Google` ın Ötesinde: Üniversite Kütüphanelerinde Görünmeyen Web

Google’ ın Ötesinde: Üniversite Kütüphanelerinde Görünmeyen Web
Görünmeyen Web; referans masasında hizmet veren, araştırma istekleri ile ilgilenen veya
öğrencilerin, bilgi okuryazarlığı ile ilgili sorularıyla karşılaşan kütüphaneciler için bilinmesi
gereken bir konu.
Bununla birlikte; Görünmeyen Web, kütüphane kaynaklarına ilginin artması için de
kullanılabilinecek etkin bir araç.
Öğrenciler ve öğretim üyeleri; standart arama motorlarının kısıtlamalarından, ne yazık ki
haberdar değiller. Üniversite kütüphaneleri, Görünmeyen Web’ i kullanıcılarına tanıtarak,
onlara yanlızca bilmeleri gereken bilgiyi vermekle kalmıyor, kütüphane hizmetlerinin
sunduğu fırsatlara ve özellikle kütüphanecilere ve kütüphanecilerin araştırma becerilerine de
dikkati çekiyorlar.
Bu yazıda, Görünmeyen Web’ le ilgili bilgi veriliyor ve kütüphane hizmetlerine ilginin
çekilmesi ve hizmetlerin takdir toplaması için hangi yolların kullanılabileceğine dair öneriler
sunuluyor.
Görünmeyen Web Nedir?
İndeksi yapılamayan sayfalar ve Web’de bulunan ancak, arama motorlarının bugünkü
teknoloji ile girebilmelerinin mümkün olmadığı kaynaklar “Görünmeyen Web” i
oluşturuyorlar.
Geniş tabanlı arama motorlarının işletilmesi ve Web’de yer alan kaynakları bulmak ve bunları
güncellemek pahalı bir süreç. Bu nedenle arama motorları bulup getirdikleri ve indeksini
yaptıkları Web sitelerini sınırlı tutuyorlar. İndeksi yapılmayan bu sayfaların Görünmeyen
Web’i oluşturduğu düşünülsede, aslında değil. Bu siteler görülebilinir ve indeksi yapılabilinir,
fakat arama motorları bilinçli olarak bu işlemi gerçekleştirmiyorlar.Görünmeyen Web çok
büyük ve görünür kısımdan, yani arama motorlarının ulaşabildiği ve indeksini yapabildiği
kısımdan daha hızlı büyümekte.
Bazı Web sayfalarının indekslenmemesinin en basit sebebi, arama motorlarının bu sayfalara
ulaşabilecek siber bağlantıların (link) olmaması. Yani Web ortamında başka siteler tarafından
link verilmiyorsa, arama motorları bu tip sayfalara ulaşamayacaktır. Arama motorlarının
indeksleme yapmak için kullandığı örümcek (spider) veya robot diye adlandırılan programlar
siber bağlantılar sayesinde diğer Web sayfalarına veya sitelerine ulaşırlar.
Bir diğer neden ise bu tip sayfalar arama motorlarının indeksini yapamadığı grafik, imaj
(image), flash, ses ve PDF dosyaları gibi formatlardan oluştuğu içindir.
Son dönemde Google, sahip oldugu teknolojiyi geliştirdiğini, dolayısıyla Web sitelerinde
bulunan flash tabanlı reklamları okuyabileceğini ve arkasında var olan sitelere ulaşabildiğini
açıkladı. Ayrıca artık Google, PDF dosyalarına erişebiliyor. Bu durum yakın zamanda mevcut
arama motoru teknolojisinin gelişeceğinin ve Görünmeyen Web’in biraz daha görünür hale
geleceğinin bir göstergesi olabilir.
Görünmeyen Web’in en büyük kısımını veritabanları oluşturuyor. Arama motorları, ERIC
gibi veritabanlarını bulabiliyor ancak içine giremiyorlar. Robotlar karşılaştıkları
veritabanlarının yanlızca adreslerini alabiliyor, fakat içlerindeki bilgilere ulaşamıyorlar.
1
BrightPlanet’in Mart 2000’de yaptığı çalışmaya göre Görünmeyen Web’in hacmi ve
özellikleri aşağıdaki şekildedir:
- Veritabanlarında bulunan kaynaklar arama motorlarının ulaşabildiği bilgilerin 500 katı
büyüklüğünde.
- Görünmeyen Web 7500 terabit (terabyte) bilgi barındırırken, görünür kısım sadece 19 terabit
bilgi içeriyor.
- Görünmeyen Web 550 milyar döküman barındırırken, görünür kısım 1 milyarı aşkın
döküman içermekte.
- İkiyüzbin’i aşkın Görünmeyen Web sitesi mevcut.
- Görünmeyen Web’i oluşturan kaynakların yarısından çoğu konuya özel veritabanlarından
oluşuyor.
- Görünmeyen Web’in %95’i halka açık bilgi kaynağı, yani üyelik için ücret almıyorlar.
* Görünmeyen Web (Invisible Web), bazı kaynaklarca Derin Web (Deep Web), diğer
kaynaklarda ise Kara Delik (Black Hole) olarak adlandırılır.
Görünmeyen Web Erişim Araçları Nelerdir?
Rehberler; “Open Directory Project”; insanlar tarafından oluşturulan en geniş kapsamlı Web
rehberi olarak anılıyor.
“Librarian’s Index to the Internet”; taranabilir, not eklenebilir özellikte olan, kütüphaneciler
tarafından 11.000 internet kaynağını seçilerek ve değerlendirilerek oluşturulan,
“Infomine”; Kaliforniya-Riverside Üniversitesi tarafından, hakemli Internet kaynakları
derlenerek oluşturulan bir koleksiyon.
Marget Vail Anderson; seçtiği ilginç siteleri çeşitli kategorilerde sınıflandırarak bir Web sitesi
oluşturmuştur (Digital Librarian: Alibrarian’s Choice of the Best of the Web).
Bunların yanısıra bilinen diğer rehberler, Intelliseek’s Invisible Web gibi Web siteleridir.
Intelliseek’s Invisible Web; 18 ayrı kategoriye bölünmüş, 10.000 veritabanını içermektedir.
“Lycos” Intelliseek’s Invisible Web Kataloğu ile birleştirilmiştir.
“BrightPlanet’s CompletePlanet” ise; 20.000 civarında derin Web kaynağını içermektedir.
“WebData” çok çeşitli kategorilerde sınıflandırılmış binlerce online veritabanı rehberi
sağlamaktadır.
“BigHub.com”; özel arama motorlarının listesini sağlıyor. Bütün veritabanları BigHub.com
sayfasından direk olarak taranabiliyor.
Linkler:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Big Hub - http://www.thebighub.com
Complete Planet http://www.completeplanet.com/
Digital Librarian : a Librarian's choice of the best of the web
http://www.servtech.com/mvail/home.html
Direct Search - http://gwis2.circ.gwu.edu/~gprice/direct.htm
Infomine - http://infomine.ucr.edu/search.phtml
Invisible Web http://www.invisibleweb.com/
Invisible Web Catalog http://dir.lycos.com/Reference/Searchable_Databases/
Invisible Web Directory http://www.invisible-web.net/
ProFusion http://www.profusion.com/
Search Adobe PDF Online http://searchpdf.adobe.com/
WebData http://www.webdata.com/
YAHOO! http://search.yahoo.com
2
Görünmeyen Web Nasıl Takip Edilir?
Muazzam bir büyüklüğe sahip olan ve sürekli değişen Görünmeyen Web nasıl takip
edilebilir?
Öncelikle araştırmacılar ve kütüphaneciler piyasadaki en son ve en yeni araçları düzenli
olarak takip etmeliler. Bunun için yararlanılabilinen çeşitli siteler mevcut.
Danny Sullivan tarafından oluşturulan “Search Engine Watch”; yeni sitelerin yanında, Web
dünyası ile ilgili genel bilgileride içeren günlük haberlerin sağlandığı bir site.
Internet eğitimcisi ve kütüphaneci, Marylaine Block, eğitim kurumlarına ya da sadece
spesifik soruların cevaplarına yönelik olan yeni sitelerin yayınlandığı haftalık listeler
sunmaktadır.
Tara Callishain’ın oluşturduğu “Research-Buzz” da; 1998’den beri, Internet dünyası, arama
motorları ile ilgili yeni kaynakları içeren, haftalık haber bültenleri sunuluyor.
“The Librarian’s Index to the Internet” ana sayfasında yer alan özel bir başlık altında, yeni
siteler veriliyor.
Gary Price tarafından derlenen ve düzenlenen “Resource Shelf” bilgi profesyonelleri için
haberler veriyor ve yeni çıkan kaynaklarla ilgili duyurular yapılıyor. Bilgi profesyonellerinin
yararlanabilecekleri yeni siteler öneriyor.
Web ile ilgili gelişmeleri takip edebilmenin diğer bir yolu, çeşitli tartışma listelerine üye
olmaktır.
Linkler:
•
http://searchenginewatch.com
•
www.marylaine.com/neatnew.html
•
www.researchbuzz.com
•
www.lii.org/search/file/mailinglist/
•
www.freepint.com/issues/issues.htm - newsletter
Kütüphaneciler Görünmeyen Web’ i Nasıl Kullanabilir?
Kütüphaneciler Görünmeyen Web içeriğini etkin bir şekilde kullanabilirler.
Görünmeyen Web’ in içerik olarak, birçok online kütüphane kataloğunu ve kütüphanelerin
erişim sağladığı veri tabanlarını kapsadığı bir gerçek. Ayrıca, kütüphaneciler için oldukça
yararlı olan yönetim siteleri, işletme veya tıpla ilgili bilgiler sağlayan sitelerede erişilebiliyor.
Akademik Kütüphanecilerin Görünmeyen Web’ i günlük çalışmalarında nasıl
kullanabilecekleri ile ilgili öneriler aşağıda maddelenmiştir:
1)Tüm kütüphaneciler Görünmeyen Web ile ilgili bilgi edinmeli bu bilgileri başkaları ile
paylaşmalılar. Bu paylaşımı gerçekleştirmenin en iyi yolu birebir, karşılıklı konuşmak, çalışan
toplantıları v.b. gibi organizasyonlar düzenlemektir.
3
2)Kütüphaneciler; öğretim üyeleri veya yöneticiler için araştırma yapmaları gerektiğinde,
rehber hazırlarken Görünmeyen Web’ i kullanmalılar. Kullandıkları kaynaklar arasında
Görünmeyen Web’ den de bahsetmeliler.
“NoodleTools: Smart Tools for Smart Research” adlı web sitesinin kurucusu Debbie Abilock,
bu sitede, fen, tarih, biyografi, U.S politikası gibi çeşitli konularda araştırma yaparken
yararlanılabilecek Görünmeyen Web araçlarını bir çizelge ile sunmuştur.
Diana Botluk – referans kütüphanecisi- “Mining Deeper into the Invisible Web” adlı
makalesinde, Google’da tarama yapıp, hiçbir sonuç elde edemediği bir konuda, Görünmeyen
Web’ de yaptığı araştırma ile sonuca ulaştığının altını çizmiştir.
Mary Hricko’ da yazdığı makalede Görünmeyen Web’in kullanımıyla ilgili öğrencilerin
bilgilendirilmesi gerektiği, bunun, öğrencilerin internetteki bilgi organizasyonunu daha iyi
kavramalarını sağlayacağı görüşünü vurgulamıştır.
3)Kütüphaneciler, kütüphanede, Görünmeyen Web ile ilgili dersler verebilirler.Meslekten bir
yazar ve bir kütüphaneci doktora öğrencilerinden oluşan küçük gruplara, Görünmeyen Web
ile nasıl güvenilir ve sistematik bir araştırma yapabileceklerini anlatabilirler. Öğrencilere,
araştırmalarında Google’ın ötesine geçebilecekleri anlatılarak ufukları genişletilecektir.
4)Kütüphaneciler Görünmeyen Web ile ilgili çalışma atölyeleri düzenleyebilirler, uygulamalı
anlatımlar yapabilir, Google’ dan, veritabanlarından ve diğer Görünmeyen Web içeriğinden
elde edilen sonuçları karşılaştırabilirler. Konu ile ilgili bilgi edinen öğretim üyeleri bunu
öğrencilerine aktarabilirler.
5)Görünmeyen Web ile ilgili rehberler oluşturulup kütüphane web sayfasında yayınlanabilir.
Bu hizmet öğrenci ve öğretim üyelerinin ilgisini çekebilir. Çünkü böylelikle; öğrenci ve
öğretim görevlileri, derslerde ve workshop sunumlarında takip edebilecekleri dokümanlara
sahip olurlar.
Kendi kaynaklarını yaratabilirler ya da mevcut olan kaynaklardan yararlanabilirler. Örneğin,
bir yazar tarafından, prezentasyonlarda kullanılmak üzere hazırlanan bir sayfa, artık halkın
kullanıma açık: “Beyond Google: The Invisible Web,”
http://www.lagcc.cuny.edu/library/invisibleweb/default.htm. Bu sitede Görünmeyen Web’ in
tanımı, temel arama araçlarının listesi ve linkleri, Görünmeyen Web’ in kütüphaneciler ve
öğretim üyeleri için neden önemli olduğu gibi konularda bilgiler yer almaktadır. Birçok
öğretim üyesi bu siteyi derslerinde kullanırken, siteden yararlanan insanlar da ne kadar faydalı
olduğuna dair yorumlarda bulunuyorlar.
6)Kütüphaneciler üniversite bülteninde veya diğer üniversite yayınlarında konu ile ilgili
yazılar yazabilirler. Bu yazılarda; araştırmalarda kullanılabilecek yeniliklere değinebilir ve
kütüphanenin üniversite müfredatının merkezinde yer almasını sağlayabilirler.
Sonuç:
Görünmeyen Web kütüphanecilere, Google ve diğer arama motorları ile rekabette oldukları
hissinden sıyrılarak, becerilerini kanıtlamaları için büyük bir fırsat sunmaktadır.
Kütüphaneciler, Görünmeyen Web’i nasıl kullanacakları konusunda insanlara yardım ederek,
daha çok insan tarafından bilinmesini sağlayabilirler.
Bu çalışmalar, referans masasında verilen hizmetlerin gelişmesi açısından yararlı olacağı gibi,
çalışmaları yürüten, konu ile ilgili bilgiye sahip olan kütüphanecilerin de vizyonunun
gelişmesinde yararlı olacaktır.
4