Veri tabanı

VERİ KAYNAKLARI
YÖNETİMİ
5. ÜNİTE
GİRİŞ
Bilgi sisteminin öğelerinden biride “veri
yönetimidir”. Geleneksel yada çağdaş, birinci
yada ikinci elden derlenen veriler amaca uygun
veri formlarında tutulur. Geleneksel bilgi
sistemlerinde verilerin kaydedildiği ve saklandığı
formlara, dosyalara ve klasörlere “kütük”, “büyük
defter” veya “arşiv” gibi adlar verilirken
bilgisayar ortamında günümüzde “veri tabanı”
terimi kullanılmaktadır.
 O halde veri tabanı ve temel veri kavramlarını
açıklamakta yarar vardır.

TEMEL VERI KAVRAMLARI

Verinin bilgi sistemlerinde organize edilme
biçimine bir kitabı örnek verebiliriz. Kitaplar
sayfalardan, sayfalar metinlerden, metinler
paragraflardan, paragraflar ise cümle, kelime ve
harflerden oluşmaktadır. Bilgisayar ortamında
veriler de kitap örneğinde olduğu gibi mantıksal
olarak; karakterler, alanlar, kayıtlar, dosyalar ve
veri tabanları şeklinde organize edilmektedir. Bu
sayılan mantıksal veri tabanı öğelerini kısaca
inceleyelim.
Karakter: Tek bir alfabetik, sayısal ya da
sembollerden oluşan öğelerdir. Bu öğeler
bilgisayarın fiziksel depolama alanında bit ya da
byte şeklinde algılanır. Karakterler kullanıcılar
tarafından gözlemlenebilen ve değiştirilebilen
temel veri unsurlarıdır.
 Alan: Alanlar karakterlerin gruplanmasından
oluşan unsurlardır. Veri tabanlarında yer alacak
bilgilerin özelliklerini tanımlamak için
kullanılırlar. Örneğin isim, soy isim, adres, tarih,
sipariş miktarı, teslim günü, satış tutarı, sicil
numarası, maaş ya da ücret vs.

Kayıt: Bir veri tabanında yer alan her bilgi
satırına kayıt denir. Örneğin maaşlar dosyasında
her bir çalışan bir kayıt olarak ifade edilir.
 Dosya: Bir grup ilişkili kaydın oluşturduğu
bütüne dosya denir. Örneğin maaşlar dosyası,
siparişler dosyası, teslimatlar dosyası, ödemeler
dosyası vs
 Veri tabanı: Birbirleriyle ilişkili veri öğelerinin
bir havuzda toplandığı bütünleşik yapıya denir.
 Bu kavramları için örnek bir şekil üzerinde
gösterirsek;

İNSAN KAYNAKLARI VERİ TABANI
Ücretler dosyası
İsim alanı
Sicil no alanı
Maaş alanı
Ali Can
275-32
1550
Atilla Ata
342-32
2430
Ayşe Aksak
542-32
2500
VERI TABANI YAPILARI
Veri tabanlarında depolanan mantıksal veri
öğeleri(karakter, alan, kayıt, dosya)
kullanıcıların bilgilere kolay ve hızlı erişimini
sağlamak amacıyla çeşitli veri yapısı veya
modellerine göre birbirleri ile ilişkilendirilirler.
 Veri tabanlarındaki ilişkiler 4 şekilde oluşur:


Tekten-teke ilişkiler: Bir dosyada yer alan bir
kaydın başka bir dosyada yer alan bir kayıtla ilişkili
olması durumunu ifade eder

Tekten-Çoğa ilişkiler: Bir dosyada yer aln bir
kaydın başka bir dosyada yer alan çok sayıda kayıtla
ilişkili olması durumudur.

Çoktan –Teke ilişkiler: Bir dosyadaki birden fazla
kaydın başka dosyada çok sayıda kayıtla ilişkili
olması durumudur.

Çoktan-Çoğa ilişkiler: Veri tabanındaki bir
dosyada yer alan çok sayıda kaydın başka bir
dosyada yer alan çok sayıda kayıtla ilişkili olması
durumudur.

Veriler arasındaki bu ilişkilere göre veri
tabanları 5 yapıda modellenir.

Hiyerarşik yapı: Modelde tüm kayıtlar kök bir
dosyadaki kayda bağlıdır. Dolayısıyla kayıtlar
arasındaki tüm ilişkiler “tekten çoğa” biçimindedir.
Depatman
veri öğesi
Proje A
veri öğesi
Personel 1
veri öğesi
Proje B
veri öğesi
Personel 2
veri öğesi

Ağ yapısı: Daha karmaşık mantıksal ilişkilerin
temsil edildiği yapılardır. Ağ yapısı “çoktan çoğa”
ilişkilere izin vermektedir.
Departman A
Personel 1
Proje A
Departman B
Personel 3
Personel 2
Proje B

İlişkisel yapı: Bir veri tabanındaki tüm veri öğeleri
ilişkiler olarak da adlandırılan basit iki boyutlu
tablolar şeklinde depolanmaktadır. Tüm ilişki
biçimleri kullanılabilir.
Dep. no Dep. adı Çalışan sayısı
1
Satış
15
2
Üretim
25
3
Muhasebe
32
Personel no Per. adı
Personel no
Per. adı
1
Ahmet
2
Hasan
3
Can
Pers.
ünvanı
Dep no
Dep. adı
1
Ahmet
Şef
1
Satış
2
Hasan
Mühendis
2
Üretim
3
Can
Usta başı
3
Muhasebe
Pers.
ünvanı
Şef
Mühendis
Usta başı

Çok boyutlu yapı: Veriler arasındaki ilişkileri ifade
etmek ve veriyi organize etmek için çok boyutlu yapılar
ilişkisel yapılar şeklinde modellenir. Çoktan-çoğa
ilişkilerin yaygın olduğu bir ilişki yapısı vardır.

Nesne ağırlıklı yapı: Nesne ağırlıklı modelde diğer veri
tabanı modellerinden farklı olarak, grafik, ses ve metin
gibi karmaşık veriler de ilişkilendirilebilmektedir.
Bilgisayar destekli tasarım gibi grafiksel, ya da görsel
unsurlar saklanabilmekte ve başka veri biçimleri ile
bağlanabilmektedir.
VERI TABANI OLUŞTURMA SÜRECI

Veri tabanlarının oluşturulması çeşitli adımlardan
oluşur. Bu adımlar;





Veri planlama süreci: İş süreçleri için uygun bir model
oluşturulur. Veri tabanı yöneticileri ve tasarımcıları
işletmenin temel iş süreçlerini tanımlayan bir işletme
modeli oluşturur.
Gereksinim ve özelliklerin belirlenmesi: Veri tabanını
kullanacak kişilerin gerek duyduğu bilgiler oluşturulur.
Ayrıca veri öğeleri arasındaki ilişkilerin de tanımlandığı
aşamadır.
Kavramsal model oluşturma: Kurulacak veri tabanının
teorik olarak oluşturulduğu aşamadır.
Fiziksel tasarım: Veri saklama ve erişim metodlarının
belirlendiği aşamadır.
Mantıksal tasarım: Bu aşamada uygun modeller
program ortamında tasarlanır
VERI TABANI TÜRLERI



Veri tabanları kullanım amaçlarına göre çeşitli
şekilde birbirlerinden ayrılır. Kısaca bu türleri
açıklayalım.
Operasyonel veri tabanları: Bir işletmenin iş
süreçlerini ve operasyonlarını desteklemek için
gerekli olan verilerin saklandığı veri tabanlarıdır. Bu
tür veri tabanlarına örnek olarak, müşteri veri
tabanı, insan kaynakları veri tabanı, stoklar veri
tabanı verilebilir.
Dağıtılmış veri tabanları: Bir veri tabanının
tamamının yada bir kısmının çeşitli web sitelerindeki
ağ sunucularına kopyalanması şeklinde oluşan veri
tabanlarıdır. Bu dağıtılmış veri tabanları şirket
intranet ve extranetleri, diğer şirket ağları yada www
gibi web sunucularına yerleştirilebilir.


Harici veri tabanları: www üzerinde yer alan ve
başkaları tarafından hazırlanarak web ortamına
aktarılan veri tabanlarına harici veri tabanları denir.
Örneğin yahoo yada goggle üzerinde bir araştırma
yapıyorsanız harici veri tabanlarını kullanıyorsunuz
demektir. Yada TÜİK tarafınadn web ortamında
sunulan bilgiler de buna örnek olarak gösterilebilir.
Hipermedya veri tabanları: Resim, grafik, video,
ses gibi dosyaların birbirleriyle ilişkilendirilmesi
sonucu oluşan veri tabanlarıdır. İnternet yada şirket
intraneti yada extraneti tarafından web sitelerindeki
birbirleriyle ilişkili çoklu ortam sayfaları yine
birbirleriyle ilişkili görsel öğelerden oluşan
hipermedya veritabanına bağlıdır.
Veri ambarları: Bir örgütün operasyonel, harici ve
diğer veri tabanlarından elde edilen verilerin
depolandığı yerdir. Veri ambarı yöneticiler ve
çalışanlar tarafından veri arama, web üzerinden
analitik işlem yapma, piyasa araştırması yapma,
işletme analizleri yapma ve karar desteği sağlamak
için verilerin ayıklandığı, dönüştürüldüğü ve
kataloglandığı yerlerdir.
 Veri madenciliği: Veri ambarındaki bir çok veri
tabanında yer alan verilerin kullanılması, analiz
edilmesi işlenmesi anlamına gelir.


1.
2.
3.
4.
5.
Örneğin birçok işletme şu amaçlarla veri madenciliği
yapar;
Yeni ürün paketlerini belirlemek,
Kalite yada üretim problemlerinin nedenlerini
bulmak
Müşteri kaybını engellemek
Yeni müşteriler elde etmek
Müşterilerin doğru profillerini çıkartmak
GELENEKSEL DOSYA IŞLEME SISTEMLERI
Geleneksel veri tabanları bağımsız dosyalardan
oluştuğu için uç kullanıcılar zor durumlar
yaşamaktaydı. Geleneksel sistemler yeterince
esnek olmadığı yüksek maliyetli hale geldiği için
yerini veri tabanı yönetim sistemleri almıştır.
 Geleneksel sistemlerin dezavantajları şunlardır;

Gereksiz verilerin fazlalılığı
 Veri entegrasyonunda yetersizlik
 Veriye bağımlılık
 Veri bütünlüğünde eksiklik

VERI TABANI YÖNETIM SISTEMI
Bir örgütün veri tabanlarının oluşturulmasını,
bakımını, kullanımını ve aynı zamanda uç
kullanıcıları kontrol edilmesini sağlayan temel
yazılım aracına denir.
 Üç temel işlevi vardır;
1. Veri tabanı oluşturmak ve geliştirmek
2. Veri tabanlarındaki bilgilerin kalitesini
arttırmak ve devam ettirmek
3. Veri tabanlarını kullanmak
