser.'1 xwe ji êdin devê derîyê me. Mesrel li zaro.|un naçe.
Tu lişl ji, mirovan zana naqe ji
re nalewine. Ji her qo cave xwe di vi
xwcndinê
pêve.
işi du veqirin e. Çixorlê (|0 nû radibe,
Cemilé-3taci>
(;avê xwe li k°n "iyê digerine lier dilu'ne
Cemilè
HaCO
Nivisevanê
benda jorln
mêrê Kenc û meşhiir qo xclq pesnê wi
Cemîlê Haco
dide ew e qo mêran diquje û tal.inan Cemîlê Haco ye. Gelo
ditine û serê xwe ji berbère xwe re qiy e. Ciwan e, pir e, li qû diqîjin dibis¬
tanê de xwendiye.
nalewine.
Herweqi di encamê de qifs bibit
F.w xort ji radibe dest bi qu.ştin,
li 'jaye qo em biqevin pêvan pirsiyariyan
talan ii berberiyê diqe ii xebateqe
ù li wan vegerinin. '
zo;- dixebite rima qo j ' re pesn e. Heçî
Cemîlê Haco xorieqi bisl, bisl û yeq
mêrê qurd e qo qele isqi ber dixwaze
sali ye, ne qeliye tu dibislanan, û ber destè
qo Ii pêşiya hevalan be. Pir caran ji em
lu qesî de ne bisalan ne bi mehati ne
dibîniu qo yeqî qurd bi rend lievaluii
xwendiye, ji jizmanê xwe pêve bi lu
re
([o ne ji melelê wi
diqeve isqî,
zmanan ji nizanit ,
ger xwendin be, n.êrani be, ger hcmali
Cemilê Haco qurdmancê pêşin e
be, ewê qurd li pê.şiya hevalên xwe he¬
qo xwendin û nivîsandinê bi ellabêya
mîyan c. Çima tebiel ii cisarelê wi kc- zmanê xwe û bê ariqariya zmananên din
bûl naqe qo qes Ii pêsiya wi bibe.
elimiiye.
Heqe miletê qurd ji mina van
Di sala Hezar û nehsed û sih de,
miletên din qo îrû pi'.şdu m'ine, zana ji ber qo em derbasî xetê bû bûn hiqû bûne d"' dîsan li pêşiya hevalan hemî¬ melê em anî bûn Ş im: û le rûuiştandi bûn.
yan biina ii di nav miletan de meşhûr
Hingî em çendeqbàn. Cemîl ji
bibiina. Le piçqi sûnda miiiie .
hi merc bû, levda di taxa qurdan de, bi
Dermané. zana biinê. ji cve. Ile.'i
mivani li mala EliaxiZilfo cih bû bûn.
qo qurd e ii dibêje c/. çêliyê qurd-in
Şev û rûj nav hev de rûdinişlin.
im divê ariqariya civala x'-ri biqe, lier
Ez bi ellabê i'i zmanazina qurdi
qes li gora halê xwe, da qo civat ji bimijûl dibiim. Min jMier qesi tişteq diqare mciilietcqê li me biqe, zarowên nie
pirsi û herqesî ji mijûlaliîya xwe re benbide xwendin û dibistanan bîne devê
derîyê me. Ma ne rêlir c qo cm şêst hefiê dcwar diqir.
Cemil ji hen[esi Iiêtir bendwarî
zêrên zer li yeq zaroqi bidin heta qo em
li hajarqi ji van eu dur bidine xwen- nişan diqir, kenc bcrdiqet û lêdigehişt.
HAWAR
Rûpel 2
G^têrêmin Si serî Se y,e.Di welatî de şerqi xurt , serxwerabiineqe mezin rèdibù . Mir ù axa, esîr
ii gundî, jin û qer liemi dixebitin.
Ji ser çiyayên bilind , ji zozanên
(;eleng dengê serî û stranên welatî dihatin.
Can û dil , lêv û dev şa dihùn
Gotin dislirand
.
«
#
«
Di pala eiyayê Hcreqolê de, di
gundeqi ava ù xwcsiq de, xeh[ê gund
direkisîn.
Cemîl yeqcir ncxwenda bù.
Hêj Kclcm ncqii'i bù destê awe. Çavên
wî hin li ser tu xè/èn herfan ne geriha bùn.
Ev, ji bona min ji derbe([e kenc
bù. Ji qurdnianceqi ncxwenda re ella¬
bêya xwe bin qirin.
Hingî, di dcslê me de tişleqî <ap
qiri nin bù, bivê nevê, Cemil ellal êya
qurdi bi deslinivisê hin dihù . Min her
rùj jêrc çend berf nişan diqirin ù bi
A-an re pirsin rèdiqirin .
Cemil di nav hellcqè de elfabeya
qurdi xelas qiri bû. Èdin bi elfabeya zma¬
nê xwe diqnri bù lier tişt binivîsîne ù
deslnivîsên rind bixwîne.
Fv e Cemilê Faco ù benda wi a
pèsin « Qurd Kenc in le nezan in »
Divêt qo Cemilê' Haco, ji bona
xortên qurdan nimùne bibit. Herî xortên
qurd hene qo hej welat ù miletê xwe
diqin û dixwazin xidmeta wan biqin bila
Cemil binin pes <;avèn xwe ù weq wi
bixebitin ii ji xwe re ù ji miletê xwe re
bifède bibin.
Di bekê benda wi de çî bibêjim,
çawan pesna wi bidim ez ji nixanim. Hewkas bibêjim qo heta niho luqesi selicba
brberiyô ii nilaka qurdan bi vi réagi ù bi
vê zelaliyè ne diliye, ne ji ni.şan qiriye.
lier biji Cemilol Xwedê te ji mal
û miletê te re bibilil.
Celadet
SW SStdir Xa/i
Hejmar 7
Rùj , hêdî , hêdî di gencîneya
ronahîya xwe de vedimiri.
Di ser serê çiyayê Hereqolè de
roj weq efsereqe zêr dibiriki.
Hereqol xèw ù şah e, roj tacè wè.
#((«
Ewr di nav rengèn sor ù licşîn,
al ù qesq dihezin ù diqevin bimôzèn hev.
I.şev şeva daweta Zin ù Zend e.
Zin û Zend irù deh sal in bi
zeucira hèvînè bi hevre giredayi ne.
Sibe Zènd è hère dawela welatî,
daweta mêr û camêran, eg.'dèn qurdan.
*
»
-tf
Roj vemiriye. Pû.şiyeqe reşqet li
ser çiyayê Hcreqolê ù berlèn gewr.Ba nîne.
Rêl bêdeng e radize. Hêv di navbeyua ewran de, bi rùyè xwe è zivîn
diqcnc.
Di pala i.iyàyè Hereqolè de , di
gundeqî ava û xwe.siq de du dil bcxtiyarin.
#
if
*
Silie Zù sact Şeş e. Blûr ii z.irnc
bi cil xortên qurd dimeşin. Zend di nav
wan de ye. Zend cem delala xwe, dizgirtiya xwe, jina xwe tinê. Seveqè ma.
Serê wî giran e, dilè wi disewite.Dilè
hêvîna delala xwe ye.
*
#
«
Şev e, .şeveqe tari. Baqî sar ù xurt
tè, berf û baran bi hev re diqevin. Di nav
zinar û rêlan de ba difiqine. Dengê \v[
qiivi ye.
Zend tifinga xwe dide hevalè
xwe, bèZina xwe niqare, rêya xaniyè xwe
digire. Di pas wi re, dengê tifinga n ù hêdî,
hêdî guregurèn topan vedimirin.
»
#
*
Ezman bi slèran tijî ye. Beif ù
baran stqinine. lia wesliyaye.
Bes ji dur ve ewreqi reş dilivu.
Li derîyê Zînê didin. Zin ji hundir dipirse. Dengê mère wè tè:
Zinè ...veqc.e/ im.. Zend. .mêrê.. te..
Zin deri veliqe, jiZend re mèze diqe...
bi <:aveqi sar ii tehl û je- re dibêje :
Mêrê min Zend.. bi welaliyên
xwe ve di şeri de ye I ! ! ù derî digire.
<3)r. Samifan CXli. tJicdh-OCan.
BIRÎN
Sèr bi lepè
xwe
Mêrg ù Zevi xirbe ne
Gund ù kesr tirbe ne
Bilbil miri gui mirî
Ne rez maye ne liri.
#
-t*
parîz
#
qulilq man
Ne gui ù ne
gulistan
Ne dengê xwes ne mekam,
Pêve j'ah ii
inlilcam
Ne
û
«
*
-i?
Çavên hi'ii j.ni b'hêstir in
Quud digirin distirèn
Ne pez mnne ne şivan
Ne
bbir
ù
tf-
Gelî.
Çiya
Rùpel 3
HAWAR
Hejmar 7
#
Rêl ù dehliq bûne zer
Zevi bûq in qezizer
Xweli
bûne
xerabe.
me
Yezdanè
*
camèrî
niqarin
bèbexli
diqarin
Em ji qer in û qor in
Ji pira wan diboriu.
Bi
*
«
Qei'iq çû
in
#
*
Ne kesr ma ne serban
Ne mireq ma ne stltan
Ne
saxi ma ne mirin
Hîmê me ji
dibirin
blûrvan
guwab
rabe
#
Bi
Qen vcmiri
Derman eu
Ne xulam in ne sali in
Dest n ncwal là xwin in
Diroqa nie dixwin in.
de
-tf
ù
girin
ma
ù birîn ma
ù
qezi ma
rizî
abeqe
*
#
ma
-tf
Gulistan bà qevristan
Ber çavên min Qurdistan
Ewaneqe qem u zor malùmalèqyan heye le cdebiyali zimanani ewrupa
dezanin qe le zcinani qonewe, helaqù
èstaqe léser si' paye serqewtiwe wc èsta<(eş edebiyati ewrupa dcbèle se ecsnewe.
Ewi.ş: edebiyati gorani, edeiiiyati riroqi
edebiyati qomidi [ lemsilî ]
Edebiyati ewrupa wc betaybeti.edebiyali
yonanî qon le payey yeqcmîni derqe-wtinî henni ibarel bù le goranî, we lew
deme yonnniyeqan liqr u mèsqi xoyan
be « Helbest » rè(| dexisl we destyan deqirde bêjînî ew helbeste lie goranî. Ew
şitane qe le dilyan deculayewe hemiiyan
rèqdexist lie helbcsli gorani, qe degeran
le naw şaxu dolani yonanistan, yan qi:
dadciiistin le ser roxi behri [ ice J dengiyan heldebri wc dcslyan deqirdc gorani
bêjîn, heta ewcndi'y pênciû chwalynn
Ariqarè
me
nine
Hêvî ! çiraqè bine !
1
*
Çavê
*
fcesin
BineTs
1
*
e
Sosin ji
qet bişin
e
Ne giya ma ne rèhan
Li
parîzê
Qurdistan
*
»
#
lo lo
Ne ma le le ne
Kiriq. qiind, gur ù eylo
Diqenin xudan sa/ in
Qezeba me
dixwazin
*
û
Bilbil
mirî
Ne
*
#
Zevî xirbe ne
ù Kesr lirbene
Mêrg
Gund
rez
gui
mirî
maye ne tirî
if
#
«
Hawar çù ù hèslir ma
Nijdi mir ù hêstir ma
Mamiq ([tir ù dirèj et
[Şêrb'lepê xwe) dibêje..
g)r. QamiraiiSi.Sicïir-Xa/i
gorra, we destyan qirde medih qirdin u
helbest heldan le ser piyawani gewre ,
karemanan, we palewanani xoyan, hendê
car ew helbestaneyan drêj deqirdewe we
ber lie medih qirdiniş nedenian. besqu
destyan deqirde rèqxislini jiyani ew piyawane : le dayiq bùnyan gewrebûnyan ,
xu we rewiştyan, mirdinyan be helbestèqi
dûrudrêj, we be scwkèqi germewe des¬
tyan deqirde bêjîn u gotini ew helbeslaiie.
Be qurtî? yonanîyeqani qon helbestî
çîroqiyan dadena, yanî edebiyalyan le
payey gorauîyc we serr[ewle payey
[
i;îroqi ].
Jnca engawèqi drêj edebiyat le
payey ilroqî mayewe, heta nexte nexte
serqewt u geyişte payey Qomidi, inca
her lew demewbù qe edebiyati Qomidî
le . . ewrupa peyda lui we bilaw bwewe.
Eme payeqani serqewtini edebi¬
yati willani rojawa ye. We eme payeqani
serqewtini edebivali gelani arîye. Avale
wiltani Qurdistan ru wergèrine duwawe
Rùpel
HAWAR
4
wc binorin le lai ixi edebiyati, em pavane
debinin yan na ? V...
M'idani cdelmali qurdi, cdebiyatèi|î arişe, deliè wepi edebiyati zima-
nani rojawa wnJièt, we deliè beser ew
p.iyancda ser qcwlibèl.
Beli': edebiyati qurdî le zemani
qoni pèsiida gorani bûwe, we qiirdani
zemani pèsu l'ikru mèsqi xo\an , awali
dilyan, hemû be helbest rèqxistiwe, we
destyan qirdiwete hêj in u gotinî ew hel¬
bestane be gorani.
Qurdani pèsù her weqù besèq
le qurdani imroşawati dili xoyan be
helbest dauawe, we ew helbeslaiicyaii be
gorani gotuwe,- le dameni liyayau, yan,
léser rùbaran, yan léser qani u sen.aweqan le nilwèr, x ni be -sinisai ew helbestaneyan gotuwe.
Inca nexte nexte eme serqewluwe,
w e Iiezvan neqirdiwe ehwalî palewananyan ciroqi ciwan u şirin u kincyan teuya
be helbestè p gorani bibcjin, we lier bewe
biinènètewe. Beşqu dcslyan qirdiwele
rèqxistini ew silane, ehwali ew piyawe
bilindane be rend belbcstêqi çiioqiy dû¬
rudrêj we destyan qirdiwele bèjini we
xwèndinewey lebeynî xoyanda.
lier bew cesne edebiyati (juidi le
payey gor.-.niycwe serqewt bo payey çj' roqî,
we qurdcqan destyan qirde danani
lielbesli t.iroqi, yan reqx.stini çiroqi xovan be şiqli Helbest.
Inca çu.iqc cdebiyoli Qomidi bestrawe bc kewme bilindc mulemcddineqaiie we, we zor pèwisti inedeniyyclc,
we çunqe hésla hclaqu èstaqe be lewawe
ti prusqcy hetawi niedeniyyel wilatî
qurdist.ini rûnaq neqirdiwetewe, we
şaran u dch.-.li
qurdislan be bergi
ciwani mcdeniyyct ncrazawatewe, leber
ewe edebiyati qomidi le qurdislanda
derneqewtuwe, we edebiyati qurdi hèsla
negeyiŞliwete payey sèyem.(lewaw ne bûwe
3te\'indê (Scri
i
Hejmar 7
(Aesm[ er
Hesinqereq şev ii rûj, dixebitî ji dil can
Xebata wî xincircq, qo nakele lu caran
Her carei|è qo raqi'n', lèdixist dilxewcş
[ dibû
Imida wi kcwîlir, hêviya wi geş dibii
Çend rùj holê peşvei.'ûii, min ji bala xwe
[ dida
Zincîr hê ewzincir bù. disa weqe xwe
[ dima
Bi wi i.aqoçè biçnq, ew zincira kerase
Ma tucar tè şjqandiu,gelo qi pê hesas e
Çùme ez niq liesinqer.min j .qirepirsiyar
Li berpirsiyara min, qarê xweqirhebeq
[ sar
***
Loi îTiam'' min i délai, qerema xwe
[ erzan qe
Dilopeqji derdê xwe, ji min re jînù.s'canqe
Herçend bala xwe didim, ev çaqùi; ù ev
[ zincîr ,
Tinê bûye derd ù qui, listeqi din naqev
[ bir !
Heta qengè ? tê wisan, bi iekin ù rekin qe
Xérgunehèvè tokè.ji bende re telkin qe.
***
Wey ser ç.avan tu hati, lo lawiqé zemanî
Ji xwe ez bûm i.avnihôr, le bi xwe qir
[ xuyanî
Hêj hetaiii vê dmô, luqes nehat bi merak
Ne gotin gelo cîye, ev lel-.in û evteiak
Guhdar bibe qurèmin , lu hèjayi xuya ye
Sirèji te vesèrim, ew ji bo min ceza ye
Berî ya min ferzlire, gotina bav ù qalan
Geleq li ci goline, rchmetliwan bi baran
Wan gotine «yê bèsebr, lim lihin ù tim
[ bè av
Hùriq hûriqbi derzyè, kulleyti dibin
[ sardelav »
Ev xcbal û cehda min golina bavani ye
Ger îrû ne;e serî, bo sibè hêsanî ye.
Hejmar
FIKHEMuOG
(
U
DfnK )
Vi'1 p: si yê ii gora mebceti'', ji pirsa dei.g
me i end pirs hcve'liidiinine. Bi hènccla
pirsa ( dengi ) c|o di ellalèya qurdi de
dcrbas dibe, cm dixwazin von pirsên mi
hevedudanî raveqin ii ii xwcndevMian
idiu zanîn.
Dengi: bi dcag re giredayi, pê bcudewar
Dciigini : tcva\î ii bah'' « dengi », herf
carqè bi siqlèn xwe, cniqèbi denginiya
xwe lène seh qiiin.
Dergayi : Pişcya dengan, pè lcva\i>a
dengi'n /-ma'icqî tète seh ii ni.şan qirin.
i'i
re
lliipel
HAWAR
7
I
(
(hiwali
)
Ewê qo liştrq dil an bihisliye, ii pi.şlre
çêbùna wigoia cl i lin a.i bihislina
xwe dide zanin.
a wave
( P,'S.|i )
lier l.-slè qo ji pèsivO ye. Deng'' p.'şqi :
ew de igè qo ji p siya dev derdiqeve.
(
Paşcjî )
Her Cstè qo ji pasiyè ye. Fengè paşqi
ew dengê qo ji paşiya dev derdiqeve.
ai
vu
5
y
Du dengbi'jèn dcşla Siu'icè, Miso
Beqcbùr ii Xidoyè l'indawi hati bên
zivii'ela Hawarê. lier du ji hrrazî, Mişo
piji, Xido elacdi'ui.
Mlşo ])eyiqi bejnqi ri ii stiir ,
Xido be.nnavin ii zraviq e. Emrê Miso
di dora pèncihi, yê Xido di dora sih ù
pènean de ye.
Ji nie re Menu' A hin slrandiu.
Xido bù Me m il M işo Zin.
Xi^o : Mem li ser hespè xwe, li
ser qaniy.'' seqim'yc. davèjc ser /.iiiè :
Ez Mem im, lu Zîn i
Hz qurê miré Mexribiya i im
Tu qe -a V. ir Zei.giti i
Lz xwedanù 15(10 xorlên qurdan im
Tu xwediya 40 carivê.i qcml-er zêrîn,
Bi xelsalèn zivin i .
Mi.şo, ji Zinè ve le -vegerand :
Lo lo! Mémo bcjnzravo li fena biyèrèhanè
Pèda line lùq ù (|elemo
,li dilè min re şila ù hem merhemo
Xc\.'.la dilê min bi qui. bi elemo
1
.
1
( Cihderq
i
Cihê dcrqelinè. Qanîya lisleqi. Cihderqa
(b) lêv in, yani deng.' herf ( I) ) ji lêvan
i
derdiqeve.
( Ravcqirin )
Ji ravi veqirin. p'ş çavau xistin ii dan
zanin ; izah qirin.
îHcrcqcl (jL-:hai>
Uê imidi ne kenc
r, tu destè xwe vcmale
Ne ez zède xwi-h bidim, ne lu lo min
[ binai e
Yeqdcsl cm bi rcpinqin, heval dil e zilcelai
Uira loka diliyè, bibe polayè zelal
Emvè toka lanelê, ji serê xwe biderxin
Hingî bira bibînin, ya em gurin yaberx in
Jicdrt'can
Mişo rend be\t ji silireqe xweji gotin:
I"m bii.-ùq bùn, pir nezan bùn
Qo mezin bùn, cangiran bùn
Li pès eavèn me dùman bùn
Ev siii'èn bav ù qalan bùn
f."m ne dane ber xwendinè
Da bibînin rengê; dinê
Irû ji bat rèja mirinê
Mişo dit qo ji beytèii wi re qèfa min
hnt, reiidcqèn din ji golin:
Rojeq hilat li me zer bù
xwedê li ser me bù
Herrend rabû xwes xeber bù
Pasè
ne
ma
dirù
ava
Hêv ù slèriq li nêv nava
Fm ji hemî tevda biçin
Ilêla
Bùpel
HAWAR
(i
bona wè
i
Belê me goli bù qo ( j ) dengeqi
pssqî ye. Herçend ev den^, rast birast
«di zmanên ari de nin lie jî, di navbera
( q ) " ( 'O deqèmù'/ôde ferkeq heye,
û di wan zmanan de jl herfa (k) di eslè
xwe de, gora dengi': herla (q) dengeqi
Hejmar 7
ji
ezè (K)
ya qurdi deynini
lier (c) ya frensizî û (ô ) a erebî.
De em pirseqe frensizî bibin: (cri)
dengê (c) va wè geler] nizingi (k) ya
me ye, û di navbera vê (c) yô il (k)
ya pirsa ( kir ) hema lu ferk nîne ù mana
wan ji yeq e, (cri) di franseziyè de(kir)e.
Weqi niho, mirov diqare pirsa
qurdmanci ( Krèn ) bi elfabeya frensizî
weq ( crè.n ) binivîsîne.
rps.şqî nişan diqe.
Zmanên lalini eu irù vi dengi
Li ser berhavdanina dengê van
perîcar bi herfa c) nî.şan diqin. Ji ber herfan min çend lecribe çèqirine qo di
qo ev du hcrlèn lia, di zmanê eslî de, zanîna wan de hin fède hene,
Herweqi :
berî hatina pê, zmenanèn latînî en îrû
I
Min ji hin xorlèn qurd re
l)i hev guherîne.
qo ew hini elfabeya qurdi qiri bùn
Di zmanê lalini è qevn de (k )
pirsa ( cristal ) di nivisautin . Tevda
bi tinê di pirsên ( Kaeso ) ù ( Kalendae)
li xwe qeriyan û pasè bi hev re. herweqi
qari bù xwe hilinc, di en mayîn de (c)
di elmaniyô de tète univisandin di siqlô
yeq qnliye şiina wè qo xelqê Romayc ( Krîstal ) de nivîsandin.
ew mîna (K) yrq iii lêv diqirin ù dix2
Min ev pirs ji hin xortên qurd
wendin. IIerwec|î di pirsên ( cable, café, re da nivisindin qo herlèn erebî nas
corbeille, corbe, cristal i de, qo bi (c)
diqirin bi li erebî nizanî bùn. Bi (j)
qê têne nivisendin, ù ev (c) gora dengê qè ii di siqlè ( jv... ,; ) de nivîsandin.
3
Min ev pirs ji qurdeqî re da
( qu ) yê dengeqi pa.şqi dide. Le belê di
nivîsandin
qo bi erebî dizanî bû ù bi salan
-/manê elmani de qo ev ( K ) yen ha bi
(c) ne guherîne ev pirsên ha bi ( K) di medreseyan de xwendi bù. melayê min
têne nivîsandin : ( Kablc, Korb, Kalfe, berî qo binivîsîne, hiniqi seqinî, pirs
rend caran bi lêv qir, di guhè xwe re
Koller, Kristal )
qir ii ji min re got
Niho divêt em hiniqi bi behayè
4
Gora bilèvqirinu qurdeqî nnzan
(K) ya qurdi ê dengi mijûl bibin. Ji qo bi erebî uizane divêt (ju_,,) bête
Ci sirelèn
qu ii
bivan
nivîsandin. Lêqo bi erebî hatexwendin
dengeqi paşqi de bidit qo ji hundirè KiBibînin
bejn
ù
balavè
riqd têt û qurdmanceqi nèzan niqare
Bi ruhniya her du çavan.
derôxine û weqe xwe bi lêv biqe. Ji lewra
Di dema rabùnède, Mişo Hawarê bi imlaqe erebî a fesih divêt (ju_./")
di destè xwe de gerand, d'il qir qo Ii bêle nivîsandin.
me ji xwe.ş biqil. Ev e diyarya wi:
Min ev pirs ji erebeqi re da nivî¬
sandin. Ket li xwe negeriya û Javil di
Va
işa
vtiye
vani
siqlô (J'=-!.0 de nivisand.
Dèrgul bi mêrg û qani
Nisbeta ( k ) di zmanê qurdi de
Se mêran kelem anî
15(1
.
/
\
"!'''
,.
,.
.mM
uya ( q ) _.,_-,,. e. îani di zmanê
lier se ji
Bedir-Xani
me de (q) ji (k) bêtir c. ù nivîsandina
Dengbèjèn me pistèn xwe dan (q) ji ya (k) yè h.'-sinitir, siviqtir e,
feleqè, berèn xwe dan oxurè, xalir xwes- û ( q ) ji ( k ) zûtir tête nivîsandin.
(
:
,
lin ù çiin. Oxura wan li xèrè bit.
3Ctrtqel CCziza/t
j
( dùmahiq heye )
Celadet S%li fScdir - dCan.
|
HAWAR
Hejmar 7
Rûpel 7
Textes et Traductions
/etatr
<f<t
Aiche , O belle Aiche
guitar à quatorze diapazon
Je lui donnerai pour cordes, de souffances
[ et de douleurs
Les jolies femmes de la part des hommes mé[ chants
Ne peuvent pas être abandonnées mais tueés.
O belle
Je ferai une
1
Delalê Eysè.
Delalê Eysè!
Çiya bilind in, ez te nabînim
Destê xwe ser sînga t<' bigerinim
Li dinyayê weqa le ez nabînim.
3
Didalè
Ey.sè.
Delalê
Eysè!
Ezê lenb irqè rèqini, ji carde perdan
Ezê têlan bêxim è, ji qui ù derdaiT
Jinè
délai , ji
mêrê
xerab
Tétine qustiu, nayine berdau.
:\
_
4
_
Délai
Eys '
Delalê
Eysè !
Ezê tenbùrqè l'èqimji hestûwên çûqan
Ezè têlan bêxim è, ji qezîyèn bùqan
Na , ez nazewicim dosla min piçûq e.
,
Delalê
De'
Eysè.li men ù li wi dilî
0 li wi dilî
xemilî
le qulilqan',
nu
û bavé te ser min ù
Bejna
ser te
Çûne. gili.
Leyla li min
î ,
Leyla li 'min î
Terqa le naqini heta xirèna mirinê
Ez ter biime èdi , ji vê gotine.
TRADUCTION
9
O belle Aiche , .0 belle Aiche
ferai une guitar des os de serpents
Jejui donnerai pour cordes les mèches des
Je
1 bien -aimées
Que la bouche elfleur, sous l'oreil et sons les
"V*1
[ boucles.
"_ 4 -
_
Delalê
Ej se,
Delalê
Ey.şê I
Ezè lenbùrqe rèqim, ji hestûwên maran
Fzè têlan bêxim è, ji bisqè' varan
Ezê devi deymin, bin guh, guharan.
O Belle Aïche O Belle Aïche !
Les montagnes sont haules , je ne te vois pas
Pour que je promène ma miin sur ta poitrine
Dans le ininde je ne vois pas d'emule à toi
-
Aiche. 0 belle Aiche
ferai une guitar des os des oiseaux
Je lui donnerai pour cordes les tresses des
[ jeunes mariées
Non. je ne me marie pas, ma?bien aimée
_
[ est petite,
0 belle
Je
'
"_ 5
0 belle Aiche I malheur
à
moi?, malheur
" [ à ce cur 14'
O a ce ctur la.
Ta taille est récemment ornée de fleurs
Ton père et ta mère, contre moi et contre toi
Son! allés se plaindre
Tu es
ma
Leyla, lu es ma Leyla
Je ne te quitterai pas jusqu'à la râle de la mort.
J'en
ai
assez
de
ces
jsseries.
***
Dans les deux derniers vers de la
deuxième strophe il est dit: « Les jolies femmes
de la part des hommes méchants, ne peuvent
pas cire abandonnées irais tuées ».
Ceci est dû au fait que chez les Kurdes
musulmans, chrétiens ou eyzedis le divorce
quoique admis par les uns il n'est généralem¬
ent pas pratiqué par les Kurdes parce qu'il
est contraire à leur tradition nationale. C'est
pour celle raison qu'ils ue divorcent jamais i
leurs femmes, mais les tuent dans des cas
d'honneur. Le mari assassin est d'habitude
protégé par tout le monde, même par ses
ennemis de sang.
Rùpel «S
Hejmar 7
HWAB
Leyla. c'est un îles noms symboliques
des leinmes aiméesqu'on emploie souvet,! dans
toutes les poésies orientales.
LE COQ ET LE RFNARD
Dans un village en ruine, un coq était
perché sur le mur d'une maison el chantait .
Un renard qui passait , se rapprocha du mnr
el s'adressa an coq el lui dil :
&/&.
O frère coq ? que fais-'u ici ?
Le coq repoiilit :
O renard
ne vois-tu pas que notre
village est en ruine, et moi par mes ch- nls
Un homme sur sa roule renconlrn
je tache de rassembler quelques villageois et
un serpent. Le serpent élait sous une grande
pierre, il ne pouvait ni sortir, ni bouger. laboureurs pour reslaurer no'ie village.
Puisq'il est ainsi, ne sais-tu pas que
L'homme eut pi lie de lui, et s'avança
je suis un bon laboureur, allons montre moi
vers la pierre, leva la pierre el le sauva.
une place pour qur |e puisse coslruire une
Le serpent se secoua, se dressa sur son
cabane el commencer à travailler.
ventre et se précipita sur lui. Il a voulu le
Le coq ayant cousenli se mil en roule.
piquer. L'omnie a dil :
Le renard le poursuivait , pour voir lc(qefxwê)
O serpent , je l'en prie , comment ça se
du village et choisir un terrain pour le renard.
fait ? Je I ai sauvé de la morl, tu veux me Iner,
Le coq n'élait pas descendu du mur et faisait
Le serpenl a ri'pendu :
roule en les escaladant.
Ne sommes nous pas de longue date
Lorqu'ils arrivèrent à une maison en
des ennemis , je le piquerai.
ruine, le coq se baissa el appela le ( qtTxwè).
'lous les arguments del'homine n'in
Ton ( qel'wê ) était un lévrier gigantes¬
fluença point leserprnl. A la lin l'homme lui dil:
que.
Le
renard voyant le lévrier prit la fuite,
Nenmoins allons demander à quelqu'un
le lévrier se j<qa à sa poursuite jusqu'à son
de raisonnable.
Sur l'aquicscemenl du serpenl ils se mi terrier.
Le lendemain, le renard repassa. Le
rent en roule. Après une pelile couise renconlrè
renl un renaid. Ils lui raconlèrcnt Je fait et les coq ne l'ayant pas recornu lui raconta de
propos échangés enlre eux. Le renard regarda nouveau l'histoire de la restauration du village.
l'homme et sourit, puis leur a dil :
Le renard lui a sourit et dil :
O coq au cur noir, tant que lu serais
Il faut que je me rends sur les lieux
pour prendre une décision.
le ( qizfr ) et le lévrier le ( qefxwê ), voire
lit sur ce fait ils se rendirent sur les village en ruine ne sera jamais plus restauré.
lieux. Le renard dil à l'homme
» *
Lève la pierre.
Nous avons fait une traduction littérale
L'homme la leva. Le renard dil alors au de ces fables à fin de conserver , tel quel , le
serpenl :
style de la narration Kurde, el c'est pcui quoi
nous avons admis quelques expressions el
Toi , mets loi sous la pierre
Le serpenl rentra sous la pierre et tournure de phrases qui ne sonipas familières
à la langue française el qui ne sont propres
lliomnie laissa tomber la pierre sur.
l'eu api es voyant que le renard ne qu'à la langue Kurde.
Les mols( qefxwê ) et ( qizir ) gardés
disait rien , le serpent dit:
tel quel dans la traduction signifient succesiO renard I où est-ce la décision , je
vement préposé et pourvoyftir du village.
nie suis écrasé sous la pierre.
Nos lecteurs trouveront les textes
L'homme faisait mine de partir. Le ser
Kurdes
de ces fables à la quatrième page de
pent s'interposa devant l'homme et lui dit:
notre revue Hawar, No 5, sons les' titres de
Uue autre fois ne louche pins a celte
( Mar n mirov ) et ( D|q ii rovt ),
pierre.
3Cereqel CCzizan
L HOMME EST
LE SERPENT
.-
1
Hejmar 7
Notice»
moeuri
iur
et
HAWAR
In
Rùpel 0
littérature
coutume*
Kurdes
MMÈ-ÀLAN
Quard Mèm eut alleintsa qualor
C'est pour celte taison que l'on
ne réussissait qu'imparfaitement à noler
ce son quand on écrivait le Kurde avec
des lettres arabes. Pour rendre le ( u )
du mot « sund », on le notait par un
« , », et on l'écrivait .;_.«. ; mais comme
on faisait aussi usage de ce « , » pour
noter un autre son long, il remplissait
mal sa fonction. On a essayé d'écrire j-.-'
mais ou retrouvait les mêmes inconveni( nls puisqu'on devait le lire « sund ».
Plus tard, les « moullahs » qui étudiaent dans les « medressés » ont essayé
de trnir compte de la durelé de la vo-
zièine année son père lui céda le trône des
(Alan)
Le plais des Alan élait coslruit da¬
ns la mer sur ( 3G0 ) colonnes de maibre.
/tiprès du palais les pêcheurs du
p ij's jetaient leurs filets Un jour le bi uit
courut d; us le pays que les filets des pêch¬
eurs étaient lellement lourds qu'on ne pou
vait plus les lirer .
Toul le monde vint pour prêter se¬
cours .niais les filcls ne bougeaient pas .
On informa ( Mem ) de l'événement . Il se
précipita pour secourir les gens. Les ( !ô()0)
gardes ptélèrent main lorte.mais tout
elfoit resla vain. [Mem] fit appeler son
grand père maler.el qui ne tarda pas
à venir avec sa nombreuse suilc de dis¬
ciples et adeptes munis de leurs trompes
magiques et leur drapeau sacré.
(Netimaii ) lit Savoir à son petit
fils, le jeune roi qu'il s'agissait du drag¬
on des mers, monstre puissant dont les
livres des savants parlaient et sou appari¬
tion sur les cotes du pays (Alan) était
le signe que quelque chose d'extraordi¬
naire se préparait dans l'astre de destinée
ylle « u » en rempl u'.-i ut h: « ,_, » par
«^,» ; ils ont donc écrit >J . Néamoins, malgré toute les dictées savantes, le
son restait intacts dftis la bouche du
peuple et nous est .-rrivé tel qu'il élait à
l'origine.
Les échanges subis dans la lanqi:e par la voyelle « u » fournissent une
nouvelle preuve de ce que celle voyelle
n'est point un «u» bref. En effet, dans
certains mots pour être remplacé par
un autre, lequel n'est jamais le « u ».
Celte dispartilon affecte deux for¬
du loi.
mes:
.
( ÎS'eriman ) lit signe
à
ses dis¬
ciples que souillèrent par leurs trompes
une étrange mélodie. Les cordes tend¬
ues se relâchaient peu à peu, de sorle
que les pécheurs les liraient sans dillicullé.
A un moment donné une colo¬
nne d'eau s'éleva vers le ciel et la tète
du dragon apparut sur la surface de la
mer. Peu après le dragon ayant forme
d'un cheval, se déballait entre les lilets
des pêcheurs. Avec des grandes précautions
on l'amena dans la cour inlérieur du
palais et on l'enferma dans une cellule,
I
- Replacement par un «i»
2- Replacement par un i(b>
( à
suivre )
baigné par les ondes de la mer el gar¬
dé par sept porles en acier munies cha¬
cune de sept cadenas. Mais personne ne
pouvait s'approcher de lui.
Plusieurs écuyers et autres gens
se firent tuer pour obtenir la prime pro¬
mise par le roi à celui qui arriveiait à
dompter le monstre.
(à suivre)
Xweyi ù midirè berpirsiyar
Mir Celadet Ali Bedir-Xan
V My*
jj\t>
Jy--
'
yx.) ol
J^ïJj***'
^jjçy\ iSy I ù^yr jr ^
I jliiVj -^ijj <f iiiljjj jlcT"
1
a*-*»»-
_,!;.
<:
Lï J ^.
y i_Xi j- j
jjî-v ji. i*f ^.^
jrjy^*
Càj^
ii jlj. i£ j j» t£ j'îl» \ijlj j lJj-jU cS jl ju»
->
J.Jl »jU .Jli. « tfj_j
jijryV" ù>. «j-i-"
Cy-y *V-> *J_J.
J~j
j,-
j_^j j, j> L. j-t-.
»
*-lj>J J jJ.i-(J_tL__K.'e^J.i Ij-O J. p..lSp
0^->\j3
'J O ùbt^-i }
V-!
<_>
4.I
lj
' O'. 3 }~'> y y. i-1"- ' O-iilj*- ù'-' ««f «j aaj
\i e 4, j£. oj jo"^Ji .,;- l_(r;-»jJ f : «J.i*
eLlil jôl
,:-
4,
eSjl_jl_fc «UÎiî
jj>
< j\ils 3'i »yj -JJj
_jJ
)j\> «Culi ai fi-
U ^..tjj _»\ Ijjlj
''-' f^>, y <£yy <sp J <J'.3
«v tiL'U^J <y J
:
l?:
*y~y f y J/i3y3^a -_e.u.i^jl_j»ij'-i.>-jl
Jj^l-ûi' ' Ai y SkS
li^i 3 C/} ^A>- v à*, j: J jî» «i «^j^iJV^5
^5" lj -J cfjljl* û_Ju jj
:
o
jö- ij: jjo J 3jy-' *"> U 4* ijj» »
«
iy
y
l
i
i
s> L?iL5j0ï-<aj
A' j. J e?-iJ- >L*
yO
»1
le
^j^ili
«A»
oji- jJ
.
j:'t?Ji:»L5J__»- if~\
"
j
ji j j a[ 0}U i) j _jj
iJ JiîjCJ
â-»
jy\>.3 S-Jy.
<jVSL
jj>
^
Jj__«i
:
>
j ./ j-j
ts>\3 -i-» «si
y \jy _}, y
^JS^ j
iîy
y* y
j j jl'l» ji.. t, . j Jj. Ij'o j
^-C ui ._,i-ij j «i y>
0^
f Jj
cî J
_}»
' -^ t5^*-,J ûljljè- il Ojj-; i>- >y y\i- i(Sy ùy «-
Ijlj JUj
«u;
j» *J j^J ^Ji Jl-~ ji;*
^'-/j;
j\yj
-^^.
ö_y,
\o-
l jy
r'
jj'3>
ùy ù^3* <* Cf}^ cri-i J
^J_jy 0^6 j _Jli ^j- _îi
iJ-AJ
jl^j-ii lS 3 is-p J l Cïy ,y
Aùr> 'Pif.J. ' 5^ Î3<ii'pCX^\'»Cf.j~^i
jlj!
I
f i ^»'J à* <i->_J
' 3y
^
ijljU- i y l Uftj i_j
jf ,i..
J.îîlâ J
: i>"y
l»lî
fjjl j;
jJ'jÖ Ji-jij
y /y-(__r«»_5«-,-_jj'j--'-J~j*
jsti Ia^' ^jr ijj A
Cf-y?.
ii: Jy *J^
S « ** jl
d*
Jy>3
<^y
"
<;ii
*yj.
^333
'-'I» if\iŞ
*j
*!
ù^rH
S\*>
1S3
)'.-
tjiS j jjcii j f ^j ji..
>
: Cf f<S3 (JJ
y m*
Sj\*
AM>
«i-j »y j\*j j
l} y jlU O»*
»
»1
' *-«->
&
i
^J
J^y
i
*
*
"3 >3>-3 '
^ iS,
i_JVj.
J.liL_Àij,jAi»ji- y>
f,
^-^' ^J" 'j-"-*
U>V"*
jl
lSj-X'Ijj ji _j. oj 0j£ > jJ
» »
jf, J*; <Ç oi JUA>- <£>i iyè\»*y' cSj'j
i/f^ïjf ^3V33^'CJ>3 Ju-X* J
-5
'I J li
AÎJ y ji jts_ ij
^-CljjJ
_i j \ IV T _) AajÇ ^3
__>>-
_>-J
ji
iji'
«-Jviu
ijA**} yA*~ j;**"
ijj'^j li J^-; j' L-î J »j>- Jv«j u iJ. Wi jy
«.-JL. ÙJ
(_y.li
<
i^
.-.ji- J eji- ij\L J J i J"'i
j «j ji tp ii <jL» v_i li (jjl
C-ilj! tSJ ûlikî -^ jr"
<J>- jju-^ ljjv» t CL'* 3 ijw (ji-X>- ci c£j i_J
' iL.L.iOji oj tSjJJljj i a y Ijlî y
(_s
/ j. j * o «.-.5 j_» .; j jl_)» VL j
«>l
.j. y, csj A-.?
y_
ê)»:
if.M^ij »Ai»_jli j^j3_li
Oj!
J ^___j« ' ».>.-> J 3>c5 ->j-> l-i jl«l*j « iJ.Wl <-< J1
.j . y l_-» V <j« j <s-> y ts-j'i 'iL-J is-^f
>
lj_
/
J-ur -1 J i»
y ««-jilj li\_je VU J JU.» y<.iO\if\*k >
j5"-> jb-w.
-S-j: -5-«f jC jLjcî jij^-i Âf^fv* 3 Ayr
vl*-Ai i
3 Cf- y. 3 Cf. yy ' "*-* °V jV ^ r*' ^1"*3
«^ ii-J r. f * )' Jî» ' y|jJ «^ jI^-i Jî^"
ùj; L."j *' ù^/- O". jj-*- vJ /- J ijj» tS ) iJ}-*V
Ji\.ijf 3 f. g* «.5Ci j j ^ j ,y Vîjj J < _«l
( ljl»j^»j ) li 3, y. y \Aly y <j 1S3 -O -U)
OjJ lj^»»y- L\J.l«-l »j'^i 'p
dJlO
J^JiJ JjjlijCs «VsjijO
o-L. '
A
A
.
* **
*
:
ojT Jλ> j\ijyJ
J. Jî Cfi "^j-^-jV i5^~' ° *" ii--5 -* f <^*
'y jo ùji^^a-L-j v-. {Si y ^A«" J:«T f J»
jlj A» JL<1 })}S Jljlj^li- «ji) iSjj.j-j-.»
^-j1, «J ê)l jr* J ê)J^-> Oliy ^-»j->- J--» «j.. J JîJ y
1j aJi.S .«J i *- «.- jlj,» lit» (S y iS > «-'- J
. ùf \?
«J-lSi-i «Ji>. «J *' ls'V «-i.jli «'Lj J »î vil; *i «ilj
j: f y^ (S*y l:^' -> cs^-1** -'^J JrT
-^V.jS i£j\jJ)Sa..j ^-Ji»JbA:JJiliJUJ^l.«JJ
«x-.!-! j^i; j» jj jo i tp jUj ^.Wl ^ - ' 33J
«
tîjJ
«0 j (ji.. «Xi Jj
<';_r«»e «J <
«
«.' ij'v» (CAS'
y.^s
*J
*il-" *' «i
*i Jjl_j.» cS^i0- lî «» »i «; 'jj-
lljj lj »»»j J j »; 4| .j.l \i" i.» .3 «j-^c »>.' Jjl
*-y I
j *^>J li'jj-l
«^
Oji-V l_-4» jljl»
LSjblf-î oji- ijj «O i y/" a y
Ji l;;*j'
<^_
«J[j Jj^-j"
J »c olij>
^
^-«"
»ù>i.lii«l-ii
P Jj j (jj-iiô-"»
*
jr-o- J--*- >!
i>îjj-- ^j; J ^r^ J-T p W-»
-- J^j ^^" j»
>>
^ if ùjîj«"-j?*- '
>---?
/f\ ^Lj\} LAi- OJ'ji-J ' à
y.'^.'J 'y o^-'h '3p3iif'^:'S)^> ipitAf
_jt.u ùj:u Jyf J^i
-*
w i j'_>>- li JJ Ji «VxLiu j o_j. j iîl. Jli j» j
tSJJ1»-1; i^'UwûlîU (ejz>;.iyai tS !-*-< Ji£3\y y JL~J * Jy y Cfj\*y '3'-3'3iJr3
^ ^ j: j: ^ 1-»-^ '^ rr k" i^ f Jîï u-^y r'jr
ASif Ijl- f S^^\i if, jAAif<SÏ3 f «j, j »; JV j J l-> Jjj J v ù^j» ^Vö
O^-; y lj*3) w" L» «>.*; v^i ji OjlS-; JL j 'o tSAi.' ! jl:^ isy.y ' »; j^ ùLtj 1S3
->
»
1^.
>
«J
a
ûl^>. rjv» -^jV.*
*-"W
'j '* j^* ^
t a, jy
a
*\M>
yj\i>
.V-
p y fli\ A«5i - 1S3 Jaj
»
ifWlA^jLxj J if {£3] 4i JU- jf . <i (Jij<^
<l5
lî
J p<£3 ti jL.»- j o«
o
<_£_«.
Ait-?- o y
L L».
L^-> J (j-^ j)-"
Cfy3 jy ij-«î» i>.->Ij j!j Ijjlj * «vJjL.»._}
jyi
3j}y j* iff> ijl»L* <$3*f J-' *>»
l I !.. J ûl-Ji e5i «Yiji Ijl j Ai y aXLxj
Ô jjlj oj ùi«j J o_y>- (^ y ijl J j vil)
<
a
Uj-l J^f"-'* '* ljUv-« _îij_i J l)j) iy\-3~ ijVli*
4JU oA) »*- S.^-.i J
ijJ
Ji f\*P J-*- jl OjJi J
_/"li - .ji- <JU Ijjf* J jfy* £ <Syy
tU>- lj j'tC) jl
4*.
AU
fi
4jjSC» ai J.)\
J i ayj\^ p J.j
J_ (jçJ Jy
J^ ilj
L5j (J-; vi.ll.i- jJ
J*-» ' «*! cSj Jy.lilj Jl-Ji
__>
0-<_
J ,> «"'" ojtSCj t5 j vlil*>-
' «U jf' <£3* tj* *-*; Ou'
ii«li
<J
jji
~)ij
iJAi a y
j j Cf. y. 3 Jr4* j^ juI p' jj
à;!1 ùl»
oJu
oj*.;?-«.iU
j i3 j1 y. J (* ^ l>- J3\ S 3 j1 j
t£ _«.>- W:>- j
__«.
j jjX"» ^2
A-i _j ? jAi'o »>- 4JAi
___;
jT J jj-U
J^-*J 7^-- cSjy <-A>i ^
i ù^y 3J «jl oAp
O jjlj »j > y {Sj. J, 3 3>j JÖ * Cf£>
i_j tl--^-- \*'J iS3 <L>j3>- 3<
p [^ AZyi j3J i^iy 3 & * vi l^j'. J. 3
£ti\ K:S p aifijjy^jy *i-..j.
-5
j ùl jU- jj ' 4ijVl» UJL, J Jî »jl pi ^
Aif a j ijVU» A>- (_ i J fi y ifJJi A
cS
1
ap j j, ^j ,5 jjlj A-> öjD i J^l aj
^JytAA ly^S3~> Ji <u_ lil:«-| i i^jl ji^, j
<>-l; ö'b jjlj, J
iJAi'
(*l
ijA.'oj»-
«o
o^«._j OJi ijWlîj ojJ
<
*-'Cf. 333'3l >-; *-*
_j»A
(UAJj_,k;)J y CiSf JWJ| jt J ;li£.J JA-.J i.lj»T
iSj'j y)) S
01
ji' pi
ii jj>-== ) IaiIi j r «Jj «T (jûji -j'A^.
»JjA^y-«3*ÎJ * u-; .'1?-'-' 'A:'. vJlJj^J J--1' ( J Jjî
c _y,jlj
»j'
j <o u j ù^-3y <Sj Ci-1 * '
? o-ilj-.ji' Ij ___>-. A-al. «j C_-i
jf-j <J «jU
«J
«..
(S y~i «5
J SLV 4! «i-ll
«J
Jljjl «rJ ci'Aj»1 vJjU « J } 4Î J^J 4); 4iL
ij ( jU-jivi- ij jtol ) {y^^> iSj^" u.> J-^U
*>
^y.
_^J>
*l __^-L
«.«.0
J;*^. j 'Ai Jl«~~y ^lo- ^;*^"
ùlj-^j f
1
«»
J>" 'j sA~ J-rT
jjjSX. J ^ «1 Ijj. c^ jUj
Ù*: j-
.j i^Ul i 5 «j»
O' ' jj ö\> 3 L-j, ê)l» __,;
«
. i. JL vil. } C_U « v^-U JK." Jji- JJ--W J-4_»i ^j-)
lA) {y
tS
Vj)\) y>
>) iA:«.jlii
y f^ij*. ' T «' <j\î »Ji>^-«* tî--A. vl>L->- 1$ jj «j
^ ^
f
Ce^'-ji-r-J»
5
J . .j; « «il-r
i^ji «ji- oj jLjJ
-))
tSj,_A«) »i 4)Ll J
v-" t5~-' J1.
J( ljl)l !-> «^. '-AJ '
IjljU ( j\ .U «.Jj> « ciJ-J--; 1'=' J * J> Jj»
lf-r
f Cf. 3:3 I-a-'. 4«olj^J '*fv* bbl» " ijl--j)
J J^ Jj (j.'Jj)') 4SS fS^./SZ,.
All^O
IjU
* ** «^ j-^-» &~3'J. 3
tijljU û;L «J
*\Asy
yy\p
y iyj^fj flj; ey-J^T)' 0^
*I JL O-» C
i(J jUi-l cJA-'IJif îjcj.jl.j
jL) : J «.
M'
«L êA-> y £
J. 4? J I
^bt^
(ju A- 4- *'ori-* " *"
«.Lk» *« «f «o
«S
#
»j j> y~li %Sy l->
j.st tS «i y jt *'. > ^' J
( jUj ) «JU. J»jlî- jL-.-
«j «.)
çî ( jjjji' ) y
jL lij-j Jl) cf ( i ) ,jV. j 4l ( jJjS^ _jC jPLy ) C$4,- j J4f\f pi \±Jr \*f iS jlj
Oj- «s"(
j"î a j js" tf «u. caT> ) '.ju
ilii 4)U.
-U. .J-r pjijAl" J-f.l.jljTj .-êA-S" .llî. d iJA-U JÙ-i J A. 4l J^ - Oj
45""
livy 4,' jjj
( u. .;
T
JS" ts
«
4.J- «.>
«J
CA-^y IaX-.»- j« » Jlv- *l iS jV '
"
?»j!a:»-
'"fy. J^J*" 1>; ' vj ^:* ->'-> & '^^ * *' à* *> f '
«S
»1 4*_ljj «;>- jl:i5
«.^» « «il tî.jl
. x.; .*.
t«A *! ii->
(
Jn^?- <
r^ v--^ J-z"* ) i-1-! *-"i J
.4. ( aiu« )Lj_.^c-j ,»-*j" lSaA <l jj
V) jLi
«IU«
.; 4;l__,_Aî! »1 Ji V tj" cS "lj «! 4lUl |j »_,. Ijti «IS""
« *»1
Jȕi
jlSJ» Jji)
(
«.iiljjÇl «J'j^-ji lîji- j'j"»l-*- lij»-1-» 4! IaXj y^î
JA"P cSjij ) cS.A. j>- «Jj .J «jLMil t5*A- 4j
\îlj) 4îjj eiJf k.
ti ^S k' jijlj »aj y y y 1j
'jlj fA-»\
Aj' «5
«jXJj
<
j._Ai! CS^ ' »jj 4l y-i
eSjL^lo > ôf^3s àfi'3 y-i ''-1. y vj4i'Ij1»U- t$j5j
c?v-^' «J-Jlj> <i: f cf. «-* jlij-*
A-r j»
' ^J:"" Jj*** lT"!-' S «J-i-î
jjj-!« lAii__^- iSt) «i.-.; «1 viL ij «j.
4' jT^- J*-^ ' f"^
o *-> v'jT vijl-=r «.5 dil yi
J,IiH (Ai^jJ.licil 41.A.ÏJ' jl^^' j; O
. ( JaI
-i. »> <ll Vj^>l iiLl»i i5A.^; y-'iy
«
y
.-Ail' 4J
«u
«A-iJ ^p^ «I
*; \y_xù 4! 43 y_ . .1 -jJ4
__>
I
jlj
i>. ,_i--l« \) jl:)
>A;i-î
Ijjo
j^_
1
*'.
: Jl
»j (J_
')*}
4;
X > " * s**5' «'V^1-1 4!«» jl J>y
*
*
»>- ji. «i ijvA_f «'V«J. 'i ij>.' ê)vi.Ll v/A& *) »J *i\j
lii.JjW LiU "Ojvt ,_j'JJ «J j; .J «' 'C\ymj\j 4jly4j
J «j
J y.-; «i|,j''! I
ù«-J
1
t5 J
»' i^A-J:' »j.l *5 «-lj> «jj «i *w»ii-ij «1
vijjîj 4,Ij.j;p cjté A-yt£^)r.i£\i.\L) I CLk)
au ji-
tSy-'.ùi" ty-z'-)* ^f-fry d. «.'
' 4i J.1A-I0 4Cji ««J j
.j *~i.«l Ia-» ys-
ji j. «I _jPjI 4J j\j êAi -> »j «;^j-). -M'" jaJ> jbo£ù*J^bj^---l'i>.lj L~b Oi;^ 4)ùijlj
15 lisy-«lû; }
JLja-iU;
iS^-Jj «- f-iff- >!\j~'j IaXi A^ai. j._ J'ij^i «,jIa« i4 «j ««'j 4;
«vk.Jj 4,' JLl. J6 «IU.j j»^«^ltl_ j l.A> lSJjI". ) f »j «^-L» «j jja»« *"-'! ___;tj y »41 j ry*-£ ,yi iS
___Kj
\
4;
I
«J
(
^^.iSs-»- »J *^-L
4J
.j ii'Li i c*Jl. .jj «_
4)
jji
:
«_»5
il
JD .jlîlj»ijV- V «T j^S
vJo
«LO-j» 0«S
} 4.__,\j j. oUf j^; j .) /.y y
j. t\\Z.) y. A:» IJi j*j JK-i 47 »ji
jJL) jl
iJ.J'J y y '
A«î. (jjlfliljl
»*.
«.' __.«- |>J.'j Ia!5
»y>-
*> --« *». oAt-j »j «« «X -JJj»
iA-Ïj «0 jji.. Ij_ 5J-l-i «1 ji, j jj Jaît
JjTl j.Ai
ijl; J j«.'jl JLjlj
jl.--. ffjllV
«j
4) Jy _riJ _iv-; y- Ai^ DjJ
( «--1» jj» )4)lAi
*ilA-.j 4! y «jL.
«J
O; }
(£ A-5:.' «yi 4JU
.jlji
^.
I
I
t J.5 J »jj» \i »jr_J ij*
»4J
J» A-U Jxj jj. « J. «J ^pXA
<-\j\
,
l-a«4;
ftp
jJL) J.U } *. «I JL Oj>- O
«J «..«.j,"
'-> 4; I y«- a*.
(JO
I
lilj yi
Ci- «j- » *J elj y} '' l-> A-SJ {S «iL. *lj
jtl -i Ij ^«^-»j ùl»j* JLj «J IaJcj c/ iSj-**
tP, b yi «1 viLij Ijylj y *» J.\ »! J^*«ij»y,
,/J^» A ( ---"j;^ ) *-^ «Jy. A" LT-i ij'-,Jj;
f-î
4! «jy tSA-W» ^j4- «jj5
J. jLI 4. 4.»Ia. jl:r
«AiJ J«D
(?0«C. j'ît5jJjJ8"tfjLjlj<j.)
Ji.lkî OiyV J
«A-IJ 4_>-JU- 43
-f IJvC. "TJ-1 4r *' *Siï *"j«J
«-Ijl l J) 1-iïi
«4)1; i<)4
«' D 4/
*:vi
4.t5j>o jl
«un
v/U ' vi=»
4D. *
ÙUJ
Vf 4;
diy. jV j
jf
U
C)\M-
Al
41
p
.;
\«JU«»
J
.5-
l«jv-i-»
J;j-> j
j
«1
U
-î
L ' j~a>
4Î
4Ï
Ù,/*
J;l>.
4jU
jljL
y
vjy
4)
L
ùy.J
iij
*"
ùi y
l*
VJ'-J'.
J
viLU
:
L.
jjj
v>'J'» iX«1
4; ùl)
(S-^z'f jLjjï
4i
J?
ji- J 3jJt-
aX!_j». ls<l
^
J:L.
4)
4iV«
jjli
ùV.
aus"
4;
j jr
. .
y,*
y.jlj
f- '
J^o
«
j
,l_j
4.'
4;
4i
4L,
ÙjL -* i_) (jD y vjJ'L
Olj'-'J
(Jvli
ijl }
A»
y*
4Î
jjV
4;
4ÎV,
j
,jj»ljl
w
ù»^
fJbb
,jI---À5
y.
vj" J*".^
*-'
->
cil^T
jj-'ij'ilî-
«O
J>"
ùL;jjl;
4<C«,\
J^A
A*-
t5j
fl:i:
vlA-JJ
yj-
v
<-«j*
L-b
if
ùL-j_,3
lj ùl) j»- ,j) 4|
; «jljL
J-L»
ji
jjjLjI 4^; 4>- jai j.»
ùl p J ùlj JJj3 j il J jjv* cSajI. j) Oj a j 4
,__U_itX, J -__!_jl) ' J JjJ» (J 4J 4» Jlilj »JjVJ
»aJ) 4«j»
«j
pjL-jilJ
l54i\,41 cSjjj)
__,-./,
yi)
4,
4« 4a..»
'
L cîjl
»
iljry«
i5 S*
lSjJ.'
«J-iJ KtùPt_y < y-i)>
»;*) Jbji
L
4i
L
1
v^ Jt-
lS3
^
jj
41
J*f
ùb
ùUaL
4i 4i y
4)41 y
^jJ'Vjt'
ùjy.J
j
'V tfî',r*r
4«iJljy_
ùj>
ùl>
iSj-
Lîy
!
->
i> J
J»J»-
3
vil JV.
J-4*'.*
jf
lij-
»J
ÙJj)
1>J
l/-"
y
4)lj
o'. -?
A,>j
J
y
^_JJ^J
air
*J*J.J'-
4Ï
^_jjlx;
!!;;*; j j
jblj ji t A-S" 'dji
ùj\p j
y
.
f U 4!
ùjL
ilU-J
33 4ijl
yj.-f cf ï.
£l
AJ
^ ij.*
s: y
L
(J-6-*.
4:)_i k.) jJ5
Cj\x
Vj/^
,ijU>
M'
jf
Jljl i ùljji. 0<2-. jjX> jiij jU j J bjjSj «y
J\3
ùLL'j J J- i- viil J ^_- 4J 4» jA* ijUvii
Jbj- 41L. 4-1 4» j\ ^; j) jll jj 4) JJ
41
»
41
jbjjS
jS"j _,» j^.u JIjjjÊ=
I j t »j\>b c «J 4» «i p J-.j ^'Ijl ..rJjÇ'
4) ùl) l vjl)L^- (i*'-» 4) f «y"y J'jj5
(J^i 4iU- 4-1 4»
a! i»!;..
41
cj\>m
41
-i-» «Xij» J «IiÎAa JJ_,-i JJJ3 »J 4ÏO «iAC-* Jjlj 4] CJS «jL J4- ) JB J4- «J ùV Obl)*^ J4CJviJv» li 3I)" 4» tS4Xijj__, Jsjlj <j 4i 4J lr_il j5 l;
«jTj-i (jlj 4ilu- «J 4» jl Jliir_.4) j\_;
4» \
yljl ' ." «3 î»;JjlJ «! illijj JL-JJj3 (jjVjj >}ijà ùl) j 4»- J ( )'}& jO 4Al«i-4i4^-4)l«i|
4; tjljb «j ^aa JIjT J j «j «i ùL-jjjJ Jl^i
ùl j*-* J Ù- j4-« j'^jT u' *JÎÎ" ù»jl)'3 4J>. J'j>-I
JUjljJL. JJjJ 4) (JAlAji jLjl «jl J'I 4! I »J
41
*"
«-Le »3 «!
(^Aililî »jlil) 4i «i llii» tjjjj)
( «y «i jl; 4; )
jLjl
J
#jïj «)
a
«î
4^
j'j t Cf. '--' vJbj'
y*-Ş- «J 4» 'J L 4î
t 4it li jl (^^.JcXi J «J.JJjrJl ùl;î--> J-** - 'J " *
t-»l> JjV>-,jX-i-*:!'» Ai 4»- «I 4)IaJl1 «jL. jl JIj>-I
tî »J«i A.) ji-J ^j. Jj il »JJ fS ^_ljlâ-'i j Jj JJ jj» J
V Mb
ijS
'';.;>
j ^_^jLï-.'j y
- 4i ' ùl-»J «i Jjjjj)
J»,*"
?-A«
Jlj (ji-iX. j
ùLijy ' îA-pii'j i y ' ùLy
jLljl
JjjJ J >_ljLl-'j -4.J Al J^J J- ; j; JJ J
j;«.i
J3J
ùL-jy v-J-iIj 4! : 411-L,
c
JX.I.. 4.1 4»
»1
41
b
J5 4.;tji lyîjjj
a!
4; :
«J A.
ùLK-JI-jUa Jjjj.
A»
A3
A3
Ailjl
4P
«j'\_-- 4.I4»
!
(jîji j-;J;-;
v.I.jLîLjI ,__;., li.jij ùV tj jj«r (J- 4J4» of
[ __);___ ] ci Ail aj; 43 ja- j «Jlj/ ii4.li
j> lî a_»
.;a!j3 JL. j 4) «3
pjv'b -> \'.3'S iJ\)\jvj
jl.pjl ^O Li!) ..; «Sja- Ail ^JA- a!
«S
l:_)l
<
' vibji Jl_:'.jl : ym 3I
«3A-i «>- ___;« «ni »j l j
»
f'-S-T 1iA.Uc.L0i Jjjj jC-ri-j ( Jl{ jLvji,!?!
ci4.li 4:iii
j Ojaj ji A;i- «j a:>- a! I'aa * »'A.U
«."i
Ci A../"
^.iLjî 4l y »-Aa»J J4) J4» If! ' l iiA.«j> ]
»3jl J^V J j.Ur< I.JJ?4!
»
,
Jjj vilî^'j ^-îL-ijI <j~>) o ji. Jo A.I. a«I
jV
^ÏLjl ij',' A3 J A- JO A.I. A«*.'j A.l;\
3I3J 4iij0 J JJ ÙI--J.-J1 <JVj"Vj j l\ - A. j\
A>
aJ
??liùliùj;*: -> 4)1)1; «I ( ^-'"Li.jl ,_>-*; jlî «J ùl ->J;! 3
y»
a. <ij>
jjXj L-jjliijjjj
^.iLpjI ,ljL
''-"
«iul ->3>-Uj),3 b'JJJ jl)l. JurîLjl jC«
Ov-i A3 JA- lj «jll
viLoi ' J$jj«>- jLjl
' [ J.-* ] <i-*.'j->
Ùj->
jl>j> uîl-.ol 4-)lî4lJ -1, 'J'lj'v-.'l
'lJbj' 4) ^, Zjj\.C P Ji ù J.J ^a
Al ciA.l 4)
^ A-) A» A. ùlj>- .X - J .X» ù° A-il ., A«»J jA) J
AiAr-Aj*-..!^. j_.tj.-vl 'jùl-I 'j .' O-li-J ifjj j(j«.i)
vil. j ùl)j«" .3 4iVjr'j ùUo 4) «T" «il:-. ;\ Jljjf
,i-\y jl«J ùb »J Ai
vJbjl J- «J A» Ai O-li-J
ci PP',3 j«- «) ù:--' «jIj a3 ùl ' ùLjfcji jV;j
Jbj'> ->_;} J ùL- j; (iyjjA» ùyvJ o « [ aş_:I ]
î ' bjjl ^_Ljl;llj>-l Jî" «' u-i li'Al'ijl l' A» f ùl J:!
Ù'j J A» O «J A» J ù.-'-î^ rp" 'ijy ùl;i J
( ^jlji- Jl'Ml } I ùl'LjW « tJJAfJ|;L. j A- Al
V--
»3
«
A^
«Jbj> » Ijj-i)-; jfjA»3 4!iiJjjOLo' : J «j
Ai
'3 *-i jl;l ijlij-. *!_» ,_/, «Xl ( jljU ) J3J3
cyLiiji- 4 aj Jl:«-ijJ L j tCjjl lljij
j'y i
«I ! !«. JAi'Ijj jviljjij
«
jljU tJj.i. j\i:
jl_»U uJj, »
_^*j ».-jj_,3 "j ^j JJ ùV AlL" 4-1 4» j^ jW ciAiA»
ô> i*3 ' if'. y>- JA->- <S ''13 '-«j'jl» A
J '')iy tj*''p3l OVj jyaj Jjf
jU i_j' cSeij'i «îb 4,'jjUjl_jl»i^>lioijS jlj
^jljtSjT .' jcijii jjji'i ijlc j l-iji- j-i
' cjvUi
«ôjjj
(jijj"'ii-i,jj cj»j ^ ^y* à- pz 3St. 3 li 4)ijjTojl"j3 J -'(J J jl) '1
I
ip3*J J *-_- jî 'ftjJ j cji:-!^:-^- Lj
«1
'
j*
-
' i>.A--._ jl* .». iS\y.3
ijijL.» <sy -
>',
J" i£ «)_j) cj-...»ji
jûi
jljU (^J^
4;
JjS
tJÎ'iljU.
IjIjUa!
t^i'jl iS '?c''jc- cjij.»- **v^jl)j c5l_j»*
1
Ijj» 4) X.b J-_'J
) '
jjj
mf
«1*
«'(jji ojli 4) i>. _J>-
lijljj==» oi jj^
4il>J «) 4|
j-^'-ji J^sjjfw»
«-i 4Z-J 3 ii ') _j) Jiii;
«-i
ijl j«-i (j,^=='-,'i j
Y
M*
JU
\
-a***-.
an,*»e-
6>jL\*jf
AiJjjfV, S aj jy lî-V uîy.Aj'ijU^tjtj.i j)
4.)
«vijXl 4. lAi« Ji 4Î j4J> L_4-J4J iÎ4J » IAJ.A Ji
4.1
4j' Ij.i». ^j-A--
Jjl
'
IA-XjJj p
t! ' '3*jOAl ejlî uJiljl J)<
<.'
(J-.43
a!
'
vjl) f
jU U?j4<ij UÎ'jj £(Ja3Al u} O-La-
<j'.«J'.;l«4)
jji
0}'-:°. ijlii^i lSjI-j
cr^ * vji> *-,'J<» i£*\y3j-\y
\ij* «U a! c>. 4j 4j* ,3 ji- Aj j4.._ J-y-3 jl) j
c>! Jl- *.
j ji- yy aijp
ij_P Jl j <)' t? jlj 4«. Jj
ifÇ.U 4*l__-_
51)
c5_j:-l
iJ uJoi jj___3
Jyai j.i4J bj)4. t ^oi
(J 4)
j__xJi
Cf.
iîjl; i$/o> p( jljUJJvj.i
t.
fp il/, y J, y* vj? jljil c>.y" jJ
*3
«J
y Jf-*il) (jJCi/ J)J*>* 4~_.Lv» 4j* 4.Xj'o j4j* a-jS Oi aj
ej^ll-AA*-- 4j'|3'j:» uJjb iSj *J ___-.-'
'ij_.il j «.f jlïo 4
^.^^--j'ji^-^
U;l.C^<;lj>-r,j-Jl;j'4]jijjJljjjiJjlij_ JVL.
bjbl» a!
l<J3jf> iJi^-ù\^i*3-f-iS<^>_*^3 t"Sy*r.h
___,«-_)
i JCj j>- *Vj j <-X>- ( » jl jj *V-li IjljU 4)
t _)4Z.Li
-jb a-- lJ*->-jli Aa-y\i 3 JL-Jy
J 4ijji U.'jf^ «j j J'vcl
^___j'i
a
j«ft Ji
I3 aS^iSA-AÏ t cSj'i lÉ-tH, * 9
y j (f/ Oi
4J
t£»3y
4.1*
JVLlAj
jCjlj^lijIjU
4i
uC_l3 » A_'ii
»
iijî uÇj <5*%- -T j" j^ . -:ù
jl jj Jl ^4joljj)
-. ' *î J7 *-. ' " ' 4-)^-> j *-*°J*-- (>! y" C?'
Iy. JU.»
«".
U>«v«ij.J t -f.-*)'
ciX «.,
tivJoi
ij
0JjAa«
j ôbiCi Ji-oi i^U 4Î , t jU, J\?- ^.J
iS y* *> a^« jê-l__jJ vî
o'oj4x «S o_i (. )l -
a]
IaO. 4! a! j'o ,.* 4J^ Jj-i 4,' iîl J^^Ai,
( jljl_» ) j j (jT Jv.iAi ) a 3 4_ij, i jf
^i'^aaIj lA>Ui aï uîjL^iW J, (Mjîl'
/fLapI /.D «J ? I I bAj* K
fj j 0
y \.ôyl *>.J--'*y\ipyyjylSi »
*'
o^-vjirr'
I vJ?ja5'*j'
<i
' J *'_J <'O
«V». 4]
Ji
a\
f f OJ »J«V«L*.
«J
j|jU jyai
yf 3 ( JL) 4jl5^ Jl)L)jl vl-ioi l£>3t
L$JjV-a U^jûS"
j\j>p
tiJj- J-J>
ir
1 0-
JW>- ^JJ _y-> v_, J/-X J»" ----A>i «Ujiljjl j
p^'jiii 'j*;y\i j/j-ssu-ji-oi; '-i^
J..U.JI
ii.
j-.j
tTjV-
J^Lj» 4i..Aj>M slJU \_-^L^\
A
jiksil
iljjj
1
>
-ili /
A
vili y
"
ojva .-.i-
iJj
i-'p-l- Au- y
Jjt- «:- j"
Jjf-i 4* jl jf
^ui-Jb^. ^b"^ jjly»- Iji/jô*. jW
viliy
ii ; J-3 > = ' -*'1-' *-- ù*
1
-iiiy
"
vily i-
- ii;.-
J-? y r ' '
lijj- Jr'yx"
-'jr- *x- ù*
^rr'^.Ay
>\f'y .jU- ~ jp.* ;jù >i v_^^ ri. j,-5G ji ^ o-it-'jii
Y>U^
.
JU
-SWMC--
^
>j^
^H' >U T»
&,.
^ytlij/
i^^YsJj
jjju^I^-»- ïti, .J
y^ J*-
J*;
>.
J^-lJ^
Jjl j j 4-
bjl jl* aÎ
cjli-jA)
P
<Sjy* cjîJtiâ*
jU-j-lj
c-
<S*p
iî j jTJ i
J^
ô\ y.
£0/'
sl)l_Jil
i>* <£j_*
AAzAy
V
J>
yJ^flSy'j
j' Jy y*
jy-J 3^y
ijl>-j-b (>
ù\'jL J*
Jj^j*
(ji f
LoUII
t«-.
v*
ùfr}
jU-j ' ( iî J_y-J >
Cf. y.
Jk>
>/"£*
yl£\
jUja;
y\J~S>
jUi1 __-..-.
(Ç^J-e-
J^i
SAL i
HEJMAR
ANNEE
NUMÉRO 8
8
DL'ŞFMB
12
lion
1
LUNDI
1032
12
Oov ara
Qurdi
Bévue Kurde
¤Sê§e(islrjê:i ^warê
sr-raniva Zmanê Qurdmanci
C.A. Bedir-Xan
Kdeliiyati Qurdi
Hevind.5. Sort
Bériva Welat
Dr.Q.A. Bedir-Xan
Hawareu
Ri'ya Tiv/e
Qurde.|î Qiçiq
Wecdi Cem Pasa
Elfaliéya Qurdî
Feihengo |
C. A.
Ji Xani ra
Slrana Dilan
Ez Goriya Bangè te me
Ala Qudan
Hisyarname
Dawet e
Yeli Délai
Behmen Zerdeşt
Dr.Q.A. Bedir-Xan
Mamoste
Dr.Q.A. Bedir-Xan
,Lawv Fendt
Tirsim Y:/. Bimirim
Diloqvan
1
Hereqol Azizan
Bedir-Xan
C. A.
Bedir-Xan
Hereqol Azizan
C. A.l.edn-Xan
Stranvan
c;;
Memil-Alan
I). A. Bedir-Khan
Chaînons
Hereijol Azîzan
çapxana lerekl
SA M -
Septembre 1032
1932
QIT
Note
Bi
i-ernit'.
sur l'ai pu ait et Kurde
\eniilandi
I2,;)0 K.
Bi cermi' adetî
Iiona derve divêt hekè
M
10
postO
bi
K.
ser
S.
S.
Luit
xistin.
M^: <Jl/&yg
SPECIALISTE
m;S MALADIES
VENERIENNES
INTERNES
ET INFANTILES
X aiitaj»
.l'tlICin'
il'allu
-Pa
Eyouîije Frères
Inscription sur tous les melau.r Gra¬
vure coloriée, pancartes el tableau. r en cuiv¬
re. Impression de caries et autres en relief
suivant les procédés les plus modernes,
Damas
Malek Daher
Abonnements
Qirîyarîya Qomelê
Pour la Syrie, la Turquie, la Perse
l'Irak et les pays du Caucase:
Ji bona Siirîya, Tirqiya, Ecemistau,
Irak û welatên kevkasê
Sal.jî
500 kii'ûş-sûri
100 frenq
Şeşmehqî 300 kinîş-sûri
(]0 frenq
Çarmehqî 200 kiriïs-sûri
40 frenq
Ji bona welatên din
Salqî
150 Frenq
Şesmeliqî
90 Frenq
Çarmeliqî
60 Frenq
Her tişt bi navê xweyî tènesandin:
Si.ui Taxa Ourdan
1
an
100
P.
P.
mois
60
4 mois
40 P.
Pour tous autres pays:
1 an
150 I'.
(i
f-j
mois
4 mois
90
00
1'.
P.
Adresser toute dfmande :.u directeur
propriétaire: Emir D. A. Bedir-Khan
Damas: Quartier Kurde
:
:
:
SAL 1
HEJMAR
ANEI-5 i.
NUMERO H
H
*-*çy
DU.ŞEM B
12
lion
i^>«»->
LUNDI
:
1932
oovara Ourdi
*
Septembre
11)32
Bévue Kurde
Wcqê c/ geliiş'iin Bêrûtê roj <;iï J S'isiqcqi qcsq diqeli.i lie , quiueq! sir
Ii ù ,-iva ù se sael ji şcvê derbas bù bên. j di ser i.ariqeqê re dikcliki. Jiniqeqe ziqSibelir, beri nivro, ji mêvanxanê nieziu, weq deneqi, gêr dibê i'i diqet
derqelim, min da qi'ne u qolansn, ù pista qei,'iqeije narin ù bejnzrav.
Ev e, péxwaseq. qaşo bê hemdê
gchiştim nieydana Burcê. Dinya germ,
xwe
destên
xwe di ser bel ù navqelên
ba sil, bilina mirov Iciilc dibû, dinqiha.
van
pire<_
ù
qenqan
redigerine.
Min xwe da ber siba Kchwcqê,
Min
eau.': xwe vêsihmdi bù.Facane xwe divêsihand.
bi'im, qetim nav pêl m lebiyê. Ji nişqê ve ,
Bure meydfineqc fireb i'i drêjqi ye.
ji qolancqê, rend seriyên bi qttm û dest¬
Di nava wê de parizeqi qiçiq lu spehî
lieye.Di giya, bihnùn ù diran xemilandi ye inai li min der bùn.
Ne lot... hê zû ye... ma i;iman ...
Tê re aveqe qiçiq dibihure i'i diqeve
dev je berde ... leso .digol . . . na berê. .
nav bêrmeqe leniq. Ivda b'''rmi':ji qeviguh mede ....
rèn şehqiri ù benevşgon raxisli ye. Re¬
Ket ne dihat bîra wan qo cz ji
ngê avê têde winda dibe. Pôrni weq zebi zmanê wa.i dizanin;, qo ez ji yeq ji
viyeqc benevşin xuya diqe.
wan im.
Li serê mcydanê, se qiVeyêu meJi xwe ji min re xilameq diviya
zin-ji baqur, ji rojbclat i'i rojava xcli|ê bù qo hùrmùrèn miu hilgire, bibe mêvan¬
1
bajêr dilinin
ù Iê dirijènin.
Xclij di nav qùreyan de mina
robaran diheriqin. Ev s': robirên qo di
meydanê de digehin hev, dibin lehiqe boş
i'i xwe didin ber parîzî. Di ber caxên
pari/i re pêlên leliiyô disiqèn ù lehî di¬
be du bir. bircq di lier rastê û birê din
di ber çep.': parîzî re diheriqe, helapisli Serayê, pas.), dilopên Iebiyè, ber bi
bîlirê ve, ji hev diqevin ù belav dibin.
***
xanê. Min deng li ycqi qir.
Xorto, heqe valu yî bi min re wtre.
Xortô qo min deng le qiri bê , ji
hevalên xwe vcketiya ù da pey min.
Helaqoem gehişlin diqaneqômin
deyn ne qir. Li diqanê min cixareyeq du
wî ù me dest bi nxaflinê qir.
Xorlo, tu xelqê qû derê yi ?
E'. xulam, o*. bedlîsî me
Le zinan'i wi ne zarê xelqê bedsi bù, min got :
Ma cire dibêjt qo bedlisi yî , ji
zmanê te qilş eqolujtdora Môrdinê yt.
Belê, xebera le rast e, le ez csle
xwe dib'jim. Ez bedlisi me, le di mihaciriyê de derqetim û di dora Mêrdînê
debi xwedi hume, ber vê yeqê...'':
1
Xclq di ber miu îc d.biliurin .Pir
ù ciwan, jin ù mêr, dcwlemend il belenga:;
ji her rêxê, ji her ravi, ji lier nijad û mileti.
Min cw ji bclg, dêm ù serravên
wan nas diqirin.
Carinan şelkeqî gewr û pehn bi
Pûpel
HAWAR
Qengê hatiyi Bêrûtê?
Ev bù saleq ù bin, ma ez xulam
tu ji qùjnn welatî yi ?
Divêt lu ji, ji zmanê min bi/ani
Gora zmanê te lu ji welatê Botan î, le di vi bajarî de lu botî ninin.
P.l'leq " scqi'iî. Qi'.ş bit qo diliqri
0 di bîra xwe de li lişteqî digeriha. Di
pey r.i, r.ibù ser xwe, hat deslê miu i'i got:
E/ xulam , li sûre min tnenêre,
min aniha lu nas qiri.. Ii xwe min bihisti
bù qo yeq ji we li Bêrûtê ye. Min dil
diqir ez herim ziyarela wi le min fedi
diqir. Xwedê ji min re li bev anî
Belê yeq ji me li Bêrêi'it ye, le ew
neez im.ew brayê min e.Ez li S une rùdinim
Di pey re ez û xweyîyê diqanê
em qelin b izara q.ixeza Hawarê. Ji xwe
ji bona qirîna qaxeza Hawarê hati bûm
Bêrûtê .
Min şuxlê xwe quia qiri bù. Qaxez bi rêhcsinê bilnta rêqirin. Tinê qa¬
xeza eermi min bi xwe re bibira. Xorlê
min i.ermê Hawarê qir pişl i xwe i'i me
da rê.
Em i.u'i lu'in diqaneqe din. Min bi
xweyîyê diqanê re xcl er dida. Quidmancê
min di i|urçii|eqê de li ser tetiqan rùnisli
Ii min dinêrl i'i diqenî . Min ji bi devqeneqê je re got :
Xorto, tê xêr c, rire diqenî ?
Kêr e ez xulam, ji q'fa qurdmanciyê, ji qêfa qurdmanciy.i le diqenim .
Belê li Uêrùlé qurdmanc zehf in. Ji sibê
beta evarêcm bi qurdmanci xeber bidin.
Le gava ji devê le dil ihîzim b.'j bêtir
qê!-i min je re t»"-f Ax ez xulam, lu ni¬
zanî qurdmanci çil as si'rin c.
_
Na berê. qurdmanci
qengê bûye
ş'TÎIl
Bi serê te ê
c/iz, lu zman weq
qurdmanci ne şêrin e. Ez bi tirqî rind
nizanim, le min ew geleqî bihîsliye.
Li Irakê min erebî û ingilîz; geleq bihis-
Hejmar 8
tine. Li Sùrîyê her rûj erebî ù frensizî
dibihîzim. Ez vau datinim ber hev û
dibînim r|o şêraiu'ya zmanê qurdmancî
di luwaii de nîne. Le ri fêde ew bi qurd¬
manci nizanin
Ma bizaniyana ci dibû?
Hingî, ji qurdmancîyê pêve bi tu
zmanan xeber ne didan
Celadet S%li 9Scdir - Xan. .
U\ja %Vïjp
Rùjnameqe qurdmanci, bi hernû, bi qurdmancîyeqc xwcrû, li Re¬
wanê, di siqleqi spehî û ç'eleng de der¬
diqeve
Vê paşîyê rend luq'marên wê geliişlinc destê me. Çavên me p.': biruhii bùn,
dilê me sa û ges bù.
Qurdmancên Rewanê ji rùjnamê
pêve çend qitêb ji derêxisline . Me se
car rùj mijûlahîya xwe bi wan qirin.
Ji nav rûpelên wan en taze û
ter bihna qulilqên çiyayê Plegözê, bayé
zozanên Serhedan dihatin. Di nav resir.ên wan de şal - û -şapiqê qurdmanci,
xencer ù pisUenccrn qal ù (|alic[ên me
dihatin dîtin.
« Rêya Tezc » wcr| navê xwe
taze ye , nû ye, nûbar e. Le ji Hawarê
qevnlir, bi emr je mezinler e. Hejmara
wêapaşin qo gchişliye destê me a peuci
ù neliau e. Li gora qo Rêya
Teze n'ijnameqe delirùjqi ye, berî salqê û bin dcsl
bi dcrqclin.'' qiriyc.
Ev rend beylên jêriu ji qilèbeqe
qurdmancên Rewanê yc:
Eyşê , Kurban, rabe j'xwê
Herin meqlebê. dersxanê
U'elaté qitêban pir serin e
Meriv li wê dinya dibine
De ù bavé me tarîyé da bùn,
Ji dinê bê lies, bê xeber bûn.
Dîsan ji wê qitéiiê şihreqe zaroqan:
IV'ii
.
Tirana £Dilan
Mêqewa min tu i
Şivanê min î.
Lêvén le du pêt in
Çavên te stér,
Diranén le mirari
ilê te dêr.
Xezala min tu i
Çavên le reş
Ez berané le me
Sînga min geş.
Ava bi ronahî
Pêşnivcjê te me
Tu mizqelt i
Dilê min ezman e
Weq Zerdcşt î
Dinê ù ezman i
Méig i'i dest i .
Porên te zêr ù zer
Sînga le çiya ye
Tu agir i
Li buhiştê hêvîn
Ta ils'1 arpcr î
Pêxembcr î.
Qenina bùq
Biqeue dimirin
Baqur Û pùq.
û linê
U bê dolmam
Di vê dinyayê de
Bê govend mam .
Bèqes im
Pésnivéjé le me
Tu mizqelt î
Dilê min ezman c
Zana û ferzane
Şiret jî tu.
Têde stérq
Çi'iqeqe délai i
Dengeqi çaq
Qani va zelal î
Weq berf î, paq.
i
Bizina Pilé
Bizina pîrê çil çolé
Lé da berf ù bageré.
Piriq dcrqet ji mnlû.
Li bizina xwe digère
Hê ! hé !
Bizina xwe digère
Sure pozê pire bir,
Pozê pi n'- werimf.
Qnlilqa Adar i
Bihna buhar î
Tu deng ù hawar î
Siéra êvar î.
Tijî hêvîn lu i
Ilesrel ji tu
'O
Di çavê' roj ù hêv;
Ronahî tu,
Li Itesra spehiyan;
Avabî tu.
Cane te ziv
Tu bibe ji min re
Tasté ù şiv.
Tu ewrêu ezman î
Tu qcsqesor
Li her lamén te lez
Diinire sor.
Ji zozanan hat kuling
Xeber ani ji xweyîng
Dibê werin dawet c.
»
»
*
Dawet e xwe? dawet e
Ji qurdan re rûmet e
Dawet şer e, şahinet.
»
#
#
Bê xweyî man gund.qelat
Têde stér î.
Sor i rolielat i
Deng i'i nav î
Buhar ù bb'ir i
Brùsq i'i ba yi.
Xwestcqa min tu
Slrana min i
Rûpel 3
HAWAR
Hejmar 8
i .
Porên te zér û zer
Cane le zîv
Tu bibe ji min re
Tasté û şiv.
<3)r. QamiranS1.5}e-lir-Xaii
diqe ev welat
werin hewar e.
Gazî
Dib"'.
#
#
*
Bê qezi man qer û bilq
Di rêlan de ba û pùq
Bê belg mane dar devï.
#
*
#
Navno diqin qurdani
Ne heliştin mêranî
Qurdinon rabin dawet e.
»
#
«
Herê lawo dawet e
Dawet e xweş dawet e
Bùqa te jî Qurdistan.
w
#
#
Qczîyén wê délai in
Ci nermoq ù şepal in
Ber mekesê mede wan.
#
*
avê
Dengé
*
ci ziz e
re ezlz e
Newal jû
Welat ! welat
»
»
welalo I
1
*
Ji zozanan hat kaling
Xeber ani ji xweyîng
Dibê werin hewar e.
Ccla%-t aii 3iedir-Xan.
Guran bizina pire xwar;
Pire li ser digirî
Way I way I
Li ser digir.'.
Ji bona îrû me bevkas gol, pésdetir
cm dîsan ji Rêya Teze behs biqin.
Em ji lievala xwe re réyet.e xweş
ù dawîyeqe geş hevi diqin. Divêt qo lier
gav me hev ji bev hebit ù gereq e qo
em bcvdu ser xebala hev serwext biqin.
3\ereqol GCziza/i
Rùpd
HAWAR
4
Hejmar 8
dedal. We dest deqate danani em helbes'eciwan u sîrîney xwarewe
« Le wî dewrim denorî hela ewî
zemanê, le wi zemanim denorî heta dewri
kubad Xauê, le dewri Kubad xanim de¬
norî heta dewri Xan Suleyman i, le dewri
Xan Suleymanin denorî heta dewri Cum
Cume sultane, le dewri Cum Cume sultanim denorî heta dewri şahi Newşirewaué. Eqim ne dil weqù miri berir u
herîr begiyan, le diwani bize romyan,
helbistê be giranô. Ewroqe dadesubhayné, ci modet nîne lo ewî axay, ewelané be tenê maylcwe le wilali xcrîbiyan
bebê Xudanê.
:
Lcwancy screwe be tewawetî dcrdcqewét qe edebiyati qurdi edebiyatéqî
arî ye.we bilinde, we herze ,we herweqû
edebiyati zimanani ari kabila bo berzbi'inewe we serqcwtin . Wc lier rende
medeniyycl le qurdislanda bilaw biliétewe
ewende edebiyati qurdi Ferdeqewêl we
berz débet.
Ba nextê binorin lew hezaran çiroqane qe qurdeqan helyan bestwe, we
dayan nawe, be tewawetî biyau xwêninewe, lew deme deza lin qe hîç ferkêq
Ewroqe serê min dehêşc, dilê
niye le beyni edebiyati ême, we edebi¬
yati zimanéqi rojawa we lew de me bi- min ked hadi nabé leber giryan, eger
emin rojim le helalibù le hemû kedem
lindayî edcbiyâtman deselménin.
Aya helbestî çîroqi ( Mem û Zin ) u heft sa ran , dedatin le geliy Amedî
ii lerkéki heye legel hclbesli cîroqi le geli Sûlakê, dedatin le seri herîr u
herîr begiyan, dedatin le çemî Sùredê,
( Jlyada
be qulunqi sêwî we
Aya ew helbestani çiroqiye qe le min xemliye
imro le ewrupa dcyblnin ci ferkéqi heye henari we ewan mîrate dar hermèyan ,
hemû
aies
selierî, boyan î qomelegel hclbesli çiroqiy îmro qelequrdislêqi bulbulan.êqe şaloran, beçiriqe çirîtanda bilaw bùwatewe ! . . .
Ewendcy pê nawét, her nextê bi¬ qé le naw da deqin dad -û fixanê. Eger
norin lem çîroqey xwaiewe we sirinci le hîqewe beser bêne xwarê qomeliqi mclé bideyn ew deme bilindayi edebiyati hbt'ib ù zerdijan deyan gûl: leşqeri II.,
Eger etu hezdeqey le xoşiyan kebûl naqey
xoman têdegeyn.
Em helhcsli çiro([îyey xwarewe laliyan, bigere reweqi tùlan digel xêzanle deşli herin" rojhelati (Hevvlér) qe heşi éqi tajiyan, herewe seri herir ù herîr be¬
naweraslije le soran bilaw bùwctewc. giyan- biqe zewk il sefay ewan zerdiyan.
We lew nawe be [ şiri leşqirî ] beuaw Dénewe le qoli kesarô, bcsiq berdane, xibauge. Çunr|e dancieqey nawî [ leşqiri ] ne lénanê çawreş ((irditié dégel qaniyan
bûwe. Lem çîroqc da basî (Mîr Suley- arekê.qi linoqe be tinoqe deçorélwe le gaman begi herîr ) deqat qeaxremîn pa.şay hî sare qezyan.
Ewroqe şayi yeq degerê le seri
cniarcli herîr bûwe. Em karcmanc çend
saléq beramber turqan radewestél, we
meydané, têduye ayşi Suleyman begi dfgel
liera dcqal, le pas m desqét udegirretu mîre medyan'', eger şireqi biqri be pêne
debrét bo Eslemùl legel lesq'iiy piyawî. sed zêrî lé pêşra bidey le singi ewan zerdi¬
Mir Suleyman beg xusqôqi zor ciwani yan. Le ber dilê min cezme ci nttqar naqe
débet qe nawî ( Xanzade Xatûn ) debêl. leber ilûd û mcçidî ewan take şayiyan,
Leşqirî hezi le deqat. Inca şewki ser- emin le paşaxê xom swar nabim leçi muanbexoyi le layêqewe wc girpey liez le qir- "net|an deber pişli xom rànatiem ci xendin le layêqi diqewe agir le dili ber ceran helnagirim ci nasiraniyan hcldigirim
)!!..'
1
Hejmar 8
HAWAR
o^Caii5aree[
Ji xweyîyê Hawarê, apê min êdal
Celadet Alî Bedir-Xan re :
&«#-§ '
Min çend xeber ji bona Hawarê nivisandine. Ji apê xwe hêvî diqim bi çaveqî kenc li wan mézebiqe.
Ez yeq ji wan qurdén piçùq im qo
bi şev rûjan, bi rûj şevan dijmêrim û di
dilè xwe de dibêjim : gelo Hawara me
qùjan rûjê è bê ?
Rûj en posté bi me nas in. Di wan
rûjan de em çavnériya wê diqin.
Rùja qo Hawarê ji posté dislimin ,
diqim bin paşila xwe ù newêrim zû zû
veqim. Ji ber qo qéfa dîtina wê ji xwe
ji didexisini. Hêdî, hêdî pista wè vediqim
li çermè wè dinêrin. li têdexitiyèn wè
agah dibim û pa.sè diqevim nav rûpelên wê
Hawar qanîyeqe zelal, ez meriveqî
tilin im ; piyan piyan je vedixum, agirè
dilè xwe pé vediqujênim.
Apo, lu nizanî Hawar bi me çikas
xwcs e, çikas délai û belia ye. Tu zanî
cira apo ? Ji lewra qo ev se car sal in
ez di dibistana biyanîyan de dixwinini,
hin ez bi xwe tic hesiya bûm lé cv
Hawara dilşewat ez din qirim. Sev û rùj
dixwinini, bcndêti wê ji ber diqim, ù
dîsan jô ter nabim.
Ez ù hcvalén xwe cm nav hev da
sèwirin. Belê herçi qo bi zmanê me bile
nivisandin ji me ra hêsanî ye, xwendiua
wê' biqéf c. Qo me ew i-arqé xwend édi
ji bîra me naçe. Ma ji bona hcrqcsi ji
fie? |oléqi
derwêş.-in, poslalcqi haciya'u
depeiimcwe lebcri esliryan, deçimewc
naw kcwme gcléqi lewan dasinyan. Ewîoqc dade subliaynè ci niodct nîne, lo
ewiaxay.cwclané be Icné maylcwe le wulati xcribiyaii, we na\èlewc ser ew niuli|
u dewletan, hela ebcd u ebel cbediyan.
3tcvindc <Scri
Rûpel 5
ne wisan e. Herê zmanê herqesi je re
şjriti ù hêsanî ye. Ji lewra her qes bi
zmanê xwe dixwine û dinivisine. Tinê
em qurd di bislanéti xelqi bi zmanê xelqî
divwînin. Ma cira ji bona çêlîyèn qur¬
dan ji dibistanên cihê çênaqim qo em
têde bi zmanê xwe bixwlnin.
Tu zanî apo min ci qir. Ser vê ye¬
qê ez rabùm û çùm cem bavé xwe û min
je ra got :
Bavo lu cira min dişinî dibistana
biyanîyan. Di wan dibistanan da zmanê
Ilawarè nîne. Ew zmanê qo zmanê mine,
zmanê qurdmanci ye.
Bavé min hiniq scqini serê xwe
qir ber xwe, madè wi guhèri, bi dengegi
giran, le ziz, li min vegerand û got:
Lawo xebera te ye. Divêt qo lu di
dibistanên qurdan da bixwinî. Le sed
heyf û mixabin dibistanên qurdan hêj
ne hatine pê. Belê, di çavên te dixwinim,
lu dixwazî ji min bipirsi : « Ma cira hela
niho dibistanên me çèneqiriiie ? » Çeneqirine, ji ber qo herçi xwenda ù zana
rabûne şûna qo xidmeta miletê xwe biqin,
xidmela miletên din qirine. Zmanê mi¬
lelén din pêş ve birinc û yê xwe sùn
ve hişliiic.
Gava ji bavé xwe veketiyam, dilè
min disewili ez geleq ber xwe diqelim.
Ji xwe ra, ji milet û zmanê xwe ra, heyla
min dihat. Herê gotinên bavé min rast
bùn, pêsiyén me ji niilel û zmanê xwe
ra guh ne dan. Ma îrû, irù ji guh nadin.
Herê ez bal i xwe didim, ji çend
mezin ù zanayan pêve, luqes di Hawarê
de hawar naqe, naye h iwa a Hawarê.
Ez dibinini qo li wè meydana qo Ha¬
war ji melelè qurd ra vcqiriye lu qes hespè
xwe najo ê. Belê luqes naqcve tirad û
meydanè.
Fz ji mezinên xwe dipirsim, we
cira em anîne dinyayê. Ji bona qo em
bibin dilûxulamén xelqi? an em jiweq
HAWAR
Rûpel 0
Hejmar 8
ri]
Ax . . . dilè min çikas bèrîya wè
dùriyé diqe, I I Wé dùriya qo di nav wê de
ezman bi rcngeqi din hesin c, stêr weq
çavên delalan dibirikin.ù çiya rawesliyane,
Hôvîyeqe Mezin
Di vê hejmara Hawarê de bendeq
heye: « Hawareq » . Nivisevaiiè wê Wecdî,
ji inala Cemîl paşa, qurê Mihemed begî ye.
Wecdî lawiqeqî sèzdehsalî ye.
Wecdî berî sô salan bi bav û mamên xwe ve haliyc Stlrîjè tî irù digèl
pismamên xwe di dibislant'n Hesîçê de
Bèdcngiya rôlati, min diqisine bin
siha xwe. Dixwazim di bin çikilèn berù,
dixwîne.WeqèezIi Ilesiçè bûm, Wecdî dihat
kizwan ù qenéran de rùuim.
niq min, me bi hev re icber dida, ji min
re çiroqa Roslemè-Qurd digot. Hej min
***
Çikas bi dilcqi şewiti, ez dixwazim diqir û weq mameqi xwe li min dinihôi t.
Wecdî hela irù ji xwendevanên
guh bidim gu.şguşa pelên daran. Dixwazim
herim ronahîya hèvè, bi ser zinar û ser Hawarê bù, bi vê bendè bûye yeq ji nivisevanên wè.
Bclô Wecdî bi salan qurdeqî qiçiq e
le ji bona d twiyê hèviyeqc mezin e,
scrè çiyan de bibczim.
***
Tinê li wè derê, di wè spehîti û
delaliyè de, diqarim bidil biqenim,
zur, Sanihaii Cili uicdir-Xa/i
xelqi xudan n'imct û bişeref, il bi serê
xwe biji'n. Heqe wan em ji bona xulamiyè anîne, xwezî ne anîyana
u warên
Çavê min Wecdî
Eve, herweqi te dil qir, min jî we¬
lê, benda te existé Hawarê û belav qir.
Ji benda te re gcleq qèla min bat. Tu pê
xcberdoxiya hemî hevsal û hogirên xwe
diqî. Belê hevsal û hogirên te ji weq te
diliqiriu, êdin ew ji dixwn5.in her tişti bi
zmanê xwe hîn bibin û di dibisianèn qur¬
1
xwe qor bibislina.
Apo ez ji le hêvî diqim bila ew dan de bixwînin.
Ewle be qurê min, hêdî hèdi, bi¬
mezinên lu li min megirin. Ma Hawar
rêve,
ew ji dô çèbibin.
ne ji lona hawar
gozîyè ye. Ez ji di
Heta
hingî divêt bon bi xwendina
rûpelên Hawarê (le hawar diqim.
Hawarê
rind
In'ni zmanê xwe bibin.
Apo, te c irqè di bcndeqè de digot:
Belê, xebra te ye ; xwenda, zana
«Qurd ji hev cuda dilop'i.i baron', ne,
û dcwlemcndèn qurdan, herweqi diviya
cihê cih': tên dakni laiulin. Qo gibaiie hev bù, welê ne hatine hawar ù gaziya Iladibin lehî, lehiqe boş. Tuqcs, lu lişt li ber \\aré. Le nie hêvî heye, ew niirovên canwan niqare biseqine. Felata welatê me giran ji hèdi hèdi ji çèrandin ù niczinqirina
di rahùm vê lebiyè de ye. »
ziqèn xwe bigerin i'i hcrqcs gora halê
Belê apo, ew dilopên baranê emin,
xwe, hin bi kelem, hin bi dtrbavênxwe
em qurdén piçùq. Divêt mezinên me, me
bêne hawara me. Le cm Ii hêviya wan
bi dil ù hisè qurdmanci bixwedî biqin,
ne seqinin û nascqinin jî. Ji ber qo ji
da qo e.n bigehin hev û bibin ew lehiya hezaran pèrewi re pôsreweq divêt.
qo me bifililinc û bigeh'ne mirazè me.
Paşî, ez çavên le inaç diqim, Xwedê te
Pasi ez tèm destên le apê min î délai.
ji bav û miletê te re bihèle, qurê min i délai.
«WWV Cemil <2aja.
Ccta'dct 5%/i diedir - Xan.
11
HAWAR
Hejmar 8
Hla
Qurdan
Ponahîya dil ù çav ;
Diyar.'ya de ù bav
Pésira wi roj û lav ,
Spchitiya ax ù av.
Ala qurdan ser be ser
Sor ù gewr e qesq û zer.
_
*
Kebremanè ceng ù şcr ;
Kiblegahè mè il ner ;
Cayegahè can il ser
Alitaba dar il ber
Ala. qurdan ser be ser
Sor u gewr e qesq ù zer.
V
v
«
Hêviya xortan ù mêr .
Mihreba mizgeft ù dèr
Snliè evd
ù .sahè .şêr
B'reng ù bihn e ziv ù zêr.
Ala qurdan ser be ser
Sor il gewr c qesq û zer.
©r. gamiranSÎ.SBe-lir-Xa/i
FERHEHGQQ
( Mêvanxanê )
Xaniyè qo m '-van ù rèwiyan bi perc
odeyên gundén qurd¬
manci. Lé bi vê ferka qo odeyên me
herwc ne, niêvanxaiie bi perc ne. bi Ireusizî ( Olél ) dibêjin.
( Vêsihandin )
Rahet qirin. Xwe vêsihandin, xwe
rahet qirin e.
( Bclg )
Ji belgèn dnran pêve ji cil û girèdanè re ji têt gotin.
( Qiila-qirin )
Xelas qirin, Kcilaiidin.Me dersa xwe
quta qir. Dersa ma qnta bù.
( Agah )
Xeberdar, serwext. Ez agah bûm,
éz xeberdar bûm.
( Xeberdox )
Ewè qo bi nav û navê çcndeqèn
din, lier hemîyan ve dibêje. XeberdoXi :
xcberdox-bûn c.
dihewinin. Weq
Pûpel 7
8
'i sebebên bingehi pêve qo yeq bi yeq
lialine raveqirin , ber vê yeqê ji me nîşan-qirina (j)è bi (K) ù ya {ù) è bi (Q) çê tirù
raslir di lin .
C , Ç
Di destè me de (C) ù (Ç) mane .
Me ev ji bona nişanqirina dengèn(j_) û (çr)
hilanî bûn .
Gora eslé van herfan dengê (£) ji (ç)bêtir bi (c) dihatnîşanqirin . Hcrwe |îdi latînîya qevn , di I al elisqa şe.şa de , qo diqet
pêsîya ( e , i , y , ic . X ) dengê (£ )a me
dida , mîna dengê (z) yaelma'nî , weqî niho
di pirsên jêrîn de: (Ceres, Cicero, centi'm,
circus, Cyrus, Crcsnr, cret's, caremonia)
Digel vê hindè me evherf ji pêsîya xwe
vé |ir , dengê wè è qevn da ali û em di warê,
kebaleyê de man . Ji lier qo kebale li destûrn me a pêsin çêtir dihat ûji I ona feda qir¬
ina wê destûrèçi fède«i qoteqî hebû.
Di zmên de nisbeta wanji hemî yeq e.
rL_MT«r
"!2_
P-l"-1'v'mus
Di encamè (le me dengê ( £) bi
(c) û yê (£) bi(ç)nîşau qirin
Li hire dixwazim ti.şteqî di çavên
xwendevanan re biqim.
Ew dengê qo di ellabêya erebî de
bi (cl) '''le n'ş'in qirin di hin dewerên
Qurdistané û di pirsinan de ne weq den¬
gê xwe ê nas le bi awaqî din têt bilêv
qirin. Bi awaqî welê qo ser
denp;ô (z)
ya elmanî due.
DENGûÊR
Herweqi me berê ji goti bù deng¬
dêrên qurdi di divj an qin bùna degèn
xwe de scrseqinî ne. Yaui denqdôrcqc
drêj lucaran qin nabe û ya qin drêj.
Di yùna.iiya qevn do ji dengdèf
holê bûn, dengdèrcq geh qin geh drêj
ne dihal xwendin. Tinèdi yùvaniya qevn
de dengdèrinen navin ji heln'ui qo di
7.manè me de ninin.
( dùmaliiq heye )
CèlddctSZli SicdirXan.
Rûpel 8
Molleo*
mo«nr»
«ur
«f
HAWAR
la
littérature.
ggulumea
Kurttgi
8
WEMÈ-ALAN
Hejmar 8
il se dressa dans son lit sur ses genoux, nesavait comment expliquer la présence d'un
autre lit auprès du tien. Il se leva, examina,
porte et fenêtres, lotit était bien clos, rien à
soupçonner de ce colé. Il se mit de nouveau
dans son lit, il lira la couverture sur sa tète et
essaya de dormir, puisque ce qu'il voyait ne
pouvait être qu'une vision. Mais le sommeil
ne venait pas.
Le roi a eu encore une fois recours à son
grand père ( Neriman ) qui enlia et sans hé¬
siter chez le monstre et commença à le care¬
sser. Celui-ci se laissa faire et loul d'an coup
devint un cheval domestique.
Un le nomma ( bozê rewan ) et ( Neriman '
Il se leva de nouveau el s'appreocha du
raconta à son petit lils ce qu'il avait vu dans lit et enleva un bout de la couverture. Sa sur¬
les livres à sonsujet.(.liozè-Be\van)élait lecheva prise fut plus grande qu'auparavant. Une jeune
destine à panouiir les plus grandes dislances bile qu'on pouvait preniîre pour morte repo¬
dans le plus cours laps de temps. 11 pouvait sât dans le lit.
taire le tour du monde dans quelques jours.
( Mem ) retourna à son lil et pria le bon
( ÎWime-Alau) le moula et paicourut la ville Dieu en disant : «O tout puissant I mes années
paimi les upplaudisstinents de ses sujets.
n'ont commencé de marcher vers le chiffre
Le toi utsi Alan) lit \euir tous les célèbres quatorze que depuis qnelques jours. Même les
selliers du pays, il nul à leur disposition loul mouches mâles et femelles n'ont pas encore
le liesor i oyai,ui leur oidonua ûelaire une selle choisi les pans de mon manteau pour se ren¬
modèle pour ^ buzé-rtwan ) « et lui firent contrer. Aie pitié de moi et comme tu as amené
une telle que pendant le jour éclipsait le so¬
leil el pendant la nuit la lune u
OEUXIÈM EPISODE
La rencontre de ( Zin )avec ( Nem )
Les trois tilles du roi des fées survolèrent
le fleuve de ( Cizjr ) et se perchèrent sur les
murs de ( Uurca-Ueleq ) de là elles glissèrent
au boudoir de ( Zin ) où la jeune princesse
ce lit auprès de moi ramène le d'où il vient».
(Zjn) restait toujours immobile. Les trois
colombes soutlèrcnt de nouveau.
(Zîn) ouvrit, les yeux et constata la pré¬
sence du lit de (Mem). Elle aussi ne savait co¬
mment expliquer la présence d'un lit dans sa
propre chambre. Elle aussi, comme (Mem)examina porte et fenêtres. Tout étaient bien fermés
et intacls.EIIe remarqua aussi qne les lanter¬
nes étaient doublées, au lieu de deux il y en
avait quatre avec celle de(Mtm).
dormait tranquillement.
Elles prononcèrent le nom de ( Singav )
souillèrent sur ( Zin )et lui jellèrent un mou¬
( Zin ) pensa à une trahison. Le même
choir sur les yeun.Tout d'un coup la respiration jour elle élait allée faire une excursion, un jeune
cessa ( Zjn ), elle devint immobile comme une
homme épris d'elle en soudoyant les gardes
morte.
s'élail faufilé jusque dans son intérieur.
(Zin) prise d'effroi el de colère se dressa
se chargèrent du lil de ( Zjn) et l'enlevèrent
dans son lit et d'une voix énergique s'adressa à
A l'arrivée au pilais de ( Mem ) on le lrl'étranger : «Lo lo
qui es-lu ? que cliccliei
ouva dans le même état d imobilité que (Zin).
tu ici, dans mon intérieur, je ne me rappelle
On posa le lil de ( Zin ) à colé de celui de
( Mem ). On découvrit le visage de ( Zin ) et pas de t'avoir parlé, et invité. Si j'appelle ( Tales trois soeurs se perchaient sur les bords des ciu.Çeqo.Gurgîri) viendront, te donneront à la
bouche dévorante des épéee ciselées. Ne sais-tu
fenêtres et contemplèrent les deux beautés.
(à suivre )
Elles attendirent un peu, voyant qu'ils ne pas qui je suis et où tu es ?
bougaient pas, elles leurs soufflèrent de nouveau
<3)jcla%t (Zall 5d^/r-3C/ia/i
(Mem) fut le premier à ouvrir ses yeux,
La soeur ainée appela unesuile de fées qui
Rûpel 9
HAWAR
Hejmar 8
Textes et Traductions
«
;
fé/t' M/a,
__
«
W'ezê bidim è ciwaniqa ber niehînê
We heqe pè kaîl ne be
W'ezê bidin è sed ù bîst qis û zinetè
[ malê dinê
De heqe bi wan ji Kaîl nebê
Sed ù bîstasèn mala bavé min hene
W'ezê bidm ê, li biné soniqè, Nisèbînè
1
Yeli délai, délai
Délai
De rabe emrê dilè min bi gorî
Sebra dilè min bè te naye delalo
1
v>
Yeli délai I su warê' me suwar bûne
Berèn xwe dîne w'alîyé rojbile da
Pêsîya selefê suwaran danî bùqùna
[ l'iyayè Evdile/îiz
Paşiya selefê suwaran danî bù qùna
[ girè di Qewqeb'da
Dé.
xwezi ji xéra
Xwedê
ra
W'ezê bibima halccqi gulan il rêhanau
W'ezê biqetama deslè lawiqé xwe da
De w'ezê ri'ijè se caran bauê
[ min bibela ber simbèlè reş da
_
.',
._
Delalo destê min berde
Ziqaq ù qolanê ' gundê me teng ù tari ne
Şeytan û avanê 'gundê me geleq in.
Şeytan ù avanè' gundê me geleq in
Dibê hineq ji wan là hèneeta agirî
Sibè
bènè bi ser halê miu û te
[ de delalo
Délai
De rabe emrê dilê: min bi gorî
Sebra dilè min bè le naye delalo!
1
_
4
Sehet xweş»
Ya le jî n
_
Yeli délai, delalê mala bavé min di xewa
[ serin de
W'ezê d'il naqim ji xewa serin raqim
De w' ezê herim stlqa Diyarbcqra sewitî
Ebnqî ji sorè bcsrawi ji qenaré delalê
[ bavé xwe de binim delalo I
Serè sibehè pè daqim.
Yeli délai
Yeli délai, heci euhabeq ya xôrê
Ji qenarô delalê mala bavé min deji
[ min re bînê
Délai
Emrê dilè min bi gorî
Sebra dilè min bè te naye delalo 1
TIRSIM EZ BIMIRIM
Tirsim ez bimirim dilo heyran
Li vê paîzê delalo
Li vê pa^zê.
Tirba min r.ôqin dilo heyran
Li binîya gûzê delalo
Li binîya gûzê.
W'ezê ramûsim dilo heyran
Se bisqè' di Kizè hoyo
Se bisqè' di Kizè delalo
Se bisqè' di Kizè.
Tirsim ez bimirim dilo heyran
Li vê buharê hoyo
Li vè buharê.
1
Tirba min <;èqin dilo heyran
Li biniya darê hoyo
Li binîya darê delalo
Li biniya darê.
Ezè ramûsim dilo heyran
Se bisqè' yarê bo\o
Se bisqè' yarê delalo I
Se bisqè' yarè.
tf^&n Ma*-
i
Yeli délai
Délai
c
te soit
[ un tombeau
Mon ctur n'a pas de patience sans toi . . .
O lève loi , que la vie de mon
HAWAR
Rùpel 10
Hejmar 8
Délai
Yeli délai I Nos cavaliers sont en selle
lisse dirigèrent vers l'est
Les détachements de l'avant bivouaquèrent
[ au pied du mont Abdoul Aziz
L'arrière des détachements avaient bivou[ aqués au pied de la crête de Kawkab
Ah par la grâce de Dieu
Que je fusse un bouquet de roses et de basilics
El que je tombe enlre les mains de mou
[ gnrçon ( amoureux )
trois fois par
[ jour devant les moustaches noirs
O que ma poitrine
se brise,
_ 3 Mon amour I laisse moi la main
Les méchants et les malins de notre village
[ sont nombreux
Oui, les méchants el les malins de notre
[ village sont nombreux
11 est bien possible que quelques uns d'en[ Ire eux , sous prétexte de feu
Viennent le matin de bonne heure nous
[ surprendre
Délai
O lève toi, que la vie de mon coeur le soil
[un tombeau
4
-
Que la vie de mon cur le soit un lombean
Mon cur n'a pas de patience sans loi.
J'AI PEUR QUE JE MOURRAI
J'ai peur que je mourrai, o ceur en extase I
Cet automne, delalo
Cet sutomne.
Qu'on prépare ma tombe, o ceur en extasel
Sous le noyer, delalo
Sous le noyer.
Oh, que j'embrasse, o ceur en extase
Les trois boucles de la fille hoyo
Les trois boucles de la fille, delalo
Les trois boucles de la fille.
J'ai peur que je mourrai, o. car en extase I
Ce printemps, hoyo
Ce printemps delalo I
Ce printemps.
Qu'on prépare ma tombe, o cur en extasel
Sous l'arbre, hoyo
Sous l'nrbre, delalo
Sous l'arbre.
Oh, que j'embrasse, 'o ceur en exlase
Les trois boucles de la bien-aimée, hoyo
Les trois boucles, delalo
Lis trois boucles de la bien-aimée.
« A
Yeli délai, le beau de la maison de mon père
1 Iy a là haut deux
chansons l'une, un
[ est dans un doux sommeil chant d'amour el l'autre un chant de danse.
Mon csur ne consent pas que je Pévcillo de Pour celui-ci, il n'y a besoin d'aucune expli¬
[ ce doux sommeil cation; quant au chant d'amour, c'est un pas¬
Que j'aille au marché du Diyarbekir, l'ardent sage de (Delalê Ueiîyô ) dont nous avons déjà
Pour que je lui apporlc un aba' semblable parlé dans le troisième numéro de notre revue;
[aux ahas rouges de hasrawi page : 11. Cette chanson qui a beaucoup d'expre¬
ssions cl d'images tout n fuit propres à la
Pour que je l'en couvre vers le malin.
langue Kurde et étrangères A la langue Fran¬
çaise, n'a pu être traduite que d'une manière
Yeli délai
à exprimer le sens général. Par couséquent il
Yeli délai, à loul personne qui apportera une importe de donner quelques explications pour
[ bonne nonvelle le lecteur étranger.
De U part du beau de la maison de mon père
Le mot (délai ) que l'on peut à la rigueur
Je lui donnerai la jument et au plus la pouliche traduire par le mot (beau) n'a pas d'éqivalant
S'il n'est pas satisfait avec cela
exacte en français.
Je lui donnerai les 120 bourses, les plus beaux
Il signifie à la fois, beau, gentil, amoureux
[ bijoux de ce monde ele . . . aussi avons nous préféré le laisser sous
Si encore il ne se contente pas de ceux-ci
sa forme Kurde dans la traduelion.
11 y a les 1*20 moulins de la maison de mon père
( Que la vie de mon cur te soit un to¬
r>
Je les lui donnerai, ceux-ci son en aval
des
[ albivions, & Noussebine
mbeau ) c'est une expression surlout usilée
par les femmes Kurdes envers leurs maris oo
Hejmar 8
Rûpel
HAWAR
leurs bien-aimés. Elle veut dire que je me
sacrifie à loi el à chaque instant de la
conversation elles leurs i dressent la parole
en disant ( rz gori ), textuellement ( moi ton
tombeau ) En somme c'est un lerme de poli¬
tesse comme le ( Kuss die Hand ) de Vienne.
On trouvé c-Mt* expression dans quelques chan
sons sous la forme ( iz gorjya serê le me ),( je
suis le tombeau de ta tète ).
( Que ma poitrine se brise, (rois fois par
jour. . . .) veut dire, si je le voyais Irois fois
par jour pour souffrir devjnl la splendeur de
sa beauté,
(Sous prétexte de chercher du feu). Dans
les villpges on a la coulum* d'aller le checher
11
çcfj.'y JL k.JU. f\'P «i y.lj .i.j \3i .p y; y
J
,__,-.
aj'j, li^up Cji pjçi" JÀ^'3 ' vy
»
Jpiyji<
vUv.r jl i
ù-> ÛP*
>-'"
4*11» A^p
»p
.Uj* .y Jl. _jv>b
c>\^cf\ji,y\j,yj\ jj jA.-j l b»vij p i >yj.
S-j a.. <>;-»-.
Cjy.
<
v^-b Cf J\> Ctrf <Sy
ù Ai *> <jj iP ' >j\ U
vj t *i_. cy\ Vj i_3
<
* b 'p J-*JJ
ùy -»-»-j ' »-- 'p. $ <Sy
cA-ii
jl «iSjlA» bi-v» *i'> f *--^' A A» ^usAA- i y
*. y->
\jif
(jl..* };\f .S^Uju. iS , J
f
>.-»
ch?z les voisins, là où se trouve encoie un
reste de feu dans la cheinioée.
Elle fait des cadeaux à celui qui lui ap¬
porterait la boune nouvelle, pareeque le jeune
cavalier est parti pour la guerre.
L'expression qui se répéle au cours de
la chanson (la maison de mon père) veut dire
plutôt le foyer rie mon père el le mot ( mal )
que nous traduisons par maison correspond
plutôt au mol anglais ( home
Ces clnnsons ont élé clnnlées par la can¬
tatrice Kurde ( Meryem Il.inim ) de la tribu
( pê.icinaran ) enregistrées par la compa¬
gnie ( Odeon ) sous nuicéro (35483 -3f>4tS l )
Nous avons choisi ces chansons el indiqué
le numéro du disque pour celle raison que la
cantatrice Meryem hanim est parmi les can¬
tatrices celle qui chante et prononce le plus
nettement de façon que chaque mol toil bien
saisi et entendu. Ceux des lecteurs qui s'y inté¬
ressent peuvent bien chercher le dil disque el
comparer la chanson chaulée avec les paroles
donlle texte et In liS'ducïion viennent d'être
- ?
lMj-> *ijj i .Hj»
JvU- il. cSj a! ù\
Cf\) *5v_»
,p Cf.y>
ey."}
>
<
(- j.-» >p ù?y 3 jl
fk- ùy3^-} Ji-> ùy. f1 f
^9.3
'piS/-' v-j *Apé v ' v-^-J $**
«
\iv«*i ><£
j 'p ( *-ùi j. v/^»-S'.jf'
)
L
of- à* J
ùA
s
v»
y iSj'A
_iO ijf
Cjyy A
^ fi J:* '3 ;'
Aj^^jb
» : C>}
jl'L.»ll.i}*i jljU
fi j'j-» > vSjb^»
i\i J>-x.\ j p jV ' f}
*»
ù^'vî pi Crf ,_,*>- .y*r
,S
J1
*»
J'-A» C3i>, j)-> l-»-r
J^X o ^.f 'o tp* CC.L c J, Cf.i-*» V
((' *i ^Aj'J ^'f.]3 i ** j^J^'^i (*^-\'3^iùbj.
<
z^ii A^cy.if
c1
'cy^ Jj\ Cx; )* A < j> j;
présentées là dessus.
f\icy-'. iSi>P
lf-^-J-1 '*
Cff'y
A propos, nous ci oyons devoir ajoulcr, à
lilrc d'élaiicissemenl, que dans la chanson
a.,
jlyc.jNi j iuAù
LA >i or. «**» ùr1. A
enregistrée par la plaque, il y a deux mois, en
dehors du lexle de la chanson, prononcés par
la cbanleuse el par un auditeur. Le premier
i*\rr pp *\ : i.?_-est prononcé par un auditeur, ( Sehel xwrş )
et signilie : « bonne Santé », el le second mot
f, Un
est la réponse de la chaleuse (ya le jf ) Pareill- J,
ement. » Chez les Kurdes, lorsque dans une
JU ^.jAIj ;U.Vl
réunion, il est cbanlé, il e»l d'habitude d'encoureger la personne qui chanle par ces mois.
^>jA*ij
j
* ,i
Jjî
3Cereqel CXzizan.
v '*
,_^U
A. M
*«jU
p %r\
Cf.
d^j\j>
fi ' ê-y-i ii-ji; J iS A'I» y b* «j
tî j «y-J es Lû.i v_i.i
y j j
<_s -jjj »j, y
b lA--J-M Jle vjjiU-
-iJ J (^li ' (fJ Li
_«\i
ii) ûj-~»- iJj
I
cS
dV . ùL.; f f-f
J
j t>J; )3 'p
if' y A ' "^J '-M J^ ->b^*
I
u.il j
,'\
AJaiLii iSj\:[_t> \i}, j __^i. jcj- cy
iSv_, ,^a ùb
J «-J ^jN'U- ,v T-5 J.*
-" yyy- >)> <5} ^'ep-*> 1S3
' ùbij ii v_> _j5 Tj», Cf.iy ù'jjvi'.jl
JVj ,j-U>- f A-^-^lii». *a v_i jIjW Jlj! vjjpl
Ijijl» jO : Cip.i 'i p ùyi i ! ùji'Jiô'A^ 3)3 *-?
ù'^V
'i
» ^W Jij
«.W
*
f^.J-*
t» /* 'Jj
-
>
L > AÎ #_ji- v_J jl (jrv» " aJ:. _j>0 Aj^lai L) \iU i i jl
*.
j)j
A,
A b
CA5)3
y\i
Ob^
y
v_i
«..
Cf.3!3
ry cj.i A v^l^ib IjljU -Ji J f a_ji
(Sj\p «viu j a- *i »j a>j> «Jj) ' JIaJ ;Ai Oku
(Tvi jj." li j ù>-)->
f J j! JtS 1>.-«--! * A-;
Utjp' ' ^>y îAi'i ù\ bj»J3v_»j->-«A CJ i*y
y <yr y Jh ^r- lA** ^ r' ,-,°" ^1** J'
,f cAA\j & o li J^i^ùL- y-^l £&' jj*j-yl I
tSjU-lj J»" t jL. l» lj
j |Jjjl_Ûi AÎl» J,. iLj
*».li'olj_J[J tfJUi' J0»_,ijWjl A«^J
A«-J
v_l
i» l5j*-»3J»»(ùV J^ l;«^'lj}i-J » -iîS^y ,J 'i'J
cAii3-JCAA i^Vi-» j J;«j <X. ' OV *i j.3 ** } f. J
er5 j» jL-j ts^» iJl- j«; tij^-i _,»liy JL
^ J^j_y u-^y^jjy *i jL-i»3 ou»-1 b.J 1 Ji'j «; Ai. jbj ii viA_)<t$jU. ij j^r « ju,i
Jv_l>- pjrylVJ'i J JjS aI
AUlib. «^««-J
i « .jU f ^l^Li^ J » ^ l jij? y '3 A?
«iljljjo »li (j*VS <! o j^s-»j .o ^;*i o yi
êlby i>. Jrî- ^j; j lj»- v.
CÀ; -- J*-!»- jW)
tAxj JIju. tsj*- -0 iS3
viLLi o .j -I
Cf>. fr>y J- J y* -V f 'j^iy ^.Ti^tùj-^-.-'iS J
y
y
'\
f
s ,jk_j. y i
JUj K.tjK. j « o jvjf cAp, p&
fJÎ- * (J.1-' J1 v,^i Jr- V 'î v>" j;l Jlj 'o
. - f\
Je- vi.Jj b (J--J; ' tS^. j ->*- p-'j *j iS_^->.
«-M? U J y> >y J\ fr
cAi\z-iiCA) i ùL^U \iU_o j^ij^lj^'o
jSv,
«Jb il jO Cif
*»j *» Cj*Ai 3h. ' Olj-iJ »j ùb'
«
_i-
J. J <S3)J Ù'J'J
t
3
I
>>-->
1
«t!
3
«J
V_J
A.A
e
__>
J
<
v_J
«o
^jJT
»->
.
.
«1
«J
-v!
___-.»
J^j ' *- jWi jf
iS jL_.
J\-J j>
jLj L Jl J->; cA ' ê)L.L. »)LW ôbl i^-Sî" * Jj'-' j':
*i JA*>f Uj ry-oÇ-', 3'; > f êio
-v-" i5 jl-V»
«0
f .^j. j> .ji i5r- ' ii^-- viL» à* JL
à* ^J < y.'i J «J_^j> ljM^j
«J
y ' 6jif iS)
: ^>y
'Jkjljjvj
' ùb-J^l)
l___x_IU- .,
^jf»-
o
Vi
J -v» '
t cA-^i s 3>i y-A yi.
Ai <.._>. n t cA1. jî
t$ j1. *) »; *çj
/S
,J ,i J a.»
*.».' oi
t^»-
(^-t-* n-ib «i jj 'I oL«-b ùb Ja-J « *»y
\i cAiy ùy\^i i '.-Jy v^r*j a. '."Ijvi- 33V
«J»'C.l. ^" Ai j\)" ! f vivil (S)\ J AU) vj.jj. ->
*-iV» *i j> ob^ùjil.-jj Oî^j ^-*-?- ---, J Ji p
' CAj «Jj»-. JviUjA jijA- ATiilib' Ù^J je- J'-'j'
* vj.'JÎJ. ù" J tf jl 3-î-J 'vj a-j 3--J *I J-jU J * J, ^
«J
f;.) ' "yzT *£* < ù^''-H-,
(<
«t1 ^*"
'j? ! "
<*.>.-» t>^U«d
' « ' «-'li-*. i J-h' j-vîT-j**.
A M*
3yA o aijy t£jj\* j'jl»
-OVj i£ yS
jljU ^'o
K,,JS'
M*
«t;
*i iS-iyi- <£ Ô f
ù*.ib>
j]*33':3 y-i
j* 33^^yf 3 *1*"°*
<JyA)
«j j'->lS-"_)'- tijjpi
jl->j__i,J
vi.1)
*
31.
y- *j1* j'jta
>lj A. Ai f » -li ù^.b' 'y
(jlltoV
Ù^*Jp
l-J8ij.-i.»
.rr o-r. J- rA : >f~\
V JVj» u-r ( û- - f ) J^-îî- li-*^ ** ^
«b.1
Jl_. j lS'Hj'a. iS3pi/Ci) 'i iS> aI »
oLi ^ j.
,j a) f JU- jU iij
**
of Jli ; J^ji>- J-aJ a. J *f
»j l"Ai cSj y o ft
vi tsfjjc-r
jj
Ai
J 3jl>- JU-aJ A» }î
j-J j aTa!
a»
a, a»
=_-
tS j.eol'A»
i <£3)'i \Jaj» .Jj..' »j ^vLU
ùb
!
j. y ' y.y tîj.» y
:J *
Al A>
j ùi>^i JLijI 4IJ-A. a. o -i ù»--j. J Jr") '* 'Af~
ùi
^ ,s à
lij'.j'" ii-'-5
r»- i£J3»J
^J j^r-i
.j .1 Jlj; aj jP t» ùLa'J .jn». Jlj.J
«; a. J1; !
liVc-ltS'i ) a:u v1.a-._j.
f ^i a^-»
»->b AJ
1)1
ii -f-j»»- c*- ù-->3:! li^-*" -"* '-^: '^ 1/; '-î-v',-',
(ijy .J a-U- ùU- li
AÂ-
a!
./Tj^ y-r
U .3 A)'.__J. 3^. !-U'v--Oj_î>
' jU1 ùb- lij; «J Ij*A-> iSjy ei (Jjy
Sjf 'i»J ff~\à-
' jUA- A*-
t/-
(JUJ A^ »J ùUL jl v^lj^-i *
ÙS;1;-1 ^1 J}l *) 3jÇl Al
,;i_,»-au.j..1 a» aI JUj u-» j j^-
ùbl <» ù° >ijy> aj
bbiJ y-A(3 JL..-.1 3 Ail Jb-iï Jj_ «i a!
II ( bl.U )
<£) a) (
A)
3
J
l \_. j__p jl
K^y\>
*1
A;
viLij» ^..a. A' ù>'b»-> Av »J} a) e a) IXÙ p Ùw J
*-">J
»»
ù""} ê J <- ) !
--'-'b' ** -^ ù. jj-1. j»- «*-»Vi ' .->. ,;> JJ *. >
A;i
«
y.)
t^iljl (J^-il) ^jjjr
jljU ufo *i ("O,^-* 'i }a!
'.»)»ApiS^P
a! J^u'A. «Jj a>-
,j ja- (Si3)J Jbjl «-aj »}l } A--», «jl»
ai S-j
i
J>
aS
-1-.
j'j\» 3^p
A-i A),
'.j Xi
J >:'.-»
Jlilçj Jbjl _)) c^-*
}! AJ.A» (iJ*
JJ*1.
IjJ\.:l- JJ_»j
»
v__l«i
«jj»j iJ »jlj Aj Ai a ,j < (_{ jjlj A)
a5
»jj ai» .a_:1j . a. lJjI J^-.'1-i.jI <Si3)J
y
3f 33 S
i!j
A'
AJ
a!
a.
*« *- J1}'" liAiJ 3J!^J- aJ a»»I
.jl; ^i '. aS""
( jJ3 a> ) JV a» jjj
j-j
(tS^A) tf j»- ) a. .jti} a!}
(
isf-
a!
.3 .;._._ j^t;
) vi-vi skT ,j aj|j aSL; .>-
^^- i J.rS'- tAAyJi" )
ùbja?v.vj ;t
a»
*!Ji? f ^ ' 'JJb»y- J. a. cA-i-i y pJ^:i a! »j a^j U J jjlş. a'iUjVÎ aI ».; j,_ y- Jjbl (j-;Uli ùy «J»"' "
vjIS^j b » i^y> >A3 îy^3)'< j'r"b '; viUL.
iiJ>_» ja» y Jj f
»J iy iSJ^- *> iJ A
( J ..b_l ) j. ^j jj.jj ^.j/o 3 v^T-i -> util
y .i .. A» Al .o Va» J AJ.j ù-l j! 'ùV j> J
'JVa-JaI aIiSJuaÏiJ J if a! ù-'bo ùbbi O» '» vi^vJ-jV- Ji» ' vi-.:'vi(viJCiJ)J-f/'
<
____.>.
a) <
,__eA:»
i_3v>
A»
a! ù-'b «j
I
<
ùb o
tijt» tj^.- y-ij}
__,_
^
ur-V ,J
A. A)
) f_ y iij
*- a! ù*b > (öy^-'Ay^- ) 6 Ai »5 v^ai > J'}*- j«j J^-i'>i1a. J}«i Ul
S^n J ii j Aj- ii f-3- a! vl-u >
a; aAt-ù^'
<-5-> «Jj- ^*^
Jk *'. ' ii /- »-,_j- d <- .«* ù'v j *» Ai *<bi» ùb' j Cy.ijŞ Jj '- <£*>, jf > >> aS^-. V a) ^ji. iij
bjli a) 5: >r a. ùb^U *-Ci f ù J..-1; ^O * «S"" Oj .j ja. J.j a] j> I »3 «£;> tjN--. ^ *<
A M*
,\j\t>
L -jU ->'
ù^-1 Ù*~' ' J'V J'-'^"
jvi j
________j>~i
jLiWj
iy->y ù}» ii Jjj; ti
£5 »J. j ùj»j>- tiljj.
cfj cf< yy
jl}U
pjy-,
-M. p\~y\i
loi )
^J_j5vJ
Cy-'i
A.pj>J J y />
ij~S
j
viUli OU ù\-'IJ3J
f
viXUi.ji.
'
^ \_ajL
A
j
^Ljj3
cJ.j
lij'j» li3J -&>. / '"'j
Aïjb ^jT*p
Ajjb
(J.j lijuj
)' y-ù
A--3J
«J
ùl-V
J'.ylJAf J'}t3y
^i.»li
i
.^Ji vjjlj
A-'jb
lijlj*
.
s~3j\ '-1 y-b*" AA>
,>jh
aX-i a_i jî
' jliUU- )
^iVÏ
Cx?.
/_S
i_iU-
Ji 3 ù^3->
!._/__.>
ùljU
J
«
Oj^J.:j ùtii.»ji-LJ
0V3 _JI aTj ii jlf
tjwU-
ù» ji) O-o J «-b jli j
s".'ij*-jl
ù^-»""
Cfi)?l ùtë iij1j»J lijb
ù^lji vj^liyl»
v-.
.1
jf-r Jy A) by
^f.'^f d"&f j.
y.3*' '* h\ ai-'1--'!.» jj
ibi jl)
L->j!^
A.
ùhJJ jV
3'jj^
ÙY: 3*r
3»-
->b>»
u?
UY'J'.
~_!_->"}'v»
ÙV..U
*aIjjj
J-»'
J
v_.
y-^.
if' cf; fiy 3^A-
jbl. 3 vjjvj a! y
cf~> JUl ùv>"ji 3
Çjp
ùl_»; 3
A,/" ùVll"
ùl-vijj JVj3 tj, jj J-^r
y -A-j 3»j! iç_yy y J
J'jl{ Jjlj»
if> JtfjLf jL; Jl.^
cf >} oy objT'jUj
«i
lij-'jlij»
j.i
*Jy3i
tf
ùjt J J
«J
Jj jb aU vixT; a
Jb/" ù^ >'tc-bi*
ùî-1»
*>*b
o:b ùjiy
a!
J
iljU-jJ jO
J.J.
A.A
iljb. ù;^. J^-i Cf.* y
vilAii
^J_jlj A.U AJJj.1
viUUjI
A,'..
,/
l>
A.-jU
.3V
Aj-.b
U'3'..>.
^J»
l_J
»
VAAlijjj lij»j
j'j*
ùbjjS
Aijlj
iij «îoji
vjjli-. lij-iC3 li-r-JU»
^JVjtSjùîlvijf
_;U3 iijv -r
tSjv. O j^.iJ'iJ3Jjù;:bù"csN;>-lj!
vj^bj''-;^^- iJ'b.-J
~SA)
Jj: tivb j.
ùj»ÙM ùfJ3%) J y yS Jv.li
ùjlj» vil. 3 Jj3ùV v-Jj
^__jjlxi j_ tsjLSU di-t'o
:'. c>.t" Ji^1»}^ y'j*-
ii j'
.»:
3
^iCijjA. >- , ê j
AîSvT..,
- T
ÙJ^Ù-.*l/',1L-"v)*?
*
^bv:
viuls-
Ji li^i- Jljviv-Ù* <ij *.
«jJl'l^. jj,\».jj p jUSvJiJJ j vAb- j
1
>'
Ùjlj«-J vJ.'J*: J*-.' lijlj'
.-i.Ç J__J
>.->
>.je'
*r u? ' v>J
j'-J J'y
yVj ! 0V3 oVj
1
<ijt
viN-15
vjl» ù^'jjj J
aaj'V v_J
viXa.)
,i- j ii I jv>-
Ji- Cf.Jei) Ù-j?
_,___),
A» o7-»*j!
«
..
.rv^-L; U : ^.^Uij
its-3 l>J3>
tvl/v^. (il* ^jyl*»
'
A M9
i/O
i ii tSiy 3 y aj ^o
ç\ cjo
\iyj
a
y
y j.-*"
-bU
j
(_£,..Jv_*
'
Ijljl)
IJv_GD
.
'
' vJjJ"~> r» «-"b. l5 Ijb. IJxD
l:>
3
(i-f: ; .v -*e° ' y. -r ^:-' "r*- J"" j"
,éJ ' u
Û ->^-- i W
U: ') °yï cy (j3* UpCo jiiî_,li*A._j ._ji.l:I. J) i£,l_jU
jj-» j j__,i-
jjy
'
__>>-
__l_J ,_>*
,JSv-»-
jl
3 l>»
'
J* V-*'»j*-v>Jl«* j j; y &S<-*jrf
J£i J /ju v.^5^.- jii^f Î/V .
-
ijéAnp
'
û
__r«.
J ai
?
ô.tSy p JSà- Cj yjy
C
Cj
a."
yiy ^ytJili-LS y j A'iS j jUj J
<_.>
cJUj j '(J_ (___.- Jj; _jJ
c53;;> "j*-'*
>ÀJ>.*3y\jy
JtL/yf^
»
3 if3^'-y ay.>
i
_)
A.A.IJ
ji oi l> <-?_;»-lf.. i J A- ly>)3{ jl
*
Ji iS^i Ai\J\AiJ^\kf j t A) j£\>*_f
^ j ' J*j ff*y ^3f.\ J
J-- j'-'O J ù** y*- ^£\**y v
JeyS p jUjI {A j ajj y Vf JL; j*
*(5i ,Jj. ^j.
>S*
A <Jj\lA b(*_;.(--> «O
*
'
? 1>.JAa1 A. _A,
'y^*3
-JJ
^-ib; jî . a^ jî -
l-^.ii »>* J-»' j* J » -C-l jAJljji- Jj
*
\
:
y
/J jï "--.'- *; ' jb>
j'jôJ io»»-U..J
^
»
a»
bi jl.i- j j'i J
v_.j« ej._ j ^X-.Jv-Si i_) <£ j
U5
J-'^.* v-l5 *-: cSjb vil. jU>- ,j»
.P
'
(j J <Sv_'0 J (Jjn' _.» A
JJJJ vL)j_Ji ,_> J J-iij j Ovdi
?
"jJ'Jlj-'.v llj_ Vl»A>v_S.tj)_i^>-
v>*
__.-__,--
li (J
f f. J vi<o J* (JVjfili^ Aj t . JKJl»
Ali f'^" ii-'"-
T
?
'
t jlU_,j jV_, <sj S < <i JUj lj/
o-^^J
i>iî J'y. O < oi c5 jl jl ,__* -- 1>
t.
j: j& ij *'
<->
j
vjjv*;-. ,^'U J^.3
d/_ j'or^i-jil. »oft^Lj: -» -
jÏjf yÀ VifT LèjtAi'<--> »
')* y '* J'.*3y Ijj-*
<'
ijA.
ij c5jCb _,j
_,.
j.kSijH. JXj
J'y i_j jl jJa! jîAAif
Sfjjytijjyy J\y J O-^jT^îà-.
( a yj~My\j oj
'{y-.^yAysiJph yJiSjyô ^'-'i-
L-f.. à* ' 0^-. jj» (^»:,}- J j-'^'-jl
J
< ^-Ij--
J.'j
Ai'
. A;j_
>
.f-.U'jjr ij\*y\j\_pf pn3 _â»_/.A-.;ibij'j_r,i
i>'.-'lj*
^ÀVip
i ' l*Jj i (^---J J ai ay
Oy j; if" (_s«-'-> O» *
a
33
Sp
3p-r. j' '3'- 3 ' <Sy
Ji S
î »o A>- liUI jr.l»
.i J iSj^Ji 3 j*j» j' f* à* cy *v J-»Ji : J
ji -J* J oj ,y3 tijjvi- ( § i i£3J> cy
ii ,_yflo j-f" j ^ -
fjl *J.*I J * *. J JJ.-. J <_ j -^. J'. -
_u jL-jL*.-- ju.j-i.jly
ùWaj 'Cj y, »ûo
J
vVU^^; JI*«A>1J»
'
j\>i A\ Jf- \
(*3)Jï<S'J*('i^0'}y.3\
»
JU
* vl/;-î
:jAi..e
^
ûjI'jVI
t
trY JjA.l iy
^**
&JSJ&J
,>J -M
^^*
à.}ï£ )>'J\ jAy vi-i^ <<O^J
c
,>.i _» jv. j j-Oi
_<î» J
«
^yl
a..
CJ--0 b.» I
(>'
u^-î 'iSf.j y* ) <.y&[3 ^3* ijyj
Lb
y y
'
f*
y*.. 3* iy
»
«.
»
- .1
3 < *-
ji jl*-lâ.A j t j^lLi (_?: y *-*
a-^1
^-a-j; olJL»
flf
3
j\Np 3 Aj^b
Ja ji\y yj i Jj
ùf* Ji ù^3 Ù/'-^y
*.jb.i\J. _i_j ey ) jy J
j., i jy
I
oyy
.__, __,
«jj * J'y ;AJ ' i>. 3 y* "3 ifj.* vilvi-
3 ç* < liM, j
y y j .j J3j\< XL$ j} J 3
l _î» ifS i libj
J
t pjà
y\*-
Sp=.)
i fii Û} t jf j À\fj<j jlb .j ff
__>(.»
I^vaj;
li a y
oii^jlîl; i ' <J j j! J->J _,» VJv-i'IjL» ^-j.
ij\jjl>-
Aa.it,
Jv'lfA»i »__.i- ijU- l j
i_)
^*
\
<' *.» (J»-ojaJ
*
J S?p f J. 3\
A^iJ J.ijU- ôlj'i> ô_»-j>
- "'j >'j'_ ) if. ^ ££j>f bl. jjT i} yijf
j (.'jy bjl
Cyyi ap i^Aï-J p'St S.Ap\..j
J I <_pJ' *.J-'"lj jy^^tSp^if.yf
«3 jSv-.-»^ 3
-if-J y
p t a y\}
__,.A;lf__» a
j.-.*-
fHf
"
ÔAvS-*u 3 CL>-*'y"
p j'va-jr*
ftlj
ô.
* »y*-
*''. y *
Ai
3
j\>A* ' '
~ Jy Cf.'. *^p
J ^3 -A>i y. % JS±-
-oX.o
iS y\j-
*>33J'' ) ^ ~
Cjy * 3~*-' "*y. i£3
«jlj j'uj i_. c5 jj1 ^ vJVjJ; vjb.i A) cJi
ijl »J_jf-->
i b _j.4-__jr_.ijA.lj A.jv }j iijAf,.,- Aii'jJj a3j
V>
u-- » j'v
I 3333
t5j-«- J
^"333 J l j>\
jy 3* if J Jl-."-».? f .v_j ùniSy
'
Ji ' '
_j i Ai
A! i
C
>ib* o-»j}; -_*ù VÂJ
' Cfl 33*^) CÂz'*
p-i (jljl 3j L.» Oi ù\ <>-p
_j^> » i JU-* .i
"
l£>. j><
f
>Ui vilU-
\ 33 ,y » ' cV
J-. 0->i ay-3 J.ji a5L.1 J/.3 f _î»
Cf. 3
fojSiiSJ)\pf'i{\j> ^lj (j^Sb-ii u\ ^i Cff\ »* <£y. 3\ Cf'J°:j. y
CyCf.33'3^3^ ».b»i vil.ïj »J if'j ayj
^y- 3^77f-f ^ éy. 3jAjX i Ùjfj. * o*
«'"i -i
L$Jj\.-A \Ùàzj£
v5Jj- vJ"3j<-
ir
J>Jl JrliJl U>^
J'y
)
t-îjj jU* ^.^
, 0'
jwi- ^J j~, i_i Ja-_._. Jp- J,ASi AJjil^, j
£~i'jiD ,j,;j*ijjpsL^y->^ii'AiCy
^J
o-y^
^j\_^\.
.&
ÂP^V^CJ. vJ-JÛ
.llilSb^. j»wJb^. jj' JX3'<?.fik 33-4
jlk» l\ » Jv» j«i- j J
viljj»
<&}
1
9
"»
vit/ ""
aJp-\; Â-~ y
-bt~ "*=-.>*
^'".j'y
il .5^'V1 »jU- - ;i»i : ïJvj
\>Âi\
I '
Ş
vil;/ \
<
viiiy
Z.
.fr 5
- liJj- j-.'j
«
V
jjjvs-b A-
'^
liJj
^f 3 y
. v'
^«-U» ill i J A>V_'- j'. w-*;. V_
J
v.
,3. ;*
,'yy
l
i
I !
J»'
..i -.v-
JU
A,?
Op3)S
i^rYjjbi
ir
r>J ;i/
*J&f
jvS-J-«J
P "
<£3y*
<£3Cj&,
SA.
&Jl,\3jf
*
(J^^aIvav»-
<__,-?-
ti'-»j ui_?'jb
zSt 3 \ iSj*>
^ Jr*: v^-^-J
iîji .U
J^I>
J-" utjîj
«A* -^
v/'/'
ljli>-j->j ' P * o-
ùlà-jJo
p
P
tSi/'b jlill
«.
ii'J^'j*
ùfr}
S"*33 iyK
Ijjtj
jVi ij'jî-
«j' >.
i) 3y3*
^"j^.V;;/j'
AZ^yia
OU- j.»..
^iy
",
i^i/" jLo'
jU-j-b' & i\ yJi
ijli-jjj
ajv
p
iJ ,pS"i
jb/^ï
ciîJv-stiîjV
uli jLl»
jlé-jjv)
o-
Aj.'i
ÖIuIjÎa.
J* J;
p
ijUS ^lji
"
Cy y rj
-~T
\
iy-y jp.
i
y
SAL 1
HEJMAR
<~«-CX?
ANNEE 1
^yar-t
VENDREDI
in
3U
lion
30 Septembre 1932
1932
Qov ara
TOFEQ JI
77
':
NUMÉRO 9
9
Ourdi
*
Bévue Kurde
QUIMIË BESTA HESINAN
çapxana lereRl
SAM -1932
QITEBXAlf
A
HAWARE
ME-TMAK.
Note sur l'a ip Bail et lu rite
rermè ..xemilandî
12, nO K.
Bi leiniè adetî
10
K.
bona derve divêt hekê posté bi ser
Bi
Ji
S.
S.
xistin.
bel
M. o? M*£i
SPÉCIALISTE DES MALADIES INTERNES
VENERIENNES
ET INFANTILES
£*
, l'ttlOtl
E y o u & I
Jaliii
31a
Frères
y e
Inscription sur tous les inclau.f. Gra¬
vure, coloriée, pancartes et tableau;/' en cuiv¬
re. Impression de caries et autres en relief,
suivant les procédés les plus modernes,
Damas
Maie/: Dahr
Abonnements
Qirîyarîya Qomelê
Pour I;i Syrie, la Turquie, la Perse
l'Irak et les pays du Caucase:
Ji bona St'iriya, Tirqiya, Ecemistan,
Irak ù welatên kevkasè :
Salqi
500 kirûş-sûrî
100 frenq
Şeşmehqî .300 kiriîs-sûrî
(*,o frenq
(..armebqî 200 kinï.s-siïrî
40 frenq
Ji bona welatên din :
100
P.
mois
fiO
4 mois
40
Pour tous autres p.ivs:
P.
150
P.
1
an
(i
1
an
P.
90 P.
Ci mois
4 mois
(Î0 P.
Adresseï toute de mande au directeur
iiiélaire:
Emir I). A. Bedir- Kl an
Damas: Quartier Ku rde
Salqi
150
Frenq
Şeşmeliqf
90 Frenq
Çarnifibqi
60 Frem|
Her tişt bi navê xweyf têne şandiir
!>am Taxa Qurdan
:
SAL
ANNEE
1
HEJMAR 0
1
NUMÉRO 9
«--r-C-jv^-*-.
VENDREDI
in
30 Hou
30 Septembre 1932
1932
Qovara Ourdi
#
Revue Kurde
Welat, Welatînî
o
I
Welat erdê bav à qaliqèn me yc.
Welat ew der e qo , pèsiyèn me
li wî: rabfine, ji bona avabiya wè xebiline û li wè mirinê.
Welat ew diyar c qo, em têde seqiriihe û riïjeqè di nav axèn wi de bône
veşartin.
Xelqê welaleqi , welatîyên bev in.
Bon", hal ù dawiya wan bi bev re girè-
ncqe me/.in ù bilind e. Em pê xurl, zexm û canleda ne. Je re welatini dibêjin.
Welatînî di hundirè me de agireq!
mikedes e. Pela wî agirîjime re her f)ş«tèn welêt dide liez qirin. Ji lewre, di ber
i;avên me de ax, av, riva deşt , dar û
qevirèn welatê me ji yen wilatèn din
spebîtir, xwestir û şOriiitir in.
dane. Zmanê wan, girèdana wan, ber bal
i. lebtèn wan mîna bev in. Pêsiyèn wan
li rcx bevdu rabûn, rfini.ştin ù mirine.
Her milet xweyîyê aleqèye. Al ntsana milet n welêt e.
Tevayîya heyîna miletan di ala wan
de civîyaye.
Al namûs, remet ù bextê milelah e.
Zarowên lier miletî ji bona bilindi
i'i bikedrbùna ala xwe, bêperwa xwe di¬
din quşlin.
Ala lier milet i je re beha ye. Di
cejn û şabinelan de kesr, seray, xanî i.
qùceyan pê dixemilînin, di ber wê re diborin, sl.ivan le diqin, wè maç diqin, da-
Welatî bi Kenciya hev sa dibin, lier
xirabiya hev diqevin. Sin ù şabineta
wan yeq in.
Xelqê welateqi brayên hev, pisma¬
mên hev in.
Hergav bi bev re, dest bi desl, ji
bona xweşi, avahi iî azahiya we'àtèxwe
dixebitin.
Qam i"i nrmiinca wan yeq iri.
Ji bona welatê xwe c'in û malèn xwe
didin der, xwînên xwe bêperwa dirijênin.
Herê dixebitin qo welatê wan meqevit bin destên miletên din.
Le rnilelin hene qo welatê wan, bi
awaqî, qeliye bin destên neyar û dijminnn. Weq welatê. miletî': me, Welatê
Qurdistané
Ev miletên ha ji bona rizgarîya we¬
latê xwe dixebitin .
Xebata wan ev e: Rêjeqè berê biyaniyan ji welatê xwe derînin u mina mi¬
letên ditl biserxwe bibin. di nav hev de
bi xweşî, n bi Kencî bijtn .
Mefqes hej welatê xwe, hej welatiyên Xwe di(ie.
Hejqirina welêt di dilè me de hêvî-
* * *
tînin
ser serèh xwe.
Alên miletên biserxwe ,di serqelat
ù bajarên wan re li pèl dibin, di rêveçilna
leşqerî de diveqin pêşiyê.
Le alên miletên dil, weq ya miletê
me, ji lier derê biderqirî, lihèvlewandî li
ser dilê zaïowên wan de hilandi ne.
Miletên dil dixebitin, xwînên xw
dirijênin qo biyanîyan ji welatên xwe'bikcwirinin il alên xwe li sèr qelat û ba¬
jarên xwe ji nû ve dariqînin.
Ala lier rhiléti bi çend rehgin û bi
$iqleqt din e.
Ala qurdan, ji jor ber bijêr re, ser
hev, sor, sipî û qesq e, di nava wê dé
roj diçirise.
HAWAR
Rûpel
Hejmar 0
Jiniqô got: Mêla ez di bextê te me,
mêrê min hej min naqe, qo tu careqe
min biqi hema lu çî bixwazi, ez ji te re
Wcxleqi li ba.jarè Hc«cnqêfé bclen- seqinî me.
gazcq hebï. .lineqe wi jîhchfi. h'avè jinqè
Silileq mast ji bi jiniq: re heye.
Gulê' bêi.
Melê got jiniqè:
Belengaz licrnj milec[ èzing dianî
Vê sitila mêst û mê îdiqî bide min
baJT i'i (lilirot, diibi bi Kirû.şcqi, dudo- ezê nivişleqe te eèqim qo mèriq hej
wan n rûj.'i xwe pè derbas diqir.
te biqe .
Rûjeqè ji ri'ijan jina Kèzî n millî
Jiniqè rabû, mast il mecidîq , da
çûne ser avê, qo cilên xwe bison. Jina nrelè. Ji xwe rebenè melê nizane ti.şleqî'
bclengnz ji en i'i ser wan re cilên xwe binivisine, piçeq qaxez re.s qir û li hev
şnşlin. (java jina Kézi i'i ya mifti i.av li tewand da jiniqè û je re got:
jin belengaz (.iiin qo ewê' cilên xwe di
Di nav qeziyè xwe de girêde
ser wan re di.şo, bema rabûn dest bi jiJiniqè ji m 'lia melô je re got \viniqè û dijunan qirin. Drêj bûne, pora sa qir.
wê vediiîin, ji ber qo ava cilên wè a
Ji ba Xwedê: mèriq hej jiniqè qir,
Iiikrèj bi ser wan de dibnt.
liejqirineqe zor. Xwedê ji melè re lihev
Gula belengaz jî li wan tcksîr ne- anî, be'.'i qo tè niq melè je re nivîsteqè
qir, û pasè pol posman cilqên xwe tev çèdiqe, mira/a wi lète cih.
qirin i'i desl bi gin" qir, çû mala xwe
Nav bi melè qet, Melayê Gulê ho¬
lê, Melayê Gulê halo.
hal hewalè xwe ji mêrê xwe re got.
M 'i-iq ji col
Teyrcqi liaqimô bajêr ji heye, Ii niq
HcriiK'tez beleng-iz im û ew Kazi hèqim pir délai e. Rûjeqè teyrê wî win¬
i'i miltiyè bn.jèr in, ma ezè ci biqim, sixèl
da bû. Çikas pirs qir ne qir pejna tey¬
i'i lèdana te ji wan re ma.
rê Xwe ne qir.
Nabit, ez Ii lu ciban rûnanim, yan
Rûjeqè hineqan gotin
tu è bibî mêla, yan lu è min berdi, yeq '
Ya haqim qo ne Melayê Gulê teyrê
ji ber dtlw n ji xwe re bigre.
le derêne, êdin tu nemi teyr c'ibini, le
Hermet, ez ne bi xwendinè diza¬ qo Melayê: Gulê li qitêba xwe binihère,
nin, rie diq.nim li pêsîya du canièran ewê l'ivil der.'ne , heçqo xwendaqî pir
nimê'j biqim, ez de çawan bibim mêla. xurt e.
Ez hèvi ji le diqim lu bêla xwe ji min
Ilèqim. du xulam rêqirine pey melô.
vcqe, ez qèri vî i.şi nayim.
Bi rè de mêla çav li teyrê hèqim diqeQir ne qir bcla jiniqè ji xwe ve- ve, di nav cave dareqè de. Mêla jî deng
niqir. l'eben mèriq ra lui ser xwe, en sûqè naqe heta giliişt niq hèqim. Slav da hè¬
şnşeqc xwe peyda qir êi en ser pira bajêr qim, ewî ji slava wî vegerand, mêla rûseqinî. Défiera xwe bi dcslè xwe re girt. nişt, hèqim gel :
P reqeq bal serê pire, qo belengaz
Mêla xelq pir pesnè le dide qo tu
dil j:': pirsi :
xwendaqî pir xurt î, gelo rasl e?
Mêla lu ri î.si li vir diqî ?
Belê ezbenî
Ez iiivi.şta
eôdiqim, pîreq i qo
Mcla leyreqî min pir délai hebû,
mère wê: hej wè neqc ez diqarini biqim cv cend rûj in winda bûye, min divê tu
qo je liez biqe.
teyrê min ileivni'
13 i saya Xwedê û ilmè ezè teyrê le
Divêt zarowên Qurdistané bixebitin
derènim.
û ri'ijeqc berê v": rojè hilinin, ber bi ez¬
Carcqê mêla qitêba xwe veqir, pa
man': Qurdistané ve bilind biqin, li wè
Xwedê bide mcla ne bê zane ne pô.Ma
bibrnsqiniii, welatê xwe ser avahiya xwe berê leyr ne diti bû. Li qilibê nihêrt û
a pèsin vegerinin i'i di bin tava wè re
ji hèqim re gol qo teyrê te Ii lilan derê ye.
biserxwe û bi qamirani bijin.
Xulam çûn, di wê derê de qo me¬
Celadet SllL SBcdir - Xan
lê goliye leyr dilin û anîn.
i
:
:
i
Hejmar
HAVIAR
'.)
Haqim ecebmayî ma, rabû ji melê
re pêne zêr dan.
Melè perê xwe hilanîn, çû mal, gote
pîreqa xwe :
Hermet te ez qirim belaqè qo ez
xelas nebim, irêi bal hewalè min ev bêi
Ii ba hèqim, le hema Xwedè ji min re
libev anî. Edin bêla xwe ji min veqe ,
ezè ji vê melalivè bigerim, melatîya bi
derewan naçe serî.
Ket ez kebûl naqim, tu è mêla bibî
Mêla reben ma ser halê: xwe.
Pas çend rûjan xi.srèn qeça hèqim
winda bûn. Dîsan hèqim ş.nd pey melè
da qo xi.srèn qeça wi derêne.
Bivc nevè mêla rabû, bi dileqi qui
rahisl qitêba xwe
çû derizana hêqim.
Hèqim digel jin i'i qeça xweJi cywanè rêmi.şliye. Mêla slav li wan qir û
qitêba xwe veqir. L" bal ew hal e, mêla
tu tisti nizane. Li qeçiqè dinihère, dibine
qo Kulcq di derpèyè qeçiqè de heye.
Mêla jî li Kulè şakiz ilimîne. Dawî,
hèqim got :
Mêla tu çima wilo difiqirî û cu11
liah nadi ?
Ezbenî, çikas ez li qitèbê dinihêrim
iiqrè min li ser kulè ye.
Ser vê gotine' qeçiq rabû ser xwe û gol :
Nûqa hat bira min, xisrèn min di
lilan Kulè de ne.
Dîsan Xwedè ji melê' re li hev anî. Hèqim
deh zèr dane melê: êi qir bcrdevqè xwe.
Çend n'ij bonn, scbcleqc Iièqim tijî
perc winda bû. Dîsan şnndin pey melê.
Ilôqini je re got :
Mêla bal, hewal cv e, lu çî ilibèji
Ezbenî, min ji te divê, çil kaz, çil
wekî birinc êi çil rûj mihlet, bitifak ezê:
Sebetê derînim .
Rûpel 3
Kazè de bû, avêt refiqê: û got :
Hermet lu ji bo Xwedê şehde be ,
yeq ji wan çû.
Dizên sebetê ji eil mirov in. Yeq ji
wan tè ber quleqa xaniyè melè dilicsisîne
gelo mêla ci biqit, sclielè derêne.
Ii diz gava gotina melè dibihizedi
dilè xwe de diliôje k mêla em nas qirine »
û baz dide. Mêla bi xwe ji Kazè re dibêje.
Diz dire hevalèn xwe serwcxt diqe.
Du se rûjan ser bev tên ber i.uleqa
xèni. Mêla bi jina xwe ve Kazè dixwe,
zixari davèje refiqê û diliêje:
Dudo ji wan eûn . . sise ji wan çûn . . .
Diz Kail dibin qo mêla bi wan bestyaye, ji lirsa xwe sebetê dilînin niq
melè û diqevin bextê melè.
Mêla sebetê dibe û diçe niq hèqim.
Hèqim sebetê vediqe, dibine qo Kirûşcq
ji je winda ne bûye.
Haqim pir dilxwc.s bû, rahi.şt cil
zèri dan melè. Edin zman ser zmanê' me¬
lê: re ne man, mêla bû îmamê bajêr .
Rûjqe inè hèqim şand pey melè da
qo li pêsîya wan nimèj biqe. Mêla çû bihurl hundiiê mizgeftê, li ber mihrabê: ma
seqinî, nezane bang bide ne jî Kamet biqe,
ma heyirî, li dora xwe dinihère nizane
ci bêje. Hema carqê got şilb, li devê dert
da û baz da. Hèqim û civata xwe çawan
ev ditin dan pey melè derqetin derve .
Qo paşiya wan ji mizgeltè xelas bû mizgelt derxunqî qet.
Wcqè mêla ev dil bihna xwedaû
ji hèqim re got
Ezbenî min zanî bû mizgeft biqe
ve, ji lewre min baz da.
ziqê;
:
:
***
Haqim rabû xwe avèt ser destên
Tistèn (|o melè xweslin, hèqim je re
dan. Melô birinc û Kazên xwe hilanîn û melè û je: re gol :
Li dinyayê li.şleq nineqo lu nizant,
çû mol. (,)o xwedê: je re. li bev ne ani
em
hemî
qoleyèn te ne, hen i jî bixwazi
mêla qengê sebetê' derêne. Çavê melè b
wê bêi qo her çil Kazi n birinci bixwe ez ji te re seqinî me
Melè got :
û ji xwe re baz de. Jina xwe rc kewiti
Ezbenî ezè tişleqî ji le bixwazim,
qir qo Kazeqè serjèi|e. wekîqi birinc tèxe
min
divê
qo tu Kazi û milliyè bajêr bisziqê wè û zixureqî jî berde nav û biqe şiv.
Jiniqè mîna melè je: re got wisa qir. pèri min. .liber qo pir nekenc û lesad in.
Haqim rabù ber du spartine melè.
Bû èvar, Kaza xwe di nava xwe dedanln dest bi xwarinô qirin. Paşqo Kaza Melè ji bi vi qari beyfa jina xwe ji Ka¬
Ccmilc-3Caca
xwe xelas qirin, melè rahişt zixurê qo di I zi û ji miftî hilanî.
Rûpél 4
HAWAR
illş|8Fê-!I
Hejmar 9
I IIP
Mîreq y,- Cizîrê geleq xurt
Cavèn le xweş hesin in
û dewlemend bû . Existe
Çima bi xem bi şin in
serê xwe ji xolqê xwe re
Dengê le nerm zelal e
kencîqê biqe .
Biqen' bi bèj' menale I
Zencireq da avètin ser
Zarî
ye
Rêl ez im tu bihn
reng
pira
bajêr. di ser nîvê wè
Bè te d'il û can birîndar in.
Dilqoçerè b'nav û deng.
re ji zengileqî fèris da
Welat e
bibivistin.
Delala min tu naz î
Şewat e
Mîr banqer di nav welêt
Dengşîrin î bi saz î
Hêstirèn min diqevin;çem e, de gerandin. Ewê qo biqare
Bi çavên te dinê ge.ş
Dilè min
zengili bihejîne, mir miSînga te gui, giilîre.ş.
Dilè
min
raza wi de bîne cih.
Rèl ez im, tu bihn ù reng
Èdi were delalê lil dem e
Dilqoçerè b' nav û deng.
Rûjqô Xelqô Cizîrê bi
Mamiz î
rimèna
zengilî rabûn, ber
Tu aheng î b'iûr î
Bi saz î
bi pire ve çûn qo bizanin
Tu alûs f bi nûr i
Qanîya Stèr bû dilê min.mir qê zengil hejandiye.
Ez dil im tu germî yi
Hejqirin
Ci dîtin. Şehmareq, xwe
Xurt ez im, tu nermi yî.
pèçandiye zengilî bi qerb û
Tltm birîn
Rêl ez im, lu bihn û reng
Xweli bûn ne ma pêt û agir, kehrè zingili dihejine.
Dilqoçerè b'nav û deng.
Xelq le qom bûn ùdan
Adar e
Ez Giilan im In gui î
ber kirân, da qo mar xwe
Hawar e
Tu ahengô bilbil i
Camêrtev dimesin,bô Al in jô veqc. Fêde ne qir, mar
Ez birîn im, lu derman
zengilî bètir dihèjand.
Stran û deng
Ez Kurban im ez heyran.
Xeber gihandine mir. Mîr
Gui bè reng
Rêl ez im tu bihn ù reng D'nU'hdiqan de zaro dinal in wezîrên xwe hinailin pey
Dilqoçerè b'nav û deng.
qo mar hère balè. Mar da
Gir û ber
dûv weztran û çû xala mîr.
Krên û şer
Deşta dil de asq tu i
Top û liling diricifin .. Ahll Serê xwe dahiland qir erdê
Hisè min re basq tu î
U pasè hilda, devê xwe ber
Ax û dar
Çavên le xweş heşin in
bi ezmanî ve veqir.
Gî
Xwîndar
Çima bi xem bi sin in?
Mîr ji weziren xwe pirRèl ez im lu bihn û reng Ne mîreq ma ne siltan û şahl
sîyar
qir , gelo daxwaza
Qel û gund
Dilqoçerè b'nav ù deng.
mer
ci
ye.
Cihôn qund
Salèn te hê ne hejde
Di qoma wezîran de weJin û qeç burcùkesrgî
Di refèspehîyan de
[ qêmbext zîreqi qarnas û şehraza
Dolmir î, bûyî sereq
hebû , got :
Li gorinan
Xulamè le me bè şeq.
Ezbenî, mar qiriye ti.şBerazan
teqî daxwe, niqàri bû, n<Rèl cz im tu bihn û reng
Bûqjîmir,ne
ma -serir t.
Dilqoçerè b'nav û deng.
[ text . çîra wîdigewrîyà wî de maye.
Li devê mér ledqirin,
Talî reş
Tu dotmîr i û mir i
slrowên
marqî xuya diqir.
Bist û şeş
Şebyane yi bi jîr î
Xerateq
ahin, stro birîn û
Lô
dil
ne
mir
ne
bû
ax
û
ri
jî
Dengê te nerm zelal e
mar filitandin.Mar da rê û çû.
Hêstir reş
Biqen' bibej' menale I
Sibetir mar di hewşa bu»
Sing. dil geş
Rêl ez im lu bihn û reng
rcô
de xuya qir.Bi devê xwe
Canon megi camôri tijî.
Dilqoçerè b'nav û deug.
2)r. <2amira/iSl.EBelir-Xan <3)r, Qamiia/i CLli SBcdir-Xan. ve hûşîyeql zêrîn hildigirt.
11
Êvar e
Pir sar e
Çol e, gir û çiyan bê dar in
Tarî ye
Hejmar
HAWAR
jpt*.
,
Groupe des Kurdes
de
. *v»jw>-r
v
Rùptl
-v
,t^
^*.
j 9ftfi,jy
la vallée
"
^sii^Ar
5
v.
,
de
Hesinan;
La vallée de Hesinan fait partie de Botan et porte le nom de la Iribu botanienne qui l'habitait, les Hesinan, ce qui signifie « les Icrs n.
Le pays de Botan, pays très montagneux, possède quelques vallées qui lui
lournissent tout espèce de denrées. La vallée de Hesinan, siluêe dans la partie
occiaentale du pays, se prolonge de l'ouest de Djezire vers le sud et contient le
mont « Kara-Tschogh ». A la suite de la dernière délimitation de la frontière
Turquo-Syrienne elle a èlé rattachée à la Syrie.
Les personnes qu'on voit sur celte photographie sont des Kurdes de
( Dcïta-Hesinan ) formant une ronde pour la danse, et qui ont cessé de danser
pendant la prise de vue. Dans le groupe on voit quelques lemmes. D'ailleurs
dans ces danses de ronde les groupes sont mixtes, un homme et une lemme.
Tnqcsi niqari bû mana vè ecebè
bizane
Zmanê mêr geriya ûji mir re gol:
Mîrê min meheyire, ev hûsiyè zerin
ji mèweti/: tè qo di nav rezèn te de sin
dibe. Di wextê pèsîyên le de ew mêw
hergav holê bûşîyên zêrîn didan. Ji ber
qo pêsîyèn te bi xelqê xwe ve adil û
mihrivan bûn, zilma xelqi ne diqirin.
Mir ji mêr pirsi :
Heqe ez ji bi xelqê xwe adil bibim
ew mêw ji min re jî hûşiyên zêrîn nade
Mar serê xwe hêjand û got :
No, ezbenî ew edalela qo ji bona
hûşîyên zêrin tête çèqirin tu hûşiyan
nayine
Qoeerc Siotan.
Rûpel 6
Hejmar 9
«HAWAR
vH
pi
re
Bi Zerdeşt ve
Jiyîn qaniycqe xwestinè ye. Le, di
wan doran de qo mirovên qêm digel
paqijan vedixun, qani bijehr in.
Ez hej her liston paqij diqim, le
niqarim devê mirovên qêm û tihniya
peyayên pis bibinim.
Wan bi qêmayîyèn xwe ava zelal
jebradar qir.
Gava wan navê xeyalén xwe en pis
qirin xwesleq û armanc axaflin ji jehradar bû.
Weqè wan dilên xwe en şi I û şeylo
didin ser agirî, a^ir bèqèl dibe, diqeve
resiyè û dû diqe.
Ekl û biş bixwe.sayîya birikandiuè
dixin dur û diqevin tarîyè.
Hin peyayên qo ji jiyiynê xwe dane
pas, ew tinê ji mirovên qêm xwe dur
dixistin.
Lewra qo ew ne dixwestin qani û
agir bi wan re par biqin.
Hinèn din qo qetine çolè il bi heywanèn quvi ezabè lihniyè qişandin ne
dixwestin bi hèstirvanên pîs li qevîya
qanheqè rûiiin.
Carina ji xwe re dipirsim.
Ma jiyîn hewcedarî mirovên qêm
i. peyayên pis e ? ?
Cimôrin weq teyroq û badevê batin
û pè li kiriqa peyan qirin. Ewan dil di¬
qirin devèn qortalèn pis û böşerm bigirin.
Brao ! I ma dilxwaza te ne aveqe
paqij û avije û qauiyeqe zelale ?
Hingî xwe bilind qe, di bilindayiyô
de qaniycqe zelal û paq heye, di dora
wè de mirovên pis êi peyayên qèm n'inanin.
_
Di wè de agir bireng e, dû naqe,
bi pêleqe sor diçirise.
Brayê ninl ! dizanim qo tu pè qaniyeqè digerî,
Havîna dilè te wè boniqayiyê dixwaze.
Were, di wê de, bêdcngiyeqe nerm
heye, ew bilindayi hélîn û welatê meye.
Em hèlina xwe li ser dara dawîyô
ava biqin.
^uk -au
Begê min, serwerê miu eyCelabet
Sehê min, rèberè min pur edalet
Tu binivîse di Hawarê selavan
Ji ber min ve li qurdmancan temaman
Ci qurdmancên Enadol û ci sûrt
Ci loran û ci gewran il ci sorî
Ci gavan û ci sapan a ci mir e
Geleq behtir li qurdmancên Ciztr e
.Ii Nafiz beg bipirse cy begê miu
Ci derman e, ji bo derdê dilè min
Birîndar e, ji ber daxa welat e
Gelo derman heye je re, li ba te
Belê îsa ji ezman haie xware
Welê dîsa ne di jô re tu çare
Bi ser sînga me danî destê laze
Di rengê ayînè di dil ne saz e
Diqir Kîrîn digo derdê evin e
Ev e, derdê li Ferhad û Şirin e
Ev e, derdê qo pè. çune Mem û Ziu
Tu de bimrî bi vi derdî Cegerxwîn.
Cegcrxwine Qurdi
Vê pasiyè Cegerxwînê me è xwe-
şewist û hêja ji me re çend bendùxwesxwan rèqirine. Ji ber qo ev hejmara ha
tijî bû bû me ji xweşxwana jorin pêve
tuwèn din niqari bû belav biqin. Qo
Xwedè liez qir di hejmara deha de emê
çendeqan"pişqeşi xwendevanên xwe biqin.
Eylo bi nîqilèn xwe ji me re zad
dô binin .
Belê, em tuearan destên xwe dircjî
xwarina qo mirovên qèm û peyayên
pîs je dixun, naqin.
Ew destên xwe en bèserm direji
xwarina me de biqin û pè dev û zman¬
ên Xwe de bişewitinin.
Em weq eylo weq berî û çiyan di
tex hayè xurt de, de bijîn.
Emê carqô weq bayeqe zor bi mi¬
rovên pis û peyayên qêm biqevin û bihna
wan bigirin.
Brayê nin I ! ji dijminên xwe re şiretan
biqe ber bi bayî ve tif meqin.
2>r. Qamira/iSl.girlir-Xan.
Hejmar 9
Rûpel 7
HAWAR
U
Weq piranîya qurdôn qo di we,atèn biyanîyan de radibin û ji bona xwen«dinêjimalèn xwe ji dur diqevin, min jî
zmanê xwe rind nizanî bû.
Pişti kedandina xwendina xwe nezaniya zmanê min li min ji berê girantir
dihat. Min dil diqir rind hîni zmanê xwe
bibim. Hawar bat hawar û gazîya min,
û ji min re bû mamhoste. Ji lewre çikas
pesnè wè bidim ji dîsan niqarim bèm
ber kencîya wè.
Nivîsandina Hawarê bi herfên di nû
geleq bas e. Ji ber qo zmanê me, zmanê
qurdi zmaneqî Arî, Hindo-Ewropi ye û
tinê bi herfên miletên arizman rast û lcenc
têt nivîsandin.
Ji bona qo ez biqarimramana xwe
çêtir raveqim divêt birhaneqe wi nîsanî
xwendevanên Hawarê biqim.
Weqî niho, berî derqelina hawarê
mamhostn min piriqa minbû. Hingî min
zmanê xwe bi herfên erebî dinivîsandin.
Le sibetir herçi qo min berî rûjqô nivisandi bû, min niqari bû ez bixwînim
û weqe xwe bilêv biqim. Ser vê yeqê
min dev ji herfên erebî berda û ji xwe
re bi herfen lalini ellabèyeq çôqir. Edin
bi elfabeya xwe min her tişt kenedinivisand û rast dixwend.
Gava hawar démet min elfabeya
xwe û ya hawarê' danî ber hev û ditqo
her du elfabê geleq nizingî hev in. Ne
gereq o qo ez bibêjim, ev nîz'mgayi ez
gcleq sa il qèfxwes qirini.
Par çû bûm Qurdistana jêrin. Li
Bexdayè min Tewfik Wchbî beg dit. Ew
ji bi elfabê'qè mijûl dibû. L'' bcriya wè
ellabêya hawarê derqet iî me da pey.
Li Silèmaniyè di Civata Zanistiyè
de min çend xortên xwenda nas qirin.
Bi tevayi digolin qo zmanê: me linè bi
herfên latin! tête nivîsandin û ne bi bi¬
non din. Herwcqî irêi jî cm dinivîsinin.
Le divêt herçî xwenda û zanayèn
qurdan hene pist bidin me û elfabeya me
belav biqin, bi xwe hin bibin ûji xortên
nûgiha re hin biqin.
d'il Scyde
Dengdêrên qin ev in : e, i, u,
Dengdêrên drêj ev in : a, ô, i, o, û.
A. 0- Ev du dengdêrên ha di zmanê
me de ji weq yen zmanên din tenô bilêv
qirin, le hergav drêj in û tucar qin na bin.
Weqo :
A
çaq, dar, paq, bar.
0 zor, gol, lor.
Tinê di zarê nîvro de carinan weq (eu)
ya frensizî û ( ö ) ya tirqî -tête xwendin.
Hingî bi danîna du dekan'li ser ( o )
ye tète nîşan qirin :qol, gôl.
Ë
Gava me sehîtiya denganîya
qurdî diqir em rastî dengeqi hatin qonîzingî ( Ap v*-j ) yè erebî ye.
Ev qengê ha qo di cara pêşiii de
li (a)yeqeqin dimîne di rastîyô de ne
( a ) yeqe qin e, û niqare bibe ji. Ji ber
qo di zmên de ( a ) ya drêj heye û qina
wè niqare hebe.
Di encamè de xuya bû qo ev dengê
haji(e) qe stûr pèvene tu deng e. Belê
ev dengé ha ( e ) qe welê ye qo stûr
tête xwendin û herçî dengdarên qo didère stûr dide xwendin.
Ev dengê rdengdêrî tinê di hin dewerèn
Qurdistané de tète bihistin, ne di hemî
deran de.
Hebû qo em vî dengi bi danîna du
dekan liser (e) nîşan biqin. Herweqi (e)
yen pirsên ( pëz ) û ( sêd ) qo bi herfên
erebi bi (i)
û ( ^ ) weq (Ji ) n (ju»)
dihatin nivîsandin û dengdarên wan stûr
dihatin xwe.idin.
Ji hèla din ev ferka bilèvqirinè di
hin pirsên erebi de qo qetine hundirê
Zmanî tète dîtin
esqer
êsqer
ereb
elî
èreb
elî
( dûmahiq heye )
Cela'det 5Hi Bcdir - Xan
Rûpel 8
Hclloit
B«ourie«
itir
«t
Hejmar 9
HAWAR
1*
liftératuro
«ou tu me» Kurdes
y
MMÊ-ALAN
c'est le pays de ( Cizira-Bolan)
domaine des princes, des chevaliers et des ho¬
mmes braves. On m'appelle (, Zina-Zêdan j
la fille du prince[ Zengin j la seur du prince
[ Ezln j la cousiue des trois L Mêrquj j tueurs
d'hommes, [ Kelenda J la dote payée du prince
[ Çeqo J La possesseuse de [ 41 Jesclaves.aux
ceintures dorées et brillnntées. Ce palais est
[ Burca-beleqj le palais d hiver des Emirs de
I
Azizan J. ( 1 ) Au nom du créateur je suis
« Ce pays
capable d'aflronler le scandale el expédier ta
maisoD sur les ailes ingrates de l'univers [ feleq j. Homme perdu, mon àmé n'est pas du
vent, assez, ne pénètre plus dans les asiles
étrangers sans le consentement des proptlélaires, allons va-t-en »
Mem ne pouvait plus se tenir, il se leva
sur ses genoux et cria :
« Canemergè.qulpêqelélque me racon¬
tes tu ? le pays que tu nommes [Gizîra-Botan]
sa forme est étrangère à mes yeux et le son
de son nom est inconnu âmes oreilles. Nous
sommes dans le pays ( mexribf ) Le palais
où nous sommes c'est le château fort « BurcaQesqesor » « chaleau-arc-en-ciel » qui de cha¬
que point une novelle couleur jaillit. Ces la
résidence des princes des Alan », Qu'est-ce
que c'est Burca-Beleq où se trouve-l-il qui
l'a-t-il bâti 1 La capital du pays Mexribî
repose sur sept côlines, possède 3C0 quar¬
tiers. C'est la mer qui prend soin d'elle, pendant
que le soleil est couché elle lui jetle ses écu¬
mes blanches montées aux ondes dorées de
violleltes .
Il donne une longue description, il
parle de sa garde royale, tout des jeunes gar¬
çons de la grande noblesse chacun capable de
compter par c•ur 7 ... 17 ... 27 .. . aieux
et il ajoute :
« Rêvindayé ....
route perdu, lève toi,
I - ( Zîn ) prenait la chambre de Même Alan pour
ea chambre. Le palala de Mem
était une réplique de Bur¬
ca-Beleq jusque dans aes moindres delaltls. Ainsi que
l'ameublement de chaque chambre.
tu vois qur; ce château n'est plus ce que laappelles Burca-beleq (u n'es pas chez loi, tu
es chez moi qui n'admets pas la présence. Tu
vois bien, tu t'es trompé, lu devais aller chez
quelqu'un qui l'attendait, va chez lui, prends
tes chandelles et va les poser au sommet du lit,
de ton amant pour éclaircir son viiage noirci
du fait de l'avoir détourner ...»
( Zin ) proteste énergiquement et ré-,
pèle qu'elle se trouve chez elle à(Burca-Beleq).
( Mem ) commence à rire, il lui propse de des¬
cendre au rezde-chausvp et d'examiner le pa¬
lais pour la convaincre qu'elle n'est pas chez
elle et qu'elle se trompe.
(
Zin ) consent, niais ( Mem ) trouve
un autre moyen pour éclaircir le malentendu.
Il lui propose que chacun à son tour appelle
ses esclaves, et ses gardes.
Zîn consent et elle appelle: « Hêban ,
Bèhan où es-tu viens . . (xwcliserè) viens . . .
est-ce ainsi que tu exécutes mes ordres, tu ne
devais paz laisser même le vent pénétrer chez
moi sans que je t'ai autorisé ».
Elle appelle plusieurs fois, aucune réponse.
Mem à son tour fait appel à ses gardes.
Le chef ( Bengî ) suivi d'une quantité déjeu¬
nes hommes qui montaient la garde apparaît
au seuil de la porte et dit :
o
Ordonne mon prince que j'envoie la
ville lout entière à la bouche rouge de l'enfer»
( Zîn ) s'oblige à s'avouer vaincue. Elle
demande pardon. ( Bengî ) les quitte. ( Zîn )
et ( Mem ) se renconcilient ( Mem ) dit &
( Zin ) :
Nous devons attendre jusqu'au lever dw
soleil pour savoir si tout ceci n'est pas un rêve
et si cela c'est de la vérité. J'informerai mon
grand père maternel ( Neriman ) qui nous
unira pour toute la vie .
Comme souvenir et pour pouvoir plus
tard examiner la vérité de l'événement il»
changent leurs bagues.
La bague de ( Mem ) portait l'insigne :
( Miré walalê Mexribi ) el celle de (Zin) (Dotmîra mala Azizan ) Princesse de la maison
des AzizaD.
( à «"ivre )
Hejmar 0
HAWAR
ells tombèrent dans un scmmeil lourd,
qu'on aurait pu penser qu'ils ne s'éveilleraient
jamais, mêm si le dernier jour du monde arri¬
vait et si le ciel leur tombait dessus }.
Les trois colombes sLurs résolurent
d'amener Zin chez elle avant l'aube : elles en¬
levèrent donc son lit, el, survolant les dêse ris
et les montagnes, traversant les brouillards e{
les nuages, frôlant les ombres de la lune, elles
parvinrent à la capitale de Botan et déposèrent
le lit de Zin dans son boudoir.
***
Le lendemain, Zfn n'ouvrit les yeux
que vers midi; elle chercha le jeune homme de
la nuil , el elle ne trouva personne. Mais si
l'homme avait disparu, une flamme d'amour
restait au ciur de Zîn.
Elle se demanda un instant s'il ne s'a¬
gissait point d'un de ces rêves que les jeunes
filles onl coutume de faire. Mais la bague de
Mem élait là pour attester la réalité de l'aven¬
ture nocturne. ( Oui, s'écria- t-elle, c'était bien
vrai, ce n'était pas un rêve : la lune de Cizîr
avait louché le soleil couchant ) . Et elle se
mit à pleurer, à gémir et à pousser des cris.
Ses esclaves se précipitèrent auprès
d'elle. Mais, n'osant rien lui dire, elles se con¬
tentèrent d'inlormer l'Emir, qui vint aussilot.
« Au vert des yeux el au rose des joues
mir ( Azîzan ) vit loul de suite que c'était
un mat terrible : le vert des jeux, flétri par
I'uutomne, avait jauni ; les joues roses, leur
lumière éteinte, n'étaient que des plumes ter¬
nes et sans vie.»
Il convoqua loules les autorités
médicales ; niais Zjn ne voulait de per¬
sonne, el elle disait à son frère : « Mon aîné ,
je n'ai ni blessure ni maladie : Tranquillise-loi
donc » . Puis, décrétant un deuil de six mois
elle fit savoir que perdant celle période elle
ne recevrait personne et resterait tonte seule
chez elle.
Cir, en elle-même, elle se disait qu'entrelemps . Mem donnerait signe de vie.
( à suivre )
ÇD/claVet aali SB^ir^Cha/i
Rûpel n
Dans la premiè e forme la dispa¬
rition n'est pas complète. Il n'est agi d'un
amalgame de « wi i , s'est tellment fortifié
que le < i » l'a emporté sur le « w » qu'il
a fait disparaitie pour rester seul,
swiwar , siwar
şwiştin , şiştin
Dans la seconde lorme le « u
suwar ,
şuştin ,
>
'dis¬
parait en m* me temps que la consonne
qui le suit , la voyelle longue « o »apparait à sa place el compense la disparition
du son consonnique.
cubt
cot.
sublin
sotin
Le « u » entraîne quelquefois dans
sa chute d'autres lettres dilférenles, voire
même des voyelles.
hihurin
borin
La forme seconde, c'es!-à-dire «bo¬
rin » donne également des dérivés.
Par exemple, le.transilif de « bihurin » est « bihurtin » ; après la stabilisa¬
tion de « borfn » on lui a donné un tran¬
sitif d'après la règle qui vent qu'on ajoute
au radieal du verbe intransitil la termi¬
naison « andin ».
borin
borandin
Ces sons existaient également dans
la langue persane. Fn particulier, malgré
le déclin de la prononciation la dictée du
« xw » a persisté jusqu'à nos jours:
xwaher
yr
xweş
xwasien
Cp\p
xwace
L'auleur d'une grammaire persane
( i^-jv» i£^»j ) noie bien ces points, mais
d'une manièie vague cl impaifaile. Il dit
textuellement : « Dans la langue persane
on trouve encore deux lettres qui peuvent
être figurées par ( p ) et ( y ) surmontés
de trois points ,et que l'on prononce encore
au Kurdistan, au Khouzislan et à Chiraz.»
( à suivre )
\M*
f.ç}-> y,
yi^ >\
I'>y, 3*J"f~:-*ï
>
y\ y, ** àvlS";_Jli
p)i
_*» ,_o j -1 J
^p
.p A\isy;J
a,
'A
AJ^)r*f,.{S\ ;cLx. i^l
Va JU *J _jt XJ^ p A
J°r -l^'J ùlj-. J>
J 0>-i Lu J
_« Jl
Aj_
»J
':
^J Jj Jj ù^
'I Ailu. J
X-.» aI *.» jljU
Al) 1^
f
3\ijS.fj\
jB
»_,i- .1
y «
i'iSj} s'A
3\'3'pj^>r j
_jC J^ù'îî-
Mi'y-y. > vi )i J>. aj
y
f-'. J-3
Jlj
Jj.. ^Ji aaJ vil 0(:
_sl ê_r;l_y.
*çj tij-J yy~\
.L:. j ^,i. . ja. j ùj»
j
*j
*--<Şi}
Jl.t vl>j>U
*)il y »j »;
J Ciy
'. A-jl J. j^-'.*»- Ù.J»
«j.) ,j il f| Cf.ji-J\>;
j»^. V5jj« y-iU
a. ^C
_>>>.
A.» lj.
A.
pfcy\-^ fi y\* Jy£<£if
**
,,j.
f
J lijO
'3'yj ù-**j
s'
y
.
C)p^ CAy. J-1
ïj) J^j J-.r ^
rj^ f à
pAj pj y_^\j, cA>\
,>->.
^JlŞ
if
3jj}
Ij ùj;
±*A
y ùl; jv-i aJu jl
p i cr-'.&y-
jA. _,» ÙJ';*: '!3 ii-5
'' ù~v'Jj »^-J ; iS j .1 J ô\ Jilj^l b'lji j^- j- jk-ii Uil ^ u.» f-S ,
tîj;l_:is _'..>, j oi-,,; ; f J.0 yA^. >y Cf. y
^p \3t^yA v-jbjiii A..f- jv «j \y\ i
i *-: ; i>: .<r ,1 b; aIj __!_-> jtC .1 ^!> U ê>; âJ ;.> j.iiiiiHj (ic.,3f) i-tr'j'.vki jiiiii ijl. - pf
ij<
yi)f
' ù5' '** *-'. J CX~Aj ' if-' 3i iiU- ^ ùb ù: j»-=
J-* ! 5^.
ù
> o*:" <^J J--'
«
<;..
liAl- Ai^aI .
.A.i au, j
l^Vj t?iv; *! ' >>.'» 3>i*>
.i^U
.Ai. aaij
ij} !J 'A
cSAii
' uA-is J- <y\ -vi
ù^-ja. I tSjjJ
t UJja.^I- VI i_-i; 'Le. :lSjj)
ùvi-jA.; y& JUVl >l»cy *Lc ù^-ja. lj_ iSf) CjA
Ax, j~\p J £.'>!; ù'iC-a--! Cf.f.j'^'y,
( i5 j-Jj ) UÎ j.Jl ,JaÇ ii JJ - fÂu Ij. tî j-Jj
»JJ3
y *»jU ( .jCliT ) ikil; vJill j- «i-Ç à t
J olvf'ijLi's/l a-J J ö^-i-VI o- OA4 U fjki
«Jb-ii-l iJljJi
~A,<~A\
< îjjjïl v^J.» j-« '
Jaç aJ
.O1 C^^
.L.!ii J--1Û v^aV-I ^l;U ijs- t ^-.S jtll; ii-fJl LJ.C jj/j-. - c5 jl;!> \ t£ 3>jï
AiUu iiU-ii jaU _jt zAf\jjyi\ *-..; ù^î Ji j^lj
iil ( *, j.jj, Ajvijj- ) : v^IJi _> Jvi> . j\.L i-;,,; ^
APi
ïi
1
1«
liV-A»
ù>»
W ^-^
viJily
.J.»,. ii. ^C
1
-n-
1.
->«- *=- ù'
n-
t-
Jjr1 i-.j'ù'
^fljîil vjVo, \J^y.iïAyJ\'\yl\ù')'rJ)
Ai». »Aj
^. Py*
A-.il jA-^.lij^. J y
u.».-*'
ti\ ^
tî J v^.vi »ji-j -I
A>
^)jj
^U ÙJ'-lj1
' Cf\'j Aij iSiy lil; tSjlj v »1 jj j; j -^jN* a. J
\My
"Vjl-
yyv>
Cy\'j.
,p\ij\jfp\>
rV-.j>
v)"U;->
*i ij-Jaxi
J»y a-», t if j a/ uj.- a; IaCJW a», a! ij)i
f ->*>} Jb"-" (_£, y. î lji-1 ^
j _,; _>-U Lyy-*33 <é* cy
vi
J*-- ; Cf'.&' 3<~
Jb-^.' if *î ! ùb^ ii*.' ?iS> a.'
Uj,^.
viDv:
ô_j;
jl jU vJ_,- _:xj_ iS öljii j> ilr*
-v
o
«
<_>\-^'
fi ù\*f -JU ^ ^ *;
j. j o^-"^ ^j'y-* ^hy.3
t ? A.» .JA- A.
* ';W' o^--;-u ^J* *? vjL-Jj^
.
yyji
li. (^ll
__»
A,
ù- J'3>
ifs: J ù^r J*r*
o>">U
^y~ c^.* j fXyr->
Aj"
jjjj J O* Jl>>- 334 -J*J
^*jf Jx^3>3 y
iS->.) y j?y v ^" ^s'
S--?; ** 3\
f
jAs
lil;
,\i
<-.
J j» lijl
<J.j*
J 3
Ai
_j»A: J ; *» ' 'a y 3 \y ^ 4i)f Jlj j
aç
C)k\> i£p-, a! J i J it ùaX-i A(- f-^y^i
;l»
,aS
jj.j
a,'
J.U_,..jja.> fjuli-
f S" *:: y-
.
y iSyy eSj1> J1* <» y
J
ùvV. I (£ jj
LS*jV ' *^'j Jll^ïl ' ifijf uVr^
3*
_£j j ajA» i^ji y <£*y y. 3
Ji**1
J
J->r cil j*- u
JdM ^. -jl j iSy.'y 3>o ,;t-
^y.
ùj.j ? 'i L; 0.>-> ai w.». ,jjlj!
p J-ur^tŞ ;a5 ù^"aA. : j-U j.<l
A:r ^.J Ai K» J"
A,
.j\, ^j.
i^jvj.i .j. a; ii Jv-Jj ^.Jj'
^^
t_ş jas
ji.
SL.
j
JvJ_,r< J|j\
;*;;; AS^^lje-tl
ù^jo i^ vi- ^ji J^Jy '>.^i
iŞyc aJ «ii.i iŞye- a
a);oj f- 1 ^a! ji. aç
oSy^cA'. y, * * ù*>!
V
«jy
»jIa i_J j~*e
l &p
vJjAl*
f Albj.i
)\ - .j.j
<
JU Ai
l^v_l=
jjj
ùl -SJjJ
AiU
:
ùUU.
a-
J-liAjJ; Ai\^AJp (îjjj)
O; Ai/j jAaa O.Ï '. liAl^Li jjT.j a. Ai p\j b
o\ii v^- aaL^: ^i-j a; ',_ p
AiL-=- ijj Ja5vJ>-} A-Ji
ijP ? Aj ^îj-
<
j.l a^ iSj/. J >j.3
tj; j i_5^>- iiy>- j\i\-i*
jL) jb)
.. Ai. a! fH »A:.l AJ
y>i aJ wi.'- ^ pi i5jV;I ? aJ ùjr'j".'? iji
Ù»A; Jî A» ( ! ) »; Ai'ISo ù^; vU^Ji.' ^U-l
dj
*<
<
_ji
!
IU\JJUCÀ L'A. j=rJ-uryJljAJI(jU.,-f i^^ iSii-y JA.C- ^ jV;! ùl> p aJ aA. a! Ù'Ai J a»
iilHj UJU a^U _.aJ jll ol<n ,>- j*-ii UU
vl-S ri ? 0->ùa51i. i5jO jj i/jv»» <! ù;*
fAP Ul iî J i~iA, L-^i- ; J.UI L-rl Ai; ij jJI t .j^. r j^j j1-» f ->*^tj ^_l^yy ' v>r iP
,r.y
ù* A=-l l_jLi ^ Ail ,. .oUl JJ.II J ^töl vijrj-iî «j £:. o.- y v^S^ < ùW jV i/Vi'lj. ^-'Jlijf
jL-i .y iiUj AjJriyvJlOjjjJ'; (-b^1 w,j» ^. ùtoti ù<«îV« tf .jl J *T«!bO fA| ^.
vJlWj objAA ^.i ^ i. y^ Â.LLJI jljSl -.Li
JvJLi ,... y. ùlc1 .jl aS^ JljU J ùt-. aS" Aib
(.
Ai
1
A,,
1
i, JjSCll vjj-Vv, .jjk_ A-JLj S^>
A^. ^
V.JVJÎ VJI
(L* Clâil ajv-J.AÇ If-iM-lSa
ii.AÎ-1
vili. J\ * yj
?
.
\.\>?
,!>u
J»,-"
<iV, J'!
' y- -lr
' liAS^A- .* <f »jl»
jt vijj ^u i^r
-IT JLi- jAlliiAtjj-
lli«'l
jLi. f »A--i y>t£p Ji^u-i/1
As*,
V']
yAl
f
A
~\fç '-JJ
liJ'.J^or-i» tSJliJ-i A» c jU-iil
a);;U a] ' A.L. ij-*- lil
'or! if*-. A» Jj./
._y.lt
(f-'
(liAÂ^j- (ijjjA)
' j/"' <-;*: .< Jj,
Ai ç>- -" i/-^
JC'jUtill^.
p-'A;
>)' fi.i j; il yf\<
n y\3&-\
' ? Jb^ ? v^-.^i
<f)j.jf
v-vijicyli
*_-j.i f\i
:
.?j»/^?v^- ii;l>-vjl/
>
3r
1
?OjJj]
(i '-il" ij J ^AiA A, Jl
__yl
f u>Ai êjÂ-ji jT liV Jl JA»
Ai ; .__i- A
liL-$J J1S* aJJ aIIj '/"
,^-j-
JlIp çSAi Ai tiJJJ (ijji ^ .oGi. f A-Ajwil ,j-"V>- J.J »j ajlj a! Jj,
' c!*! ù; f)\y «J o»jU-
. Oj A, ]
t j^iïjf
fJ^Î-J^'/'
A_.Va:î
li
';j.j
»ji- ' ajA.lj. Jîc Al/ Zy i] ,j
aI
f&~-y *!>3)i<şAi ^y'*
a..; .jU JJi'iiy
ii*
ji/ jXJ ]
( »j«j ) J^ajIja- a] t ù\y
.I
il Aj «jâ» jA» ù;lj°" v-^î J
*1 ("jb?»*J * tir" v^y. jb»
a-; «»;j f ù;b"; u^;^ Jj; jaAj Ai Jj) JA^U. Aj
a) AljUe
e
fyy
f ,yj
5
À]
a; Ai-i-
'
Ai
Jljlx-i j. Jj a5
.j.1 a, .jjaTj ùUI _y_ j
«.jl) A.-1;
! ÙA>
JjÙ Ja ,^5v_aÙ»A. Jja» ù jj- j1»^-; Î3ijy>
ij"AJ
Cf.**
IAj_
Ai
ùUj»J ùUji- (__vi Al ùl*J»- *J
vl»j_.t I _j
^.U- Ijvf
u'. vii> bivjŞ'-^J*-^1!
I
Jjjvilii- (2j-iijl>' li*^
!
.y vj^jl. if» 33
oU a:_j j yj .yi . j. gj^f.) Jju aj ùJ-i y y.
A"*b vJlA iijlSOIu-ù^ vii ùW;j JA. ^Aj aC J
lijv5v-J_
a!
CA, li jljilj
»J A7jAf>
ti C-**. j
JJJ Ai l^ AÏ jTvlj
»J AJÛ £ IjJ
«jli.J
y-l a) J-j A. "'l^1. li*J^! JU- jlj» ] ( ! ) ISvjli
ÙAÎ4 vil. j vliu^j ^y^..
JaaJ
-t JJ fjfjiïf'
vil^-j; jCo IjT
l aJ ^_jU J. J>L. açI : J. ^j-SCa
AaI
]
Ai
S I ù'J
l'¬
ja ) Cy ) A) jk^)Cf ) A>v-Jtjj ji : vIApjJaa
Ai_l J ^ lj. < )\ il. J vjUj-k. -LA* lijj
lijA»
i o>. «J^U
~f Cj jî! l-_ll l" Ai Açljl J Al ajIj" A; j JJji Jbb
j. ùjj f ^Ayy csV_i)i « .j aj ax-i j jt
^ir i^- **' ^ ' ) vj^j i" Jjy A>. 3 f. 'Ai a! ùUj a. li Aa_-j,-v ^-j^tijUliUi/lx^Wv^Al 'yi^ijey
yîy.i" *' ùUjVjj Jj5 a. ùj5 (.Ijjl jbV o-'lj:
A^J Aj'ajP li li jil A jjv. ' ù»Ai y^- A)t ù"vt
*i. ii jj-. jiu- j. jij V jCij». ûUj i,- ^ jj- vlilcj-lx. cyz-"y ' ') 'i* <y~u *;^4 ^e-t-sl lÎjI * '})
Aj'W
ti jLljj J A. lj. .j»-»- = lij ùb *-> vJÏJJ 3)3) *3.\, jjj JJji j; S^p i}y\ ai Olilj.iij^ij
^ vJ^jU-JJj^ JJJj^ A. .JAAlyliijlyl_yNLlA. ^Uiliiajjj o j Ai' ijf) ^ a' JJ ,a _J) y A»
»J AÂJâ>? . Ji JJ JUr y- 1. ? . jj A. JAj- Pi\f Jlj; jÇ jV
aAi y jt *î <-£ Jj- JW
:
J* tS^'j^J
^.jIï
. jl; liUJI î ù^jai
aI
Jlj»- fy
i
Al*
A>
\A,'J>
W
yj\t>
l_iT_,
J~\
.*<*
___*
A,'j,
Jjs\j> J-SJ-'
j:\i
^»-
J'
ljjjrjljVj.
jjcl jaTa," JijA." ùUIj ùbl r ! f^y.
*
j
ijMd
o ïU j
J b,;
Ajlj
jJ-SvJ
'o li
îli yJA" ) ; f\y >i A_.
'
«
li'-J.
'
vVUv^.1
^.
îbi
i/v-'v-'J^
*<v^. '-
ji
I
J-2*" ùf:Ai
>A
Jlj Ai' Ai
a>
a. a! _j-1 aS
Ijj;j Ijj «J Ai ,j,l c \p\ . ,j,_ Jjj ùIa-a
<_i_
a) Ai
*' J*l J Ji jl* iJ-;^ Ù'JAl' jl Jj A»
J Oi» viliv b A^JJ ,_j.P A) vi'jJj! J.A» Ai A.l
i*y
t jbl» ] -J Jb A-iU ". Jy'^S
ji ùli-l; vili jj7 oU; __jUj <i jlj Aj-li a); jAi
Ùai Uj ÙjN oU
J A, j
Ù'V; ii;l;
ljA.»J AiVj>-» A) ___:- '. JA-J Cf)
r
»ji U. O-U
î viLlAiivAj. A» AJ
J^-jL. yy*. 'f) J'- b cSjJJ "Ai J.A
y»JjAi
;li y>-
Aa.:^ ùli jbl» b
Jl* £>/'
ùy j»; Jùl-Â.Sj-êjvuA.jA-*iJA.tj;ij;AÎùUu jviji.jvÎAi.
ùlii Aajî
J A. A)
J.;aJ -u. iiU-.j.U »i Cf. ') ^y'i «-; J«i 'ùlîjri.lt
v_i O
(J1-*-1
ùj! J (y.W; ùl'-j-U bA<- a! ù^a. I ;j;l LUI;
"
A?
lijUa-Jl '> < yAicAj. li Ç aJVj; Al Aj ..viil jlj
-
*;yl» j lie) j»; aIj «jjlji- a.' jji.j
A>;^
'I-
^.u
Cr-i'y A^j ' y- J )- &p <4 ùi>-jl»
v^-1 ' y, *>. ùU
._,».
di.'
Jl»
^? liU-l/
JLj-
^-^y liAs-UjJ
ù *^.'. Ol __,» jk-Aj JÎP Al
jU »; aJj Ai jjjj jki. jUca) lils_^ a! yAy
J
' AiU>-j O'I-^- V O'ipi ^ A.I Ai »J A^l Ijai ^i
ùli; a» ja» cAcy£ ùbj1* vi-i'l. ' ajljji »i ^)) JVj iiU-J,l u) )>3 ,_j; ! .ro a-i y jl»
Cf^'y ill»- cŞ
.jjI ÙA>-; J< «J jSv-«a ii ji ù'Aii^ ^UA. Jl- ùU. Aj (jO^f «l;.a5v_, jli j;j CA> Ai.j
Î3ii3y> ùbb A» a) a-Ijaia! ( ) >ny g; ji jl.j J^--^ olilji- : Ijj.
*' ;>
V
>
Al.
A*
1
a! li'Vji- JU
viUîlilji. y.ij- JA. IaSLjL; j. A» JUj
jU jS^j^i, j,_j jf f _j.;j»jb QjlJ t jl-Tj^
li
j.
A» ijL,
viljlîiji- A»- IjjlpJ a) Ij'tji- tJjUt
Jo a) lil..!.6 Jp ùIîja- AJ.J» ùjjjj ;**
*p
Jlj ; ' l!l! ijvj JJA) J aSvIa.
<b.j;*U b^o^A» «bU liblT. liljJ, 'Ujlj IjL- jr liyci
AJ
<
«
a)
Ai'
*1
>J.
AJ
Oi" ,jv; AV. J;»j A_iJj£ AilîljJjCJ p-Jjf^
a5vJ
j
«
A.
( , .iC*l. ':£ j i); viLlUâi.. j.«» a) »jV li»
li J; Jji yijf
ùUl-
; a.' ùU- êj-' ; a^ij jj
i/-l"" (J**' _ vl 'lj
O-ilj JaTa) .J»
jCij».
:
;C. j. ùl; o-ilj ^ç-aI; fljli J-i ;
o-ib -
^
a;
j,£-. jAi-
IjJ A) lj a5vj J JJJ A) O-ilj I'ICASa JVj a!
l)j S y Al ùAi ji.
^
AJ
V .
jrj jf.
|
y) w--JVa Aj'jÙ a' liji- lijVjl il j; cA*
»j; Al li JAili aj AJij U
ii ja-; <i j» a.
j. A»<i;L-l; Ia; jl» jjj
jJlljjAi (i;l
li UtlilSvj Ijl jjj
aJ
___»
lj>IJ S a!
Ja5 a) »j ajj A)
li 'L-ll' L^l' li j. Al JJjJ J". Ù9 aA. ^Ll j. y
.jLi . jb ' . «I j jb f . «I; ;o l" >U j;j ^.Ijîl J a5
l
*
A.
Ù5 AiJ J A- ji- *i> J.< J Jj'
Ja/ ;a!1< ùk J oA.u.Ijs^.aPaAj.jv.
? <i
<
JA- il <; liltiij aO ^. ) JA<1 J\ ) LSv_i» ja A* a)
AijjO>U j;j iAUV f »j Ai aC ù^'jl; ;j;I cJU- V
Al
; ljjj-l a) y-iy
Oji'Aa
Ai
AXJ Ai
c) A{l y b JA«Î a) aj
jaA. ÙV.l '> liUji- ^ji JJJ aj A) ij A) AjU
aj'L; ,yyi
.j lj* liA^ ajli .V Ai »jl_^ liiJaJ
*
Js
' J.ly ;jl
( <S)P Vy a!
tjT j-ji. JU-j-t liA-.- .J Vj.
i, j\-a
jl-C- t f\ Vj.
J^ J-j*- j ' ù-.r V
* Jbïj'-j-jj t jCÎjr ajVj
<J
a)
' -bb;* Jb: es1 » ii;l-^-;j ' jl vJ^J*1*- c5j»j ' *l 1^ ùl cl
'jy> f-'-ïkh ' yA tf~y. >J ' JU ji aj JJJAI »jv"- A. li»j; y^
<i
A,
a)
t ùl -5vTa5" JvTb ai' J liA».:.
I _ljl.i>-jj Jv.1. j. A'iijjij-A
*
1
t j'.b ùlj »JJ
t j.jU- aj
»
_Js
«
j_riij,o-j.i.
î lijUj
'
JLi- tS'ifjp
' JJjl
'.l_i
cJ^-p
i
^A^ii » ii jaJi
yyf p\
a\
l _I_jlf
U
*
Al'
I
A)
ù'jî^ JI--.I Ai ,>
Jj- liJA- ii*;AiJ jIj'a)
l «JJ (ij-V ' Jjl; liAi ; Iji.
ù: j fbli y»l - ; j-a. ùj^j»
* ^__j^jjA
<(
Ai
y » ())
' *}
ye'Ai
ai'
Jy> yK' <s\y ;»Jj,j»-f »J-4»
1
( 0«;i» lijî-
lililj' l
f*'
f 0«1*- *) ' ùlfT â! a j»-j a j f b aJIj
f
->>.
ai
p- »jl»=J. J*
!j ii jli j>-a1 jji
(ijlSC_iI-j.,
ajl
s
aj
' 'j,J vij;j «Ov J
* '
JJJJ »JA- jCj» l
!
'i.ji
'lj^iji- J--.-J» vj-jltj, aJ, j. »
f oCi i
' .-V lijlj^-li J'! A.j Ai jljl_»
' i* j.jir, j.r ;W
' ù;-;jb f *5Lt f ;
jl
t lijlAiLS ji a! f l_j:; JL, y
ij» a, lÇ^ijUj. j. jS"u-
Iji i4' jWu-5^^ J**1"
«
aaJ
II i ( .j. jJiU Jo
t ùlil_/"îiiVj, ù.,j,Ij » ii j.j»
»
' 0;l_>- jjy»
( a Ai- ^y liaAjl
<
4,
a-j,
,_5j
^L3\S~ ) Ia..
» ùU-iJ.»-,
...Tl^-
a!
ji jIjaIV j.
;l.f '
J'.
j'j*
IsC
.j'A-iii;
ij.
jl_»-l;
U o lijlAili
if ° ur'^-' J^"
(( Ojll'ii jj AjjiùaJA.'JjA.(__ji)U--J_l
fjl liAi ai-I, ljj\ ». aI j( çy
***
l J.l_J A.-J Jj»- .j a-j,- A---:-i-
jilj f jAi oAst- p
lj-5" ^IjIjjI j bb oi j;
JJ
y
J ajaj Jjl J i J ji. Ai J A)j. »
* Sy*-ij. is-y)
Jl. f tijIjTt OjJvi
t ^ljl.i.JLi.1 liAjS- i.u ajîU
jj.j ^ çyy,
l U- (J.ii-jl Cj} J.J ùl.Jj-A- J
»
PlijljV.ajlf O.'J^A^- < O^-J' »
Ùv-L- tiaJAÎ a'. fi3y>
J
«T A»Wj j-aj »l" l ,_,_aJ viL.j> «Ai
<(
f Jl_. Ai (i\i.0j liAi- A. H A)
«?A)j>-Ik s-aAi' jTjÏj a) O; J ùy
lll^ j J <>) li J j a-vr1 J{
* j;^j; j^r ' ~~ > *: e3)3jf
»
' -vJjJ viî» tij.j» J aj jl vil, y
jj'-^tj ù'jr iSijf aj a:- »j
* i>. JJ <j aj ùj". ;;
f.<y>y U. 3)3 jl-t-'j: J-Jj!
'
#*»
jK^Tt j;l i JA, j. Jj a) £|j
*
AîU
»J»JaJ
-j,ï,U}J
' kj *! «r;- XJ *! V-T*
' Jl i ja-Ix» Jijj f^-^-y 'jUj ii«j,»-^'j J^j i>^: J '-
A)
AI
*
,X_jj}j
( vjl_»
Ajtl »J»jl »
' (ijl i Ai Ai li êjv-il JJ <*j>- Ai ' *J-jAi'j. jJ
' Ij») U»j; <A\3. liajI.lAJ ,j ' v-ljvT y. ,j\ < '(» < A-if.
Al,
.jU;i
a;1. p,
jvS
fps
Jj.
l)j~i- u'';- " J^~y, " <£yy ' -_v-> C;- ^3 aj ; Ailj jt a) jj
« <j'>vi->Jj<,Al_IOi4J,.vi-5j/Al»
« l }Ù
fp\j
liajj.
.j,
____.
«f jAilflj' jlj» tii-JA» j»ii JJJ ))
«
J <»- A-ii
~jy
j (i y- ii J AiAi'o- J ' l »
1
1
lijlr isJ^ IjaIi
a)
*
C^Uj lijlj
p\ aVI_a A.
iij ,«j ' S>y ^ <Sij\'iy rAA*
t ùjîir ' ùîjji ' tSjlj Vy. a) ' «jbO--^J
t jlj- a^ji Jli liAJaîVj. A)
("J
.y.
'-l^jr-'0 v^l^jjj; ly.fJ^J^
ajOjj»A
tjbjli t}fri)3 li.jU- V^a)
- J-\3\ <S*è Vj» I jj ^SCjj'j tilj
l>.Jp
aaJ
'
A\
a)
c-Jjlij»
<
I
Ai
O
JU
Aj aJ
aili
aLfl'
\MJ
»1
jj\»
V'
jJ »-j~i AaJ»jO J A»-j_1. AX-iî (i j _ si l.
ii jl iSj.y ^AA cyf'Pp-cJ'
«Jj. ** us*
'
J>
cy>.y>i OA*^
o»-b
'p Ji ; j; J-'l» y. S?
' {S y,
y jJv-) J aji- i^\±3> A i
jb
aIc
^iAp y» ' j_u lîU- o' jjjvii.l.U-j'. -^V 'y ùIa-a
. «*"
I,.
OJJ i__JÎ AiijLj.»viJjr (i yl ls I ù;-. Jj li'jUj»
ùy ùW» ù.' j y y-'y ' 'vj
«ijji ji-jl
-
f
VJJ> J Ji
ù° J>i» Ijjl'jr-»-
vJ.Aii
j ii fi li'jlj j ji j>- jj.
j.» iljj J aj liJAi
y ji; y- a! J f C.; ùU-j-; ls' «>J ii jl
aj (ijl jJIjCs ùb J aj a£. ' lijtjr J 1^* J *' j
ùb»
y-iè3-
J
>
J *'t5 3' Jlj*-* vJljî
ùU-A-at? Oi
. y. ; J Ajt5
^J-J-^
Aij O-f;
(J..--J
Ai
js-J lijlj >jy
Jj
',,-aUj
'li y J a ji- Uj li jlij I U>- Jr-yj'is
;l li Ai- » : Oj) j
t -Aij J 'J J Ali
y
^ *J^-»^Ji j^J >-t
^j.J vJltT jj Cj j
y JJ'
Ajv_.rb;-3-5 V JUaj. Ail,.»- J> aji-
? ajUj.Aj- _îl ( jX-i 9«^ _»l
Ai J jJLi
C aj ajji
y
a:. _» I ._Jj A:», »j ii yi j »J;io f 'ii
.
tsf y jj lij-.y- ti.^ v? jV
U aj ùUtl» J3
vJj>
«
*->} ) uF-j-l ova^j
*
Ijiij
«y-
j aji- Jjj-
JiloS^ii JJ j aji-
li jjl ' JV J ,> J. liAi- 'O
«ij jOjV. Jùb'l^li ji ' l>*tSj--Aj I aJjJAj jUa»_»1
y*-f <fy_ j y 1S3 f J-'l» JU-V-» i>'jj' jJl» O^j AjfjW j. vj_jlt-j y. U .ji- i±f
i>"jj> J *! : OjS/j Aii j ùli-i f A*: ' <S j tf ; iil«-- jU y
y y a." ajIjO-J '»- Aj JWa>._«I '.li
y ij"j-> ù}-» l;jl.l-'jJ i£ j j Ai L# ii j _?l j_u
tî j: j *- y jv-v1 uv-i5, j^
vJlj vj (y 1S&
«J>
Aj"
(.JjJl» ajaji- Jj
J jl jf-iyaJjiO
ej aji J j 'O j_i ajîj l_l» CA-/" 3
>y ^3^- >y°^1 J* i >yy. ) iSyii iiAiA b-
! A^i
»1
( jli-jl
O'.-saj..
j Aj^ y y\
ii) Jlii jl f Aj J; J î t A. llS jlji lijJJ '}-.'. 'j.j 'y 4*3* y \y * S'J
'y~J
<AA>y6yf
AiTjaO^.AA 'Zj} j Ji ùli-vljjS ajaji-Jlîi J aji. (i JJJy J
Ai
Ai
JÀ.;\>.b A.Jy__; ___=-. ifm)\j\) Zj3%
y} Jv^i (_y; J^f
3 Jk-
I.
'jJ 1 £^v5jl jTjvJ ù>>^- ' Jj_jO »J(JÎJ>
' *jb,_^v_tCi ,_,_. (jl-SOj -i->- v_jjU^»V l
'
'
^y^3 h 3 °*<£) \>i*l C-.3 l yy
£ 33 j 3 ify\ Jc^ijf Cf. 333*3 CL>:'*
d't~*p JUjl vy. ' i>-l» iSj) j J iSy.
y <>y<JJ3'iy\SS*3j?. <£ 3 J t if~\
3A>. *>
y*"j~.»ji-» j 1» c/.^jiiAi y »ij_vi*-.i»^»-l_*lî
»
72
frU^ JUw^ja/
l_x_j.
jlyo
' <-5l^AA ' _j-<»»
1
i_ij
"jvi- Cf.yy'ifp*
jûljlù-j'jv) JvZjJ^y^i^JvWy-JêjJlIlajJI
' <À<S~"l.i J°^
't5
*'*^y^-S\>y<Xiji<if.iA]~j J
f'jy.iSjiyj ^J*k^3 lJi^ijAi
ojj^Uei^ ^ilj Cf.333^3 ù/*_yA is y\pX-
r^^Or^
CfJ.3 3*'3i-
Cf^,3^^CyA-*
jJ» 'ij.''
J ù*. Jj*1, ' y^CfJ* 33 J*zï .'. 3
»
JU
^U;*
>.«e~
i
trrvjjl.1
r-
<S>J\A*/
;.^y 'M
J J JJJ>J
I
\>y
j U iff. _jî
J^-*f J >l 3 '
JV-JO
"
o_ii»- i_J J"J
>-.
J}i »j>- ^.-1 iJjJcIj.Ii.a_j JU ji
' Cf.
«5
a
JiL j jjAAjvoiLftajA.,. Jj j ,J|
l_j
e^>-
y
l'y p
àjp<s^3 'y.y'i 'jiU-jVA^- y ii, p ^\
A-Jvaa ^y
«Ji
^,ti
' J-"jUlj Ai_) oJj
\i£ j^u
i jL^-A. Jj jryij J}; j *> jVj J._,ij j jbj
jy'-1. y^ 3 y**° *
4
«Jl Jb
y __,«.«> i_j _ 'jl'L jb j
jljLjJo jâ*C^jljJcJjJU-y>>tjl.>ll-*. jf
' *iy> ù"S3j t JyljjJ.4*. £j
l
' Cf-A" ** W""* V J"^J»
jnj jlj bÀ-'U j JO Ji * î»
;Ajl_,>- y.
** CfAy. J-i^3 jf**\.
- .
.
*
. <?
"y. 3 v-A"i ._-> v_A-i oyt* _<_j _JÛ y
'
J** ùy[rï <
AiJiA\ j.jj^pzA'p
A1A33
^ J* J O» Jj * .yjAvl JT
jZi jlj UUjI j (.5
»
ji jj i o y
J\!U J jU- s y
(Jt J J
liy J
Uy j ^a
'jjj J "^ ÙJ^ J»"
JiJ^.J^ijtvJlJlX-^jljJVjy jLi-jvjîj*
J\iî
Jjj »_j>-
tjfljTv. ^jlj JVj yj^Kj, ipx. J
Ùjblij Ùy* ' AjV^. ajjj
jAe j» V \
j*Cf.333*3 '
Jy (Jj 4 »_>*- * I u j, jAÎi J
aJ\
jlj JUj
iyp-i a y JVj \__ftljl J ^Ul f J,*y
-ijL^AjJbVTjjViULkLU:
I
"Ib
'
***
S^> vJIôjJ Jl
j Jvi-1
lV ^J>. J^* tjJJ^ ' iX'^J ^U-
l L>- t j\ l j-\ ajCi Jw'j-y.3 t «Jjlj
*
_jl cfjjl O V J
if '333 3 <U-Ka-i>A:; (.Iy ojIjjI CjVj
l oj<a i£jJUA J <pA*3
jf ya^iC^^ifyApajAAjtjp
3
*i y <£3 Jj K'~py 1S3 L»lj. l'y; j
y. {j^>-y3 J'y*- >->«y.lb
Joyi.Ju.Vj j» t a y J'3pJ
iffjb
' <'ji'jvJ»J J * CyA^y y °3* 3' S'y
J i 3 j JLjjLi <Sj. &*33)' A>\ jlj «L»Slii
^jtj
AiAa
<a
jvj 33
c
nrv ùjUI r-
<J> Jli.l_
' CÀ33*
_j}L JV_, iJj
jlujj j jL; je.-;, iy, aSj
L$Jj\~* \l\ecg5
jU_)«
v"
^Jy u")y
If
1
0-
vi^vjryr.v
j*-> vJL-xj ^ _v_j ^-"y_ Jj3- JL-wi *i ji *iy j
L^lpfj
.^0 W^0
JUS.
Jlvtô'j^l/^Ûl^V^l^l
c.^y:iù 'J'^JjPcu^j^^aA
j.lkll dlu
U
^j\^V_û>
jllaî Vl a Jv* j_* Jj
i
iTpy
\yl*>
aJU
\y*>
is.jy^' ou
UiiSb^. j.*«iiy>ij jj'
.JljO /ji 3*y
- (ijj
p' y ° ' '
ïa»-ij Ai- y
ii j«- J-.*> r ' '
vi jj- jy'.y
-'ji^ **: j1 ù*
viiiy I o
;j^b Ai- p
viUjJ i
v
Jjt^^-ù"
vilij»
vilij»
viiiy
\-
jjfiA^jl_y
\prjys
viiiy
t
i
T
-'jr ^ i-6
jl_,.f VI SjU - J-t^j : ;ju ji-l v_.^U rl j,-G Jl _*? 0}U>
.
;Lji
1
i^
i
-..«Sh-
J
uh
llrr
l\
1
Jk
^
1
F
^
JjUlr.
.
-
-
jTjOV.
>-
.
&/:f
>f£±rt
J ^
éyf
ô^y.
U?3y3
«Jl5j _,__.
>
y> jjl
i^i/' Uliii
ùi>.jTj/>
ù£»y
iî jy^i
iSypJii
Ojj-j
y<pj
JA-- Jjj
JvtWjJj
jU-jjk
yy
jjj'yj l^jyi^
iî Jy3>
P
/U*
jLj
vj^y.
X,
p
"
P
.
.
jU-jJl) JvC J_v.l
Xj JC>r
iS33*
v
JA
Ji OJ-1
*Ai }\y\i
J>y3S-\ jLaA.
èif lijU
j\i-J Jù ' P
,
Jjljl r-
(JjV_._jua»:>c.o
yr1*- J-.T
j\i-j.
tirr
tp./ui/
- c
^i_ .$p>
p
"**"
/^W
LD
L
^ 1c£K^
*
iî jj-J i
Cj.3*- <*jZy
f^nU
i.Jv,
uu-
^>l/^>
1
m
jU-jJo
i
|
J jvj liaJa. j » \k°\
.
t >;*
.irv j>\:
w/"J
A
Aj ( lSAjA-J) (JAZX.I y*Ja ojUjJ
»AÎ
Ay3y 3y~U « J AA 3 f-f
V .>
*>
I
J-.J
t "J oj oj Ajyl_«. viLlj AJ IjîAj A._» jA> '. a) «j
J^-'j^
J1.
JU
.
),*.** *i ' Jj>
<-?oj Aj iî»J
fjj
'Mf
!
jljb
A., a! iiJb
y.
iylil*
jli
y
J 'vi'^'vijjj
^3yJ
?
Al
«j.La «jVy 3« y
tiTjA. <.*dijj ijjJ
iîoj ( jjy ^:_j j <i_ji. oj fS^pjjJ j j.
<-SjL_
: jljU
a oj » j O Aj'jj'U SS
S\_i.. a] l_£oyii jAA Ai A.jV j j l-Oj *j jj'i j y lj A* f 0 j A:j jAij y
<«>
>_-
*S
A>
ojiAi
J-A a.Sv_j a» ijoj ùb-. jjjj j jjy
bjAi-
a]
*j\, jb^
t
^.jj aj aJL AJ>AJ_L j
»j Ai jAft Ui.ii j1a.ia1<Sv
Ao-o )
j Ai- 03 ojAj
;
jljU " ! jl> 'Jiyr-'ïôtë
J i^aS Uyl' ^0J jCj fy jljl_*>
!
.-UJojAj (J-U Jjjj
A>v_.J J
j-; UÎi oj <_SjJ
a]
j
Ij»-
AV
Aj'
<;
I
a! (v-lj aj* -
!
jlj'.ft ey
oj a ,0 4i (_<0 J
J jjj a!
- *
a!
'..I aIjAK-I jO jAly jÇ) jljlr
JU-jjAj_j
oj Aj_
ji *î Jzy
t Jjj*: (J'y <! <-Sj>- ^jj
(Jljbj aÎ
oJa! J,_jJ
JjJ>*
:
' Oj OJ oj
jljl-»
lJl JJ-J^ (S 33'
<Sjai <-J i
iSAy3f<^ a\ :vôbj oj ,Aj jjy Jj.AjJ.iJv5
vlioj\»u) A\i ai 3 A) a oVa:j j> JeJ'Jo* J^y
iSlSf AiO<l-lj*SvJoJ jAj'jl oj-
-
âj>jp,y»
Ji '
Jx-
Ij^lj^ii-j
I (_>=«
*
O
ojj_v«> Aj
lil^' JJJ J>^ i* JJ»J
^vO-ijiSjijJv-.j
J jljU j A~ Aj cSijjJ I^aSUj A-.JJ A>- Jj
t.
»j oj oJ A.-JJ vôLjj P AJ Ai AJ «jli' : jljU
J.J" * ^3^333 y**J*~333 (J-b0-^'
ijf i^b-bjJ^^.V^tAAjlt (Jjjjlji
l^o o j
AJ
lil j J---" oj Aj £s_j>U Ai : jljlft
l»Jy 3y>iS AaAi y » J Aj f ojlj".J v_A_i Aj j^
Aj
ij oj ojj ai G tS y~i iSy. Jjl*- tioj Iai