Analiz Yöntemleri • Analitik Hiyerarşi Prosesi İnsanlar kararlarını iki tür analizle verirler: • sezgilerle yapılan otomatik analizdir. Çok hızlı gelişir ve genellikle objektif değildir. • mantıksal analizdir ve muhakkak analitik bir yöntem gerektirir. Sezgisel Kararlardaki Sorunlar objektif değildir. Çünkü bu kararlar bazı eğilimleri beraberinde taşır: • Topluluğa uyma eğilimi (Topluluğa aykırı düşmemeye çalışırız) • Statüko eğilimi (Mevcut durumu korumaya çalışırız) • Özgüven eğilimi (Kendimize duyduğumuz güven bizi yönlendirir) • Hüsn-ü kuruntu eğilimi (Önyargılarımız genellikle devrede olur) • Girdi eğilimi (Olaya etki eden şartları hesaba katmaya çalışırız) • Kanıt onaylama eğilimi (Ortadaki bulunan kanıtları görmezden gelemeyiz) Analitik Hiyerarşi Süreci Russell ve Taylor (2003), karar alternatiflerinin çoklu kriterlere göre sıralanmasına ve seçim yapılmasına yarayan nicel bir yöntemdir. Yani her bir karar alternatifini, karar vericinin kriterlerini yakalama derecesine göre sıralamak için rakamsal değerler geliştirme sürecidir. karar vericinin tüm kriterlerini yakalayan en iyi alternatifi seçmekle, “Hangisini seçeceğiz?” veya “En iyisi hangisidir?” sorularına cevap bulur Russell, R. S., & Taylor, B. W. (2003). Operations management (Vol. 3). ^ eNew Jersey New Jersey: Prentice Hall. Nerelerde kullanılır • Proje ve portföy seçimi • Satıcı ve kaynak seçimi • Planlama ve bütçeleme • Pazar araştırma • Performans ve risk değerlendirme • Eğitim • Ve tüm karar verme aşamalarında * *Karar verecek olan kişi seçim kriterlerini belirleyebildiği ve tercih sıralamalarını yapabildiği sürece Nasıl yapılır? Basit Matematik: Analitik Hiyerarşi Süreci, hepimizin bildiği temel matematiği kullanır. Bunlar dört işlem yani, toplama, çıkarma, çarpma ve bölmedir. Kriter: Karar verici için önemli görünen (fiyat, kalite, mesafe, … gibi) herhangi bir şeydir. Standart Tercih Tablosu: Her kriterin karar verici için ne kadar önem taşıdığını belirtmeye yarayan değerler içerir. Standart Tercih Tablosu tek sayılardan oluşan, aradaki çift sayıların da uzlaşma değerleri olarak kullanıldığı bir ölçek tablosudur. Standart Tercih Tablosu Önem Değerleri Değer Tanımları 1 Eşit Önemde 3 Biraz Daha Önemli (Az Üstünlük) 5 Oldukça Önemli (Fazla Üstünlük) 7 Çok Önemli (Çok Üstünlük) 9 Son Derece Önemli (Kesin Üstünlük) 2, 4, 6 ve 8 Ara Değerler (Uzlaşma Değerleri) Örnek • A veya B ürününü alacağız! kriterimiz: Maliyet ve Kalite. • A’nın maliyeti 60 TL ve kalitesi ortalamanın üzerinde. B’nin maliyeti 15 TL ve kalitesi ortalama düzeyde. Hangisini tercih ederiz? • Maliyette B’nin A’ya çok üstünlükle, kalitede ise A’nın B’ye az üstünlükle tercih edileceği iki matris Kalite Maliyet A B A 1 3 B 1/3 1 A B A 1 1/7 B 7 1 matrislerde, B’nin fiyatı A’nın fiyatına çok üstünlükle tercih edilmiş. B’nin A’ya üstünlüğü 7, bunun karşılığı ise 1/7. A’nın kalitesi de B’nin kalitesine az üstünlükle tercih edilmiş. A’nın B’ye üstünlüğü 3, bunun karşılığı ise 1/3. Örnek-2 Mobilya firması, büyüyen üretim hacmi için yeni bir fabrika yeri seçmesi gerekiyor. CEO kararına etki edecek 4 kriteri var: Emlâk fiyatı, tedarikçilere uzaklığı, o yerdeki işgücünün kalitesi ve işçilik maliyeti. Firmanın karar vermesi gereken 3 yer alternatifi var: A, B ve C. Emlâk Fiyatı Tedarikçi Yakınlığı A B C A B C A 1 3 1 A 1 6 1/3 B 1/3 1 1/5 B 1/6 1 C 1 5 1 C 3 9 A B C A 1 1/3 1 1/9 B 3 1 5 1 C 1 1/5 1 iŞçilik Maliyeti Emlâk fiyatı açısından A ve C yerleşimleri eşit önem verilerek tercih edilmiş, ancak B’ye göre daha üstün tutulmuş. A B İşgücü kalitesi C A 1 1/3 1/2 B 3 1 3 C 2 1/3 1 Hesaplamalar • 1.basamak: her sütundaki değerleri alt alta toplayarak, sütun toplamlarını elde ediyoruz Emlâk Fiyatı A B C A B C 1 3 1 + + + 1/3 1 1/5 + + + 1 5 1 = = = 7/3 9 11/5 2.basamak: bu değerleri aynı sütunun toplamına bölüyoruz. Yeni çıkan matriste, her sütunun toplamı 1’e eşit olacaktır. Emlâk Fiyatı A A 1 ÷ 7/ 3 B = 3/ 7 3 ÷ 9 C = + B 1/ 3 ÷ 7/ 3 = 1/ 7 ÷ 7/ 3 = 3/ 7 1 ÷ 11 /5 = + 1 ÷ 9 = + C 1 3/ 9 + 1/ 1/ 9 5 ÷ 11 /5 = + 5 ÷ 9 = 5/ 9 5/11 1/11 + 1 ÷ 11 /5 = 5/11 = = = 1 1 1 • 3.basamak: kesirleri ondalıklara dönüştürüyor ve her satırın toplamını üçe bölerek ortalamasını buluyoruz. Emlâk Fiyatı A A 3/7 ~ B 0,43 + 3/9 ~ Satır Ortalaması C 0,33 + 5/11 ~ 0,45 = 1,21 65 ÷ 3 = 0,40 55 + B 1/7 ~ 0,14 + 1/9 ~ 0,11 + 1/11 ~ 0,09 = 0,34 49 ÷ 3 = 0,11 50 + C 3/7 ~ 0,43 + 5/9 ~ 0,56 + 5/11 ~ 0,45 = 1,43 87 ÷ 3 = 0,47 96 = 1,0 000 • 4.basamak: Diğer 3 kriter için de ilk üç basamağı tekrar ederek satır ortalamalarını buluyor ve aşağıdaki matrisleri belirliyoruz rleşim Emlâk Fiyatı Tedarikçi Yakınlığı İşgücü Rezervi İşgücü Maliyeti A 0,4055 0,2819 0,1867 0,1593 B 0,1150 0,0598 0,6555 0,5889 C 0,4796 0,6583 0,1578 0,2519 • 5.basamak:ş u ana kadar, seçilecek yer alternatiflerini elimizdeki kriterlere göre karşılaştırarak bir matrise ulaştık. Aynı yöntemi kullanarak, kriterlerin kendi aralarındaki önem sırasını da belirlememiz gerekiyor. Bunda da birinci basamakta olduğu gibi, standart tercih tablosundaki değerleri kullanarak ilk matrisimizi oluşturuyoruz. Kriterler Emlâk Fiyatı Tedarikçi Yakınlığı İşgücü Rezervi İşgücü Maliyeti Emlâk Fiyatı 1 1/5 3 4 Tedarikçi Yakınlığı 5 1 9 7 İşgücü Rezervi 1/3 1/9 1 1 İşgücü Maliyeti 1/4 1/7 1 1 • 6.basamak: Fabrika yeri seçiminde takip ettiğimiz ilk 4 basamağı, bu yeni matris için de tekrar ederek gördüğünüz tabloya ulaşıyoruz. Kriterler Emlâk Fiyatı Tedarikçi Yakınlığı İşgücü Rezervi İşgücü Maliyeti Satır Ort. Emlâk Fiyatı 0,1519 0,1376 0,2143 0,3077 0,2029 Tedarikçi Yakınlığı 0,7595 0,6878 0,6429 0,5385 0,6571 İşgücü Rezervi 0,0506 0,0764 0,0714 0,0769 0,0689 İşgücü Maliyeti 0,0380 0,0983 0,0714 0,0769 0,0711 = 1 • Satır ortalamasını ayrı bir tablo olarak çıkardığımızda görüyoruz ki, fabrika yeri seçiminde bizim için tedarikçiye olan yakınlık net bir şekilde birinci sırada önemlidir. Onu emlâk fiyatı, işgücü maliyeti ve işgücü rezervi takip etmektedir. Kriterler Ağırlık Emlâk Fiyatı 0,2029 Tedarikçi Yakınlığı 0,6571 İşgücü Rezervi 0,0689 İşgücü Maliyeti 0,0711 • Son basamak: Elimizde dördüncü ve altıncı basamakta ulaştığımız 2 adet matris var. Bir tanesi yer alternatiflerinin elimizdeki kriterler bazında aldığı önem puanını, diğeri ise kriterlerimizin kendi aralarındaki önem puanlarını, yani ağırlıklarını içeriyor. yerleşim Emlâk Fiyatı Tedarikçi Yakınlığı İşgücü Rezervi İşgücü Maliyeti A 0,4055 0,2819 0,1867 0,1593 B 0,1150 0,0598 0,6555 0,5889 C 0,4796 0,6583 0,1578 0,2519 X Kriterler Ağırlık Emlâk Fiyatı 0,2029 Tedarikçi Yakınlığı 0,6571 İşgücü Rezervi 0,0689 İşgücü Maliyeti 0,0711 • son hesaplama yer alternatifleri matrisindeki her alternatifin, her kriter bazındaki değerini o kriterin ağırlık puanıyla çarparak bulunduğu satırı toplamak olacaktır. A 0,405 5 x 0,202 9 + 0,281 9 x 0,657 1 + 0,186 7 x 0,068 9 + 0,159 3 x 0,071 1 = 0,29 17 B 0,115 0 x 0,202 9 + 0,059 8 x 0,657 1 + 0,655 5 x 0,068 9 + 0,588 9 x 0,071 1 = 0,14 97 C 0,479 6 x 0,202 9 + 0,658 3 x 0,657 1 + 0,157 8 x 0,068 9 + 0,251 9 x 0,071 1 = 0,55 86 Yerleşim Puan A 0,2917 % 29,17 B 0,1497 % 14,97 C 0,5586 % 55,86 Toplam 1,000 % 100,00
