KÖK KANSERİ Agrobacterium tumefaciens

ZİRAİ MÜCADELE TEKNİK TALİMATLARI
CİLT IV
KÖK KANSERİ
Agrobacterium tumefaciens (Smith and Townsend) Conn
1. TANIMI VE YAŞAYIŞI
EM
Kök kanseri hastalığını yapan bakteri 0.4-0.8x1.0-3.0µm boyutlarında, çubuk
biçiminde ve peritrik kamçılıdır. Virülent bakteriler birkaç büyük plasmid taşımaktadır. Bu plasmidlerden birinde tümör oluşumuna neden olan genler bulunmaktadır
ve Ti-plasmid olarak isimlendirilir. Ti-plasmidine sahip olmayan veya sıcak
uygulamasıyla Ti-plasmidini kaybeden bakteriler virülent değildir. Etmen Gramnegatif olup aside dayanıklı değildir. Optimum gelişme sıcaklığı 25-30°C,
minimum 0°C ve maksimum gelişme sıcaklığı ise 37°C’dir. Bakterinin termal
ölüm noktası 50-52°C’dir.
Etmen, toprakta uzun süre yaşayabilmekte ve işlenen toprakta da virülensliğini
koruyabilmektedir. Alkali topraklarda, hafif asit karakterde olanlara oranla daha
çok yayıldığı saptanmıştır. Bakteri bulaşık toprakta saprofit olarak yıllarca
canlılığını sürdürebilir. Bulaşık topraklara konukçu bitki dikildiğinde, kök veya
gövdenin toprağa yakın kısımlarında kültürel işlemler, aşılama, böcek ve nematod
beslenmesi gibi nedenlerle açılan taze yaralardan bitkiye giriş yapar. Hücrelerarası
boşluklarda çoğalan bakteri, bitki hücrelerini genetik olarak dönüştürerek aşırı ve
kontrolsüz hücre bölünmesini teşvik ederek ur oluşumlarına neden olur. Bakteriler
urların yüzeyinden tekrar toprağa karışırlar. Hastalık, bulaşık fidan ve topraklarla
yayılmaktadır.
G
2. BELİRTİLERİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI
TA
Hastalık meyve ağaçları ile, bazı orman ve park ağaçlarının köklerinde ve
gövdenin toprak yüzeyine yakın kısımlarında görülür. Hastalığın yerleşim yeri
ağaçların kök boğazı olmakla beraber, ender olarak kök ve toprak üstü
aksamlarında da görülür. İnce ve derin köklerde hastalık hemen hemen görülmez.
Kökler kalınlaştıkça ve kök boğazına yaklaştıkça hastalığın bulunma oranı artar.
©Aynur KARAHAN
©Şenol ALTUNDAĞ
Şekil 37. Kök kanseri’nin meyve ağacının kökünde meydana getirdiği ur.
Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
63
CİLT IV
YUMUŞAK VE SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE HASTALIKLARI
Bakterinin bulunduğu yerdeki parankima hücrelerinin aşırı çoğalmaları sonucu
başlayan hastalığın ilk belirtisi küçücük urdur. Ur oluşumunun başlangıcında, urlar
beyaz-ten rengi ve oldukça yumuşak olup, yara dokusundan (kallus) kolayca ayırt
edilemez. Ur dokusu genellikle yara dokusundan daha hızlı gelişir. Urların dış
yüzeyindeki hücrelerin çürümesiyle urların rengi koyu kahve-siyaha dönüşür. Bazı
urlar kolaylıkla parçalanabilirler ve bitki dokusundan kolaylıkla ayrılabilirler. Bazı
urlar ise, daha odunsu ve sert yapıdadırlar. Urların boyutları fındık büyüklüğünden
30 cm çapa kadar değişebilir. Urların bazıları tümüyle çürüyerek aktivitesini
yitirirken, bazıları takip eden sezonda herhangi bir yüzeyinden tekrar taze
gelişimler gösterebilir (Şekil 37).
EM
Hastalık, bitkilerde ur oluşumu dışında, bodurlaşma, küçük ve klorotik yaprak
çıkarma gibi belirtilere de neden olur. Hasta bitkiler olumsuz çevre koşullarına,
özellikle kış zararlanmalarına çok daha duyarlıdırlar. Kök boğazında veya ana
köklerinde ur bulunan bitkiler zayıf gelişirler ve verimlerinde düşüş meydana gelir.
Ağır enfekteli bitkiler ölebilir.
Fidanlıklarda ise fidanların kök boğazında ve köklerinde fındık veya ceviz
büyüklüğünde urlar görülür. Urlar başlangıçta krem renkli olup, sonra esmerleşir
ve yüzeyleri çatlar. Hastalığa şiddetli yakalanan fidanlar iyi gelişemezler. Genç
ağaçlar enfeksiyondan çok etkilenirler ve kısa sürede kururlar. Yaşlı ağaçlar ise, az
ve kalitesiz meyve verirler.
Dünyada ve ülkemizde yaygın olarak bulunmaktadır.
3. KONUKÇULARI
4. MÜCADELESİ
4.1. Kültürel Önlemler
G
A.tumefaciens, 60’dan fazla familyaya dahil 600’den fazla otsu veya odunsu bitki
türünü hastalandırabilmektedir. Ancak doğada, çoğunlukla sert ve yumuşak
çekirdekli meyve ağaçlarında, böğürtlen ve güllerde görülmektedir.
TA
– Ağır ve su tutma kapasitesi yüksek olan topraklarda fidanlık ve meyve bahçesi tesisinden kaçınılmalı, eğer tesis kurulmuşsa drenaj kanalları açılmalıdır.
– Fidanlık kurarken önce fidanlık toprağının bu bakteriyle bulaşık olup
olmadığı kontrol edilmelidir. Bunun için ilkbaharda iyi işlenmiş toprağa 1-2
yaşında, kökleri tıraş edilmiş ve temiz şeftali çöğürleri 1-3 m aralıklarla
dikilir. Sonbaharda çöğürler sökülerek köklerde ur olup olmadığı kontrol
edilir. Çöğürler bulaşık çıkarsa, bu toprakta fidancılık yapılmamalıdır.
– Üretimde patojene dayanıklı anaçlar seçilmelidir. S-37 şeftali anacı, bazı
Malling elma anaçları ve Japon kayısısı (Prunus mume) patojene dayanıklıdır. Ancak üretimde yaygın kullanılan M-7, M-9 ve M-26 isimli bodur
elma anaçları hastalığa çok duyarlıdır.
64
Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
ZİRAİ MÜCADELE TEKNİK TALİMATLARI
CİLT IV
– Hastalık belirtilerini taşımayan, kök ve gövde üzerinde aşırı büyüme ve genişleme gibi şüpheli belirtiler bulunmayan, sertifikalı çoğaltım materyalleri
kullanılmalıdır.
– Tesis edilen bahçelerde hastalıklı bitkiler sökülerek imha edilmelidir.
– Sökülen ağaçların çukur çevresine 40 cm derinlik ve 20 cm genişliğinde
tecrit çukuru açılarak içerisi sönmemiş kireçle doldurulmalıdır.
– Urların henüz az ve küçük olduğu bitkilerin kök boğazları açılarak ur dokuları çıkarılmalı ve yara yerlerine %5’lik bakır sülfat eriyiği sürülmelidir.
EM
– Hastalığın görüldüğü yerlerde en az 5 yıl süreyle yeni bahçe tesis edilmemelidir. Mısır, buğdaygiller, soğanlı bitkiler, yonca ve kuşkonmaz gibi
bitkilerle 5 yıllık ekim nöbeti uygulanmalıdır.
– Bakım işlemleri sırasında bitkileri yaralamaktan kaçınılmalıdır.
– Toprak altı zararlıları ile mücadele edilmelidir.
4.2. Biyolojik Mücadele
Kök kanserine karşı kiraz ve şeftalide, Agrobacterium radiobacter strain K1026
biyolojik mücadele ajanı olarak kullanılmaktadır. Bu biyolojik preparat ekim veya
dikimden önce tohum, çöğür ve fidanlara uygulanabilmektedir. Koruyucu özelliğe
sahiptir.
4.3. Kimyasal Mücadele
4.3.1. İlaçlama zamanı
G
Meyve ağaçlarında kök kanserine karşı ilaçlı mücadele, temmuz ve ağustos
aylarında yapılır.
4.3.2. Kullanılacak bitki koruma ürünleri ve dozları
Bakanlık tarafından yayınlanan “Bitki Koruma Ürünleri” kitabında tavsiye edilen
bitki koruma ürünleri ve dozları kullanılır.
4.2.3. Kullanılacak alet ve makineler
TA
2-3 cm eninde boya fırçası ve steril bıçaklar kullanılır.
4.2.4. İlaçlama tekniği
Meyve ağaçlarındaki kök kanserine karşı, yazın birer hafta ara ile iki operasyonla
tümörler dezenfekte edilmiş bıçakla iyice temizlenerek yara yerine %5 oranında
gözyaşı eriyiği ve kuruduktan sonra da nebati katran fırça ile sürülür. Ağaçların
kök ve kök boğazı tekrar toprakla kapatılır.
Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
65