Fiziksel Risk Etmenleri - Ankara Üniversitesi Personel Daire

1
FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ (FRE)
Konunun
Genel Amacı
Katılımcıların;
«İşyerindeki sağlığı ve
güvenliği olumsuz
etkileyen fiziksel risk
etmenleri hakkında bilgi
sahibi olmalarını ve bu
etmenlere karşı alınması
gereken İSG tedbirlerini
öğrenmelerini
sağlamaktır.»
Öğrenme
Hedefleri
 Çalışanların sağlığını olumsuz
etkileyen fiziksel riskleri tanımlar
 FRE’nin ortam ve kişiye yönelik
ölçüm metotlarını sıralar
 Ulusal ve uluslararası
standartlarda müsaade edilen
değerleri belirtir
 Ülkemizde ve dünyada FRE’ne
maruziyetin yüksek olduğu iş
kollarını karşılaştırır
Konunun
Alt Başlıkları
 İşyerinde sağlığı olumsuz
etkileyebilecek fiziksel risk
etmenleri;
 Gürültü
 Titreşim
 Termal Konfor
 Aydınlatma,
 İyonize-noniyonize ışın
 Alçak ve yüksek basınç
 İlgili mevzuat
 FRE’nin işyerinde kontrolü ve
işyeri hekiminin bu konudaki
görevlerini açıklar
2
İŞYERLERİNDEKİ FİZİKSEL RİSK ETKENLERİ
1. Gürültü
2. Titreşim
3. Termal Konfor
a.Hava Sıcaklığı (Ortam ısısı)
b.Havanın Nemi (Bağıl-Mutlak)
c. Hava Akımı (Havalandırma)
d.Termal Radyasyon (Radyant Isı)
4. Aydınlatma
5. Radyasyon (İyonize ve Non-iyonize Işınlar)
6. Basınç (Alçak ve Yüksek Basınç)
3
Açıklamalar
Ses Nedir?
4
FİZİKSEL RİSK ETKENLERİ
TANIM
SES NEDİR?
«Maddesel bir ortamda (katı, sıvı, gaz) meydana gelen
bir titreşimin, ortam moleküllerini (katı, sıvı, gaz)
dalgalandırması (sıkışma-genleşme şeklinde ilerleyen)
ve oluşan bu dalgalanmaların maddesel ortamda
yayılarak kulağa taşınmasıyla (etkisiyle, çarpmasıyla)
oluşan bir duygudur, enerjidir, dalgadır.»
5
FİZİKSEL RİSK ETKENLERİ
Atmosfer
Ses Kaynağı
SESİN TANIMI
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
6
FİZİKSEL RİSK ETKENLERİ
SİNUS DALGALARI
Dalga Boyu
λ (cm)
Genlik-Şiddet - (dBA)
Tepe Noktası
Temel Çizgi
Çukur Noktası
7
FİZİKSEL RİSK ETKENLERİ
SESİN FİZİKSEK ÖZELLİKLERİ
Sesin Hızı-V (cm/sn) (Sesin 1 saniyede aldığı yol)
BASINÇ
Şiddet (Genlik)
Frekans-F (Hertz&1/sn) (Sesin 1 saniyedeki dalga sayısı)
Dalga Boyu-λ (cm) B
Periyot-T (t)
S: Sıkışma-Max Basınç
(Sinüs Tepe Noktası)
S
ZAMAN
KONUM
G
G: Genleşme-Min Basınç
(Çukur Noktası)
G
8
SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
SESİN DALGA BOYU (λ)
(cm)
SESİN PERİYODU (T)
(sn)
SESİN FREKANSI (F)
(1/sn & Hertz-Hz)
Arka arkaya gelen iki
sinüs tepe noktası
arasındaki uzaklık.
Bir dalga boyu için geçen
zamana periyot denir.
Birim zamandaki (bir
saniyedeki) dalga sayısı.
Birim saniyedeki devir
sayısına frekans denir.
Bir dalganın boyu
arttığında frekansı azalır.
Ses dalgaları boyuna
dalgalardır.
Titreşimle ortaya çıkan
sıkıştırma dalgalarıdır.
Ses dalgaları maddesel
ortamlarda (katı, sıvı,
gaz) hareket edebilir,
ancak boşlukta hareket
edemezler.
İşitilebilir Frekanslar
20 – 20.000 Hz
20 Hz – 20 kHz
Pratikte 4000 Hz üzeri
frekanslara rastlanmaz.
9
FİZİKSEL RİSK ETKENLERİ
FREKANSLARINA GÖRE SESLER
Ultrasonik Ses – Ultrason – Ses Üstü Ses
Frekansı 20.000 Hz’in üstünde olan seslere ultrasonik
ses denir.
Ultrasonik ses normal ses göre daha fazla enerjiye
sahiptir ve bu sesler insanlar tarafından duyulamazlar.
Fakat Ultrasonik sesler birçok hayvan tarafından
duyulabilir. Ultrasonik sesten teknolojide yararlanılır.
10
FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ
FREKANSLARINA GÖRE SESLER
İnfrasonik – Subsonik – Ses Altı Ses
Frekansı 20 Hz’in altında olan seslere infrasonik ses
denir.
İnfrasonik ses normal ses göre daha az enerjiye sahiptir
ve bu sesler insanlar tarafından duyulamaz. İnsanlar bu
seslerden olumsuz etkilenir ve uzun süre bu titreşimlerin
etkisinde kalan insanlarda sağırlıklar görülebilir.
11
SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
SESİN HIZI
(m/sn)
SES BASINCI
(Bar & Newton/m² & Pa)
SESİN GÜCÜ (Akustik Güç)
(Watt - W)
Sesin maddesel
ortamlarda birim
zamanda aldığı yoldur.
Sesin hızı, ortamı
oluşturan maddenin
yoğunluğuna, denge
basıncına, özgül ısısına
(gazlar için), esnekliğine
(katı ve sıvılar için),
sıcaklığına ve dalganın
frekansına bağlıdır.
(Katı>Sıvı>Gaz)
Titreşen ses dalgalarının
maddesel ortamda
oluşturduğu basınçtır.
Ses kaynağının kulaktan
bir metre (1m)
uzaklıktaki ses basıncı
düzeyidir.
Atmosferik basınç ile
sıkışma ve genleşme
arasındaki basınç farkına
ses basıncı denir.
Saf ses
Bir
Ses Basıncı
 20°C havada hızı 340 m/sn
 20°C sudaki hızı 1410 m/sn
Farklı sesler
(Birim Alan)
1 Metre
Uzaklık
Bir/Bir
12
SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
SESİN YOĞUNLUĞU
(W/m²)
SES YOĞUNLUK DÜZEYİ
(Bell)
SESİN ŞİDDETİ
(dB)
Ses gücünün, belirlenmiş
birim zamanda, birim
alana düşen miktarıdır.
Birim alandaki sesin
yoğunluk düzeyidir.
Ses enerjisinin hareket
yönüne dik, birim alanda
ve birim zamandaki akım
gücüne-enerjiye-basınca,
sesin şiddeti denir.
Sesin yoğunluğu
bakımından, kaynak ile
etkilenen yer arasındaki
uzaklık önemlidir.
İnsan kulağına çok değişik
özellikte sesler gelir.
Bu seslere insan kulağı
logaritmik tepki verir.
İşitme kayıplarında en
önemli faktördür.
Bunu ölçmek için
logaritmik bir ölçü
geliştirilmiştir.
Bu ölçü birimine “Bell”
denir.
13
SES DALGASI
Kulaklarımız hafif bir fısıltıdan bir uçak gürültüsüne kadar
geniş bir alanda işitmemizi sağlarlar.
Ses dalgası kulak içine girdiğinde doğrudan kulak zarına
yönlendirilir ve kulak zarını titreştirir. Kulak zarının
titreşmesi orta kulaktaki üç küçük kemikten Çekiç olarak
isimlendirileni harekete geçirir. Çekiç kemiğinin hareketi
ikinci kemik olan Örs kemiğini, o da üçüncü kemik olan
Üzengi kemiğini titreştirir.
14
SES DALGASI
Kulak zarından başlayan ve üç kemik ile devam eden bu
titreşim zinciri ses sinyalini kuvvetlendirmeye yarar.
Üzengi kemiği İç kulak ile Salyangoz = Cochlea
bağlantılıdır ve iç kulak içindeki sıvıyı hareket ettirerek
duyma hücreleri vasıtası ile iç kulağın algılamasını sağlar.
Farklı yerlerdeki hücreler ses tonlarını farklı almamızı
sağlayarak sesleri birbirlerinden ayırt etmemizi sağlarlar.
Salyangoz içinde bulunan İç tüylü hücreler ve Dış tüylü
hücreler işitmemizde kritik rol oynarlar. Sıvı ile sarılmış
bu hücreler Üzengi kemiğinin sebep olduğu hareketleri
hissederler. Dış Tüylü hücrelerin gelen ses sinyallerinin
ince ayarının yapılmasını ve kuvvetlendirilmesini; İç Tüylü
Hücrelerin ise alınan ve kuvvetlendirilmiş bu sinyallerin
beyne iletilmesini sağladığı söylenebilir.
15
Ses Dalgası
Dış Tüylü Hücreler: Bu hücreler bizim ses'e karşı olan
hassasiyetimizi fazlası ile artırırlar. İç kulak içindeki sıvı
hareket ettiğinde Dış Tüylü Hücreler harekete geçerek
tıpkı bir tutam saç ucu ile sıvıyı karıştırır gibi sıvının
karışmasını
sağlarlar.
İç Tüylü Hücreler: Bu hücreler kendilerine özgü saç yığını
şekilleri ile sıvı içindeki hareketlerden sarsılarak sesi
algılarlar. Sıvı içindeki bu hareketlerin neden olmasıyla bu
hücreler tarafından, işitme ile ilgili mesaj beynimize
gönderilmiş olur.
16
Ses Dalgası
İşitmenin gerçekleşebilmesi için;
a) Sesin olması,
b) Sesin kulağa ulaşması,
c) O sesin insan kulağının alabileceği frekans ve
şiddet sınırları içinde olması,
d) Sesin kulaktaki dış, orta ve iç bölümleri aşması,
e) Sesin işitme merkezine ulaşması ve merkezce
algılanması gerekmektedir.
Bu işlevlerden birinin aksaması işitme yetersizliğini
ortaya çıkarabilmektedir.
17
1
Gürültü
18
GÜRÜLTÜ
GÜRÜLTÜ TANIMLARI
«ILO; İşitme kaybına yol açan, sağlığa zararlı olan veya
başka tehlikeleri ortaya çıkaran bütün sesler
gürültüdür.»
«Sözlük; Gelişi güzel, arzu edilmeyen, istenmeyen,
rahatsız edici sesler gürültüdür.»
«Endüstride Gürültü; İşyerlerinde çalışanlar üzerinde
fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve iş verimini
olumsuz yönde etkileyen sesler gürültüdür.»
19
Kaynak (Yer ve Konum)
Basınç Şiddet Yoğunluk Eşik
(Pa) (dBA)
Düzeyi Değer
0.00002
0
1.10-12 W/m2
100
Yaprak Hışırtısı
0.0001
10
1.10-11 W/m2
101
Sessiz Bir Orman
0.0002
20
1.10-10 W/m2
102
Fısıltı İle Konuşma
0.001
30
1.10-9 W/m2
103
Sessiz Bir Oda
0.002
40
1.10-8 W/m2
104
Şehirde Bir Büro
0.01
50
1.10-7 W/m2
105
Normal Konuşma
0.02
60
1.10-6 W/m2
106
Dikey Matkap
0.1
70
1.10-5 W/m2
107
Yüksek Sesle Konuşma / Yoğun Trafik / Elektrik Süpürgesi
0.2
80
1.10-4 W/m2
108
Kuvvetlice Bağırma / Sinema Salonu / Baskı İşleri / Kamyon Sesi
1
90
1.10-3 W/m2
109
Dokuma Ve Tekstil Atölyeleri / Walkman (En Yüksek Sesi)
2
100
1.10-2 W/m2
1010
Havalı Çekiç / Ağaç İşleri / Petrol Rafineri
10
110
1.10-1 W/m2
1011
Bilyeli Değirmen / Şimşek Gürültüsü / Presler / Pnömotik Çekiç
20
120
1.10 W/m2
1012
Yolcu Uçakları (Yer Hizmetleri) / Beşiktaş Çarşı
100
130
1.101 W/m2
1013
Tüfek Patlaması (Ağrı-Acı Eşiği)
200
140
1.102 W/m2
1014
Jet Uçakları (Kalkışı) / Top Mermisi Patlaması (Zarın Yırtılması)
1000
160
1.104 W/m2
1016
Roket Fırlatma
2000
180
1.106 W/m2
1018
Stüdyo Odası (Silik Ses) (Eşik Şiddeti-Değeri / İşitme Eşiği)
Duyma Aralığı (10 Milyon katı)
GÜRÜLTÜ
İşyerinde
Gürültü Takibi ve Ölçümü
21
GÜRÜLTÜ
DOZİMETRE
«Kulak için zararlı olabilecek gürültüyü maruz kalma
süresi ve şiddet bakımından oranlayan cihazlardır.»
«Gürültünün zararlı olma oranlarını % olarak belirler»
«Bu cihazlar sesin basıncını-enerjisini ölçerler»
«Bu cihazlar gürültü maruziyet riskini belirlerler»
Kişisel Dozimetre
Ortam Dozimetresi
22
GÜRÜLTÜ
SOUND PRESSURE LEVEL (SPL) METER
Bu cihazlarında A, B, C ve Lineer ölçme konumları vardır.
1. Bunlardan (A) skalasındaki ölçme, insan kulağının
duyduğu değerdir. 1000-5000 Hz frekanstaki sesleri
ölçer. Bu frekanslar kulak açısından en tehlikeli olan
frekanslardır.
2. B skalası, telefon şirketleri tarafından kullanılan,
3. C skalası tüm seslerin ölçmesinde kullanılan skaladır,
4. Lineer skala frekans analizinde kullanılır.
23
GÜRÜLTÜ
[A skalası ölçümü]
[A skalasındaki ölçme, insan kulağının duyduğu değerdir. B skalası, telefon şirketleri
tarafından kullanılan, C skalası ise tüm seslerin ölçmesinde kullanılan bir skaladır.]
24
GÜRÜLTÜ
AYNI ORTAMDA VE EŞİT İKİ GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ
BİRİNCİ SES KAYNAĞI (dB)
2
3
4
5
10
20
50
70
80
90
100
110
İKİNCİ SES KAYNAĞI (dB)
TOPLAM SES DÜZEYİ (dB)
2
3
4
5
10
20
50
70
80
90
100
110
5
6
7
8
13
23
53
73
83
93
103
113
Toplam Gürültü Düzeyi = Birinci Ses Kaynağı + 3
25
GÜRÜLTÜ
AYNI ORTAMDAKİ FARKLI İKİ GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ
1. Ses Kaynağı
2. Ses Kaynağı
İki Kaynak Farkı
Eklenecek dB
10
10
0
3.0
15
13
2
2.6
20
17
3
1.8
25
21
4
1.5
30
25
5
1.2
50
44
6
1.0
60
53
7
0.9
70
62
8
0.8
90
80
10
0.4
100
88
12
0.3
120
106
14
0.2
130
114
16
0.1
(Yüksek Ses Kaynağı – Düşük Ses Kaynağı) / (Farka Karşılık Gelen + Yüksek Ses)
26
Örnek 1
Bir jeneratörün ses basınç düzeyi (SPL) 90 dB’dir. İki
jeneratörün toplam SPL’sini hesaplayın.
Basit formülü kullanarak
Toplam SPL = N + 10 log n
N = bir ses kaynağının ses basınç düzeyi (dB)
n = ses kaynaklarının sayısı
Toplam SPL = 90 + 10log 2 = 93 dB
Ya da doğrudan Tablo 1’den
Total SPL = 90 + 3 = 93 dB
27
SESİN ŞİDDETİ
Sesin Şiddeti
5 desibellik bir gürültünün şiddetini 10 desibele
çıkartırsak, bir başka ifadeyle gürültünün şiddetini 2
katına çıkartırsak toplam artış;
(N=10Log (10/5)= 3) dB olur.
28
GÜRÜLTÜNÜN ŞİDDETİ
 Ses şiddetinde şiddetler arası 10 birim artması
 şiddetin 10 kat olduğu anlamına gelir.
 Örnek: 70 dB’lik bir ses 60 dB’lik bir sesten 10 kat daha
fazladır.
 90 dBlik bir ses 60 dB’lik bir sesten
 10X10X10=1000 kat daha şiddetlidir.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
Örnek 2
Bir keman 67 dB SPL (ses basınç düzeyinde) müzik
çalmaktadır. 100 keman aynı düzeyde ses üretirse
toplam ses düzeyi ne olur?
Basit formülü kullanarak
Toplam SPL = N + 10 log n
N = bir ses kaynağının ses basınç düzeyi (dB)
n = ses kaynaklarının sayısı
Toplam SPL = 67 + 10log 100 = 67+20 dB
Toplam SPL = 67 + 20 = 87 dB
30
Örnek 3
Ses basınç düzeyleri 65 dB ve 68 dB olan iki
kaynağın toplam SPL değerini hesaplayınız.
SPL’lerin farkı = 68 - 65 = 3 dB
Tablo 2’den büyük olana eklenmesi gereken
değerin “2 dB” olduğunu görülmektedir.
Total SPL = 68 + 2 = 70 dB
31
Örnek 4
Düzeyleri 65 dB ve 78 dB olan iki ses kaynağının
toplam ses düzeyini hesaplayınız.
Düzey farkı = 78 - 65 = 13 dB
Tablo 2 ‘de her hangi bir değer görmüyoruz.
! Kaynakların ses düzeyleri arasındaki fark 10
dB’den fazlaysa MASKELEME olayı nedeiyle
doğrudan büyük olan değeri alırız. Gerçekte de
düşük düzeyli sesi işitmeyiz. Toplam SPL = 78 dB
32
Örnek 5
Düzeyleri 65 dB, 68 dB ve 71 dB olan üç ses kaynağının
toplam ses düzeyini hesaplayın.
İkiden fazla ses kaynağının toplam ses düzeyinin
hesaplanması,
kaynakları ikişer ikişer toplayarak gerçekleştirilir.
Toplama işlemine birbirine yakın ve düşük değerli
olanlardan başlayın.
İlk iki kaynağın SPL’leri arasındaki fark = 68-65 = 3 dB
Tablo 2’den büyük SPL değeri olana 2 dB eklenmesi
gerektiğini görüyoruz.
İlk iki kaynağın toplam SPL’si = 68 + 2 = 70 dB
Düzey farkı = 71 - 70 = 1 dB
- Tablo 3’den büyük SPL değeri olana 3 dB eklenmesi
gerektiğini
görüyoruz.
Üç kaynağın toplam ses düzeyi = 71 + 3 = 75 dB
33
Gürültünün Zararları
34
GÜRÜLTÜNÜN İNSAN ÜZERİNE ETKİLERİ
FİZYOLOJİK ETKİLERİ
1. İşitme kayıpları,
2. Kan basıncının artması,
3. Kalp atışlarında değişim,
4. Dolaşım bozuklukları,
5. Solunumda hızlanma,
6. Terlemede artış,
7. Mide bulantısı,
8. Baş ağrısı,
9. Göz bebeklerinde büyüme
PSİKOLOJİK ETKİLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Davranış bozuklukları,
Uyku bozuklukları,
Aşırı sinirlilik ve tepkiler,
Konuşurken bağırmalar,
Hoşnutsuzluk,
Tedirginlik,
Baş ağrıları,
Stresler,
PERFORMANS ETKİLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
İş veriminin düşmesi,
İş kalitesinin düşmesi,
Konsantrasyon bozukluğu,
Hareketlerin yavaşlaması,
Dinlenmenin bozulması,
«Bir araştırmaya göre; bir
mekanik konstrüksiyon
atölyesinde gürültünün 25dB
düşürülmesi sonucu hatalı
parça sayısı oranında %52’lik
azalma saptanmıştır.»
35
İşitme Kaybını
Etkileyen Faktörler
36
İŞİTME KAYBINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
GÜRÜLTÜ KAYNAĞINA AİT FAKTÖRLER
SONUÇ
1. Gürültüyü Meydana Getiren Sesin Şiddeti
2. Gürültüyü Meydana Getiren Sesin Frekansı
3. Gürültüden Etkilenme (Maruziyet) Süresi
Artıkça
Zararda
Artar
GÜRÜLTÜYE MARUZ KALAN KİŞİYE AİT FAKTÖRLER
SONUÇ
1. Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Yaşı
2. Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Kişisel Duyarlığı*
3. Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Cinsiyeti *
<40 Yaş
Belirsiz
Belirsiz
*Odyometrik ölçümlerde dikkate alınmazlar!
37
GENLİĞE (ŞİDDETE) GÖRE İŞİTME KAYBI
YÜKSEK GENLİKLİ (ŞİDDETLİ) SES
BASINÇ
DÜŞÜK GENLİKLİ (ALÇAK) SES
BASINÇ
ZAMAN
ZAMAN
Genliği derin olan ses,
şiddetlidir.
Kulağımız için yüksek şiddetli
sesler, düşük şiddetli seslerden
daha zararlıdır.
Genliği düşük olan ses, alçak
sestir.
DİPNOT
Uçak, arabaya göre daha
şiddetli ses üretir ve kulak için
daha tehlikelidir.
38
FREKANSA GÖRE İŞİTME KAYBI
YÜKSEK FREKANS (İnce-Tiz)
BASINÇ
DÜŞÜK FREKANS (Kalın-Pes-Bas)
BASINÇ
ZAMAN
ZAMAN
2 Dalga/Saniye
7 Dalga/Saniye
Aynı sürede daha çok dalga
üreten sesin frekansı daha
yüksektir.
Kulağımız için yüksek frekanslı (incetiz) sesler, alçak frekanslı (kalın-pes)
seslerden daha zararlıdır.
Aynı sürede daha az dalga
üreten sesin frekansı daha
düşüktür.
DİPNOT
Kedi, ayıya göre daha yüksek
frekanslı ses üretir ve insan
kulağı için daha tehlikelidir.
YAŞA GÖRE İŞİTME KAYBI
YAŞ-İŞİTME KAYBI
Yaş ilerledikçe fizyolojik işitme kaybında
artış görülür. Odyometrik ölçümlerde 40
yaşından sonraki her 1 yaş için 0,5 dB
düşme fizyolojik olarak hesaplanır.
Yaş ilerledikçe gürültüye bağlı işitme
kaybında artış olur.
Yaş ilerledikçe, işitme fonksiyonu da
fizyolojik olarak zayıflar. Bu şekilde
meydana gelen işitme zayıflığına
presbiakusti denilir.
1-) Gürültüye Bağlı Kayıp
2-) Fizyolojik Kayıp
40
KİŞİSEL DUYARLILIĞA GÖRE İŞİTME KAYBI
RİTMİK SES
GÜRÜLTÜLÜ SES
Gürültüde seslerin dalgaları
Ritmik seslerin dalgaları
SORU
keskindir.
yumuşaktır.
Kulak için hangi ses
daha zararlıdır?
İç kulak hasarını ortaya çıkaran; sesin müzikal kalitesi veya sesin kaynağı değil, iç kulağa gelen
enerjidir. Yani iç kulağa aynı şiddette erişen güzel bir melodi ile bir matkap gürültüsü eşit derecede
hasar yapar.
Gürültüden Korunma Yolları
42
MARUZİYET SINIR VE ETKİN DEĞERLERİ
En Yüksek Maruziyet
Sınır Değeri
Günlük/Haftalık >=87
Ortam Gürültüsünü Düşürme
Aşılmaması gereken gürültü değeridir.
85 – Maximum
Günlük/Haftalık >=85
Zarar
En Yüksek Maruziyet
Etkin Değeri
Kulak Koruyucu Kullandırma
80 - 85
En Düşük Maruziyet
Etkin Değeri
Günlük/Haftalık >=80
Kulak Koruyucu Bulundurma
Yasal Kavramlar
Sınır-Etkin Değerler
Yapılacak İşlemler
Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edilmesi durumunda,
maruziyet sınır ve etkin değerlerinde günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir.
43
MARUZİYET SINIR VE ETKİN DEĞERLERİ
(Yeni) Gürültü Yönetmeliği / 23.12.2006 / Günlük Maruziyet Değerleri
Maruziyet
Çalışma Süresi
En Yüksek Maruziyet Sınır Değeri
En Yüksek Maruziyet Etkin Değeri
En Düşük Maruziyet Etkin Değeri
: LEX, 8h=87dB(A) - Ppeak=200Pa
: LEX, 8h=85dB(A) - Ppeak=140Pa
: LEX, 8h=80dB(A) - Ppeak=112Pa
AÇIKLAMA
Hiçbir koşulda aşılmayacak (EYSD)
: 87
Kulak koruyucuları kullanılacak (EYED)
: 85
Kulak koruyucuları hazır bulunduracak (EDED) : 80 (KKD koruması dikkate alınmaz)
Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin
olarak tespit edilmesi durumunda, maruziyet sınır ve etkin değerlerinde günlük
maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir.
Sekiz saatlik bir iş günü için, anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu bütün gürültü maruziyet
düzeylerinin zaman ağırlıklı ortalaması; Günlük Gürültü Maruziyet Düzeyi olarak tanımlanır.
44
GÜRÜLTÜDEN KORUNMA – TEKNİK-PLANLAMA
1. KAYNAKTA
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Makineyi Değiştirmek
«Kullanılan makinelerin, gürültü
düzeyi düşük makineler ile
değiştirilmesi»
İşlemi Değiştirmek
2. ORTAMDA
3. KİŞİDE
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Ses Emici Malzeme Kullanmak
Yansımayı Engellemek
«Sesin geçebileceği ve/veya
yansıyabileceği duvar, tavan, taban
gibi yerleri ses emici malzeme ile
kaplanmak»
«Gürültü düzeyi yüksek olarak
yapılan işlemin, daha az gürültü
gerektiren işlemle değiştirilmesi»
Araya Engel-Bariyer Koymak
Sesin Yayılmasını Engellemek
İşleyişi Değiştirmek
«Gürültü kaynağı ile kişi arasına
gürültüyü önleyici engel koymak»
«Gürültü çıkartan makinelerin
işleyişini yeniden düzenlemek»
Mesafeyi Artırmak
Ayrı Bölmeye Almak
«Gürültü kaynağı ile kişi arasındaki
mesafeyi artırmak»
«Gürültü kaynağının ayrı bir
bölmeye alınması»
Kaynağın Yerini Değiştirmek
Sessiz Bölme İçine Almak
«Gürültüye maruz kalan kişinin,
sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme
içine alınması»
Maruziyet Süresini Azaltmak
«Gürültülü ortamdaki çalışma
süresinin kısaltılması-rotasyon»
İş Programını Değiştirmek
KKD Kullanmak
«Gürültüye karşı etkin kişisel
koruyucu kullanmak»
«Gürültü kaynağının konumunu
değiştirmek»
Ayırıcı Tanı; Müdahale Kaynağa mı? Ortama mı? Kişiye mi? yapıldı…
45
Önlemler Hiyerarşisi; Kaynak-Ortam-Kişi
GÜRÜLTÜDEN KORUNMA YOLLARI – TIBBİ
GENEL KURALLAR
1. Gürültülü işlerde çalışacakların işe girişlerinde
odyogramları alınmalı ,
2. Gürültülü işlerde sağlıklı kişiler çalıştırılmalı,
3. Gürültülü işlerde çalışanların, her 6 ayda bir
odyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde
gerekli tedbirler alınmalı,
4. İş kazalarının önlenmesinde kesin denilebilecek
yeterli önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde
doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılabilir,
46
GÜRÜLTÜDEN KORUNMA YOLLARI – TIBBİ
KULAK KORUYUCULARI
Pamuk
Cam pamuğu
Parafinli pamuk
Kulak tıkacı
Kulaklık
: 5 – 16 dB
: 7 – 32 dB
: 20 – 35 dB
: 20 – 45 dB
: 12 – 48 dB
Hava Yolu Koruması
Hava-Kemik Yolu
47
KULAK KORUYUCULARI
Genel Prensipler
Kulak Koruyucuları;
 Rahat kullanımlı olmalı,
 Kulak kanalını tamamen kapatmalı,
 Temiz olmalı,
 Sağlam olmalı,
48
KULAK KORUYUCULARI
Kulak Koruyucuları Kullanma Prensibi
Kulak Koruyucuları Sürekli Kullanılmalı;
Gürültü düzeyini 30dB azaltan kulak koruyucuları, eğer
kullanılması gereken sürenin %95’inde takılıp %5’inde
takılmaz ise; kulak koruyucunun etkisi 30dB yerine
15dB’e yani %50 düzeyine iner.
«Kulaklıklar, gürültülü ortama girmeden takılmalı,
çıkmadan çıkarılmamalıdır.»
49
KULAK KORUYUCULARI
Kemik Yolunu Koruma Prensibi
«Hava yolunu koruma sınırı gürültü düzeyinin 85
dB(A) ve üzerine çıkmasıdır.»
«Gürültü düzeyi 125 dB(A) üzerinde ise hava yolunu
korumanın yanında, kemik yolunu da koruyacak kulak
koruyucuları tercih edilmelidir.»
50
GÜRÜLTÜYE BAĞLI İŞİTME KAYBI KESİN TANISI
ODYOMETRİ
Kalibre edilmiş saf ses üreten, konuşma ve çeşitli
maskeleme sesleri çıkartan, bir uygulayıcı tarafından
maniple edilen cihazlardır. Sübjektif bir yöntemdir. Elde
edilen grafiğe ise odiogram denir.
Bu cihazlarla değişik frekans (Hz) ve şiddetteki (dB)
seslerin hasta tarafından duyulup duyulmadığı test
edilmektedir.
51
Mevzuat
52
 Yasal Önlemler :
 Ülkemizdeki mevzuata göre, 85 dB’den fazla şiddetteki
gürültülü işlerde günde 7.5 saatten fazla çalışılması yasaktır.
 Ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde gürültü şiddeti 80
dB’i geçmeyecektir. Daha çok gürültülü çalışmayı gerektiren
yerlerde, gürültü seviyesi en çok 95 dB olabilir. Ancak, bu
durumda işçilere başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi
uygun kişisel koruyucu donanımlar verilecektir.
İŞİTME KAYBI
Gürültü
Kaynağı
Akustik Mühendislik
Ortak Korunma
Ses Yalıtımı
Koruyucu donanım
Kullanımı
Kişisel Korunma
GÜRÜLTÜYÜ KAYNAĞINDA KONTROL ETMEK
HİÇ BİR ÖNLEM ALINMAKSIZIN GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİNE
GÖRE GÜNDE EN FAZLA ÇALIŞILABİLECEK SÜRELER
GÜRÜLTÜ DÜZEYİ
85 dB(A)’ dan az
90 dB(A)
92 dB(A)
95 dB(A)
97 dB(A)
100 dB(A)
102 dB(A)
105 dB(A)
110 dB(A)
115 dB(A)
115 dB(A)’ dan çok
GÜNLÜK ÇALIŞMA SÜRESİ
Süresiz
8 Saat
6
4
3
2
1,5
1
0.5
0.25
Çalışılamaz
 Günlük Gürültü Maruziyet Düzeyi : Sekiz saatlik iş günü
için, anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu bütün
gürültü maruziyet düzeylerinin zaman ağırlıklı
ortalamasıdır.
 Haftalık Gürültü Maruziyet Düzeyi : Günlük gürültü
maruziyet düzeylerinin sekiz saatlik beş iş gününden oluşan
bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasıdır.
 Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde
farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde
günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet
değerleri kullanılabilir. Bu durumda, haftalık gürültü
maruziyet düzeyi 87 dB maruziyet sınır değerini
aşmayacaktır.
MEVZUAT
Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü
«Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için
gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak
85dB’lin üstünde olan işlerde en az 30 gün çalışılmış
olmak gereklidir» denilmektedir.
Gürültü için yükümlük süresi «6 ay olarak» belirtilmiştir.
Not: Endüstride, meslek hastalıklarının %10'u, gürültü
sonucu meydana gelen işitme kayıplarıdır.
«Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği Ek- 2»
57
2
Titreşim
58
TİTREŞİM-VİBRASYON KAVRAMI
TİTREŞİM-VİBRASYON
Titreşim bir denge noktası etrafındaki mekanik
salınımdır. Bu salınımlar bir sarkacın hareketi şeklinde
periyodik olabileceği gibi çakıllı bir yolda tekerleğin
hareketi gibi rastgele de olabilir.
«Bir başka ifade ile potansiyel enerjinin kinetik enerjiye,
kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dönüşmesi olayına
titreşim (vibrasyon) denir.»
Titreşimin özelliğini, frekansı, şiddeti ve yönü belirler.
Titreşimler, tıpkı ses dalgaları gibi, tekrarlayan ve
saniyede belirli bir sayısı olan dalgalardır. Ses ile başlıca
farkı, sesin hava yolu ile, titreşimin ise vücudun sert
kısımlarından vücuda girmesidir. Titreşimin de ses gibi
frekansı (saniyedeki sayısı) hertz (Hz) olarak gösterilir
59
Sıklıkla, titreşim istenmeyen bir harekettir, çünkü boşa enerji harcar
ve istenmeyen ses ve gürültü oluşturur. Örneğin, motorların, elektrik
motorlarının ya da herhangi bir mekanik aracın çalışması
esnasındaki hareketi istenmeyen titreşimler üretir. Böyle titreşimler
motorlardaki dönen parçaların balanssızlığından, düzensiz
sürtünmeden veya dişli çarkların hareketinden kaynaklanabilir.
Dikkatli tasarımlar, genellikle istenmeyen titreşimleri minimize
ederler.
Titreşim aşağıdaki 4 kategoride değerlendirilir:
1-Harmonik Titreşim
2-Periyodik Titreşim
3-Rastgele Titreşim
4-Geçici, Kısa Süreli Titreşim
Pratikte çoğunlukla, bunların hepsinin birden kombinasyonu söz
konusudur.
60
Harmonik Titreşim
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
Periyodik Titreşim
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
Rastgele Titreşim
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
Geçici, Kısa Süreli Titreşim
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
İŞYERİNDE TİTREŞİMİN OLUŞMASI
Araç, gereç ve makinelerin,
çalışırken oluşturdukları salınım
hareketleri sonucu meydana gelir.
Çalışmakta olan ve iyi
dengelenmemiş araç ve gereçler
genellikle titreşim oluştururlar.
65
TİTREŞİMİN İNSAN ÜZERİNE ETKİLERİ
EL
– KOLTİTREŞİMİ
TİTREŞİMİ
EL-KOL
İnsanda el-kol sistemine aktarıldığında,
işçilerin sağlık ve güvenliği için risk
oluşturan ve özellikle de; damar, kemik,
eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol
açan mekanik titreşimi ifade eder.
VUCÜT TİTREŞİMİ
TÜM VÜCUT
Vücudun tümüne aktarıldığında, işçilerin
sağlık ve güvenliği için risk oluşturan,
özellikle de, bel bölgesinde rahatsızlık ve
omurgada travmaya yol açan mekanik
titreşimi ifade eder.
66
EL-KOL TİTREŞİM KAYNAKLARI
Taş kırma işlerinde kullanılan
makineler
Ormancılıkta kullanılan
taşınabilir testereler
Kömür ve madencilikte
kullanılan pnömatik çekiçler
Parlatma ve rendelemede
kullanılan makineler
67
EL-KOL TİTREŞİMİNDE MARUZİYET
EL-KOL TİTREŞİMİ-VİBRASYONU
El-Kol titreşiminda
8 Saatlik çalışma süresi için titreşimin günlük
 Maruziyet sınır değeri 5 m/s²
 Maruziyet etkin değeri 2,5 m/s²
 Çalışma hayatında el-kol vibrasyonu sık
karşılaşılan bir durumdur. Titreşimli el cihazlarını
(pnömatik çekiç, pnömatik matkap vb.) kullananlar
bu açıdan risk altındadır. Kırma, delme ve yıkma
makineleriyle uzun yıllar yapılan çalışmalar el-kol
kemiklerinin ve eklemlerin aşınmasına sebep olur.
Titreşim en çok ellerde ve bir miktar da bilek ve
kollarda hissedilir. Elde iç kanamalar ve el
sinirlerinin hasarı tablosu oluşabilir
68
TÜM VÜCUT TİTREŞİM KAYNAKLARI
Traktör ve kamyon benzeri
araçlar
Çelik konstrüksiyonlu yapılarda
titreşime sebep olan makineler
Dokuma tezgahlarında
kullanılan makineler
Yol yapım, bakım ve onarım
makineleri
69
BÜTÜN VUCÜT TİTREŞİMİNDE MARUZİYET
BÜTÜN VÜCUT TİTREŞİMİ-VİBRASYONU*
Tüm vücut titreşiminde 8 Saatlik çalışma süresi için
titreşimin günlük
 Maruziyet sınır değeri 1,15 m/s²
 Maruziyet etkin değeri 0,5 m/s²
70
Titreşimin Vücuda Etkileri
71
TİTREŞİMİN VÜCUDA ETKİLERİ
TİTREŞİM-VİBRASYON
1.
2.
3.
4.
Biyomekanik
Psikolojik
Fizyolojik
Patolojik
«Titreşimin tıbbi ve biyolojik etkisi büyük ölçüde
titreşimin şiddetine ve maruziyet süresine bağlıdır.»
«İnsan vücuduna belirgin etkisi olan titreşimin
frekansı aralığı 1–100Hz’dir.»
72
TİTREŞİMİN VÜCUDA ETKİLERİ
SEMPTOMLAR (Başlangıçta Yüksek, Sonra Normal)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Bazı dokularda deformasyon,
Solunum hızında artış,
Oksijen ve enerji harcamasında artış,
Performansta düşme,
Sübjektif algılamada bozulma,
Kalp atım sayısının artma – Hipertansiyon,
MSS hücre fonksiyonlarında aksama,
Kanda glikoz ve glikojen konsantrasyonunda azalma,
73
TİTREŞİMİN VÜCUDA ETKİLERİ
VÜCUT HAREKET HALİNDE İKEN
Titreşim;
1. Duyu organlarında,
2. Kas, bağ ve eklemlerde,
3. İç kulak denge organında,
4. Deride kıl dibi ve deri altı dokularda,
5. Kılcal damarlarda, zararlı ve kalıcı etkiler yapar.
«Düşük frekanslarda sarsıntı yüksek frekanslarda
karıncalanma ve yanma hissi duyarlar.»
74
TİTREŞİMİN VÜCUDA ETKİLERİ
FREKANS <2 Hz SEMPTOMLAR
At, otomobil, uçak, gemi gibi araçlarla seyahat
sırasında merkezi sinir sistemi şikayetleri meydana
gelebilir.
«Bulantı, kusma, soğuk ter olabilir. Seyahat bitince
belirtiler belli bir süre sonra ortadan kalkar.»
75
TİTREŞİMİN VÜCUDA ETKİLERİ
FREKANS 2-30 Hz SEMPTOMLAR
Titreşimle birlikte, 8-10 derece ısıya kısa süre
maruziyette parmaklarda ve avuç içinde beyazlaşma,
«Beyaz el - Ölü El - Anjionörotik Bozukluk» olur.
Titreşime maruziyet sürerse omuz başlarında ağrı,
yorgunluk, soğuğa karşı hassasiyet olabilir. Ön kol ve
omuz kaslarında ağrılar görülebilir.
76
TİTREŞİMİN VÜCUDA ETKİLERİ
FREKANS >30 Hz SEMPTOMLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Sırt ve bel ağrıları,
Dirsekte kemik ve eklem zararları,
El bilek kemiklerinde ağrı, güç kaybı, …,
Vazomotor bozukluklar (parmaklarda iskemi…),
Parmaklarda trofik bozukluklar,
Disk kayması (tüm vücut titreşimine bağlı)
77
TİTREŞİMİN ETKİLERİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER
FAKTÖRLER
Tüm vücudun veya el ve kolların titreşime maruziyeti
sonucunda oluşan etki;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Titreşimin frekansına,
Titreşimin şiddetine,
Titreşimin yönüne,
Titreşime maruz kalınan süreye,
Titreşime maruz kalan kişinin yaşına,
Titreşime maruz kalan kişinin cinsiyetine
Titreşime maruz kalan kişinin kişisel duyarlılığına
Titreşime maruz kalan kişinin genel sağlık durumuna
Titreşimin uygulandığı bölgeye – büyüklüğüne ….bağlıdır.
78
Titreşimde Tanı Yöntemi
79
TİTREŞİMİN ÖLÇÜLMESİ
ÖLÇÜM
Titreşim, frekans bantlarına ayrılarak;
«vibrasyon detektörü / oktav bantları» ile ölçülür.
Frekans (Oktav) Bantları (Hz);
 1-2,
 4-8-16,
 31.5-125-250-1.000-2.000-4.000,
 8.000
80
TİTREŞİM ÖLÇÜM YÖNTEMİ – 1
ÖLÇÜM YÖNTEMİ
 İnsan vücudunun titreşimle temasta olduğu
noktalardan ölçülür,
 El kol titreşiminde ölçüm, elle tutulan veya aletin
çalışan kısmı üzerinden ölçülür,
 Tüm vücut titreşiminde oturulan veya ayakta durulan
noktalardan ölçülür,
81
TİTREŞİM ÖLÇÜM YÖNTEMİ - 2
ÖLÇÜM YÖNTEMİ
 Titreşim, vücuda yayıldığı nokta veya bölgeye en
yakın yerden ölçülür.
 Her titreşim kaynağı için bir ölçüm kartı tutulur. Ölçüm
yapılan noktalar ve alınan değerlerin tümü, kayıt altına
alınır,
 Titreşim ölçüm kartı yetkililerin her istediğinde
gösterilmek üzere hazır bulundurulur. Titreşim ölçüm
sonuçlarına, istemeleri halinde işçi ve/veya temsilcileri
tarafından ulaşılabilir.
82
TİTREŞİM ÖLÇÜM YÖNTEMİ - 3
KEMİK-EKLEM VE ANJİONÖROTİK
Kemik-eklemler için; «Radyolojik İnceleme»
Anjionörotik Bozukluklar için;
 Termometre aracılığı ile parmağın dorsal yüzünde
cilt sıcaklığı ölçümü (vardiya sonunda,
başlangıçtan 5-6 derece fazla olmalı),
 Bağlanarak 2 dakika dolaşımı durdurulmuş
parmağın tekrar ısınması için 75 saniyeden fazla
zaman geçmeli,
 Parmak pletismografisinden yararlanılabilir,
83
Titreşimden Korunma Yolları
84
 Mekanik titreşim ile işyeri veya başka bir iş ekipmanı
arasındaki etkileşimden kaynaklanan ve işçinin güvenliğine
tesir eden dolaylı etkileri,
 Mevcut ekipman yerine kullanılabilecek, mekanik titreşime
maruziyet düzeyini azaltacak şekilde tasarlanmış iş
ekipmanının bulunup bulunmadığı,
 Düşük sıcaklık ve bunun gibi özel çalışma koşulları.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
MARUZİYETİN ÖNLENMESİ VEYA
AZALTILMASI
 Mekanik titreşime maruziyetin önlenmesi veya azaltılması için;
teknik ilerlemeler gözönünde bulundurularak, riskler öncelikle
kaynağında yokedilecek veya en aza indirilecektir.
 İşveren, mekanik titreşime ve yol açtığı risklere maruziyeti en
aza indirmek için özellikle aşağıdaki hususları dikkate alacaktır:
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 Mekanik titreşime maruziyeti azaltan başka çalışma
yöntemleri,
 Mümkün olan en az titreşimi oluşturacak uygun ergonomik
tasarım ve uygun iş ekipmanı seçimi,
 Titreşimin zarar verme riskini azaltmak için, bütün vücut
titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri ve el-kol
sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve
benzeri yardımcı donanım sağlanması,
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım
proramları,
 İşyerlerinin ve çalışma yerlerinin tasarımı ve düzeni,
 İşçilere, iş ekipmanını doğru ve güvenli bir biçimde
kullanmaları için uygun bilgi, eğitim ve talimat verilmesi,
 Maruziyet süresi ve şiddetinin sınırlanması,
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 Yeterli dinlenme sürelerini kapsayan uygun çalışma programı,
 Maruz kalan işçiyi soğuktan ve nemden koruyacak giysi
sağlanması.
 İşçiler, hiçbir durumda maruziyet sınır değerlerini aşan
titreşime maruz bırakılmayacaktır. Maruziyet sınır değerleri
aşılmış ise, işveren, maruziyeti sınır değerin altına indirecek
önlemleri derhal alacaktır.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
SAĞLIK
GÖZETİMİ
 İşveren, el-kol titreşimi için ve bütün vücut titreşimi için
günlük maruziyet etkin değerlerini aşan mekanik titreşime
maruz kalan işçilere uygun sağlık gözetimini yaptıracaktır.
 Sağlık gözetimi sonucuna göre, bir işçide, hekim veya iş
sağlığı uzmanı tarafından işteki mekanik titreşime maruz
kalmanın sonucu olarak değerlendirilen, tanımlanabilir bir
hastalık veya olumsuz bir sağlık etkisi tespit edildiğinde,
işveren, riskleri önlemek veya azaltmak için, işçinin riske
maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi de
dahil, tüm önlemleri derhal alacaktır.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 Deniz ve hava taşımacılığında, bütün vücut titreşimi
bakımından alınan tüm önlemlere rağmen maruziyet sınır
değerlerine uyulmasının mümkün olmadığı koşullarda ve işçinin
mekanik titreşim maruziyetinin genellikle maruziyet etkin
değerlerinin altında olduğu, fakat zaman zaman maruziyet sınır
değerini aştığı durumlarda, işçilerin maruziyet sınır değerlerini
aşan titreşime maruz kalmalarına, ilgili işçilerin uygun sağlık
gözetimine tabi tutulduklarının tespit edilmesi koşuluyla 4 yıl
müddetle izin verilebilir.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
MARUZİYET DEĞERLENDİRMESİ
 El-Kol Titreşimi :
 TS ENV 25349 – Mekanik Titreşim – İnsanın Elle Geçen
Titreşime Maruz Kalmasının Ölçülmesine ve
Değerlendirilmesine Ait Kılavuz – standardına göre gündelik
maruziyet değeri belirlenir.
 Çift elle kullanılan aygıtlarda, ölçümler her el için yapılacaktır.
Maruziyet, her iki eldeki en yüksek değer esas alınarak
belirlenecektir.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 Bütün Vücut Titreşimi :
 TS EN 1032 – Mekanik Titreşim – Bütün Vücudun Titreşim
Emisyon Değerinin Tayin Edilmesi Amacıyla Hareketli
Makinelerin Denenmesi – Genel – ve TS 2775 – Tüm
Vücudun Titreşim Etkisi Altında Kalma Durumunun
Değerlendirilmesi İçin Kılavuz – standartlarına göre gündelik
maruziyet değeri belirlenir.
 Deniz taşımacılığında, 1 Hz’in üzerindeki titreşimler
değerlendirmeye alınacaktır.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
Mevzuat
94
YASAL MEVZUAT
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü / Madde-79
1.
2.
3.
İşe alınırken genel sağlık muayeneleri yapılmalı,
Kemik eklem ve damar sistemleri incelenmeli,
Periyodik sağlık muayeneleri yapılmalı,
«Kemik, eklem ve damar sistemleri ile ilgili bir hastalığı
olanlar, çalıştırılmayacak, sonradan oluşmuş ise
çalıştıkları işlerden ayrılacak, kontrol ve tedavi altına
alınacaklardır.»
95
YASAL MEVZUAT
MEVZUAT
Titreşim sonucu kemik-eklem zararları ve anijionörotik
bozukluklar” olarak, Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri
Tüzüğü’ne ekli listede belirtilmiştir.
SGK yıllık istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen;
«meslek hastalıklarına rastlanılmamaktadır.»
Titreşimden oluşan meslek hastalığının;
«yükümlülük süresi 2 yıldır.»
96
YASAL MEVZUAT
Yönetmeliklerdeki Ortak Yükümlülükler
1.
2.
3.
4.
5.
Sağlık Gözetimi,
Çalışanların Bilgilendirilmesi,
Çalışanların Eğitimi,
Risklerin Değerlendirilmesi,
Çalışanların Görüşlerinin Alınması ve
Katılımlarının Sağlanması,
97
3
Termal Konfor
98
TERMAL – ISIL KONFOR
TERMAL KONFOR
Bir işyerinde termal konfor denilince; O işyerinin
 Hava sıcaklığı,
 Nem yoğunluğu,
 Hava akım hızı
 Radyant ısısı akla gelmelidir.
Genel olarak bir işyerinde çalışanların büyük
çoğunluğunun sıcaklık, nem, hava akımı gibi iklim
koşulları açısından, gerek bedensel, gerekse zihinsel
faaliyetlerini sürdürürken belirli bir rahatlık içinde
bulunmalarına «termal konfor» denir.
99
Hava Sıcaklığı ‘Ortam Isısı’
100
HAVA SICAKLIĞI (ORTAM ISISI)
TANIM
«Isı bir enerji miktarı terimidir. Sıcaklık ise bir cismin ne
kadar soğuk ve ılık olduğunu ifade eden niceliktir.
Hava sıcaklığının fiziksel ölçüsüdür. Enerjinin miktarını
değil seviyesini gösterir.»
Termal konforun ana parametresidir.
İşyeri ortam sıcaklığı;
«kuru (cıvalı) termometreler» ile ölçülür.
Birimi; «Santigrat, Fahrenheit, Reaumur
ve Kelvin’dir»
101
HAVA SICAKLIĞI (ORTAM ISISI)
VÜCUT ISI DENGESİ
İnsan vücudunun ısı alış-verişi, oksijen, tuz, tansiyon,
asit-baz dengesi gibi bazı fiziksel ve kimyasal
faktörlerin belli sınırlar içinde sürekli stabil olmaları
gerekir.
 Vücut Isısı




: 36,8±0,4 (36,4-37,2)
Hipotermi
Normotermi
Ateş
Hipertermi
: <34
: 36-38
: 38-40
: 42-44
 0,5 derecelik artış ve azalışlar patolojik kabul edilir.
102
HAVA SICAKLIĞI (ORTAM ISISI)
YÜKSEK SICAKLIĞIN ETKİLERİ – 1
 Vücut ısı regülasyonunun bozulması ile, vücut ısının
41°C’ye kadar ulaşması sonucu ısı-güneş çarpması
olur. Beyinde hasara ve ölüme neden olur.
 Aşırı terleme nedeni ile kaslarda ani kasılmalar
şeklinde ısı krampları olabilir,
 Aşırı yükleme sonucu oluşan sıvı kaybının tansiyon
düşüklüğüne ve baş dönmesine yol açan ısı
yorgunlukları olabilir.
103
HAVA SICAKLIĞI (ORTAM ISISI)
YÜKSEK SICAKLIĞIN ETKİLERİ – 2
Yüksek sıcaklık ayrıca;
 Kaşıntılı kırmızı lekeler şeklinde deri bozukluklarına,
 Moral bozukluklarına,
 Konsantrasyon bozukluklarına,
 Aşırı duyarlılığa
 Endişeye sebep olabilir.
104
HAVA SICAKLIĞI (ORTAM ISISI)
DÜŞÜK SICAKLIĞIN ETKİLERİ
Endüstride düşük ısıya daha az rastlanır. Soğuk işyeri
ortamları, daha çok soğuk hava depolarında yapılan
çalışmalarda ve kışın açıkta yapılan işlerde görülür.
Düşük sıcaklık, yani soğuğun insan üzerine olumsuz
etkileri; Uyuşukluk, uyku hali, organlarda hissizlik ve
donmadır.
105
HAVA SICAKLIĞI (ORTAM ISISI)
SICAKLIK PERFORMANS İLİŞKİSİ
Aşırı sıcaklığın üretim üzerindeki olumsuz etkisi;
29 °C olursa performans
%5 düşer
30 °C "
"
%10 "
31 °C "
"
%17 "
32 °C "
"
%30 "
Faaliyetin Şekli
 Oturarak yapılan hafif el-kol işleri
 Ayakta yapılan ağır el-kol işleri
 Çok ağır işlerin yapılması
Hava sıcaklığı (Derece)
20
17
15
106
Nem (Mutlak – Bağıl)
107
NEM
NEM
Havadaki nem miktarı mutlak ve bağıl nem olarak ifade
edilir.
1. Mutlak nem; 1 m3 havadaki su buharı miktarıdır.
2. Bağıl nem; aynı sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak
nemin yüzdesini ifade eder.
3. Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
108
BAĞIL NEMİN ORGANİZMAYA ETKİSİ
NEMİN ETKİSİ
Bir işyerinde bağıl nem %30-80 olmalıdır.
«Ortamdaki nem Higrometre yada Psikometre ile
ölçülür.»
Yüksek ortam sıcaklığında yüksek bağıl nem (80-100)
bunalma hissine neden olur ve kişinin çalışma gücünü
düşürür.
Düşük ortam sıcaklığında yüksek bağıl nem ise üşüme
ve ürperme hissi verir.
109
SICAKLIĞIN ETKİSİ
Aşırı sıcaklığın üretim üzerinde de olumsuz etkisi
vardır:
Efektif Sıcaklık; 29 °C olursa, performans %5 düşer.
30 °C " "
% 10 “
31 °C " "
% 17 “
32 °C " "
% 30 "
110
Hava Akım Hızı
111
HAVA AKIM HIZI
HAVA AKIM HIZI
İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı
olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için
uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir.
112
HAVA AKIM HIZI
HAVA AKIM HIZI
«Hava akım hızı saniyede 0,3-0,5 metreyi aşmamalı»
Aşarsa, vücut ile çevresindeki hava arasında hava
akımın etkisi ile ısı transferi olur ve ısı stresleri oluşur.
Eğer;
 Hava vücuttan serin ise vücut ısısı azalır.
 Hava vücuttan sıcak ise vücut ısısı artar.
Hava akım hızı «Anemometre» ile ölçülür.
113
Radyant Isı
(Termal Radyasyon)
114
RADYANT ISI (TERMAL RADYASYON)
RADYANT ISI
Radyant ısı absorplanacağı bir yüzeye çarpmadıkça, ısı
meydana getirmeyen elektromagnetik bir enerjidir.
Dolayısı ile hava akımları radyant ısıyı etkileyemez.
Termal radyasyondan korunmanın tek yolu, çalışanla
kaynak arasına ısı geçirmeyen-yansıtan koruyucu
koymaktır. Ancak, konulan koruyucu ısıyı yansıtmıyorsa,
ısıyı absorplayarak ısı kaynağı haline de gelebilir.
Radyant ısı «Glop Termometre» ile ölçülür.
115
Termal Konfor
Bölgesi
116
TERMAL KONFOR BÖLGESİ
TERMAL KONFOR BÖLGESİ
Termal konfor bölgesi; İnsanların iş yapma ve
faaliyetlerini sürdürme açısından en rahat durumda
oldukları termal konfor koşullarının üst ve alt sınırları
arasındaki bölgedir.
Bunalım bölgesi; İnsanların vücutlarından ısı
atmalarının güçleşmesi sebebiyle, hava akımı olmayan
bir ortamda bunalma hissettikleri sıcaklık ve bağıl nem
kombinasyonları bölgesidir.
117
TERMAL KONFOR BÖLGESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
118
EFEKTİF ISIYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
İNSAN-ORTAM ISI ALIŞVERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Efektif Isı «Hissedilen Isı- Eşdeğer Efektif Sıcaklık»
1. Hava Sıcaklığı (Ortam Isısı)
2. Ortamın Nemi (Bağıl Nem Oranı)
3. Ortamın Hava Akımı (Havalandırması)
4. Radyant Isısı (Termal Radyasyonu)
Kişi üzerinde eşit sıcaklık etkisi yapan havanın
sıcaklığı, havanın nemi ve hava akım hızının çeşitli
bileşimlerine «Efektif Isı-Hissedilen Isı- Eşdeğer Efektif
Sıcaklık» denir.
119
EFEKTİF ISI «HİSSEDİLEN ISI- EŞDEĞER EFEKTİF SICAKLIK» PARAMETRELERİ
ÇEVRESEL (DIŞ) FAKTÖRLER
1.Hava Sıcaklığı (Ortam Isısı)
2.Ortamın Nemi (Bağıl Nem Oranı)
3.Ortamın Hava Akımı (Havalandırması)
4.Radyant Isısı (Termal Radyasyonu)
KİŞİSEL FAKTÖRLER
1.Yapılan işin niteliği (hafif-orta-ağır iş)
2.İşçinin giyim durumu (ince-kalın)
3.İşçinin yaşı ve cinsiyeti
4.İşçinin beslenmesi (işe uygun-değil)
5.İşçinin fiziki durumu (zayıf-şişman)
6.İşçinin ruhi durumu (sakin-gergin)
7.İşçinin sağlık durumu (hasta-iyi)
120
SICAKLIK PERFORMANS İLİŞKİSİ
HAFİF İŞLERDE
Isı
Hava Akımı Bağıl Nem
19 – 21 °C
0,05
21,5 – 23,5 °C
0,1
23,5 – 25 °C
1,0
Daha Yüksek
Daha Fazla
%30 – 60
121
4
Aydınlatma
122
IŞIK (AYDINLANMA)
 Işık , maddenin fiziksel yapısındaki atomik etkileşim sonucu
meydana gelen , ışıyan bir enerji türüdür . Kaynağından
çıktıktan sonra bütün yönlere dağılır ve dalgalar şeklinde
ilerler .
 Herhangi bir dalganın iki temel özelliği dalga boyu ve
frekansıdır . Dalga boyu , birbirine komşu iki dalganın tepe
noktaları arasındaki mesafedir . Frekans ise belli bir
noktadan belli bir zaman birimi içinde geçen dalga adedidir .
Dalga boyu ile frekansın çarpımı ışığın yayılma hızını verir .
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 Işığın şiddeti mum’dur. (I)
 Işık kaynağının birim yüzey üzerinde yaptığı etkiye ise
Aydınlanma (E) denir. Aydınlanma ışık şiddeti ile doğru
orantılı ve uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Ayrıca, ışınlar
ile yüzeyin normali arasındaki açının kosinüs fonksiyonu da
vardır. Aydınlanma birimi Lüks’dür.
 E = I / d² . Cos α (Lüks = mum / m² )
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 Aydınlanmanın tüm yüzey üzerindeki etkisine ise Işık Akısı
denir ve φ harfi ile gösterilir. Birimi Lümen’dir.
 Φ = E (Aydınlanma) . S (yüzey)
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
 İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması
esastır. Şu kadar ki, işin konusu veya işyerinin inşa tarzı
nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut
gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma
sağlanacaktır.
 Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter derecede ve eşit
olarak dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
AYDINLATMA
TANIM VE ÖZELLİKLERİ
Görme iş yerlerinde en çok ihmal edilen duyumuzdur.
Çalışanların sağlığının korunması için gerekli uygun
fiziksel koşulların başında “aydınlatma” gelmektedir.
Işık;
insan
gözüyle
algılanabilen
dalga
boylarındaki elektromanyetik ışınımdır.aydınlatma
(illuminance) ise bir yüzeye düşen ışık miktarına .
Birimi lüks’tür. Lüks metrekare başına düşen
lümendir.
İşyerlerinde uygun aydınlatma ile çalışanın göz sağlığı
korunur, birikimli kas ve iskelet sistemi travmaları ve
pek çok iş kazası önlenir,olumlu psikolojik etki
sağlanır. Bu nedenle, işyerlerinde özellikle sanayi
kuruluşlarında yapılan iş ve işlemin gerektirdiği uygun
aydınlatmayı sağlamak gerekmektedir
127
AYDINLATMA
Uygun olmayan yetersiz aydınlatma ile Gözlerde
uzun süre uyum çabası nedeniyle ortaya çıkan
sorunlar şunlardır:
 Okülomotor değişiklikler (ezofori, ekzofori), görme







bulanıklığı
Oküler ağrı
Gözlerde yorgunluk
Kaşıntı, kızarıklık, yanma ve diğer tahriş belirtileri
Göz yaşarması, göz kuruması
Gözlerin uyum ve konverjans yeteneğinin azalması
Renk tersinimleri
Baş ağrısı
128
AYDINLATMA
Aydınlatmanın Ölçülmesi
 Ölçümler, anlık bir nokta ya da belli bir süredeki
ortalama değer olarak ölçülebilir.
 Işık ölçme, ışık ölçer (lüksmetre) ile yapılmaktadır.
Anlık aydınlık düzeyi ölçmeleri:
 Ölçme anındaki koşulların o anda oluşturduğu
aydınlığın ölçülmesidir. Bu düzende, ölçme
aygıtından bir osiloskopa bağlantı yapılarak,
aydınlığın gerçek zamandaki değişimini izlemek
olanaklıdır
129
AYDINLATMA
İŞYERLERİNDE İYİ AYDINLATMANIN ŞARTLARI
Aydınlatmada amaç, belli bir aydınlık düzeyi elde
etmek değil, iyi görme koşullarını sağlamaktır
İyi bir işyeri aydınlatması yapılan işe göre;
 Yeterli şiddette,
 Tek Düze,
 İyi Yayılmış,
 Gölge Vermeyen
 Göz Kamaştırmayan
………………………aydınlatma şeklinde olmalıdır.
130
AYDINLATMA
İŞYERLERİNDE İYİ AYDINLATMANIN ŞARTLARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Işık şiddeti
Işığın rengi ve renksel yansıması
Işığın yayılması-dağılımı
Işığın yönü ile gölge etkisi
Göz kamaşmasının önlenmesi (sınırlandırılması)
Aydınlatılmak istenen yüzey (ışıktan yararlanma)
Aydınlatılmak istenen araç gereçler
Aydınlatılan yüzeyin yapısı;
 Kirli ve koyu renkli (ışığın %10-12’i yansır)
 Temiz ve açık renk (ışığın >%90’ı yansır)
 Mat veya parlak yüzeyler
131
AYDINLATMA
İYİ AYDINLATMANIN OLUMLU ETKİLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
Görme keskinliğini (gözün ayırt edebilirliğini) artırır,
Bakılan eşya daha iyi görülür,
İş kazası önlenebilir veya azalır,
İşçilerin başarısını ve performansını artırır,
İş görmede çabukluk ve kalite sağlar,
132
AYDINLATMA
İŞYERLERİNDE AYDINLATMA
1. Tabi (Doğal) Aydınlatma
2. Suni (Yapay) Aydınlatma
133
AYDINLATMA
DOĞAL AYDINLATMA
Aydınlatmanın güneş ışığı ile yapılması esastır.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 13. Maddesinde
«işyeri taban yüzeyinin en az 1/10’i oranında ışık
almasına sağlayacak şekilde pencerelerin olması» şartı
getirilmiştir.
134
AYDINLATMA
YAPAY AYDINLATMA
Gün ışığının yeterli olmadığı veya gece çalışmaları gibi
hiç olmadığı durumlarda, suni aydınlatma yapılması
gerekmektedir.
Suni aydınlatma mümkün mertebe elektrik ile
yapılmaktadır.
Başka aydınlatma araçları kullanıldığında, ortamın
havasının bozulmamasına, yangına ve patlamalara sebep
olmamasına dikkat edilmelidir.
135
AYDINLATMA
YAPAY AYDINLATMA TÜRLERİ
1. Direkt (Dolaysız)
2. Endirekt (Dolaylı)
3. Yarı direkt (Karma)
Işık çalışılan bölgeye direk geliyorsa «Direk», başka bir
yüzeye çarpıp geliyorsa «Endirekt», sadece çalışılan
bölgeyi aydınlatıyorsa «Yarı Direkt-Lokal» aydınlatma
olarak adlandırılır.
136
AYDINLATMA
BİRİMİ/ÖLÇEN ALET
Aydınlatma şiddeti
:
lüx =Işık akısı/toplam alan
Aydınlatmayı ölçen alet
:
lüxmetre
137
AYDINLATMA
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün 18. Maddesine Göre
Yapılan İşler – Aydınlatma Oranı*
Lüx
Avlular açık
alanlar…
20
Kaba
malzemelerin
taşınması…
50
Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi, kazan dairesi, makine
dairesi, insan ve yük asansör kabinleri malzeme stok ambarları, soyunma ve
yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar
Kaba montaj, stok
ambarlar,
soyunma yerleri…
100
Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve kutulama ve benzeri
işler
Normal montaj…
200
Ayrıntıların yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler
Ayrıntıların
seçilmesi…
300
Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin
Koyu renkli
dokuma…
500
Hassas işler…
1000
İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler
Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması ve benzeri kaba
işlerin yapıldığı yerler ile iş geçit, koridor, yol ve merdivenler
Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler
138
 İşyerlerinin gün ışığıyla
aydınlatılmış olması esastır.
yeter
derecede
 işin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle
gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut
gece çalışmalarında, suni
aydınlatma sağlanacaktır.
ışıkla
yeterli
 Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter
derecede ve eşit olarak dağılmayı sağlayacak
şekilde düzenlenecektir.
 işyerlerinde suni ışık kullanıldığı hallerde:
 elektriğin sağlanabildiği yerlerde elektrik ışığı
kullanılacak ve tesisat, teknik usul ve koşullara
uygun bir şekilde yapılmış olacaktır.
 suni ışık tesis ve araçları;
 havayı kirletecek nitelikte gaz, koku çıkararak
işçilerin sağlığına zarar vermeyecek,
 keskin, göz kamaştırıcı ve titrek ışık meydana
getirmeyecek şekilde olacaktır.
 parlayabilen
ve buhar çıkaran sıvılar,
aydınlatma cihazlarında kullanılmayacaktır.
 sıvı yakıtlar ile aydınlatmada, lambaların
hazneleri metal olacak, sızıntı yapmayacak ve
kızmaması için de gerekli tedbirler alınmış
olacaktır.
 lamba alevinin, parlayabilen gaz ve maddelerle
teması ihtimali olan işlerde; alev, tel kafes ve
benzeri malzeme ile örtülecektir.
 içinde kolayca parlayıcı veya patlayıcı maddeler
ile ilgili işler yapılan yahut parlayıcı, patlayıcı
maddeler bulunan yerler, sağlam cam
mahfazalara
konulmuş
lambalarla,
ışık
dışardan yansıtılmak suretiyle aydınlatılacaktır.
 sıvı yakıtlar ile aydınlatmada lambalar ateş ve
alev yakınında doldurulmayacak, üstlerinde 1
metre, yanlarında (30) santimetre kadar
mesafede yanabilecek eşya ve malzeme
bulundurulmayacak ve sağlam bir şekilde tespit
edilecektir.
 lambalar
portatif olduğu takdirde, yere
konulduğunda devrilmeyecek şekilde oturaklı
olacaktır.
 sıvı yakıtlarla aydınlatma yapılan yerlerde, en az
bir
adet
yangın
bulundurulacaktır.
söndürme
cihazı
 İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar,
geçitler vb yerler, en az 20 lüks (lux) ile
aydınlatılacaktır.
 Kaba
malzemelerin
taşınması,
aktarılması,
depolanması vb kaba işlerin yapıldığı yerler ile iş
geçit koridor yol ve merdivenler, en az 50 lüks (lux)
ile aydınlatılacaktır. ,
 Kaba montaj, balyaların açılması, hububat
öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile
kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör
kabinleri malzeme stok ambarları, soyunma ve
yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar, en az 100
lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.
 normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar,
konserve ve kutulama ve benzeri işlerin
yapıldığı yerler, en az 200 lüks (lux) ile
aydınlatılacaktır.
 ayrıntıların, yakından seçilebilmesi gereken
işlerin yapıldığı yerler, en az 300 lüks (lux) ile
aydınlatılacaktır.
 koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli
dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler,
en az 500 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.
 hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en
az 1000 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.
 bir
aydınlatma
merkezine
bağlı
olan
işyerlerinde;
 herhangi bir arıza dolayısıyla ışıkların sönmesi
ihtimaline karşı,
 yeteri kadar yedek aydınlatma araçları
bulundurulacak ve gece çalışmaları yapılan
yerlerin gerekli mahallerinde tercihen otomatik
olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı
bulundurulacaktır.
 yangının, yedek aydınlatma tesisatını bozması
ihtimali bulunan yerlerde; ışığı yansıtacak
işaretler, fosforesan boya, pilli lambalar uygun
yerlere yerleştirilecek veya bunlara benzer
tedbirler alınacaktır.
 İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve
Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
 8.1)İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış
olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle
gün ışığından yeterince yararlanılamayan hallerde yahut gece
çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma
sağlanacaktır.
 8.2)Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma
sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde
olacak ve uygun şekilde yerleştirilecektir.
 8.3Aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar
için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı
sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunacaktır.
YAPI İŞLERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK
YÖNETMELİĞİ
EK – IV/Yapı alanları için asgari sağlık ve güvenlik
koşulları
Yapı alanındaki çalışma yerlerinin, barakaların ve yolların
aydınlatılması
8.1. Çalışma yerleri, barakalar ve yollar mümkün olduğu
ölçüde doğal olarak aydınlatılacak, gece çalışmalarında
veya gün ışığının yetersiz olduğu durumlarda uygun ve
yeterli suni aydınlatma sağlanacak, gerekli hallerde
darbeye karşı korunmalı taşınabilir aydınlatma araçları
kullanılacaktır.
Suni ışığın rengi, sinyallerin ve işaretlerin algılanmasını
engellemeyecektir.
 8.2. Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş
yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar
için kaza riski oluşturmayacak türde olacak ve
uygun şekilde yerleştirilecektir.
 8.3.
 Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yollarındaki
aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın
çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil
ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek
aydınlatma sistemi bulunacaktır.
PAR, PAT, TEH VE ZARARLI MADDELERLE
ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE
ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK
 40- Aydınlatma devresi de dahil olmak üzere
bütün elektrik tesisatı bir yılı geçmeyen süreler
içinde muntazaman ehliyetli elemanlar
tarafından kontrol ve bakıma tabi tutulacaktır.
 41- Suni aydınlatma tesisleri ancak etanş
armatörlerle yapılacak, aksi halde ortam dışına
yerleştirilmiş lambalardan yararlanılacaktır.
5
Radyasyon
150
RADYASYON
TANIM VE DENETİM
Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak
kullanılır. Atomlardan, güneşten ve diğer yıldızlardan
yayılan enerjiye radyasyon enerji denir.
İşyerlerinde radyasyonun kullanılmasını ve denetlemesini
«Türkiye Atom Enerjisi Kurumu» yapar?
151
RADYASYON KAYNAKLARI
Doğal
(Radon)
Radon; Kaya, toprak ve sudaki doğal uranyumun bozunması
Mesleksel
Medikal
(Nükleer Santral)
(Radyoloji)
152
ELEKTROMAGNETİK SPEKTRUM
Not: K sıfır noktası olarak mutlak sıfırı (–273.15°C) alan sıcaklık ölçüsü birimidir. Santigrat
derecesi sıfır noktasını suyun donma noktası olarak alır. Örneğin: 22°C = (22+273.15) K
153
RADYASYON
İYONİZE VE NONİYONİZE RADYASYON
1. İyonlaştırıcı: Atomlardan elektron sökebilen
a) Parçacık (alfa, beta, nötron)
b) Dalga (gama ve X-ışınları)
2. İyonlaştırıcı olmayan: Atomlardan elektron sökemez
a) infrared, görünür, mikrodalga, radyo dalgası
154
ELEKTROMAGNETİK SPEKTRUM*
Enerjileri Artar
Kozmik Işınlar
Dalga Boyları Artar
155
RADYASYON
RADYASYONUN YAYILMASI
Radyasyon enerjisi ya dalga biçiminde ya da parçacık
modeli ile yayılırlar.
(gama, X-ışınları)
(alfa, beta, nötron)
C = λ x f (C ışık hızı, λ dalga boyu, f ise frekanstır)
Işığın boşluktaki hızı 299.792.458 ̴300.000 km/s’dir.
156
RADYASYONUN GİRİCİLİĞİ
157
Radyasyonun
Çeşitler-Zararları
158
ALFA IŞINLARI
ALFA IŞINLARI (
4
2He
)
Alfa ışınları veya alfa partikülleri; helyum atomunun
pozitif yüklü çekirdeğidir.
Yapay olarak meydana getirilebildiği gibi teknolojinin
gereği olarak istenmediği zaman yan ürün olarak
(elektron tüplerinde olduğu gibi) ortaya çıkabilir.
İSTANBULUZMAN
159
ALFA IŞINLARI
ALFA IŞINLARI (
4
2He
)
Alfa ışınları, ağır parçacıklar olup çok uzağa gidemezler.
Havada yaklaşık 5cm’lik mesafedeki bir kağıt tabakasını
veya alüminyum levhayı geçemezler. Bu nedenle
çevreden gelebilecek alfa ışınları önemli bir tehlike
oluşturmaz.
Ancak, kaynağından çıktıklarında hücreler üzerinde çok
zararlı etkiye sahiptirler. Solundukları veya yutuldukları
zaman zararlıdırlar.
160
BETA IŞINLAR
BETA DALGALARI (  )
Beta ışınları; negatif yüklü hızlı elektronlardır. Yapay
olarak izotop elde etmekte hızlandırılmış elektronlar
kullanılır.
Elektron tüplerinde de katottan anoda elektron akışı
vardır. Bu elektronların bir kısmı anoda gitmeyip yön
değiştirerek açığa çıkabilirler.
161
BETA IŞINLAR
BETA DALGALARI (  )
Beta ışınları, madde içine fazla nüfuz etmezler. Bu ışınlar,
cilt üzerinde yanık etkisi meydana getirirler ve kas içine
birkaç milimetre mesafeye kadar etki ederler.
Beta ışınlarının yutulması ve solunması tehlikeli olabilir.
162
PROTON IŞINLAR
PROTON IŞINLAR
Proton ışınları; atom çekirdeğinde bulunan ve pozitif
elektron yüklü partiküllerdir.
Bu ışın da nükleer çekirdek bölünmesi reaksiyonları
sırasında meydana gelirler.
163
PROTON IŞINLAR
PROTON IŞINLAR
Proton ışınları vücudun derinliklerine girebilir ve
dokulara hafif derecede nüfuz edebilir. Bu nedenle
vücuda zararlıdır.
164
NÖTRON IŞINLAR
NÖTRON IŞINLAR ( n )
Nötron ışınları; atom çekirdeğinde bulunan yüksüz
parçacıklar olup önemli ve özellikleri olan bir radyasyon
tipidir.
Nükleer çekirdek bölünmesi ve reaksiyonları sırasında
meydana gelirler.
165
NÖTRON IŞINLAR
NÖTRON IŞINLAR ( n )
Nötron ışınları oldukça tehlikelidir. Vücudun
derinliklerine girebilirler. Doku hücrelerinin otom
çekirdekleri içerisine nüfuz edebilirler. Bu nedenle
dokulara zarar verirler.
166
GAMA IŞINLARI
ÖZELLİĞİ (  )
Dalga boyu: 0,0001-0,001 nm. Gamma ışınları hem
uranyum ve radyum gibi doğan radyoaktif maddelerin
parçalanmaları sırasında hem de bir nükleer reaktörde
ya da bir atom bombası patlatıldığında atom
çekirdeklerinin parçalanmasıyla meydana gelir.
Bu ışınlar canlılar için zararlıdır. Dokulara derinliğine
girerler ve dokuları tahrip ederler. Tıpta kanserli
hücreleri yok etmede, araç ve gereçlerin mikroplardan
arındırılması gibi yararlı işlerde de kullanılır.
167
X IŞINLARI
X IŞINLARI
X-ışınları; röntgen cihazlarında meydana gelen ışınlardır.
X-ışınlarının dalga boyları 0,001nm-100 nm
X-ışınları, vücuda derinlemesine kolayca girebilir ve
dokulara nüfuz ederek tahrip edici etki gösterir.
X-ışını, tıpta iç organların ve kemik yapının izlenmesinde
çok sık kullanılır.
Radyografi
Floroskopi
Mamografi
Anjiografi
168
UV (MORÖTESİ) IŞINLARI
UV (MORÖTESİ) IŞINLARI
Güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da
meydana getirilebilir. Dalga boyları: 1-1000 nm
Morötesi ışınlar (UV); derinin yüzey hücreleri ve gözün
kornea tabakası üzerine etki yapar.
Deri (güneş yanığına benzer yanıklar, pigmentasyon,
ekzema, sivilce, deri kanserleri)
Gözlerde (göz sulanma-yanma, kaşıntı, ağrı, konjonktivit,
iritis, kornea ülseri ve kalıcı körlük)
169
İNFRARED-IR (KIZILÖTESİ) IŞINLARI
KIZILÖTESİ-IR IŞINLARI
Güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da
meydana getirilebilir. Güneş ışınlarındaki ısı infraraed
ışınlardan kaynaklanır. Dalga boyları: 740-100.000 nm
Bu ışınlar vücuda kolayca girer ve aşırı ısı verirler.
Vücudun açık kısımları ısınır ve fiziki gerginlik olur.
Bu ışınların şiddetine maruziyet süresine ve ışına maruz
kalan vücut bölgesine bağlı olarak; Deri yanıkları ve
katarakt gibi bazı göz hastalıkları meydana gelebilir.
170
İNFRARED-IR (KIZILÖTESİ) IŞINLARI
KAYNAK İŞLEMİ
Kaynak işlemi esnasında oluşan ark enerjisinin yaklaşık
%15’i radyasyon şeklinde ortama yayılır.
Bu ışınların dağılımı ise;
 %60 İnfrared (Kızılötesi)
 %10 Ultraviyole (Morötesi)
 %30 Görünür
171
Enfraruj Işınları: Bütün cisimler düşük yüzeyel sıcaklık değerine
sahip olan diğer cisimlere enfraruj ışınlar yayarlar. Sıcaklığın artması,
enerjisinin ve frekansının artmasına neden olmaktadır. İleri derecede
sıcaklık artırımına bağlı olarak emisyon enerjileri enfraruj bölümünden
görünür ışık bölümüne hatta düşük ultraviyole spektrum bölgelerine
kayabilmektedir. Bu durum demir çelik endüstrisinde görülür.
Meydana gelen beyaz sıcaklık, kırmızı sıcaklıktan daha yüksek
ısıdadır. Enfraruj ışınları derinin derin tabakalarına penetre
olmamaktadır.
Ancak eğer kontrol edilemeyecek olursa; deri yanıklarına, gözde
katarakta ve retinal harabiyete neden olabilir. Bu spektrum insan
vücudunun ısısını terleme mekanizmasıyla etkin soğuyamayacak
boyutlara kadar çıkarabilir. Enfraruj ışınlar parlak ve cilalanmış
yüzeylerden kolayca yansıyabilmektedir
172
ELEKTROMAGNETİK SPEKTRUM
Görünür ışık, güneş ışığı içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana
getirilebilir. Dalga boyu 400-740 nm (mor-kırmızı ışığa) kadar uzanır.
173
RADYO DALGALARI
RADYO DALGALARI
Dalga boyları birkaç milimetreden 1km’ye kadar uzanır.
Radar sistemlerinde dalga boyları 3-25cm arasındaki
mikrodalgalardan yararlanılır.
Mikrodalga fırınlarda kullanılan ışınların dalga boyları
genellikle 12cm dolayındadır.
Televizyon yayınlarında ise, 1km ya da daha uzun olan
radyo dalgaları kullanılır.
174
Radyasyon Tanısı
175
RADYASYON TANISI
RADYASYON
Gözle görülmez
Kokusu alınmaz
Sesi duyulmaz
Tadı alınmaz
Dokunarak algılanmaz
176
RADYASYON TANISI
KESİN TANI
1.Dıştan etki yapan ışınların ölçülmesi için parsiyel
global dozimetri,
2.İç kontaminasyonun ölçülmesi için total veya parsiyel
beden spektrometresi yapılır.
Işına maruz kalınan işlerde, çalışanın özel kuruluşlar
tarafından sürekli denetlenmesi ve hastalık halinde bu
denetimin sonuçlarından yararlanılması gerekir.
177
RADYASYON TANISI
DOZİMETRE (Radyasyonun Ölçülmesi)
Film
TLD
Kalem
178
UV Radyasyonun etkileri; yanıklar, mutasyon oluşturması, kromozom
bölünmeleri yaratması, hücre bölünmesinde gecikme ve dev hücre
oluşumu, metabolizma ve protein sentezine etki biçimindedir
İyonlaşmaya yol açan radyasyonun İnsan vücudu üzerinde çok çeşitli
etkileri vardır.
Deri üzerine (radyodermit): Uzun zaman radyasyona maruz kalan
kişilerde derinin rengi koyulaşır, deri kurur, kıllar düşer, tırnaklar bozulur
ve deri üzerinde kılcal damarlar genişler. Daha ilerleyen vakalarda ağrılı
yaralar ve deri kanserleri oluşur (1). Kan bozuklukları: Akyuvarlar azalır,
bazen çok fazla artar (lösemi), kansızlık ağırlaşır ve hızla öldürür (1).
Akciğer kanseri: radyoaktif maddelerin çıkarıldığı maden ocaklarında
çalışanlarda görülür (1).
Kemik bozuklukları: Kemiklerde erime, bazan kemik kanseri meydana
getirir.
Göz bozuklukları: Katarakt, konjuktivit, göz kapağı kanseri yapabilir
179
Radyasyondan
Korunma Yolları
180
RADYASYON
KULLANIM AVANTAJLARI
1. Çok dar bir bölgede lazer ile kaynak yapılabilir
2. Hassas elektronik parçaların kaynak işleminde kullanılır (Bu
tip parçalar direnç kaynağına dayanamaz)
3. Vakum ortamında lazer ile kaynak yapılabilir
4. İş parçaları mengene gibi aletler ile bağlanmadan lazer ile
işlenebilir (Böylece malzemede gerilme olmaz)
5. Kaynak işleminde; Başka ek malzeme ve cihaza gereksinim
olmadan kaynak yapılır
6. Birbirinden farklı metaller kaynak edilir
7. Isıl işlem uygulanması parçaların belli bölgeleriyle sınırlı
kalabilir
181
RADYASYON (İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ
GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ)
 Her çalışma için, gerekli radyoaktif maddenin zararlı en az




miktarı kullanılacaktır.
Kaynak ile işçiler arasında uygun bir aralık bulunacaktır.
İşçilerin, kaynak yakınında mümkün olduğu kadar kısa süre
kalmaları sağlanacaktır.
Kaynak ile işçiler arasında uygun koruyucu bir paravana
konulacaktır.
İşçilerin ne miktarda radyasyon aldıkları özel cihazlarla ölçülecek
ve bunlar en geç ayda bir defa değerlendirilecektir.Alınan
radyasyon, izin verilen dozun üstünde bulunduğu hallerde, işçi
bir süre için bu işten uzaklaştırılacak, yıllık total doz
korunacaktır.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ
RADYASYON (İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ
GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ)
 Enfraruj ışınlar saçan kaynaklar, bu ışınları geçirmeyen ekranlarla
tecrit veya otomatik kapaklarla teçhiz edilecektir.
 Enfraruj ışınlar saçan işlerde çalışan işçilere, bu ışınları geçirmeyen
gözlükler ile diğer uygun kişisel korunma araçları verilecektir.
 Enfraruj ışınlar saçan işlerde çalışacak işçilerin, işe alınırken genel
sağlık muayeneleri yapılacak, özellikle görme durumu ve derecesi
tayin olunacak ve gözle ilgili bir hastalığı olanlar bu işlere
alınmayacaklardır.
RADYASYONDAN KORUNMA
DOZ SINIRLAMA SİSTEMİ
1. JUSTİFİKASYON (Gerekçelendirme-Net Fayda)
2. OPTİMİZASYON (En Düşük Doz Alınması / ALARA)
3. DOZ SINIRLARI
184
RADYASYONDAN KORUNMA
JUSTİFİKASYON (Gerekçelendirme – Net Fayda)
Kişilere veya topluluklara, radyasyon hasarlarına kaşı net
bir yarar sağlamayan radyasyon uygulamalarına izin
verilmemelidir.
Örnek;
«Türkiye’ye nükleer santrallerin kurulması…»
«Mesleki, yasal veya sağlık sigortası amaçlı radyolojik
uygulamaların, klinik bir bulgu yoksa ve kişinin sağlığı
ile ilgili önemli bir bilgi beklenmiyorsa, profesyonel
kuruluşlar tarafından istenmedikçe justifiye
edilmemesi…»
185
RADYASYONDAN KORUNMA
OPTİMİZASYON (En Düşük Doz – En İyi Sonuç / ALARA)
Uygulamalarda net yararı maksimize etmek üzere
ışınlanan kişilerin sayısı, bireysel dozun büyüklüğü,
ekonomik ve sosyal faktörler dikkate alınarak, mümkün
olan en düşük dozun alınmasının başarılmasıdır.
ALARA (As Low As Reasonably Achievable)
«Mümkün olan en düşük dozun alınması»
DÜŞÜK
RİSK
186
RADYASYONDAN KORUNMA
Zırhlama
Paravan
Gözetimli Alan
Denetimli Alan
Gözetimli Alan
RADYASYON ALANI
187
GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Güvenlikli Çalışabilmek İçin;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Işının gücü/çıkış enerjisi,
Işın kaynağına uzaklık,
Işının çapı,
Işının dağılımı,
Sinyal atım hızı sıklığı,
Dalga boyu,
Işının optiği ve ışın yolu,
Maruziyet süresi,
Hastanın boyutu,
bilinmelidir……
188
Mevzuat
189
RADYASYONDAN KORUNMA
DOZ SINIRLARI
Kişilerin radyasyon dozları normal uygulamalarda yıllık
doz sınırlarını aşmamalıdır.
16 yaşından küçükler mesleki ışınlanmalara maruz
kalınacak işlerde çalıştırılamaz. 18 yaşın altındakiler
gözetim altında olmadıkça ve eğitim maksatları dışında
kontrollü alanlarda çalıştırılamaz.
Çalışma koşulları embriyo veya fetusun halk için izin
verilecek düzeyi aşmayacağı şekilde (1mSv) korunmasını
sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır.
190
RADYASYON SINIFLAMASI
Sınıf 1
Kullanımı her koşulda güvenlidir. Maruziyet sınırı yoktur.
Sınıf 1 M
Kullanımı her koşulda güvenlidir. Işınların çapı geniştir.
Sınıf 2
Görülebilir alandadır, göz kırpma refleksi ile korunabilir; 1mw ile sınırlı ise, emisyon
süresi 0,25sn’den azsa, ışın yağmuru yoksa,
Sınıf 2 M
Görülebilir alandadır, güvenlidir göz kırpma refleksi ile korunmak mümkündür.
Sınıf 3 R
Dikkatli olunduğu sürece zarar vermez 5mw ile sınırlıdır. Göz koruması gerekir.
Sınıf 3 B
Doğrudan bakılırsa zararlıdır. Mat yüzeylerden yansıması zararsızdır. Kilitleme
sistemi ve göz koruması gerekir.
Sınıf 4
3 B üzerinde güce sahip bütün lazerler bu sınıfa girer. Mutlaka kilitleme sistemi
olmalıdır.
191
GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Mühendislik Önlemleri Öncelik Olmalı;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Uygun işaretleme
a) Sınıf 2 ve daha üzerinde
Uygun göz koruması
a) Sınıf 3 ten itibaren kullanılmalı
Cilt koruması
a) Kıyafetler (sınıf 4 için yanmaz olmalı)
b) Eldivenler (sık dokuma ve opak olmalı)
c) Koruyucu kremler kullanılmalı
Bariyerler
Havalandırma (zorlu emiş…)
Diğerleri
192
6
Basınç
193
BASINÇ TANIMI
BASINÇ
Birim alana uygulanan kuvvete basınç denir. Kuvvetin
tatbik edildiği her noktada bir basınç vardır.
Birim yüzey üzerine uygulanan kuvvete basınç
denir. Birimi paskal (N/m²), bar (kg/cm²) veya 1 atm
(760 mm Hg = 1,013 kg/cm²)’dir.
Normal şartlar altında hava basıncı 760 mm civa
basıncına eşittir.
Atmosfer basıncından daha yüksek ya da daha
düşük basınç altında çalışan işçilerde, kalp, dolaşım
ya da solunum rahatsızlıkları görülebilir.
194
BASINÇ AZALMASI VE ARTMASI
Dalgıçlarda, gemi
kurtarıcılarında deniz
dibine (derinlere) inildikçe
basınç artar.
Normal şartlarda hava
basıncı (atmosfer basıncı)
76 cmHg basınçtır.
Balon ve uçak gibi
araçlarla yükseklere
çıkıldıkça basınç azalır.
>80 cmHg
76 cmHg
<72 cmHg
Normalde 4 Newton/cm²’lik basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında
herhangi bir sağlık sorunu oluşturmaz. Basıncın daha fazla değişmesi bir takım
sorunlara neden olur.
195
DÜŞÜK BASINÇTA GÖRÜLEN ŞİKAYETLER
DÜŞÜK BASINÇ
Basıncın düşmesi nedeniyle, normal atmosfer basıncı
altında dokularda erimiş olan gazlar serbest hale gelir
ve vücutta;





Çeşitli organlarda karıncalanma,
Kol ve bacaklarda ağrılar,
Kulak ağrıları,
Bulanık görme,
Vücuttaki oksijenin parsiyel basıncının düşmesi
sonucu anoksemi (Kanda O₂ azalması),
 Taşikardi görülebilir. (Kalp atış hızında artış)
196
DÜŞÜK BASINCIN AKUT ZARARLARI
BASINCIN ANİ DÜŞMESİ









Kaşıntı,
Subkutan amfizem,
Kas ve eklem ağrıları,
Kulak çınlaması ve işitme kaybı,
Baş dönmesi,
Hipertermi,
Ödem,
Taşikardi ve miyokart enfarktüsü,
Öfori, psişik bozukluklar, epilepsi, felçler (en çok alt
ekstremiterlerde ve menier sendromu kalıcıdır.)
197
YÜKSEK BASINÇTA GÖRÜLEN ŞİKAYETLER
YÜKSEK BASINÇ
Basıncın 4 atmosferi aşması halinde, kişi solunum ile
fazla azot alacağından, azot narkozu içine düşebilir ve
vücutta;
 Karar vermede, düşünmede, istemli hareketlerde
kötüleşme ve şuur çekilmesi,
 Oksijen parsiyel basıncının artması nedeniyle ileri
safhada komaya sokar,
198
YÜKSEK BASINÇTA GÖRÜLEN ŞİKAYETLER
YÜKSEK BASINÇ / YAKLAŞIM
Kişi normal basınca döndüğünde bu belirtiler hemen
kaybolur. Soluma apareyi içine verilen basınçlı havanın
bileşimindeki azot yerine helyum ikame edilirse azot
narkozunun ortaya çıkması önlenmiş olur.
199
YÜKSEK BASINCIN AKUT ZARARLARI
BASINCIN ANİ ARTMASI






Baş ağrısı,
Kulak ve diş ağrıları (özellikle çürük dişler),
Denge bozukluğu,
Kulaklarda ve yüz sinüslerinde ağrı,
Karın ağrıları,
Bilinç kaybı,
200
Basınçtan
Korunma Yolları
201
BASINÇLI İŞLERDE İŞÇİ SEÇİMİ
İŞÇİLER




Genç ve tecrübeli olmalı,
Obez ve alkolik olmamalı,
Kronik solunum sistemine hastalıkları olmamalı,
Akut KBB yakınmaları olmamalı,
202
BASINÇLI İŞLERDE ÇALIŞANLARA YAPILAN İŞLEMLER
İŞÇİLER
 Tam sistemik muayene yapılmalı,
 Akciğer ve sinüs grafileri çekilmeli,
 Büyük eklemlerin işe girişte ve periyodik muayenede
radyolojik incelemeleri yapılmalı,
 İncelemeler işçi işten ayrıldıktan sonra da 2 yıl
tekrarlanmalı,
 Basınç altında kazaya uğrayanlar ile hastalananlar
yeniden işe döndürülmemeli,
 Basınç altında çalışanlar çok iyi eğitilmeli,
203
Mevzuat
204
YASAL MEVZUAT
İSG Tüzüğü Madde: 82
 Bu gibi işlerde çalışacak işçiler, işe alınırken, klinik ve
laboratuvar usulleri ile genel sağlık muayeneleri
yapılacak ve özellikle;
• EKG
• Akciğer fonksiyon testleri
• Kalp-dolaşım,
• Kemik sistemi …. İncelenecektir.
 İşe girdikten 15 gün sonra adaptasyon muayeneleri
yapılacak,
205
YASAL MEVZUAT
BASINÇ
Düşük ve yüksek basıncın işçiler üzerinde meydana
getirdiği olumsuz etkiler bir meslek hastalığıdır.
Basınç değişikliği nedeni ile görülen;
 Akut hadiselerde yükümlülük süresi 3 gündür,
 Diğer hadiselerde yükümlülük süresi 10 yıldır.
Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü'ne ekli meslek
hastalığı listesinde "E-4 Hava basıncındaki ani
değişmelerden olan hastalıklar" başlığı ile verilmiştir.
206
YASAL MEVZUAT
İSG Tüzüğü Madde: 82
 Dalgıç odalarında, şahıs başına saatte en az 40m³
hava sağlanacak ve bu havadaki CO₂ miktarı %0,1’i
geçmeyecek,
 Bir dalgıç 22m’den fazla derinliğe bir günde 2
defadan fazla dalmayacak ve bu 2 dalış arasında en
az 5 saat geçecek,
207
YASAL MEVZUAT
Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak 7,5 Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkındaki Yönetmelik (Madde: 5)
«Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işler (iniş, çıkış, geçiş dahil)»
Derinlikler
Saat
20-25 (20 hariç) metre derinlik veya 2-2,5 (2 hariç) kg/cm² basınçta
20-25
7
25-30 (25 hariç) metre derinlik veya 2,5-3 (2,5 hariç) kg/cm² basınçta
25-30
6
30-35 (30 hariç) metre derinlik veya 3-3,5 (3 hariç) kg/cm² basınçta
30-35
5
35-40 (40 hariç) metre derinlik veya 3,5-4 (3,5 hariç) kg/cm² basınçta
35-40
4
Dalgıçlar için bu süreler; 18 metre derinliğe kadar
18
3
Dalgıçlar için bu süreler; 40 metre derinliğe kadar
40
0,5
208