T.C ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇ ANADOLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ ARAŞTIRMA BÜLTENİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANININ ZARARLI BÖCEKLERİNİN BİYOLOJİSİ KORUYUCU TEDBİRLER VE MÜCADELESİ GİRİŞ Büyükdüz Araştırma Ormanının asli ağaçlarını teşkil eden Göknar, Kayın, Karaçam, Sarıçam ve Meşe’nin ekonomik bir değer kazanması ancak tabii ömrü boyunca sağlıkla yaşamasına bağlıdır. Onların kalite ve kantite olarak gelişmesini sağlayıcı her çareye başvururken günün birinde gelmesi muhtemel zararlı böceklerin durumu ve savaş çareleri de daima göz önünde bulundurulmalıdır. Bu bakımdan ağaçların zararlarının da önceden bilinmesi,onların zararlı hale geçmelerinden önce ne zaman ve nasıl bir mücadele yapılmasının aydınlatılmasına ihtiyaç vardır.Lokal iklim münasebetlerine göre Türkiye Orman Entomolojisini aydınlatma faaliyetine bu çalışma ile memleketimizin Batı Karadeniz Bölgesine dahil Karabük işletmesi ormanları içinde Büyükdüz Araştırma Ormanında, aynı zamanda ağaç türlerine göre de karaçam, sarıçam, göknar, kayın ve meşe ile katılmış bulunulmaktadır. Bu araştırmanın yürütüldüğü mıntıkada ilk defa görülmüş zararlılar ile, konukçu ağaç türleri itibariyle ormanlarımızda ilk defa rastlanılanlar ve biyolojileri itibariyle de bu güne kadar bilinenden bu mıntıkada değişiklik gösterenlerin aydınlatılması amaçlanmıştır. Türlerin bilinen genel hayat tarzlarından burada husule getirdikleri ayrılıklar tavsif ve tarif edilmiştir. Orman Korumasının başlıca konularından olan orman zararlı böcekleri, sağlam bünyeli bir ormanda memleket ekonomisine hizmet eden ideal bir işletmeciliğin nahoş frenleyicileridir. Emekle yetiştirilmiş, asırlık varlıklarda bir böcek afetinin yaratacağı tehlike küçümsenmemelidir. Bu yüzden bizde ve yabancı memleketlerde karşılaşılan bilinen zararlar orman servetine indirdiği darbenin ölçüleridir. Materyal ve Yöntem Evvelâ mıntıka zararlılarının ne olduğunun bilinmesi, sonra da bu zararlının hayatının o mıntıkada nasıl bir seyir takip etmekte olduğu, haşerenin yumurta, kurt, krizalit ve ergin devrelerinin başlangıç ve devam sürelerinin tayini hedef olmak üzere denemenin oturtulduğu ana plâna istinaden bir iş plânı hazırlanmıştır. Rolünü geç yapacak olan dikili tuzak ağacı hazırlanmasından sarfınazar edilmiştir. Yatık tuzak ağaçlarından bir kısmı kambiyal kurumayı hızlandırmak maksadıyla dalları kesilmeden, bir kısmı da nemliliklerinin muhafazası için dalları kesilip üzerlerine örtmek suretiyle kullanılmıştır. Hortumlu böceklerin yumurta koymak için gelmelerini kolaylaştırmak maksadıyla tuzak ağaçlarından bazılarının da kabukları yer yer halkalar halinde soyulmuştur. Tuzak ağaçlarının kontrolü için hazırlanış tarihinden bir ay sonra mahalline gidilmiş, gerekli müşahedeleri yapılarak aynı zamanda ikinci seri tuzak ağaçları hazırlanmıştır. Böceklerin yumurtlamaları, yumurtaların çatlaması, kurtların krizalitleşmesi ve genç erginlerin zuhuru tarihleri tespit edilmiş, ağacı terkeden böceklerin yeni ağaçlara gelmeleriyle de geenrasyon münasebetleri takip edilmiştir. Tuzak ağaçlarına gelen böcekler plastikten yapılmış böcek toplama kaplarına konarak laboratuvara getirilerek teşhisleri yapılmıştır. Lüzumunda ağaçlardan krizalitli materyaller alınarak laboratuvarda etüv, kavanoz, kafeslere yerleştirilerek erginlerin çıkış tarihleri tespit edilmiştir. Lüzumlu deneme materyali olarak kompas, çelik metre, balta, hızar, yağlı boya, fırça, altimetre, pusula, böcek toplama kapları, böcek öldürme şişesi, lup, pens, bıçak, naylon torba, lüzumlu kayıt cetvelleri ve bir sırt bez çanta daima beraberimizde bulundurulmuştur.Rakımlar altimetre, bakılar pusula ile tayin edilmiştir.Tuzak ağaçları Araştırma Ormanının en alçak rakımından en yüksek rakımına kadar ve muhtelif bakılara tevzi edilmek suretiyle ormanın temsiline çalışılmıştır. Resimlerin alınmasında arazide Voiglender marka fotoğraf makinasından, laboratuvarda büyük materyaller için özel tertibatlı Exzekta marka fotoğraf cihazı, küçük materyaller için de steoromikroskop'un mikro fotoğrafı cihazından faydalanılmıştır Sonuç ve Öneriler Batı Karadeniz iklim mıntıkası içinde bulunan Karabük-Büyükdüz Araştırma Ormanında tür bakımından oldukça zengin zararlı böcekler yaşamaktadır. Gerek ormanın çeşitli ağaçlardan kurulmuş tabii olarak yetişmiş bulunması, gerekse karışık yaşlı olması yüzünden ve buna paralel parazitlerin tesiri ile de mevcut böcekler bu güne kadar bir kitle üremesi göstermemiştir. Önemli zararlı böceklerinden çalışmamız vesilesiyle bu mıntıkada ilk defa görülenler şunlardır: Hylurgops palliatus Gyll., Myelophilus piniperda Lin., Scolytus intricatus Ratzb. , Taphrorychus bulmerincqui Kol., Pityogenes quadridens Hrtg., Ips mannsfeldi Wachtl. , Pityogenes bistridentatus Eich., Hylastes cunicularius Er. ve Xyloterus signatus Konukçu ağaç türleri itibariyle Türkiye ormanlarında yine bu çalışma ile ilk defa görülenler de şunlardır: Biyolojileri itibariyle Türkiye ormanları için bu güne kadar bilinenden biraz değişiklik gösterenler de şunlardır: H. palliatus, M. piniperda, M. minor, S. intricatus, T. bulmerincqui, P.quadridens, P. bistridentatus, H. cunicularius, X. Lineatus. Son olarak da tespit edilmiş olan önemli zararlı böceklerin bu ormanda ağaç türlerine göre ayrı ayrı böcekleri aşağıya çıkartılmıştır: Karaçam’a arız olanlar Sarıçam’a arız olanlar Hylurgops palliatus Gyll. Hylurgops palliatus Gyll. Myelophilns piniperda Lin Myelophilns piniperda Lin Myelophilns minor Htg. Myelophilns minor Htg. Ips sexdentatus Börner. Ips sexdentatus Börner. Pityogenes quadridens Hartig Pityogenes bistridentatus Eich Ips acuminatus Gyll. Ips mannsfeldi Wachtl Pityogenes bistridentatus Eich Hylastes cunicularius Er. Hylastes cunicularius Er. Xyloterus lineatus Oliv. Göknar’a arız olanlar Meşe’ye arız olanlar Cryphalus piceae Ratzb. Scolytus intricatus Ratzeb. Pityokteines curvidens Germ. Xyloterus signatüs Fabr. Xyloterus lineatus Oliv. Kayın'a anz olanlar Pissodes pieceae ill. Taphrorychus Bulmerincqui Kol. Xyloterus signatus Fabr. Proje Lider: Ömer BEŞÇELİ, 1969. İç Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Teknik Bülten No: 33 OGM Gazi Tesisleri 3 nolu bina Gazi/ANKARA. Tel: 0312 296 40 00/2346 Fax: 0 312 212 29 44 Web: www.oae. gov.tr/yayınlar