Dr. Selman Gencer Kanserde Erken Teşhis ve Tarama • Kanser nedir • Sık görülen kanserler • Kanser taraması nedir • Meme kanseri • Kolon kanseri • Akciğer kanseri Prostat kanseri • Kanser, bazı etkilerle değişime uğramış hücrelerin, gerek oldukları yerde gerekse uzak noktalarda kontrolsüz olarak çoğalıp büyümeleri sonucu oluşan habis hastalıklar grubudur • Normalde vücudumuzdaki hücreler belli bir çoğalma/ölme dengesi içerisindedirler • • Büyümeye sebep olan genlerde veya hücre ölümünü engelleyen mekanizmalarda bozukluk geliştiğinde kontrolsüz hücre çoğalması gelişir • • • Buna yani kansere sebep olan genlere ‘’Onkogen’’ denir Onkogenler şu sebeplerle oluşur Hücre çoğalmasını kontrol eden genlerde çevresel veya kişiye ait sebeplerle (ailevi kanserler gibi)oluşan mutasyonlar • Çevresel karsinojen(kanser oluşturucu)etkenler • Bazı virüsler • X ışınları (Çernobil ve Hiroşima) • Kanser ölüm sebebi olarak, kalp damar hastalıklarından sonra 2. sıradadır • Batılı toplumlarda her 250-350 kişiden birinde, 60 yaş üzerindeki kişilerde de her 300 kişiden birinde kansere rastlanmaktadır • Ülkemizde kesin istatistikler olmamakla birlikte bu sayının yarısı civarında olduğu tahmin edilmektedir • Yurdumuzda erkeklerde en sık • 1 Akciğer 2 Prostat 3 Kalın barsak • 4 Rektum (son barsak) 6 Mide 7 Pankreas kanserleri • Kadınlarda en sık • 1 Meme 2 Akciğer 3 Kalın barsak 4 Rektum • 5 Rahim ağzı 6 Over(yumurtalık) 7 Mide 8 Pankreas • Anamnez , fizik muayene • • • • Mamografi PAP smear Kolonoskopi Tümör markerları Surveillance - Screening- Tarama • Kanseri mümkün olan en erken safhada yakalamak için yapılan incelemelerdir. • Kanser tanısı almamış, özel bir risk taşımayan, ortalamayı temsil eden kişilerde yapılır. • Belli bir yaş ve cinsteki kişilerin hepsine yapılması gerektiği düşünüldüğünde tarama tetkiklerinin başarıya ulaşması için bazı şartların yerine gelmesi gerekir. Surveillance - Screening- Tarama • • • Hastalık, görülme sıklığı veya ağırlığı açısından önemli bir sağlık sorunu olmalı Kesin, halk tarafından kabul görebilen, yapılması kolay, güvenilir ve görece ucuz bir tarama yöntemi var olmalı Hedef kitlenin belirlenmesi ve takibi için uygun tanımlamalar yapılmalı (başlama yaşı, yapılma aralığı gibi) • • • • Hedef kitle tarafından büyük oranda katılım olmalı Yerleşim bölgelerinin sosyoekonomik yapısı ve eldeki imkanlar dikkate alınmalı Hastaların ve tarama programında çalışanların beklentilerine duyarlı olunmalı Pozitif sonuç elde edildiğinde takip, tanı ve tedavi için yapılması gerekenler belirlenmeli Surveillance - Screening- Tarama • Her ülkenin kendisine özel kanser tarama programları olmalıdır – Japonya’da mide kanseri – Çin’de karaciğer ve özefagus kanseri – Amerika’da prostat kanseri diğer ülkelere göre daha önemli bir sağlık problemi olması sebebiyle, tarama programları içinde öncelik taşımaktadır. Surveillance - Screening- Tarama • • • • • Yanlış negatifler = Yanlış sağlıklı olma duygusu ve güven sarsıntısı Yanlış pozitifler = Ek gereksiz tetkikler ve psikolojik sarsıntı Erken tanı / Etiketleme Tanısal işlemin riskleri, maliyeti Tedavi riskleri, maliyeti Kanser Tarama testleri • Vücut sıvılarında (kan, vb.) bulunan, belli bir miktarı geçtiğinde vücutta kanser varlığını düşündüren maddelerdir. • Günümüzde %100 güvenilir bir tümör belirleyici yoktur. Yani varlığında kanserin olduğunu %100 olasılıkla gösteren, yokluğunda da kanser olmadığını %100 kanıtlayan bir tümör belirteci yoktur. • Yalancı pozitiflik ve yalancı negatiflik sebebiyle, belirli birkaç durum hariç, kanser tanısı almamış kişilerde tarama amacıyla tümör belirteçlerinin kullanılması önerilmemektedir. Kanser tarama testleri • Diyeti ve çevresel faktörleri ne kadar kontrol altında tutarsak tutalım ilerleyen yaşla kanser gelişme ihtimali artmaktadır • Hiçbir şikayeti olmayan sağlıklı bireylerin taranması sayesinde bazı kanserler erken saptanabilmekte ve daha kolay tedavi edilebilmektedir • Amerika Ulusal Kanser Enstitüsünün tarama önerileri şu şekildedir https://www.mdcalc.com/gail-model-breast-cancer-risk Meme kanseri tarama • • • • • 20 yaştan itibaren her ay kendi kendine meme muayenesi 20-40 yaş arası 2-3 yılda bir, 40 yaş ve üzerinde de her yıl doktor tarafından meme muayenesi Bazı verilere göre 40-50 yaş arası bazı verilere göre 40 yaştan itibaren mammografi (meme röntgeni)çekilmesi her yıl tekrarlanması Gerekli görülürse meme ultrasonu yapılması Lezyon değerlendirme: BIRADS sınıflaması • 0: Geri çağırma; ek inceleme gerekir • 1: Negatif mammogram • 2: Benign bulgular • 3: Olası benign bulgular; kısa süreli takip • 4: Kuşkulu bulgular; biyopsi önerilir • 5: Malign kriter gösteren bulgular; biyopsi • ve tanı gereklidir • 6: Bilinen malign lezyon var Serviks (rahim ağzı)kanseri • İlk cinsel ilişki sonrasındaki ilk 3 yıl içerisinde veya en geç 21 yaşında kanser tarama testlerine başlanmalı her yıl kadın hastalıkları muayenesi ve PAP smear yapılmalıdır • 30 yaştan sonra yapılan peş peşe 3 tarama normalse tarama aralıkları 2-3 yılda bire çıkılabilir • 70 yaş üstü, üst üste 3 testi negatif olan ve son 10 yıldır anormal testi olmayan kadınlarda tarama sonlandırılabilir. • Aşı yaptıranlarda da aynı tarama önerilir. • Bu taramalarda • PAP smear • HPV-DNA testi • Alternatif yöntemler – Asetik asit ile vizüel inspeksiyon (VIA) – Lugol iodine solüsyonu ile vizüel inspeksiyon (VILI) – HPV testi – Liquid based cytology (LBC): Son veriler yüksek duyarlılığı desteklemiyor. Kalın barsak kanseri • • • • • Kalın barsak kanseri 50 yaş üzerinde Düşük lifli yüksek yağlı beslenenlerde Aşırı kalori alanlarda kilo fazlası olanlarda Ailede birinci derece yakınlarında Kolorektal kanser veya polip hikayesi olanlarda • Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı olanlarda sık görülen bir hastalıktır dolayısı ile tarama • Amaç: kalın barsak veya son barsak kanserlerini kanserleşme olmadan veya erken evre kanserken yakalamak Ailesinde 1. Derece yakınında ve 60 yaş altında kolorektal kanser olması, Herhangi bir yaşta 2 veya daha fazla 1. Derece yakınında kolorektal kanser ya da adenom olması ; HNPCC veya FAP gibi genetik sendromları bulunan ailelerde risk yüksektir. Bireylerde daha önceden kolorektal kanser ya da polip öyküsü, İnflamatuar barsak hastalığı, Çocukluk döneminde abdominal radyasyon maruziyeti mevcutsa, bu bireyler yüksek riskli kabul edilir. FAP • FAP, 5. kromozom üzerinde bulunan adenomatöz polipoz koli ( APC ) genindeki germ hattı mutasyonlarından kaynaklanır . Aynı gen, zayıflatılmış FAP formunda yer alır, ancak APC gen mutasyonlarının yerleri farklıdır. FAP • Tipik FAP'ta, çocukluk döneminde çok sayıda kolon adenomu görülür. Belirtiler ortalama 16 yaşında ortaya çıkar ve 45 yaşına kadar tedavi edilmeyen bireylerin yüzde 90'ında kolon kanseri görülür Kolorektal kanser : Yüksek riskli kabul edilmeyen tüm grup bireyler için kolorektal kanser taraması 50 yaşta başlanır. Bu grupta taramada gaita örneğinde Guaiac bazlı ya da immunohistokimyasal bazlı gizli kan bakabilen testler dışında fleksibl sigmoidoskopi, kolonoskopi, çift kontrastlı kolon grafisi veya BT kolonoskopi gibi endoskopik ve radyolojik tetkikler uygulanabilir. Gayta tetkiklerinde uygulanmalıdır. patoloji saptanırsa kolonoskopi • Ailesinde birinci derece akrabalarında kalın barsak kanseri hikayesi bulunan kişiler ya da ailesinde 55 yaşından daha önceki bir yaşta kalın barsak kanseri görülen kişiler 40 yaşından itibaren • Geri kalan herkes için 50 yaştan itibaren Her 10 yılda bir kolonoskopi Veya 5 yılda bir sigmoidoskopi Gaitada gizli kan her yıl 3 farklı gün yapılabilir Test AVANTAJ DEZAVANTAJ Guaiac GGK Başlangıçta düşük maliyet, evde uygulanabilir, özel teçhizat gerektirmez İnsan Hgb özgü değil, yıllık tekrarı gerekir, negatiflerin sonraki yıllarda teste uyumu, pozitiflerin kolonoskopi Fekal immunokimyasal test İnsan hemoglobinine özgü, başlangıç maliyeti düşük, evde uygulanabilir Uyum sorunu var, tekrar aralıkları net değil, ileri adenomlarda duyarlı değil Dışkı DNA Özel mutasyonların saptanması serumdan daha doğru olabilir, evde uygulanabilir CT kolonografi 10 mmden büyük lezyonları saptamada duyarlı, endoskopiye göre daha az invaziv Pahalı, tekrar zamanı net değil, adenomlarda duyarlı değil Kanser insidansı ya da mortaliteyi azalttığına dair veri yok, barsak temizliği gerekli, pahalı, uzmanlık Sigmoidoskopi Sedasyon gerektirmiyor, distal kolon mortalitesinde % 60 azalma Proksimal lezyonları saptayamaz (yaşlı ve kadınlarda daha sık). Kolonoskopi 1 cm den büyük lezyonların % 90 dan fazlasını saptar. Kolon CA insidansını % 53-72, mortaliteyi % 31 azaltır. Aynı seansta polip saptanıp çıkarılır İnvaziv, pahalı özel ekipman gerektiriyor Akciğer kanseri • • • • Akciğer kanseri ile ilgili yerleşmiş bir tarama testi yoktur Yüksek riskli kişilerde (yoğun sigara içicisi, asbestozis) Düşük doz BT ile tarama Yıllık akciğer grafisi ?? Asıl yapılması gereken sigara kullanımını azaltmaktır Prostat kanseri • • • Tüm erkekler prostat kanseri riski taşımaktadırlar yaşla birlikte bu risk artmaktadır Ailesinde prostat kanseri hikayesi bulunanlarda bu risk artmaktadır Hayvansal yağdan zengin ve daha az sebze tüketenlerde bu risk artmaktadır • Yüksek riskli hastalara PSA testi yapılabilir Yüksekse ve gerekirse prostat biyopsisi yapılabilir Rektal prostat muayenesi Üroloji uzmanı tarafından yapılabilir • Rutin tarama önerilmez. • 50 yaş üstü, en az 10 yıl yaşam beklentisi olan erkeklerle taramanın yarar ve zararı tartışılır. • PSA<2.5 ise 2 yılda bir PSA • Ailede prostat Ca öyküsü varsa tarama daha erken başlamalıdır. • 10 yıldan kısa yaşam beklentisi varsa tarama önerilmez. Kadında Kanser Taraması • 20‐39 yaş – Her ay kendi kendini meme muayenesi – Her yıl Pap smear, GYN ve tüm cilt muayenesi – 3 yılda bir klinikte doktor tarafından meme muayenesi • 40‐49 yaş – Yukarıdakilere ek olarak yıllık klinik vizit ve mamografi • 50 yaş ve üstü – Yukarıdakilere ek olarak her yıl dışkıda gizli kan; 5 yılda bir sigmoidoskopi veya 10 yılda bir kolonoskopi, Erkekte Kanser Taraması • 20‐39 yaş – Her yıl tüm cilt muayenesi – 3 yılda bir klinikte doktor muayenesi • 40‐49 yaş – Her yıl tüm cilt ve klinikte doktor muayenesi • 50 yaş ve üstü – Ek olarak prostat ca tarama tartışılır, istenirse rektal tuşe ve PSA – Dışkıda gizli kan, tüm cilt muayenesi – 5 yılda bir sigmoidoskopi veya 10 yılda bir kolonoskopi TEŞEKKÜRLER…..
