3. Hafta Konumuz: s. 197-203 AKSÂM-I SEB’A VE MEHMÛZ FİİL Kaynaklar: Bilal Temizoğlu vd., Sarf, Cantaş Yayınları, İstanbul, 2010; Emire Mustafa Kaplan vd., Akademik Arapça (Sarf), Mektep Yayınları, İstanbul, 2019; Mahmut Yazıcı ve Harun Abacı, Bina ve Maksud Notları, Gümüşev Yayıncılık, İstanbul, 2008; Fahreddin Kabâve, Tasrîfu’l-Esmâ ve’l-Ef’âl, Mektebetü’l-Maârif, Beyrut, 1988. Aksam-ı Seb’a ve çeşitlerine dair birer örnek Sâlim (illet harfi, hemze veya şedde içermeyenler) Mehmûz (hemzeli) Sahîh (illet harfi içermeyenler) ُ ََسأ ْ لي َ َسأ َ Mehmûzu’l-ayn: ل ُ Mehmûzu’l-lâm: َقرَأَ ي َْقرَأ Muzâ’af (sonu şeddeli) ُ َ» َم َّد ي «مد Aksâm-ı Seb’a (Kök ُ خ َذ ي َْأ َ َأ Mehmûzu’l-fâ: خ ُذ Misâl (İlk harfi ُ ص Misâl-i vâvî: ل ِ َوصَل ي ُ َس َر يَ ْي ُ ي Misâl-i yâî: س ُر illetli) Harflerine göre fiiller) ُ ل ي َُق َ َقا Ecvef-i vâvî: ول Mu’tell (illet harfi içerenler) Ecvef (orta harfi illetli) ُ ع يَ ِب َ بَا Ecvef-i yâ’i: يع Nâkıs-ı vâvî: َغزَا ي َْغ ُزو Nâkıs (son harfi illetli) Lefîf (iki harfi illetli) Nâkıs-ı yâî: َرمَى يَر ِمي Lefîf-i mefrûk: و ََقى يَ ِقي ْ شوَى ي َ Lefîf-i makrûn: َش ِوي Kelimenin kökünde elif olmaz. « \ َقال »رمىgibi fiillerde elif başka harften dönüşmüştür. Binâ gibi bazı kitaplarda sâlim, sahih ile aynı anlamda kullanılır. O durumda tasnif aşağıdaki gibi olur. AKSÂM-I SEMÂNİYE (Harf Sayısı ve Kök Harfine Göre Fiiller) MEHMÛZ FİİL s. 198 Ek Bilgi « َ»أَ ْأمَن - Mehmûzu’l-ayn ve mehmûzu’l-lâm sâlim fiil gibi çekilir. Dönüşme (kalb/ibdâl) yoktur. Sadece hemzenin telaffuzundan dolayı zorluk yaşanabilir. Farklılık olan mehmûzu’l-fâ’dır. - İki hemze yan yana gelir ve ikincisi sakin ise birincinin harekesinin cinsine dönüşmesi (kalb/ibdâl) vaciptir. Birincisi fethalı ise ikincisi elife; birincisi kesralı ise ikincisi yâ’ya; birincisi zammeli ise ikincisi vâv’a dönüşür. Yani, Araplara « »أَ ءdemek zor gelir « »آderler; « ِ»إءdemek zor gelir « ِ»إيderler; « » ُأءdemek zor gelir « » ُأوderler. Hemze-i vasl vaslediliyorsa dönüşme olmaz. - Birinci harf hemze değilse bu dönüşmeler câizdir. - Sadece şu üç fiilin emr-i hazırları –çok kullanıldıkları ve tahfif içinistisnâî kullanılır: - - - «)ل ك ُل ) ُأوك ُل ُ ُ ل ي َأك َ َ »أَ خَذ َ ي َأْ خُذ ُ خ ُذ ) ُأوخ ُذ)« »أَ م َرَ ي َأْ م ُرُ م ُر ) ُأوم ُر)« »أَ ك «ل َ َ »سَأfiilinin emr-i hâzırı ise iki türlü kullanılabilir. «»اِسأَ ل \ سَل « »أمرve « »سألfiillerinin emirleri kelamın başında değilse hemzenin hazfedilmesi vacip değil câizdir. Hemzeli kullanımı daha yaygındır. «»وأْ م ُر «»فَاسأَ لُوا « َ»آمَن «»إِ ْئمَان ُ ُ »أ ْؤ ِم «ن «»إِيمَان ُ ُ »أو ِم «ن «»اِ ْئ َذ ْن «»اِي َذ ْن َ «»ف ْأ َذنُوا ُ »ي َْأ ُك «ل َ » ِم ْأ «خذ = ُ »ي ُ َاك «ل = َ » ِمي «خذ «= » ُم ْؤ ِمن «» ُمو ِمن ُ \ ل \ ُم ْر ْ » ُك «خ ْذ ْ َسأ ْ ِ= »إ «ل ْ »س َ «ل
