1 Sıfatlarda Derecelendirme: İsimleri niteleyen kelimeler olan sıfatların üç derecesinden söz edebiliriz: gradus positivus; gradus comparativus (karşılaştırma derecesi); gradus superlativus (üstünlük derecesi) vir beatus / bahtiyar adam vir beatior / daha bahtiyar adam vir beatissimus / en (çok) bahtiyar adam 1. Adiectivum Positivum: sıfatın sözlüklerde de yer alan derecesidir. Bir sıfatın positivus derecesini ancak sözlük yardımıyla bilebiliriz. 2. Adiectivum Comparativum: bir sıfat tarafından nitelenen canlı ya da cansız varlıkları, hayal gücümüzün, düşünme yetimizin ürünü olan soyut varlıkları karşılaştırmak için sıfatın bu derecesi kullanılır. Türkçede sıfatın başına “daha” kelimesi getirilerek yapılırken Latince’de sıfatın masculinum genetivus singularis’indeki çekim eki –i, yada –is atılarak bunun yerine masculinum ve femininum isimleri nitelemek için –ior, neutrum isimleri nitelemek için –ius eki getirilerek oluşturulur. Bütün sıfatların karşılaştırma derecesi “melior, melius” / “daha iyi” sıfatı gibi çekilir. Bir istisna olarak, çekim gövdesi sesli harfle biten sıfatların comparativus’u sıfatın başına “magis” kelimesi (zarf) getirilerek yapılır. Buna örnek olarak “idoneus” / “uygun” sıfatı verilebilir. Bu sıfatın çekim eklerini getirdiğimiz gövdesi “idone-“, -e seslisiyle son bulduğundan, bu sıfatın comparativus derecesi “magis idoneus” / “daha uygun” şeklinde olur. (arduus, ingenuus, necessarius, noxius, pius sıfatlarının da gövdeleri sesli harfle bittiği için comparativus dereceleri “magis” zarfıyla yapılır. Örnekler: Positivus carus, -a, -um tener, -a, -um gen. sing. m. car-i tener-i Comparativus carior (m., f.), carius (n.) tenerior (m., f.), tenerius (n.) pulcher, -chra, -chrum acer, acris, acre tristis, triste facilis, -e pulchr-i acr-is trist-is facil-is pulchrior (m., f.), pulchrius (n.) acrior (m., f.), acrius (n.) tristior (m., f.), tristius (n.) facilior (m., f.), facilius (n.) ingens felix ingent-is felic-is ingentior (m., f.), ingentius (n.) felicior (m., f.), felicius (n.) vetus / vetustus, -a, -um veter-is / vetust-i vetustior, -ius Karşılaştırma (comparativus) derecesi cümle içinde şu şekilde kullanılır: Nicelik ve nitelik bakımından daha üstün konumda olanı ifade eden isim comparativus derecesindeki sıfat tarafından nitelenirken, daha aşağı konumda olanı ya da kendisiyle karşılaştırma yapılanı ifade eden isim ya ablativus halinde yazılır, ya da eğer karşılaştırma için “quam” kelimesi kullanılıyorsa comparativus derecesindeki sıfatın nitelediği isim ile aynı halde bulunur. 2 Dolayısıyla Latincede karşılaştırma yapmanın temelde iki yolu vardır: 1. Ablativus ile karşılaştırma yapmak: Bu yolla karşılaştırma yapabilmek için karşılaştırmaya konu olan varlığı ya da nesneyi gösteren isim cümle içinde ya özne görevinde bulunmalı, yani cümle içindeki hali nominativus olmalı ya da düz tümleç görevinde bulunmalı, yani cümle içindeki hali accusativus olmalıdır. Bu iki durum dışında, karşılaştırma “quam” ile yapılır. 2. “quam” kullanarak karşılaştırma yapmak: Bu yolla karşılaştırma yaparken karşılaştırılan isimler aynı halde bulunurlar. Örnek: a. Demosthenes Cicero’dan daha belagatliydi. Demosthenes eloquentior Cicerone fuit. / Cicerone ablativus halinde Demosthenes eloquentior fuit quam Cicero / “quam” kelimesi kullanarak karşılaştırma yapıldığı için, karşılaştırmaya konu olan Demosthenes ve Cicero aynı halde, yani nominativus halinde olmalıdır. b. Senin babandan daha mutlu pek az kişi gördüm. Vidi paucos feliciores patre tuo. / patre tuo ablativus halinde Vidi paucos feliciores quam patrem tuum. / Karşılaştırmaya konu olan pek az kişi ve senin baban aynı halde yani accusativus halinde bulunmaktadır. c. Kitabı senden daha büyük olan öğrenciye verdim. Librum maiori discipulo quam tibi dedi. / Bu cümlede karşılaştırma sadece bir tek şekilde, yani “quam” kullanılarak yapılır. Çünkü karşılaştırmaya konu olan “öğrenci / discipulus” kelimesi, cümledeki görevi gereği dativus halinde bulunmaktadır; dolayısıyla onunla karşılaştırılan şahıs zamiri “sen / tu” da dativus halinde yani “tibi” olmalıdır. 3. Adiectivum Superlativum: Türkçede “en” ya da “çok” kelimelerini sıfatın başına getirerek oluşturduğumuz superlativus / en (çok) üstün olma halini gösteren derece Latincede genel olarak sıfatın masculinum cinsinin genetivus singularis halindeki çekim eki atıldıktan sonra –issimus, -a, -um getirilmesiyle oluşturulur. Eğer sıfat, gövdesi –l harfi ile son bulan bir sıfatsa, sıfatın masculinum cinsinin genetivus singularis halindeki çekim eki atıldıktan sonra -limus, -a, -um getirilmesiyle, nominativusu –er ile biten bir sıfatsa, sıfatın masculinum cinsinin nominativus singularis haline –rimus, -a, -um getirilmesiyle sıfatın superlativus derecesi oluşturulur. Sıfatların superlativus derecesi üç takılı sıfatlar gibi çekilir. Örnekler: Positivus gen. sing. m. mas. nom. sing. Superlativus carus, -a, -um car-i carissimus, -a, -um 3 tener, -a, -um ______ tener tenerrimus, -a, -um pulcher, -chra, -chrum ______ pulcher pulcherrimus, -a, -um acer, acris, acre ______ acer acerrimus, -a, -um tristis, triste trist-is tristissimus, -a, -um facilis, -e facil-is facillimus, -a, um ingens ingent-is ingentissimus, -a, -um felix felic-is felicissimus, -a, -um vetus* veter-is veterrimus, -a, -um* Not.: burada bir kuraldışı duruma dikkat etmek gerekir: çekim gövdeleri –l ile bittiği halde fidelis ve utilis sıfatlarının superlativus derecesi -limus, -a, -um ile değil, -issimus, -a, -um ile oluşturulur. fidelis, -e fidel-is fidelissimus, -a, -um utilis, -e util-is utilissimus, -a, -um Çekim gövdesi sesli harfle biten sıfatların superlativus’u sıfatın başına “maxime” kelimesi (zarf) getirilerek yapılır. Buna örnek olarak “idoneus” / “uygun” sıfatı verilebilir. Bu sıfatın çekim eklerini getirdiğimiz gövdesi “idone-“, -e seslisiyle son bulduğundan, bu sıfatın superlativus derecesi “maxime idoneus” / “çok (en) uygun” şeklinde olur. (arduus, ingenuus, necessarius, noxius, pius sıfatlarının da gövdeleri sesli harfle bittiği için superlativus dereceleri “maxime” zarfıyla yapılır. “Quam” kelimesi superlativus derecesindeki bir sıfatla birlikte kullanılabilir. O zaman bu kelime sıfatın anlamına “mümkün mertebe, olabildiğince” gibi bir anlam katmaktadır. Quam + adiectivum superlativum / ille cupit quam utilissima dona dare / O adam olabildiğince yararlı armağanlar vermeyi arzu ediyor. Comparativus ve superlativus dereceleri kurallı bir biçimde oluşturulan sıfatlardan ayrı olarak yukarıda açıklanan kurala uymayan sıfatlar da vardır. Bunların comparativus ve superlativus dereceleri ayrıca öğrenilmelidir. Positivus Comparativus Superlativus bonus, -a, -um melior, melius optimus, -a, -um Malus, -a, -um peior, peius pessimus, -a, -um Magnus, -a, -um maior, maius maximus, -a, um 4 Parvus, -a, -um minor, minus minimus, -a, um Multus, -a, -um -------, plus plurimus, -a, um “multus” sıfatının comparativusu olan plus’un çekimi şu şekildedir. Sing. / m.&f. Sing. / n. Plur. / m.&f. Plur. / n. Nom. ------- plus plures plura Gen. ------- pluris plurium plurium Dat. ------- ------- pluribus pluribus Acc. ------- plus plures plura Abl. ------- plure pluribus pluribus Örnek: Plus pecuniae / daha fazla para (bu örnekte comparativus derecesinde olan “plus” sing. neut. olarak, nitelediği isimlerin genetivus hali (örn. pecuniae) ile birlikte kullanılır.) Plures amici nostri hoc sciunt. / Pekçok arkadaşımız bunu bilir. Sıfatların comparativus ve superlativus dereceleri daha da kuvvetlendirilmek isteniyorsa, comparativus dereceleriyle birlikte “eo”, “multo” zarfları; superlativus dereceleriyle “longe”, “quam” zarfları kullanılarak kuvvetlendirilir. Örnek: longe nobilissimus / kat be kat soylu, büyük farkla soylu quam maximus / olabildiğince büyük, mümkün mertebe büyük eo facilior / çok daha kolay multo melior / çok daha iyi Aşağıdaki tabloda görüleceği gibi, Latincede bazı edat ve zarflardan yapılmış comparativus ve superlativus derecesinde kullanılan sıfatlar da bulunmaktadır. Bu zarf ya da edatların bazılarının positivus derecesinde sıfatları da bulunmaktadır. Adv./Praep. Adiect. Comp. Adiect. Sup. prae; pro; prior, prius primus, -a, -um cis; cista citerior, -ius ---------- 5 ultra; ultro ulterior, -ius ultimus, -a, -um intra interior, -ius intimus, -a, -um extra exterior, -ius extremus, -a, -um prope propior, -ius proximus, -a, -um de deterior, -ius deterrimus, -a, -um post posterior, -ius postremus, -a, -um ulter, -tra, -trum exterus, -a, -um postumus, -a, -um supra superior, -ius superus, -a, -um infra inferus, -a, -um supremus, -a, -um summus, -a, -um inferior, -ius infimus, -a, -um imus, -a, -um
