EĞİTİM ÖĞRETİMDE PLANLAMA Şener ŞENTÜRK PLAN NEDİR? • Plân, önceden belirlenen eğitim hedeflerine ulaşmak için öğretim konusu içinde yer alan etkinliklerden hangilerinin seçileceği, bunların öğrencilere niçin ve nasıl yaptırılacağı, ne gibi yardımcı ve tamamlayıcı kaynak ve araçların kullanılacağı, elde edilen başarının nasıl değerlendirileceği önceden tasarlanıp kâğıt üzerinde saptanmasıdır (MEB, 2003). • Bir başka tanıma göre ise; Eğitim planlaması, eğitimi öğrencilerin ve toplumun gereksinimlerini karşılamada ve amaçlarını gerçekleştirmede daha etkili ve verimli kılmak amacıyla rasyonel ve düzenli çözümleme tekniğinin eğitim sürecine uygulanmasıdır EĞİTİM - ÖĞRETİMİ PLANLAMANIN AMACI • Plan hazırlamanın temel işlevi, öğretim programlarında yer alan tüm öğelerin karşılıklı etkileşim içerisinde bir bütün olarak işe koşularak arzu edilen amaçlara ulaşılmasının sağlanmasıdır (Yılmaz ve Sünbül, 2000). Bu nedenle, bir öğretmenin öğretimdeki başarısı, ders öncesi yeterli hazırlık yapmasına bağlıdır. Ders öncesi yapılacak hazırlıklar içinde en önemli olanı ise, öğretim etkinliklerinin planlanmasıdır. • Eğitimde davranış değişikliği esastır. Bu değişikliğin gerçekleşmesi için uygun strateji, yöntem ve tekniklerin doğru belirlenmesi gerekir. Strateji, yöntem ve teknikler hedef ve davranışlara göre belirlenmelidir. Öğretim araçları, kullanılması gereken strateji, yöntem ve tekniklerin başarılı bir şekilde uygulanması sırasında ihtiyaç duyulan materyallerdir. ( Tan, 2010) Bütün bunların yapılabilmesi ancak iyi bir planlama sayesinde mümkün olabilir. • 2003-04 öğretim yılından itibaren okullarda ünitelendirilmiş yıllık planile ünite planı üniteleştirilmiş ünitelendirilmiş yıllık planadıyla birleştirilerek tek bir plana dönüştürül¬müştür. Bir programın öğrenmeöğretme sürecinin işe koşulmasında işleniş basamakları; hazırlık, planlama, uygulama (işleniş) ara değerlen¬dirme, işleniş (devam) ve değerlendirmedir. Üniteleştirilmiş ünitelendirilmiş yıllık planyapılırken bu işleniş basamaklarına göre bir düzenleme yapılabilir. • Öğretmenlerin üniteleştirilmiş yıllık planı yaptıktan sonra yapmaları gereken ikinci plan günlük (ders) planıdır. Günlük plan, detaylı bir şekilde işlenişin nasıl yapılacağını, düzenlenecek etkinlikleri sıralayarak göstermektedir. Günlük plan yapılırken uzunluğukısalığı hep tartışma konusu olmaktadır. Plân Yapmanın Gerekliliği • Milli Eğitim Bakanlığının 2003 tarih ve 2551 sayılı “Eğitim Ve Öğretim Çalışmalarının Plânlı Yürütülmesine İlişkin Yönergesine” göre Eğitim-öğretim kurumlarında eğitim etkinliklerine ve derslere hazırlıklı girmek yasal yönden zorunlu, eğitsel yönden gereklidir. • Eğitim ve öğretim plânlı, programlı olarak yapılan geliştirici bir çalışmadır Eğitimöğretimin etkin, verimli olabilmesi plânlamaya gereken önemin verilmesi ve öğretmenlerin sınıflarına hazırlıklı girmeleri ile olanaklıdır. Plânlı Çalışmanın Yararları • Plânlar; öğrenci merkezli, çağdaş öğrenme-öğretme yaklaşımlarını temel alan, uygulanabilir etkinliklere dayalı olur. • Öğretimin plânlanması, öğretmenin eğitim-öğretimde neyi, niçin ve nasıl yapacağını düşünmesini sağlayarak verimini arttırır. • Öğretim programlarının plânlaması, öğrencilerin bilgi ve beceri düzeyleri dikkate alınarak ne zaman ve hangi süreler içinde işleneceğinin düzenlenmesini sağlar. • Öğretmen ve öğrencileri dağınıklıktan kurtarır, ve düzenli çalışmasını sağlar. • Hedeflere ulaştıracak en uygun öğrenme öğretme süreçleri ile araç ve gerecin seçilmesini, eğitim etkinliklerine ve derslere hazırlıklı girilmesini sağlar. • Öğrencilerin ilgi, istek ve yeteneklerine göre yetiştirilmelerini sağlar. • Eğitim-öğretimin değerlendirilmesinin güvenilir olmasını sağlar. • Öğretmen ve öğrencilere düzenli ve birlikte çalışma alışkanlığı kazandırır. • Eğitim-öğretim etkinliğinde düşünceye açıklık kazandırır (MEB,2003) Plân Yapmanın İlkeleri a) Plânlar; çağdaş eğitimin gereklerine uygun olarak öğrenci merkezli, bireyselleşmiş öğretim, tam öğrenme, aktif öğrenme-öğretme ve disiplinleri arası çalışmaları esas alan uygulanabilir etkinliklere dayalı olmalıdır. b) Plânlama çalışmalarında öğrenme-öğretme süreci, etkin hâle getirilerek eğitimdeki yeni gelişmeler, çevre özellikleri, öğrencilerin bireysel gelişim özellikleri (fiziksel, duygusal, bilişsel ve psikomotor) ile okul-çevre ilişkileri göz önüne alınmalıdır. c) Plân, standart değil, gerektiğinde konu, süre ve uygulamada değişiklikler yapılabilecek esneklikte olmalıdır. d) Plân, Eğitim-öğretimin hedeflerine ve öğretim kurumlarının özel amaçlarına uygun olmalıdır. e) Plânda öğretim programlarına göre konular belirlenir. Ayrıca konuların işlenişinde kullanılacak öğrenme-öğretme yaklaşımları, araç-gereç, kaynaklar, öğrenci etkinlikleri, gezi, gözlem ve deneyler göz önünde bulundurulur. f) Her plân belli bir süreyi kapsayacak şekilde olur. g) Plân, öğretimin niteliğine ve seviyesine, konuya, öğretim dalına ve amacına uygun olur ( MEB, 2003). PLANLAMA SÜRECİNDE ÖĞRETMENİN YAPACAĞI ÇALIŞMALAR • • • • • • Öğretmenin Kendini Geliştirmesi Çevreyi Tanıma Yöntem/Teknikleri Belirleme Araç Gereç ( Materyal ) Hazırlama Öğrenci Hazırlığı Yıllık Çalışma Takvimi Hazırlama PLANLAMA SÜRECİNDE ÖĞRETMENİN YAPACAĞI ÇALIŞMALAR • Öğretmenin Kendini Geliştirmesi • Öğrenme-öğretme sürecini planlamalı, zamanı iyi ayarlamalıdır. • Her dersten en az bir hafta öncesinde yapılacak çalışma ile ilgili dokümanları, kullanılacak teknikle ilgili getirmeleri gereken malzemeleri öğrencilere bildirmelidir. • Ele alınacak konuyla ilgili öğrencilerin düşünsel ve duyuşsal hazır bulunuşluluğunu sağlayacak hazırlıkları yapmalıdır. • Öğrencilerin ilgili dersten edinmesi planlanan kazanımlara ilişkin etkinlik örneklerini programdan seçmeli ya da kazanımlara yönelik etkinlikleri kendisi hazırlamalıdır. Bu etkinlikleri hazırlarken çevresel ve kültürel faktörleri, coğrafi özellikleri, öğrencilerin gelişim düzeylerini, ilgi ve ihtiyaçlarını, ekonomik koşullarını göz önünde bulundurmalıdır. • Öğretmen kendisinin yeterince hazırlanmadığı, inanmadığı, özümlemediği, duygusal ilişki kurmadığı bir konuyu öğrencilerine benimsetmesinin mümkün olmadığı bilinci içinde olmalıdır. • Öğrencilerin sağlığı ve güvenliği için, uygulama öncesinde öğrencilere ve çalışma mekânlarına yönelik gerekli güvenlik önlemlerini mutlaka almalıdır. • Uygulama yaptırılacaksa, çalışma sırasında öğrencilere dinletmek üzere klasik müzik kaseti, cd’si vb. temin etmelidir. PLANLAMA SÜRECİNDE ÖĞRETMENİN YAPACAĞI ÇALIŞMALAR • Çevreyi Tanıma: Çevrede bulunanlar öğretmenin genel kültürünü zenginleştirir ve konu alanını daha güçlü sunmasına katkıda bulunur. Yaşanılan çevredeki kültür, dil, eğitim durumu (okul ve okumaya karşı tutumları ve sebepleri), geçim kaynaklan, tabii güzellikler, yeraltı ve yerüstü kaynakları gibi çevresel özellikler öğretmen için bir zenginlik; kimi zaman hareket noktası, bazen de dikkat çekme malzemeleri ve çoğu zaman da öğretici unsur olarak kullanılabilir. PLANLAMA SÜRECİNDE ÖĞRETMENİN YAPACAĞI ÇALIŞMALAR • Yöntem/Teknikleri Belirleme: Eğitimde davranış değişikliği esastır. Bu değişikliğin gerçekleşmesi için uygun strateji, yöntem ve tekniklerin doğru belirlenmesi gerekir. Strateji, yöntem ve teknikleri belirleme hedef ve davranışlara (kazanımlara) göre yapılmalıdır. • Araç Gereç ( Materyal ) Hazırlama: Öğretimin etkili yapılabilmesi için araç gereçlere şiddetle ihtiyaç vardır. Öğretim araçları, öğrenenlerin gerekli davranışları kazanmasında en uç işlevi yerine getirir. Öğrenmenin kalıcı olması, zamanında gerçekleşmesi ve öğrenme ortamının sağlıklı bir şekilde oluşmasında öğretim araçları kullanılmalıdır. • Öğrenci Hazırlığı: Öğrenme alanlarının ilgili kazanımlarına ulaşılabilmesi, için öğrencilerin derse hazırlık yapmaları oldukça önemlidir. Bu hazırlıklar: • Düşünsel ve Duyuşsal Hazırlık: Öğrenciler ele alınacak konu ile ilgili küçük araştırmalar yapmaya yönlendirilmelidir. Bununla birlikte öğrencilerden çeşitli sanat alanlarının şarkı, türkü, şiir, mani, öykü, masal, efsane, atasözü, fotoğraf, resim, afiş gibi ürünlerinden birini veya birkaçını sınıfa getirmeleri istenmelidir. Bulduklarının yanı sıra öğrencilerin kendi yazdıkları öykü, masal, şiir, şarkı sözü, çektikleri fotoğraf vb. dokümanları getirebilecekleri söylenmelidir. • Teknik Hazırlık: Öğrencilerin, belirlenen teknik ve yönteme uygun, öğretmen tarafından önceden söylenen araç-gereç ve temizlik malzemelerini temin ederek derse hazırlıklı gelmeleri sağlanmalıdır. PLANLAMA SÜRECİNDE ÖĞRETMENİN YAPACAĞI ÇALIŞMALAR GÜNLER • Yıllık Çalışma Takvimi Hazırlama: Ülkemizde bir eğitim- öğretim yılı 180 işgününden oluşur. Bu İşgününe resmi tatil günleri dahil değildir. Öğretmen bu süreyi dikkate alarak ünitelendirilmiş yıllık planını yapar EYLÜL Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar 19 20 21 22 23 24 25 EKİM 26 27 28 29 30 3 4 5 6 7 1 8 2 9 10 İşgünü 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 21 KASIM 24 31 7 14 21 28 25 1 8 15 22 29 26 2 9 16 23 30 27 3 10 17 24 28 4 11 18 25 29 5 12 19 26 30 6 13 20 27 19 Şekil 1: İşgünü Takvimi 2011 / 2012 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI BELİRLİ GÜN VE HAFTALAR Cumhuriyet Bayramı Atatürk'ü Anma Öğretmenler Günü Kurban Bayramı Yılbaşı Tatili 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı Emekçiler Bayramı 19 Mayıs Atatürk'ü Anma ve Gnç ve Spor Bayramı Öğretim yılının Sona Ermesi 29 Ekim 2011 Cumartesi 10 Kasım 2011 Perşembe 24 Kasım 2011 Perşembe 6-7-8-9 Kasım Pzr-Pzt-Sal-Çrş 1 Ocak 2012 Pazar 23 - 24 Nisan 2012 Pazartesi Salı 1 Mayıs 2012 Salı 19 Mayıs 2012 Cumartesi 8 Haziran 2012 Cuma EĞİTİM ÖĞRETİMDE HAZIRLANAN PLANLAR • Plan yapmanın iki önemli nedeni vardır: Birincisi eğitsel açıdan önemli olması, ikincisi ise yasal gerekliliğidir. Ortaöğretim kurumlan yönetmeliğinin 57. maddesinde, öğretmenin ünitelendirilmiş yıllık plan yapması, derslere hazırlıklı girmesi,gözlem, inceleme ve deneylerini bir plana göre hazırlaması hükümleri bulunmaktadır. ( Yıldızlar, 2009, s:225226) • Üniteleştirilmiş Yıllık Plan • Ders Planı • Gezi-Gözlem Planı • Deney Planı • Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı ( BEP ) • Sosyal Etkinlikler Çalışma Planı Ünitelendirilmiş Yıllık Plan • • • • • • • • • • • Haftalık ders programının kesin biçimini almasını bekler ve hangi sınıfta hangi dersleri okutacağım öğrenir. Her ay kaç saat ders okutacağını daha önce çıkartmış olduğu yıllık iş takvimi ve belirli gün ve haftalar takvimine göre hesaplar. Öğretim programını ve ders kitaplarını inceleyerek bir yıl içinde okutulacak ünite/temaları ağırlıklarına ve çevresel özelliklerine göre düzenler, her üniteye/temaya ayrılacak ders saati sayısını hesaplar, bu ders saatleri sayısını dikkate alarak konuları ünitelere/temalara göre dağıtır. Bazı temaların iş günü sayısı programda verilmiştir. Bu gibi durumlarda öğretim programındaki iş günü sayısına azami şekilde uyulur. İşlenecek konuların veya temaların hedefleri belirlenir. Eğitim programlarında milli eğitimin, okulun ve her dersin hedefleri yer almaktadır. Öğretmen bu hedefleri göz önünde bulundurarak okutacağı dersin ve konuların hedeflerini kendi sınıf düzeyinde, öğrencilerinin ihtiyaçlarına ve çevrenin özelliklerine göre tespit ederek yıllık plandaki yerine yazar. Grup ya da bireysel ders işleme biçimine göre, her ünitede kullanacağı yöntem ve teknikleri belirler. Dersle ilgili olarak öğrencilere tavsiye edilen ders kitabı ve yardımcı ders kitaplarının, araç ve gereçlerin listesini hazırlar. Bunları, planın sonundaki ilgili alana yazar. Konuları işlerken varsa yapılacak deney, gezi, gözlem gibi çalışmaları belirtir. Diğer zümre öğretmenleriyle yapılacak işbirliğinin neler olacağı tespit edilir. Öğretim yılı içinde yapılacak sınavların zamanını belirler. Hazırlanan planın bir sureti okul müdürüne verilmelidir. Okul müdürü planı onaylayarak bir örneğini yıllık planlar dosyasına koyar. Yıl içinde meydana gelebilecek aksaklıklar planın düşünceler bölümüne not edilir. Uygulama sırasında alınan bu notlardan bir sonraki öğretim yılının planları yapılırken yararlanır ( Yıldızlar, 2009, s:227-229). Günlük Ders Planı • Madde 12 - (Değişik: AĞUSTOS 2005/2575 TD) Ders plânı, bir ders için o dersle ilgili eğitim programlarında yer alan ve birbirleriyle ilişkili öğrenci kazanımlarını bir ya da birkaç ders saatinde işlenecek konu örüntüsünü, konuya ilişkin deney, tartışma soruları, proje ve ödevleri, uygulama çalışmalarını, ders araç-gerecini içine alan birinci derecede sorumlu olduğu, zümre öğretmenleri ile şube öğretmenlerinin ortak katkısıyla ders öğretmenlerince önceden hazırlanan plândır. • Öğretmen tarafından hazırlanan ders plânı, okul müdürü ve müfettişlerce denetlenir. Ders plânı; • Eğitim-öğretim çalışmalarını daha düzenli hâle getirmelidir. • Öğrenme ve öğretme sürecinin etkili ve verimli yönetilmesini sağlamalıdır. • Her dersin eğitim programına ve konuların özelliklerine uygun olarak işlenmesini sağlamalıdır. • Derslerde sürekliliği ve bütünlüğü sağlamalıdır. • Öğrenme ve öğretme sürecinde gerçekleştirilen etkinlikleri belgelemelidir. • Eğitimde fırsat ve imkân eşitliğinin gerçekleştirilmesine katkı sağlamalıdır. • Eğitim-öğretim süreci ve öğretim programlarının değerlendirilmesinde geri bildirim sağlamaya uygun olmalıdır. • Eğitim teknolojilerinin kullanımına uygun olmalıdır. Ders plânı hazırlanırken • Dersin doğası ve öğretim basamağındaki diğer derslerle olan ilişkisi, • İşlenecek konu örüntüsü, • Öğrencinin kazanımları ve hedef davranışları, • Konunun işleneceği tarih ve olası süre, • Konunun en etkin biçimde işlenebilmesi için gerekli olan eğitim araç-gereç ile başvurulacak kaynakları, • Öğrenme-öğretme süreçlerine yönelik etkinlikler, gerekiyorsa güvenlik önlemleri, deney ve gözlemi, • Konunun işleneceği sınıftaki öğrencilerin bireysel özellikleri ve farklılıklarının öğretim sürecinde göz önünde bulundurma, • İhtiyaçlarını belirleme ve öğrenme-öğretme yaşantılarında değerlendirme süreci, • Öğrenme-öğretme sürecini değerlendirmeye yönelik ölçme etkinlikleri ve değerlendirme yaklaşımı saptanır( MEB, 2005). Ders Planının Uygulanma Aşamaları Ders planı genel anlamda dört bölümden oluşur; 1. Bölüm: Planın tanıtım bölümüdür. 2.Bölüm: Dersin islenişi ile ilgili olan esaslar yer alır. Bu bölümde öncelikle dersin hedef ve davranışlar ( kazanımları ) yazılır 3. Bölüm: Ölçme ve değerlendirme etkinliklerinin planlandığı bölümdür. 4. Bölüm: Dersin tamamlanmasından sonra doldurulabilecek bir bölümdür. Bir Dersin İşleniş Aşamaları • • • • • • • • Dikkati çekme Güdüleme – İstekli Kılma ( Motivasyon ) Gözden geçirme ( Hedeften haberdar etme Geçiş Uygulama (Geliştirme Bölümü) Sonuç Etkinlikleri Kapanış: Ölçme Değerlendirme: Gezi-Gözlem Planı • Gezi-gözlem amacıyla bazen dersler sınıf dışında işlenebilir ya da sınıfta işlenen dersin pekiştirilmesi amacıyla gezi-gözlem inceleme maksadıyla sınıf dışında etkinlikler düzenlemek gerekebilir. Bu durumda ders planı yanında gezi-gözlem planı da yapılmalıdır. Burada yapılacak gezinin amacı, öğrencilerin yapacakları işlemler, aşamalar halinde bir ders planı mantığı içinde düzenlenebilir. Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) • 2916 Sayılı Özel Eğitime muhtaç çocuklar kanunu; özel eğitimin genel eğitimin ayrılmaz bir parçası olduğunu; özel eğitim hizmetlerinin çocukların özür ve özellikleri dikkate alınarak, mümkün olduğu kadar çocuğun yakınına götürülecek biçimde planlanacağını; durumları ve özellikleri uygun olan özel eğitime muhtaç çocukların, normal çocukların eğitimleri için açılmış olan okul ve eğitim kurumlarında, normal akranları arasında eğitim görmeleri için gerekli tedbirlerin alınacağını; resmi ve özel ilköğretim kurumlarının, kendi çevrelerindeki özel eğitime muhtaç çocukları için özel eğitim hizmetlerini sağlamakla yükümlü olduklarını belirtmektedir.(2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu ve Özel Eğitim Ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 11.08.1999 tarih ve 2237 sayılı genelgesi). • Özel eğitim gerektiren birey için geliştirilen ve ailesi tarafından onaylanan bireyselleştirilmiş eğitim programı; bireyin, ailenin, öğretmenin gereksinimleri doğrultusunda hazırlanan ve hedeflenen amaçlarda verilecek destek eğitim hizmetlerini içeren özel eğitim programıdır. • BEP ,Bir özel eğitim programıdır. Özel eğitim gerektiren birey için geliştirilmiş ve ailesi tarafından onaylanmış bu program; bireyin, ailenin, öğretmenin gereksinimleri doğrultusunda hazırlanmıştır ve hedeflenen amaçlarda verilecek destek eğitim hizmetlerini içerir. • Özel eğitim gerektiren öğrencinin, normal sınıf düzeyinde belirlenmiş beklentilerinden farklı olarak belirlenen bir süre içinde öğrenme beklentilerinin, ihtiyaçlarının, ilgilerinin ve performansının bir özetidir. Sosyal Etkinlikler Çalışma Planı • Resmî, özel ilköğretim ve ortaöğretim okul, kurumlarında ders programlarının yanında öğrencide güven ve sorumluluk duygusu geliştirmeye, yeni ilgi alanları oluşturmaya ve beceriler kazandırmaya yönelik bilimsel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif alanlarda öğrenci kulüpleri oluşturulur (MEB , Şubat 2005 / 2569 ). Oluşturulan bu klüplerde öğretmenlerde görev alırlar. Öğretmenler bu klüplerin çalışmalarına rehberlik, danışmanlık ve gözetim görevini yapmak üzere katılırlar. • Öğrenci kulübü çalışmaları kapsamında yapılacak toplum hizmeti çalışmaları da kulüp çalışmaları kapsamında hazırlanacak Sosyal Etkinlikler Yıllık Çalışma Planı veya Sosyal Etkinlikler Proje Öneri Formunda belirtilir, gerekli onaylar alındıktan sonra uygulamaya konur.
