ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) alanlara yayılmaları, Türk kültürünün çeşitli bölgelere yayılmasına ve Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesinin zorlaşmasına neden olmuştur. BÖLÜM-1 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ Türk Göçlerinin Sebepleri 1. Coğrafî ve iklimsel şartların zor olması 2. Kuraklık, kıtlık ve otlak yetersizliğinin baş göstermesi 3. Nüfusun giderek artması 4. Azalan kaynaklar üzerinde çoğalan nüfusun mücadelelerinin (boy mücadeleleri) artması 5. Dış baskıların (Çin ve Moğol baskısı) artması 6. Türk boylarının bağımsız yaşayabilecekleri yeni yurtlar aramaları "Türk" Adının Anlamı DİKKAT! "Türk" adından ilk olarak Çin yıllıklarında söz edilmiştir. Türk kelimesinin geçtiği ilk Türk kaynağı ise Orhun Abideleri’dir. Uygur metinlerinde güç, kuvvet ve türeyençoğalan Çin kaynaklarında Miğfer Arap kaynaklarında Terk eden, terk edilmiş Kaşgarlı Mahmut'a göre Olgunluk çağı Ziya Gökalp'e göre Kanun, nizam sahibi… Türk Göçlerinin Sonuçları 1. Türkler Anadolu, Suriye, Orta Avrupa ve Sibirya'ya yerleştiler. 2. Türkler çeşitli kültürleri etkilediler. 3. Türkler çeşitli kültürlerden etkilendiler. 4. Dünyanın birçok yerinde çeşitli adlarla, çok sayıda Türk devleti kuruldu. 5. Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesi zorlaştı. 6. Kültürel etkileşim yaşandı. 7. Kavimler Göçü’ne neden oldular. UNUTMA! "Türkiye" adı;6. yüzyılda Orta Asya için 9.-10. yüzyıllarda Volga'dan Orta Avrupa'ya uzanan bölge için 11. yüzyılda Anadolu için kullanılmıştır. Türklerin İlk Anayurdu Türklerin ilk anayurdu Orta Asya'dır. Orta Asya; doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi ve İtil boyları, güneyde Hindikuş ve Karanlık dağları, kuzeyde ise Sayan Dağları ve Sibirya ile çevrili olan bölgedir. Orta Asya'da coğrafî ve iklimsel yönlerden zor şartlar hakimdir. Bu durum Türklerde mücadelecilik özelliğinin gelişmesine sebep olmuştur. Coğrafî ve iklimsel şartlarından dolayı burada yaşayanlar tarımsal imkanlardan genelde yoksun kalmışlar, tarım ile kısıtlı ölçüde uğraşabilmişler, daha çok hayvancılıkla uğraşmışlar ve bundan dolayı otlak ararken göçebe hayat sürmüşlerdir. TÜRK DEVLETLERİ ve TOPLULUKLARI İSKİTLER-SAKALAR-AŞGUZALAR (M.Ö 7.YYM.Ö 2.YY) Bilinen ilk Türk topluluğudur. Orta Asya’dan Orta Avrupa’ya kadar olan bölgede, yoğun olarak Karadeniz’in kuzeyinde yaşamışlardır. Bilinen ilk liderleri Alp Er Tunga’dır. Alp Er Tunga İran kaynaklarında Efrasiyap olarak geçer. İskitler’in kadın hükümdarı Tomris Hatun Pers kralı Darius ile mücadele etmiştir. At ve at arabasını ilk kez kullanmışlardır. “Bozkırın kuyumcuları” olarak bilinirler. Alp Er Tunga ve Şu destanları İskitlere aittir. ORTA ASYA'DAKİ İLK KÜLTÜRLER Orta Asya'daki kültür merkezlerinin tarihi MÖ 5000 yıllarına kadar uzanmaktadır. Anav, Orta Asya'daki en eski kültürdür. Afanesyova, Türklerin en eski kültürüdür. Andronova, Orta Asya'daki en yaygın kültürdür. Tunçtan ve altından ilk eşyalara rastlanan kültürdür. Kelteminar Avcılık ve balıkçılığın ön plana çıktığı kültürdür. Karasuk Demir işlemeciliğinin ön plana çıktığı kültürdür. Tagar(Abakan) Orta Asya'daki en gelişmiş kültürdür. Altay, Altay dağları çevresindeki dağınık kültür bölgesi olarak bilinir. 1. ASYA (BÜYÜK) HUN DEVLETİ (MÖ 220 ? - MS 216) ORTA ASYA'DAN TÜRK GÖÇLERİ Orta Asya'da kurulduğu bilinen ilk teşkilatlı Türk devleti Asya (Büyük) Hun Devleti'dir. Asya Hun Devleti hakkında ilk bilgiler Çin yıllıklarından edinilmektedir. Başkenti Ötüken, bilinen ilk hükümdarı Teoman Han'dır (MÖ 220 - MÖ 209). Teoman(Tuman) döneminde, Hun baskılarından bunalan Çinliler Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir. Türklerin atı evcilleştirip tekerlekli arabaları kullanmalarının da etkisiyle çok geniş 1 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Mete Han dönemi en parlak dönem olup, ilk düzenli ordu "onlu sistem" ve ilk siyasi teşkilatlanmayı yapmıştır. DİKKAT! Kavimler Göçü içinde yer alan Barbar Kavimler arasında Ostrogotlar, Vizigotlar, Vandallar, Alanlar, Gepitler, Angıllar, Saksonlar, Franklar, Germenler, Burgontlar, Süevler, Lombardlar, Jütler sayılabilir. DİKKAT! Mete Han’ın Türk tarihinde ilk düzenli orduyu kurması sebebiyle tahta çıktığı MÖ 209 yılı aynı zamanda Türk Kara Kuvvetleri'nin kuruluş tarihi sayılmaktadır. Sebepleri 1. Asya Hun Devleti'nin dağılmasından sonra Asya'nın batısında nüfusun ve mücadelelerin giderek artması. 2. Türklerin daha rahat ve özgür yaşayabilecekleri yeni yerler bulmak istemeleri. 3. Türklerin bir kısım kavimleri ve bu kavimlerin de diğer bazı kavimleri itekleyerek bunları yerlerinden oynatması. Mete Han delikli, ıslık çalan okları yaptırmıştır. Mete Han (Oğuz Kağan) kısa sürede devlete hakim olup, Orta Asya'da siyasî birliği sağlamıştır. DİKKAT! Orta Asya'da siyasî birlik sağlayan ilk devlet Asya Hun Devleti, ikinci devlet ise Kök Türk Devleti'dir. Sonuçları 1. Avrupa yüz yıl kadar sürecek karışıklıklara, yer değiştirme olaylarına ve mücadelelere sahne olmuştur. 2. Ostrogotlar İtalya'ya, Alanlar, Vandallar ve Vizigotlar İspanya'ya, Vandallar Kuzey Afrika'ya, Angıllar ve Saksonlar Britanya Adası'na, Franklar Fransa'ya, Germen toplulukları Ren Nehri kıyılarına yerleşmişlerdir. 3. Avrupa'nın bugünkü siyasî haritasının, etnik, sosyal, kültürel, düşünsel ve ekonomik yapısının temelleri atılmıştır. 4. Bugünkü İngiltere, Fransa, Almanya, İspanya gibi Avrupa devletlerinin temelleri atılmıştır. 5. Büyük devletler parçalanmıştır. 6. Roma İmparatorluğu ilk önce "Doğu" ve "Batı" olarak ikiye ayrılmış (395) ve Batı Roma İmparatorluğu yıkılmıştır (476). 7. Avrupa'da "feodalite"nin hakim olduğu bir dönem başlamıştır. 8. Dışa dönük ticaret ekonomileri yerine içe kapalı ve tarıma dayalı ekonomiler yaygınlaşmıştır. 9. Özgür düşünce yerine "skolastik düşünce"nin ve kilisenin egemen olduğu bir dönem başlamıştır. 10. İlk Çağ bitmiş ve Orta Çağ başlamıştır. 11. Avrupa Hun Devleti kurulmuştur. 12. Hrıstiyanlık yayılmıştır. Mete Han döneminde (MÖ 209 - MÖ 174) Orta Asya'daki kavimler itaat altına alınmış, düzenlenen birçok seferle Çin baskı altına alınınca, Çinliler Hunlarla anlaşmak zorunda kalmışlardır (MÖ200). DİKKAT! Mete Han Çin'i etkisiz hale getirdiği halde; Türklerin asimile olmaması, millî benliğini kaybetmemesi ve devletin geleceğinin güvencede olması amaçlarına dayalı olarak, Çin'e yerleşmemiştir. Çin'i vergiye bağlamakla yetinmiştir. Mete Han'ın oğlu Ki-ok döneminde (MÖ 174 - MÖ160) Çin'le siyasî ve ticarî ilişkiler geliştirilmiş ve Ki-ok bir Çin prensesi ile evlenerek Çin ile akrabalık ilişkileri kurmak yoluna gitmiştir. Çinli prenseslerle evlenme uygulaması Hunların aleyhine sonuçlar doğurmuştur. Kiok'tan sonraki dönemlerde devlet zayıflayıp önce Kuzey ve Güney olarak parçalanmış ve yıkılmıştır. Türkler Çin egemenliğine girdikten sonra da millî benliklerini koruma mücadelesi vermişler; bir kısmı kuzeye çekilerek bağımsız topluluklar halinde yaşamışlar, bir kısmı ise batıya göç ederek Kavimler Göçü'ne (375) sebep olmuşlardır. KAVİMLER GÖÇÜ (375) Asya Hun İmparatorluğu'nun parçalanmasından sonra Hunlar Avrupa içlerine kadar ilerleyince Kavimler Göçü başlamıştır. Hunları batıya taşıyan ve Kavimler Göçü'ne sebep olan lider Balamir'dir. (Kuzey Hunları) Hunların batıya ilerleyişleri sonucunda kendi bölgelerinde artık tutunamayan kavimler de batıya göç etmek zorunda kalınca, kavimlerin birbirlerini iteklemeleri sonucunda, etkisi yıllarca (yüz yıl kadar) sürecek olan "Kavimler Göçü" yaşanmıştır. 2. AVRUPA (BATI) HUN DEVLETİ (375 - 469) Balamir komutasında batıya yönelen Hunlar, Macaristan'da Tuna boylarına ulaşıp, burada devlet kurmuşlardır. DİKKAT! Kavimler Göçü'nden sonra Avrupa'da kurulan ilk Türk Devleti Avrupa Hun Devleti'dir. 2 Balamir'den sonra başa geçen (378) Uldız zamanında iki kol halinde hareket eden Hunların bir kolu Roma topraklarına Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) girerken, diğeri de Kafkaslar üzerinden Anadolu'ya girmiştir. Tüccar "Soğd" kavminden olan tüccarların Kök Türk hakimiyetine girmeleri ile ilk Kök Türk – Bizans ilişkileri başlamıştır. Tapo Kağan (572 - 581) ülke sınırlarının çok geniş olduğunu düşünmüş ve ülkeyi daha kolay yönetmek amacıyla ülkeyi bölerek doğu kısmının yönetimini yeğeni İşbara'ya, batı kısmının yönetimini ise kardeşi Jo-tan'a vermiştir. Tapo Kağan ölünce İşbara Kağan başa geçmiştir. İşbara Kağan zamanında Çin'in Türk törelerinden vazgeçilmesi yönündeki teklifi reddedilmiştir. Kök Türk Devleti iç karışıklıklarla "Doğu" ve "Batı"olmak üzere ikiye ayrılmıştır (582). Doğu Kök Türk Devleti 630'da, Batı Kök Türk Devleti ise 659'da Çin egemenliğine girmiştir. UNUTMA! Köktürklerin Çin hakimiyetinde bulunduğu dönemde Türk tarihinin ilk bağımsızlık hareketi olan “Kürşat İsyanı” gerçekleşmiştir. DİKKAT! Türkler ilk defa Anadolu'ya akınlar yapmıştır. Avrupa Hunlarının en parlak dönemi Attila dönemidir. Avrupa Hun Devleti Hükümdarı Attila ile Doğu Roma İmparatoru II. Theodosios arasında Margos Antlaşması yapılmıştır. DİKKAT! Margos Antlaşması siyasî ve ticarî ilişkiler, esirler ve vergi ile ilgili maddeler içermektedir. Attila, yaptığı Balkan seferleri sonucunda bunalttığı Doğu Roma ile Anatolios (Anatolyus) Barışı'nı (447) imzalamıştır. Doğu Roma etkisiz hale getirilmiştir. Batı Roma üzerine Galya Seferi düzenlenmiştir. Galya Seferi'nde (451) Attila Batı Roma ordularının komutanı Aetius (Aetyus) ile çarpışmış; çok kayıplar verilmesine karşın her iki taraf da kesin sonuç alamamıştır. Galya Seferi'nin ertesi yılında Attila Alpler'i aşarak İtalya'ya girmeyi başarmıştır. Attila'nın durdurulamayacağı anlaşılınca, Papa I. Leon'un arabuluculuğu ve ricası ile Roma'nın bağışlanması dilenmiş ve Attila papa ile anlaşarak, seferden geri dönmüştür (452). Roma Seferi'nden dönüşte Attila ölmüştür (453). II. KÖK TÜRK(KUTLUK) DEVLETİ (682 - 744) DİKKAT! Attila; Hristiyanlar tarafından "Tanrı'nın Kamçısı" olarak anılmış ve Hristiyanların günahlarından dolayı Attila'nın Tanrı tarafından bir ceza olarak gönderildiğine inanılmıştır. DİKKAT! Tonyukuk adına 725'te, Kül Tigin adına 732'de, Bilge Kağan adına 735'te dikilen Orhun Abideleri (Kök Türk Kitabeleri) Türk tarihinin ilk yazılı örnekleridir. İlk Türk alfabesi olan Kök Türk Alfabesi ile yazılan bu eserler 1893'te Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur. Attila'dan sonra devlet zayıflayıp, yıkılmıştır. Hunlarda Hristiyanlaşıp Avrupalılaşmışlardır. Hunların Avrupalıları etkiledikleri başlıca konular: Pantolon giyme, ceket giyme, at koşumlama, at eyerleme, ordu yapılandırma ve düzenleme. UNUTMA! Almanların ünlü destanı Nibelungen destanında Atilla, ETZEL olarak geçmektedir. DİKKAT! Türklere ait ilk yazılı eserler, Kırgızlar'a ait olan Yenisey Yazıtları olsa da, bu yazıtlar okunamadığından dolayı Orhun Abideleri ilk Türk yazılı belgeleri olarak ele alınmaktadır. 3. KÖK TÜRK DEVLETİ (552 - 744) I.KÖK TÜRK DEVLETİ (552 - 659) DİKKAT! "Türk" adını devlet adı olarak, siyasî anlamda kullanan ilk devlettir. Kök Türkler 50 yıl kadar Çin esaretinden sonra Kök Türkler Kutluk (İlteriş) Kağan önderliğinde birleşerek bağımsız olmuşlardır (682). Kutluk Kağan devletin merkezini Ötüken’den Karakurum'a taşımıştır. Kutluk Kağan'dan sonra, çocukları küçük olduğu için başa kardeşi Kapgan Kağan geçmiştir. Bilge Kağan ve Kül Tigin zamanında II. Kök Türk Devleti en parlak zamanını yaşamıştır. Bilge Kağan'dan sonra zayıflayan devlete Karluklar, Uygurlar ve Basmiller birleşerek son vermişlerdir(744). DİKKAT! Orta Asya'da son defa siyasî birlik sağlayan II. Kök Türk Devleti olmuştur. Bundan sonra bölgede Hun ve Köktürk gücünde Türk devleti kurulmamıştır. Bu durum Çin'in ve Müslüman Arapların Orta Asya'ya doğru ilerleyişlerini kolaylaştırmıştır. Bumin Kağan Avar Devleti'ni yıkarak kurmuştur. Bumin Kağan, kardeşi İstemi Yabgu ile birlikte devleti yönetmiştir. Devletin merkezi Ötüken'dir. Mukan Kağan zamanı (553 - 572) I. Kök Türk Devleti'nin en parlak dönemidir. DİKKAT! Ergenekon ve Bozkurt destanları Kök Türklere aittir. 3 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 5. KIRGIZLAR (840 - 1207) 4. UYGUR DEVLETİ (744 - 840) Kök Türkleri yıkarak, Kutluk Bilge Kül Kağan (744-747) önderliğinde kurulmuştur. Başkenti Ordubalıg (Karabalgasun) olmuştur. Moyen-Çur Kağan dönemi (747-759) Uygur Devleti'nin en parlak dönemidir. Bögü Kağan zamanında (759-780) Manihaizm (et yemenin, savaş yapmanın yasak olduğu bir din) kabul edilmiştir. Ayrıca Budizm dini de Uygurlar arasında yayılmıştır. DİKKAT! Moğol hakimiyetine girerek Orta Asya’nın Moğollaşmasına neden olmuşlardır. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Kırgızlar’ındır. 6. AVARLAR (APARLAR/JUAN JUANLAR) (4. YY. - 805) DİKKAT! Türkler ilk defa din değiştirmişlerdir. Türklerin yaşamındaki değişim süreci şu şekilde özetlenebilir: Çin ile ilişkilerin gelişmesi, Çinli Manihaist rahiplerle tanışılması, Manihaizm'in kabul edilmesi, Hayvancılık ve göçebelik yerine tarım ve yerleşik hayatın önem kazanması. DİKKAT! Bu değişimle Türklerin savaşçılık özelliklerini kaybetmeleri (olumsuz), Türklerin medeniyet açısından gelişmeleri (olumlu) durumları meydana gelmiştir. Uygur Devleti yıkılmıştır(840). Kırgızlar tarafından kullanımı 7. BULGARLAR (4. YY. - 805) Çin'in kuzeyindeki Kansu bölgesinde kurulmuştur. Zamanla Çinlileşmişlerdir. Avrupa Hun İmparatorluğu yıkıldıktan (469) sonra Karadeniz'in kuzeyine gelen Hunlar buradaki Ogurlarla birleşip "Bulgar" adını almışlardır. Kök Türk Devleti'nin yıkılması (630) üzerine, Kafkaslar'ın kuzeyinde, Kubrat'ın yönetiminde büyük bir devlet kurmuşlardır. Kubrat'tan sonra Hazarlar Bulgar Devleti'ne son vermişler ve Bulgarlar dağılmışlardır. TUNA BULGAR DEVLETİ (679 - 9. YY.) DOĞU TÜRKİSTAN UYGUR DEVLETİ(TURFAN UYGURLARI) Franklarca yıkılmışlardır (805). Avarlar Slav topluluklarını ve Rusları devlet düzeni ve ordu örgütlenmesi konularında etkilemişlerdir. Zamanla Hristiyanlaşıp Slavlaşarak millî benliklerini kaybetmişlerdir. DİKKAT! Avrupalılara üzengi konusunda örnek olmuşlardır. KANSU UYGUR DEVLETİ(SARI UYGURLAR) 4. yüzyılın sonlarında Moğolistan'da kurdukları devlet Kök Türklerce yıkılmıştır (552).Kök Türklerin etkisiyle batıya sürüklenen Avarlar, Orta Avrupa'da, Bayan Han önderliğinde büyük bir devlet kurmuşlardır (562). İstanbul'u Sasanilerle birlikte iki defa (619, 626) kuşatmışlarsa da başarılı olamamışlardır. DİKKAT! İstanbul'u kuşatan ilk Türkler Avarlar'dır. DİKKAT! Din ve yaşam tarzlarını değiştiren Uygurların yerleşik yaşama geçmeleri sonucunda; şehirler, evler, tapınaklar, sulama kanalları, heykeller, resimler, minyatürler, freskler, çiniler, kumaşlar, tapu alım-satım, kiralama ve icar senetleri, matbaa gibi birçok gelişme görülmüştür. Ayrıca Uygurlar Türkler arasında ilk defa matbaayı kullanmış, ilk defa orta oyunu oynamış, ilk defa minyatür sanatıyla uğraşmışlardır. Uygur Alfabesi'ni yapmışlar, Göç ve Türeyiş destanlarını ortaya koymuşlardır. Sine-Uşi ve Karabalgasun yazıtları Uygurlar'a aittir. İlk Türk kütüphanesini de Uygurlar kurmuştur. Uygur Devleti'ni yıkıp (840), Orhun bölgesini ele geçirerek, Ötüken'de devlet kurmuşlardır (840). Orhun bölgesini Kitanlar'a kaptırınca (940) burası Moğollar'a geçmiş ve buradan çıkarılmışlardır. Doğu Türkistan'a yerleşen Uygurlar tarafından kurulmuştur (856). Moğol egemenliğine girip (1209), Moğol devlet kademelerinde memurluk, kâtiplik, yöneticilik yapmışlar ve Moğolları kültürel yönden etkilemişlerdir. Günümüzdeki Sincan Türkleridir. 4 Kubrat'ın küçük oğlu Asparuh yönetiminde kurulmuştur(679). Nüfuslarının az olması ve Boris Han zamanında Hristiyanlık'ı kabul etmeleri (864) sonucunda Slavların arasında erimişler ve millî benliklerini kaybetmişlerdir. İstanbul’u kuşatan ikinci Türk devletidir. Toprakları Bizans işgaline uğrayarak bir Bizans eyaleti haline gelmiştir (1018). Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) İTİL (VOLGA / KAMA) BULGAR DEVLETİ(10. YY. 1237) 9. MACARLAR (896- 11. YY.) Fin - Ugor kavimleri 5. yüzyılda Onogurlarla kaynaşarak "Macarlar"ı oluşturmuşlardır. Orta Avrupa'ya, bugünkü Macaristan'a yerleşmişlerdir (896). Hristiyanlık'ı (Katolik mezhebini) kabul eden (11.yüzyıl başlarında) Macarlar zamanla millî benliklerini de yitirmişlerdir. UNUTMA! Türkler arasında Katolik mezhebini benimseyen tek topluluk Macarlar’dır. İlk Türkoloji enstitüsünü de Macarlar kurmuştur. Hazar Devleti'nin yıkılması (968) sonucunda bağımsız olmuşlardır. Başkentleri Bulgar şehridir. Almış Han zamanında, Müslüman tüccarlardan etkilenerek İslamiyet'i kabul etmişlerdir. DİKKAT! Bazı araştırmacılar İtil Bulgar Devleti'ni ilk Müslüman Türk devleti olarak, Karahanlılar Devleti'ni ise tüm halkıyla Müslüman olan ilk Müslüman Türk devleti olarak değerlendirmişlerdir. İslamiyet'i benimseyen İtil Bulgarları millî benliklerini korumuşlardır. 10. PEÇENEKLER ( ? - 1091) Başlangıçta I. Kök Türk Devleti'ne bağlı yaşamışlardır. Teşkilatlı bir devlete sahip olamayan tek Türk topluluğudur. Çin baskılarıyla Avrupa'ya sürüklenmişlerdir. Ruslarla yüz yıldan fazla mücadele ederek, Rusların güneye inmelerini engellemişlerdir. Peçeneklerin bir kısmı Bizans ordusunda görev almışlardır. DİKKAT! Malazgirt Savaşı'nda (1071) Selçuklu Türklerine karşı Bizans ordusunda yer alan Peçenekler ve Uzlar savaşta saf değiştirip Selçuklu tarafına geçerek Büyük Selçuklu Devleti'nin Bizans'ı yenmesinde önemli rol oynamışlardır. Altın Orda Devleti'nce siyasî hayatlarına son verilmiştir(1237). Bölgeleri Rus istilasına uğrayan (1399) İtil Bulgarları, günümüzde "Kazan Türkleri" adıyla varlıklarını sürdürmektedirler. 8. HAZARLAR (630 - 968) Kök Türk Devleti'nin yıkılmasından (630) sonra, Karadeniz'in kuzeyi ile Kafkaslar bölgesinde, bir hakanlık şeklinde devlet kurmuşlardır. DİKKAT! Bölgede yer alan Hazar Denizi'nin adı Hazarlardan gelmektedir. Müslüman Arapların durdurulmalarında ve İslamiyet'in Kafkasyaya uzun bir süre girememesinde rolü olmuştur. Hazar Devleti 7-9 yüzyıllar arasında bölgelerinde huzuru, ulaşım güvenliğini ve refahı sağlayarak "Hazar Barış Çağı" denen dönemi yaşatmışlardır. Hazar ülkesinde yönetici zümre ilk defa Musevilik'i kabul etmiş, ayrıca Şamanlar da yer almış, İslamiyet ve Hristiyanlık da yayılmıştır. Bu dinlerin mensupları barış içersinde yaşamış olup, ibadetlerinde serbest olmuşlardır. Hazarların Hakimler Kurulu'nda Müslümanlara, Yahudilere ve Hristiyanlara ait ikişer tane, Şamanlara ait ise bir tane olmak üzere toplam yedi tane hakim bulunmuştur. 11. KIPÇAKLAR (KUMANLAR)(10. YY - 1239) DİKKAT! Hazarların yukarıda sayılan özellikleri ülkelerinde dinî hoşgörünün, barışın, huzurun bulunduğunun göstergesidir. Güçlenen ve savaş kabiliyetleri yüksek olan Peçenekler Bizans'a karşı politikalar geliştirip, Çaka Beyliği ve Selçuklular ile ittifak yaparak Bizans'ı üçlü kıskaca almışlardır. Bizanslılar Kıpçaklarla anlaşarak Peçeneklerin baskısına ve siyasî varlığına son vermişlerdir (Lebunium Savaşı- 1091). Hazarları Ruslar yıkmış (968) olsalar da, Hazarlar en çok Rusları etkilemişlerdir. Ruslar da idârî ve askerî yönden Hazarlar'dan etkilenmişlerdir (Örnek olarak, Rus prensliklerinde "kağan" unvanı kullanılmaya başlanmıştır). Moğolların baskısıyla Avrupa'ya sürüklenmişlerdir. Bizans'la anlaşarak Peçenekler'e son vermişlerdir. (Lebunium Savaşı - 1091). Bir kısmı Macaristan'a giderek Hristiyanlık'ı kabul etmişler ve millî benliklerini yitirmişlerdir. Bir kısmı ise yurtlarında kalıp Altın Orda Devleti'nin hizmetine girmişlerdir. Bu devletin Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Altın Orda egemenliğindeki Kıpçakların çoğu sonraki yıllarda Mısır'a götürülmüşler, Eyyûbî ve Memlük ordularında ve yönetiminde görev almışlardır. DİKKAT! Eyyûbîler Kıpçaklardan seçtikleri erkek çocukları Nil vadisinde özel eğitimle yetiştirerek, ordularının temelini oluşturmuşlardır. 5 Moğol akınları sonucunda dağılmışlardır (1239). Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DİKKAT! Kıpçaklar dilleri ve dinî törenleri ile Romenleri etkilemişlerdir. 13. SİBİRLER (SABİRLER / SABARLAR)(5 ve 6. Yüzyıllar) DİKKAT! Sarışın, mavi gözlü Türk kavmi olarak bilinen Kıpçaklara Avrupalılar "sarışın" anlamında "Kuman" demişlerdir. DİKKAT! Sibirler Anadolu'ya akın yapan ikinci Türk topluluğu olup, 6. yüzyılda Ürgüp, Göreme, Ankara (516), Kastamonu ve Çankırı'ya kadar gelmişlerdir. DİKKAT! Dede Korkut Hikayeleri Oğuzlar ile Kıpçaklar arasındaki mücadeleleri anlatır. Ruslar’ın milli destanı İGOR destanı da Rus-Kıpçak mücadelesini anlatır. 14. TÜRGİŞLER (TÜRGEŞLER)(630 - 766) 12. OĞUZLAR (UZLAR) "Oğuz" kelimesi "boylar" anlamına gelmektedir. Orhun ve Selenga bölgesinde yaşamışlardır. Oğuzların bir kısmı Kıpçak ve Karluk baskıları sonucunda Peçenekleri batıya iterek Karadeniz'in kuzeyindeki Peçenek bölgesine yerleşmişlerdir. Bilinen ilk hükümdarları Baga Tarkan'dır. DİKKAT! Baga Tarkan kendi adına madenî para bastıran ilk Türgiş hükümdarıdır. Bu para Türklerin ilk madenî parasıdır. Buna "yarmak" denir. DİKKAT! Kiev'in güneyine yerleşen Oğuzlar "Karakalpak" diye anılmış olup, Hristiyanlık'ı benimseyerek zamanla Ruslaşmışlardır. Güney göç edenleri ise İslamlaşıp, Selçuklu Devleti'ni kurmuşlardır(1040). Anadolu'ya 6. yüzyıl başlarında akınlar düzenlemişlerdir. Balkanlar'daki Oğuzların bir kısmı Bizans ordusunda görev almıştır. Malazgirt Savaşı'nda (1071) Uzlar ve Peçenekler saf değiştirmiş ve Bizans ordusundan Büyük Selçuklu ordusuna geçmişlerdir. Bizans, Uzların bir kısmını Romanya'nın Dobruca bölgesine yerleştirmiştir. Günümüzdeki "Gagavuzlar", buraya yerleşmiş olan Oğuzların torunlarıdır. Türgişler 8. yüzyılda yerleşik hayata geçmeye başlamışlardır. Su-lu Kağan döneminde (717-738) Emeviler'e yenerek İslamiyet'in Orta Asya'da yayılmasını geciktirmişlerdir. Su-lu Kağan'dan sonra devlet zayıflamış ve Karluklarca yıkılmıştır (766). DİKKAT! Türgişler’de Uygurlar gibi Budizm’i benimsemiş, yerleşik yaşama geçerek Türkler’de şehirciliği geliştirmişlerdir. 15. KARLUKLAR (766 - 1215) Seyhun bölgesinde kalan Oğuzlar ise bu bölgede Oğuz Yabgu Devleti'ni kurmuşlardır. İslamiyet'i kabul eden (10. yy. sonlarında) Oğuzlar Büyük Selçuklu Devleti'ni kurarak (11. yy.) Anadolu'nun "Türk yurdu" olmasına öncülük etmişlerdir (1071 - Malazgirt Savaşı). Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti döneminde ise Anadolu'nun "Türk yurdu" olduğu kesinleşmiştir (1176 - Miryokefalon Savaşı). Osmanlı Devleti'ni kuran yine Oğuzlar olmuştur. II. Kök Türk Devleti'nin yıkılmasında Basmiller ve Uygurlarla birlikte rol oynamışlardır. Talas Savaşı'nda (751) Çinlilere karşı Müslüman Arapların yanında yer alarak, Çin'in yenilmesini, Orta Asya'nın Çin hakimiyetine girmemesini sağlamışlardır. Müslüman Araplarla başlayan yakınlaşma sonucunda İslamiyet'i kabul etmişlerdir. DİKKAT! Karluklar İslamiyet'i kabul eden ilk Türk topluluğudur. DİKKAT! Tarihte en büyük Türk devletlerini kuran ve en önemli rolü oynayan, kalabalık Türk topluluğu "Oğuzlar" olmuştur. Türgişler Devleti'ni yıkmışlardır (766). Talas Nehri civarında bir devlet kurmuşlarsa da fazla etkili olamamışlardır. Uygur Devleti yıkılınca (840), devletlerinin merkezini Balasagun şehrine taşımışlardır. Karahanlılar Devleti'nin (840-1212) kurulmasında etkin rol oynamışlardır. DİKKAT! Karahanlılar Devleti Karluk, Yağma ve Çiğil topluluklarının birleşmesiyle oluşmuştur. DİKKAT! İslamiyet'i benimseyen Oğuzlara "Türkmen"; Avrupa'ya göç edip Hristiyanlaşanlara ise "Uz" denir. 6 Karluklar 12.yüzyılda Karahitayların (Moğollar) hakimiyetine girmişlerdir. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DİKKAT! Cengiz Han'a itaat eden MüslümanTürk topluluğu Karluklardır. ilk İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜR VE MEDENİYETİ DİKKAT! Kaynağı "tanrı bağışı" na dayanan iktidar tipine "karizmatik iktidar" denir. KAVRAMLAR Kut (Gök Tanrı tarafından, yönetim hak ve yetkilerinin -yani "kut"un- seçilmiş bir aileye verilip, bu hak ve yetkilerin "kan bağı" yolu ile ailenin tüm erkeklerine geçtiği inancı), Oksızlık (bağımsızlık, istiklal), Kurultay/toy (divan, bakanlar kurulu, danışma kurulu), Toy (şölen, eğlence), Toygun (toya katılan-TOY ÜYESİ), Tigin/tegin (şehzade), Elig (veliaht), Ayukı (hükümet), Aygucı / üge (hükümet başkanı, başbakan), Buyruk (bakan), Apa (saray görevlileri), Tudun (vali), Börü (ordu), Subaşı, Tarkan (ordu komutanı unvanlarıdır), Töre (yazısız hukuk), Tüz (yöneticiler- yönetilenler arası yazısız bir çeşit anlaşma veya kurallar), Oğuş (aile), Urug (aileler birliği), Boy/bod (uruglar birliği), Bodun (millet, kavim), İl(devlet, barış), Kün (halk), Yurt/keregü (çadır), Nevruz (yenigün, bahar bayramı), Kang (baba), Ög (anne), Güvey, eğne/yumuş(çeyiz), Törün (düğün yemeği), Otacı (şifacı), Yarmak(para), Tarıgcı/tarıdacı (çiftçi), Tudun/ağıcı(vergi memuru), Hükümdarlık alametleri (sembolleri) şunlardır: otağ (hakan çadırı), örgin (taht), tuğ, davul, kotuz (sorguç), kemer (kur), kılıç, yay, kamçı(berge), kama, ordu (çadır kent), toy (şölen). "Ayukı" ise "hükümet" anlamında kullanılmakta olup, bu kurumun başında ise "aygucı" (üge, vezir) bulunmaktadır. "Kurultay" (toy) Türklerde en önemli yönetim organı olup, devletle ilgili önemli kararları alabilmekte, töreyi değiştirebilmekte, hakanı seçmede etkili olabilmektedir. Kurultay (Toy) meclisine veya işine "kengeş, keneşme" denmektedir. Kurultay toplantılarına hakan (kağan), hatun (katun), vezirler, boy beyleri, komutanlar, devlet ileri gelenleri ve idarî görevliler katılmaktadır. Kurultay'a katılan üyelere "toygun" denir. Ülke "doğu-batı, doğu-orta-batı, kuzeygüney, kara-ak" gibi kısımlara ayrılarak yönetilmiştir. (İkili teşkilat) Boy beyleri hakana bağlı olmakla birlikte kendi boylarını yönetmekte ve Kurultay'a katılmaktadırlar. Eski Türklerde "federatif yönetim" tarzı görülmektedir. İSLAM ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE ORDU İSLAM ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE YÖNETİM Gök Tanrı'nın kağana "kut" (ülkeyi yönetme hakkı) verdiğine inanılmıştır. Bu hak ve ülkenin sahipliği hanedan üyelerine (erkeklerine) kan bağı yolu ile geçmektedir. Eski Türklerde devlete "il" (el) denmiştir. Türklerde devlet "bağımsızlık (oksızlık), halk (millet, kün), ülke (yurt, uluş), teşkilat" olmak üzere dört temel unsurdan oluşmuştur. Türk devletlerinde merkezî yönetim "kağan, ayukı, kurultay" unsurlarından oluşmaktadır. "Kağan" (hakan) devleti yöneten en yetkili kişi olup, eşi "hatun" (katun) ile birlikte Kurultay'da bulunmaktadır. Ülkeyi eşi "hatun/katun" ile birlikte yöneten hükümdar ülkenin Doğu kanadında bulunup, "han, hakan, kağan, tanhu, şanyü, idikut, tanrıkut, ilteber, ilteriş, erkin" unvanlarıyla anılmıştır. "Ücretli asker" değil "vatan askeri" anlayışı hakimdir. Her Türk "asker" sayılmıştır. "Ordu-millet" anlayışı hakim olmuştur. İlk düzenli Türk ordusu "onlu sistem"e dayalı olarak Mete Han zamanında kurulmuştur (MÖ209). DİKKAT! Türk Kara Kuvvetleri'nin kuruluş tarihi MÖ209 olarak hâlâ kabul görmektedir. Bu durum aynı zamanda Türklerde devlet değişse bile ordunun devamlılığını göstermektedir. Ordunun temeli süvari birliklere dayanmaktadır. Orduda genelde hafif silahlar kullanılmış olup, başlıca silahlar ok, yay, kılıç, kalkan, mızrak, kargı, süngü, hançer olarak sayılabilir. DİKKAT! Islık çalan oklar Mete Han döneminde ortaya konulmuştur. 7 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) mal edinme, mal satma, malı kiraya verme, parayı faize verme, iş sözleşmesi, ipotek senedi, vasiyetname, iş senedi, vakıfname, ortaklık, evlatlık verme gibi konularda hukukî düzenlemeler yapılmıştır. Türklerin ünlü savaş taktiği "Hilal Taktiği" (Kurt Kapanı, Turan Taktiği) olarak bilinmektedir. Ordu komutanlarına "Tarkan ve subaşı" denir. DİKKAT! Türklerin tarihte diğer topluluklardan en az etkilendikleri ve en çok etkiledikleri konu askerlik olmuştur. Türklerde devlet ve toplum hayatını düzenleyen yazısız hukuk kurallarına "töre" denmiştir. Töre; hakanı dahi kısıtlayan unsurlardır. İSLAM ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE TOPLUM, EKONOMİ, SANAT, HUKUK "Töre"; Hakan ve Kurultay kararları ile gelenek ve göreneklerden oluşmaktadır. Törenin değişmez unsurları arasında "adalet, iyilik, eşitlik, insanlık" gibi temel konular yer almaktadır. İslam öncesi dönemde halk "kün" olarak anılmaktadır. Toplumsal yapı şu şekilde oluşmaktadır: Oğuş (aile) Urug (oğuşlar birliği) Boy (uruglar birliği) Bodun (boylar birliği / millet) İl (devlet)! Coğrafî şartlar hayvancılığı, hayvancılık uğraşısı göçebe yaşamı zorunlu kılmış, göçebe yaşam tarzı ise Türklerde mücadelecilik ve bağımsızlık duygularını geliştirmiştir. Göçebe yaşayan Türklerde uzun süreli hapis gibi cezalar değil, kısa süreli (hafif suçlar için on gün hapis) ve ağır cezalar uygulanmıştır. Ordudan kaçma, isyan, vatana ihanet, adam öldürme, bağlı atı çalma ve barış zamanında birine kılıç çekmenin cezası ölümdür. İSLAM ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE DİN VE İNANIŞ DİKKAT! Türklerde göçebelik sebebiyle; Mücadelecilik, savaşçılık, yardımseverlik, dayanışma özellikleri ve bağımsızlık duygusu gelişmiştir. Yerleşik hayat, şehirleşme, mimarî gelişmemiştir. Yazılı hukuk kuralları gelişmemiştir; töre hakim olmuştur. Uzun süreli hapis gibi cezalar görülmemiş; kısa süreli ve ağır cezalar verilmiştir. Göçebe Türkler "yurt / keregü / alacık" olarak anılan çadırlarda yaşamışlardır. DİKKAT! Eski Türklerde çadır sanatı gelişmiştir. Tarım imkanları kısıtlı olan Türkler hayvancılıkla uğraşıp at, koyun, sığır, deve beslemişlerdir. Türkler madencilik, maden işlemeciliği, silah yapımı ve ticaretle meşgul olmuşlardır. Uygurlar döneminde Manihaizm dininin etkisiyle ilk defa yerleşik hayata geçen Türkler arasında tarım, sanat, ticaret, mimari çok önem kazanmıştır. Yerleşik hayata geçen Uygurlar; Türkler arasında ilk defa matbaa kullanan, minyatür, çinicilik sanatlarıyla uğraşan, orta oyunu oynayan Türklerdir. Ayrıca yoğun şekilde "fresk" (duvar resmi) yapmışlardır. Uygurlarda denmektedir. ressamlara Türklerin adlî teşkilatına "yargu" denir. Başında hakan vardır. Türk yerel mahkemelerinin başında "yargan /yargucı" denen yetkililer bulunmaktadır. "bedizci" Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçiş ve ticaretinde önem kazanmasıyla birlikte 8 Eski Türklerde ilk dönemlerde "Gök Tanrı" (Gök Tengri) inancı hakim olmuştur. Din adamlarına "kam / şaman / baksı" denmiştir. Tabiat kuvvetlerine inanılmıştır. Doğada gizli güçlerin varlığına inanılmış, tabiat (dağ, tepe, kaya, ırmak, orman,…vs.) ruhlarına "yer-su" denmiştir. "Atalar kültü" inancı görülmüş, ataların ruhlarının kutsallığına inanılmış ve onlara kurbanlar sunulmuştur. Şamanist inanışın etkisi görülen Türkler arasında bundan dolayı büyü ve gizli güçlere de inanılmıştır. Şamanizm'de şifa vericilik önemli bir unsur sayılmaktadır. Türkler ayrıca Manihaizm, Budizm, Musevilik, Hristiyanlık, İslamiyet dinlerine inanmışlardır. İlk defa din değiştiren Türkler Uygurlar olup, et yemenin ve savaş yapmanın yasak olduğu "Manihaizm" dinine inanmışlardır. Bu durum Türklerin yerleşik hayata geçmelerine yol açmıştır. Uygurlar ile Türgişler arasında Budizm yayılmıştır. Türklerin Budist tapınaklarına "burkan" denmiştir. Hazarlar'ın bir kısmı Musevilik'i benimsemişlerdir. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DİKKAT! Din değiştiren Müslüman olanlar millî ettirebilmişlerdir. Macarlar, Uzlar, Peçenekler, Kumanlar ile bir kısım Bulgarlar Hristiyanlık'ı benimsemişlerdir. Oğuz Türkmenleri ise İslamiyet'i benimsemişlerdir. Türklerden benliklerini sadece devam İslamiyet öncesinde Türklerde "öbür dünya" inancı görülmektedir. Cennet'e "Uçmağ", Cehennem'e ise "Tamu" denmektedir. Ölüler hemen gömülmeyip, inanışa göre, önce "yuğ" denen cenaze töreniyle kötü ruhlardan arındırılmaktadır. Ölüler "kurgan" denen "oda-mezar"lara kendi atlarıyla ve özel eşyalarıyla birlikte gömülmüşlerdir. Ölülerin, bu eşyalarını öbür dünyada kullanacaklarına inanılmıştır. DİKKAT! Hunlara ait Pazırık Kurganı'nda dünyanınen eski düğümlü halısı bulunmuştur. Esik Kurganı'nda "Altın Elbiseli Adam" bulunmuştur. Türklere ait ilk yazıtlar Kırgızlar'ın ortaya koyduğu Yenisey Yazıtları olmasına karşın, bunlar okunamadığı için, ilk Türk yazılı belgesi Kök Türklere ait olan Orhun Yazıtları olarak kabul edilmektedir. Türklere ait ilk alfabe Kök Türk Alfabesi'dir. Kök Türk Alfabesi 38 harften oluşmuştur. Yukarıdan aşağıya ve sağdan sola okunmaktadır. Orhun Yazıtları "Türk" adının geçtiği, Türklereait ilk eserdir. Orhun Abideleri'nde Türklerin siyaset, devlet, toplum, sosyal devlet anlayışları hakkında bilgiler yer almaktadır. Türklere ait ikinci alfabe "Uygur Alfabesi"dir.Uygur Alfabesi, Hint asıllı Soğdlara ait Soğd Alfabesi'nin geliştirilmesiyle ortaya çıkmış olup, 14-18 harften oluşmaktadır. Kağıt ve matbaayı kullanan ilk TürklerUygurlar'dır. Uygurlara ait yazıtlar Karabalasagun Yazıtları ve Sine - Uşi Yazıtları'dır. Mezarların başına dikilen ve Türk heykel sanatının ilk örnekleri sayılan "balbal" adlı taşlar; ölen kişinin hem öldürdüğü insanların, hem de kahramanlığının göstergesi sayılmış, ayrıca, öldürülen bu insanların, öbür dünyada, kendilerini dünyadayken öldürmüş olan kahramana hizmet edeceklerine inanılmıştır. İSLAM ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT Türkler arasında ilk dönemlerde göçebelik sebebiyle yazılı değil daha çok sözlü kültür ve edebiyat gelişmiştir. Türklere ait destanlar şunlardır: Sakalar: Alp Er Tunga, Şu Hunlar: Oğuz Kağan Kök Türkler: Ergenekon, Bozkurt Uygurlar: Türeyiş, Göç Kırgızlar: Manas Oğuzlar: Dede Korkut Hikayeleri DİKKAT! Türklere ait en eski destan Sakalar'ın (İskitler'in) Alp Er Tunga Destanı'dır. Tabiat ve aşk temalarını işleyen, dörtlüklerle ve hece vezniyle genelde "kopuz" denen bir çalgı eşliğinde söylenen şiirlere "koşuk" denmiştir. "Yuğ" denen dinî törenlerde ölüye yakılan ağıtlara "sagu" denmiştir. Özlü, güzel sözlere, atasözlerine "sav" denilmiştir. “İNSANIN EN BÜYÜK ŞANSI KENDİSİDİR!” 9 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) BÖLÜM-2 5. Çinlilerin buluşları olan kağıt, matbaa, barut ve pusula İslam alemince de öğrenildi (kültürel sonuç). UNUTMA! Barut, matbaa, kağıt ve pusula; Çinlilerce icat edilmiş, Talas Savaşı sonucunda İslam alemince de öğrenilmiş, Haçlı Seferleri'nden sonra ise Avrupalılarca öğrenilip, ilerleyen dönemlerde geliştirilmiş ve ucuzlatılmıştır. İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ TÜRKLERİN İSLAM'A GİRMESİ Avrupa'ya göç etmeyen ve Orta Asya'dan batıya ve güneye doğru ilerleyen bir kısım Türkler İslamiyet'i benimsemişlerdir. Türkler ile Müslüman Araplar; Hz. Ömer döneminde, İslam Devleti’nin İran Sasani İmparatorluğu'nu yıkmasıyla ilk defa komşu olmuş, Hz. Osman döneminde ilk defa savaşmış, Emeviler döneminde şiddetli savaşlar yapmış, Abbasiler döneminde ise ılımlı ilişkiler içerisine girmişlerdir. DİKKAT! Hz. Osman döneminde Hazarlar ile Kafkaslarda ilk sınır mücadeleleri yaşanmıştır. Emeviler döneminde ise Türgişler Orta Asya’da Emeviler’i durdurmuş, Hazarlar ile Kafkaslardaki mücadele de devam etmiştir. Bu yüzden Hazarların Kafkaslarda, Türgişlerin de Orta Asya’da İslam’ın yayılışını geciktirdiği söylenebilir. DİKKAT! Talas Savaşı sonucunda ele geçirilen Çinli esirler sayesinde kağıt yapımı öğrenilmiş ve böylece kağıt imalatı Çin dışına da yayılmıştır. Çin dışında ilk kağıt üretimi Semerkant’da yapılmıştır. BUNU BİL! Talas Savaşı "Türk - İslam Tarihi"nin başlangıcı sayılır. TÜRKLERİN İSLAM'A KOLAYLAŞTIRAN SEBEPLER Türklerin İslamiyet'e girmelerinin hızlanması Talas Savaşı (751) ile başlamıştır. Türkler özellikle 10. ve 11. yüzyıllarda kitleler halinde İslamiyet'i benimsemişlerdir. BUNU BİL! Horosanlı bir Türk olan Ebu Müslim Abbasiler’in iktidarı ele geçirmesine yardım etmiştir. TALAS SAVAŞI (751) Sebepleri: 1. Kök Türk Devleti yıkıldıktan sonra Orta Asya siyasî birliğinin bozulması sonucunda yabancı devletlerin baskısının artması. 2. Çinlilerin ve Müslüman Arapların Orta Asya'ya doğru ilerlemeleri. 3. Çin'in Orta Asya'yı istila etmek istemesi. 4. Müslüman Arapların Orta Asya'da egemenlik kurmak istemeleri. UNUTMA! Türkler, kendilerine coğrafî olarak yakında bulunan ve eskiden beri düşman oldukları Çinlilere karşı Talas Savaşı'nda, Müslüman Araplarla birlikte hareket etmişlerdir. Arapları destekleyen Türk toplulukları Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsi Türkleridir. GİRMESİNİ Gök Tanrı ve İslamiyet dinlerinde "tek tanrı" inancının olması Gök Tanrı ve İslamiyet dinlerinde "öbür dünya" inancının olması Gök Tanrı ve İslamiyet dinlerinde "kurban kesme" uygulamasının olması Gök Tanrı ve İslamiyet dinlerinde "yardımlaşma ve dayanışma"nın önemli olması Eski Türklerdeki "savaşçılık, vatan savunması, cihangirlik, cihanşümullük" anlayışıyla İslamiyet'teki "cihat" anlayışının benzerlik göstermesi Abbasiler Devleti'nin ılımlı politikalar gütmesi (ümmetçi anlayışı) BUNU BİL! Abbasiler Türkleri önemli görevlere getirmişler, Avasım adı verilen ordugah şehirlere yerleştirmişler ve sadece Türkler için SAMARRA şehrini kurmuşlardır. Ahlak anlayışının benzerlik göstermesi İslam dininin Türklerin yaşam tarzına uygunluğu Eşitlik anlayışının benzerlik göstermesi. DİKKAT! Türkler’deki “kut” anlayışı Türklerin İslam’ı kabulünü kolaylaştırıcı bir etken değildir. TÜRKLERİN İSLAM’A HİZMETLERİ Sonuçları: 1. Orta Asya Çin egemenliğine girmekten kurtuldu (siyasî sonuç). 2. Uygurlar Çin baskısından kurtularak büyüme imkanı buldu (siyasi sonuç). 3. Türklerle Müslüman Araplar yakınlaştılar (sosyal sonuç). 4. Türkler kitleler halinde İslam'ı kabul etmeye başladılar (dinî sonuç). 10 İslamiyet’i yaydılar (Anadolu, Kafkaslar, Orta Asya, Hindistan, Pakistan, Afganistan, Balkanlar ve Orta Avrupa). Abbasi halifesini korudular. Haçlı Savaşlarına karşı koydular. İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısını kırdılar. İslam dünyasının askeri oldular. Bilim, eğitim, mimari ve kültürel hizmetlerde bulundular. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ UTBİ, Gazne tarihini anlatan “Tarih-i Yemini” adlı eserini Sultan Mahmut’a sunmuştur. İBN-İ SİNA ve BİRUNİ’de Sultan Mahmut’un hizmetinde bulunmuşlardır. Sultan Mahmut Biruni için “sarayımın en değerli hazinesi” sözünü kullanmıştır. 1. KARAHANLILAR DEVLETİ (840 - 1212) Türkistan'da Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsi Türk toplulukları tarafından kurulmuştur. Bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han'dır. Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanında (10.yüzyıl) İslamiyet Karahanlılar'ın resmî dini olmuştur. BUNU BİL! Orta Asya’da kurulan ve halkı tamamen Müslüman olan ilk Müslüman Türk devleti Karahanlılar Devleti'dir. Sarayda ve orduda Türkçe konuşulmasına karşın, resmî dil Farsçadır. Sultan Mesut döneminde Gazneliler Devleti ile Selçuklular arasında yapılan Dandanakan Savaşı'nda(1040) Gazneliler yenilmiştir. DİKKAT! Dandanakan Savaşı ile Gazneliler Devleti yıkılış sürecine girerken, Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluşu tamamlanmıştır. Bu yüzden bu savaşa Türk tarihinde “devlet kuran, devlet yıkan” savaş denir. Zamanla zayıflayan devlet, Afganistan'ın yerli halkı Gurlular tarafından yıkılmıştır. Devletin resmî dili Türkçedir. DİKKAT! Karahanlılar Devleti milliyetçi unsurları öne çıkan bir Müslüman Türk devletidir. Bu durumun ortaya çıkmasında Karahanlıların yöneticilerinin, ordusunun, halkının Türk olması ve Türkçe konuşup yaşaması, Türkistan'da kurulması, farklı etnik unsurları barındıran çok uluslu büyük bir imparatorluk olmaması gibi faktörler etkili olmuştur. Gazneliler Devleti'nin Yıkılış Sebepleri 1. Geniş sınırları ve çok uluslu yapıyı idare etmenin zorluğu 2. Türkçeye ve Türk kültürüne yeterince önem verilmemesi 3. Dandanakan Savaşı'ndaki yenilginin etkisi 4. Gurluların isyan etmesi Karahanlılar'ın Türk-İslam sentezini başlatmışlardır. Türk-İslam kültürüne ait; - İlk kervansaray (ribat) - İlk hastane - İlk posta teşkilatı - İlk medrese - İlk burslu öğrenci uygulaması - İlk edebi ürünler bu dönemde ortaya çıkmıştır. Karahanlılar Devleti önce ikiye ayrılmış (1046), Doğu kısmına Karahitaylar (1211), Batı kısmına ise Harzemşahlar son vermişlerdir (1212). BUNU BİL! imparatorluğudur. Gazneliler ilk Türk-İslam 3. MISIR’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ TOLUNOĞULLARI DEVLETİ (868 - 905) Abbasilerin Mısır valisi olan Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır'da kurulmuştur. Mısır'da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir. Mısır, Suriye ve Filistin'e hakim olmuşlardır. Ünlü eseri Tolunoğlu Ahmet Camii'dir. Bu eser aynı zamanda Türklerin yaptırdığı ilk camidir. (İlk Türk-İslam cami) Devletin zamanla zayıflayıp yıkılmasında, yöneticileri Türk olmasına rağmen halkının farklı etnik unsurlardan oluşması özellikle etkili olmuştur. Abbasiler Devleti tarafından yıkılmıştır. 2. GAZNELİLER DEVLETİ (963 - 1187) Gazne merkezli olarak, Afganistan'da, Alp Tigin tarafından kurulmuştur. Sebük Tigin zamanında devletin sınırları Hindistan'a kadar uzanmıştır. Gazneli Mahmut döneminde devlet en parlak dönemini yaşamıştır. Gazneli Mahmut Hindistan'a 17 sefer düzenlemiş ve Hindistan'da hem İslamiyet'in yayılmasına hem de Kast Siteminin zarar görmesine sebep olmuştur. DİKKAT! Gazneliler Hint seferleri sonucu Baharat yolundan faydalanmış, bol miktarda ganimet elde ederek zenginleşmiştir. Bugünkü Pakistan bu seferler sonucu İslamlaşmıştır. Abbasi halifesini baskı altına alan Şiilere karşı sefer yapan Gazneli Mahmut halifeyi baskıdan kurtarmıştır. Bu hizmetinden dolayıhHalife tarafından “sultan” ünvanı verilen ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut olmuştur. BUNU BİL! FİRDEVSİ, “Şehname” adlı eserini Sultan Mahmut’a sunmuştur. BUNU BİL! Tolunoğulları Devleti "Tavâif-i Mülûk"tandır. Tavâif-i Mülûk; Abbasi Devleti'nin merkezî otoritesinin zayıflamasıyla ortaya çıkan irili ufaklı devletlerdir. Tavâif-i Mülûk arasında Tolunoğulları, İhşitler (İhşidîler, Akşitler), Fatımîler, Büveyhoğulları, Samanoğulları, Tahirîler, Saffarîler, Hamdanîler gibi birçok devletler yer almaktadır. İHŞİTLER (İHŞİDÎLER/AKŞİTLER) DEVLETİ (935 969) Abbasilerin Mısır valisi olan Togaçoğlu Muhammed tarafından Mısır'da kurulmuştur. 11 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Mısır'da kurulan ikinci Müslüman Türk devletidir. Mısır, Suriye, Filistin, Lübnan ve Hicaz'a hakim olmuşlardır. DİKKAT! İhşitler Devleti Hicaz'a (kutsal topraklara yani Mekke ve Medine'ye) hakim olan ilk Müslüman Türk devletidir. Oğuz Yabgu Devleti yıkılınca Cend şehrine gelen Oğuzlar burada İslam'ı benimsemişlerdir. Selçuk Bey'den sonra yerine Arslan Yabgu, daha sonra ise Tuğrul ve Çağrı beyler geçmiştir. Tuğrul ve Çağrı beyler döneminde Büyük Selçuklu Devleti kurulmuştur. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1038-1063) Tuğrul Bey Nişabur'da kendi adına hutbe okutup, bağımsızlık ilanında bulunmuştur. Gaznelileri yenen Selçuklular, tüm Horasan'a hakim olmuşlardır. 1040 - Dandanakan Savaşı Gazneli Mesut'un Selçukluları Horasan'dan atmak istemesi, savaşın çıkmasında etkili olmuştur. Savaşı Selçuklular kazanmıştır. Dandanakan Savaşı ile Gazneliler yıkılış sürecine girmiş, Büyük Selçuklu Devleti, kuruluşunu tamamlamıştır. 1048 - Pasinler Savaşı Anadolu için yapılan ilk Selçuklu-Bizans savaşıdır. Savaşı Selçuklular kazanmıştır. Böylece Anadolu’nun “anahtarı” alınmıştır. 1055 - Bağdat Seferi Abbasi halifesinin şiî Büveyhoğulları'nın baskısına karşı Selçuklulardan yardım istemesi, seferin yapılmasında etkili olmuştur. Tuğrul Bey Bağdat'a girerek seferi başarıyla tamamlamıştır. Bağdat Seferi ile Büveyhoğulları yıkılarak, Abbasi halifesi Büveyhoğulları'nın baskısından kurtuldu. Abbasi halifesi, Tuğrul Bey'e "doğunun ve batının sultanı" unvanını verdi (1058). BUNU BİL! Bağdat seferinden sonra İslam dünyasının liderliği Türklerin eline geçmiştir. Abbasi halifesi sadece din işlerinden sorumlu bir lider olarak Bağdat’da oturmuştur. Bu durum İslam tarihindeki ilk “laik” uygulama sayılır. Devletin zamanla zayıflayıp yıkılmasında, yöneticileri Türk olmasına rağmen halkının farklı etnik unsurlardan oluşması özellikle etkili olmuştur. Fatımîler Devleti tarafından yıkılmıştır. BUNU BİL! Fatımîler soylarını Hz. Fatıma'ya dayandıran, Batınîlik inancını yaymaya çalışan ve halifelik iddiasında bulunan bir devlet olup, Eyyubiler tarafından yıkılmıştır. EYYUBÎLER DEVLETİ (1174 - 1250) Salahaddîn-i Eyyubî tarafından Mısır'da kurulmuştur. Devletin resmî dili Türkçedir. Kudüs'ü Haçlılar'dan Hıttin Savaşı (1187) ile geri almıştır. Orduları; genelde, satın alınmış Kıpçak çocuklarından oluşmuştur. Memlükler tarafından yıkılmıştır. MEMLÜKLER (KÖLEMENLER) DEVLETİ(12501517) Kölemen beylerinden Emir Aybeg tarafından Mısır'da kurulmuştur. Devletin resmî dili Türkçedir. Her güçlü komutanın, yöneticinin başa geçme imkanı olmuştur. UNUTMA! Çin, Bizans ve Memlük devletlerinde her güçlü komutanın, yöneticinin başa geçme imkanı olup, bu devletlerde veraset sistemi belirsizdir. Bu yüzden, bu devletlerin başına farklı milletlerden ve sülalelerden başa geçenler olmuştur. Türk devletleri içinde veraset sistemi farklı olan tek devlettir. Sultan Baybars Moğolları üç defa yenmiştir. DİKKAT! Moğolları yenen ilk Müslüman Türk devleti Memlük Devleti'dir. Moğolların ilk yenildiği savaş Ayn Calud Savaşı (1260) olmuştur. Alp Arslan Dönemi ( 1064 - 1072) Kars'taki Ani Kalesi alınmıştır (1064). Anadolu'nun doğusundaki Vaspuragan Ermeni Krallığı'yla başarılı mücadeleler verilmiştir. DİKKAT! İlk Türk-Ermeni ilişkileri Alp Arslan döneminde başlamıştır. Abbasiler Devleti'nin Moğollarca yıkılmasından (1258) sonra Abbasi halifelerini himaye etmişlerdir. Devlet, Osmanlı Devleti'nce düzenlenen Ridaniye Seferi (1517) sonucunda yıkılmıştır. BUNU BİL! Mısır’da kurulan Türk devletlerinin merkezi Fustat(Kahire)’dır. 1071 - Malazgirt Savaşı Sebepleri - Selçukluların Doğu Anadolu'da ilerlemeleri - Bizans'ın, Selçukluların Anadolu'daki ilerleyişlerini durdurmak istemesi Sonuçları - Bizans yenildi ve Romen Diyojen esir düştü. - Bizans'ın Doğu Anadolu'da gücü kırıldı. - Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı. 4. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1038/10401153/1157) Selçuklular Oğuzların Kınık Boyu'na mensuptur. 12 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) - İleride düzenlenecek olan Haçlı Seferleri'nin (10961270) bir sebebi ortaya çıkmış oldu. BUNU BİL! Haçlı Seferleri'nin önemli bir siyasî amacı "Türkleri Anadolu'dan atmak" olacaktır. Sultan Sencer'in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti resmen yıkılmıştır (1157). Büyük Selçuklu Devleti'nin Yıkılış Sebepleri - Geniş sınırları ve çok uluslu yapıyı idare etmenin zorluğu - Türkçeye ve Türk kültürüne yeterince önem verilmemesi - Önemli mevkilere İran kökenlilerin getirilmesi ve (Gulam Sistemi) sonucunda Türkmenlerin küstürülmesi - Abbasiler'in Selçuklu hanedan üyelerini kışkırtmaları ve tekrar siyasi güç kazanma isteği - Batınîlerin zararlı çalışmaları - Taht kavgalarının yıkıcı etkileri - "Atabey"lerin bağımsız olmak için ayaklanmaları - Katvan Savaşı'ndaki yenilginin etkisi - Oğuzların isyan etmesi - Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu. "Anadolu'da İlk Türk Beylikleri Dönemi" başladı. - Türkiye Tarihi başladı. UNUTMA! Alp Arslan, bazı komutanlarını, fethedecekleri yerler kendilerinin olmak üzere Anadolu'nun fethine göndermiştir. Bundaki amacı ise "Anadolu'nun fethini hızlandırmak"tır. Bu siyaset sonucunda "Anadolu'da İlk Türk Beylikleri"nin (Danişment, Mengücek, Artuk, Saltuk, Çaka) kurulmasıyla "Anadolu'da İlk Türk Beylikleri Dönemi" ve "Türkiye Tarihi" başlamıştır. Alp Arslan döneminde İranlı Vezir Nizamülmülk göreve getirilmiştir. Nizamülmülk tarafından Bağdat'ta "Nizamiye Medresesi" açılmıştır. Alp Arslan döneminde uygulanan "Gulam Sistemi" yüzünden Türklerden farklı unsurların Türklerin başına yönetici, komutan olarak geçmeleri devlete adam kazandırmış fakat aynı zamanda "Türkmenlerin küstürülmesi" sonucunu doğurmuştur. DİKKAT! Devletin Türkmenler tarafından ileride yıkılmasında bu sonuç etkili olacaktır. BÜYÜK SELÇUKLULARIN YIKILMASIYLA KURULAN DEVLET ve ATABEYLİKLER ATABEYLİKLER DEVLETLER 1.Salgurlular (Fars) 1. Irak ve 2.İldenizoğulları Horosan (Azerbaycan) Selçukluları 3.Beg-Teginoğulları 2. Suriye (Erbil) Selçukluları 4.Böriler (Şam) 3.İran(Kirman) 5.Zengiler (Musul) Selçukluları 4.Anadolu Selçukluları 5. HARZEMŞAHLAR DEVLETİ (1097-1231) Melikşah Dönemi ( 1072 - 1092) Büyük Selçuklu Devleti'nin en parlak dönemidir. Devlet geniş sınırlara ulaşmıştır. Vezir Nizamülmülk yine görev yapmış ve Nizamiye Medreseleri geliştirilmiştir. Dönemin sonlarında, Batınîlik mezhebinin güç kazanması ve siyasal amaçlarla kullanılması sonucunda Büyük Selçuklu Devleti yıpranmıştır. BUNU BİL! Fatımîler "Batınîlik" hareketlerini siyasî amaçlı kullanarak Selçukluları zayıflatmışlardır. Bu hareketi küstürülen Türkmenler üzerinde kullanmışlardır. Batınîlerin liderleri Hasan Sabbah, önemli üsleri ise Alamut Kalesi'dir. Hasan Sabbah'ın emrindeki "fedâî"ler ("haşhaşî"ler) zararlı faaliyetlerde bulunmuşlardır. Harzemşahlar'ın ilk kurucusu Atsız kabul edilir. Bir süre Selçukluların hakimiyetinde yaşamışlar ve Selçukluların zayıflamasıyla tekrar tam bağımsız olmuşlardır. Merkezi Gürgenç'tir (Ürgenç). Cengiz Han'a yenilip (1220), bir kısım topraklarını kaybederek Azerbaycan'a çekilmiştir. Yassı Çimen Savaşı'nda Anadolu Selçukluları'na yenilip (1230), bir süre sonra yıkılmıştır (1231). DİKKAT! Harzemşahlar Anadolu Selçukluları ile Moğollara karşı ittifak kurmuşlarsa da, daha sonra And. Selçukluları’na ait Ahlat’a saldırmışlardır. Batınîler Nizamülmülk'ü ve Melikşah'ı öldürmüş, sonuçta taht kavgalarıyla devlet sarsıntılı bir döneme girmiş, Sultan Sencer devleti yeniden toparlamıştır. BUNU BİL! Harzemşahlar kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak görmüşlerdir. Sultan Sencer Dönemi ( 1118 - 1153/1157) Büyük Selçuklu Devleti'ni yeniden toparlamıştır. Katvan Savaşı'nda (1141) Moğol Karahitaylar'a yenilmiştir. Oğuz Savaşı (1153) (Oğuz isyanları) ile devlet dağılmıştır. DELHİ TÜRK SULTANLIĞI (1206-1451) Kutbeddin Aybeg tarafından, Hindistan'da kurulmuştur. Bir Afgan beyinin eline geçerek sona ermiştir. Hindistan’da kurulan ilk Türk devletidir. 6. HİNDİSTAN’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ 13 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) BABÜR İMPARATORLUĞU (1526-1858) Babür Şah tarafından, Hindistan'da kurulmuştur. Şah Cihan, eşi Mümtaz Mahal için ünlü Tac Mahal'i yaptırmıştır. Babür Şah, Çağatay Türkçesini kullanarak "Babürnâme" isimli anı eserini yazmıştır. Babürlülerin son hükümdarı olan II. Bahadır Şah 1857'de İngilizlere karşı ayaklanmış ise de, bölge İngilizlerin işgaline uğramıştır. Osmanlı Devleti'ni Ankara Savaşı'nda yenmiştir (1402). DİKKAT! Timur'un; Altın Orda Devleti'ne zarar vermesi sonucunda Ruslar Karadeniz'e doğru inme imkanı bulmuşlar, Osmanlı Devleti'ni yenmesi sonucunda ise Anadolu Türk siyasî birliği bozulmuştur. 7. MOĞOL İMPARATORLUĞU (1196-1227) Temuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur. Yayılmacı ve saldırgan politikalar izlemiştir. Sınırları Baltık Denizi'ne ve Macaristan'a kadar uzanmıştır. "Cengiz Yasaları" (Yasaname-i Büzürg) ile yönetilmiştir. Yönetim ve kültür bakımından Orta Asya'daki Türk devletlerine benzemektedir. Moğol İmparatorluğu'nun parçalanmasıyla dört devlet ortaya çıkmıştır: Uluğ Bey, Ali Şir Nevai, Hüseyin Baykara, Ali Kuşçu gibi önemli düşünürler yetişmiştir. İslam öncesi Türk devlet gelenekleri ve Cengiz Yasaları uygulanmıştır. Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Özbekler tarafından yıkılmıştır (1507). 9. KARAKOYUNLULAR DEVLETİ (1365-1469) Bayram Hoca tarafından kurulmuştur. Merkezi sonradan taşınmıştır. Akkoyunlularca yıkılmıştır. Erciş'te Tebriz'e 10. AKKOYUNLULAR DEVLETİ (1378-1502) I- Altın Orda Devleti Cengiz Han'ın torunu Batu Han tarafından Karadeniz’in Kuzeyinde kurulmuştur. - İslam'ı benimsemiştir. - Timur tarafından yıkılmıştır. - Yıkılmasıyla, Ruslar güçlenip, güneye doğru inme imkanı bulmuşlardır. II-İlhanlı Devleti - Cengiz Han'ın torunu Hülagu Han tarafından İran'da kurulmuştur. - Kösedağ Savaşı'yla (1243) Anadolu Selçuklu Devleti'ni çöküşe sürükleyip, Anadolu Türk siyasî birliğinin de bozulmasına yol açmıştır. - Bağdat'ı işgal edip, kültür yağmasına yol açarak, Abbasi Devleti'ne son vermiştir (1258). - Alamut kalesini yıkarak haşhaşilere son verdi. III-Çağatay Hanlığı - Çağatay tarafından Doğu Türkistan'da kurulmuştur. IV- Kubilay Hanlığı - Kubilay tarafından Çin'de kurulmuştur. - İslamı benimsemeyen tek Moğol koludur. BUNU BİL! Avrupalı gezgin Marco Polo bir süre Kubilay’ın sarayında kalmış ve yazdığı seyahatnamesinde bu devlet ile ilgili bilgiler vermiştir. - Karayülük Osman tarafından Diyarbakır merkezli olarak kurulmuştur. Uzun Hasan zamanında en parlak dönemini yaşamıştır. Otlukbeli Savaşı'nda (1473) Osmanlı Devleti'ne yenilince, yıkılma sürecine girmiştir. Akkoyunlular döneminde Kuran Türkçeye çevrilmiş ve Dede Korkut Hikayeleri yazıya geçirilmiştir. 11. SAFEVİLER DEVLETİ (1502-1736) Şah İsmail tarafından İran'da kurulmuştur. Çaldıran Savaşı'nda (1514) Osmanlı Devleti'ne yenilince yıkılma sürecine girmiştir. DİKKAT! Çaldıran Savaşı'nda Yavuz Sultan Selim Şah İsmail'i yenmiştir. BUNU BİL! Şah İsmail "Hatâyî" mahlasıyla şiirler yazan İran şahıdır. İran'daki Türk hakimiyeti Fars kökenli Pehlevi Hanedanı'nın yönetimi ele geçirmesiyle sona ermiştir. 8. TİMUR İMPARATORLUĞU (1370-1507) Timur tarafından Türkistan'da kurulmuştur. Altın Orda Devleti'ni yenip, yıkılmasına yol açmıştır (1502). 14 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) TÜRKİYE TARİHİ “Danişmendname” adlı destansı eserlerinde Haçlılarla ve Bizansla olan mücadeleleri anlatılır. UNUTMA! Danişmendliler tarafından TokatNiksar’da yaptırılan “YAĞIBASAN MEDRESESİ” Anadolu’da kurulan ilk medresedir. Ayrıca Kölük Cami, Kayseri Ulu Cami ve Niksar Ulu Cami’de Danişmendlilerden kalan önemli eserlerdir. "TÜRKİYE TARİHİ"NİN DÖNEMLERİ Malazgirt Savaşı'yla Anadolu'nun kapıları Türklere açılmış ve Türkler sistematik olarak Anadolu'ya yerleşmişlerdir. "Türkiye Tarihi" beş bölümde incelenmektedir: 1. Anadolu'da İlk Türk Beylikleri Dönemi 2. Anadolu (Türkiye) Selçukluları Dönemi 3. Anadolu'da İkinci Türk Beylikleri Dönemi 4. Osmanlı Devleti Dönemi 5. Türkiye Cumhuriyeti Devleti Dönemi BUNU BİL! Danişmendliler Anadolu’da kurulan birinci beyliklerin en güçlüsü olup, Türklerin Anadolu’daki ilk parasını da bastırmışlardır. MENGÜCEKLİ BEYLİĞİ (1080 - 1228) BUNU BİL! Anadolu’nun Türkleşmesi süreci; Pasinler Savaşı-1048 (ANAHTAR), Malazgirt Savaşı-1071 (KAPI), Miryakefalon Savaşı-1176 (TAPU) şeklinde açıklanır. 1. ANADOLU'DA KURULAN İLK Mengücek Gazi tarafından kurulmuştur. Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar'da hüküm sürmüştür. Gürcüler ve Rumlarla savaşmıştır. Kısa bir süre Danişmendlilere bağlanmış, sonra Erzincan ve Divriği olarak iki kola ayrılmıştır. Devletin kollarına Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat son vermiştir. BUNU BİL! Mengüceklilerden kalan en önemli eser olan “DİVRİĞİ ULU CAMİ” eşsiz taş işçiliğiyle dikkat çeken bir eserdir. UNESCO tarafından Dünya kültür mirasına dahil edilmiştir. TÜRK BEYLİKLERİ Malazgirt Savaşı'ndan (1071) sonra, Alp Arslan, bazı komutanlarını, fethedecekleri yerler kendilerinin olmak üzere Anadolu'nun fethine göndermiştir. Amacı "Anadolu'nun fethini hızlandırmak"tır. Bu siyaset sonucunda "Anadolu'da İlk Türk Beylikleri"nin (Danişment, Mengücek, Artuk, Saltuk, Çaka) kurulmasıyla "Anadolu'da İlk Türk Beylikleri Dönemi" ve "Türkiye Tarihi" başlamıştır. ARTUKLU BEYLİĞİ (1102 - 1409) Eksükoğlu Artuk Bey tarafından kurulmuştur. Doğu ve Güney Doğu Anadolu'da hüküm sürmüştür. Hasankeyf, Mardin ve Harput kollarına ayrılmıştır. Harput koluna Selçuklular, Mardin koluna Karakoyunlular, Hasankeyf koluna Eyyubiler son vermişlerdir. Anadolu’da en çok eser bırakan beyliktir. Diyarbakır Surları, Malabadi Köprüsü, Hatuniye Medresesi, Hasankeyf kalıntıları, Mardin Eminüddin Külliyesi (Anadolu’daki ilk külliye örneği) ve Diyarbakır Artuklu Sarayı önemli eserleridir. BUNU BİL! Artuklular döneminde yaşayan ELCEZERİ (Cizreli) mekanik, fizik, otomasyon alanlarında çalışan dahi bir mühendis olarak kabul edilir. Sibernetik biliminin kurucusu sayılır. Çalışmalarıyla Leonardo Da Vinci’ye ilham kaynağı olduğu düşünülmektedir. Önemli eserlerinden olan güneş saati günümüzde Anadolu’nun ilk cami olan Diyarbakır Ulu Cami’nde korunmaktadır. SALTUKLU BEYLİĞİ (1072 - 1202) Ebulkasım Saltuk tarafından kurulmuştur. Erzurum başkent olmak üzere Tortum, Oltu, Bayburt, Tercan, İspir, Pasinler çevresinde hüküm sürmüştür. Haçlılarla ve Gürcülerle savaşmıştır. II. Rükneddin Süleyman Şah zamanında Anadolu Selçuklu Devleti'ne katılmıştır. Önemli eserleri; Kale Cami, Erzurum Ulu Cami, Emir Saltuk Kümbeti, Mama Hatun Kümbeti ve Üç kümbetlerdir. BUNU BİL! Anadolu’da kurulan ilk Türkmen beyliğidir. DANİŞMENDLİ BEYLİĞİ (1080 - 1178) Danişmendoğlu Ahmed Gazi tarafından kurulmuştur. Sivas başkent olmak üzere Orta Anadolu'da hüküm sürmüştür. Haçlılar, Bizanslılar ve Ermenilerle savaşmıştır. Kayseri, Sivas ve Malatya kollarına ayrılmıştır. Devletin üç koluna da Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan son vermiştir. ÇAKA BEYLİĞİ (1081 - 1093) Çaka Bey tarafından kurulmuştur. İzmir ve çevresinde hüküm sürmüştür. UNUTMA! Çaka Bey "ilk Türk denizcisi"; Çaka Beyliği ise "denizci ilk Türk beyliği" olarak kabul edilmektedir. 15 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Bizans donanmasını mağlup edip, Bizans'ı zor durumda bırakmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti Hükümdarı I. Kılıç Arslan Çaka Bey'in kızıyla evlenince Bizans tamamen ablukaya alınmış fakat sonra Bizans'ın etkisiyle I.Kılıç Arslan Çaka Beyliği'ne son vermiştir. Miryokefalon (Kumdanlı) Savaşı'nda (1176) Bizansı yenmiştir. UNUTMA! Miryokefalon Savaşı ile Anadolu'nun "Türk yurdu" olduğu kesinleşmiştir. Ayrıca Bizans'ın Türkleri Anadolu'dan atma ümidi kalmamıştır. Bizans savunma konumuna çekilip, elindekileri korumaya yönelmiştir. DİKKAT! Bu beyliklerin dışında Anadolu’da ilk dönemde; Sökmenliler-Ahlatşahlar (Vangölü çevresi), Dilmaçoğulları-Togan Arslanoğulları (Bitlis), İnaloğulları (Diyarbakır), Çubukoğulları (Harput) ve Tanrıvermişoğulları (Efes) da kurulmuştur. Danişmendli Beyliği'ne son vermiştir (1178). III. Haçlı Seferi'ni karşılayıp, başarılı savunmalar yapmıştır. II. Kılıç Arslan Anadolu Selçuklu Devleti'nin ilk gümüş ve altın paralarını bastıran hükümdardır. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi (1192-1196 / 1205-1211) İznik İmparatorluğu ile antlaşma yapılmıştır. Trabzon İmparatorluğu üzerine sefer yapılmıştır. Samsun ele geçirilmiştir. Antalya alınmıştır (1207). Venediklilerle ilk ticaret antlaşması yapılmıştır. BUNU BİL! I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in İznik, Trabzon, Samsun ve Antalya ile ilgili faaliyetleri, denizcilik ve deniz ticaretiyle ilgilidir. Birici Beyliklerin Genel Özellikleri 1- Malazgirt savaşı’ndan sonra kurulmuşlardır. 2- Anadolu’nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamışlardır. 3- Anadolu’da ilk Türk-İslam eserlerini yapmışlar ve Anadolu’yu imar etmişlerdir. 4- Kurucu komutanlarının isimleriyle anılırlar. 5- Anadolu’ya Türkçe isimler vermişlerdir. 6- Haçlılarla mücadele etmişlerdir. 7- Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlanmışlardır. 2. ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ (1077 - 1308) I. İzzeddin Keykavus Dönemi (1211-1220) Sinop'u fethetmiştir (1214). BUNU BİL! I. İzzeddin Keykavus Anadolu Selçuklu Devleti'nin ilk tersanesini Sinop'ta yaptırmıştır. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın kontrolünde, Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından kurulmuştur. İlk merkezi İznik'tir. Kutalmışoğlu Süleyman Şah Dönemi (1077-1086) Başkent İznik olmak üzere devleti kurmuştur. Marmara ve Karadeniz sahillerine ve Ege Denizi kıyılarına ulaşan (1080) Süleyman Şah, devletin sınırlarını Çukurova'ya kadar genişletmiştir. Süleyman Şah, Selçuklu Meliki Tutuş'la yaptığı savaşı kaybederek ölmüştür (1086). I. Kılıç Arslan Dönemi ( 1092-1107) I.Kılıç Arslan'ın Çaka Bey'in kızıyla evlenerek devleti güçlendirmesinden rahatsız olan Bizans'ın entrikalarıyla I. Kılıç Arslan Çaka Bey'i ve devletini ortadan kaldırmıştır. I. Haçlı Seferi'ni karşılayıp, başarılı savunmalar yaptıysa da, İznik'i Haçlılara kaptırmış ve devletin başkentini Konya'ya taşımıştır. Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar'la yaptığı savaşta yenilmiş ve Habur Irmağı'nı geçerken boğularak ölmüştür (1107). I. Mesut Dönemi ( 1116-1155) II. Haçlı Seferi'ni Eskişehir yakınlarında başarılı şekilde karşılayarak büyük ün kazanmıştır. I. Mesut Anadolu Selçuklu Devleti'nin ilk parasını bakırdan bastıran hükümdardır. II. Kılıç Arslan Dönemi (1155-1192) I. Alaaddin Keykubat Dönemi (1220-1237) Sivas, Konya, Kayseri gibi şehirlerin kale ve surlarını yeniden inşa ettirmiştir. UNUTMA! Moğolların istila hareketlerine karşı tedbirler almıştır. Alanya (Alâiye/Kalonoros) Kalesi'ni fethetmiştir(1223). Kırım'daki Suğdak'ı ele geçirmiştir. Bu sefer Anadolu Selçuklu Devleti’nin ilk denizaşırı seferidir. Erzincan'ı alarak Mengücekliler'e son vermiştir(1228). Harput'u alarak Artuklular'ın Harput koluna son vermiştir. Celalaeddin Harzemşah'ın Ahlat'ı kuşatması üzerine çıkan Yassı Çimen Savaşı'nda (1230) Harzemşahları yenmiştir. Yassı Çimen Savaşı'nın Sonuçları - Harzemşahlar Devleti Anadolu Selçukluları'na yenilmiş ve bir süre sonra yıkılmıştır (1231). - Anadolu Moğol istilasına açık hale gelmiştir. - Erzurum Selçukluların eline geçmiştir. 16 I. Alaaddin Keykubat Harput'u ele geçirmiştir(1234). I. Alaaddin bir ziyafet sırasında zehirlenerek öldürülmüştür(1237). Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) BUNU BİL! Sultan I. Alaaddin Keykubat Dönemi Anadolu Selçuklu Devleti'nin en parlak dönemidir. II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246) Babası gibi yetenekli ve becerikli bir hükümdar değildir. Veziri Saadettin Köpek'in etkisinde kalmıştır. Saadettin Köpek'in etkisiyle birçok devlet adamını öldürmüş fakat durumu anlayınca veziri idam ettirmiştir. Sultanın yaşantısı halkın hoşuna gitmemiştir. Baba İshak İsyanı (1240) güçlükle bastırılmıştır. Baba İshak İsyanı'nda devletin zayıflığından güç alan Moğollar Anadolu'da ilerlemişlerdir. Kösedağ Savaşı (1243): Harzemşahlar Devleti'nin yıkılması sonucunda Selçuklular ile Moğollar karşı karşıya gelmişler ve Anadolu Selçuklu Devleti bu savaşta yenilmiştir. Kösedağ Savaşı'nın Sonuçları - Anadolu Selçuklu Devleti Moğol İlhanlı Devleti'ne bağlı ve ona vergi verir hale gelmiştir. - Anadolu Selçuklu Devleti parçalanma ve çöküş sürecine girmiştir. - Anadolu'da çok sayıda Türk beyliği (Karaman, Germiyan, Saruhan,…..vs.) kurulmuştur. "Anadolu'da İkinci Türk Beylikleri Dönemi" başlamıştır. En güçlü beylik Karamanoğulları Beyliği olup, Osmanlı Beyliği de bu dönem beylikleri arasında yer almaktadır. - Anadolu Türk siyasi birliği bozulmuştur. - Anadolu'nun Türkleşmesi hızlanmıştır. BUNU BİL! Moğolların önünden kaçarak Anadolu'ya akın eden Türkler sayesinde Anadolu'nun Türkleşmesi hızlanmıştır. Anadolu’da ilk olarak Ahlat’a yerleşen Kayı boyu, I.Alaaddin Keykubat zamanında Ankara-Karacadağ civarına yerleştirilmişlerdir. Kösedağ Savaşı’ndan sonra Moğol baskısının artmasıyla batıya hareket ederek, Ertuğrul Gazi önderliğinde Söğüt ve Domaniç'e gelip yerleşmişlerdir. Osman Bey babasının yerine aşiretin başına geçip(1281), Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasıyla bağımsız Osmanlı Devletini kurmuştur (1299). Devlet, saltanatın kaldırılması sonucunda resmen yıkılmıştır(1922). KARAMANOĞLULLARI BEYLİĞİ (1256-1487) Karamanoğulları, Oğuzların Avşar kolundandırlar. Konya ve Karaman çevresinde beylik kurulmuştur. Osmanlı Devleti'ni en çok uğraştıran beyliktir. Bunda güçlü olmasının yanı sıra kendini Anadolu Selçukluları'nın varisi sayması da etkili olmuştur. Osmanlı Hükümdarı II. Bayezid tarafından hakimiyet altına alınmıştır. BUNU BİL! Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmî dil ilan etmiştir (1277). GERMİYANOĞLULLARI BEYLİĞİ (1299-1429) Kütahya çevresinde kurulmuştur. Topraklarının bir kısmı çeyiz, bir kısmı miras yoluyla Osmanlı Devleti'ne geçmiştir. KARESİOĞULLARI BEYLİĞİ (1304 - 1360) Balıkesir ve çevresinde faaliyet göstermiştir. Denizcilikte ilerlemiştir ve donanması vardır. BUNU BİL! Osmanlı Devleti'ne katılan ilk beylik Karesioğulları Beyliği olmuştur (1345). Böylece Osmanlı ilk deniz gücüne sahip olmuş ve bu durum Rumeli’ye geçişi kolaylaştırmıştır. UNUTMA! II.Mesut Anadolu Selçuklularının son hükümdarıdır. Onun ölümü ile devlet yıkılmıştır. HAMİTOĞULLARI BEYLİĞİ (1300 - 1423) Isparta ve Eğirdir çevresinde faaliyet göstermiştir. Topraklarının bir bölümünü Osmanlı Devleti'ne parayla satmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti'nin Yıkılmasının Sebepleri 1. Haçlı Seferleri'nin devleti yıpratması(dolaylı) 2. Taht kavgalarının yaşanması 3. Bazı devlet adamlarının yanlış politikalar izlemeleri 4. Baba İshak İsyanı'nın yaşanması (1240) 5. Kösedağ Savaşı'nda yenilgi alınması (1243) AYDINOĞULLARI BEYLİĞİ (1308 - 1426) Aydın ve İzmir çevresinde faaliyet göstermiştir. Denizcilikte oldukça ilerlemiştir. Ege Denizi'nde Haçlılarla savaşmıştır. İKİNCİ TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ Kösedağ Savaşı'nda yenilgi alan Anadolu Selçuklu Devleti'nin parçalanmasıyla Anadolu Türk siyasî birliği bozulmuş ve Anadolu'da çok sayıda Türk beyliği kurulmuştur. 3. ANADOLU'DA MENTEŞEOĞULLARI BEYLİĞİ (1261 - 1424) Menteşe Bey tarafından kurulmuştur. Muğla ve çevresinde faaliyet göstermiştir. Venediklilerle savaşmıştır. CANDAROĞULLARI BEYLİĞİ (1292 - 1461) Kastamonu ve Sinop tarafında faaliyet göstermiştir. Denizcilikte ileri gitmişlerdir. OSMANOĞLULLARI BEYLİĞİ (1299 - 1922) Osman Bey tarafından kurulmuştur. 17 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) SARUHANOĞULLARI BEYLİĞİ (1313-1410) Saruhan Bey tarafından kurulmuştur. Manisa çevresinde kurulmuştur. Denizcilikle meşgul olmuştur. Aydınoğulları'yla birlik olup Ege Adaları'na ve Balkanlar'a seferler düzenlemiştir. RAMAZANOĞULLARI BEYLİĞİ (1353-1608) Adana ve çevresinde faaliyet göstermiştir. Mısır Seferi sırasında Osmanlı Devleti'ne bağlanıp(1516), sonraları da Osmanlı topraklarına katılmıştır(1608). KARAHAN Divan-ı İstifa DULKADİROĞULLARI BEYLİĞİ(1337-1515) Elbistan ve Maraş çevresinde faaliyet göstermiştir. Osmanlı ile Memlük devletleri arasında problem olmuştur. Osmanlı-Memlük ve Osmanlı-Akkoyunlu mücadelelerinden yararlanarak varlığını sürdürmüştür. Yavuz Sultan Selim döneminde Turnadağ Savaşı(1515) ile Osmanlı Devleti'ne katılmıştır. BUNU BİL! Dulkadiroğulları Beyliği'nin alınmasıyla Anadolu Türk siyasî birliği kesin olarak sağlanmıştır. GAZNE Sahib-i Divan-ı Risalet SELÇUKLU Divan-ı İşraf GAZNE Divan-ı Arz SELÇUKLU Divan-ı Arz Hükümdarlık alametleri: Hutbe okutmak, sikke bastırmak, tuğra, nevbet (davul), taht, saltanat çadırı (otağ), saltanat şemsiyesi (çetr), hükümdarlık giysisi (hil'at)dir. Kut anlayışının izleri devam etmektedir. Ülke; hanedan erkeklerinin ortak malı sayılmaktadır. Karahanlılarda ülke eski geleneklere uygun olarak "doğu" ve "batı" olmak üzere ikiye ayrılmıştır. "Sultan" ünvanı ilk defa Gazneli Mahmud tarafından kullanılmıştır. Büyük Selçuklularda en büyük sultana "Sultânu'l-A'zam / Sultânu'l-Muazzam" (en büyük sultan) denir. BUNU BİL! Büyük Selçuklular’da Tuğrul Bey ve Melikşah “Doğunun ve Batının Sultanı”, Alp Arslan ise “Ebul Feth” ünvanlarını almıştır. SELÇUKLU Divan-ı Saltanat Karahanlılar'daki "Divan-ı Tuğra" iç ve dış yazışmalara bakan kurum olup, bu yazışmaları "bitigci" denen görevli yürütmüştür. Selçuklular'da bu işi yapan divan ise "Divan-ı İnşâ" diye de anılmış olup, başında "tuğrâî" denen görevli bulunmuştur. Gaznelilerde hükümdarın iç ve dış yazışmalarını yapan "Divan-ı Risâlet"in başında "Sahib-i Divan-ı Risalet" bulunmuştur. KARAHAN Divan-ı Tuğra GAZNE Divan-ı İşraf Karahanlılar'daki "Divan-ı Âlî" bugünkü anlamda "hükümet"tir ("bakanlar kurulu"dur). Vezirin (yuğruş) başkanlığında, devletle ilgili kararlar burada alınmıştır. Büyük Selçuklu Devleti'ndeki "Divan-ı Saltanat" ile aynı işlevdedir. Gaznelilerde ise "Divan-ı Vezâret" vezirin başkanlığında toplanmış, genel yönetim işlerine ve mâlî işlere bakmıştır. GAZNE Divan-ı Vezaret SELÇUKLU Divan-ı İstifa Karahanlılar, Selçuklular ve Gazneliler'deki "Divan-ı Arz" askerî işlerle ilgilenen kurum dur ve başında "emîr-i arz" bulunmuştur. KARAHAN Divan-ı Arz 1. DEVLET YÖNETİMİ İlk Müslüman Türk (Türk - İslam) Devletlerinde Yönetim ve Divanlar KARAHAN Divan-ı Ali GAZNE Divan-ı Vekalet Karahanlılar'daki ve Selçuklular'daki "Divan-ı İşrâf" mâlî ve idarî işleri kontrol ve teftiş eden divan olup, başında "baş müşrif" bulunmuştur. Gazneliler'deki "Divan-ı İşrâf" ise devletin iç haberleşme ve gizli haber alma işleri ile ilgilenen kurum olup, başında "müşrif" bulunmuştur. KARAHAN Divan-ı İşraf İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET Karahanlılar'daki "Divan-ı İstîfâ" devletin mâlî işlerine bakan kurum olup, başında "ağucu / ağıcı" denmiştir. Selçuklular'daki "Divan-ı İstîfâ" da aynı işlevi görmüş ve başındaki görevliye "müstevfî" denmiştir. Gazneliler'deki "Divan-ı Vekâlet" hükümdar ve ailesine ait mâlî işlerle ilgilenen kurum olup, başında "vekîl-i has" bulunmuştur. SELÇUKLU Divan-ı İnşa 18 Çeşitli divanlarda devlet işleri görüşülmektedir En büyük divanda son söz -aynı eski Türklerde olduğu gibi- her zaman sultana ait olduğundan "divan" hükümdarın bir "danışma kurulu" sayılır. Selçuklularda sultan ülkede olmadığı zamanlarda devlet işlerinin görüldüğü divana "Niyâbet-i Saltanat Divanı” da denir. Selçuklularda zulme, haksızlığa uğrayanların davalarının görüldüğü divana "Divan-ı Mezalim" denir. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Anadolu (Türkiye) Selçuklularındaki "Divan-ı Âlâ"da Büyük Selçuklulardaki üyeler dışında "Nâib-i Saltanat" (sultanın temsilcisi), "Pervâneci" (arazilerden ve toprak dağıtım işlerinden sorumlu görevli) ve "Emîrü'lÜmerâ" (beylerbeyi) bulunur. - 2. SARAY Merkezî yönetim "hükümdar, saray, hükümet" unsurlarından oluşmaktadır. "Saray"a; Karahanlılarda "kapu", Selçuklularda "bârgâh, dergâh" denmiştir. Saraydaki özel görevlilerden en önemlisine Karahanlılarda "tayangu, uluğ hâcib", Selçuklularda ise "büyük hâcib" denir. Sarayda "gulam" sistemine göre yetişmiş hizmetli ve askerlere çeşitli görevler verilmiştir. BUNU BİL! Gulam Sistemi: Farklı milletlerden (özellikle İranlı) çocukların toplanıp, yetiştirilip, devlete "memur" ve "asker" olarak kazandırıldığı sistemdir. Bunlara "Gulamân-ı Saray" (Saray Köleleri) denmiştir. Gulam sisteminin benzeri olarak Osmanlılarda uygulanan "devşirme" sistemi yoluyla devlete kazandırılan askerler ise "Kapıkulu Askerleri"dir. Tecrübe kazanması için taşraya gönderilen hanedan üyesi yöneticilere "melik" veya “emir” denmiş ve bunların başlarına "atabey" denen tecrübeli devlet adamları görevlendirilmiştir. Her şehir ve kasabada "âmid" denen bir genel idareci bulunmaktadır. Her şehir ve kasabada "âmil" denen bir mâlî işler sorumlusu bulunmaktadır. Her şehir ve kasabada "muhtesib" denen belediye sorumlusu bulunmaktadır. 4. ORDU Eski (İslam öncesi) Türk devletlerindeki "cihangirlik" anlayışı İslamiyet döneminde de devam etmiştir. "Cihad, gazâ, gazve, fetih" (Allah yolunda gayrimüslimlerle savaşmak ve İslam'ı yaymak için yerler almak) siyaseti izlenmiş; "cihanşümul (cihana hakim) devlet" anlayışı da devam ettirilmiştir. Eski Türk askerî sistemiyle İslamiyet dönemi Türk askerî sisteminin en önemli farkı "ikta" sisteminin uygulanmasıdır. Selçuklularda ordunun asıl vurucu kısmı "Hassa Ordusu" olup, sultanın özel muhafız ordusu ise "Gulamân-ı Saray" ordusudur. DİKKAT! Gulamların üç ayda bir aldığı maaşa “bistegani” denir. SARAY GÖREVLİLERİ Hükümdar ile halk ve hükümet arasındaki ilişkileri düzenler. En önemli saray görevlisidir. SİLAHDAR Hükümdarın silahlarının bakım ve korumasını yapar. ABDAR temizliğinden Hükümdarın sorumludur. içeceklerinden ŞARABDAR Hükümdarın (İDİŞÇİBAŞI) sorumludur. ÇAŞNİGİR yiyeceklerinden Hükümdarın sorumludur. CAMEDAR elbiselerinden Hükümdarın sorumludur. ALEMDAR ve sancaktan Bayrak sorumludur. CANDAR Sarayı korumakla görevlidir. EMİR-İ ŞİKAR Hükümdarın av işlerini düzenler. EMİR-İ AHUR Hükümdarın atların akımıyla (İLBAŞI) ilgilenir. HANSALAR Aşçıbaşı HARES EMİRİ Devlete ve hükümdara karşı suç işleyenleri yakalar ve cezalandırır. ULU HACİP, TAYANGU UNUTMA! Selçuklular döneminde profesyonel askeri sınıflar ortaya çıkmıştır. Bunlar; MANCINIKÇILAR (taş fırlatarak kale surlarına zarar veren sınıf), NEFTÇİLER (kale kuşatmalarında surlara tırmanmaya çalışanlara kızgın yağ döken sınıf) ve LAĞIMCILAR (kale kuşatmalarında tünel kazarak kaleye girmeye çalışan sınıf) dır. BUNU BİL! İktâ Sistemi: İslam devletlerinde Hz. Ömer devrinden itibaren uygulanmaya başlanan; ülke topraklarının vergi gelirlerine göre kısımlara ayrılarak her birinin gelirlerinin askerî ve sivil devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında "maaş" olarak tahsis edildiği; merkez hazineye yük olunmadan eyaletlerdeki gelirlerle ordu yetiştirildiği sistemdir. İkta sistemi Osmanlı Devleti'nde "tımar" adıyla uygulanmıştır. 3. TAŞRA TEŞKİLATI ADLÎ: Kadı, Kâdi'l-Kudât MÂLÎ: Âmil / Imga BELEDİYE: Muhtesib Ayrıca Selçuklular’da genellikle halkın ileri gelenlerinden seçilen bir de REİS bulunmuştur. Türk-İslam devletlerinde genel olarak eyalet sistemi uygulanmıştır. Şehirlerde bulunan görevliler; - MÜLKÎ: Şıhne (askerî vali), Melik (hanedan üyesi vali) - GENEL İDARECİ: Amid. - ASKERÎ: Sâlâr (Sipehsâlâr), Sahibü'ş Şurta 5. HUKUK 19 "Adalet devletin hakimdir. temelidir." Anlayışı Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) "Şer'î" ve "örfî" olmak üzere iki çeşit hukuk vardır. - Şer'î hukuk; aile, miras, ölüm, ticaret, hayır işleri ve vakıflarla ilgili davalara bakar. Şer'î davaları gören yargıçlara "kadı" denir. Kadılar; doğrudan sultana bağlı olan ve onun tarafından atanan "Kâdı'l-Kudât" tarafından atanır. UNUTMA! Böylece yargının bağımsız olması, yerel yöneticilerin güdüm ve baskısı altında kalmaması amaçlanmıştır. 7. SANAT İslam'ı kabul etmiş olan Türklerde hat (güzel yazı) ve tezhip (süsleme) sanatları oldukça ilerlemiştir. BUNU BİL! İslam dünyasında resim ve heykeltıraşlık sanatlarına çok hoş bakılmaması, hat sanatının gelişmesinde etkili olmuştur. Kadıların verdikleri kararlara itirazlar "Divanı Mezâlim"e yapılır (Temyîz mahkemesi uygulaması vardır. Yargıçların haksız, keyfî karar vermelerinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır). - Örfî hukuk; yönetim, askeriye, maliye ile ilgili davalara bakar. Örfî mahkemelerin başında "Emîr-i Dâd" bulunur. Emîr-i Dâd'ın taşradaki vekilleri "naib" (vekil) olarak anılır. Askerî davalara "kadıasker", Anadolu (Türkiye) Selçuklularında ise "kadıleşker" bakar. BUNU BİL! Divan-ı Mezâlim'in Özellikleri: - Yasama, yürütme, yargı ile ilgili görev ve yetkileri vardır. - İdârî, dinî, mâlî görev ve yetkileri vardır. - Siyasî suçluları, devlet düzenini bozanları, şikayetçi olunan devlet memurlarını "Yüce Divan" sıfatıyla yargılar. - Şer'î mahkemelerin temyîz mahkemesidir. - Türk - İslam dünyasında "hukuk devleti" anlayışının yerleşmesinde, keyfî kararların önlenmesinde etkili olmuştur. Türk müziğinde, notaları bulunan en eski eserler Anadolu Seçukluları'na aittir. Safiyyüddîn ve Sultan Veled'e ait müzik eserlerinden daha eski notası bulunan Türk müziği eseri yoktur. Müslüman Türk devletlerinde çinicilik, oymacılık, kakmacılık, taş ve maden işçiliği, mimarî de önemli yer tutmuştur. Müslüman Türk devletlerinin mimarî yapıları arasında "külliye"ler önemli yer tutar. Külliye; cami etrafında oluşturulan yapılar topluluğudur. İslamiyet döneminde "türbe" ve "kümbet" denen mezar yapıları ortaya konmuştur. PÜF NOKTASI! Genel olarak bakıldığında "türbe" Osmanlılara "kümbet" ise Selçuklulara aittir. Türkiye'de Kastamonu, Eskişehir, Afyon, Isparta, Burdur, Antalya üzerinden bir çizgi çizdiğimizi düşünürsek, bu çizginin solunda kalan eserlerin Osmanlı Devleti'ne, bu çizginin sağında kalan eserlerin ise Anadolu Selçuklularına ait olduğu söylenebilir. Bu her eser için kesin bir ayrım olmasa da genel anlamda bize yardımcı olabilecek bir yöntemdir. - Çizginin sağ tarafında kaldığı halde Anadolu Selçuklularına ait olmayan eserlerden bir kısmını ayırt ederken, Divriği'de olanların Mengücekler'e, Erzurum civarındakilerin Saltuklulara, Mardin ve çevresindekilerin Artuklulara ait olduğundan yola çıkılabilir. Bazı eserlerde ise ilgili beyliğin adı zaten geçmektedir(Mesela; Emir Saltuk Kümbeti, Melik Danişmend Gazi Kümbeti). 6. EKONOMİ Anadolu Selçukluları ticareti geliştirmek için fetihler, kervansaraylar, uluslararası anlaşmalar yapmış, yabancı tüccarın mallarının güvencesi için "devlet sigortası" uygulamışlardır. Türkler ganimet, ticaret, hayvancılık, tarım, madencilik, zanaatkârlık gibi işlerle geçinmişlerdir. Karahanlılar Kaşgar, Buhara, Semerkand gibi önemli şehirler kurmuşlardır. Gazneliler Hindistan seferlerinden önemli ganimet sağlamışlar, İpek ve Baharat yollarının denetimini ellerine almışlar ve tarıma önem vermişlerdir. Büyük Selçuklular iktâ sistemine önem verip hem ekonomiyi hem askeriyeyi güçlendirmişlerdir. Büyük Selçuklular "fütüvvet", Anadolu Selçukluları "ahilik" (Müslüman esnaf teşkilatları) teşkilatları sayesinde örgütlü bir ticarî hayat teşkil etmişlerdir. Büyük Selçuklular; Karahanlıların "ribat" adıyla kurdukları ve tüccar konaklama yerleri olan çok sayıda "kervansaray" inşa etmişler ve ticareti canlandırmışlardır. Türk - İslamMimarîsi Eserleri: 20 Karahanlılar: Şir Kebir Camii, Ayşe Bibi Türbesi, Arap Ata Türbesi, Ribat-ı Melik Kervansarayı Gazneliler: Leşker-i Bazar Ulu Camii, Arüsü'l-Felek Camii, Leşker-i Bazar Sarayı Danişmentliler: Niksar Ulu Camii, Kayseri Ulu Camii, Yağıbasan Medresesi (Tokat) Mengücekliler: Divriği Kale Camii, Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) BUNU BİL! Divriği Ulu Camii ve Dâruşşifâsı UNESCO'nun dünya mirasına Türkiye'den dahil ettiği ilk eserlerdendir. Büyük Selçukluların en gelişmiş medreseleri Alp Arslan ve Melikşah dönemlerinde vezirlik yapmış olan Nizamülmülk tarafından açılmıştır. Nizamiye Medreseleri'nin temeli Bağdat'ta atılmıştır. Edebiyat "divan, tasavvuf, halk" olmak üzere üç türde gelişmiştir. İlk Müslüman Türk devletlerinde kaleme alınan başlıca eserler şunlardır: - Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hâcib tarafından yazılmıştır. Karahanlı devlet teşkilatını anlatan, "siyasetname" türünde bir eserdir. Uygur Alfabesi'yle kaleme alınmıştır. Eser Karahanlı Hükümdarı Uluğ Kara Tabgaç Buğra Han'a sunulmuştur. BUNU BİL! Kutadgu Bilig Türk-İslam edebiyatının ilk eseridir (11. yy.). Eserin adı "Mutluluk Veren Bilgi" anlamına gelmektedir. Artuklular: Mardin Ulu Camii, Harput Ulu Camii, Malabadi Köprüsü, Diyarbakır Surları (Bizanslılara ait olmasına karşın Artuklular ilavelerde bulunmuşlardır.), Hasankeyf Kalıntıları, Mardin Eminüddin Külliyesi (Anadolu'nun ilk külliyesidir.) Saltuklular: Erzurum Ulu Camii, Tercan Mama Hatun Kümbeti, Üç Kümbetler Büyük Selçuklular: Isfahan Mescid-i Cuma Camii (Büyük Selçukluların ilk camiidir.), Kazvin Mescidi Cuma Camii, Zevzen Camii, Merv Sultan Sencer Türbesi, Nahcivan Mü'mine Hatun Kümbeti, Rey Medresesi Anadolu Selçukluları: - Camiler: Konya Alaaddin Camii, Kayseri Huand Hatun Camii (Anadolu Selçuklularının ilk külliyesidir.), Konya Sahip Ata Camii - Medreseler: Kayseri Çifte Medrese, Çay Taş Medrese, Konya İnce Minareli Medrese, Konya Karatay Medresesi (aynı zamanda rasathane), Kırşehir Caca Bey Medresesi (aynı zamanda rasathane), Sivas Gök Medrese, Erzurum Çifte Minareli (Hatuniye) Medrese - Daruşşifalar: Kayseri Gevher Nesibe Daruşşifası (ilk hastane - 1205), Sivas İzzeddin Keykavus Şifahanesi (Anadolu'nun en büyük şifahanesidir.), Aksaray Alaaddin Keykubat Daruşşifası, Divriği Turan Melek Daruşşifası - Kümbetler ve Türbeler: Konya Sahip Ata Türbesi, Kayseri Döner Kümbet, Kırşehir Caca Bey Türbesi, Amasya Turumtay Türbesi - Kervansaraylar: Alay Han (Aksaray Kayseri yolu), Edvir Han (Antalya Isparta yolu) - Saraylar ve Köşkler: Beyşehir Kubadabad Sarayı, Kayseri Keykubadiye Sarayı - - - İlhanlılar: Erzurum Yakutiye Medresesi, Tokat Nureddin İbn Sentimur Kümbeti - 8. YAZI, DİL VE EDEBİYAT - Karahanlılar resmî dil olarak Türkçeyi benimsemişlerdir. Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmî dil ilan etmiştir. Selçuklularda saray, ordu ve halk Türkçe konuşurken, resmî yazışmalarda Arapça, bilim ve edebiyatta ise Arapça ve Farsça ağırlıklı olarak kullanılmıştır. İlk Selçuklu medresesi Tuğrul Bey döneminde Nişabur'da açılmıştır. 21 Divan-ı Lugati't-Türk: Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmıştır. Türkçe Arapça sözlük niteliği taşımaktadır. Araplara Türkçeyi ve Türkçenin özelliklerini, zenginliğini göstermek amacı güttüğünden Arapça olarak yazılmıştır. Türklerin yaşadıkları ve Türkçe konuşulan yerler hakkında bilgiler içerdiğinden bir anlamda tarih ve coğrafya kitabı özelliği de taşımaktadır. Eser Abbasi Halifesi Elmuktedî bi Emrillah'a sunulmuştur. Atabetü'l-Hakâyık: Edib Ahmed Yüknekî tarafından yazılmıştır. Öğüt ve ahlak kitabı türünde bir eserdir. Eser Karahanlı Emîri Muhammed Dad Sipehsalar'a sunulmuştur. Eserin adı "Hakikatlerin Eşiği" anlamına gelmektedir. Divan-ı Hikmet: Hoca Ahmed Yesevî tarafından yazılmıştır. Dinî ve tasavvufî bir eserdir. Hz. Muhammed'in hayatı, dervişlik, Cennet, Cehennem gibi konular işlenmiştir. Eser Türklere Türkçe olarak tasavvufu anlatması yönünden önemlidir. Rubâîler Ömer Hayyam tarafından yazılmış edebî eserlerdir. Siyâsetnâme Selçuklu Veziri Nizâmülmülk tarafından yazılmıştır. Şehnâme Firdevsî tarafından yazılmış Farsça bir eser olup, Gazneli Mahmut'a sunulmuştur. Türk-İran savaşlarını anlatan bir eserdir. Fârâbî İslam dünyasında ünlü bir bilgindir. Muallim-i Sânî (İkinci Öğretmen) unvanıyla da anılmıştır. İslam dünyasında pozitif bilimlerin başlatıcısı sayılmaktadır. Önemli eserleri İhsâü'l-Ulûm ve Kitâb-ı Mûsiki'dir. Gazâlî dini akıldan üstün tutan din alimi olup, felsefe ile ilgili eser de yazmıştır. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Önemli eserleri İhyâu Ulûmi'd-Dîn, Kimyâyı Saâdet ve Tehâfütü'l-Felâsife'dir. İbn Sînâ tıp alanında ünlenmiştir. Batı'da "Avicenna" olarak bilinir. Ünlü eseri ElKânûn Fi't-Tıb'dır. Bîrûnî pozitif bilimlerde ilerlemiş bir İslam bilgini olup, ünlü eseri Âsâru'l-Bâkiye'dir. Harezmî'nin ünlü eseri Kitâbü'l-Cebir'dir. Uluğ Bey Semerkant Rasathanesi'ni kurmuştur. Önemli eseri Zic'dir. Ömer Hayyam Celâlî Takvim'i hazırlayan heyetin başında bulunmuştur. Anadolu Selçukluları ve beylikler döneminde edebiyat: "Halk, tasavvuf, divan" olmak üzere başlıca üç türde gelişmiştir: - Halk Edebiyatı Eserleri: Nasreddin Hoca'nın fıkraları, Aşık Paşa'nın "Garipname"si, Şeyh Ahmed Gülşehrî'nin "Kuşların Dili". - Tasavvuf Edebiyatı Eserleri: Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin "Mesnevî, Mektûbât, Dîvân-ı Kebîr, Fîhi Mâ Fîh" adlı eserleri, Yunus Emre'nin "Dîvân, Risâletü'n-Nushiye" adlı eserleri, Hacı Bektâş-ı Velî'nin "Makâlât"ı. - Divan Edebiyatı Eserleri: Hoca Dehhânî'nin "Selçuklu Şehnâmesi", Nesîmî'nin Farsça divanı. 22 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 2. BİZANS: Yönetimde PALAİLOGLAR hanedanı vardı. Ülkede saltanat, din, mezhep çatışmaları gibi iç karışıklıklar hakimdi. Anadolu’da Bursa, İznik ve İzmit şehirleri ile Balkanlar’da küçük bir alan ve Mora’da hüküm sürüyorlardı. İstanbul dışında otoritesini kaybetmiş bir yönetim(taşrada Tekfurlar hakim), paralı askerlerden oluşan ve ülkesini koruyacak güçten yoksun bir orduları vardı. Ekonomik güç Latinlerin elindeydi. İç ve dış ticaret Venedik ve Cenevizlilerin elindeydi. BÖLÜM-3 OSMANLI TARİHİ KURULUŞ DEVRİ(1299-1453) PADİŞAHLAR Osman Bey(1281/1299-1326) Orhan Bey(1326-1362) I.Murat(1362-1389) I.Bayezıt(1389-1402) FETRET DEVRİ(1402-1413) Mehmet Çelebi(1413-1421) II.Murat(1421-1451) II.Mehmet(1451/1453-1481) UNUTMA! Tekfurlar bir çeşit derebeyi gibi davranıyor, halkı ağır vergilerle eziyordu. Bu durum Osmanlı’nın ilerlemesini kolaylaştırmıştır. 3. BALKANLAR: Dini ve siyasi birlik yoktu. Siyasi ve mezhepsel çatışmalar yaşanmaktaydı. Sırp (En güçlüsü) ve Bulgar Krallıkları, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Eflak Prenslikleri ile Makedonya’ya kadar olan topraklarda Bizans hakimdi. ÖNEMLİ! Slav ve Ortodoks olan Balkan halkları Katoliklerin bölgelerine yönelik yayılmacı siyaset ve baskılarından bunalmış durumdaydılar. (Özellikle Venedik ve Macarların baskısı). KAYILAR ANADOLU’DA: Ertuğrul Gazi idaresindeki Kayılar Anadolu’ya gelerek ilk önce Ahlat, I.Alaaddin Keykubat döneminde de Ankara Karacadağ’a yerleşmiştir. Kösedağ Savaşı’ndan(1243) sonra Batıya hareket ederek Söğüt ve Domaniç yaylalarını yurt edinmişlerdir. İlk başta Çobanoğulları’na bağlı olarak yaşadılar. UNUTMA! Kayı boyu Oğuzların Bozok kolunun Günhan soyuna mensuptur. Kayı; sağlam, güçlü, kuvvetli anlamına gelir. Söğüt kışlak, Domaniç yaylak olarak kullanıldı. Kayılar damga(ongun) olarak ok ve yayı kullanmıştır. UNUTMA! Akdeniz, Karadeniz ve Ege Denizi’nde ticarete Venedik ve Ceneviz hakimdi. Ertuğrul Gazi’nin ölümüyle Kayı boyunun liderliğini ele alan Osman Bey(1281) Anadolu Selçuklular’ın zayıflaması üzerine 1299’da bağımsızlığını ilan edecektir.(BEYLİK) SORU: Osmanlı’nın büyümesini kolaylaştıran etkenler nelerdir? CEVAP: 1. Coğrafi konum(uçta, “gaza ve cihat” anlayışına uygun, Moğol baskısından uzak) 2. Anadolu’nun, Balkanların ve Bizans’ın mevcut durumu. 3. Türkmen göçleri(Nüfus faktörü, başarılı iskan siyaseti) 4. Merkezi otoritenin güçlü tutulması. 5. Yetenekli yöneticiler. 6. İskan politikası. 7. Yöneticilerin adil davranışı(Hoşgörü siyasetiİstimalat) 8. Örgütlenmedeki başarı. 9. Bacıyan-ı Rum, Abdalan-ı Rum ve Ahilerin desteği. UNUTMA! Anadolu Selçuklular 1308’de yıkıldı. OSMANLI KURULDUĞUNDA ÇEVRESİ (14.YY BAŞLARI) 1. ANADOLU: 1243 Kösedağ Savaşı’ndan sonra İlhanlılar (Moğol) Anadolu Selçuklu Devleti’ni denetimlerine aldılar. Uçlarda kısmen Moğol baskısından uzak beylikler vardı. Trabzon, Rize, Giresun yöresinde TRABZON RUM İMP. hakimdi. Adana çevresi ve Güneydoğu Anadolu’da Memluklulara bağlı beylikler vardı. ÖNEMLİ! Moğol baskısı ile Orta Asya’dan Anadolu’ya ve Anadolu’nun iç kesimlerinden Batı’ya sürekli Türk göçlerinin olması Anadolu’da Türk nüfusunu artırmıştır. Osmanlı bu durumdan faydalanacaktır. ÖNEMLİ! Anadolu’ya Orta Asya’dan özellikle bilim adamı, sanatçı, savaşçı derviş(ALPEREN) göçü gerçekleşmiştir. Ayrıca şehirlerde AHİ TEŞKİLATI birlik ve bütünlüğü, düzeni sağlamakta etkili olmuştur. OSMAN BEY(1281/1299-1324/1326): Ertuğrul Gazi’nin ölümüyle aşiretin liderliğini üstlenen Osman Bey Anadolu Selçuklular’ın zayıflaması üzerine bağımsızlığını ilan etti(1299). Bu dönem BEYLİK dönemidir. Başkent Söğüt’dür. Diğer Türk beylikleri aralarında mücadele ederken Osman Bey Bizans yönünde genişlemeyi esas aldı. Bizans tekfurlarından İnönü, Eskişehir, Karacahisar, Bilecik, İnegöl ve Yarhisar alındı. Yundhisar ve Yenişehir’in alınması(1300) sonrası Koyunhisar(Bafeon) Savaşı yapıldı. Bu savaş, Bizans tekfurlarıyla yapılan ilk savaştır ve Osmanlı kazanmıştır. (1302) UNUTMA! 14.yy başlarında Anadolu’da siyasi birlik yoktu. Ekonomik ve sosyal bakımdan Anadolu karışık durumdaydı. 23 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) ÖNEMLİ! Osman Bey’in Şeyh Edebali’nin kızıyla evlenmesi ona Ahilerin ve güçlü dini liderlerin desteğini kazandırmıştır. UNUTMA! Osmanlı’nın ilk parası Osman Bey tarafından bastırılmıştır. Ancak bu para Anadolu Selçuklu-Moğol ekonomisinden henüz tam kopuş değildir. 5. Bazen kan davalarının önüne geçmek için de iskan uygulanmıştır. I.MURAT(1362-1389): Tahta çıktığında ayaklanmaya hazırlanan kardeşleri İbrahim ve Halil’i öldürterek “kardeş katli”ni fiilen başlatmıştır. “Ülke hükümdar ve oğullarınındır” anlayışını getirerek merkezi otoriteyi güçlendirmiştir. Sazlıdere Savaşı’nda Bulgar ve Bizans kuvvetlerini yenerek Edirne’yi aldı. (1363) ORHAN BEY(1324/1326-1362): Osmanlı’da SULTAN ünvanını kullanan ilk padişahtır. Kuşatması süren Bursa fethedildi ve başkent yapıldı(1326). Maltepe(Palekanon) Savaşı’nda Bizans yenilgiye uğratıldı (1329). Bu zaferden sonra İznik, İzmit ve kısa sürede Kocaeli yarımadası fethedildi. 1345’te taht mücadelelerinden faydalanarak Karesi Beyliği Osmanlı’ya katıldı. UNUTMA! Edirne Balkanların fethini kolaylaştırmak amacıyla ikinci başkent yapıldı. Böylece RUMELİ BEYLERBEYLİĞİ kuruldu. UNUTMA! Karesi Beyliği’nin Osmanlı’ya katılmasıyla; 1. Osmanlı’ya katılan ilk beylik 2. Osmanlı’nın deniz gücü oluştu(Rumeli’ye geçişte önemli) 3. Rumeli fetihlerinde Karesi Beyleri yararlılık gösterdi. 4. Anadolu siyasi birliği için atılan ilk adımdır. UNUTMA! Sırpsındığı Savaşı haçlılara karşı kazanılan ilk zaferdir ve Osmanlılar’ın Trakya’ya yerleşimini kolaylaştırmıştır. Ayrıca Edirne başkent yapılmıştır. Orhan Bey Bizans İmparatoru Kantakuzen’e yardım karşılığında Gelibolu yarımadasındaki ÇİMPE KALESİ’ni aldı. (1353) (Rumeli’ye ilk geçiş). Çimpe’nin üs yapılması ile kısa sürede Marmara’nın batı kıyıları fethedildi. ÖNEMLİ! Balkanlarda ilerleyiş Haçlı ruhunu doğuracak, Bizans ile Katolik Avrupa’yı yakınlaştıracaktır. Türkleri Balkanlardan atmak ve Edirne’yi geri almak için papanın gayreti ve Macarların önderliği ile kurulan Haçlı ordusu Sırpsındığı Savaşı’nda yenilgiye uğratıldı. (1364) Bulgarlar bu savaştan sonra tutunamayarak Osmanlı’ya vergi ödemeyi kabul etti(1369) Sırplar Çirmen Savaşı’nda yenilgiye uğratıldı.(1371) Bu zaferden sonra Manastır ve Niş alındı. Osmanlı’nın Bosna üzerine gönderdiği ordu 1388’de Ploşnik’de Macarlar tarafından yenilince Haçlılar umutlanarak Sırp kralı Lazar önderliğinde yeni bir Haçlı ordusu hazırladı. I.Kosova Savaşı’nda haçlılar bir kez daha yenilgiye uğratıldı. (1389) UNUTMA! I.Kosava Zaferi ile Sırplar vergiye bağlandı. Balkanlar’da ilerleyiş hızlandı. I.Murat savaş meydanını gezerken yaralı bir Sırplı tarafından öldürüldü. Ayrıca bu savaşta ilk kez top kullanılmıştır. Bu dönemde sınırların genişlemesine bağlı olarak; DİVAN, VEZİRLİK, KADI VE SUBAŞI TAYİNİ, İLK MEDRESE, İLK DÜZENLİ ORDU(YAYA ve MÜSELLEMLER), İLK VAKIFLAR kuruldu ve GÜMÜŞ AKÇE bastırıldı. (BEYLİKTEN DEVLETE GEÇİŞ) Anadolu’da; Germiyan beyinin kızının Yıldırım Bayezıt’la evlenmesiyle çeyiz olarak Kütahya, Tavşanlı, Emet, Simav alındı. Hamitoğulları topraklarının bir kısmı para ile satın alındı. Karamanoğulları’nın saldırısı sonucu Konya kuşatıldı(1386). Karamanoğulları eski sınırlarına çekilmeyi kabul etti. ÖNEMLİ! Osmanlı-Karamanoğulları çekişmesi başladı. SORU: Bursa, İznik ve İzmit’in alınması neden önemlidir? CEVAP: Bu şehirler Batı Anadolu’nun en önemli şehirleridir. Ticari ve ekonomik zenginliği ile Osmanlı ekonomisine büyük katkı sağlayacaklardır. Ayrıca Bizans bu şehirlerin alınması ile Anadolu’dan çıkartılmış, ekonomisine büyük darbe vurulmuştur. UNUTMA! Rumeli Beylerbeyliği kuruldu. (Lala Şahin Paşa) Vezir sayısının artmasıyla Veziriazamlık oluşturuldu. Kazaskerlik makamı oluşturuldu. Divan sürekli hale geldi. Kapıkulu Ordusu kuruldu. (İlk pençikle asker alımı) Tımarlar düzenlendi ve CEBELÜ yetiştirme zorunlu kılındı. Topçu ocağı kuruldu. Defterdarlık makamı kuruldu. SORU: İskan’ın (yerleştirme-şenlendirme) uygulanmasında dikkat edilen hususlar nelerdir? CEVAP: 1. Yerleşik yaşama geçmeleri için özellikle göçebe Türkmenler tercih edilir. 2. İskan bölgesine yakın bir bölgeden göç edilmesine dikkat edilirdi. 3. Bölgenin ekonomik ve sosyal yapısının bozulmamasına özen gösterilir. 4. Göç edenlerin ihtiyacı devletçe karşılanır ve bir süre bunlardan vergi alınmazdı. 24 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) CEVAP: 1-Yeni kaynaklar ve ekonomik imkanlar sağlandı. 2- Göçebe Türklere yurt bulma, 3- Fetihlerde Türkmenlerden yaralanıldı. 4- Fethedilen yerlerin Türkleşmesi-İslamlaşması sağlandı. 5- Fethedilen yerlerde egemenlik kalıcı kılınarak buraların savunulması kolaylaştı. 3. Timur’un topraklarını aldığı Ahmet Celayir(Irak Hükümdarı) ile Kara Yusuf’un Yıldırım’a sığınması ve Yıldırım’ın onları Timur’a vermemesi. 4. Çin’e sefer planlayan Timur’un Batı sınırını güvenceye almak istemesi. 5. Timur’un Sivas’ı istila etmesi ve Anadolu’daki Kara Tatarları kışkırtması. Ankara’nın Çubuk Ovası’nda yapılan savaşı Timur kazanmıştır. Osmanlı ordusundaki Kara Tatarlar’ın Timur tarafına geçmesi savaşın kaybedilmesinde etkili olmuştur. SORU: Osmanlı’nın Anadolu’da siyasi birliği sağlamak için izlediği yöntemler nelerdir? CEVAP: Karışıklıklardan faydalanmak, savaş yapmak, satın almak ve akrabalık ilişkileri ile çeyiz ve miras olarak toprak almak. SONUÇLARI: 1. Anadolu Türk birliği bozuldu. Beylikler yeniden kuruldu. ÖNEMLİ! Yeniden kurulmayan tek beylik Karesi beyliğidir. I.BAYEZIT(YILDIRIM) 1389-1402: Balkanlar’da ilerleyiş hızla sürdü. Selanik fethedildi(1391). İstanbul ilk kez abluka şeklinde kuşatıldı(1391). Bizans’a yardım için gelen Haçlılar Niğbolu Savaşı’nda ağır bir yenilgiye uğradılar.(1396) ÖNEMLİ! Niğbolu Zaferi sonucunda halife Yıldırım’a SULTAN-I İKLİM-İ RUM unvanını verdi. Bulgar krallığı ortadan kaldırıldı. Balkanlar’da güvenlik sağlandı. Macarlar etkisiz hale getirildi. 2. Fetret Devri başladı. Osmanlı yıkılma tehlikesini yaşadı. 3. Balkanlar’da Türk ilerleyişi kesintiye uğradı. 4. İstanbul’un fethi gecikti. 5. Timur Anadolu kentlerini yağmaladı. Bursa’daki Osmanlı arşivleri de yok oldu. SORU: İskan politikasının uygulanması Osmanlıya hangi faydaları sağlamıştır? SORU: Halife tarafından Yıldırım’a Sultan-ı İklimi Rum unvanı verilmesinin önemi nedir? CEVAP: Osmanlı’nın İslam dünyasında itibarı arttı. Anadolu Türk birliğinin kurulmasında etkili oldu. Niğbolu Zaferi’nden sonra İstanbul ablukası devam etti. Denizden gelen yardımları önlemek için GÜZELCE HİSARI(Anadolu Hisarı) yaptırıldı. Doğu’da Timur tehlikesinin baş göstermesi üzerine Bizans’la anlaşma imzalanarak kuşatma kaldırıldı. DÜŞÜNELİM! Yıldırım’ın Bizans’la imzaladığı anlaşmanın İstanbul’un fethine ne gibi faydaları olmuştur? FETRET DEVRİ (1402-1413) Timur Osmanlı’nın güçlenmesini istemediği için ülkeyi Yıldırım’ın dört oğluna paylaştırdı. Musa, İsa, Mehmet ve Süleyman kardeşler kıyasıya saltanat kavgasına tutuştular. Osmanlı yıkılma tehlikesi atlattı. Sonun da mücadeleyi kazanan Mehmet Çelebi tahta oturdu. UNUTMA! Bizans’la imzalanan anlaşmaya göre; 1- İstanbul’da bir Türk mahallesi kurularak cami yapılacak. 2- Türkler ticaret amacıyla İstanbul’a serbest giripçıkacak. 3- İstanbul’da Türklerin davalarına bakacak bir kadı bulunacak. 4- Bizans her yıl 10bin düka altın vergi verecek. Bizans’la imzalanan ilk resmi anlaşmadır. Bizans Osmanlı’ya bağlı bir devlet haline geldi. SORU: Osmanlı’nın Fetret Devri’nde Anadolu topraklarını kaybetmesine rağmen Balkanlarda ciddi bir kayıp yaşamamasının nedenleri nelerdir. CEVAP: 1- Uç beylerinin başarılı çalışmaları. 2- Osmanlı’nın hoşgörülü ve adaletli yönetimi. 3- Avrupa’nın Yüzyıl Savaşları içinde olması. 4- Timur’un Balkanlara geçmemesi. 5- İskan uygulamasının etkisi. Anadolu’da; Karaman, Aydın, Saruhan, Hamit, Menteşe, Germiyan, Eretna, Candar beylikleri Osmanlı egemenliğine alınarak İLK KEZ Anadolu Türk birliği sağlandı. I. MEHMET(ÇELEBİ) 1413-1421: Ülkede otoriteyi UNUTMA! Kütahya merkezli ANADOLU BEYLERBEYLİĞİ kuruldu. sağlayarak Osmanlı’nın ikinci kurusu oldu. Aydınoğulları’ndan İzmir, Karamanoğulları’ndan Seydişehir ve Beyşehir, Candaroğulları’ndan Kastamonu ve Samsun’u geri aldı. Eflak yeniden Osmanlı’ya bağlandı. Balkanlar’da fetihlere devam edildi. ANKARA SAVAŞI NEDENLERİ: 1. Yıldırım ile Timur arasındaki cihan hakimiyeti çekişmesi. 2. Anadolu beyliklerinin beylerinin Timur’a sığınarak onu kışkırtması. UNUTMA! I.Mehmet döneminde Venediklilerle ilk deniz savaşı yapıldı. Osmanlı yenildi(1416). 25 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) ÖNEMLİ! Bu dönemin en önemli olayı Şeyh Bedrettin isyanıdır. Osmanlı tarihinin ilk dini, toplumsal ve siyasal halk ayaklanmasıdır. Şeyh Bedrettin başarısız olunca Serez’de yakalandı ve idam edildi. (1419) Müritleri Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal Ege’de ayaklandıysa da isyanlar bastırılmıştır. DÜŞÜNELİM! Bizans’ın Osmanlı şehzadelerini sık sık isyana teşvik etmesi ve desteklemesi yönetim anlayışında ki hangi nedenle beslenir? DÜŞÜNELİM! Osmanlı’nın Balkanlar’da ilerlemesini hızlandıran savaşlar hangileridir? DÜŞÜNELİM! Osmanlı’nın Batı yönünde ilerlemesinde nerelerin fetihleri dönüm noktası olmuştur? (1421-1451): Tahta ilk çıktığında Bizans’ın desteklediği iki Mustafa isyanı ile uğraşmak zorunda kalmıştır. İlki I.Mehmet döneminde de ayaklanan DÜZMECE MUSTAFA isyanıdır. İstanbul’u kuşatan Murat’a karşı ikinci isyan, yine Bizans’ın desteğiyle Kardeşi Mustafa isyanıdır. İki isyan da başarısız olmuştur. Menteşe ve Aydın beylikleri Osmanlı’ya katıldı. Germiyan Beyinin oğlu olmadığı için ülkesini vasiyeti gereği Osmanlı’ya bıraktı. Büyük oranda Anadolu Türk birliği yeniden sağlandı. Anadolu’da Karamanoğulları saldırıları sürerken Balkan uluslarından oluşan Haçlılara karşı yenilen II.Murat EDİRNE-SEGEDİN ANLAŞMASI’nı imzaladı. II. MURAT EDİRNE-SEGEDİN ANLAŞMASI! (1444) 1. Sırp krallığı yeniden kurulacak, Osmanlı’ya vergi verecek. 2. Eflak Macar himayesinde olacak, Osmanlı’ya vergi verecek. 3. Tuna nehri sınır sayılacak. 4. Taraflar on yıl süreyle birbiriyle savaşmayacak. ÖNEMLİ! Bu anlaşmadan sonra Karamanoğulları’nı yenen II.Murat oğlu II.Mehmet lehine tahttan çekilmiştir. Osmanlı tarihinde tahttan kendi isteğiyle çekilen tek padişahtır. ☺ VARNA SAVAŞI(1444): II.Murat’ın tahtı 12 yaşındaki bir çocuğa bırakmasını fırsat bilen Haçlılar anlaşmayı bozarak Osmanlı’ya saldırdı. II.Murat’ın zorla tahta geri dönmesiyle Varna’da yapılan savaşı Osmanlı kazandı. UNUTMA! Varna Zaferi ile; Balkanlarda Osmanlı varlığı pekişti, Bulgaristan yeniden Osmanlı egemenliğine girdi, Yunanistan Osmanlı egemenliğine girdi. İslam dünyasında PRESTİJ arttı. II.KOSOVA SAVAŞI(1448): Varna’nın öcünü almak isteyen Macarlar yeni bir Haçlı ordusuna öncülük ederek Osmanlı’ya saldırdı. Kosova’da bir kez daha Haçlılar ağır bir yenilgi aldılar. ÖNEMLİ! II.Kosova Zaferi ile; Balkanlardaki Osmanlı egemenliği sağlamlaştı. Haçlılar bir daha Osmanlı’ya saldırma cesaretini uzun süre gösteremediler. (II.Viyana Bozgununa kadar-1683). Haçlılar Osmanlı egemenliğini UNUTMA!Balkanlardaki Varna ve II.Kosova zaferleri Bizans’ın kabullendiler. umutlarını da tamamen bitiren savaşlardır. “MUCİZE İNSANIN KENDİSİDİR!” UNUTMA! DEVŞİRME KANUNU’nu çıkartmıştır. (Devşirme ilk olarak I.Mehmet döneminde başladı.) 26 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DÜŞÜNELİM! Fatih İstanbul’un fethinden sonra Katolik-Ortodoks birleşmesini engelleyerek Fener Rum Patrikliğini himaye etmiştir. Ayrıca Ermeniler için ayrı bir patriklik kurarak himayesi altına almıştır. Bu durumun temel sebebi nedir? YÜKSELME DEVRİ(1453-1579) PADİŞAHLAR II.Mehmet(1451/1453-1481) II.Bayezıt(1481-1512) I.Selim(1512-1520) I.Süleyman(1520-1566) Sokollu (II.SelimIII.Murat) 1566-1579 DÜŞÜNELİM! Fatih’in İstanbul’un fethinden sonra bir ferman yayınlayarak işçi, tüccar, zanaatkar ve bilim adamlarını İstanbul’a davet etmesindeki amacı ne olabilir? II.MEHMET (FATİH) 1451-1481: Babası II.Murat Fatih’e İstanbul’u fethetmek için uygun ortamı hazırlamıştı. Ankara Savaşı’nın oluşturduğu olumsuzluklar büyük oranda giderilmişti. İSTANBUL’UN FETHİ FETHİN NEDENLERİ! 1. Bizans’ın Osmanlı şehzadelerini kışkırtması. 2. Bizans’ın Haçlı seferlerine zemin hazırlaması. 3. Anadolu ve Rumeli arasında bağlantının sağlanabilmesi. 4. Bölge ticaret ve kazançlarının ele geçirilmek istenmesi. 5. Peygamberin İstanbul’un fethi ile ilgili hadisi. 6. Eski bir kültür ve yerleşim merkezi olarak önemi. YAPILAN HAZIRLIKLAR OSMANLI 1.Rumelihisarı yaptırıldı. Çanakkale’ye Kilitbahir kalesi yapıldı. 2. Büyük toplar döktürüldü (Şahi topları). 3. Balkanlardan gelebilecek tehlikeler için anlaşmalar yapıldı. 4.400 parça donanma hazırlandı. 5. Karamanoğulları ile anlaşma imzalandı. 6. Tekerlekli kuleler yapıldı. 7. Havan topları yapıldı. 8.Silivri ve Vize kaleleri alındı. 9.Mora’ya ordu gönderildi. BİZANS 1. Surlar güçlendirildi. 2. Avrupa’dan yardım istendi. 3. Grejuve denen suda yanan ateş geliştirildi. 4. Katolik ve Ortodoks mezhepleri birleştirilmeye çalışıldı. 5. Haliç’in girişine zincir gerildi. UNUTMA! Venedik’le 1479 yılında yapılan anlaşmayla; 1. Venedik Osmanlı’ya vergi verecek. 2. Osmanlı’dan aldığı toprakları geri verecek. 3. Venedik İstanbul’da bir elçi bulunduracak(Balyos) 4. Venedik vergi karşılığı serbestçe ticaretine devam edecek. ÖNEMLİ! Osmanlı tarihinde ilk ticari ayrıcalıklar Venedik’e verilmiştir. 6 Nisan’dan 29 Mayıs’a kadar 54 gün süren kuşatma sonunda Osmanlı ordusu İstanbul’a girmiştir. FETHİN SONUÇLARI TÜRK TARİHİ AÇISINDAN 1. Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğü sağlandı. 2. Deniz ticaret yolları kontrolü Osmanlı’ya geçti. 3.İstanbul başkent oldu. 4. II.Mehmet FATİH ünvanını aldı. 5. Osmanlı Yükselme devrine girdi. 6. Fener Patrikhanesinin Osmanlı’ya bağlanmasıyla Osmanlı Ortodoksların koruyucusu oldu. BALKANLAR’daki gelişmeler; Belgrad dışında Sırbistan alındı(1454-1459). Mora yarımadası fethedildi. (1460) Arnavutluk(1478) Osmanlı’ya katıldı. Eflak ve Boğdan Osmanlı egemenliğine alındı. Bosna ve Hersek tamamen egemenlik altına alındı. ANADOLU’daki gelişmeler; Amasra Cenevizlilerden alındı(1459), Trabzon Rum İmparatorluğu’na son verildi.(1461) Sinop alınarak Candaroğullarına son verildi (1461). Karamanoğulları’nın topraklarının büyük bir kısmı alındı.(1466) Doğu Anadolu’da çok güçlenen ve Osmanlı aleyhine ittifaklara girişen Uzun Hasan (Akkoyunlular) ile Otlukbeli Savaşı yapıldı ve kazanıldı. (1473) Akkoyunlular bu savaştan sonra yıkılma sürecine girdi. DENİZLER’deki gelişmeler; Denizlerde en büyük güç Venedik ve Ceneviz idi. Arnavutluk’un fethi sürecinde karada ve denizde Venedik’le mücadeleler yaşandı. Ege adalarının tamamına yakını alındı. (1463-1479) DÜNYA TARİHİ AÇISINDAN 1. Topların kullanımı Avrupa’da derebeylik rejiminin sonu oldu. 2. Bizans’lı bilim adamları İtalya’ya giderek Rönesansı başlattı. 3. Ticaret yolları Osmanlı denetimine girince Coğrafi Keşifler başladı. 4. Ortaçağ sona erdi, Yeniçağ başladı. 1478’de Kırım alındı. Böylece Karadeniz Türk gölü haline gelmiş oldu. İpek yolu Osmanlı denetimine girdi. Eflak ve Boğdan hakimiyeti pekişti. (Gedik Ahmet Paşa) 1480’de İtalya Seferi yapıldı ve Otranto kalesi alındı. İkinci sefer hazırlığında iken Fatih’in ölümüyle sefer iptal edildi. UNUTMA! Kanunname-i Ali Osman(Türk tarihinin ilk kanunları) Fatih tarafından çıkartıldı. Topkapı Sarayı yaptırıldı. Sahn-ı Seman medreseleri kuruldu. İstanbul bilim ve kültür merkezi haline geldi. Fatih “AVNİ” mahlasıyla şiirler yazdı. SORU: Mora ve Trabzon’un fethinin önemi nedir? CEVAP: Mora ve Trabzon Bizans hanedanının akrabaları tarafından yönetilmekteydi. Buraların 27 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) alınmasıyla edilmiştir. Bizans’ı canlandırma ümidi yok DÜŞÜNELİM! Fatih dönemi fetihleri göz önüne alınırsa Osmanlı’nın fetih anlayışındaki değişiklikler hangi yönde olmuştur? Çaldıran Zaferi ile; Anadolu’ya yönelik bölücü tehdit önlendi. Doğu sınırının güvenliği sağlandı. Tebriz’den Anadolu’ya gelen Küçük İpek Yolu Osmanlı kontrolüne geçti. II. BAYEZIT(1481-1512): II.Bayezıt devşirme kökenli devlet adamlarının desteği ile tahta çıktı. Türk kökenli devlet adamları ise Fatih’in küçük oğlu Cem’i destekledi. (Devşirme-Türk çekişmesi) CEM OLAYI(1481-1495): Bursa’da hükümdarlığını ilan eden Cem Bayezıt’a “Rumeli’nin hükümdarı sen ol, Anadolu’nun ben” teklifini yapmıştır. Bursa’ya yürüyen Bayezıt Cem’i yenmiştir. Cem Memluklular’a sığındı. 1482’de Anadolu’ya geçerek mücadeleye tekrar başlasa da yine kaybeden Cem Rodos Şövalyelerine sığınmak zorunda kaldı. Şövalyeler tarafından Avrupa’ya götürülen Cem Fransa ve Papalığın esiri oldu. ÖNEMLİ! İran Seferi dönüşünde TURNADAĞ SAVAŞI’nda Dulkadiroğulları beyliğine son verildi.(1515) Böylece Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmış oldu. MISIR SEFERİ(1516-1517): Dulkadiroğulları Beyliğinin Osmanlı’ya katılması üzerine OsmanlıMemluk ilişkileri düzelmemek üzere bozulmuştur. SORU: Osmanlı-Memluk ilişkilerinin bozulma nedenleri nelerdir? CEVAP: 1. Fatih döneminde ortaya çıkan Hicaz su yolları sorunu. 2. Cem olayında Memlukluların Cem’i desteklemesi. 3. Osmanlı’nın Güneydoğu Anadolu’yu topraklarına katması. 4. Bayezıt döneminde Hindistan’dan Osmanlı padişahına gönderilen hediyelere Memlukluların el koyması. 5. Memlukluların Safevilerle ittifak yapması. ÖNEMLİ! Böylece Cem olayı uluslar arası sorun haline geldi. Papalık, Venedik ve Fransa Cem’i Osmanlı aleyhine kullanmaya çalıştıysa da Cem 1495’de Nice’da öldü. UNUTMA! Cem’in Avrupa’da tutsak kaldığı süre boyunca Osmanlı Batı’da aktif bir politika izleyemedi. Fetihler durdu. Hatta Osmanlı Cem’i elinde tutması karşılığı her yıl Papaya yüklü miktarda vergi verdi. ÇALDIRAN SAVAŞI(1514); I.Selim ilk olarak Şah İsmail tehlikesini ortadan kaldırmak için harekete geçti. Van yakınlarındaki Çaldıran Ovası’nda yapılan savaşı Osmanlı kazandı. Osmanlı Tebriz’e kadar ilerledi. Fatih döneminde bozulan Osmanlı-Memluk ilişkileri bu dönemde savaşa dönüştü. (14851491) Cem olayından dolayı pasif kalınan Venedik’e karşı Cem’in ölümünden sonra savaş açıldı. İnebahtı, Modon, Mora’daki Navarin ve Koron limanları alındı. Yapılan anlaşma ile Venedikliler vergi vermeyi kabul etti. (1499-1502) Kili ve Akkerman kaleleri alınarak karadan Kırım’a bağlantı sağlandı. (Boğdan-1484) Şahkulu İsyanı; Bu dönemde İran’da yer alan Şah İsmail(Safevi devleti) Şiilik propagandası ile Anadolu’yu kendine bağlamaya çalışmıştır. Bu amaçla Anadolu’da Şahkulu (Antalya civarı) ve Nur Halife(Tokat civarı) isyanlarını başlattı. (1511-1512) UNUTMA! Yavuz Anadolu birliğinden sonra İslam birliğini de sağlamak istiyordu. Böylece siyasi gücü artacaktı. Ayrıca Mısır’ın ekonomik önemi Osmanlı’yı cezp ediyordu. Mercidabık Savaşı(1516); Halep yakınlarında yapılan savaşta Memluk Sultanı Kansu Gavri öldü. Suriye ve Filistin alındı. Ridaniye Savaşı(1517); Kahire yakınlarındaki savaşta Memluk ordusu Bir kez daha yenilerek tüm Mısır ele geçirildi. MISIR SEFERİNİN SONUÇLARI! 1. Memluk devleti yıkıldı. Suriye, Filistin, Hicaz ve Mısır Osmanlı topraklarına katıldı. Yavuz Sultan Selim; Trabzon’da sancak beyliği yaptığı sırada Safevi ve Memluk tehditlerini yakından izlemiştir. Babası II.Bayezıt’ın pasif kalması üzerine İstanbul’a yürüyerek, yeniçerilerin de desteği ile zorla tahta oturmuştur. 2. Osmanlı İslam dünyasının en büyük siyasi gücü ve lideri oldu. 3. Halifelik Osmanlı’ya geçti. Kutsal emanetler İstanbul’a getirildi. 4. Baharat Yolu Osmanlı denetimine geçti. 5. Hazine tıklım tıklım doldu☺ 6. Mali açıdan Osmanlı çok güçlendi. 7. Venedik Kıbrıs için Memluklulara ödediği vergiyi DÜŞÜNELİM! II.Bayezıt devrinin “yükselme içinde duraklama” sayılmasının nedenleri nelerdir? Osmanlı’ya vermeye başladı. 8. Doğu Akdeniz’de Osmanlı etkinliği güçlendi. I.SELİM(YAVUZ) 1512-1520: I.Selim öncelikle kardeşleri Korkut ve Ahmet’i ortadan kaldırarak tahtını sağlama aldı. DÜŞÜNELİM! Mısır’ın alınması Osmanlı devlet yapısında ne gibi değişikliklere neden olmuştur? 28 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Yine Avusturya’nın Macaristan’a saldırması üzerine Zigetvar Kalesi alındı.(1566) ÖNEMLİ! Zigetvar Seferi Kanuni’nin son seferidir. Bozoklu Celal İsyanı(1518); Yozgat’da (Bozok) devletin haksızlıklar yaptığını ileri süren Celal adlı biri isyan çıkardı. İsyan kısa sürede bastırılmıştır. 17.yy Anadolu isyanları bu adla anılmıştır. 2. OSMANLI-FRANSIZ İLİŞKİLERİ: OsmanlıFransız ilişkileri Pavye Savaşı’nda(1524) Şarlken’e esir düşen Fransuva’nun Kanuni’den yardım istemesi ile başladı. I.SÜLEYMAN(KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN) 1520-1566: Hiç erkek kardeşi olmadığı için herhangi bir taht mücadelesi olmadan tahta çıktı. Babası Yavuz kendisine siyasi, ekonomik ve askeri açıdan çok güçlü bir devlet bırakmıştır. UNUTMA! Kanuni, Şarlken’in kurmaya çalıştığı Avrupa Siyasi birliğini bozmak için Fransa’yı destekledi. Diğer yandan Coğrafi Keşifler’le önemini kaybeden Akdeniz ticaretini canlandırmak için Fransa’ya kapitülasyonlar verdi. UNUTMA! Kanuni döneminde Batıda Avusturya, Doğuda ise İran Osmanlı’nın en çok mücadele ettiği devletlerdir. Avusturya ile genel sorun Macaristan sınırları, İran ile ise yine sınır sorunlarıdır. 1535-Osmanlı-Fransız Dostluk ve Ticaret Anlaşması - Fransız gemileri Müslümanlar kadar vergi ödeyerek Osmanlı limanlarına girip çıkacak. - Osmanlı ülkesinde ölen Fransız tüccarların mallarını Fransa’ya yollanacak. - Osmanlı ülkesinde yaşayan Fransızların davalarına Fransız Konsoloslar bakacak. - Fransız-Osmanlı davalarına Osmanlı mahkemeleri bakacak ve mahkemede Fransız tercüman bulunacak. - Osmanlı vatandaşları da Fransa’da aynı ayrıcalıklardan yararlanacak. - Ayrıcalıklar hükümdarların sağlığı boyunca geçerli olacak. 3. OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ: Şah İsmail’in oğlu Şah Tahmasb’ın babası gibi Doğu Anadolu halkını tahrik etmesi ve Venedik ve Avusturya ile Osmanlı aleyhine ittifaka girmesi ilişkileri bozmuştur. İran üzerine bu dönemde üç sefer yapılmıştır. Tebriz, Bağdat, Azerbaycan, Gürcistan ve Şirvan alınmıştır. Bu seferlerin en önemlisi 1534’deki IRAKEYN seferidir. 1. BATIDAKİ GELİŞMELER: Bu dönemde Osmanlı’nın Batı’da en çok mücadele ettiği devlet Avusturya’dır. Macar kralı Layoş’un haçlıları kışkırtması, vergisini vermemesi ve gönderilen elçiyi öldürtmesi üzerine 1521 yılında BELGRAD fethedildi. ÖNEMLİ! Belgrad Osmanlı’nın Balkanlardan Orta Avrupa’ya açılan kapısı-üssü olacaktır. Macarların Belgrad’a saldırması ve Şarlken’e esir düşen Fransuva’nun Kanuni’den yardım istemesi üzerine 1526’da yapılan MOHAÇ MEYDAN SAVAŞI’nı Osmanlı kazandı. Jean Zapolya Macar kralı olarak atanarak Macaristan Osmanlı’ya bağlandı. Avusturya kralı Ferdinand’ın Macaristana’a saldırması üzerine sefere çıkan Kanuni 1529’da I.Viyana Kuşatması’nı gerçekleştirdi. Ancak hazırlıksız gelinmesi ve kış şartları nedeniyle geri dönüldü. Almanya Seferi(1532); Avusturya’nın Şarlken’in de desteğiyle yine Macaristan’a saldırması üzerine sefere çıkıldı. Almanya içlerine gelinmesine rağmen ne Ferdinand ne Şarlken Kanuni’nin karşısına çıkmadı ve geri dönüldü. İSTANBUL ANLAŞMASI(1533); Almanya seferi dönüşü İstanbul’da Avusturya elçileriyle bir anlaşma imzalandı. Buna göre; - Avusturya Arşidükü Ferdinand protokol bakımından Osmanlı sadrazamına denk sayılacak. - Ferdinand elinde kalan Macar toprakları için vergi ödeyecek. - Ferdinand Osmanlı’nın Macaristan’a atayacağı kralı tanıyacak. - Ferdinand barışı bozmadıkça anlaşma yürürlükte kalacak. AMASYA ANLAŞMASI (1555)! Bu anlaşma ile Osmanlı’nın aldığı yerleri Safevi devleti onaylamıştır. Osmanlı-İran arasında imzalanan ilk resmi anlaşmadır. 4. DENİZLERDEKİ GELİŞMELER: Kanuni dönemi Osmanlı’nın denizlerdeki de zirvesidir. Barbaros Hayrettin Paşa, Turgut Reis, Piri Reis, Seydi Ali Reis gibi önemli denizciler bu dönemde Akdeniz’i Türk gölü haline getirmiştir. 1522’de Rodos fethedildi. SORU: Rodos’un fethinin önemi nedir? CEVAP: Rodos’ta bulunan Saint Jean Şövalyeleri Müslüman hacılara ve ticaret gemilerine saldırıyordu. Böylece bunun önüne geçildi. Doğu Akdeniz egemenliği için önemli bir adım atılmış oldu. Şövalyeler buradan çıkartılarak güvenlik sağlanmış oldu. UNUTMA! İstanbul Anlaşması Avusturya ile yapılan ilk resmi anlaşmadır. Avusturya Osmanlı’nın üstünlüğünü kabul etmiştir. Avusturya’nın Macaristan’a tekrar saldırması üzerine Macaristan Budin Beylerbeyliği olarak Osmanlı ülkesine katıldı. (1541-1551) 29 1538’de Osmanlı’nın ilk büyük deniz zaferi PREVEZE DENİZ ZAFERİ haçlılara karşı Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) kazanılarak Akdeniz Türk gölü haline geldi. (Barbaros Hayrettin Paşa) 1551 Trablusgarb Fethedildi.(Turgut Reis) 1560 CERBE DENİZ ZAFERİ; Trablusgarb’ı geri almak isteyen Haçlılara karşı ikinci zafer. 1565’de Malta kuşatıldı fakat Turgut Reis’in ölmesi üzerine kuşatma kaldırıldı. 1566 Cenevizlilerden SAKIZ ADASI alındı. DON-VOLGA KANAL PROJESİ! Karadeniz’e dökülen DON nehri ile Hazar denizine dökülen VOLGA nehirlerinin birbirine en çok yaklaştığı yerde açılması planlanan kanalın çalışmaları da başlamıştı. Ruslar’ın saldırıları, Kırım Hanının yeterli desteği vermemesi ve ağır kış şartları yüzünden tamamlanamadı. Bu proje ile; 1. Rusya’nın Kafkaslarda etkinliği azaltılacak, 2. İran savaşlarından donanmadan yararlanılacak, 3. İpek Yolu’na tekrar işlerlik kazandırılacak, 4. Orta Asya Türkleriyle ilişkiler kurulacaktı. HİNT DENİZ SEFERLERİ - 1. Sefer-1538(Hadım Süleyman Paşa) - 2. Sefer-1551(Piri Reis) - 3. Sefer-1552(Murat Reis) - 4.Sefer-1553(Seydi Ali Reis) SORU: Hint Deniz Seferleri neden düzenlendi? CEVAP: Portekizlileri bölgeden çıkartarak Baharat Yolu’nu kontrol etmek. Ayrıca Gücerat Sultanlığı gibi Müslüman ülkelere yardım etmek. BAŞARISILIĞIN NEDENLERİ! 1. Osmanlı donanmalarının açık denizlere uygun olmaması. Teknik ve bilgi yetersizliği. 2. Osmanlı’nın aynı zamanda Avusturya, İran ve Akdeniz’de savaşıyor olması. 3. Bölgedeki Müslümanların Osmanlı’ya yardım etmemesi. 4. Devlet adamlarının gereken önemi vermemesi. 5. Toprak kazanma olmadığı için askerin isteksizliği. HİNT DENİZ SEFERLERİNİN SONUÇLARI! 1. Genel olarak başarısız olundu. 2. Kızıldeniz ve Basra Körfezi civarı egemenlik altına alındı. 3. Yemen ve Habeşistan Osmanlı’ya bağlandı. 4. Baharat yolu kaybedildi. SOKOLLU MEHMET PAŞA(1564/1566-1579): Kaptan_ı Deryalık, Rumeli Beylerbeyliği ve ikinci vezirlik yapan Sokollu 1565’de sadrazamlık görevine getirildi. II.Selim ve III.Murat’ın devlet işleriyle pek ilgilenmemesi nedeniyle bütün devlet işlerini yürütmüştür. 1568’de Yemen’de çıkan isyan bastırıldı. 1571’de KIBRIS fethedildi. (Venediklilerden alındı) 1571’de İNEBAHTI deniz savaşında Osmanlı haçlı donanmasına yenildi. 1574 TUNUS İspanyollardan alındı. 1578 FAS’ın koruma altına alınması. (Vadi-üs Seyl Savaşı’nda Portekizliler yenilgiye uğratılarak bölge Osmanlı hakimiyetine alındı) SÜVEYŞ KANAL PROJESİ! Sokollu’nun 1568’de ortaya attığı bu proje ile Akdeniz ve Kızıldeniz birleştirilmek istendi. Böylece Baharat Yolu tekrar Akdeniz’e yönlendirilerek ticari canlılık sağlanacaktı. Proje 1869’da Fransız şirkete verilen imtiyazla açıldı. “Ne altın, ne gümüştür benim sözüm Hakikat durağını arar gözüm Varlığı, yokluğu ben ne bilirim! Tek bildiğim varsa sevgidir özüm” 30 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) OSMANLI KÜLTÜR ve MEDENİYETİ İLTİZAM SİSTEMİ: Bir çeşit vergi toplama usulüdür. Vergi kaynakları “MÜLTEZİM” denilen kişilere açık artırma usulü ile belli bir süre kiralanır, böylece devletin nakit ihtiyacı karşılanırdı. Kanuni döneminde yaygınlaşan iltizam, başlangıçta kısa süreliğine verilmesine rağmen 17.yydan itibaren ömür boyu hale gelmiş bu da “MALİKANE SİSTEMİ”ni doğurmuştur. Böylece taşrada “ayan” ya da “eşraf” denilen güçlü aileler ortaya çıkmıştır. KAPIKULU SİSTEMİ: I. Murat döneminde oluşturulan sistem ile devletin asker ve devlet adamı ihtiyacının karşılanması amaçlanmıştır. İlk olarak PENÇİK uygulaması ile I. Murat döneminde kurulmuştur. I. Mehmet (Çelebi) döneminde DEVŞİRME ile kapıkulu ocağına asker alınmış, II. Murat ise ilk DEVŞİRME KANUNU’nu çıkartmıştır. KARŞILAŞTIRMA! Müsadere sistemi Osmanlı’da feodal düzenin ortaya çıkmasını engeller. İltizamın sürekli hale gelerek MALİKANEye dönüşmesi ise feodaliteye neden olur. BUNU BİL! Fetret Devri’nde fetihlerin durması sonucu esir alınamayınca I. Mehmet kapıkulu ocağının ihtiyacını karşılamak için devşirme uygulamasına geçmiştir. Kapıkulu sistemi II. kaldırılmıştır. (1826) Mahmut döneminde A) DEVLET YÖNETİMİ Osmanlı devleti teşkilatlanmayı genel olarak Türkiye Selçuklularını örnek alarak yapmıştır. Osmanlı devlet geleneğinin-kültürünün esasları: 1. İslam öncesi Türk kültürü 2. İslam kültürü 3. Fethedilen yerlerin kültürleridir. DİRLİK SİSTEMİ: Toprakların gelirlerinin maaş ve asker yetiştirme karşılığında devlet adamlarına ve askerlere tahsis edilmesi sistemidir. Bu sistemde mülkiyet devletin, işleme hakkı köylünün, vergiyi toplama hakkı ise tımarlı sipahinindir. I. Murat ile başlayan sistem Tanzimat devrinde kaldırılmıştır. BUNU BİL! Osmanlı’nın uzun ömürlü olmasının sırları: 1. Fethedilen yerlerin kültürünü sürdürmesi 2. İstimalat politikası (adalet-himayehoşgörü) 3. Merkeziyetçiliği güçlü tutması 4. Tek hanedan tarafından yönetilmesidir. SANCAĞA ÇIKMA SİSTEMİ: Türklerdeki egemenlik anlayışına göre hanedanın tüm erkek üyeleri yönetimde söz sahibidir. İslamiyet öncesi Türklerde tiginler(şehzadeler) “ataman, inal ya da inanç” denilen hocalarının gözetiminde boy beyliği yaparlardı. Büyük Selçuklular’da bu sistem “atabeylik” modeline dönüştürülmüş ve emirmelikler(şehzade) “atabey” denilen hocalarının gözetiminde eyalet valiliği yapmışlardır. Osmanlı’da ise şehzadeler (çelebi-efendi) “lala” denilen hocalarının gözetiminde sancak valiliği yaparak tecrübe kazanmışlardır. Osmanlı’da tarih boyunca “mutlak monarşi”, “teokrasi” ve “meşruti monarşi” yönetim modelleri görülmüştür. Osmanlı devlet teşkilatlanmasında “Kanunname-i Ali Osman” (Fatih Kanunnamesi) önemli bir yer tutar. Fatih, dönemine kadar geleneksel olarak devam eden uygulamaları kanunlaştırmış, sistemleştirmiş ve profesyonel bir düzene koymuştur. KARŞILAŞTIRMA! Büyük Selçuklular şehzadeleri büyük eyaletlerde görevlendirip, atabeylere geniş yetkiler tanımışlardır. Bu durum merkezi otoriteyi zayıflatmıştır. Osmanlı ise şehzadeleri özellikle Anadolu’daki küçük idari birimlerde görevlendirip lalaların yetkilerini kısıtlamıştır. Başlangıçtan beri uygulanan sistem Fatih’le kanunlaştırılmış, I. Ahmet’ın getirdiği “Kafes Usulü” ile kaldırılmıştır. MÜSADERE SİSTEMİ: İslam hukukuna göre halkın malvarlığına devletin el koyabilmesidir. Özellikle yüksek devlet görevlilerine karşı uygulanarak dürüst davranmaları hedeflenmiştir. Fatih döneminde yaygınlaşan sistem, Tanzimat döneminde tamamen kaldırılmıştır. DİKKAT! Müsadere ile güçlendirilmesi hedeflenmiş, gerilemiştir. merkezi otoritenin özel mülkiyet ise 31 KANUNNAME-İ ALİ OSMAN Kardeş katli yasalaşmıştır. Ülke hükümdarındır anlayışı gelmiştir. Sancağa çıkma usulü yasalaşmıştır. Padişah divan başkanlığını veziriazama bırakmıştır. Yönetimde devşirmeler ön plana çıkartılmıştır. Devlet adamlarının protokol yerleri belirlenmiştir. Saltanat işleri düzenlenmiştir. Çeşitli suçlar ve cezaları tanımlanmıştır. Çeşitli mali konular belirlenmiştir. 1. MERKEZ YÖNETİMİ Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) VERASET SİSTEMİ: Başlangıçta “ülke hanedanın ortak malıdır” anlayışı devam etmiştir. I. Murat (Hüdavendigar) “ülke hükümdar ve oğullarınındır” anlayışını getirmiştir. SARAY GÖREVLİLERİ Padişah hocası Hekimbaşı Doktor Kehhalbaşı Göz hekimi Cerrahbaşı Doktor Müneccimbaşı Takvim, imsakiye hazırlayan. Astroloji ve kehanet işleri. Hünkar imamı Padişah imamı Arpa emini Padişah ahırının en üst düzey görevlisi. Matbah emini Saray mutfağını hesabını tutan. Darphane emini Para basma işlerine bakan görevli. Kağıt emini Sarayın yazışma işlerini gören görevli. Emir-i Alem Sancağı taşıyan ve koruyan görevli. Kapıcıbaşı Saray kapılarını bekleyenlerin başı. Kapıcılar Divanda bulunup ayakta kethüdası hizmet veren görevli. Çavuşbaşı Divan çavuşlarının amiri. Şikar ağaları Çakırcıbaşı, Şahincibaşı, Atmacacıbaşı, Emir-i Ahur, Yeniçeri Ağası, Cebecibaşı, Topçubaşı, Arabacıbaşı Altı Bölük Kapıkulu Süvarileri Ağaları Baltacılar Hareme girme imtiyazına sahip, has oda vs. gibi bölümlerde hizmet erleri. Hizmet bölükleri Çamaşırcı, Aşçı, Ekmekçi, Terzi, Hattatlar, Hakkaklar(Ahşap oyma, gravür sanatçısı) Kuyumcular, Demirciler, Silahcılar Müteferrikalar Peykler(Hızlı haberleşmeyi sağlar) Solaklar(Padişahın muhafızları) Şatırlar(Peyklere benzer görevleri), Mehterler, Sakalar, ÖNEMLİ! I. Murat kardeşleri İbrahim ve halil’i öldürterek “kardeş katli”ni fiilen başlatmıştır. II. Mehmet, “ülke padişahındır” anlayışını getirmiştir. I. Ahmet , “ekber ve erşed sistemi ile kafes usulü”nü getirmiştir. ÖNEMLİ! Ekber ve erşed sistemi ile Türk tarihinde ilk kez verasetteki belirsizlik ortadan kalkmıştır. Ayrıca bu sistemle kardeş katlinin önlenmesi de amaçlanmıştır. Kafes usulü ile şehzadeler kontrol altında tutulmuş, böylece isyan etmeleri önlenmiş ancak tecrübesiz padişahların ortaya çıkmasına neden olmuştur. DİKKAT! Veraset sisteminde değişikliklerin hepsi genel olarak yönetimi güçlendirmeye yöneliktir. yapılan merkezi SARAY: İlk Türk-İslam devletlerinde ve Osmanlı’da merkez yönetim yeri saraydır. Osmanlı’nın ilk sarayı Orhan Bey döneminde Bursa’da yapılan “Bey Sarayı”dır. I. Murat döneminde “Edirne Sarayı” yaptırılmıştır. II. Mehmet döneminde “Topkapı Sarayı” yapılarak 19.yy ortalarına kadar, en uzun süre yönetim yeri olarak kullanılmıştır. 19.yy da Dolmabahçe, Çırağan ve Yıldız sarayları yönetim yeri olarak kullanılmıştır. DİKKAT! Beylerbeyi Sarayı hiçbir zaman yönetim yeri olmamış, devlet konukevi gibi kullanılmıştır. TOPKAPI SARAYI BİRUN ENDERUN Dış bölüm. Babı İç bölüm. Humayun kapısı Taht odası, giriştir. Resmi işler kutsal görüşülür. Divan emanetler ve “Kubbealtı” denen saray okulu yerde toplanır. (Enderun) bulunur. Babüssaade kapısı Enderuna bağlar. HAREM Hükümdarı n ailesi yaşar ve saray kadınları eğitim görür. UNUTMA! Enderun(saray okulu) ilk olarak I. Murat tarafından Edirne Sarayı’nda kurulmuş, II. Murat kurumsallaştırmış, II. Mehmet döneminde Topkapı sarayının hem iç bölümünün adı olmuş, hem de profesyonel bir okula dönüştürülmüştür. Buradan devlet adamı, komutan ve sanatkarlar yetişmiştir. 32 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) VEZİRİAZAM Padişah yetkisini Allah adına kullanır. Bu durum “kut” anlayışının yansımasıdır. Mutlak monark olup, son karar merciidir. Yasama, yürütme ve yargı erklerini elinde bulundurur. Ancak Bu erklerin kullanımını diğer görevlilere dağıtır. Tüm atamalarda yetkilidir. Ancak bu gücünü de diğer görevlilere dağıtmıştır. Şeyhülislam ve sadrazam atamalarını ise hiçbir dönem başka bir görevliye bırakmadan doğrudan yapmıştır. Padişahın emir ve buyruklarına “ferman”, atama belgelerine ise “berat” denir. KAZASKER UNVANLAR Bey Gazi Hüdavendigar Han Hakan Sultan Padişah Humayun Hünkar Halife DEFTERDAR SEMBOLLER Hutbe Para Nevbet Sancak ve tuğ Hilat Menşur Taht VEZİRLER PADİŞAH PADİŞAH YENİÇERİ AĞASI NİŞANCI DİVAN-I HUMAYUN: Osmanlı’da divanın kurucusu Orhan Bey’dir. Divan I. Murat döneminde sürekli hale getirilmiştir. Sarayda toplanır. Topkapı Sarayı’nda birunun “Kubbealtı” denilen bölümünde toplanmıştır. 14 ve 15.yyda Cuma hariç her gün, 16.yyda haftada dört gün, 17.yyda haftada iki gün, 18.yyda nadiren, törensel toplanmıştır. II. Mahmut divanı kaldırmıştır. REİSÜLKÜTTAP KAPTAN-I DERYA YÖNETİCİ ZÜMRE SEYFİYE İLMİYE KALEMİYE Veziriazam Kazasker Defterdar Şeyhülisla Nişancı Vezirler m Kaptan-ı Derya Reisülküttap Yeniçeri Ağası Kadı Katipler Müderris Beylerbeyi Vergi eminleri Hekim Sancakbeyi Nakibu-l Subaşı Eşraf Kapıkulu İmam askerleri Müezzin Tımarlı sipahiler ŞEYHÜLİSLAM BUNU BİL! Divan kararları MÜHİMME, AHKAM, TAHVİL, RUUS, NAME ve AHİDNAME defterlerine kaydedilerek defterhanede saklanır. BUNU BİL! Divanda defterler; BEYLİKÇİ, AMEDİ, RUUS ve TAHVİL KALEMLERİ denen dairelerde kaydedilirdi. 33 DİVAN-I HUMAYUN ÜYELERİ Kuruluş devrinde BAŞKAN. Padişah başkan iken divan bir karar alma organıdır, daha sonra danışma kuruluna dönüşmüştür. II. Mehmet’den itibaren BAŞKAN. Mutlak vekil, İdari ve örfi işlerden sorumlu, Serdar-ı Ekrem Padişah mührünü taşır. Veziriazamın yardımcıları, Üst rütbeli komutan, Sayıları 3-7 arası değişir, Sancakbeyi, beylerbeyi ve Rumeli beylerbeyi görevlerinden sonra vezir olunur. Adalet ve eğitim bakanı, Divanda büyük davalara bakar, Kadı ve müderris atamalarını yapar, Kadı kararlarının temyiz makamı, Türk soyundan olması esastır. Maliye bakanı, hazineyi yönetir, RUZNAMÇE KALEMİ (Gelirlerin kaydedildiği defter) defterdara bağlı, Bütçeyi yapar. Name, berat ve fermanlara tuğra çeker, İç ve dış yazışmaları yapar, Toprak kayıtlarını tutar, Örfi kanunların hazırlanmasında ve arazi davalarında bilirkişidir. Yükselme döneminden itibaren üye oldu, Rütbesi vezir ise divana katılır. İstanbul’un güvenliğinden sorumludur. Kanuni döneminde önem kazandı ve divan üyesi oldu, Rütbesi vezir ise İstanbul’da bulunduğunda divana katılır. Başlangıçta Nişancıya bağlıdır. Katiplerin reisidir, 17.yydan itibaren, diplomasinin önem kazanmasıyla dış işleri sorumlusu olarak divan üyesi oldu. Asli üye değildir, Gerektiğinde görüşü alınır, Kararların dine uygunluğunu denetler, Kanuni döneminden itibaren protokolde sadrazama denk olmuştur. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) ÖZERK HÜKÜMET ve BEYLİKLER DİĞER DİVANLAR İkindi Divanı: Divan-ı Humayunda bitmeyen işler sadrazam konağında görüşülürdü. Çarşamba Divanı: Sadrazam konağında İstanbul meseleleri görüşülürdü. Cuma Divanı: Sadrazam konağında, Kazasker başkanlığında şer-i ve örf-i davalar görülürdü. Sefer Divanı: Düzenlenecek seferler öncesinde toplanırdı. Ulufe Divanı: Yeniçeri maaşlarının dağıtımı için toplanırdı. Galebe Divanı: Elçi kabulünde toplanan, elçiler ve yabancı devlet adamlarının katılımıyla yeniçeri maaşlarının da dağıtıldığı divan. Ayak Divanı: Olağanüstü durumlarda padişahın halk ve askerle görüştüğü divandır. At Divanı: Sefer sırasında at üstünde yapılan divandır. 2. MEMLEKET(TAŞRA) YÖNETİMİ Osmanlı Devleti taşra teşkilatında genel olarak Anadolu Selçuklu Devleti’ni örnek almıştır. BİRİM YÖNETİCİ GÜVENLİK ADALET Beylerbeyi Subaşı Kadı Sancak Sancakbeyi Subaşı Kadı Kaza Kadı Subaşı Kadı Köy Köy Kethüdası Yiğitbaşı Kadı Naibi Beylerbe yliği (Eyalet) İçişlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı’ya bağlı Yöneticileri o bölgeden seçilir. Farklı statüleri vardı. Fatih döneminden itibaren oluştu. Eflak (vergi ve asker verir) Boğdan (vergi ve asker verir) Erdel (vergi ve asker verir) Kırım (asker ) Hicaz (vergiasker vermez) NOTLAR! İlk eyalet I. Murat döneminde oluşturulan Rumeli Beylerbeyliği’dir. Rumeli beylerbeyliğinin protokol üstünlüğü vardır. Anadolu Beylerbeyliği Yıldırım Bayezıt döneminde kurulmuştur. PAŞA SANCAĞI; beylerbeyliğinin merkezi konumunda olup beylerbeyinin oturduğu sancaktır. Rumeli Beylerbeyliğinin paşa sancağı MANASTIR, Anadolu Beylerbeyliğinin paşa sancağı KÜTAHYA’dır. Eflak-Boğdan beylerine VOYVODA denir. Kırım yöneticileri Cengiz Han soyundan gelen HAN-GİRAY denen yöneticilerdir. Erdel valiliğini Macar PRENSler yapar. Mısır valilerine HİDİV denir. Taşrada güvenlik amiri SUBAŞI olmakla birlikte, her tımarlı sipahi bölgesinde güvenliği sağlamaktan sorumludur. Taşradaki kadılar yerel yöneticilere bağlı olmayıp, doğrudan merkezdeki Kazaskere bağlıdır. Bu durum “yargı bağımsızlığı”nı sağlar. Taşrada ayrıca; muhtesip, ulak, kapan emini, gümrük emini, bac emini ve beytülmal emini gibi görevliler bulunur. İSTANBUL YÖNETİMİ SALYANESİZ (YILLIKSIZ) SALYANELİ (YILLIKLI) MERKEZE BAĞLI EYALETLER BUNU BİL! 1864 Vilayet Nizamnamesi ile eyalet sisteminden vilayet sistemine geçilmiştir. Birimler vilayet, liva(sancak), kaza ve köy olarak belirlenmiştir. 1871’de köy ile kaza arasına nahiye birimi eklenmiştir. Dirlik uygulanırdı. Genelde merkeze yakın eyaletlerdir. Rumeli, Anadolu Erzurum, Sivas Musul, Bağdat Bosna, Budin Karaman Dirlik uygulanmazdı. Gelirler iltizamla toplanır ve görevlilerin maaşı alındıktan sonra merkeze gönderilirdi. Mısır, Habeş Yemen, Tunus Trablusgarp Cezayir İstanbul’un genel sorumlusu SADRAZAM idi. Sadrazam olmadığı zaman SADARET KAYMAKAMI yerine bakardı. İstanbul’un en yüksek mülki amiri (vali) TAHT KADISI idi. Güvenlikten YENİÇERİ AĞASI sorumluydu. Belediye işlerine ŞEHREMİNİ bakardı. İmar işlerinden MİMARBAŞI sorumluydu. DİKKAT! Mimarbaşı aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin en yüksek imar işleri sorumlusuydu. Çarşı ve pazarlardan MUHTESİP sorumluydu. Gece güvenliğinden ASESBAŞI sorumluydu. DİKKAT! İstanbul’da görevli memurlar protokol üstünlüğe sahiptir. 34 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 3. TOPRAK YÖNETİMİ OSMANLI TOPRAK SİSTEMİ MÜLK ARAZİ MİRİ ARAZİ ÖŞRİ DÜŞÜNELİM! Has ve zeametlerin kullanım hakkı neden görev süresiyle sınırlandırılmış olabilir? HARAC Dirlik sahibinin görevleri: 1. Askerleriyle savaşa katılmak, 2. Asker beslemek, 3. Reayanın toprağı işlemesini sağlamak, 4. Yeni toprakları üretime açmak, 5. Bölgede asayişi sağlamak, 6. Vergi toplamak, 7. Üretimi artıracak tedbirler almak, 8. Bölgesini imar etmek. Dirlik sisteminin faydaları: 1. Hazineden doğrudan para harcamadan asker yetiştirmek, 2. Hazineden doğrudan para harcanmadan maaşların ödenmesi, 3. Üretimde sürekliliğin sağlanması, 4. Bölgede devlet otoritesinin sağlanması, 5. Güvenliğin sağlanması, 6. Vergilerin, vergi memuru olmadan toplanması ve yerinde kullanılması, 7. Bayındırlığın sağlanması. Osmanlı’da toprak kayıtları NİŞANCI tarafından TAHRİR DEFTERLERİne kaydedilirdi. Toprak davalarında bilirkişiliği de nişancı yapardı. VAKIF: Geliri sosyal, dini ve eğitim kurumlarına ayrılan arazidir. Satılamaz, devredilemez ve miras bırakılamaz. Vakıfların denetimini kadılar yapar. YURTLUK: Geliri sınır boylarındaki akıncı ve kale muhafızlarına ayrılır. Bu sayede sınırlar boş kalmaz ve güvenliği sağlanır. OCAKLIK: Geliri tersane giderlerine ve kale komutanlarına ayrılır. PAŞMAKLIK: Geliri padişah sahipleri her 5 bin akçede, tımar sahipleri her 3 bin akçede bir cebelü yetiştirmeliydi. Has ve zeametler görev süresince, tımarlar ömür boyu verilirdi. Hatta şartlara uymak kaydıyla tımarların işleme hakkı miras bırakılabilirdi. hanım ve MALİKANE: Fethedilen yerlerden bazı devlet adamı ve komutanlara ödül olarak verilen topraklardır. MUKATAA: Geliri doğrudan hazineye ayrılan topraklardır. Vergisi iltizamla toplanır. Böylece hazineye sürekli para girişi sağlanır. ARPALIK: Bazı yöneticilere ek gelir veya emeklilik karşılığı verilen topraklardır. 4. ORDU ve DONANMA METRUK: Terk edilmiş, halkın ortak kullandığı arazilerdir. Harman yeri, pazar yeri gibi. DİRLİK: Geliri hizmetleri karşılığı devlet adamları, memurlar ve askerlere maaş karşılığı verilen topraklardır. HAS Geliri 100bin akçeden fazla olup üst düzey görevlilere verilir. Padişah, şehzade, divan üyeleri, beylerbeyi, sancakbeyi gibi. ZEAMET Geliri 20100bin akçe arası olup orta düzey görevlilere verilir. Subaşı, kadı gibi. NOTLAR! Osman Bey döneminde düzenli ordu yoktu. İlk fetihleri aşiret kuvvetleri yaptı. Orhan Bey ilk düzenli orduyu “yaya ve müsellemler” adıyla kurdu. I. Murat zamanında Kapıkulu ordusu kuruldu ve ilk olarak “pençik” usulüyle asker sağlandı. OSMANLI ORDUSU TIMAR Geliri 3-20 bin akçe arası olup asker ve memurlara verilir. 1. EŞKİNCİ: Askerlere. 2. MUSTAHFAZ: İmam, hatip ve müezzinlere. 3. HİZMET: Saray hizmetkarları ve katiplere. KAPIKULU ORDUSU PİYADE EYALET ORDUSU SÜVARİ 1.Acemiler 2.Yeniçeriler 3.Cebeciler 4. Topçular 5. Top Arabacıları 6. Humbaracılar 7. Lağımcılar 8. Bostancılar Dirlik sisteminin mali, idari, askeri, tarım ve güvenlik boyutu vardır. Dirlik sisteminde CEBELÜ (atlı-Türk asker) yetiştirme zorunluluğu vardır. Has ve zeamet 35 1. Tımarlı sipahiler 2. Akıncılar BAĞLI KUVVETL ER Bağlı beylik, 1.Sipahiler 3.Gönüllüler devlet 2.Silahtarlar 4.Beşliler askerleri. 3.Ulufeciler 5.Azaplar 4.Garipler 6.Yayalar 7.Müsellemler 8.Deliler 9.Sakalar 10. Kale Muhafızları Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) KAPIKULU ORDUSU: Merkez ordusu olarak da adlandırılır. Pençik ve devşirme usulleriyle oluşturulan ordudur. PİYADELER 1. Acemi Oğlanlar Ocağı: İlk eğitimin verildiği ocaktır. Buradan ayrıca Enderun’a öğrenci seçilirdi. 2. Yeniçeri Ocağı: Savaşta merkezde bulunur. Komutanı yeniçeri ağasıdır. Yeniçeri Ocağındaki askerlere “orta bölükleri” denir. 3. Cebeci Ocağı: Silah bakım, onarım ve korunması işlerini yaparlar. 4. Topçu Ocağı: Top dökmek ve topları kullanmak için kurulmuştur. I. Murat döneminde kurulmuştur. 5. Top Arabacıları Ocağı: Topların naklini ve nakil için gerekli top arabalarını yaparlar. 6. Humbaracı Ocağı: Havan topu, el bombası yapar ve kullanırlar. 7. Lağımcı Ocağı: Kale kuşatmalarında surları yıkıp köprü yapan teknik bir sınıftır. 8. Bostancılar: Saray ve köşklerin korumasını yaparlar. 6. Yayalar: Ordunun geri hizmetinde bulunurlar. Yolları açarlar ve köprüleri tamir ederler. 7. Müsellemler: Ordunun geri hizmetinde bulunurlar. Yolları açarlar ve köprüleri tamir ederler. 8. Deliler: Sınırları koruyan hafif süvari birliklerdir. Cesaretlerinden dolayı bu ismi alırlar. 9. Sakalar: Ordunun su ihtiyacını karşılarlar. 10. Kale Muhafızları: Kaleleri korurlar. DİKKAT! Akıncılar, Azaplar, Beşliler, Deliler(Serhat Kulu), Gönüllüler, Yaya ve Müsellemler, Sakalar ve Bostancılar YARDIMCI KUVVET olarak da adlandırılır. BUNU BİL! Osmanlı’da geri hizmetlerde; 1. Turnalar-Atarlar(Ordunun haberleşmesini sağlar) 2. Yörükler 3. Derbençiler-Menzilciler-Köprücüler 4. Cerahorlar(Ordunun araç gereçlerini nakleden hrıstiyan askerler) 5. Mortolozlar(Geçitleri koruyan hıristıyan askerler) 6. Voynuklar(Ordunun atlarına bakan Hrıstıyan askerler) de bulunur. SÜVARİLER 1. Sipahiler: Savaş sırasında padişahın çadırını korurlar. 2. Silahtarlar: Savaş sırasında padişahın çadırını korurlar. 3. Sağ Ulufeciler: Savaş sırasında sancak ve bayrakları korurlar. 4. Sol Ulufeciler: Savaş sırasında sancak ve bayrakları korurlar. 5. Sağ Garipler: Savaş sırasında savaş araç gereçlerini ve hazineyi korurlar. 6. Sol Garipler: Savaş sırasında savaş araç gereçlerini ve hazineyi korurlar. DONANMA: Osmanlı Devleti ilk donanmasına Karesi Beyliği’ni ele geçirince sahip olmuştur. Karesi, Aydın, Menteşe, Saruhan, Hamit ve Candaroğulları beyliklerinin alınması Osmanlı donanmasına katkı sağlamıştır. Donanmanın başında “KAPTAN-I DERYA” bulunur. Donanma askerlerine “levent” denir. Osmanlı Devleti’nin donanma olarak en parlak dönemi XVI.yüzyıldır. Piri Reis, Seydi Ali Reis, Salih Reis, Hızır Reis, Murat Reis, Turgut Reis gibi önemli denizciler bu dönemde yetişmiştir. İlk tersaneler Karamürsel ve Edincik’te açılmıştır. İlk büyük tersane Gelibolu’da Yıldırım Bayezıt tarafından kurulmuştur. En büyük tersane ise Fatih’in kurduğu Haliç tersanesidir. Rusçuk, Süveyş, Sinop, İzmit ve Basra’da da tersaneler açılmıştır. Kullanılan gemiler; çektiri, Karamürsel, kalite, kadırga ve mavna adlarını alır. BUNU BİL! Süvariler sınıfı içindeki tüm askerlere “altı bölük halkı” denir. DİKKAT! Kapıkulu askerleri üç ayda bir “ulufe” denilen maaş alırlar. Bu askerlerin başka işle uğraşmaları ve emekli olana kadar evlenmeleri yasaktır. EYALET ORDUSU: Ordunun en kalabalık bölümüdür. Taşrada bulunur. 1. Tımarlı Sipahiler: Eyalet ordusunun en önemli kısmıdır. Maaşları dirliklerden karşılanır. 2. Akıncılar: sınır ve uçlarda bulunurlar. Atlı birliklerdir. Keşif ve yıpratma savaşları yaparlar. 3. Gönüllüler: Sınır şehir ve kasabalarını korurlar. Sınırlarda halkın içinden gönüllülük esasına seçilirler. 4. Beşliler: sınır boylarında bulunur ve kaleleri korurlar. Beş aileden bir kişi alındığı için bu ismi alırlar. 5. Azaplar: Bekar erkeklerden oluşur, savaşta yeniçerinin önünü açarlar. 5. OSMANLI’DA SOSYAL HAYAT ve TOPLUM YAPISI 36 Osmanlı’da yönetilenlere “reaya ya da tebaa” denir. Reaya; “üretim yapan ve vergi veren halk” anlamına gelir. Tebaa; “bir devlete tabi olan halk” anlamına gelir. Osmanlı’da dahil Türk toplumunda doğuştan gelen ve birbirine geçişi kabul etmeyen sınıflaşma görülmez. Toplum görev ayrımına dayalı olarak yönetenler ve yönetilenler şeklinde ayrılır. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 6. OSMANLI’DA HUKUK Toplum yerleşim durumuna göre; şehirliler, köylüler ve konar-göçerler(Yörükler) olarak üçe ayrılırdı. BUNU BİL! Osmanlı Devleti konar-göçerleri yerleşik yaşama geçirmeye çalışmıştır. Bunun sebepleri; düzenli vergi ve asker toplamak, tarım alanlarını genişletmek ve göçebelerle yerleşikler arasındaki çatışmaları önlemektir. OSMANLI HUKUKU ŞER-İ HUKUK Kur’an, Hadis, Sünnet ve Fıkıh’a dayanır. Müslümanlara uygulanır. Kadılar uygular. Genel olarak medeni hukuk alanında uygulanır. OSMANLI TOPLUMU YÖNETENLER YÖNETİLENLER (ASKERİYE) (REAYA) MÜSLÜMANLAR GAYRIMÜSLİMLER Hanedan Çiftçiler (Zımmiler) Seyfiye Tüccarlar (Azınlıklar) İlmiye Esnaflar Hristiyanlar Kalemiye Zanaatkarlar Museviler Göçebeler NOTLAR! Yönetenler üretim yapmaz, vergi vermez; yönetilenler ise üretim yapar, vergi verir. Toplumun ülke içinde; köyden şehre-şehirden köye veya bölgeden bölgeye göçmesi ve yerleşmesine “yatay hareketlilik” denir. Toplum içinde yönetici sınıftan yönetilen sınıfa veya yönetilen sınıftan yönetici sınıfa geçişlere “dikey hareketlilik” denir. Osmanlı’da çok eşlilik serbest ancak genel olarak tek eşlilik görülürdü. Ataerkil aile yapısı hakimdi. OSMANLI MİLLET SİSTEMİ: Din esaslıdır. Bu sisteme göre toplum Müslümanlar ve gayrımüslimler (zımmiler) şeklinde ayrılır. Vergi, askerlik ve memurluk işleri bu sisteme göre düzenlenir. 1. Gayrımüslimler daha çok vergi verir. 2. Gayrımüslimler askerlik yapmaz, cizye vergisi verir. (Tanzimat Fermanı’na kadar) 3. Gayrımüslimler memur olamaz. (Islahat Fermanı’na kadar) ÖRF-İ HUKUK Gelenekler, divan kararları ve padişah buyruklarına dayanır. Nişancı hazırlanmasından sorumludur. Kanunname gücü veren padişahtır. Genel olarak idarede kullanılır. Kadılar uygular. KAZASKER: Eğitim ve Adalet işlerinden sorumludur. Padişah adına kadı ve müderris tayinlerini yapar. Aynı zamanda kadı kararlarının düzeltilmesi de (temyiz) görevidir. Divanda büyük davalara bakar. DİKKAT! Osmanlı’da yatay ve dikey hareketlilik görülür. Osmanlı hukuk sistemi Anadolu Selçuklu Devleti örnek alınarak geliştirilmiştir. Ayrıca Osmanlı hukuk sisteminin oluşmasında; eski Türk gelenekleri, İslam gelenekleri ve fethedilen yerlerin bazı uygulamaları da etkili olmuştur. KADI: Taşrada hukuk işlerinden sorumludur. Şer-i mahkemelerin başında bulunur. Hukuk dışında; idari, askeri, ekonomik alanlarda da görevleri vardır. Görevleri: 1. Bulunduğu yerin asayişinin denetimi, 2. Vakıfların denetlenmesi 3. Vergilerin toplanarak hazineye aktarılması 4. Kazalarda belediye işlerini yürütmek 5. Miras, ticaret ve nikah işlemleri yapmak 6. Noterlik 7. Sefere çıkan ordunun geçeceği bölgelerde ihtiyaçlarını karşılanması için hazırlık yapmak. EHL-İ VUKUF: Kadıların mahkemelerdeki yardımcılarına denir. Bir bakıma jüri üyeleridir. TOPRAK KADILIĞI: Her eyalet ve sancakta bulunan, sadece toprak davalarına bakan “seyyar kadılık”lardır. TAHT KADISI: İstanbul kadısıdır. Protokol bakımından en üstün kadıdır. MEVLEVİYET KADILIĞI: Büyük şehirlerin kadılarına denir. Taht kadısı(İstanbul), Haremeyn (Hicaz), Bursa, Edirne, Şam, Kahire ve Kudüs kadılıklarıdır. CUMA DİVANI: Hukuk işlerinin görüldüğü divandır. DİKKAT! Memur olmanın şartları: 1. Müslüman olmak, 2. Erkek olmak, 3. Türkçe bilmek, 4. Padişaha tam bağlı olmak, 5. Görevi en iyi şekilde yapmak. UNUTMA! Memur ya da asker olma şartlarında “Türk olmak” yer almaz. Sadece Kazasker ve cebelüler Türklerden seçilirdi. Diğer görevlilerin Türk olma zorunluluğu yoktur. 37 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DİKKAT! Divan-ı Humayun en üst mahkemedir ve kararları kesindir. Temyiz mahkemesi özelliği de gösterir. BUNU BİL! Osmanlı’da mahkemeler: 1. Şer-i mahkemeler 2. Cemaat mahkemeleri 3. Konsolosluk mahkemeleri 4. Nizamiye (Batı tarzı) mahkemeleri-19.yy teşkilatıdır. Şehir hayatının düzenlenmesinde etkilidir. Her loncanın başında bir şeyh bulunur. FAALİYETLERİ: 1. Meslek eğitimi verir. 2. Üretimi ve fiyatları kontrol altında tutar. 3. Üreticiyi, tüketiciyi ve yoksulları korur. 4. Zararlı rekabeti önler. 5. GEDİK; İşyeri açma izni (ruhsat) verir. 6. NARH; fiyat belirler. 7. İCAZET; ustalık belgesi verir. 8. Üretici ile hükümet arasındaki ilişkileri düzenler. 9. Ürünlerin kalitesini kontrol eder. 10.Üreticinin zararını karşılar, kredi verir. HİRFET: Lonca teşkilatı içindeki her bir meslek grubuna verilen addır. PÜF NOKTASI! Şeyhülislam bir hukukçu değildir. Yargılama ve atama yetkisi yoktur. Ancak 16.yydan itibaren güçlenince “mevleviyet kadılarının” tayininde etkili olmuştur. Şeyhülislamın hukuk alanında sadece “İFTA” denilen görüş bildirme yetkisi vardır. NOTLAR! ŞEYH Gayrımüslimlere tanınan ticari ve hukuki ayrıcalıklar 19.yydan itibaren onların bağımsızlık yönünde hareket etmelerinde etkili olmuştur. Örf-i hukukun Şer-i kurallara ters düşmemesi esastır. Osmanlı’da ilk kanunname KANUNNAME-İ ALİ OSMAN (Fatih Kanunnamesi) II. Mehmet tarafından yapılmıştır. Osmanlı mahkemelerinde verilen kararlar “ŞERİYE SİCİLLERİ” ne kaydedilirdi. KETHÜDA YİĞİTBAŞI NAKİB İki kişidir. Malların kalite ve fiyatını belirleyen bilirkişidir. Üye kabul eder. DİKKAT! Lonca yönetiminde doğrudan olmamakla birlikte; KADI: Esnaf arasındaki anlaşmazlıkları çözer, lonca yönetimini onaylar. MUHTESİB: Zabıta görevi görür. PÜF NOKTASI: Loncalar şehir hayatı ile ilgili olup, şehirler ve ülkeler arası ticaret veya ticari kurumlar ile ilgisi yoktur. Yani kervansaray, menzil ve derbent teşkilatları ile mekkari taifesi loncalardan ayrı düşünülmelidir. Osmanlı Devleti ticareti geliştirmek için: 1. Şehirlerde bedesten (kapalı çarşı), arasta (açık çarşı), han, kapan hanı (toptan hanları), yol üzerlerinde de kervansaraylar gibi eserler inşa etmişlerdir. 2. MENZİL TEŞKİLATI; yol ağı üzerinde bir nevi posta ve haberleşme işlerini yürüten teşkilattır. Ticaretin hızlı ve güvenli yapılmasını sağlar. (Askeri açıdan da önemlidir.) 3. DERBENT TEŞKİLATI; Geçit ve yolların kolların korumasını yapan teşkilattır. (Askeri açıdan da önemlidir.) 4. MEKKARİ TAİFESİ: Osmanlı’da taşımacılığı meslek edinen zümredir. Osmanlı’da tüccara “taciri mütemekkin” denir. Osmanlı Karadeniz’e egemen olarak ipek yolunun batısından ve Tebriz’den Anadolu’ya doğru uzanan “Küçük İpek Yolu”ndan, Mısır’a hakim olarak Baharat Yolundan faydalanmıştır. İAŞECİLİK(FAYDACILIK): Osmanlı ekonomisinin temel ilkelerinden biri olup “halkın ihtiyacı doğrultusunda piyasada yeterli miktarda ve kalitede ürün bulundurmaktır”. GELENEKÇİLİK: Ekonomi alanında yeni bir uygulama yaparken eskiyi korumak ve bozmamak, eskiye bağlı kalma ilkesidir. FİSKALİZM: Hazinenin gelirlerini her zaman üst düzeyde tutmak ilkesidir. UNUTMA! Osmanlı ekonomisinin temeli “küçük üreticilik”e dayanır. ŞEHİR -Küçük sanayi (dokuma ve deri sanayi öne çıkar) -Esnaflık zanaatkarlık Loncayı temsil eder, hükümetle ilişkileri düzenler. Disiplin işlerine bakar, esnafa hammadde dağıtımını yapar. Esnafla şeyh arasında aracıdır. EHL-İ HİBRE 7. OSMANLI’DA EKONOMİ VE MALİYE KÖY -Tarım Hayvancılık LONCADAKİ GÖREVLİLER Törenleri yönetir, cezaları uygular. Lider. KONAR-GÖÇER -Hayvancılık (Bursa-ipek, Ankara-tiftik, Selanik-çuha, Bulgaristan-aba üretimine yönelik hayvancılık) LONCA TEŞKİLATI: Dini temelli meslek örgütlenmesidir. Anadolu Selçuklularındaki Ahi 38 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) OSMANLI’DA VERGİLER OSMANLI DEVLETİ GELİRLER GİDERLER Vergiler Gümrük gelirleri Ganimetlerin 1/5’i Tuzla, orman, maden gelirleri Hediye ve bağışlar Bağlı devlet vergileri Savaş tazminatları ŞER’İ VERGİLER (TEKALİF-İ ŞERİYYE) ÖŞÜR Müslümandan alınan ürün vergisi. HARAÇ Gayrımüslimden alınan ürün vergisi. CİZYE Gayrımüslimden alınan askerlik Maaş (ulufe) Ulema maaşları Emekli ödemeleri Ordu ve donanma harcamaları Bayındırlık ve imar giderleri Cülus bahşişi Saray masrafları Ödenen savaş tazminatları Çift resmi İspenç Ağnam Ağıl Resmi Çift Bozan İhtisap Resmi İltizam vergisi PARA: Osmanlı’da ilk para Osman Bey döneminde bastırılan bakır akçe (sikke)dir. Ancak bu dönemde tam ekonomik bağımsızlık sağlanamamış, İlhanlı ve Anadolu Selçuklu paraları da kullanılmaya devam etmiştir. Gümüş Akçe Orhan Bey döneminde basılmış ve ekonomik bağımsızlık da sağlanmıştır. Sultani ya da Osmanlı Lirası da denilen altın para Fatih Sultan Mehmet döneminde bastırılmıştır. Osmanlı’da madeni paralara; sikke, akçe, sultani, pul, mangır, metalik, kuruş ve mecidiye gibi isimler verilmiştir. Kağıt para “Kaime-i nakdiye-i mutebere” (kaime) 1840’da Abdülmecid döneminde bastırılmıştır. Osmanlı’da beşlik ve altılık gibi savaş giderlerini karşılamak için dönemlik paralar da basılmıştır. vergisi. Müslümandan alınan arazi vergisi. Gayrımüslimden alınan arazi vergisi. Koyun-keçi üzerinden alınan vergi. Sipahinin yaptığı ağıl için alınır. Toprağı sebepsiz 3 yıl üst üste boş bırakan köylüden alınır. Pazar ve panayır esnafından alınır. Devlet gelirlerini kiralayanlardan alınır. Otlak, yaylak vergileri Madengümrük Tapu vergisi Dirlik topraklarında hayvan otlatanlardan alınır. Geçit vergisi İstanbul dışındaki sürülerin İstanbul’a sevkinde geçilen geçitler için alınır. Çiftlik karşılığında alınır. Çift hane vergisi Maden işletme ve ticari mallardan alınır. Miri arazı üzerine yapılan yapılardan alınır. ÖRFİ VERGİLER (TEKALİF-İ ÖRFİYYE) İmdad-ı seferiyye (AVARIZ) İmdad-ı hazariye (AVARIZ) İane-i cihadiyye Derbend resmi Kürekçi bedeli BUNU BİL! Osmanlı ekonomisinin bozulması ile birlikte 17.yydan itibaren sık sık paranın ayarında düzenlemeler (develüasyon) yapılmıştır. Paranın içindeki altın ve gümüş miktarlarının ayarlanmasıdüşürülmesi şeklinde yapılan bu işleme “tahşiş” denir. İzn-i sefine MALİYE TEŞKİLATI (hiyerarşik sıra) DEFTERDAR Niyabet rüsumu Bac vergisi Mücerred Bennak Rumeli Defterdarı Anadolu Defterdarı Mal Defterdarı Savaş masraflarını karşılamak için alınırdı. Savaş olmayan zamanlarda ihtiyaç doğarsa alınan vergidir. Savaşa yardım için alınan vergidir. Geçitlerden alınan vergi. Gemilerde kürek çekenlerin masraflarını karşılamak için alınır. Yabancı tüccarlardan Akdeniz ve Karadenizdeki boğazlardan geçiş vergisi. Yöneticilerin aldığı harçlar. Pazar vergisi. Bekar (erkek) çiftçilerden alınan vergi Yarım çift toprak eken evlilerden alınan vergi. Evlenen kız tarafının ödediği vergi. Arusane Cerime-Badı Suçlulardan alınan cezalar. hava Pencik resmi Esirlerden alınan vergi. Vergiler MEB kaynakları dikkate alınarak sınıflandırılmıştır. Beytülmal Emini Kapan Emini Bac Emini Gümrük Emini 39 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DİKKAT! Osmanlı Devleti hazinesi iki kısımdan oluşur. 1. HAZİNE-İ AMİRE (DIŞ HAZİNE): Devletin tüm ihtiyaçlarının karşılandığı ve gelirlerin toplandığı hazinedir. Sadrazam denetiminde DEFTERDAR sorumludur. 2. HAZİNE-İ HASSA (HAZİNE-İ ENDERUN, İÇ HAZİNE): Olağanüstü üstü dönemlerde kullanılan ve aynı zamanda padişahın özel hazinesinin (CEBİ HÜMAYUN) bulunduğu hazinedir. HAZİNEBAŞI sorumludur. öğrencilere vakıflar aracılığıyla burs sağlanırdı. ASKERİ EĞİTİM: Klasik dönemde her ocak ve birlik askeri eğitim yeridir. Aynı zamanda ENDERUN da subay yetiştiren okul olarak askeri eğitimin içinde yer alır. Acemi ocağı Yeniçeri ocağı Mehterhane Tüfekhane Kılıçhane Tophane Humbarahane Lağımcı ocağı Cebeci ocağı gibi… ENDERUN 8. OSMANLI’DA EĞİTİM SİVİL EĞİTİM: Bu bölümde SIBYAN MEKTEPLERİ ve MEDRESE yer alır. 1. SIBYAN MEKTEPLERİ: Her mahallede genellikle caminin yanında, tek odadan oluşan yapılardır. Beş yaşından itibaren din eğitimi verilir. Karma eğitim yapılır. Masrafları mahalleli ya da vakıflar tarafından karşılanır. 2. MEDRESE: Osmanlı’nın ilk medresesi, Orhan Bey döneminde İznik’te kurulan Orhaniye (Süleyman Paşa) medresesidir. İlk müderris de DAVUD-İ KAYSERİ’dir. SULTAN(YEŞİL) Medrese-I. MehmetBursa ÜÇ ŞEREFELİ Medrese-II. MuratEdirne SAHN-I SEMAN Medresesi-II.Mehmetİst. DİKKAT! Sahn-I Seman Medresesi 8 medreseden oluşur. En ünlü müderrisi Ali Kuşçu’dur. SÜLEYMANİYE MedresesiI.Süleyman-İst. DİKKAT! Süleymaniye Medresesi zirvedir. 4 medreseden oluşur. Medrese öğrencilerine; softa(sufta), şakird, danişment denir. Medrese öğretmenine müderris, yardımcısına muit denir. Medreseler HARİÇ(İlk), DAHİL(Orta) ve SAHN(Yüksek) şeklinde ayrılır. Medreseler alanlarına göre; DARÜ-T TIP (tıp), DARÜ-L HADİS (Hadis bilimleri-İlahiyat), DARÜ-L KURRA (Kur-an okuma-İlahiyat) ve DARÜ-L HENDESE (Tabii ilimler-teknik) bölümlere ayrılır. Medreselerde verilen diplomaya İCAZET denir. Medreselerin masrafları vakıflarca karşılanır, öğrenciler yatılı kalırlar ve SARAY EĞİTİMİ: Enderun, Şehzadegan Mektebi ve Harem birer okul görevi görürler. ENDERUN; klasik dönemde devlet adamı, subay, memur ve sanatkar yetiştirir. Öğrencileri devşirmeler arasından seçilir. İstisnai olarak bazı devşirme olmayanlar da Enderun eğitimi almıştır. DİKKAT! Enderunu ilk olarak II. Murat Edirne sarayında kurmuş, II. Mehmet Topkapı sarayında kurumsallaştırmıştır. II. Mahmut döneminde de kaldırılmıştır. ŞEHZADEGAN MEKTEBİ; şehzadelerin sarayda ilk eğitimlerini aldıkları okuldur. HAREM; saray kadınlarının eğitim gördüğü okul işlevi görür. MESLEK EĞİTİMİ: Loncalar geleneksel olarak ustaçırak ilişkisi şeklinde yaparlar ve İCAZET denilen diploma-ustalık belgesi verirler. HALK-DİN EĞİTİMİ: Osmanlı klasik döneminde zorunlu eğitim olmamakla birlikte halkın temel din eğitimi gördükleri kurumlar mevcuttur. Camiler Tekke ve zaviyeler Ulema evleri Kıraathaneler Saray ve konaklar BUNU BİL! Camiler, tekke ve zaviyeler, kıraathaneler, saray ve konaklar, ulema evleri ve loncalar aynı zamanda YAYGIN EĞİTİM KURUMLARI sayılır. 40 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) TASAVVUF EDEBİYATI HALK EDEBİYATI DİVAN EDEBİYATI 9. EDEBİYAT Ahmedi-14.yy Süleyman Çelebi (Mevlid)-15.yy Baki, Fuzuli, Bağdatlı Ruhi, Zati, Hayali16.yy Nef-i(Siham-ı Kaza), Nabi-17.yy Nedim, Şeyh Galip -18.yy En parlak dönem 16.yydır. Lale Devrinin şairi Nedim’dir. Son büyük divan şairi Şeyh Galip’dir. Kul Ahmet, Köroğlu Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Gevheri 19.yy-Bayburtlu Zihni, Erzurumlu Emrah, Dertli, Dadaloğlu En parlak dönemi 19.yydır. Ozan ve aşıklar edebiyatıdır. Akşemseddin Tıp Fatihin hocası, İstanbul’un manevi fatihi. Mikropla ilgili çalışmalar yaptı. Molla Gürani Din alimi. Fatihin hocası. Şeyhülislamlık yaptı. II. Bayezıd bizzat cenaze namazını kıldırmıştır. Sabuncuoğlu Şerafettin Tıp alanında Türkçe eserler verdi. Mücerrebname (Deneysel tedavi) Cerrahiyatül Haniye eserleridir. Altunuzade Enveri Tıp, idrar yolları çalışmaları yaptı. Tarihçi. Düsturname adlı eseri var. Tursun Bey Tarihçi. Karamani Mehmet Paşa Tarihçi. Fatih döneminde sadrazamlık yaptı. 16. YÜZYIL Eflaki Dede-Osmanlı’daki başlangıç Hacı Bayram-ı Veli Eşrefoğlu rumi Kaygusuz Abdal Pir Sultan Abdal İbrahim Gülşeni, Ümmi Sinan Aziz Mahmut Hüdayı Erzurumlu İbrahim Hakkı-Marifetname Şeyh Galip Tarikat-tekke ve dergahlar etrafında gelişir. Halk ve divan edebiyatı ile iç içe gelişir. TARİHÇİLER İdris-i Bitlisi Kemal Paşazade Hoca Sadettin Lütfi Paşa Pir-i Reis Coğrafyacı. Hint deniz seferine katıldı. Dünya haritası çizdi. Kitab-ül Bahriye ünlü eseri. Eserini I. Selim ve I. Süleyman’a sundu. Seydi Reis Ali 10. BİLİM ADAMLARI 14. YÜZYIL Davud-i Kayser-i Kadızade-i Rumi Tasavvuf, Mantık. İlk müderris. Celalettin Hızır (Hacı Paşa) Tıp. Cemaleddin Aksarayi Din ve tıp. Matrakçı Nasuh Minyatürcü, Hattat, Tarihçi ve Matematikçi. Cemâlü’l-Küttâb ve Kemalü’l- Hisâb ile Umdetü’l-Hisâb ünlü matematik eserleridir. Matrak adlı savaş spor oyuncusu. Takiyüddin Mehmet Astronomi ve Matematikçi. Trigonometri çalışmaları yapmıştır. III. Murat döneminde İstanbul’da ilk Osmanlı rasathanesini kurdu. El yazması çalışmaları Kandilli Rasathanesi’ndedir. Astronomi, Matematik. Bursa’da doğdu Semerkant’da öldü. Eseri, Muhtasar-ı Fil Hisap. 15. YÜZYIL Molla Fenari Ali Kuşçu Coğrafyacı. Hint deniz seferine katıldı. Mirat-ül Memalik adli eseri Osmanlı tarihinin ilk seyahatnamesi sayılır. 17. YÜZYIL Tasavvuf, Mantık. II. Murat dönemi ilk şeyhülislam. Eseri, Aynul Ayan. Matematik, Astronomi. Uluğ Bey’in öğrencisi. Uzun Hasan’ın hizmetinde bulundu. Fatih dönemi Sahn-ı Seman medresesinin müderrisi. İstanbul’un enlem ve boylamlarını hesapladı. Güneş saati hazırladı. 41 Katip Çelebi Tarih, coğrafya, hukuk ve maliyeci. Eserleri; KEŞFÜZZÜNUN, CİHANNÜMA, TÜTÜN RİSALESİ. IV. Murat’a risale sunmuştur. Evliya Çelebi Coğrafyacı. 10 ciltlik seyahatname yazdı. 2011 UNESCO Evliya Çelebi yılıdır. Hazarfen Ahmet Çelebi Galata’dan Üsküdar’a uçtu. IV. Murat dönemi. kanat takıp Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Lagari Hasan Çelebi Halepli Naima Efendi İlk roket denemesini yaptı. IV. Murat dönemi. Erzurumlu İbrahim Hakkı Mutasavvıf, tıp, astronomi, coğrafya, psikoloji ve din alimi. Marifetname en ünlü eseridir. Bu eserinde ilk kez güneş sistemini anlattı. 19. YÜZYIL Ahmet Cevdet Paşa Tarihçi, hukukçu ve şair. HAT: Arap alfabesiyle güzel yazı yazma sanatıdır. Yapana “hattat” denir. Amasyalı Şeyh Hamdullah “Kıbletül Küttab” olarak adlandırılan II. Bayezıt devri hattatlarındandır. (Hattatların kıblesi-piri). Sarayda muallimlik görevinde bulunmuştur. Önemli hattatlar; Amasyalı Şeyh Abdullah, Ahmet Karahisari, Hafız Osman, Hasan Çelebi, Mustafa rakım Efendi, Kazasker Mustafa İzzet’tir. Hat sanatının en parlak dönemi 16.yydır. Ahmet Karahisari; “Yakut-i Rum” diye adlandırılan kendine has üslubu ile meşhurdur. Bir Kuran-ı Kerim yazmış, Piyale Paşa Camii ve Süleymaniye Camii kubbe yazılarını yazmıştır. Hafız Osman “hilye-i şerif” türünü ortaya koymuştur. Mimaride süsleme sanatı olarak çinicilikten sonra en çok kullanılan sanattır. İlk vakanüvistir (Resmi tarih yazıcısı). Naima tarihini yazdı. 18. YÜZYIL Tarih-i Cevdet, Kısas-ı Enbiya ve Mecelle (ilk medeni kanun) ünlü eserleridir. Kavaid-i Osmaniye: Keçecizade Fuad TEZHİP: Altın yaldızlama sanatıdır. Kitap ve mimari süslemede kullanılmıştır. Yapana “müzehhip” denir. Paşa'yla birlikte yazdığı dil bilgisi kitabıdır. Türk dilinin Türkçe yazılmış ilk gramer kitabı kabul ÇİNİCİLİK: Mimaride en çok kullanılan süsleme sanatıdır. Uygurlar’dan beri Türkler tarafından bilinen sanat Osmanlı’da zirveye çıkmıştır. Osmanlı döneminde en ünlü çini üretim merkezleri; İznik, Bursa, Kütahya, İstanbul ve Diyarbakır’dır. 16-18.yylarda “İznik sır altı” denilen yedi renkten oluşan teknik uygulanmıştır. Sultanahmet Cami çinilerinin renginden dolayı “Mavi Cami-Blue Mosq” diye adlandırılır. edilir. Osmanlı’da ilk bilimsel örgütlenme Orhan Bey döneminde Orhaniye medresesinin kurulmasıyla başladı. Osmanlı’da ilk tıp medresesini I. Bayezıd Bursa’da kurdu. 17. Yyda “beşik ulemalığı” ortaya çıkınca Osmanlı bilimi gerilemiştir. 11. SANAT ve MİMARİ EBRU: Bir kitap süsleme sanatıdır. Su üzerine boyalarla şekil verilerek kağıda aktarma şeklinde yapılır. Mimaride süsleme sanatı olarak kullanılmaz! MİNYATÜR: Perspektifi (derinliği) olmayan resimlerdir. Manzara resimleri olmayıp, kişiler makamlarına göre çizilir. Minyatür yapana “nakkaş” denir. “Tasvir” veya “nakış” olarak adlandırılan minyatür Uygurlar ile başlamış Osmanlı’da zirveye çıkmıştır. Ünlü minyatürcüler; Sinan Bey, Seyyid Lokman, Matrakçı Nasuh, Nakkaş Osman, Nigari ve Levni’dir. Minyatür sanatının en parlak dönemi 16. yydır. Levni (18.yy-Lale Devri) bu sanatının en büyük ustası sayılır. CİLTÇİLİK: Uygurlar’dan beri görülen sanat İslamiyet’ten sonra Türkler arasında daha çok yaygınlaşmıştır. Yapana “Mücellit” denir. DİKKAT! Osmanlı’da ayrıca: Kakmacılık Maden işleme (özellikle telkari) Ahşap işçiliği Cam (sırça-vitray) Oymacılık Dokuma sanatları da görülür. DİKKAT! Minyatür bir kitap süsleme sanatıdır, mimaride hiçbir zaman kullanılmamıştır. MUSİKİ-MÜZİK: Osmanlı’da musikisi gelişme göstermiştir. 42 özellikle tasavvuf Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Abdulkadir Meraği; Timur’un sarayında da bulunmuş 15.yy bestekarlarındandır. Camiül Elhan, Mekasid-ül Elhan adlı eserleri vardır. Itri (17.yy), Dede Efendi (19.yy), Hacı Arif Bey, Zekai Dede, Tamburi Cemil Bey gibi bestekarlar yetişmiştir. III. Selim “İlhami” mahlasıyla şiirler yazmış ve besteler yapmıştır. Türk Musikisine “suzidilara” makamını kazandırmıştır. MİMARİ Bu dönem eserleri İznik, Bursa ve Edirne’de yoğunlaşır. ERKEN DÖNEM (1300-1450) RESİM: İslamiyet’te resim sanatının hoş karşılanmamasından dolayı 19.yya kadar bu sanat gelişmemiştir. Fatih Sultan Mehmet İtalyan ressam Bellini’ye resmini yaptıran ilk padişahtır. Ayrıca yakın arkadaşı olan Sinan Bey’i resim eğitimi için İtalya’ya göndermiştir. “Gül koklayan Fatih” tablosu Sinan Bey’e aittir. Fatih’in Şiblizade Ahmet’e de tablosunu yaptırdığı kaynaklarda geçmektedir. Resim dersi 19.yy da ilk olarak askeri okullarda yer aldığı için özellikle askeri kökenli ressamlar yetişmiştir. Şeker Ahmet Paşa Osmanlı’da ilk resim sergisini açan sanatçıdır (19.yy). Osman Hamdi Bey 19.yyın ve Osmanlı’nın en ünlü ressamıdır. Ressamlığının yanı sıra arkeolog ve müzecidir. II. Abdülhamid döneminde Arkeoloji Müzesinin ve Sanayi-i Nefise Mektebi’nin kurucusudur. En ünlü tabloları; “Kamlumbağa Terbiyecisi ve Silah Tüccarları”dır. 19.yyda yetişen Mihrirasim Açba Osmanlı’nın ilk kadın ressamıdır. Hacı Özbek Camii (İznik), İlk Osmanlı camisi. Yeşil Cami (İznik) Yeşil Cami (Bursa) Süleyman Paşa Medresesi (İznik), İlk medrese. Yeşil Türbe (Bursa) Yeşil Medrese (Bursa) Kırgızlar Türbesi (İznik) Ulu Cami (Bursa), Osmanlı’nın Anadolu’daki tek ulu cami. Bursa Bey sarayı Edirne Sarayı Emirhanı (Bursa), İlk han. Yıldırım Darüşşifahanesi (Bursa), İlk hastane, tıp medresesi. Anadolu Hisarı DİKKAT! Bu döneme ait İstanbul’da eser yoktur! Fatih Camii, Fetihten sonraki ilk eserdir. KLASİK DÖNEM (1450-1700) DİKKAT! İslamiyet’te resim sanatının hoş karşılanmamasına rağmen istisnai olarak gelişen sanat minyatürdür. Resim sanatının yerine özellikle Minyatür ve Hat sanatları gelişmiştir. Minyatür ve hat sanatları yapıldığı dönemin sosyo-ekonomik yapısı hakkında bilgi verir. 43 Erken dönemden klasik döneme geçiş eseri sayılır. Eyüp Sultan Cami ve Türbesi (Fatih) Topkapı Sarayı (Fatih) Çinili Köşk (Fatih) Haseki Cami ve Külliyesi (İstanbul) Mimar Sinan’ın İstanbul’daki ilk eseri. Şehzade Cami (İstanbul) Mimar Sinan’ın çıraklık eseri. Süleymaniye Cami (İstanbul) Mimar Sinan’ın kalfalık eseri. Selimiye Cami (Edirne-II. Selim) Mimar Sinan’ın ustalık eseri. Valide Atik Cami-Mimar Sinan’ın son eseri. Sultan Ahmet Cami (İstanbul-I. Ahmet) Mavi Cami. Mimarı sedefkar Mehmet Ağa’dır. Mostar Köprüsü-Bosna’da yer alan köprü Mimar Sinan’ın öğrencisi Mimar Hayreddin tarafından yapıldı. İç savaşta yıkılan köprü (1993) TİKA, UNESCO ve Dünya Bankası’nın desteğiyle yeniden yapılarak 2004 yılında Prens Charles tarafından açıldı. Yeni Cami (III. Murat) Yapımı en uzun süren camidir. II. Bayezıt külliyesi (Edirne) Müzikle tedavinin uygulandığı Bimarhane yer alır. Rumeli Hisarı (Fatih) Kilitbahir Kalesi (Fatih) Kale-i Sultaniye(Fatih) Çimenlik Kalesi (Fatih) Erkan AYRANCI-TARİHMATİK NEOKLİASİK DÖNEM (1900-1930) SEÇMECİ-EKLEKTİK (1860-1900) AMPİR ÜSLUP (1808-186) GEÇ DÖNEM-BATI ETKİSİ (1700-1930) BAROKROKOKO (1730-1808) LALE DEVRİ (1718-1730) ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) III. Ahmet Çeşmesi- Batı tarzı Dolmabahçe, Çırağan ve Yıldız sarayları yönetim yeri olarak kullanılmıştır. ilkçeşme. III. Ahmet Yemiş odası Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi Nuruosmaniye Cami- İlk barok eser. Laleli Cami Yozgat Çapanoğlu Cami İshak Paşa Sarayı- Kalorifer sistemi bulunan dünyadaki ilk eser. Yıldız Sarayı (III. Selim) Nusratiye Cami (Ampir-Barok karışık) Dolmabahçe cami Ortaköy Cami Aksaray Valide Cami Dolmabahçe Sarayı Beylerbeyi Sarayı Çırağan Sarayı Bostancı Cami (Mimar Kemalettin) Vakıf Hanları (Mimar Kemalettin) Eski TBMM (Mimar Vedat) Sirkeci PTT (Mimar Vedat) Haydarpaşa ve Moda İskeleler (Mimar Vedat) Haydarpaşa Garı (Alman mimari etkisi) NOTLAR! Selatin Camileri; sultanların yaptırdığı camilere verilen isimdir. Bu camilerde, hünkar mahfili ve birden çok minare bulunur. Ramazanda mahya asılır. 24 saat açıktır. Bunlar: 1. Süleymaniye 2. Selimiye 3. Fatih 4. Nuruosmaniye 5. Bayezıd 6. Eyüp 7. Ayazma 19.yyın en büyük mimarları Ermeni asıllı Balyan ailesinden çıkmıştır. Osmanlı’da Beylerbeyi Sarayı hiçbir dönem yönetim yeri olarak kullanılmamıştır. Bey, Edirne, Topkapı (En uzun süre), “Hangi dil anlatır seni Üç beş sözcük ağzıyla Toplansa mahşer gibi Bin yıllık hakikat, Utanmaz mı kendinden Güzellik denen liyakat?” 44 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) ÖNEMLİ! İran Azerbaycan ve Gürcistan’ı Osmanlı’ya bıraktı. Osmanlı’nın doğuda en geniş sınırlara ulaştığı anlaşmadır. DURAKLAMA DEVRİ(1579-1699) PADİŞAHLAR III.Murat(1574-1595) III.Mehmet(1595-1603) I.Ahmet(1603-1617) I.Mustafa(1617-1618) II.Osman(1618-1622) I.Mustafa(1622-1623) IV.Murat(1623-1640) Sultan İbrahim(1640-1648) IV.Mehmet(1648-1687) II.Süleyman(1687-1691) II.Ahmet(1691-1695) II.Mustafa(1695-1703) 2. 1603-1611 Savaşları ve Nasuh Paşa Anlaşması: Osmanlı’nın Avusturya ile savaşından ve yaygınlaşan Celali isyanlarından yararlanmak isteyen İran’ın açtığı savaşlarda Osmanlı yenilmiş ve Nasuh Paşa Anlaşması imzalanmıştır. ÖNEMLİ! Osmanlı Ferhat Paşa ile aldığı yerleri geri verdi, buna karşılık İran her yıl ikiyüz deve yükü ipek vermeyi kabul etti. 3. 1617-1618 Savaşları ve Serav Anlaşması: İran’ın vergisini ödememesi üzerine yapılan savaş sonucunda İran Serav Anlaşması ile Nasuh Paşa anlaşmasının yükümlülüklerini yerine getirmeyi kabul etti. DURAKLAMA DÖNEMİ GENEL YAPISI 1. Eski düzeni yeniden sağlama çabaları 2. Avrupa’da üstünlüğün kaybedilmesi 3. İsyanların görülmesi 4. Viyana’dan dönüş/Taarruzdan savunmaya 5. Haçlı ruhunun yeniden doğması/Kutsal ittifak 6. Karlofça anlaşması/hezimet 4. 1622-1639 Savaşları ve Kasr-ı Şirin Anlaşması: İran’ın Şiilik propagandası yapması ve Bağdat’ı işgali üzerine çıkan savaşlarda IV. Murat BAĞDAT ve REVAN seferlerini yapmış ve başarılı olmuştur. İran’ın isteği ile Kasr-ı Şirin Anlaşması imzalandı. DURAKLAMANIN NEDENLERİ İÇ NEDENLER! 1.Merkezi yönetimin bozulması(Yeteneksiz padişahlar/ yetkisiz kişilerin devlet işlerine karışması/yönetimin sadrazamlara bırakılması) 2.Taşra yönetiminin bozulması(Rüşvet ve iltimas) İSTANBUL’UN FETHİ 3.Toplum yapısının bozulması 4.Ordu ve donanmanın bozulması(Kapıkulu ocaklarına devşirmeye aykırı asker alımı/devlet ocak içindir/gelişmelerin takip edilmemesi) 5.Tımar sisteminin bozulması 6.Ekonominin bozulması 7.Eğitim sisteminin bozulması(Beşik ulemalığı) 8.Çok uluslu yapı KASR-I ŞİRİN ANLAŞMASI -Bağdat Osmanlı’da kalacak -Revan ve Azerbaycan İran’a verilecek -Zağros dağları sınır sayılacak. UNUTMA! Bu sınır günümüz Türkiye-İran sınırının temelidir. ÖNEMLİ! İran ile 18.yüzyılda da savaş olmuşsa da iki taraf da birbirine üstünlük sağlayamamış ve sınırlar değişmemiştir. OSMANLI-VENEDİK İLİŞKİLERİ Bu dönemde Osmanlı-Venedik arasında Girit sorunu yaşanmıştır. Girit Venedik tarafından Osmanlı’ya karşı bir üs olarak kullanılmaktaydı. 1645’de başlayan kuşatma ancak Fazıl Ahmet Paşa’nın sadrazamlığı döneminde fethedilmiştir. (1669) DIŞ NEDENLER! 1. Doğal sınırlara ulaşma 2. Avrupa’nın bilim ve teknikte ilerlemesi 3. Avrupa’da merkezi devletler ve güçlü ordular kurulması 4. Coğrafi keşifler ve kapütülasyonların olumsuz etkileri ÖNEMLİ! Girit’in fethi Osmanlı’nın denizlerde kazandığı son topraktır. OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ Bu dönemde Osmanlı-İran savaşlarının genel nedenleri; İran’ın Anadolu’da Şiilik propagandası yapması, ülkesindeki Sünnilere kötü davranması, sınır anlaşmazlıkları, İran’ın Osmanlı’nın zor durumundan yararlanmak isteği(Avusturya savaşları ve Celali isyanları) ve Osmanlı’nın İran’daki taht kavgalarından yararlanmak isteği olarak sayılabilir. DÜŞÜNELİM! Kıbrıs’ın fethi altı ay gibi kısa bir sürede gerçekleşirken Girit’in fethinin 24 yıl sürmesinin sebepleri neler olabilir. OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ: Lehistan Sokollu döneminde Osmanlı himayesine alınmış ancak kısa sürede Osmanlı himayesinden çıkmıştır. (15751587) 1. 1620-1621 Savaşları ve Hotin Anlaşması(Genç Osman): Lehistan’ın Boğdan’ın içişlerine karışması üzerine savaş açılmıştır. Hotin anlaşması imzalanmıştır. 1. 1577-1590 Savaşları ve Ferhat Paşa Anlaşması: Şah Tahmasb’ın ölümü üzerine çıkan karışıklıklardan yararlanmak isteyen Osmanlı savaş açmıştır. Osmanlı Hazar Denizine kadar olan yerleri almıştır. 1590’da İran’ın isteği ile Ferhat Paşa anlaşması imzalandı. HOTİN ANLAŞMASI(1621) 1. Lehistan Boğdan’ın içişlerine karışmayacak 2. Lehistan her yıl Kırım’a vergi ödeyecek 3. İki devlet birbirine saldırmayacak. 45 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) ÖNEMLİ! II.Osman Hotin kuşatması sırasında yeniçerilerin disiplinsizliği üzerine kuşatmayı sonlandırmış ve ilk defa yeniçeri ocağını kaldırmayı düşünmüştür. ayaklanıp Avusturya’ya sığınması üzerine savaş açılmıştır. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu birçok kaleyi almış ve Avusturya’nın isteğiyle Vasvar anlaşması imzalanmıştır. 2. 1672-1676 Savaşları ve Bucaş Anlaşması (IV. Mehmet): Lehlilerin Osmanlı’ya bağlı Ukrayna Kazaklarına saldırısı üzerine Fazıl Ahmet Paşa komutasındaki ordu Lehistan içlerine kadar ilerlemiş ve Podolya ele geçirilmiştir. Lehistan’ın barış isteği üzerine Bucaş Anlaşması imzalanmıştır. VASVAR ANLAŞMASI(1664) 1. Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanlı’ya kalacak, Zerinvar kalesi Avusturya’ya bırakılacaktır. 2. Erdel Osmanlı’ya bağlı kalacak. 3. Avusturya savaş tazminatı ödeyecek. BUCAŞ ANLAŞMASI(1672/1676) ÖNEMLİ! Osmanlı Vasvar anlaşması ile Avusturya’dan son kez toprak ve tazminat almıştır. 1. Podolya Osmanlı’da kalacak 2. Lehistan Osmanlı’ya vergi verecek. NOT: Lehistan diyet meclisinin vergi maddesinden dolayı anlaşmayı onaylamamsı üzerine savaşlar yeniden başlamış ancak Osmanlı’nın vergiden vazgeçmesi ile 1676’da anlaşma onaylanmıştır. 3. II. Viyana Kuşatması (1683), Kutsal İttifak Savaşları ve Karlofça Anlaşması (1699): Avusturya’nın kendi egemenliğindeki Protestan Macarlara baskı uygulaması ve Macarların Osmanlı’dan yardım istemesi üzerine Merzifonlu Kara Mustafa Paşa yönetimindeki Osmanlı ordusu Viyana’yı kuşatmıştır. ÖNEMLİ! Bucaş anlaşması Osmanlı’nın son kez topraklarına yeni topraklar kattığı ve Batı’da en geniş sınırlara ulaştığı anlaşmadır. DİKKAT! Katolik Avusturya’nın Macarlara din özgürlüğü tanımaması Hrıstiyanlar arasında hoşgörünün olmadığını gösterir. Macarların bir İslam devleti olan Osmanlı’dan yardım istemesi de Osmanlı’daki hoşgörü yönetimini kanıtlar. OSMANLI-RUS İLİŞKİLERİ: Rusların Kazaklara saldırısı üzerine Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sefere çıkmış ve 1678’de Çehrin kalesini almıştır. Rusların barış isteği ile 1681 BAHÇESARAY ANLAŞMASI yapılarak savaşa son verildi. ÖNEMLİ! Bahçesaray anlaşmasıdır. Anlaşması ilk Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın şehrin yağmalanmasını önlemek için şehre girmeyip teslim olmasını beklemesi ve Kırım Hanının ihaneti sonucu Osmanlı bozguna uğrayarak çekilmek zorunda kalmıştır. Osmanlı-Rus OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ: Yükselme devrinden itibaren Osmanlı-Avusturya ilişkilerinin temel sebepleri; sınır sorunları ve üstünlük mücadelesidir. 1. 1593-1606 Savaşları ve Zitvatoruk Anlaşması: Avusturya’nın vergisini vermemesi ve Bosna’ya saldırması üzerine savaş açılmıştır. Bizzat ordunun başında sefere çıkan III. Mehmet Eğri kalesini almış ve 1596 HAÇOVA MEYDAN SAVAŞI’nda Avusturya’yı yenilgiye uğratmıştır. 1606’ya kadar süren savaşlar Avusturya’nın da barış isteği üzerine İran tehdidi ve Celali isyanları yüzünden sonlandırılmıştır. VİYANA BOZGUNU 1. Osmanlı taarruzdan savunmaya geçmiştir. 2. Haçlı ruhu tekrar canlanmıştır. 3. Kutsal İttifak savaşları başlamıştır. 4. Merzifonlu Belgrad’ta idam edilmiştir. 5. Kutsal İttifak savaşları sırasında 4 padişah 12 sadrazam değişmiştir. ZİTVATORUK ANLAŞMASI(1606) 1. Kanije, Estergon ve Eğri Osmanlı’da kalacak 2. Avusturya Osmanlı’ya tazminat ödeyecek ancak vergi ödemeyecek. 3. Avusturya arşidükü protokol bakımından Osmanlı KUTSAL İTTİFAK: Papanın çağrısı ile Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta ve Rusya’dan oluşan haçlılar 16 yıl süren savaşlarda Osmanlı’yı her cephede yenilgiye uğratmıştır. Başarısızlık üzerine II. Mustafa’nın isteğiyle Avusturya, Venedik ve Lehistan ile Karlofça Anlaşması imzalanmıştır. KARLOFÇA ANLAŞMASI(1699) -Banat ve Temeşvar dışındaki tüm Macaristan ve Erdel Avusturya’ya verildi. -Podolya ve Ukrayna Lehistan’a verildi. -Dalmaçya kıyıları ve Mora Venedik’e verildi. -Anlaşma 25 yıl geçerli olacak ve Avusturya’nın garantörlüğünde bulunacaktır. padişahına denk sayılacak ve Roma Germen İmparatoru(Çesar) olarak kabul edilecek. SORU! Zitvatoruk Anlaşmasının önemi nedir? CEVAP: Avusturya’nın artık vergi ödememesi ve protokol da padişaha denk sayılması ile Osmanlı üstünlüğünü kaybetmiştir. Uluslar arası hukukta iki devlet eşitlenmiştir. İstanbul Anlaşması ile kazanılan üstünlük devri sona ermiştir. DİKKAT! Rusya Karlofça Anlaşmasına katılmamış savaşmaya devam etmiş ancak yalnız kalınca 2. 1662-1664 Savaşları ve Vasvar Anlaşması: Osmanlı’ya bağlı Erdel beyi Rakoçi’nin 46 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 1700’de Rusya ile İstanbul Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma Karlofça’nın devamı niteliğindedir. -Azak kalesi Rusya’ya verilecek, -Rusya İstanbul’da elçi bulunduracak, -Ruslar Kudüs’ü serbestçe ziyaret edecek. KARLOFÇA ve İSTANBUL ANLAŞMALARININ ÖNEMİ 1. Osmanlı Batıda ilk defa büyük ölçüde toprak kaybetti. 2. Bu savaştaki gelişmeler Osmanlı’nın Batı karşısında geri kaldığını ortaya çıkardı. 3. Osmanlı Avrupa’daki siyasi üstünlüğü Avusturya’ya kaptırdı. 4. Ruslar ilk kez Karadeniz’e açıktı. 4. Duraklama sona erdi Gerileme devri başladı. DÜŞÜNELİM! Kırım Hanı neden verilen görevi yerine getirmemiş olabilir? BİLELİM! Osmanlı’nın Batı’daki başarısızlıklarının temel nedeni Avrupa’da meydana gelen bilim ve teknik gelişmeleri Avrupa devletlerinin ordusuna yansıması fakat Osmanlı’nın bu gelişmeleri takip etmemesi sonucu ordusunun yetersiz kalmasıdır. BAĞLANTI! TAARRUZ ve SAVUNMA KURULUŞ-II. KOSOVA SAVAŞI (1299-1448) TAARRUZ II.KOSOVA-II.VİYANA (1448-1683) SAVUNMA II.VİYANA-SAKARYA (1683-1921) TEKRAR TAARRUZ SAKARYA-MUDANYA (19211922) 47 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) GERİLEME DEVRİ(1699-1792) PADİŞAHLAR II.Mustafa(1695-1703) III.Ahmet(1703-1730) I.Mahmut(1730-1754) III.Osman(1754-1757) III.Mustafa(1757-1774) I.Abdülhamit(1774-1789) III.Selim(1789-1807) 1715’de Osmanlı Venedik’e savaş ilan ederek Mora’yı aldı. Bunun üzerine Karlofça’nın garantör devleti sıfatıyla Avusturya’da Osmanlı’ya savaş ilan etti. Venedik karşısında başarılı olan Osmanlı Avusturya’ya karşı başarısız olmuştur. İngiltere ve Hollanda’nın arabuluculuğu ile 1718’de PASAROFÇA ANLAŞMASI imzalandı. PASAROFÇA ANLAŞMASI! 1. Mora Osmanlı’ya kalacak fakat Osmanlı Dalmaçya GERİLEME DÖNEMİ GENEL YAPISI 1. Kaybettiği toprakları geri alma mücadelesi 2. Osmanlı’ya karşı Rusya ve Avusturya ittifakı 3. Avrupa’nın üstünlüğünü kabul ederek ilk BATILILAŞMA hareketleri, 4. Mevcut toprakları koruma politikası 5. Sanayi Devrimi’nin başlaması ile gerileyen ekonomi 6. Kapitülasyonların artması 7. Avrupalı devletlerin arabuluculuğu 8. Tüm padişah ve sadrazamların ıslahatçı olması kıyılarında bazı kaleleri Venedik’e verecek.. 2. Belgrad, Sırbıstan’ın bir kısmı Banat ve Temeşvar Avusturya’ya verilecek. 3. Anlaşma 24 yıl sürecek. ÖNEMLİ! İngiltere ve Hollanda’ya arabuluculuk yapmalarına karşılık kapitülasyon verilmiştir. EDİRNE OLAYI(1703): II.Mustafa’nın Karlofça Anlaşmasından sonraki süreçte hocası da olan Şeyhülislam Feyzullah Efendi’ye geniş yetkiler tanıması ve Şeyhülislamın yönetimdeki etkisi sonucu askeri nitelikli isyan çıkmış ve padişah tahttan indirilmiş, Feyzullah Efendi de öldürülmüştür. Bu isyan yönetime karşı değil kişilere karşı yapılmış bir isyandır. Pasarofça anlaşmasından sonra Osmanlı Lale Devri’ne girmiştir. Avrupa’nın üstünlüğü ilk kez anlaşılmıştır. DÜŞÜNELİM! Belgrad’ın kaybedilmesi Osmanlı’yı nasıl etkilemiş olabilir? OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ: Bu dönemde iç karışıklıklar ve mezhep çatışmaları yaşanan İran’ın durumundan Osmanlı faydalanmak istemiştir. Osmanlı’nın amacı Batıda kaybettiği toprakları Doğuda telafi etmektir. Ancak aynı şekilde Rusya’nın da bölgede bulunması gerginliğe yol açacaktır. İSTANBUL ANLAŞMASI(1724): Kafkaslarda olası bir Osmanlı-Rus savaşına karşın Fransa’nın arabuluculuğu ile iki ülke anlaşarak Kuzey İran topraklarını paylaşmıştır. OSMANLI-RUS SAVAŞI/PRUT SEFERİ(1711) Baltık denizine açılmak isteyen Rusya İsveçi POLTOVA SAVAŞI’nda (1709) yenince İsveç kralı Demirbaş Şarl Osmanlı’ya sığındı. Rusya’nın da Osmanlı topraklarına girmesi üzerine açılan savaşta Çar Deli Petro ve ordusu Prut bataklılarında sıkıştırıldı. Yeniçerilerin disiplinsizliği ve yeni bir haçlı birliği oluşma ihtimaline karşı Rusların barış isteği kabul edilerek PRUT ANLAŞMASI imzalandı.(1711) DİKKAT! Rusya ile Osmanlı arasındaki ilk ittifak anlaşmasıdır. AHMET PAŞA ANLAŞMASI(1732): OsmanlıRus anlaşmasına tepki gösteren İran’ın iki devlete de savaş açması üzerine 1732’ye kadar süren savaşlarda Osmanlı başarılı olmuştur. İran’ın isteği ile Ahmet Paşa Anlaşması imzalanmıştır. -Gence, Tiflis, Dağıstan Osmanlı’da kaldı. -Tebriz, Hamedan, Kirmanşah İran’a bırakıldı. PRUT ANLAŞMASI! 1. Azak kalesi Osmanlı’ya geri verilecek. 2. Ruslar İstanbul’da elçi bulundurmayacak. 3. İsveç kralı ülkesine serbestçe dönecek. 4. Rusya Lehistan’ın içişlerine karışmayacak. SORU? Prut anlaşmasının önemi nedir? CEVAP! Osmanlı İstanbul Anlaşması ile kaybettiği Azak kalesini geri aldı. Bu durum Osmanlı’nın kaybettiği toprakları geri alma umudunu artıracak ve yeni savaşlara girilmesinde etkili olacaktır. OSMANLI-VENEDİK-AVUSTURYA SAVAŞLARI ve PASAROFÇA ANLAŞMASI(1715-1718) NEDEN: Venedik’in Mora’da baskı uygulaması ve Mora halkının Osmanlı’dan yardım isteği, Venedik’in kışkırtması ile Karadağ’da isyan çıkması, Venedik’in Osmanlı gemilerine zarar vermesi. KERDEN (II.KASR-I ŞİRİN) ANLAŞMASI (1746): İran’da meydana gelen taht değişikliğinde yönetimi ele geçiren Nadir Şah Ahmet Paşa Anlaşmasını kabul etmeyerek savaşa devam etmiştir. 1746’ya kadar süren savaşlar İran’ın üstünlüğü ile sona ermiş ve anlaşma imzalanmıştır. II. KASR-I ŞİRİN ANLAŞMASI (KERDEN)! 1639’da imzalanan Kasr-ı Şirin Anlaşmasındaki sınırlar kabul edilmiştir. ÖNEMLİ! Bundan sonra Osmanlı-İran arasındaki barış süreci günümüze kadar sürmüştür. 48 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DÜŞÜNELİM! Osmanlı’nın doğuda Rusların etkin olmasını engellemeye çalıştığını düşünelim☺ OSMANLI-RUS-AVUSTURYA SAVAŞLARI BELGRAD ANLAŞMALARI(1736-1739) ve Osmanlı’ya sığındı. Rusların Osmanlı topraklarına girip Leh ve Türkleri öldürmesi üzerine Osmanlı savaş ilan etmiştir. Ruslar kısa sürede Eflak, Boğdan ve Kırım’ı işgal etti. ÖNEMLİ! Ruslar’ın Eflak ve Boğdan’ı ele geçirmesi bölgede çıkarları olan Avusturya’yı endişelendirmiş ve bunun üzerine Avusturya Osmanlı’ya yaklaşmıştır. Osmanlı-İran savaşlarını fırsat bilen Rusya’nın Azak kalesini alarak Kırım’a girmesi üzerine Osmanlı Rusya’ya savaş ilan etmiştir. Rusya ile gizli ittifak anlaşması yapan Avusturya’da Osmanlı’ya savaş ilan etmiştir. İki cephede savaşmasına rağmen Osmanlı iki cephede de başarılar elde etmiştir. Fransa’nın arabuluculuğu ile BELGRAD ANLAŞMALARI (1739) imzalanmıştır. ÖNEMLİ! Bu savaşlarda I. Mahmut’un yaptığı askeri ıslahatlar başarıyı getirmiştir. ÇEŞME BASKINI(1770): Savaş sırasında Cebelitarık Boğazı yoluyla Akdeniz’e giren Rus donanması önce Mora halkını ayaklandırmaya çalışmış, başarılı olamayınca da ani bir baskınla Çeşme’de demirli Osmanlı donanmasını yakmıştır. ÖNEMLİ! Çeşme olayından sonra kaptan-ı deryalığa getirilen Cezayirli Gazi Hasan Paşa Rusları Ege denizinden çıkarmıştır. BELGRAD ANLAŞMALARI(1739)! 1. Avusturya Pasarofça ile aldığı Belgrad ve Sırbıstan’ı geri verecek. 2. Azak kalesi yıkılarak Rusya’ya bırakılacak. 3. Rusya Karadeniz’de ticaret ve savaş gemisi bulundurmayacak. 4. Rus çarı protokol bakımından Osmanlı padişahına, Fransa kralına ve Avusturya arşidüküne denk sayılacak. 5. Rusya savaş sırasında aldığı yerleri geri verecek. 6. Anlaşma 27 yıl sürecek. Savaşta bir türlü yenilginin önlenememesi üzerine III.Mustafa üzüntüden ölmüş, padişah olan I. Abdülhamit Avusturya ve Prusya’nın da arabuluculuğu ile barış yapmak zorunda kalmıştır. KÜÇÜK KAYNARCA ANLAŞMASI(1774) 1. Kırım bağımsız olacak, dini bakımda halifeye bağlı !ÖNEMİ! Osmanlı’nın 18.yyda imzaladığı son kazançlı anlaşmadır. Karadeniz’in Türk gölü sayıldığı son anlaşmadır. Fransa arabuluculuğu karşılığında kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.(1740) kalacak. !!! İlk defa Müslüman bir toplum kaybedildi. Halifelik ilk kez siyasi bir güç olarak kullanıldı. 2. Rusya işgal ettiği Eflak, Boğdan ve Ege adalarından çekilecek fakat Osmanlı buna karşılık; -Bu bölgelerde genel af ilan edecek -Bir süre vergi almayacak -Buralarda yaşayanların istediği yere göç etmesine izin verecek -Bölge halkına din ve mezhep özgürlüğü tanınacak. !!!Osmanlı’nın egemenlik hakları zedelenmiştir. İçişlerine müdahaledir. 3. Ruslar İngiltere ve Fransa’ya tanınan kapitülasyonlardan aynen yararlanacak. !!! İlk kez Ruslar’a kapitülasyon verildi. 4. Osmanlı Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek. !!! Osmanlı tarihinde ilk kez tazminat ödemiştir. 5. Rusya İstanbul’da elçi bulunduracak ve istediği yerlerde konsolosluk açacak. Rus elçisine İngiltere ve Fransa elçisine tanınan haklar tanınacak. !!! Rusya’nın Osmanlı’da elçi bulundurma gayesi Osmanlı’yı yakından takip etmek ve Ortodoksları kışkırtmaktır. 6. Rusya Osmanlı egemenliğindeki Ortodoksların haklarının koruyucusu olacak. !!! Osmanlı egemenliği zedelenmiştir ve Rusya Osmanlı içişlerine karışma hakkı elde etmiştir. SORU? Kapitülasyonların sürekli hale getirilmesi Osmanlı’yı nasıl etkilemiştir? CEVAP! 1535’de yapılan Uhud-ı Attika(İmtiyazat-ı Mahsusa) adlı anlaşma daha önce karşılıklı eşitlik temeline dayanıyordu. 1740’da Fransa’nın tek taraflı yararlandığı ayrıcalıklara dönüşmüştür. Bu yüzyılda benzer ayrıcalıkların İngiltere, Hollanda ve Rusya’ya da tanınması ülkeye yabancı malların hakim olmasına, yerli malların alıcı bulamamasına neden olmuştur. Osmanlı bu süreçte açık Pazar ve yarı sömürge durumuna gelecektir. RUSYA’NIN HEDEFLERİ! -Kırım’ı almak ve Karadeniz’e inmek -Balkanları ele geçirmek -Ortodoksları egemenliği altına almak -Slavları birleştirmek -Batıdaki sınırlarını genişleterek, gücünü artırmak -Sıcak denizlere inmek ***Osmanlı-Rus savaşlarının ana sebepleri bunlardır. OSMANLI-RUS SAVAŞLARI ve KÜÇÜK KAYNARCA ANLAŞMASI (1768-1774) Rusya’nın Lehistan’ın içişlerine müdahalesi üzerine Ruslardan kaçan Leh yurtseverler 49 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) ÖNEMLİ! Osmanlı’nın en önemli gelir kaynaklarından biri savaşlarda elde edilen ganimetler ve topraklar idi. Duraklama döneminden itibaren bu gelirler büyük oranda ortadan kalkarken, gerileme döneminde bir de savaş tazminatı ödenmeye başlanması Osmanlı ekonomisini daha da kötüleştirecektir. ÖNEMLİ! Bu savaşlar sürecinde tahta çıkan III. Selim yapacağı ıslahatlar için barış ortamını gerekli görmekteydi. Bu ortam sağlandıktan sonra NİZAM-I CEDİT olarak bilinen ıslahat hareketlerine başladı. AYNALIKAVAK TENKİHNAMESİ(1779): Rusya’nın Kırım’ın içişlerine müdahalesi üzerine Osmanlı Rusya’ya savaş açma kararı almış ancak Fransa’nın arabuluculuğu ile Aynalıkavak Sözleşmesi imzalanmıştır. -Rusya Kırım’dan askerlerini çekecek, -Osmanlı Rusya’nın Kırım’a atadığı Şahin Giray’ın hanlığını tanıyacak. FRANSA’NIN MISIR’I İŞGALİ(1798): İhtilalden sonraki süreçte Avrupa’da İngiltere, Avusturya, Prusya ve Rusya ittifakı ile savaşlara girişen Fransa Doğu Akdeniz’de güçlenmek ve İngiltere’nin sömürge yollarını ele geçirmek için 1798’de Mısır’ı işgal etmiştir. Bu durumu çıkarlarına aykırı gören İngiltere ve Rusya Osmanlı’nın yanında yer almıştır. III. Selim’in kurduğu Nizam-ı Cedit ordusu AKKA SAVUNMASI olarak bilinen savaşta başarılı olmuş ve 1801’de Osmanlı-Fransa arasında EL ARİŞ ANLAŞMASI imzalanarak Mısır’dan çekilmiştir. UNUTMA! Yaş anlaşması gerileme devrinin sonu dağılmanın başlangıcıdır. Böylece Kırım Rus himayesine girmiştir. Rusya’nın Kırım’ı ele geçirme doğrultusunda önemli bir adımdır. OSMANLI-RUS-AVUSTURYA SAVAŞLARI (17871792) 1783’te Rusya Kırım’ı işgal etmiştir. Aynı zamanda Avusturya ile anlaşarak Osmanlı’yı Balkanlardan atıp burada bir GREK(BİZANS) devleti kurmak istemiştir. Rusya’nın Akdeniz’e inmesini çıkarlarına aykırı bulan İngiltere’nin kışkırtması ile Osmanlı Rusya’ya savaş ilan etti. İttifak anlaşması gereği Avusturya’da Osmanlı’ya savaş ilan etti. Avusturya ve Rusya’nın büyümesinden endişe duyan Prusya’da Osmanlı’ya yaklaşacaktır. ÖNEMLİ! Osmanlı’nın İngiltere ve Rusya’nın desteği ile Mısır’ı kurtarması “DENGE POLİTİKASI” izlemeye başlamasına neden olmuştur. Büyük devletlerin aralarındaki rekabetten faydalanan Osmanlı böylece dağılma ve çöküşü geciktirmiştir. ÖNEMLİ! Çok uluslu bir devlet olan Avusturya Fransız İhtilali’nin çıkması üzerine savaştan çekilecek ve ZİŞTOVİ ANLAŞMASI’nı imzalayacaktır. (1791) ZİŞTOVİ ANLAŞMASI (1791)! Avusturya savaşta aldığı yerleri geri verecek. Osmanlı bazı kaleleri Avusturya’ya verecekti. Osmanlı-Rus savaşında Avusturya tarafsız kalacaktır. ÖNEMLİ! Fransız İhtilali’nden sonra Avusturya Rusya ile hareket etmekten vazgeçecektir. Bunda temel etken Rusya’nın Balkanlardaki emellerinin çıkarlarına ters düşmesidir. Hatta zaman zaman Rusya’ya karşı Osmanlı’yı destekleyecektir. Yalnız kalan Rusya bir süre daha savaşa devam etmiş ve 1792’de Yaş Anlaşması imzalanmıştır. YAŞ ANLAŞMASI(1792)! -Osmanlı Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu kabul etmiştir. -Dinyester ırmağı iki devlet arasında sınır sayılacaktır. -Rusya Eflak ve Boğdan beylerinin haklarını koruyacaktır. -Kili ve Akkerman kaleleri Osmanlı’ya bırakılacaktır. 50 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DAĞILMA DEVRİ(1792-1922) FRANSIZ İHTİLALİ: 1789’da Fransa’da meydana gelen ve demokrasi, insan hakları, milliyetçilik, eşitlik, özgürlük ve adalet kavramlarının dünyaya yayılmasına neden olan ihtilaldir. Osmanlı’ya etkileri: OLUMLU: Türk milliyetçiliği fikri doğmuş, Osmanlı’da demokrasi hareketlerini doğurmuştur. OLUMSUZ: Çok uluslu Osmanlı milliyetçi ayaklanmalar ile parçalanma sürecine girmiştir. Bu ayaklanmaları özellikle İngiltere, Fransa ve Rusya kullanmıştır. PADİŞAHLAR III. Selim(1789-1807) IV. Mustafa(1807-1808) II. Mahmut(1808-1839) Abdülmecit(1839-1861) Abdülaziz(1861-1876) V. Murat(1876) II. Abdülhamid(1876-1909) V. Mehmet Reşat(1909-1918) VI. Mehmet Vahdettin(19181922) VİYANA KONGRESİ: Avusturya başbakanı Meternik’in çabaları ile 1815’de toplanan kongre Fransız İhtilali’nin yaydığı akımlara karşı monarşi yönetimlerini koruma amacını güder. Böylece başlayan yeni döneme RESTORASYON DÖNEMİ denmiştir. (1815-1827 Navarin olayına kadar) Osmanlı’ya etkileri: DAĞILMA DÖNEMİ GENEL YAPISI 1. DENGE politikası izlendi. (Bu politika somut olarak Fransa’nın Mısır’ı işgali ile başlar) 2. Fransız İhtilali’nin etkisiyle yaşanan milliyetçi isyanlar görüldü. 3. Sanayi Devrimi’nin etkisiyle Osmanlı açık pazar haline geldi. (Fransız ihtilali ve Sanayi Devrimi Osmanlı’nın torak kaybını artırmıştır.) 4. İlk demokrasi-hukuk devleti hareketleri görülmüştür. 5. Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya savaşları yaşanmıştır. ŞARK MESELESİ kavramı ilk kez burada kullanılmıştır. Şark meselesi 19. yyın ilk yarısında Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma, ikinci yarısında Avrupa’daki topraklarını paylaşma, 20.yy başlarında ise tüm topraklarını paylaşma şeklinde değerlendirilecektir. MACAR MÜLTECİLER SORUNU: 1848 ihtilallerinin etkisiyle Macarlar Avusturya’ya karşı bağımsızlık mücadelesine girişmiştir. Avusturya Rusya’nın yardımı ile bu mücadeleyi bastırmıştır. AVRUPADAKİ GELİŞMELER ve OSMANLI’YA ETKİLERİ Osmanlı’ya etkileri: 5000 kadar Macar milliyetçisi Osmanlı’ya sığınmış, Rusya’nın tehdidine karşı Osmanlı’nın bu mültecileri teslim etmemesi Fransa ve İngiltere’nin Kırım Savaşı’nda Osmanlı’yı desteklemelerinde etkili olmuştur. COĞRAFİ KEŞİFLER: 15 ve 16.yüzyıllarda Avrupalı devletlerin Hindistan’a ulaşmak için yeni yollar arayışı sonucu ortaya çıkan gelişmelerdir. Osmanlı’ya etkileri: FETHİ ile Osmanlı Ticaret İSTANBUL’UN yollarının yön değiştirmesi gelirlerinin düşmesi. Fiyat Devrimi ile paranın değerinin düşmesi ve enflasyon yaşanması. RÖNESANS: 15 ve 16.yüzyıllarda meydana gelen bilim, sanat ve edebiyattaki ilerlemelerdir. Osmanlı’ya etkileri: Avrupa bilim ve teknikte hızla ilerlerken Osmanlı bunu takip edememiştir. SİYASİ GELİŞMELER FRANSA’NIN MISIR’I İŞGALİ-1798: Napolyon, İngiltere’nin sömürge yollarını kesmek ve Doğu Akdeniz’de üstünlük sağlamak için Mısır’ı işgal etti. İngiltere ve Rusya Çıkarları gereği Osmanlı’nın yanında yer almış ve Fransa donanması Abukır limanında yakılmıştır. Akka savunmasında Osmanlı’nın da başarısı sonucu Fransa barış istemiştir. EL-ARİŞ ANLAŞMASI(1801) ile Fransa Mısır’dan çekildi. UNUTMA! III. Selim’in Nizam-ı Cedit ordusu Akka savunmasında başarılı olmuştur. REFORM: 16. Yüzyılda Katolik mezhebinde meydana gelen yenileşme çalışmalarıdır. Osmanlı’ya etkileri: Osmanlı’da Ortodokslar olduğu için doğrudan etkisi görülmez. SANAYİ DEVRİMİ: Avrupa’da 18. Yüzyılda başlayıp 19. Yüzyılda devam eden kol gücünün yerini makine gücünün almasıdır. Osmanlı’ya etkileri: 1.Ucuz Avrupa malları karşısında geleneksel Osmanlı esnaf ve zanaatkarları çökmüştür. 2.İşsizlik artmıştır. 3. Hammadde satıp mamül madde alınmasıyla sürekli dış ticaret açığı oluşmuştur. 4. Kapütülasyonların da etkisiyle Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı hale gelmiş, açık pazar olmuştur. SIRP İSYANI (1804) Nedenleri: 1. Milliyetçilik. 2. Rusya ve Avusturya’nın kışkırtması. 3. Yeniçeri kaçaklarının Sırplara kötü davranması. 4. Sırp topraklarının sürekli savaş alanına dönmesi. Kara Yorgi önderliğindeki isyan ulusal bir isyana dönüşmüştür. Ruslar Panslavst politika ile adım adım Sırpları bağımsızlığa götürmüştür. İmtiyaz-1812 Bükreş Anlaşması Yarı bağımsız-1829 Edirne Anlaşması Bağımsız-1878 Berlin Anlaşması ÖNEMLİ! Osmanlı’da ilk milliyetçi isyandır. 51 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DİKKAT! 19. Yyda Rusya, İngiltere ve Fransa Osmanlı’daki Hrıstiyan unsurların milliyetçi isyanlarını desteklemiştir. Avusturya ise ilk başta Sırp isyanını desteklese de Rusya’nın panslavst politikası kendine de zarar verdiğinden dolayı genel olarak Osmanlı toprak bütünlüğünü savunmuştur. NAVARİN BASKINI(1827); İngiltere, Fransa ve Rusya Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. Osmanlı’nın tazminat isteğine de Rusya savaş açarak karşılık vermiştir. 1828-1829 savaşında Rusya’ya yenilen Osmanlı barış istemek zorunda kalmıştır. II. MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839) EDİRNE ANLAŞMASI(1829) 1. Yunanistana bağımsızlık verilecek. 2. Rus ticaret gemileri boğazlardan serbestçe geçecek. 3. Sırbistan özerk olacak. 4. Eflak-Boğdan Osmanlı’da kalacak. 5. Osmanlı tazminat ödeyecek. OSMANLI-RUS SAVAŞI(1806-1812) NEDENLERİ: 1. Mısır’a yardım için gelen Rus donanmasının Ege’den çıkmaması ve adaları işgali. 2. Ruslar’ın Balkan uluslarını kışkırtması. Osmanlı’nın da buna karşılık Eflak ve Boğdan beylerini değiştirip, boğazları Ruslar’a kapatması. DİKKAT! Osmanlı’dan bağımsızlık kazanan ilk Balkan ulusu Yunanlılar’dır. DİKKAT! İngiltere Fransa karşısında yalnız kalmamak için Osmanlı’ya baskı yapmış, hatta İstanbul önlerine bir donanma gönderdiyse de başarılı olamamıştır. ÖNEMLİ! Edirne Anlaşması’ndan sonra Fransa Akdeniz’de dengelerin bozulduğunu bahane ederek Cezayir’i işgal etmiştir. (1830) Böylece Osmanlı Kuzey Afrika’da ilk toprak kaybını yaşamıştır. ÖNEMLİ! Rusya’nın bu savaş sırasında Napolyon’a yenilerek Tilsit(1807) ve Erfurt(1808) anlaşmalarıyla Osmanlı topraklarını paylaşma konusunda anlaşmaları üzerine İngiltere Osmanlı ile KALAY-I SULTANİYE anlaşmasını yapacaktır. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) Mora valliğini ve donanmasını kaybeden Kavalalı II. Mahmut’dan Suriye valiliğini istemiştir. Fakat bu istek kabul edilmeyince isyan etmiştir. Kavalalı’nın isyanı karşısında İngiltere ve Fransa’dan destek göremeyen Osmanlı Rusya’dan yardım istemiştir. Rus donanmasının boğazlara gelmesini çıkarlarına aykırı bulan İngiltere ve Fransa’nın baskısı ile KÜTAHYA ANLAŞMASI imzalanmıştır. (1833) KALAY-I SULTANİYE (ÇANAKKALE) ANLAŞMASI (1809) -İngiliz ticaret gemileri Karadeniz’de serbest ticaret yapacak. -İngiltere “boğazların kapalılığı”na uyacak. -Fransa Osmanlı’ya saldırırsa İngiltere yardım edecek. Napolyon, İngiltere ile el altından görüşen Rusya’ya karşı Moskova Seferi düzenleme hazırlığına girişince Rusya’nın barış isteği ile savaş sona ermiştir. KÜTAHYA ANLAŞMASI(1833) 1. Kavalalı’ya Mısır valiliğinin yanı sıra Girit ve Suriye valiliği, 2. Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde ve Adana valiliği verilecek. BÜKREŞ ANLAŞMASI(1812) 1. Rusya Eflak ve Boğdan’dan askerlerini çekecek. 2. Sırbistan’a ayrıcalık tanınacak. 3. Doğu sınırı eski halini alacak. 4. Prut nehri sınır sayılacak ÖNEMLİ! Böylece Mısır sorunu bir Avrupa sorunu haline gelmiştir. Ayrıca Osmanlı’nın kendi topraklarını koruyamayacak kadar zayıfladığı anlaşılmıştır. MORA-YUNAN İSYANI(1820-1829) Ruslar’ın kışkırtması ve Filiki Eterya Cemiyetinin kurulması(1814) ayaklanmada etkili olmuştur. İsyanı bastıramayan II. Mahmut Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemiş ve Mora isyanı bastırılmıştır. DÜŞÜNELİM! Avrupalı devletlerin Osmanlı’yı parçalamak istemesine karşılık, Mısır sorununda yardım etmelerinin sebepleri neler olabilir!!! HÜNKAR İSKELESİ ANLAŞMASI(1833) Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan çekinen II. Mahmut Rusya ile anlaşma imzalamıştır. Buna göre: 1. Osmanlı saldırıya uğrarsa Rusya yardım edecek, 2. Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlı boğazları kapatacak, 3. Anlaşma 8 yıl sürecek. DİKKAT! II. Mahmut Kavalalı’ya isyanı bastırmaşı karşılığında Girit ve Mora valiliği sözü vermiştir. Bu yüzden Mısır Sorunu doğacaktır. İngiltere, Fransa ve Rusya isyanın bastırılmasına tepki göstererek Yunanistan’a özerklik verilmesini istemişse de Osmanlı bunu kabul etmemiştir. 52 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) KIRIM SAVAŞI (1853-1856) NEDENLERİ: Rusya’nın Akdeniz’e inme politikası ve bunun için azınlıkları kışkırtması. Kutsal yerler sorunu. Macar ve Leh mültecilerin Osmanlı’ya sığınması ve Osmanlı’nın bunları geri vermemesi. Rus çarı I. Nikola’nın İngiltere’ye sunduğu Osmanlı’yı paylaşma önerisi kabul edilmeyince tek başına bunu gerçekleştirmek istemesi. ÖNEMLİ! Böylece Rusya Karadeniz’de güvenliğini sağlamıştır. Osmanlı’nın boğazlar üzerinde egemenlik haklarını kullandığı son anlaşma olmuştur. !DİKKAT! Boğazlar sorunu doğuyor!!!!! BALTA LİMANI TİCARET ANLAŞMASI (1838) Hünkar İskelesi anlaşması İngiltere ve Fransa’nın tepkisini çekmiştir. Fransa Kavalalı ile yakınlaşarak Doğu Akdeniz’de güçlenme yolunu seçmiştir. İngiltere ise çıkarları açısından güçsüz Osmanlı’nın parçalanmasını istememiştir. Rusya’ya tam olarak güvenemeyen Osmanlı İngiltere’nin hem Mısır hem de boğazlar konusunda desteğini almak için imzalamıştır. 1. Gümrük vergisi ihracatta %12, ithalatta % 5 olacaktır. 2. İngiliz tüccarlar iç gümrük vergisi ödemeyecektir. ÖNEMLİ! İngiltere, Fransa ve Piyemonte(İtalya) bu savaşta Osmanlı’nın yanında yer almıştır. DİKKAT! Piyemonte, İtalyan birliğini sağlama düşüncesi ile İngiltere ve Fransa’nın desteğini almak için savaşa katılmıştır. DİKKAT! Bu anlaşma, Osmanlı’da sermaye birikimini ve sanayileşmeyi önlemiştir. Osmanlı Avrupa devletlerinin açık pazarı ve yarı sömürgesi durumuna gelmiştir. ABDÜLMECİD DÖNEMİ (1839-1861) DİKKAT! Mısır Sorunu karşısında Avrupalı devletlerin desteğinin alınmak istenmesi TANZİMAT FERMANI’nın ilanında etkili olmuştur. LONDRA ANLAŞMASI(1840) Kavalalı’nın yeniden isyan ederek NİZİP SAVAŞI’nda(1839) Osmanlı’yı bir kez daha yenmesi üzerine, İngiltere Rusya’yı saf dışı bırakmak için Londra’da bir konferans toplamış ve Londra Anlaşması imzalanmıştır. 1. Mısır yönetimi Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacak. 2. Mısır Osmanlı’ya her yıl vergi verecek. 3. Suriye, Adana ve Girit Osmanlı’da kalacak. (Kavalalı’yı destekleyen Fransa katılmamıştır.) PARİS ANLAŞMASININ SONUÇLARI Rusya’nın Osmanlı üzerindeki emelleri bir süre engellendi. Osmanlı ilk kez Avrupalı devleti sayıldı. Karadeniz’in Tarafsızlığı Osmanlı’yı yenik devlet durumuna getirdi Osmanlı ilk kez İngiltere’den bu savaş sırasında dış borç aldı(1854) İlk telgraf hattı bu savaş sırasında kullanıldı. BOĞAZLAR SORUNU-LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ(1841) 1841’de Hünkar İskelesi Anlaşması’nın süresinin dolması üzerine Londra Konferansı düzenlenmiştir. Konferansa; İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya, Prusya ve Osmanlı temsilcileri katılmıştır. SİNOP BASKINI (1853) ile Rusya Osmanlı donanmasını yakmışsa da müttefiklerin desteği ile Osmanlı savaşı kazanmıştır. İngiltere, Fransa, Avusturya, Prusya, Piyemonte, Osmanlı ve Rusya’nın katılımı ile Paris konferansı düzenlenmiş ve Paris Barış Anlaşması imzalanmıştır. (1856) 1. Osmanlı Avrupa devleti sayılacak ve toprakları garanti altına alınacak. (İlk kez Avrupa devleti sayıldı) 2. Eflak ve Boğdan’a özerklik verilecek. 3. Karadeniz tarafsız olacak, savaş gemilerine kapalı-ticaret gemilerine açık olacak. 4. Alınan yerler karşılıklı verilecek. 5. Tuna’da ticaret gemileri serbestçe dolaşacak. 6. 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi aynen devam edecek. BUNU BİL! 1861-1876 yılları arasında tahtta kalan Abdülaziz Avrupa seyahatine çıkan ilk ve tek padişahtır. Viyana, Paris ve Londra şehirlerini ziyaret etmiştir. 1876 yılında Genç Osmanlılar Cemiyeti’nin baskısı ile, meşrutiyeti ilan etmek istemediğinden dolayı şeyhülislam fetvasıyla tahttan indirilmiştir. 1876’da V. Murat tahta çıkmışsa da akli dengesi yerinde olmadığından dolayı aynı yıl o da tahttan indirilerek II. Abdülhamit tahta çıkmıştır. LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (1841) Boğazlar Osmanlı egemenliğinde olacak, Barış zamanı boğazlardan yabancı savaş gemisi geçmeyecek, savaş zamanı ise Osmanlı boğazları istediği gibi açıp kapayabilecekti. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909) ÖNEMLİ! Londra Boğazlar Sözleşmesi Osmanlı’nın egemenlik haklarını kısıtlayıcı niteliktedir. Boğazlar artık uluslar arası bir statü kazanmıştır. BALKAN BUNALIMI Avrupa’da İtalya(1870) ve Almanya’nın(1871) siyasi birliğini sağlamasıyla değişen güç dengelerinden cesaretlenen Rusya hem 53 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) KIBRISIN KAYBEDİLMESİ(1878): Desteği karşılığı İngiltere’ye askeri üs olarak verilen Kıbrıs, I. Dünya Savaşı’nda İngilizlerce ilhak edilmiştir. Karadeniz’de donanma bulundurmaya başlamış hem de panslavist politikasına ağırlık vermiştir. İlk olarak Hersek’te çıkan isyan (1875) bir yıl içinde Sırp, Bulgar ve Karadağ’ın katılımı ile genişlemiş ve BALKAN BUNALIMI ortaya çıkmıştır. (1876) Yeni bir Osmanlı-Rus savaşını istemeyen İngiltere ve Fransa’nın girişimi ile İstanbul Haliç Tersanesinde TERSANE (İSTANBUL) KONFERANSI toplanmıştır. Konferansa Osmanlı, İngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya, Almanya ve İtalya katılmıştır. FRANSA’NIN TUNUS’U İŞGALİ(1881): Fransızlar Cezayir ile Tunus arasındaki sınır olaylarını bahane ederek işgali gerçekleştirmiştir. İNGİLTERE’NİN MISIR’I İŞGALİ (1882): 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın Fransızlarca açılması Mısır’ın önemini artırmıştır. İngilizler için hayati değeri olan doğudaki sömürgelerin güvenliği açısından kilit rol oynayan Mısır 1882’de İngilizlerce, karışıklıklar bahane edilerek işgal edilmiştir. ÖNEMLİ! Konferans sırasında Avrupa’lı devletlerin içişlerine karışmasını önlemek için Genç Osmanlılar’ın çabaları ile I. MEŞRUTİYET ilan edildi.(1876) GİRİT SORUNU Girit’de HALEPE FERMANI(1878) ile ıslahatlar yapılmıştır. Buna göre Girit Rum vali tarafından yönetilecekti. Yunanistan 1896’da Girit’i işgal etti. Bunun üzerine çıkan DÖMEKE SAVAŞI(1897’nı Osmanlı kazanmışsa da Avrupalı devletlerin araya girmesiyle İstanbul Anlaşması imzalanmış ve Girit’e özerklik verilmiştir. Yunanistan, II. Meşrutiyet’in ilanı sırasındaki karışıklıktan yararlanarak Girit’i işgal etmiş, Osmanlı’da Atina Anlaşması (1913) ile bu durumu kabullenmiştir. Meşrutiyet’i dikkate almayan Avrupa devletleri Osmanlı’dan Sırp ve Karadağ’daki kuvvetlerini çekmesini ve Bulgaristan ile Bosna-Hersek’e özerklik vermesini istediler. Osmanlı’nın bu istekleri reddetmesi üzerine Rusya savaş ilan etmiştir. 93 HARBİ(1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI) Savaş Balkanlar ve Kafkasya’da olmuştur. Ruslar Doğuda Erzurum’a, Batıda ise Çatalca’ya kadar ilerlemiştir. Osmanlı barış istemek zorunda kalmıştır. AVUSTURYA’NIN BOSNA-HERSEK’İ İLHAKI(1908): II. Meşrutiyet sürecindeki karışıklıktan faydalanan Avusturya bölgeyi topraklarına katmıştır. UNUTMA! 93 harbinde Nene Hatun Erzurum savunması, Gazi Osman Paşa Plevne savunması ile ünlüdür. DİKKAT! Türk tarihindeki ilk boykot bu gelişme sonrası Avusturya mallarına yönelik yapılmıştır. AYESTEFENOS ANLAŞMASI(1878) Bu anlaşma da Büyük Bulgar Krallığı kurulması ve Ege’ye uzanması İngiltere, Fransa ve Avusturya’yı rahatsız etmiştir. Bunun üzerine itiraz etmişler ve anlaşma geçersiz sayılarak Berlin Anlaşması imzalanmıştır. BULGARİSTAN’IN BAĞIMSIZ OLMASI(1908): II. Meşrutiyet sürecindeki karışıklıklardan faydalanan Bulgaristan bağımsızlığını açıklamıştır. BERLİN ANLAŞMASI(1878) Bulgaristan üçe bölünerek özerk bir prenslik olmuştur. 2. Sırbistan, Romanya ve Karadağ’a bağımsızlık verilecek. 3. Bosna-Hersek özerk olacak, hukuken Osmanlı’ya yönetimi Avusturya’ya bağlanacak. 4. Kars, Ardahan ve Batum Rusya’ya bırakılacak, Doğubeyazıt Osmanlı’da kalacak. 5. Girit ve Ermenilerin oturduğu yerlerde ıslahat yapılacak. DİKKAT! Ermeni sorunu doğdu. 6. Osmanlı Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek (Ayestefanos’un iki katı) DİKKAT! Osmanlı bu ağır tazminattan sonra dış borçların da etkisiyle iflas etti. DİKKAT! Osmanlı Berlin Anlaşması’nda İngilizlerin desteğini alabilmek için Kıbrıs’ı askeri üs olarak verdi. DİKKAT! İngiltere Bu anlaşmayla artık Osmanlı toprak bütünlüğünü savunmaktan vazgeçmiş ve Osmanlı denge politikası kapsamında Almanya’ya yaklaşmaya başlamıştır. 1. 54 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) OSMANLI’DA İSYANLAR, ISLAHATLAR ve DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ (XVII. yy-XX. yy) 17.YY İSYANLARI (DURAKLAMA DÖNEMİ) EKBER ve ERŞED sistemini getirdi. DİKKAT! Türk tarihinde ilk kez verasetteki belirsizlik giderilmiştir. GENEL NEDENLERİ Savaşların uzun sürmesi Padişah ve devlet adamlarının yetersizliği Merkez ve taşra teşkilatlarının bozulması Rüşvet ve adam kayırma Toprak yönetiminde ve askeriyede bozulmalar Vergilerin artması Avrupadaki teknik gelişmelere ayak uydurulamaması Paranın değer kaybetmesi Esnaf teşkilatının bozulması İşsizliğin artması Taht kavgalarını ve kardeş katlini önler. (OLUMLU) Yeteneklinin yolu kesilir. (OLUMSUZ) KUYUCU MURAT PAŞA (1606-1611): Baskı ve şiddet ile devlet otoritesini sağlamaya çalışmıştır. II. OSMAN(GENÇ 1618-1622): Gerçek yenilik düşüncesine sahip ilk padişahtır. Hotin seferi sırasında yeniçeri ocağını kaldırmayı düşünmüştür. MERKEZ(İSTANBUL) İSYANLARI: Ana sebepleri; maaşların zamanında ödenmemesi, düşük ayarlı paralar ve cülus bahşişidir. Yeniçeriler çıkartmış, bazen çıkarları zedelenen devlet adamları ve ulema ile halk da desteklemiştir. 1. Genç Osman’ın öldürülmesi(1622) 2. Vakay-ı Vakvakiye-Çınar Vakası(1656) en ünlüleridir. İLK KEZ Şeyhülislamın yetkilerini kısıtladı. Ulemanın yetki ve ödeneklerini azalttı. Saray dışı evlilik yaptı. Amacı; saray kadınlarının etkinliğini kırmaktır. İçki yasağı getirdi. SONUÇ: Yeniçeriler tarafından öldürülen ilk padişah oldu. IV.MURAT (1623-1640): İçki, tütün ve sokağa çıkma yasağı uyguladı. Kahvehaneleri kapattı. Böylece İstanbul’da asayişi sağladı. Kapıkulu ocaklarını düzenledi. CELALİ (ANADOLU) İSYANLARI: Ana sebepleri; tımar sistemindeki bozulmalar, uzun süren savaşlar, rüşvet ve iltimas ile vergilerdir. 1. Karayazıcı 2. Canbulatoğlu Vergi yüzünden 3. Kalenderoğlu çıkan ilk isyan I. 4. Katırcıoğlu Selim devrindeki 5. Gürcü Nebi BOZOKLU CELAL isyanıdır. en ünlüleridir. İLK RİSALE Koçi Bey ve Katip Çelebi risaleler hazırlamıştır. DİKKAT! Koçi Bey bozulmayı rüşvet ve iltimasa, yeteneksiz devlet adamlarına bağlar. Katip Çelebi ise medreselerin (ilmiyenin) bozulmasına bağlar. UNUTMA! Anadolu’daki isyanlar sosyal ve ekonomik yapıyı daha çok bozmuş ve yatay hareketlilik artmıştır. I.İBRAHİM (1640-1648): Sadrazam Kemankeş Mustafa Paşa’nın yardımı ile; EYALET İSYANLARI: Merkezi otoritenin zayıflaması ile Yemen, Basra, Mısır, Bağdat, Eflak ve Boğdan gibi uzak eyaletlerde valilerin çıkardığı bağımsızlık isyanlarıdır. KOÇİ BEY risalesi I.İbrahim’e de sunulmuştur. 17. yy eyalet isyanlarında milliyetçi karakter yoktur. Bu yüzden zayıf niteliklidir. 17. YY ISLAHAT VE ISLAHATÇILARI Akçenin ayarını düzenledi. Vergileri düzenledi. Maaşlar zamanında ödendi. Tımarla ilgili projeler hazırlandı. IV. MEHMET (1648-1687) I. AHMET (1603-1617): KAFES USULÜ’nden TARHUNCU AHMET PAŞA: İlk DENK BÜTÇEyi yaptı. Saray masraflaranı kıstı. Hazine alacaklarını topladı. Hediye ve bahşişleri azalttı. yetişen ilk padişahtır. (sancağa çıkma usulünü kaldıran III. Mahmet’tir. Merkezi otorite artar. (OLUMLU) Tecrübesizlik (OLUMSUZ) SONUÇ: Öldürüldü! 55 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) UNUTMA! Elçilerin sefaretnameleri bundan sonra yapılacak ıslahatlarda risaleler gibi etkili olacaktır. Kumaş(İstanbul), kağıt(Yalova) ve çini fabrikaları açılmıştır. Enderun ve Yeni Cami kütüphaneleri açılmıştır. Doğu klasikleri Osmanlıcaya çevrilmiştir. Minyatür gelişmiştir. (Levni) Dönemin ünlü şairi NEDİM’dir. İlk çiçek aşısı uygulandı. III.Ahmet İtfaiye (tulumbacılar) kuruldu. Çeşmesi Batı tarzı mimari gelişti. III.Ahmet Yemiş KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA Kadızadeler sorununu çözdü. Şartlar ileri sürerek sadrazam olan ilk kişi. Saray devlet işlerine karışmayacak. Tüm uygulamaları onaylanacak. Atamalarda tam yetkili olacak. Şikayet halinde savunma hakkı tanınacak. Odası (Topkapı) III.Ahmet Kütüphanesi Nevşehirli D.İ.P. Külliyesi KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAŞA Girit, Podolya, Uyvar, Novigrad fetihleri. MERZİFONLU KARA MUSTAFA PAŞA II. Viyana kuşatması DİKKAT! Bu dönemde askeri Islahat yok. KÖPRÜLÜ FAZIL MUSTAFA PAŞA AMCAZADE HÜSEYİN PAŞA DİKKAT! İlk batılılaşma hareketleri Başlar. Matbaa batıdan alınan ilk Teknik yeniliktir. Köprülüler dönemi Duraklama içinde YÜKSELME sayılır. Genel olarak askeri ve mali düzenlemeler yapılmıştır. 17. YY ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ Eski düzeni yeniden sağlamayı amaçlar. (Eskiye dönüş) Avrupadaki gelişmeler dikkate alınmaz. Askeri ve mali alanda yoğunlaşır. Plansız, programsız ve yüzeyseldir. Köklü çözümler getirmez. Baskı ve şiddet ile otoriteyi sağlamaya çalışır. Tepeden yapılır, talep yoktur. Bazı devlet adamları ıslahatçı olup, ıslahatlar ıslahatçılara bağlıdır. Güzel sanatlar ve mimaride gelişme görülür. En çok yeniçeriler karşı çıkmış, çıkarı zedelenen devlet adamları ve ulema da yeniçerileri desteklemiştir. DİKKAT! Halk kötü gidişi batılılaşmaya bağlayarak yenilikleri ortadan kaldırmıştır. I.MAHMUT(1730-1754) İlk kez Avrupalı askeri uzmanlardan yararlanıldı. İlk uzman COMTE DE BONNEVEL(Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı ve Topçu ocağını ıslah etti. Ordu; bölük, tabur alay şeklinde yeniden düzenlendi. HENDESEHANE kuruldu. 18. YY ISLAHAT ve ISLAHATÇILARI LALE DEVRİ (III. AHMET) 1718-1730 İbrahim Müteferrika ve Said Efendi ilk Osmanlı matbaasını kurdu. Matbaada dini kitapların yayınlanması yasaklanmıştır. Amaç MÜSTENSİH, HATTAT ve MÜZEHHİPlerin işsiz kalmaması. PATRONA HALİL İSYANI(1730) Halk yoksulluk içinde yaşarken Lale Devri yöneticilerinin şaşaalı bir hayat sürmesi ve çok miktarda saray ve köşk yapılması üzerine yeniçeriler halkın da desteğiyle isyan etmiş ve III. Ahmet tahttan indirilmiş, Nevşehirli D.İ.Paşa öldürülmüştür. İsyanın sloganı “artık köşk istemiyoruz” olacaktır. Hendesehane; subay yetiştiren ve matematik eğitimi verilen BATI TARZI İLK KURUMdur. III.Selim’in kuracağı Mühendishane-i Berri Humayunun da temelidir. Bu matbaada; Vankulu Lugatı(ilk) Tuhfetül Kibar ve Cihannüma (Katip Çelebi) ve Naima tarihi basılmıştır. DİKKAT! I. Mahmut’un askeri ıslahatları 17361739 Osmanlı- Rus/Avusturya savaşlarında etkisini göstermiş ve bu savaş kazanılmıştır. RUMİ TAKVİM yapıldı. (Kullanımı 19. Yy) Halk kütüphanesi açıldı. İlk geçici elçilikler açılmıştır. İlk Osmanlı elçisi Paris’e giden YİRMİSEKİZ ÇELEBİ MEHMET EFENDİ’dir. DİKKAT! Kapütülasyonlar getirildi(1740). 56 sürekli hale Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Teknik okullarda ilk kez FRANSIZCA okutuldu. Şeyhülislamın yetkilerini kısıtladı. Yerli malına önem verildi. Yedi Vahit uygulandı. III.MUSTAFA(1757-1774): Dönemin sadrazamı KOCA RAGIP PAŞA da ıslahatçıdır. Macar asıllı Baron de TOTT sürat topçuları ocağını kurdu. MÜHENDİSHANE-İ BAHRİ HUMAYUN kuruldu(1773). Tersaneler ıslah edilerek yeni savaş gemileri yapıldı. Bazı bilimsel eserler Fransızca’dan çevirilmiştir. ESHAM senetleri hazırlanmıştır. Hazine düzenlenmiş denk bütçe yapılmıştır. DİKKAT! Nizam-ı Cedit ordusu savunmasında başarılı olmuştur. KABAKÇI MUSTAFA İSYANI(1807) NEDENLERİ: Yeniçerilerin Nizam-ı Cedit ordusundan rahatsızlığı Islahatların bazı çevreleri rahatsız etmesi. Tımarlara el konulması. Ayanların tepkisi. Islahatların ekonomik sıkıntı getirmesi DİKKAT! Ekonominin son iki yüz yıldaki en iyi dönemidir. III.Selim öldürülmüş yerine IV. Mustafa getirilmiştir. Ancak Rusçuk ayanı yenilik yanlısı ALEMDAR MUSTAFA PAŞA isyanı bastırarak II.Mahmut’u tahta çıkartmıştır. I.ABDÜLHAMİT(1774-1789): Cezayirli Hasan Paşa’nın çabasıyla tersaneler kuruldu, yeni gemiler yapıldı. 18. YY ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ İSTİHKAM OKULU açıldı. (subay okulu). Ulufe alım satımı yasaklandı. Humbaracı, lağımcı, sürat topçuları ocakları ıslah edildi. İlk kez YERLİ MALIna önem verildi. Yabancı uzmanların Müslüman olma şartı kaldırıldı. ESHAM uygulaması yoğunlaştı.. Batı tarzı kurumlar kurulur. İlk kez batı örnek alınır (LALE DEVRİ) Askeri mali alanda yoğunlaşır, diğer alanlarda da az da olsa görülür. Köklü yenilikler düşünülmüştür. Islahatlar daha kapsamlıdır. Islahatlar kişilere bağlı kalmamış, devlet politikası haline getirilmeye çalışılmıştır. Tüm devlet adamları ıslahatçıdır. En çok yeniçeriler karşı çıkmış, çıkarı zedelenen devlet adamları ve ulema da yeniçerileri desteklemiştir. DİKKAT! Eshamın bu dönemde uygulanması 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasındaki tazminat hükmünün Osmanlı’yı zorlamasındandır. III.SELİM-NİZAM-I 1807) CEDİT DÖNEMİ AKKA 19. YY ISLAHAT ve ISLAHATÇILARI (1789- II. MAHMUT ISLAHATLARI (1808-1839) III. Selim Fransız İhtilalinden etkilenmiş, MERKEZ TEŞKİLATINDA ISLAHATLAR 1808 Sened-i İttifak imzalandı. Divan kaldırıldı. Yerine HEYET-İ VÜKELA kuruldu. Osmanlı’da ilk radikal değişiklikleri düşünmüştür. MEŞVERET MECLİSLERİ oluşturdu. Risaleler ve lahiyalar topladı. Nizam-ı Cedit ordusunu kurdu. (Fransız modeli) İrad-ı Cedit hazinesini kurdu. Fransa’dan asker eğitimi için subaylar getirtti. Yeniçerilere eğitim zorunluluğu getirdi. Levent ve Selimiye kışlalarını kurdu. İlk SÜREKLİ ELÇİLİKLER açıldı. ESKİ Sadrazam Sadaret Kethüdası Reisülküttap Defterdar Kazasker (YENİ) (YENİ) YUSUF AGAH EFENDİ ilk sürekli elçi olup Londra’da görevlendirilmiştir. YENİ Başvekil (Başbakan) Dahiliye Nazırı (İçişleri) Hariciye Nazırı (Dışişleri) Maliye Nazırı Adalet Nazırı Evkaf Nazırı (Vakıflar) Ticaret Nazırı Danışma niteliği taşıyan meclisler kuruldu. İlk devlet matbaası kuruldu. (MATBAA-İ AMİRE) MÜHENDİSHANE-İ BERR-i HUMAYUN kuruldu. Temeli HENDESEHANEDİR. MECLİSİ VALAY-I AHKAM-I ADLİYE Yönetim ve adalet işlerinden sorumlu. DAR-I ŞURAY-I BABIALİ Bürokrasi ve idari işler ile memurların tayin, terfi, yargılama işleri. (Danıştay) DAR-I ASKERİ 57 ŞURAY-I Askeri işlerden sorumlu. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Memurluk dahiliye ve hariciye olarak ikiye ayrıldı. Memurlara setre(ceket), pantolon ve fes giyme zorunluluğu getirildi. Memurlara rütbe ve nişan uygulaması getirildi. Resmi dairelere padişah resmi asıldı. Tımar kaldırılarak memurlara maaş bağlandı. Müsadere kaldırılarak, memurlara da mülkiyet hakkı tanınmıştır. Yeniçeri Ocağının kaldırılması ile; Merkezi otorite güçlendi. Padişahlar yönetime egemen oldu. Islahatlar kalıcı hale geldi. DİKKAT! II. Mahmut yeniçeri ocağını halk ve Topçu Ocağının desteğini alarak kaldırmıştır. UNUTMA! Ocağın kaldırılması ve yerine geçen ordunun henüz olgunlaşmamış olması 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında askeri boşluk doğurmuştur. Müsaderenin tam olarak kaldırılması Tanzimat dönemindedir. Din ve mezhep ayrımının vurgulandı. Pasaport zorunluluğu getirildi. Yeniçeri Ocağının yerine ASAKİR-İ MANSURA-İ MUHAMMEDİYE ordusu kurulmuştur. Tımarlı sipahiler yerine REDİF Birlikleri kurulmuştur. Askeri ve idari yetkili Müşirlik(valilik) kurulmuştur. Seraskerlik(Komutanlık) kuruldu. Harbiye, Tıbbıye ve Mızıka-ı Hümayun okulları kuruldu. Avrupa’ya askeri amaçlı öğrenciler gönderildi. yapılmayacağı TAŞRA TEŞKİLATINDA ISLAHATLAR Ayanlık kaldırıldı. İllere merkezden valiler tayin edildi. Alemdar’ın öldürülmesi ile ayanlar siyasi gücünü kaybetmiştir. EĞİTİM-KÜLTÜR ISLAHATLARI Rüştiyeler açıldı. (Ortaokul) Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı. (Memur yetiştirmek için) İstanbul için ilköğretim zorunlu hale getirildi. TAKVİM-İ VAKAY-I çıkartıldı. (1831) Tımar ve zeamet kaldırıldı. Nüfus ve mülk sayımı yapıldı. Nüfus-askerlik, mülk-vergi işleri için sayıldı. Modern sayım değildir. Sadece erkekler sayıldı. TAKVİM-İ VAKAY-I İlk resmi gazete. Fransızca ve Türkçe olarak haftalık yayınlanır. Amaç; ıslahatları ve devlet düzenlemelerini halka duyurmaktır. Muhtarlık sitemi kuruldu, köy ve mahalleler yeniden teşkilatlandırıldı. DİKKAT! Muhtarlık önemli bir adımdır. ayanlığın kaldırılmasında Padişah kimlik değiştirmeden yurt gezilerine çıktı. Posta ve polis teşkilatları kuruldu. İtfaiye örgütü düzenlendi. Karantina ilk kez uygulandı. Batı tarzı müzik serbest bırakıldı. İlk ulusal marş bestelendi. Din ve mezhep ayrımı yapılmayacağı vurgulandı. Mehterhane kaldırılarak MIZIKA-I HÜMAYUN, TIBBIYE ve HARBİYE okulları açıldı. Batı tarzı okulların açılması ile Tevhid-i Tedrisat Kanununa kadar sürecek eğitimde ikilik yaşanmıştır. UNUTMA! Bu dönemde taşra yönetimindeki değişikliklerin hemen hepsi merkezi otoriteyi güçlendirmeye yöneliktir. EKONOMİK ISLAHATLAR ASKERİ ISLAHATLAR Tımar ve zeamet kaldırıldı, maaşa geçildi. Müsadere kaldırıldı, ancak tam uygulaması Tanzimat dönemindedir. Yerli malı kullanımı özendirildi. (AMAÇ; dışa bağımlılığı azaltmaktır.) Çuha(kumaş), silah ve cephane fabrikaları kuruldu. Karayolu yapımına önem verildi. Osmanlı tüccarlarının yabancılarla mücadele edebilmesi için gümrük düzenlemeleri yapıldı. Ancak Balta Limanı Ticaret Anlaşmasıyla bu düzenlemeler tamamen yıkıldı. Nizam-ı Cedit yerine SEKBAN-I CEDİT ordusu kuruldu. BUNU BİL! Bu ordunun kurulmasında Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur. Alemdar Vakası olarak bilinen olayla Alemdar Mustafa Paşa öldürülmüş, Kandıralı İsyanı ile de ocak kaldırılmıştır. (1808) Eşkinci Ocağı kuruldu. Bu Ocakta yeniçerilerin isyanı ile kaldırıldı. VAKAY-I HAYRİYE adıyla da bilinen Yeniçeri ocağı kaldırıldı.(1826) DİKKAT! II. Mahmut birçok önemli ıslahat yapmışsa da dönemin siyasi olayları bunları gölgede bırakmıştır. 58 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 19.YY DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ TANZİMAT FERMANI/GÜLHANE HATT-I HUMAYUN-U (3 KASIM 1839) SENED-İ İTTİFAK (1808) Belge II. Mahmut döneminde hazırlanmıştır. II. MAHMUT ile AYANLAR arasında imzalanmıştır. (Alemdar Mustafa Paşa sadrazam olarak imzalanmasını sağlamıştır.) YAYINLAYAN: ABDÜLMECİD HAZIRLAYAN: Mustafa Reşit Paşa (Dışişleri Bak.) DÜŞÜNCE: Osmanlıcılık DIŞ ETKİ: Mısır ve Boğazlar sorunu karşısında Avrupalı devletlerin desteğinin alınmak istenmesi. NEDEN: Taşrada ayanların güçlenmesi. Merkezin otoritenin zayıflaması. Yeniçerilere karşı ayanların desteğini almak. Islahatlara destek sağlamak. Dış baskı yok!!! MADDELERİ: 1. Padişah devletin temeli, ona karşı çıkacak isyanlarda birlikte hareket edilecek. 2. Ayanlar padişaha bağlı kalacak. 3. Sadrazam padişahın vekili, kanunlara ve senede uygun emirlerine uyulacak. 4. İstanbul’da isyan çıkarsa ayanlar müdahale edecek. 5. Asker ve vergi toplanmasında ayanlar yardım edecek. 6. Karşılıklı güvence verilecek. 7. Ayanlık babadan oğla geçecek. 8. Vergilerin miktarı birlikte belirlenecek. 9. Yoksullar ve reaya korunacak. AMAÇ: Avrupalı devletlerin içişlerine karışmasını önlemek. İmparatorluğu dağılmaktan kurtarmak. Mısır ve Boğazlar konusunda Avrupalı devletlerin desteğini kazanmak. Batılılaşmak, demokratikleşmek. MADDELERİ: 1. Mahkemeler herkese açık, adil yargılama olacak. 2. Can, mal, namus güvenliği, vergi adaleti, din ve vicdan hürriyeti, suçun kişiselliği… 3. Müsadere tamamen kaldırılacak. 4. Gelire göre vergi, 5. Haklar devlet güvencesinde olacak, 6. Rüşvet ve iltimas önlenecek, 7. Askerlik vatan borcu ve süresi 5 yıl olacak. 8. İltizam kaldırılacak. ÖNEMİ: Sözleşmedir. (İki taraflı) 1. Padişahın otoritesini kısıtlayan ilk belgedir. 2. Tepeden inme bir belgedir. 3. Merkezin isteğiyle yapılmıştır. 4. Karşılıklı birbirini tanıma vardır. 5. Var olan sisteme yasal zemin oluşturur. 6. Belgenin daha sonra gelecek sadrazam şeyhülislamlarca da imzalanarak sürekliliği hedeflenmiştir. Vergileri artık MUHASSIL toplar! ÖNEMİ: DİKKAT! 1808’de yeniçeri ayaklanması sonucu Alemdar Mustafa Paşa öldürülünce ayanların gücü kırılmış ve tavsiye edilmişlerdir. Sened-i İttifak’ta uygulanmamıştır. Hukuk devleti yolunda ilk adım. Basın, edebiyat, eğitim ve sanatla ilgili hüküm yoktur. (Ancak bu alanlarda yenilikler görülür) Anayasacılık ve demokratikleşme adımıdır. Ferman niteliğindedir. (Tek taraflı) İlk kez padişah kanun üstünlüğünü kabul eder. Batılılaşma hız kazandı. Halkın rolü, baskısı yoktur. ISLAHAT FERMANI (28 ŞUBAT 1856) Sened-i İttifak; padişahın yetkilerini kısıtlaması açısından Magna Carta’ya benzer ancak halk isteği olmadığından ayrılır. YAYINLAYAN: ABDÜLMECİD DÜŞÜNCE: Osmanlıcılık DIŞ ETKİ: 1856 Paris Antlaşması AMAÇ: 59 Avrupalı devletlerin içişlerine karışmasını önlemek. İmparatorluğu dağılmaktan kurtarmak. Paris Konferansında Avrupa devletlerinin desteğini almak. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Bankacılık hız kazanmıştır… MECLİS-İ ALİ TANZİMAT kuruldu. DİKKAT! Kanun, yönetmelik, tüzük hazırlar. HUKUK 1. 2. Batılılaşmak, demokratikleşmek. MADDELERİ: Tanzimattaki ilkeler herkese uygulanacak. Patrikhane meclisi gayrımüslim ihtiyaçlarını devlete bildirecek. Azınlık din görevlilerine maaş bağlanacak. Azınlıklar memur olabilecek. Azınlıklar askeri ve sivil okullara kabul edilecek. Müslim-Gayrımüslim davalarına karma mahkemeler bakacak. Yabancılar taşınmaz mal alabilecek. Azınlıklar il meclislerine girebilecek. Cemaat meclisleri kurulabilecek. Azınlıklara hakaret edilmeyecek. Azınlıklar her türlü mal edinme miras hakkına sahip, Azınlıklar kendi dilinde eğitim yapacak, okul açacak. İşkence ve angarya yasaklanacak. Azınlıklar mahkeme kurabilecek, Herkes şirket kurabilecek. Bedelli askerlik geldi ÖNEMİ: Paris Antlaşmasına eklendi(1856). Böylece Avrupalı devletlerin içişlerine karışması için hukuki zemin oluştu. Müslümanların tepkisini çekti. TANZİMAT-ISLAHAT KARŞILAŞTIRMA Genel haklar Özel haklar (azınlık (Tüm halka) ve yabancılara) Yönetim iradesi Dış baskı var. var. Gayrımüslimlere askerlik bedelli. Askerlik vatan borcu. İki belge de padişahın mutlak otoritesini sınırladı. Padişah hukuk üstünlüğünü kabul etti. EĞİTİM ABDÜLAZİZ (1861-1876) Meclis-i Maarif-i Umumiye kuruldu. Askeri İdadi açıldı. (1845) DARÜLMUALLİMİN açıldı.(Erkek öğretmen okulu-1848) MÜLKİYE açıldı (Devlet adamı yetiştirmek için) ENCÜMEN-İ DANİŞ kuruldu. DİKKAT! Encümen-i Daniş bilim akademisidir, ders kitapları hazırlar. DARÜLFÜNUN açıldı. (1863- İlk modern üniversite) Galatasaray Sultanisi açıldı.(1868) Yabancı devletlere okul açma izni verildi. (1869) Maarif Nizamnamesi çıkartılarak MAARİF NEZARETİ kuruldu. (1869) DARÜLMUAALİMAT açıldı. (Kız öğretmen okulu-1870) DARÜŞŞAFAKA açıldı. (Yoksul öğrenciler için1873) EKONOMİ-MALİYE TANZİMAT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1839-1876) ABDÜLMECİD (1839-1861) Tüm yurttaşları kapsayacak ceza kanunu yapıldı. Memurlar kanunu yapıldı. ŞURAY-I DEVLET (Danıştay) kuruldu. DİVAN-I AHKAM-I ADLİYE (YARGITAY) kuruldu. Nizamiye mahkemeleri (karma) açıldı. Ahmet Cevdet Paşa tarafından MECELLE hazırlandı. DİKKAT! MECELLE İslam dünyasında ilk medeni kanundur. Kanunların yayınlandığı DÜSTUR dergisi çıkartıldı. Ticaret mahkemeleri kuruldu. Fransa’dan ceza ve ticaret kanunları alındı. Mahkemeler herkese açık ve bağımsız hale getirildi. İl genel meclisleri kuruldu. DİKKAT! Halk seçer. Valiye yardımcı olur. SOSYAL-KÜLTÜREL-İDARİ 60 Posta pulu kullanılmaya başlandı. (1862) 1864 VİLAYET NİZAMNAMESİ ile eyaletten il sistemine geçildi. 1864 MATBUAT NİZAMNAMESİ çıkartıldı. İlk mizah dergisi DİYOJEN çıkartıldı. Şinasi TASVİR-İ EFKAR gazetesini çıkarttı. (1862) İlk kadın dergisi TERAKKİ-İ MUKADDERAT (kadınların yükselişi) çıkartıldı.(1869) Abdülaziz yurtdışı gezisine çıktı. (Yurtdışı gezisine çıkan ilk ve tek padişah) Nüfus sayımı yapılarak MECİDİYE adı verilen (kafa kağıdı) kimlik verildi. Dolmabahçe Sarayı yapıldı. CERİDE-İ HAVADİS adıyla Türkçe, yarı resmi gazete çıkartıldı. (1840) İlk Türk dergisi VEKAY-I TIBBIYE çıkartıldı. RUMİ TAKVİM kullanılmaya başlandı. İlk telgraf hattı kuruldu. (1855 İstanbul-Edirne arası) İlk özel gazete TERCÜMAN-I AHVAL çıkartıldı. (1860) İlk kağıt para basıldı. (KAİME) ŞİRKET-İ HAYRİYE kuruldu. (1851) İlk dış borç alındı. (1854 İngiltere) İlk demiryolu hattı İzmirAydın arasında yapıldı. (1860) Arazi kanunnamesi çıkartılarak özel mülkiyet yaygınlaştırıldı. (1858) İltizam kaldırıldı. Vergiler MUHASSIL tarafından toplanmaya başlandı. % 10 AŞAR VERGİSİ uygulanmaya başladı. İlk banka, BANK-I DERSAADET kuruldu. (1847) BANK-I OSMANİ ŞAHANE açıldı. (İngiliz) Memleket sandıkları açıldı. DİKKAT! Mithat Paşa ilk Rusçuk’ta açmış (1863), daha sonra nizamname ile yaygınlaştırılmıştır. (1867) Süveyş Kanalı açıldı. (1869- Fransız İngiliz işbirliği ile. Osmanlı donanması yenilenerek dünyanın 3. Büyük filosu haline getirildi. Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) I.MEŞRUTİYET-KANUN-İ ESASİ (23 ARALIK 1876) YASAMA İLAN EDEN: II.ABDÜLHAMİT İLAN ETTİREN: GENÇ OSMANLILAR(İç etki) DÜŞÜNCE: OSMANLICILIK DIŞ ETKİ: Tersane (Haliç) Konferansı ÖRNEK: Polonya, Belçika ve Prusya anayasaları. HAZIRLAYAN: Mithat Paşa HEYET-İ AYAN Padişah atar. 40 yaş. Ömür boyu seçilir. Subaylık, valilik vb görevlerde bulunanlardan HEYET-İ MEBUSAN 4 yılda bir seçilir. 25yaş. Halk seçer. Vergi verme şartı. Erkekler oy kullanır. (MEŞRUTİYETİN SİMGESİ) Meclisi toplama-dağıtma yetkisi padişahta. (Kısa ömürlü olmasında etkili) Veto yetkisi padişahta. Milletvekilleri padişah izni olmadan kanun teklif edemez. Çift dereceli seçim uygulanır. Meclis başkanını padişah seçer. Mithat Paşa’nın hazırladığı 140 maddelik KANUN-İ CEDİT (taslak) Heyet-i Vükela tarafından tek tek görüşülerek 119 maddeye düşürülmüş ve yayınlanmıştır. AMAÇ: Osmanlı’nın bütünlük ve sürekliliğini sağlamak. (Dağılmayı önlemek) Milliyetçiliği-Panslavzmi önlemek. Avrupa’lı devletlerin desteğini almak. (Tersane Konferansını geçersizleştirmek) Tek bir Osmanlı milleti oluşturmak. DİKKAT! Yasama padişaha bağlı. PADİŞAH ÜSTÜNLÜĞÜ. YARGI Yargıçların özlük işleri yasayla düzenlenir. Hakim güvencesi getirilmiştir. Bir cürümle mahkum olmadıkça azledilemezler. Yargı bağımsız mahkemelere aittir. DİKKAT! Avrupa’daki demokrasi hareketleri ve Tanzimat’ın getirdiği özgür düşünce ortamı Meşrutiyete geçişte etkili olmuştur. BAZI MADDELERİ: 1. Saltanat ve hilafet hakkı Osmanoğulları ailesine aittir. 2. Resmi din İslam, resmi dil Türkçe ve Başkent İstanbul’dur. 3. Osmanlı Devleti bölünmez bir bütündür. 4. Herkese eğitim-öğretim hakkı, mülkiyet hakkı ve din özgürlüğü tanınmıştır. 5. Din, dil, ırk ayrımı olmaksızın herkes OSMANLI MİLLİYETİdir. 6. Basın kanun çerçevesinde serbesttir. ÖNEMİ ve ÖZELLİKLERİ 1. 23 Aralık 1876-14 Şubat 1878 arası I.Meşrutiyet dönemidir. 2. II. Abdülhamit 93 Harbi sırasında meclisin olumsuz tutumunu gerekçe göstererek meclisi kapatmıştır. Kanun-i Esasi hukuken yürürlükte kalmıştır. DİKKAT! II. Abdülhamit, Rusya ile barış görüşmeleri sırasında, meclisin eleştirileri ve sadaret tezkeresi vermeleri üzerine meclisi kapatmıştır. KANUN-İ ESASİYE GÖRE PADİŞAHIN YETKİLERİ Savaş ve barış kararı, Para basmak, Sürgün, Komutanları seçmek, Genel af, Meclisi açma-kapama, Hükümeti seçmek, Şeyhülislamı seçmek, Meclis başkanını seçmek. 3. Türk tarihinin ilk Osmanlı’nın ilk ve tek anayasasıdır. 4. Anayasa gerçek meşrutiyete geçişi sağlamaz. 5. Yasama ve yürütme padişaha bağlıdır. 6. Teokrasi-monarşi ve saltanatı yasallaştırır. 7. Padişah üstünlüğü vardır. DİKKAT! Yürütme padişaha bağlı. YÜRÜTME Sadrazam ve Şeyhülislamı padişah seçer. Sadrazam hükümetin başkanıdır. Hükümeti padişah seçer. Hükümetin meclisten güvenoyu almasına gerek yok. Padişah hükümetin yaptığı işlerde mutlak sorumsuzdur. Meclis üstünlüğü ancak 1909 değişiklikleriyle mümkün olacaktır. DİKKAT! 61 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) Bağdat-Hicaz demiryolları Almanlara yaptırılmış ayrıca bu dönemde en büyük proje sayılan BERLİN-BAĞDAT DEMİRYOLU PROJESİ başlamıştır. DİKKAT! Berlin-Bağdat demiryolu projesi Almanların Ortadoğu’yla ilgilenmeye başladığını gösterir. Diğer büyük devletlerin tepkisini çekmiştir. Projenin başlamasında Alman kralı II.Wilhelm’in Osmanlı’yı ziyareti etkili olmuş ve proje Deutsche Bank’a verilmiştir. 8. Çok uluslu meclistir. Ulusal değildir. DİKKAT! Mecliste 69 Müslüman, 46 Gayrımüslim olmak üzere toplam 115 üye vardır. Ayan meclisi ise 26 üyeden oluşmuştur. 9. 10. 11. 12. 13. Meclis kendi üstünde padişahın varlığını tanır. Halk ilk kez dolaylı da olsa yönetime katılmıştır. İlk kez Osmanlı Milleti tanımı yapılmıştır. İlk kez rejim değişikliği olmuştur. 119 maddeden oluşur. II.ABDÜLHAMİT (İSTİBDAT-1878/1908) DÖNEMİ GELİŞMELERİ ve ISLAHATLARI DİKKAT! II. Abdülhamit MAARİFPERVER padişah olarak bilinir. Osmanlı tarihinde eğitimi taşraya yayan ve en çok lise açan padişahtır. Bu dönem genel olarak baskı, sansür ve sürgünlerin yaşandığı dönemdir. DİKKAT! Genç Osmanlılara takibat! En çok telgraf hattı, en çok demiryolu yapımı da bu dönemde gerçekleştirilmiştir. II. MEŞRUTİYET (1908-1922) Yıldız İstihbarat Örgütü kuruldu. Yıldız Sarayı yönetim yeri olarak kullanıldı. İLAN EDEN: II. Abdülhamit İLAN ETTİREN: İttihat-Terakki DIŞ ETKİ: Reval Görüşmeleri (Tallin KonferansıRusya ile İngiltere arasındaki görüşme olup İngiltere Rusyayı Balkan politikasında serbest bırakmıştır.) DÜŞÜNCE: Osmanlıcılık UNUTMA! Yıldız Sarayı barok tarzı eser olup III. Selim döneminde yapılmıştır. (1789-1807) Mekteb-i Şahane(hukuk), Sanayi Nefise Mektebi (güzel sanatlar), Ziraat, Orman, Maden okulları açılmış; Tıbbıye, Harbiye, Mülkiye geliştirilmiştir. Ayrıca Polis okulları ile Darülmuallimat ve çok sayıda lise açılmıştır. Osmanlıcılık fikir akımının yerini İslamcılık (ümmetçilik) almıştır. II. Abdülhamit halifelik makamını etkin olarak kullanmıştır. Ermeni olaylarına karşı taşrada HAMİDİYE ALAYLARI kurulmuştur. 1881 de yayınlanan MUHARREM KARARNAMESİ ile DUYUN-I UMUMİYE kuruldu. NEDENLERİ İstibdata muhalefetin artması. İttihat ve Terakkinin çalışmaları Reval görüşmeleri(hızlandırmıştır) Asya ve Avrupadaki demokrasi hareketleri DİKKAT! Reval görüşmelerinin ardından Resneli Niyazi ve Enver beyler birlikleriyle isyan etmiş, II.Abdülhamit’in gönderdiği birliklerde isyancılara katılınca II. Abdülhamit meşrutiyeti ilan etmek zorunda kalmıştır.(23 Temmuz 1908) DİKKAT! Osmanlı Devleti daha önce RAMAZAN KARARNAMESİ (1875) ile Abdülaziz döneminde iflasını açıklamıştır. Berlin Ant.(1878)daki ağır tazminat Osmanlı’yı daha zor durumda bırakmış ve alacaklı devletlerin temsilcileri bir heyet kurarak Osmanlı’nın önemli gelir kaynaklarına el koymuştur. II. Meşrutiyet’in karışıklıklarda; ilanı ile ortaya çıkan 1. Bosna-Hersek Avusturya tarafından ilhak edildi. REJİ İDARESİ (1883), tütün üretimini geliştirmek için Alman-Fransız ortaklığı şirkete imtiyaz verilerek kuruldu. Bu bir tütün tekelidir. 1888’de ZİRAAT BANKASI, memleket sandıkları ve İstanbul emniyet sandığının birleştirilmesiyle kurulmuştur. 2. Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti. 3. Girit Yunanistan’a katıldı. (1908) 62 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) DİKKAT! V. Mehmet Reşat meclis kararıyla tahta çıkartılan ve anayasa üstüne yemin ederek göreve başlayan ilk ve tek padişahtır. İTTİHAT-TERAKKİ 1889-İttihadi Osmani Cemiyeti (TIBBIYE) İTTİHAT 1906-Osmanlı Hürriyet Cemiyeti (HARBİYE) TERAKKİ (1907) M.Kemal’in Şam’da 1905’de kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’de aynı yıl katılmıştır. Cemiyetin düşünce akımı OSMANLICILIK, ancak Balkan savaşlarından sonra Türkçülük ve Turancılık olacaktır. NELER YAPTI 1. II. Meşrutiyet’in ilanı 2. 31 Mart isyanının bastırılması 3. 1909 anayasa değişiklikleri 4. Meşrutiyetin ilk partisi 5. 1911 Trablusgarp savaşı 6. 1913 Babıali baskını 7. II. Balkan savaşı’nda Edirne ve Kırklareli’nin kurtarılması 8. I. Dünya Savaşı’na Osmanlı’nın girmesi. UNUTMA! 31 Mart İsyanı Osmanlı’da rejime karşı ilk ve tek isyandır. KANUN-I ESASİ’DE 1909 DEĞİŞİKLİKLERİ Hükümet meclise karşı sorumludur. Milletvekillerinin kanun teklifinde padişah onayı kalktı. Padişaha, kanunları bir kez veto hakkı getirildi. Padişahın sürgün yetkisi kaldırıldı. Savaş-barış kararını meclis verir. Toplantı ve siyasal örgütlenme hakkı getirildi. İlk kez çok partili yaşam. Yasama üstünlüğü ilkesi geldi. Padişah mecliste anayasa üzerine yemin ederek göreve başlayacak. Padişahın meclisi açma kapama yetkisi kısıtlandı. DİKKAT! –Demokrasinin güçlenmesi. -Parlementer sistemin güçlenmesi -Çok partili rejim II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE PARTİLER 1. İttihat ve Terakki Fırkası (ilk) 2. Ahrar Fırkası 3. Hürriyet ve İtilaf Fırkası 4. İttihad-ı Muhammedi fırkası 5. Ahali Fırkası 6. Fedakaran-ı Millet Fırkası 31 MART İSYANI (13 NİSAN 1909) NEDENLERİ 1. Meşrutiyetin ilanına rağmen toprak kayıplarının önlenememesi 2. İttihatçıların yönetime tam hakim olamaması 3. II. Abdülhamit’in Meşrutiyet karşıtı tutumu 4. Gazeteler arasındaki gerginlik 5. Ulemanın kışkırtmaları 6. Alaylı subaylar-mektepli subaylar çekişmesi 7. II. Abdülhamit’e bağlı avcı taburlarının denetlenememesi KURULAN OLAY: Volkan Gazetesi yazarı Derviş Vahdeti’nin kışkırtıcı yazıları ve Ahrar’ın ileri gelenlerinden Serbesti gazetesi yazarı Hasan Fehmi’nin öldürülmesi üzerine avcı taburları başlatmıştır. İttihatçıların Selanik’de kurduğu HAREKET ORDUSU (Komutanı Mahmut Şevket PaşaKurmay Başkanı Mustafa Kemal) İstanbul’a gelerek isyanı bastırdı. DİKKAT! İstanbul halkına hitaben hazırlanan bildiriyi Mustafa Kemal kaleme almıştır. SONUÇLARI 1. II. Abdülhamit’in yerine meclis kararıyla V. Mehmet Reşat tahta çıktı. 2. Sarayın yönetimdeki rolü azaldı, ordunun etkinliği arttı. 3. Meşrutiyeti korumak adına özgürlükler kısıtlandı. 4. Kanun-i Esasi’de 1909 değişiklikleri yapıldı. “HER BAŞARI İNSANIN KENDİSİNE VERDİĞİ DEĞERİN ÜRÜNÜDÜR!” 63 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK ERKAN AYRANCI TARİHMATİK YOUTUBE TARİHMATİK-ERKANHOCA FACEBOOK WATSAPP YAYIN LİSTESİ 0552 3875475 (KAYDEDİP MESAJ ATIN) 64 Erkan AYRANCI-TARİHMATİK
