istanbul`da bir ilaç sektörü çalışanlarında kan bağışı konusunda bilgi

İSTANBUL’DA BİR İLAÇ SEKTÖRÜ
ÇALIŞANLARINDA KAN BAĞIŞI
KONUSUNDA BİLGİ VE DAVRANIŞ
ARAŞTIRMASI*
Doç. Dr. Ayşe Emel Önal, İstanbul Üniversitesi,
İstanbul Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Arş.Gör. Sibel Cevizci, İstanbul Üniversitesi,
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı
*Bu çalışma 21-25 Ekim 2008 de Ankara’da düzenlenen 12. Ulusal Halk Sağlığı Kongresinde sözlü bildiri
olarak sunulmuştur.
Kan, kaynağı insan olan ve
elde edilmesi için başka bir yol
olmayan bir tedavi aracıdır.
Türkiye’nin kan ihtiyacı yıllık
ortalama
1.500.000 ünitedir.
Ağırlığı 50 kg’ın üzerinde,
Onsekiz, altmışbeş yaşları
arasındaki sağlıklı her birey
2 ay ara ile yılda 4 kez kan
bağışlayabilir.
Kan vermeden önce yorgun, uykusuz
ve aç olunmamalı,
Son 24 saat içinde aşırı miktarda
alkol alınmamış olunmalı,
Kullanılan ilaçlar, aşılar bağış öncesi
muayenede doktora bildirilmelidir.
Kan bağışı sırasında ortalama
450 ml kan alınır. İnsan
vücudunda yaklaşık 5000-6000
ml kan vardır.
Alınan bu miktardaki kan sağlık
için herhangi bir risk oluşturmaz.
• Kan bağışçısının nabzı, tansiyonu,
hemoglobin düzeyleri ölçülür.
Kan ve cinsel yolla bulaşan
• AIDS
• Hepatit-B (B Tipi Sarılık)
• Hepatit-C (C Tipi Sarılık)
• Sifiliz (Frengi) testleri ve
• Kan Grubu tayinleri yapılır.
• AIDS için : yaklaşık 1 ay
• Hepatit B için : yaklaşık 2 ay
• Hepatit C için : yaklaşık 3 ay pencere
dönemi vardır.
• Bazı durumlarda bu hastalıkların pencere
dönemi 1 yıla kadar uzayabilmektedir.
• Bu nedenle “Güvenli Davranışlar” (Riskli
Olmayan Davranışlar) önemlidir.
BULAŞICI HASTALIKLAR İÇİN
RİSKLİ DAVRANIŞLAR
• Son bir yılda çok sayıda seksüel partner
• Son 3 ayda yeni/farklı seksüel partner
• Son bir yılda “cinsel yolla bulaşan
enfeksiyon” geçirmiş olma
• Para / eşya / uyuşturucu madde karşılığı
cinsel ilişkide bulunma
• Tüm yollarla korunmasız cinsel ilişki
• Yukarıda belirtilen davranışlarda bulunan
kişilerle cinsel ilişki
BULAŞICI HASTALIKLAR İÇİN
RİSKLİ DAVRANIŞLAR
• Steril olmayan piercing (vücuda küpe)
takılması, akupunktur ve dövme
yaptırılması
• Damar içi uyuşturucu kullanımı
• Kesici aletlerin ortak kullanımı
(manikür/pedikür aletleri, traş bıçakları v.b.)
BULAŞICI HASTALIKLAR İÇİN
BAZI RİSKLİ ÖZEL DURUMLAR
• Son bir yıl içinde ameliyat geçirmiş
olma
• Kan, doku veya organ nakli
• Kaza ile kullanılmış enjektör iğnesi
batması
• Plazmadan yapılan ilaç kullanmak
• Büyüme hormonu kullanmak (yaşam
boyunca kan bağışlayamaz)
Bağışlanan bir ünite tam kan santifüj
edilerek, kan hücrelerinin çökmesi sağlanır.
Üstte kalan sıvı kısım plazmadır. İçinde
trombosit hücrelerini de barındırır.
Üstte kalan kısım (trombosit içeren plazma)
başka bir torbaya ayrılır.
Alyuvarlar ana torbada kalır. Bu kan
bileşenine “eritrosit süspansiyonu” denir.
Bu ürüne koruyucu bir sıvı eklenerek, +4 Cº’de
42 gün saklanır.
Ayrıştırılan plazma tekrar santrifüj
edilerek trombositlerin çökmesi
sağlanır.
Trombositlerin kaldığı torbadaki ürüne “trombosit
süspansiyonu” denir.
Özel bir cihazda sürekli çalkalanarak, 22 C°’de,
5 gün saklanır.
Santrifüjden sonra üstte kalan plazma ayrı bir torbaya
alınır ve özel bir işlemle dondurulur. Bu ürüne “taze
donmuş plazma” denir. -25 ile -30 C° arasında 6 ay, 40 C° ve altında 2 yıl saklanabilir. Plazmadan pek çok
ilaç elde edilebilmektedir.
• Bu çalışmada öncelikle bir sağlık
sektörü çalışanlarında bu konu ile ilgili
bilgi ve davranışın araştırılması
amaçlandı.
• Kesitsel tanımlayıcı bu çalışmada,
İstanbul’da bir ilaç sektöründe, örnekleme
yapılmaksızın tüm çalışanlara kan bağışı
anket formu Ocak-Mart 2008 de çalıştıkları
işyerinde “gözlem altında yanıtlama
yöntemi” ile uygulandı. Çalışanların % 90 ı
araştırmaya katılmada gönüllü oldu
(n:135).
Cinsiyet
• % 45.9 (n:62) u erkek,
• % 54.1 (n:73) i kadın.
• Yaş ortalaması 31.98  8.05
Eğitim Durumu
• % 2.2 (n:3) ilköğrenim,
• % 8.9 (n:12) lise,
• %88.9 (n:120) üniversite ve
üzeri eğitimli
Tablo I-KAN BAĞIŞI KONUSUNDA DAVRANIŞ,
Önal AE. Cevizci S. (İstanbul, 2008)
Kan Bağışı Yapan
n
%
Gönüllü
37
27.4
Çok acil bir ihtiyaç için
13
9.6
7
5.2
Yapmamış-düşünüyor
18
13.3
Yapmamış
60
44.4
135
100.0
Akrabası için
Toplam
Tablo II-KAN BAĞIŞI KONUSUNDA BİLGİ DÜZEYİ
Önal AE. Cevizci S. (İstanbul, 2008)
Bilen
n
%
Bir seferde 450 ml.kan verilir
36
26.7
En sık 3 ayda bir kan verilir
41
30.4
Bağışlanan kan bir yıl saklanabilir
10
7.4
18-65 yaşta kan verilebilir
51
37.8
50 kg.ın üstünde kan verilebilir
88
65.2
Hb ve Htc ölçümü normal olanlar
kan verebilir
105
77.8
Vücut ısısı, nabzı ve kan basıncı
normal olanlar kan verebilir
Toplam
107
79.3
135
100.0
Tablo III-Kan Bağışı Bilgi Düzeyi 2
Önal AE. Cevizci S. (İstanbul, 2008)
Kan veremeyeceğini -Bilen
Yorgun, uykusuz, aç bağış yapılmaz
n
50
56
91
%
37.0
41.5
67.4
Son 12 ay içinde organ ya da doku nakli olanlar
45
66
33.3
48.9
Son 12 ay içinde akupukntur, dövme yaptıranlar
33
24.4
Son 12 ay içinde bulaşıcı sarılığı olan
biri ile cinsel ilişkisi olanlar
71
52.6
HIV/AIDS Testi + olanlar
89
65.9
135
100.0
10 yaşından sonra viral Hepatit A geçirenler
Viral Hepatit B test sonucu + olanlar
Son 12 ay içinde kan transfüzyonu olanlar
Toplam
Tablo IV-Kan Bağışı Bilgi Düzeyi 3
Önal AE. Cevizci S. (İstanbul, 2008)
Kan veremeyeceğini - Bilen
n
%
Son üç yıl içinde sıtma geçirenler
58
43.0
Sedef hastalığı için ilaç kullananlar (Tegison)
40
29.6
Dura mater grefti uygulanan kişiler
Mevcut bir solunum yolu hastalığı olanlar
40
34
29.6
25.2
Herhangi bir kronik hastalığı olanlar
Son bir yılda ameliyat geçirenler
Son bir yılda ciddi bir kaza geçirenler
80
35
58
59.3
25.9
43.0
Hamile olanlar ya da yeni doğum yapmış olanlar
86
63.7
135
100.0
Toplam
Tablo V-Kan Bağışı Bilgi Düzeyi 4
Önal AE. Cevizci S. (İstanbul, 2008)
Kan veremeyeceğini - Bilen
Damardan uyuşturucu bağımlılığı
olanlar
n
%
126
92.0
Erkek erkeğe cinsel ilişkisi olanlar
Pıhtılaşma faktör konsantresi ile tedavi
olanlar
69
93
50.4
67.9
Para karşılığı cinsel ilişki yapanlar
Cinsel yolla bulaşmış bir hastalık
geçirenler
Yukarıda sayılan riskli aktiviteleri yapan
biri ile cinsel ilişkisi olanlar
Toplam
88
104
64.2
75.9
95
69.3
135
100.0
• Bireylerin % 75.2 si kan stoklarını gönüllü
vatandaşların,
• %67.9 u Kızılay’ın
• %29.2 si hasta yakınlarının, karşılaması
gerektiğini düşünüyordu.
• %17.5 i para ile alınması gerektiğini
düşünüyordu.
• Marmara Bölgesel Kan Merkezi, 2006 yılında 172
bin 24 ünite ile en çok bağış alan bölgesel merkezdir.
• Bunu 102 bin 359 üniteyle Orta Anadolu Bölgesel
Kan Merkezi (Ankara) izlemektedir.
• Üçüncü sırada ise 127 bin 995 ünite ile Ege Bölgesel
Kan Merkezi (İzmir) vardır.
İl bazında ise 2006 yılında bir önceki yıla oranla kan
bağışında yüzde 100’ün üzerinde artış sağlayan
merkezler Erzurum (yüzde 291), Rize (yüzde 161),
Antalya (yüzde 143), Manisa (yüzde 128) ve Isparta
(yüzde 104) dır.
• Buna rağmen Türk insanı kan bağışında
yüzde 2’lik oranla gelişmiş ülkelerdeki % 5
lik oranın altında kalıyor.
• Bağışın % 1 ini askerler, % 1 ini sivil
toplum yapıyor.
• Bu çalışmada da bir sağlık sektörü
çalışanlarında kan bağışı gönüllülüğünün
düşük, gönüllü olabilme konusunda bilgi
düzeyinin de tam olmadığı saptandı.
Türkiye'de Türk Kızılayı tarafından 1997–2007
yılları arasındaki 10 yıllık dönemde toplanan
4.415.459 ünite kanın gruplarına göre % dağılımı
World Blood Donor Day 2009
14 June 2009
WHO
KAYNAKLAR
1- WHO, Blood transfusion safety, http://www.who.int/bloodsafety/en/
2- Kızılay, Toplumda Kan Bağışı Bilincinin Oluşturulması Projesi,
http://sdb.meb.gov.tr/okulsagligi/kizilay/nasil.pps#2
3- Kan Merkezlerinde ve İstasyonlarında Görev Yapacak Sağlık
Personelinin Eğitimine ve Sertifikalandırılmasına Dair Tebliğ,
R.G.Tarihi: 04.06.2005, R. G.Sayısı: 25835.
4- Kan Ve Kan Ürünleri Kanunu, Resmi Gazete, Tarih: 2.5.2007 Sayı:
26510, Kanun No: 5624, Kabul Tarihi: 11.4.2007.
5- Yıldız Ç, Emekdaş G, Kanık A ve ark, Neden Kan Bağışlamıyoruz.
Mersin İlinde Yaşayanlarda Kan Bağışına Genel Bakış:Anket
Çalışması, İnfeksiyon Dergisi, 20:1:041-055,2006.
6- American Red Cross
http://www.redcross.org/article/0,1072,0_497_2144,00.html,
20/10/2008.
7-American Association of Blood Bank, http://www.aabb.org/content