1. örtülü sermaye

1. Örtülü Sermaye
1. ÖRTÜLÜ SERMAYE
1.1. GENEL AÇIKLAMA
Kurumlar vergisi mükelleflerinin 2005 ve daha önceki hesap dönemlerinde elde
ettikleri kurum kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve
esaslar›n düzenlendi¤i 5422 say›l› eski K.V.K.’n›n 15. maddesinin (2) numaral›
bendinde örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin, kurum
kazanc›n›n tespitinde indirim olarak dikkate al›namayaca¤› belirtilmiﬂ, mezkur
Kanunun 16. maddesinde ise “Örtülü Sermaye” müessesesine iliﬂkin usul ve
esaslar hüküm alt›na al›nm›ﬂt›.
Kurumlar vergisi mükelleflerinin örtülü sermaye mahiyetindeki borçlanmalar›
üzerinden hesaplad›klar› ya da ödedikleri faizlerin kurum kazanc›n›n tespitinde
kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nmas› fikrinin alt›nda, kurumlar›n iliﬂkili olduklar› gerçek ve tüzel kiﬂiler taraf›ndan kuruma gerçekte bir sermaye olarak konulan ve bu sebeple de sadece kurumun kar veya zarar›na ortak
olmay› sa¤layan paralar›n, borç olarak de¤erlendirilerek karﬂ›l›¤›nda faiz ödenmesi ve bu yolla kurum kazanc›n›n bir k›sm›n›n vergi ödenmeden kurum d›ﬂ›na
ç›kar›lmas›n›n önlenmesi yatmaktad›r. Vergi güvenlik müessesesi olarak vergi
sistemimizde yer alan örtülü sermaye uygulamas›n›n as›l amac›, öz sermaye
üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin kurum kazanc›n›n tespitinde gider
olarak dikkate al›nmas›n›n önüne geçmektir.
Kurumlar›n 2006 ve daha sonraki hesap dönemlerinde elde edecekleri kurum
kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve esaslar›n düzenlendi¤i 5520 say›l› yeni K.V.K.’nda da örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin düzenlemeler bulunmaktad›r. Nitekim kanun koyucu 5520 say›l› yeni K.V.K.’nda,
örtülü sermaye müessesesini, uluslararas› geliﬂmeler ve genel kabul görmüﬂ
ilkeleri dikkate al›narak yeniden düzenlenmiﬂtir. Buna göre, örtülü sermaye
uygulamas›nda borç/öz sermaye oran›, ortakla iliﬂkili kiﬂi ve öz sermaye
tan›mlar›na aç›kl›k getirilerek objektif k›staslar konulmuﬂ, örtülü sermaye kapsam›na girmeyecek borçlanmalar belirtilmiﬂ ve örtülü sermaye uygulamas›nda
düzeltme iﬂlemlerine iliﬂkin usul ve esaslar belirlenmiﬂtir.
Bununla birlikte örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin olarak 5520 say›l›
K.V.K.’n›n 12. maddesinde yer alan düzenlemenin objektif k›staslara dayanmas›na ve uygulamada karﬂ›laﬂ›lan pek çok soruna iliﬂkin olarak aç›klay›c›
hükümler getirmek suretiyle çözmüﬂ olmas›na ra¤men yeni Kanun ile ihdas
edilen örtülü sermaye müessesesi birçok sorunu da beraberinde getirmiﬂtir.
5520 say›l› K.V.K.’n›n “Kabul Edilmeyen ‹ndirimler” baﬂl›kl› 11. maddesinde,
örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur farklar› ve benzeri
13
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
giderlerin kurum kazanc›n›n tespitinde gider olarak dikkate al›namayaca¤› belirtildikten sonra, söz konusu Kanunun 12. maddesinde örtülü sermaye müessesesinin unsurlar› üzerinde durulmuﬂ, örtülü sermaye say›lmayacak borçlanmalar belirtilmiﬂ ve örtülü sermayenin tespiti sonucunda yap›lacak düzeltme
iﬂlemleri aç›klanm›ﬂt›r.
Çal›ﬂmam›z›n bu bölümünde, 5520 say›l› Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 12.
maddesinde yer alan düzenleme çerçevesinde örtülü sermaye müessesesine
iliﬂkin usul ve esaslar ayr›nt›l› olarak aç›klanacakt›r.
1.2. YASAL DÜZENLEME
Kurumlar vergisi mükelleflerinin ortak ve/veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerden
yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesine
iliﬂkin usul ve esaslar 5520 say›l› K.V.K.’n›n “Örtülü Sermaye” baﬂl›kl› 12.
maddesinde, örtülü sermaye mahiyetindeki borçlara iliﬂkin olarak ortaya ç›kan
(hesaplanan veya ödenen) faiz, kur fark› ve benzeri giderlerin kurum kazanc›n›n
tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nmas› gerekti¤i ise
mezkur Kanunun 11. maddesinin (1/b) bendinde hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. 5520
say›l› K.V.K.’n›n örtülü sermaye müessesini düzenleyen 12. maddesi ﬂu
ﬂekildedir;
Örtülü sermaye
Madde 12- (1) Kurumlar›n, ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden
do¤rudan veya dolayl› olarak temin ederek iﬂletmede kulland›klar› borçlar›n,
hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç kat›n›
aﬂan k›sm›, ilgili hesap dönemi için örtülü sermaye say›l›r.
(2) Yukar›da belirtilen karﬂ›laﬂt›rma s›ras›nda, sadece iliﬂkili ﬂirketlere finansman temin eden kredi ﬂirketlerinden yap›lan borçlanmalar hariç olmak üzere,
ana faaliyet konusuna uygun olarak faaliyette bulunan ve ortak veya ortakla
iliﬂkili kiﬂi say›lan banka veya benzeri kredi kurumlar›ndan yap›lan borçlanmalar % 50 oran›nda dikkate al›n›r.
(3) Bu maddenin uygulanmas›nda;
a) Ortakla iliﬂkili kiﬂi, orta¤›n do¤rudan veya dolayl› olarak en az % 10 oran›nda
orta¤› oldu¤u veya en az bu oranda oy veya kâr pay› hakk›na sahip oldu¤u bir
kurumu ya da do¤rudan veya dolayl› olarak, orta¤›n veya ortakla iliﬂkili bu
kurumun sermayesinin, oy veya kâr pay› hakk›na sahip hisselerinin en az %
10'unu elinde bulunduran bir gerçek kiﬂi veya kurumu,
b) Öz sermaye, kurumun Vergi Usul Kanunu uyar›nca tespit edilmiﬂ hesap
dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesini,
ifade eder.
14
1. Örtülü Sermaye
(4) Kurumlar›n ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›nda iﬂlem gören hisselerinin
edinilmesi durumunda, söz konusu hisse nedeniyle ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂi
say›lanlardan temin edilen borçlanmalarda en az % 10 ortakl›k pay› aran›r.
(5) Yukar›da belirtilen oranlar, borç veren ortaklar ve ortaklar›n iliﬂkide bulundu¤u kiﬂiler için topluca dikkate al›n›r.
(6) Aﬂa¤›da say›lan borçlanmalar örtülü sermaye say›lmaz:
a) Kurumlar›n ortaklar›n›n veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerin sa¤lad›¤› gayrinakdi
teminatlar karﬂ›l›¤›nda üçüncü kiﬂilerden yap›lan borçlanmalar.
b) Kurumlar›n iﬂtiraklerinin, ortaklar›n›n veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerin, banka
ve finans kurumlar›ndan ya da sermaye piyasalar›ndan temin ederek ayn› ﬂartlarla k›smen veya tamamen kulland›rd›¤› borçlanmalar.
c) 5411 say›l› Bankac›l›k Kanununa göre faaliyette bulunan bankalar taraf›ndan
yap›lan borçlanmalar.
ç) 3226 say›l› Finansal Kiralama Kanunu kapsam›nda faaliyet gösteren finansal
kiralama ﬂirketleri, 90 say›l› Ödünç Para Verme ‹ﬂleri Hakk›nda Kanun
Hükmünde Kararname kapsam›nda faaliyet gösteren finansman ve faktoring
ﬂirketleri ile ipotek finansman kuruluﬂlar›n›n bu faaliyetleriyle ilgili olarak ortak
veya ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lan bankalardan yapt›klar› borçlanmalar.
(7) Örtülü sermaye üzerinden kur fark› hariç, faiz ve benzeri ödemeler veya
hesaplanan tutarlar, Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlar›n›n uygulanmas›nda,
gerek borç alan gerekse borç veren nezdinde, örtülü sermaye ﬂartlar›n›n gerçekleﬂti¤i hesap döneminin son günü itibar›yla da¤›t›lm›ﬂ kâr pay› veya dar
mükellefler için ana merkeze aktar›lan tutar say›l›r. Daha önce yap›lan
vergilendirme iﬂlemleri, tam mükellef kurumlar nezdinde yap›lacak düzeltmede
örtülü sermayeye iliﬂkin kur farklar›n› da kapsayacak ﬂekilde, taraf olan
mükellefler nezdinde buna göre düzeltilir. ﬁu kadar ki, bu düzeltmenin
yap›lmas› için örtülü sermaye kullanan kurum ad›na tarh edilen vergilerin kesinleﬂmiﬂ ve ödenmiﬂ olmas› ﬂartt›r.”
1.3. ÖRTÜLÜ SERMAYEN‹N UNSURLARI
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümünde de belirtildi¤i üzere kurumlar vergisi uygulamas› aç›s›ndan örtülü sermaye müessesine iliﬂkin usul ve esaslar 5520 say›l›
K.V.K.’n›n “Örtülü Sermaye” baﬂl›kl› 12. maddesinde hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.
An›lan düzenlenme uyar›nca; kurumlar›n, ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili
olan kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl› olarak temin ederek iﬂletmede
kulland›klar› borçlar›n, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz
sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm›, örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecektir.
Söz konusu düzenlemeden de anlaﬂ›laca¤› üzere kurumlar vergisi mükellefleri
15
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
taraf›ndan yap›lan bir borçlanman›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi ve
buna ba¤l› olarak söz konusu borç üzerinden hesaplanan ya da ödenen faiz, kur
fark› ve benzeri giderlerin kurum kazanc›n›n tespitinde kanunen kabul
edilmeyen gider olarak dikkate al›nabilmesi için bir k›s›m koﬂullar›n varl›¤›
gerekmektedir. Buna göre; borcun temin edildi¤i kiﬂi ya da kurum ile borcun
tutar› da büyük önem taﬂ›nmaktad›r.
Örtülü sermaye müessesesine iliﬂkin yasal düzenlemeden de anlaﬂ›laca¤› üzere
kurumlar vergisi mükellefleri taraf›ndan yap›lan bir borçlanman›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilebilmesi için ortaklardan veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yap›lm›ﬂ olmas› ve kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂmas› gerekmektedir. Bu kapsamda olmak üzere 5520 say›l› K.V.K.’n›n 12. maddesinde yer alan
örtülü sermaye tan›m›, temel olarak iki unsuru bünyesinde bar›nd›rmaktad›r.
Bunlar;
- Borçlanman›n ortaklardan veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yap›lm›ﬂ olmas› ve
- Yap›lan borçlanman›n öz sermayenin üç kat›n› aﬂmas›d›r.
Çal›ﬂmam›z›n bu bölümünde kurumlar vergisi mükellefleri taraf›ndan yap›lan
bir borçlanman›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi için aranan koﬂullar
ile uygulamada ortaya ç›kmas› muhtemel sorunlar ayr›nt›l› olarak
aç›klanacakt›r.
1.3.1. Ortak ve Ortakla ‹liﬂkili Kiﬂi
Kurumlar vergisi mükelleflerinin sadece ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden
yapm›ﬂ olduklar› ve iﬂletmede kulland›klar› borçlar çal›ﬂmam›z›n izleyen
bölümlerinde ayr›nt›l› olarak aç›klanacak di¤er ﬂartlar›n da mevcut olmas› durumunda örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecektir. Aksi takdirde ortak ya da
ortakla iliﬂkili kiﬂilerin d›ﬂ›nda kalan di¤er kiﬂilerden yap›lan borçlanmalar,
di¤er ﬂartlar›nda mevcut olmas› durumunda dahi örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmesi mümkün de¤ildir.
Ortakl›k iliﬂkisi, kurumun ortaklar›n› ifade etmektedir. Bununla birlikte kurumun ortak oldu¤u kurumlardan yapaca¤› borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilip de¤erlendirilmeyece¤i hususu ortaya ç›kmaktad›r. Örne¤in; (A)
A.ﬁ.’nin (B) Ltd. ﬁti. ve (D) gerçek kiﬂisi olmak üzere iki orta¤›n›n
bulundu¤unu, ayn› zamanda (N) A.ﬁ.’nin de hissedar› oldu¤unu varsayal›m.
5520 say›l› K.V.K.’n›n 12. maddesinde kurumlar›n ortaklar›ndan ya da ortakla
iliﬂkili kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl› olarak temin ederek iﬂletmede
kulland›klar› borçlar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilebilece¤i
belirtildi¤inden (A) A.ﬁ.’nin ortaklar› olan (B) Ltd. ﬁti. ve (D) gerçek kiﬂisinden
temin etti¤i borçlar›n di¤er ﬂartlar›nda mevcut olmas› durumunda örtülü sermaye olarak de¤erlendirilece¤inden ﬂüphe bulunmamaktad›r. Buna karﬂ›l›k (A)
16
1. Örtülü Sermaye
A.ﬁ.’nin orta¤› olmayan ancak kendisinin orta¤› oldu¤u (N) A.ﬁ.’nden temin
edilen borçlar örtülü sermaye olarak de¤erlendirilebilecek midir? Baﬂka bir
deyiﬂle kurumlar›n ortaklar›ndan de¤il de kendilerinin ortak oldu¤u kurumlardan temin edece¤i borçlar, örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecek midir?
Bu hususla ilgili olarak 1 seri numaral› Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤inde bir
k›s›m aç›klamalar yap›lm›ﬂt›r. Buna göre; ortakl›k iliﬂkisi, bir kurumun hem
ortak oldu¤u kurumlarla hem de söz konusu kuruma ortak olan gerçek kiﬂi ve
kurumlar ile olan iliﬂkisini kapsamaktad›r. Do¤al olarak bu iliﬂkide herhangi bir
ortakl›k pay› s›n›r› bulunmamakla beraber ‹stanbul Menkul K›ymetler
Borsas›nda iﬂlem gören hisselerin elde bulundurulmas› halinde, bu hisselerin ait
oldu¤u kurumlardan yap›lan borçlanmalarda örtülü sermayenin oluﬂabilmesi
için bu ﬂekilde elde bulundurulan hisselerin sa¤lad›¤› ortakl›k pay›n›n en az %10
olmas› gerekmektedir.
Öte yandan kurumlar›n ortaklar› ile iliﬂkili kiﬂilerden yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalarda örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilece¤inden örtülü sermaye
uygulamas› aç›s›ndan ortakla iliﬂkili kiﬂi kavram›n›n herhangi bir tereddüte
mahal b›rakmayacak ﬂekilde aç›klanmas› gerekmektedir. Bu kapsamda olmak
üzere 5520 say›l› K.V.K.’n›n 12. maddesinin (3) numaral› f›kras›n›n (b)
bendinde örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan “ortakla iliﬂkili kiﬂi” kavram›
ayr›nt›l› olarak tan›mlanm›ﬂt›r. An›lan düzenlemeye göre;
- Orta¤›n, do¤rudan veya dolayl› olarak en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u
kurum,
-Orta¤›n, en az %10 oran›nda oy veya kâr pay› hakk›na ya da hisselerine sahip
oldu¤u bir kurum ya da,
- Do¤rudan veya dolayl› olarak, orta¤›n veya ortakla iliﬂkili bu kurumun sermayesinin, oy veya kâr pay› hakk›na sahip hisselerinin en az %10’unu elinde
bulunduran bir gerçek kiﬂi veya kurum,
örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan “ortakla iliﬂkili kiﬂi” olarak de¤erlendirilecek ve bunlardan temin edilerek iﬂletmede kullan›lan borçlar, di¤er ﬂartlar›n da
mevcut olmas› durumunda örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecek ve söz
konusu bu borç için ödenen ya da hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri giderler,
kurum kazanc›n›n tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate
al›nacakt›r. Aksi takdirde kurumun orta¤›n›n baﬂka bir kurumdaki mevcut
ortakl›k pay›n›n %10’dan daha düﬂük olmas› durumunda örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan orta¤›n orta¤› oldu¤u kurum, ortakla iliﬂkili kurum olarak
de¤erlendirilemeyecektir.
Yap›lan aç›klamalardan da anlaﬂ›laca¤› üzere K.V.K.’n›n 12. maddesinin (3)
numaral› f›kras›nda ortakla iliﬂkili kiﬂiler tan›mlan›rken, belirli ﬂartlar alt›nda
17
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
gerçek kiﬂilerinde bu kapsamda de¤erlendirilece¤i belirtilmiﬂ olup, madde
gerekçesinde ise an›lan uygulama aç›s›ndan gerçek kiﬂi ve kurum kavramlar›
aç›klanm›ﬂt›r. Buna göre f›krada yer alan “gerçek kiﬂi” ifadesi, Gelir Vergisi
Kanunu’nun uygulanmas›nda gerçek kiﬂi olarak kabul edilip vergiye tabi tutulan ﬂah›slar ile ﬂah›s ﬂirketleri ya da adi ortakl›klar›, “kurum” ifadesi de, sermaye
ﬂirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluﬂlar›, dernek veya vak›flar ile bunlara ait iktisadi iﬂletmeler ve iﬂ ortakl›klar›n› kapsamaktad›r.
Örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan ortakla iliﬂkili say›lan kiﬂi ve kurumlarda,
en az %10 oran›nda sermaye, oy ya da kâr pay› hakk›na sahip olma ﬂart› aranmaktad›r. Gerçek kiﬂi veya kurumlar›n, borç kullanan kurumlara, %10
oran›ndan daha az sermaye, oy veya kâr pay› hakk› bulunmas› halinde, ortakla
iliﬂkili kiﬂi say›lmalar› söz konusu olmayaca¤› gibi bunlardan temin edilerek
iﬂletmede kullan›lan borçlarda örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmeyecektir.
K.V.K.’n›n 12. maddesi kapsam›nda örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan
ortakla iliﬂkili kiﬂi kavram›n› aç›klayabilmek için 1 seri numaral› Kurumlar
Vergisi Genel Tebli¤i’nde aﬂa¤›daki örneklere yer verilmiﬂtir.
18
1. Örtülü Sermaye
Yukar›da yer alan ﬂemada görüldü¤ü gibi borcu kullanan›n (A) Kurumu olmas›
halinde, Ortak (B) Kurumu, Ortak (U) Gerçek Kiﬂisi ile iﬂtirak (K)'nin, (A)
Kurumu ile ortakl›k iliﬂkisinde herhangi bir sermaye pay› oran› aranmayacak ve
di¤er ﬂartlar›n mevcut olmas› durumunda bunlardan temin edilerek iﬂletmede
kullan›lan borçlar örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecektir.
19
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Öte yandan (A) Kurumunun tablo da yer alan gerçek ve tüzel kiﬂilerin örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan ortakla iliﬂkili kiﬂi say›l›p say›lmayaca¤› ﬂu ﬂekilde
olacakt›r;
(A) Kurumunun;
- Ortak (B) Kurumunun do¤rudan en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (D)
Kurumundan,
- Ortak (B) Kurumunun dolayl› olarak en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (E)
Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (E) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (BB) Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (E) Kurumunun en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde
bulunduran (BC) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (E) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (BA) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortak (B) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (F)
Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortak (B) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (G)
Kurumundan,
- Ortak (B) Kurumunun en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde bulunduran
(H) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortak (B) Kurumunun do¤rudan en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (C)
Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (C) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (I) Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (C) Kurumunun en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde
bulunduran (J) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (C) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (AD) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortak (U) Gerçek Kiﬂisinin do¤rudan en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (V)
Kurumundan,
- Ortak (U) Gerçek Kiﬂisinin dolayl› olarak en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u
(Y) Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (Y) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (DB) Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (Y) Kurumunun en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde
bulunduran (DC) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
20
1. Örtülü Sermaye
- Ortakla iliﬂkili (Y) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (DA) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortak (U) Gerçek Kiﬂisinin do¤rudan en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (Z)
Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (Z) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (AB) Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (Z) Kurumunun en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde
bulunduran (AC) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (Z) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (DD) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan
yapm›ﬂ oldu¤u borçlanmalar örtülü sermayenin tespitinde dikkate al›nacakt›r.
Baﬂka bir deyiﬂle (A) Kurumunun yukar›da belirtilen gerçek ve tüzel kiﬂilerden
temin ederek iﬂletmede kulland›¤› borçlar›n kurumun özsermayesinin üç kat›n›
aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak kabul edilecek ve bunlara iliﬂkin olarak ödenen veya hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri giderler kurum kazanc›n›n
tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nacakt›r.
Ayn› ﬂekilde, (A) kurumunun;
- ‹ﬂtirak (K)'nin do¤rudan en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (S) Kurumundan,
- ‹ﬂtirak (K)'nin dolayl› olarak en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (T)
Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (T) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (CB) Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (T) Kurumunun en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde
bulunduran (CC) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (T) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (CA) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- ‹ﬂtirak (K)'nin en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (L) Gerçek
Kiﬂisi veya Kurumundan,
- ‹ﬂtirak (K)'nin en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (M)
Kurumundan,
- ‹ﬂtirak (K)'nin en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde bulunduran (N) Gerçek
Kiﬂisi veya Kurumundan,
- ‹ﬂtirak (K)'nin do¤rudan en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u (O) Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (O) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (P) Kurumundan,
21
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
- Ortakla iliﬂkili (O) Kurumunun en az %10 hissesini dolayl› olarak elinde
bulunduran (R) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan,
- Ortakla iliﬂkili (O) Kurumunun en az %10 hissesini do¤rudan elinde bulunduran (AE) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan
yapm›ﬂ oldu¤u borçlanmalar da örtülü sermayenin tespitinde dikkate al›nacakt›r.
Çünkü 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (3) numaral› f›kras›nda orta¤›n
do¤rudan veya dolayl› olarak en az %10 oran›nda orta¤› oldu¤u ya da bu oranda oy veya kar pay› hakk›na sahip bulundu¤u kurumun veya do¤rudan veya
dolayl› olarak orta¤›n veya ortakla iliﬂkili bu kurumun sermayesinin, oy veya
kar pay› hakk›na sahip hisselerinin en az %10'unu elinde bulunduran gerçek kiﬂi
veya kurumlar›n ortakla iliﬂkili kurum olarak de¤erlendirilece¤i hüküm alt›na
al›nm›ﬂt›r.
(A) Kurumunun;
Ortak (EE) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumundan yapt›¤› borçlanma iﬂtirak oran›na
bak›lmaks›z›n her halükarda örtülü sermayenin tespitinde dikkate al›nacakt›r.
(FA) Kurumu da iﬂtirak iliﬂkisi nedeniyle iﬂtirak oran›ndan ba¤›ms›z olarak ayn›
ﬂekilde de¤erlendirilecektir.
Öte yandan, (FA) Kurumuna, Ortak (EE) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumu dolayl›
olarak en az %10 oran›nda ortak oldu¤undan, bu kurum ortakla iliﬂkili kurum
olarak da de¤erlendirilebilecektir. Dolay›s›yla, (FA) Kurumunun iliﬂkili oldu¤u,
(FD) Gerçek Kiﬂisi veya Kurumu, (FB) Kurumu ve (FC) Gerçek Kiﬂisi veya
Kurumu bu aç›dan bak›nca da ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lacakt›r.
1.3.1.1. Borcun do¤rudan veya dolayl› olarak temin edilmesi
Kurumlar vergisi mükelleflerinin 2005 ve daha önceki y›llara iliﬂkin hesap
dönemlerine ait kurum kazançlar›n›n tespit ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve
esaslar›n düzenlendi¤i 5422 say›l› K.V.K.'n›n 16. maddesinde kurumlar›n
aralar›nda vas›tal› bir ﬂirket münasebeti bulunan gerçek ve tüzel kiﬂilerden
yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalar›n da belirli ﬂartlar›n mevcudiyeti durumunda
örtülü sermaye olarak de¤erlendirilece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›. Bununla birlikte 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan
vas›tal› ﬂirket münasebeti ile ilgili olarak herhangi bir düzenleme yer almamakla birlikte ortakla iliﬂkili kiﬂi tan›mlamas›nda, "dolayl› ortakl›k" kavram›na da
yer verilmiﬂtir. Dikkat edilece¤i üzere eski düzenleme de yer alan "vas›tal› ﬂirket
münasebeti" ile yeni düzenlemede yer alan "dolayl› ortakl›k iliﬂkisi" birbirine
paralel düzenlemeler olup bir kurum orta¤›n›n dolayl› olarak bir baﬂka kuruma
ortak olmas› ancak vas›tal› ﬂirket iliﬂkisi ile aç›klanabilir. Örne¤in bir kurum
orta¤›n›n dolayl› olarak baﬂka bir kuruma ortak olmas› ancak, kurum ailesi ve
22
1. Örtülü Sermaye
akrabalar› vb. arac›l›¤› ile yap›lacakt›r. Bu kapsamda olmak üzere borcu kullanan kurumun, borcu ortakl›k iliﬂkisi olan bir kurumdan veya ortaklar› ile
iliﬂkili bir baﬂka kurumdan do¤rudan temin etmemesi örtülü sermayenin mevcut
olmayaca¤› anlam›na gelmemektedir.
Kurumlar vergisi mükellefleri taraf›ndan borcun, ortak veya ortakla iliﬂkili
kiﬂiden ancak üçüncü kiﬂi üzerinden dolayl› olarak temin edilmesi durumunda
da di¤er ﬂartlar›n mevcut olmas› durumunda örtülü sermaye söz konusu olabilecektir. Dolayl› olarak temin edilen borçlanmalarda araya birden fazla kurumun
girmesi borcun örtülü sermaye olarak kabul edilmesine engel teﬂkil etmemektedir.
Örne¤in; Kurum (B), Kurum (A)'n›n %70 oran›nda orta¤›d›r. Kurum (B), hem
kendisi hem de orta¤› olan Kurum (A)'n›n ortakl›k iliﬂkisi içinde olmad›¤›
Kurum (C)'ye, Kurum (C) de Kurum (A)'ya borç vermiﬂtir. Bu durumda, Kurum
(A)'n›n kendi orta¤› olan Kurum (B)'den Kurum (C) üzerinden dolayl› olarak
borç temin etti¤i kabul edilecek ve di¤er ﬂartlar›n varl›¤› halinde bu borçlanma
örtülü sermaye say›lacakt›r.
Borcun, ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂiden ancak üçüncü kiﬂi üzerinden dolayl›
olarak temin edilmesi durumunda da örtülü sermaye söz konusu olabilecektir.
Dolayl› olarak temin edilen borçlanmalarda araya birden fazla kurumun girmesi borcun örtülü sermaye olarak kabul edilmesine engel teﬂkil etmemektedir.
Bu noktada üzerinde durulmas› gereken önemli bir husus, üçüncü kiﬂi üzerinden
dolayl› olarak borçlanma durumunda, örtülü sermaye olarak nitelendirilecek
borç tutar›n›n tespitinde, üçüncü kiﬂinin iliﬂkili kiﬂiden ald›¤› (kaynak) borç
tutar›n›n esas al›narak belirleme yap›lmas› gerekti¤idir. Üçüncü kiﬂiden borç
alan kurumun ald›¤› (türev) borç tutar› ile üçüncü kiﬂinin iliﬂkili kiﬂiden ald›¤›
(kaynak) borç tutar›n›n birbirinden farkl› olmas› durumunda esas olarak iliﬂkili
kiﬂi ile üçüncü kiﬂi aras›ndaki (kaynak) borç tutar› kadar bir k›s›m örtülü sermaye uygulamas›nda dikkate al›nmal›d›r. Üçüncü kiﬂi ile borç alan kurum
aras›nda daha yüksek tutarda bir borçlanma söz konusu ise aﬂan k›sm›n örtülü
sermaye de¤erlendirmesinde dikkate al›nmamas› gerekti¤i kanaatindeyiz.1
Örnek: (A) A.ﬁ., (B) Ltd.ﬁti.'nin % 20 oran›nda orta¤›d›r. (A) A.ﬁ., (D) A.ﬁ.'ne
100.000 YTL borç vermiﬂtir.(kaynak borç) (B) Ltd.ﬁti.'de kendisi ile K.V.K.'n›n
12. maddesinde tan›mlanan nitelikte bir iliﬂkisi bulunmayan (D) A.ﬁ.'nden
300.000 YTL borç alm›ﬂt›r.(türev borç) Bu ba¤lamda, (D) Ltd.ﬁti.'nin dolayl›
olarak üçüncü kiﬂi üzerinden ancak kendi orta¤›ndan borçland›¤› kabul edilecek
ve borç iliﬂkisi örtülü sermaye düzenlemesi kapsam›nda de¤erlendirilecektir.
1 ERDEM, Tahir; “Borç ‹liﬂkisindeki De¤iﬂikliklerin Örtülü Sermaye Uygulamas›na Etkileri”
Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog Dergisi.
23
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Bununla birlikte örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilmesi gereken borç
tutar› 300.000 YTL'nin tamam› de¤il, üçüncü kiﬂinin iliﬂkili kiﬂiden borçland›¤›
tutar yani 100.000 YTL olacakt›r. Dolayl› borç iliﬂkisi çerçevesinde kendi
orta¤›ndan temin edilen 100.000 YTL'nin (B) Ltd.ﬁti.'nin öz sermayesinin üç
kat›n› aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak nitelendirilecektir.
Öte yandan borç alan kurum ile borç veren aras›ndaki ortakl›k iliﬂkisinin ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›'nda iﬂlem gören hisselerin edinilmesi nedeniyle
ortaya ç›kmas› durumunda ortakla iliﬂkili kiﬂinin tespiti ile grup ﬂirketlerinden
yap›lan borçlanmalarda örtülü sermaye uygulamas› özellik arz etmekte olup, söz
konusu bu hususlara çal›ﬂmam›z›n izleyen bölümlerinde ayr›nt›l› olarak
de¤inilecektir.
1.3.1.2. ‹MKB'de ‹ﬂlem Gören Hisse Senetleri Nedeniyle Ortakl›k ‹liﬂkisi
Kurumlar›n ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›nda iﬂlem gören hisse senetlerinin üçüncü ﬂah›slar (gerçek ve tüzel kiﬂi) taraf›ndan al›nmak suretiyle
ortakl›k iliﬂkisinin kurulmas› durumunda, söz konusu kiﬂiler ile yap›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki durumu özelik arzetmektedir.
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümlerinde belirtildi¤i üzere kurumlar›n ortaklar›yla
yapt›klar› borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi için herhangi
bir asgari ortakl›k oran› bulunmamaktad›r.
Bununla birlikte kurumlar›n ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›nda iﬂlem gören
hisselerinin edinilmesi ve borç verilen kurumla sadece bu hisse senetlerinin
al›nmas› nedeniyle ortakl›k ba¤lant›s›n›n kurulmas› durumunda bu mahiyetteki
ortaklardan yap›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye kapsam›nda
de¤erlendirilebilmesi için mezkur Kanunun 12. maddesinin (4) numaral›
f›kras›nda en az %10 oran›nda ortakl›k pay› ölçütü getirilmiﬂtir. An›lan düzenleme ile finansal enstrümanlar›n ekonomik gereklerle al›m-sat›m›na ve finans
piyasas›n›n geliﬂmesine olumsuz etki yapabilecek subjektif de¤erlendirmeler
engellenmeye çal›ﬂ›lm›ﬂt›r.
Dolay›s›yla ‹MKB'de iﬂlem gören hisse senetlerinin % 10'undan daha az›na
sahip olan bir gerçek veya tüzel kiﬂinin söz konusu ﬂirkete borç vermesi
nedeniyle, bu borç ﬂirketin dönem baﬂ›ndaki öz sermayesinin 3 kat›ndan fazla
olsa dahi, örtülü sermayeden bahsedilemeyecektir.
1.3.1.3. Grup ﬁirketlerinden Yap›lan Borçlanmalar
Kurumlar vergisi mükelleflerinin 2005 ve daha önceki hesap dönemlerinde elde
ettikleri kurum kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve
esaslar›n düzenlendi¤i 5422 say›l› K.V.K.'n›n uyguland›¤› dönemlerde grup
ﬂirketlerinden yap›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye kapsam›nda
24
1. Örtülü Sermaye
de¤erlendirilip de¤erlendirilemeyece¤i tart›ﬂma konusu yap›lmaktayd›. Bu kapsamda olmak üzere özellikle grubun kredi firmas› olarak kabul edilen ﬂirketin
temin etti¤i borçlar› di¤er grup ﬂirketlerine kulland›rmas› durumunda veya
gruba dahil banka ve finans kurumlar›ndan yap›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilip de¤erlendirilmeyece¤i hususu bir çok
tart›ﬂmaya neden olmuﬂtu. Söz konusu tart›ﬂmalar nedeniyle bu hususla ilgili
olarak uygulama birli¤inin sa¤lanmas› mümkün olmad›¤› gibi bir çok ihtilaf
yarg› organlar›na taﬂ›nm›ﬂt›r. An›lan hususla ilgili olarak Dan›ﬂtay taraf›ndan
verilen bir karar ﬂu ﬂekildedir; 2
"Davac› ﬂirketin 1993 y›l› iﬂlemlerinin örtülü sermaye üzerinden faiz
da¤›t›ld›¤›ndan bahisle incelenmesi sonucu düzenlenen rapor do¤rultusunda
kurumlar vergisi sal›nm›ﬂ, fon pay› hesaplan›p, kaçakç›l›k cezas› kesilmiﬂtir.
‹stanbul 2. Vergi Mahkemesi 8.6.1998 günlü ve 1998/797say›l› karar›yla; davac›
kurumun hissedarlar› ayn› olan ............. Sanayi ve Ticaret Anonim ﬁirketi, ....
‹plik Sanayi ve Ticaret Anonim ﬁirketi ve ..................... Ticaret ve Sanayi
Anonim ﬁirketi'nden devaml› surette kaynak temini yoluna gitti¤i, belirtilen
ﬂirketlerden sa¤lanan kaynaklar›n ﬂirketin öz sermayesine göre bariz fazlal›k
oluﬂturdu¤u, davac› ﬂirketle ad› geçen ﬂirketler aras›ndaki vas›tal› ve vas›tas›z
iliﬂkinin inceleme eleman›nca ortaya konuldu¤u gerekçesiyle, davay›
reddetmiﬂtir.
Davac› ﬂirketlere ödenen vade farklar›n›n tamam›n›n para kullan›m› ile ilgili
olmad›¤›n›, gider kaydedilen vade farklar›n›n gurup firmalar› taraf›ndan
bankadan al›nan kredilerin ﬂirketçe kullan›lan k›sm›na ait faiz tutarlar› oldu¤u,
vade fark› faturalar› düzenleyen gurup firmalar›n›n vade farklar›n› kanuni
defterlerine has›lat olarak kaydetti¤ini ileri sürerek karar›n bozulmas›n› istemektedir.
5422 say›l› Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 16 nc› maddesinde, kurumlar›n
aralar›nda vas›tal›, vas›tas›z bir ﬂirket münasebeti veya devaml› ve s›k› bir iktisadi münasebet bulunan gerçek ve tüzel kiﬂilerden yapt›klar› istikrazlarla kurumun öz sermayesi aras›ndaki nisbet, emsali kurumlar›nkine nazaran bariz bir
fazlal›k gösterirse mezkur istikrazlar›n örtülü sermaye say›laca¤› hükme
ba¤lanm›ﬂ, ayn› Kanun'un 15/2 maddesinde ise örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin kurum kazanc›n›n tespitinde gider olarak
indirilmesinin kabul edilmeyece¤i, hükmüne yer verilmiﬂtir.
Dava dosyas›n›n incelenmesinden, uyuﬂmazl›k konusu döneme iliﬂkin olarak
davac› kurum ad›na ayn› gurup bünyesinde yer alan ﬂirketlerin düzenledi¤i vade
fark› faturalar› esas al›narak matrah fark›n›n tespit edildi¤i anlaﬂ›lmaktad›r.
2 Dan›ﬂtay 4. Dairesi’nin, 07.12.1998 tarih, E:1998/3479, K:1998/4821 say›l› Karar›.
25
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Tarhiyat›n dayana¤›n› teﬂkil eden vergi inceleme raporunda yaln›zca davac›
ﬂirketle gurup bünyesinde yer alan ﬂirketlerin sermaye ba¤lant›lar› esas al›narak
örtülü sermaye üzerinden faiz da¤›t›ld›¤› sonucuna var›lm›ﬂ olup gerek borcun
iﬂletmede devaml› olarak kullan›lmas›, gerekse ödenen vade farklar›n›n öz sermayeye nispetinin emsali kurumlardakine nazaran bariz farkl›l›k gösterdi¤i
konusunda belirleme yap›lmam›ﬂt›r. Öte yandan ﬂirket amaçlar› do¤rultusunda
ayn› gurup bünyesinde yer alan ﬂirketler aras›nda finans kaynaklar›n›n iﬂbirli¤i
içinde kullan›lmas› örtülü sermaye olarak kabul edilemez. Uyuﬂmazl›k konusu
olayda da vade fark› faturalar›n›n büyük k›sm›n›n di¤er gurup ﬂirketlerinin kulland›¤› banka kredilerini davac› ﬂirkete aktarmalar› nedeniyle davac› ﬂirketin
yüklendi¤i faiz ödemelerine iliﬂkin oldu¤u anlaﬂ›lmaktad›r. Davac› ﬂirkete
finans kayna¤› sa¤layan di¤er gurup ﬂirketlerinin elde ettikleri vade fark› gelirlerini kay›tlar›na intikal ettirdikleri sabittir. Bu durumda yükümlü ﬂirketin ilgili
bulundu¤u ﬂirketler taraf›ndan düzenlenen faturalar karﬂ›l›¤› yapt›¤› vade fark›
veya faiz ödemelerini gider olarak kaydetmesinde mevzuata ayk›r›l›k bulunmad›¤›ndan, yükümlü ﬂirket ad›na örtülü sermaye üzerinden faiz da¤›t›ld›¤›
iddias›yla yap›lan tarhiyata karﬂ› aç›lan davan›n reddi yolunda verilen kararda
isabet görülmemiﬂtir. Aç›klanan nedenle, ‹stanbul 2. Vergi Mahkemesi'nin
1998/797 say›l› karar›n›n bozulmas›na karar verildi."
Dikkat edilece¤i üzere an›lan yarg› karar› 5422 say›l› K.V.K.'n›n yürürlükte
bulundu¤u dönemlere ait bir ihtilafa iliﬂkin bulunmaktad›r. Buna karﬂ›l›k 5520
say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde grup ﬂirketlerinden yap›lan borçlanmalar›n
örtülü sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki duruma iliﬂkin olarak baz› düzenlemeler yap›lm›ﬂt›r. Bu kapsamda olmak üzere an›lan maddenin (2) numaral›
f›kras›nda, örtülü sermayenin tespiti s›ras›nda, sadece iliﬂkili ﬂirketlere finansman temin eden kredi ﬂirketlerinden yap›lan borçlanmalar hariç olmak üzere,
ana faaliyet konusuna uygun olarak faaliyette bulunan ve ortak veya ortakla
iliﬂkili kiﬂi say›lan banka veya benzeri kredi kurumlar›ndan yap›lan borçlanmalar›n % 50 oran›nda dikkate al›naca¤› belirtilmiﬂtir.
Ayr›ca maddenin örtülü sermaye say›lmayacak borçlanmalar› belirleyen (6)
numaral› f›kras›n›n (b) bendinde, kurumlar›n iﬂtiraklerinin, ortaklar›n›n veya
ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerin, banka ve finans kurumlar›ndan ya da sermaye
piyasalar›ndan temin ederek ayn› ﬂartlarla k›smen veya tamamen kulland›rd›¤›
borçlanmalar›n örtülü sermaye say›lmayaca¤› belirlenmiﬂtir.
Bu kapsamda olmak üzere 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (2) numaral›
f›kras› ile (6) numaral› f›kras›nda yer alan düzenlemeler uyar›nca kurumlar›n
ayn› gruba dahil bulunduklar› ﬂirketlerden yapacaklar› borçlanmalar›n örtülü
sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki durumu ﬂu ﬂekilde olacakt›r.
26
1. Örtülü Sermaye
1.3.1.3.1. ‹liﬂkili Kiﬂi Say›lan Banka veya Benzeri Kredi Kurumlar›ndan
Yap›lan Borçlanmalar
Bankalar, finansal kuruluﬂlar, sigorta ﬂirketleri, kooperatifler ve sosyal güvenlik
kuruluﬂlar›ndan oluﬂan mali sektör kuruluﬂlar› reel ekonomiye fon sa¤lama
iﬂlemini ifa etmektedirler. Bankalar, mudilerinden mevduat yoluyla toplad›klar›
k›sa vadeli fonlar› uzun vadeli fon ihtiyac› bulunan gerçek veya tüzel kiﬂilere
vermek suretiyle faaliyette bulunurlar. Öte yandan günümüzde "holding
bankac›l›¤›" olarak adland›r›lan bankac›l›k türü yayg›n olarak uygulamada
ortaya ç›km›ﬂ olup, holding bünyesine al›nan bankalarla, ayn› holding içerisinde
bulunan di¤er ﬂirketlere düﬂük kredi faizleri gibi daha avantajl› durumlarda kredi
sa¤lama konusunda faaliyette bulunurlar.
Çal›ﬂmam›z›n bu bölümünde ayn› holdinge ba¤l› bulunan bankalardan al›nan
kredilerin örtülü sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki durumu, 2006 öncesi ve sonras›nda olmak üzere iki ayr› baﬂl›k halinde ayr›nt›l› olarak aç›klanacakt›r.
1.3.1.3.1.1. 5422 Say›l› K.V.K.'n›n Geçerli Oldu¤u Dönemlerde (2005 ve
Öncesi)
5520 say›l› Kanunla mülga 5422 say›l› K.V.K.'n›n "Örtülü Sermaye" baﬂl›kl› 16.
maddesinde; "Kurumlar›n aralar›nda vas›tal›, vas›tas›z bir ﬂirket münasebeti
veya devaml› ve s›k› bir iktisadi münasebet bulunan gerçek ve tüzel kiﬂilerden
yapt›klar› istikrazlar, teﬂebbüste devaml› olarak kullan›l›r ve bu istikrazlarla
kurumun öz sermayesi aras›ndaki nispet, emsali kurumlar›nkine nazaran bariz
bir fazlal›k gösterirse mezkur istikrazlar örtülü sermaye say›l›r." hükmü yer
almaktad›r.
Örtülü sermaye kavram›, vergi matrah›n›n dolayl› yollardan aﬂ›nd›r›lmas›n›n
önlenmesi amac›yla Türk vergi sistemine dahil edilmiﬂtir. Esasen örtülü sermayeye ödenen ve/veya hesaplanan faizlerin gider olarak kabul edilmemesi, öz sermaye üzerinden ödenen ve/veya hesaplanan faizlerin gider olarak kabul
edilmemesinin sonucudur. Aksi bir düﬂünce tarz› örtülü yolla sa¤lanan sermayeye faiz hesaplanmas› veya ödenmesi ve bu faizin de gider olarak kazançtan tenzilinin kabul edilmesi anlam›na gelir. Bu durum ise, vergisi ödenmemiﬂ
kazanc›n kurum ortak veya sahiplerince ya da kurumun iliﬂkide bulundu¤u kiﬂi
ve kuruluﬂlarca çekilmesi, kazanc›n vergilendirilmeksizin da¤›t›m› gibi bir
sonuç verecektir.
Aç›klanan bu durumlar ile 213 say›l› V.U.K.'n›n 3. maddesindeki
"Vergilendirmede vergiyi do¤uran olay ve bu olaya iliﬂkin muamelelerin gerçek
mahiyeti esast›r." hükmü karﬂ›s›nda, ﬂirketin iliﬂki içinde bulundu¤u kuruluﬂlardan yap›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye ﬂartlar›n› taﬂ›mas› durumunda, örtülü
sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin kurum kazanc›n›n
tespitinde gider olarak dikkate al›nmas› mümkün de¤ildir. Kanunda kazanc›n el
27
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
de¤iﬂtirmesi suretiyle vergiden kaç›nmak için kullan›lan yollardan birisi olarak
kabul edilen örtülü sermayenin varl›¤›n›n kabul edilmesi için gerekli koﬂullar üç
temel konuda tespit edilmiﬂtir. Kanun hükmünden de anlaﬂ›laca¤› üzere örtülü
sermayeden söz edebilmek için üç ﬂart›n birlikte gerçekleﬂmesi gerekmektedir.
Bu ﬂartlar aﬂa¤›daki gibidir;
- Kurumlar vergisi mükelleflerinin alm›ﬂ olduklar› borçlar›n örtülü sermaye
olarak de¤erlendirilebilmesi için borçlanman›n yap›ld›¤› gerçek ve tüzel kiﬂilerle kurum aras›nda vas›tal› veya vas›tas›z bir ﬂirket iliﬂkisi yahut devaml› ve s›k›
bir iktisadi iliﬂki bulunmal›d›r.
- Örtülü sermayenin varl›¤›nda aranan ikinci koﬂul ise, al›nan borç paralar›n
ﬂirkette devaml› olarak kullan›lmas›d›r. Burada devaml›l›ktan kas›t birden fazla
borçlanma iﬂleminin gerçekleﬂmesi ya da bir defal›k yap›lan borçlanman›n
vergilendirme dönemini aﬂmas›d›r.
- Örtülü sermayenin varl›¤› için gerçekleﬂmesi gereken üçüncü koﬂul da, kurum
taraf›ndan kullan›lan istikrazlar›n öz sermayeye olan nispetinin emsal kurumlara
nazaran bariz bir fazlal›k göstermesidir.
Kurumlar vergisi mükelleflerinin 2005 ve daha önceki hesap dönemlerinde
yapm›ﬂ olduklar› borçlanma iﬂlemlerine iliﬂkin örtülü sermaye uygulamas›, 5422
say›l› K.V.K.'n›n 16. maddesinde düzenlenmiﬂ olup, an›lan madde de örtülü sermaye mahiyetinde olmayan borçlanma iﬂlemlerine iliﬂkin herhangi bir düzenleme yap›lmam›ﬂt›r. Buna göre an›lan madde metninde yer alan bütün ﬂartlar›
haiz bulunan borçlanmalar örtülü sermaye olarak de¤erlendirilebilecektir. Söz
konusu ﬂartlar› haiz bulunan borçlanman›n vas›tal› veya vas›tas›z ortakl›k
iliﬂkisi içinde olunan bankalardan yap›lm›ﬂ olmas› da bu durumu de¤iﬂtiremeyecektir. Kald› ki, 2006 ve izleyen y›llarda geçerli olacak örtülü sermaye uygulamas›n›n düzenlendi¤i 5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12. maddesinde ortaklar›n
iﬂletmeye kulland›rd›¤› borçlar›n, kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan
k›sm›n›n di¤er ﬂartlar›n da gerçekleﬂmesi halinde örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilece¤i, bu karﬂ›laﬂt›rma s›ras›nda; ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂi
olmakla birlikte ana faaliyet konusuna uygun olarak faaliyette bulunan banka
veya benzeri kredi kurumlar›ndan yap›lan borçlanmalar›n %50 oran›nda dikkate
al›naca¤› belirtilmiﬂtir.
Ayr›ca Dan›ﬂtay taraf›ndan çeﬂitli tarihlerde verilen kararlarda da kurumlar›n
vas›tal› vas›tas›z ortakl›k iliﬂkisi içinde bulunduklar› bankalardan kulland›klar›
kredilerin, süreklilik arz etmesi ve tutar olarak özsermaye ile bariz farkl›l›k
göstermesi durumunda söz konusu kredinin örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmesi gerekti¤i belirtilmiﬂtir. Dan›ﬂtay taraf›ndan bahse konu ile
ilgili olarak verilen bir karar ﬂu ﬂekildedir;3
3 Dan›ﬂtay 4. Dairenin 29.03.2005 tarih ve E: 2004/2153 K: 2005/494 say›l› karar›
28
1. Örtülü Sermaye
"Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 16. maddesinde örtülü sermaye,"kurumlar›n
aralar›nda vas›tal›, vas›tas›z bir ﬂirket münasebeti veya devaml› ve s›k› bir iktisadi münasebet bulunan gerçek ve tüzel kiﬂilerden yapt›klar› istikrazlar,
teﬂebbüste devaml› olarak kullan›l›r ve bu istikrazlarla kurumun öz sermayesi
aras›ndaki nispet, emsali kurumlar›nkine nazaran bariz bir fazlal›k gösterirse
mezkur istikrazlar örtülü sermaye say›l›r." ﬂeklinde tan›mlanm›ﬂ olup, ayn›
Kanunun 15/2 nci maddesinde örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin kurum kazanc›n›n tespitinde indiriminin yap›lmas›n›n kabul
edilmeyece¤i belirtilmiﬂtir.
Kurumlar›n, de¤iﬂen ve geliﬂen ekonomik koﬂullar nedeniyle yetersiz sermayeye
sahip olmalar› halinde d›ﬂ kaynaklara (borçlara) ihtiyaç duyduklar› bilinen bir
gerçektir. Ancak iﬂletmede kullan›lan her borç örtülü sermaye niteli¤inde
de¤ildir. Kanunun 16. maddesine göre iﬂletmede kullan›lan bir borcun örtülü
sermaye say›labilmesi için gerekli koﬂullar belirtilmiﬂtir.
Örtülü sermayenin varl›¤› konusunda aranan ilk koﬂul, kurumlar›n aralar›nda
vas›tal›, vas›tas›z bir ﬂirket iliﬂkisi veya s›k› bir iktisadi münasebet bulunan
gerçek ve tüzel kiﬂilerden borç al›nmas›d›r. Bu koﬂul ile, ortaklar›n do¤rudan
veya ortak olduklar› bir baﬂka ﬂirket münasebeti ile kuruma borç (örtülü sermaye) vermeleri, ya da aralar›nda çok s›k› bir iktisadi münasebet nedeniyle
yeterince güven ba¤› oluﬂan gerçek veya tüzel kiﬂilerin yine kuruma asl›nda
örtülü sermaye niteli¤inde olan borç vermeleri hali kastedilmektedir.
Dolay›s›yla, asl›nda gizli ortak olan ﬂah›s veya kurumlar›n koydu¤u sermayenin
borç say›lmas›n›n önlenmesi ve öz sermaye üzerinden faiz yürütülmesinin
engellenmesi amaçlanm›ﬂt›r. Davac› ﬁirketin banka kredisi ald›¤› kurumlar›n
ortakl›k yap›lar› incelendi¤inde, aralar›nda vas›tas›z ortakl›k iliﬂkisi bulundu¤u
görülmüﬂ olup, ﬂirket ile yüksek tutarda borç ald›¤› ve vas›tas›z iliﬂkisinin
oldu¤u bankalar›n yönetim kadrolar›n›n ayn› kiﬂilerden oluﬂtu¤u anlaﬂ›lm›ﬂt›r.
Kanunun arad›¤› ikinci koﬂul ise, kurumun sözü edilen gerçek ve tüzel kiﬂilerden yapt›¤› borçlanman›n teﬂebbüste devaml›l›k arz etmiﬂtir. Davac› ﬂirketin
1998 y›l›nda kullanm›ﬂ oldu¤u kredilerden süresi dolan borçlar›n yenilenmek
yada vadelerinin uzat›lmas› suretiyle 1996-2000 y›llar›n› kapsayacak ﬂekilde
teﬂebbüste devaml› olarak kullan›l›r hale getirildi¤i görülmektedir
Örtülü sermayenin varl›¤›n›n kabul edilmesi için gerekli üçüncü koﬂul ise, kurumun öz sermayesi ile borçlanma miktar› aras›ndaki nispetin emsali kurumlardakine nazaran bariz bir farkl›l›k göstermesidir. Davac› ﬁirketin toplam borcunun özsermayesinin 4.77 kat›, orta¤› oldu¤u bankalara olan borcunun ise özsermayesinin 3.44 kat› oldu¤u dosyadaki belgelerden anlaﬂ›lmaktad›r. ‹nceleme
eleman›nca Factoring hizmeti veren di¤er baz› mükellefler nezdinde yap›lan
emsal araﬂt›rmalar›nda, davac› ﬂirketin borç-özsermaye oran›n›n 4.77 olmas›na
29
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
karﬂ›n, bu ﬂirketlerde borç-özsermaye oranlar›n›n % 23- %33 - % 10-1,51-1,132,31 olmas› karﬂ›s›nda, ﬂirketin özsermayesi ile borçland›¤› miktar aras›nda
ekonomik ve ticari icaplara uygun olmayan oranda bariz bir fazlal›k oldu¤u
görülmektedir.
213 say›l› V.U.K.'n›n 3. maddesinde vergilendirmede vergiyi do¤uran olay ve
bu olaya iliﬂkin muamelelerin gerçek mahiyetinin esas oldu¤u aç›klam›ﬂ olup,
gerek yukar›da belirtilen hususlar, gerekse V.U.K.'n›n 3. maddesi hükmü
karﬂ›s›nda, davac›n›n, aralar›nda s›k› bir ortakl›k iliﬂkisi bulunan bankalardan ald›¤› kredilerin örtülü sermaye niteli¤i taﬂ›d›¤›n›n kabulü gerekmektedir. Bu durumda sözü edilen krediler için ödenen kur fark› ve faizin gider
olarak kurum kazanc›ndan indirilemeyece¤i gerekçesiyle yap›lan tarhiyatta
yasaya ayk›r›l›k bulunmamaktad›r.
Aç›klanan nedenlerle daval› ‹dare temyiz isteminin kabulüyle ‹stanbul 3. Vergi
Mahkemesinin 28.1.2003 günlü ve E:2002/1243, K:2003/66 say›l› karar›n›n
re'sen tarhiyata iliﬂkin k›sm›n›n bozulmas›na oyçoklu¤uyla, davac›n›n karar
düzeltme isteminin ise reddine oybirli¤iyle 29.3.2005 gününde karar verildi."
1.3.1.3.1.2. 5520 Say›l› K.V.K.'n›n Geçerli Oldu¤u Dönemlerde (2006 ve
Sonras›)
Bankalar›n mudilerinden mevduat ad› alt›nda toplam›ﬂ olduklar› fonlar› kredi
ad› alt›nda kredi müﬂterilerine kulland›rmalar› mutad faaliyetleri olmas›
nedeniyle örtülü sermaye uygulamas›n›n kapsam› d›ﬂ›nda de¤erlendirilmeleri
mümkün de¤ildir. Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümünde belirtildi¤i üzere kurumlar›n
ayn› gruba dahil bulunduklar› bankalardan yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalar›n
(kullan›lan kredilerin) örtülü sermaye olarak de¤erlendirilece¤ine iliﬂkin olarak
5422 say›l› K.V.K.'nda herhangi bir düzenleme bulunmamaktayd›. Bununla birlikte 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (2) numaral› f›kras›nda, ayn› gruba
dahil bulunan bankalardan al›nan kredilerin örtülü sermaye uygulamas›
karﬂ›s›ndaki durumuna iliﬂkin olarak bir k›s›m düzenlemeler yap›lm›ﬂt›r. An›lan
düzenleme ile ana faaliyet konusuna uygun olarak faaliyette bulunan ve ortak
veya ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lan banka veya benzeri kredi kurumlar›ndan yap›lan
borçlanmalar›n örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilece¤i, ancak bu ﬂekilde
elde edilen borçlar›n yar›s›n›n öz sermaye k›yaslamas›nda dikkate al›naca¤›
belirtilmiﬂtir.
Örne¤in, sermayesi 1.000 birim olan bir kurumun sadece iliﬂkili kiﬂi say›lan
bankadan borçlanma yapt›¤›n› ve ald›¤› borcun 4.000 birim oldu¤unu düﬂünelim. Normal ﬂartlarda öz sermayenin 3 kat›n› aﬂan 1.000 birimlik borç üzerinden
ödenen veya hesaplanan faiz ve kur farklar›n›n kanunen kabul edilmeyen gider
olarak dikkate al›nmas› gerekmektedir. Ancak, 5520 say›l› Kanunun 12. mad30
1. Örtülü Sermaye
desinin an›lan (2) numaral› f›kras›nda yap›lan düzenleme nedeniyle bankadan
al›nan borcun yar›s› (4.00 birim) öz sermaye ile k›yaslanacak ve örtülü sermayenin oluﬂmad›¤› sonucuna var›lacakt›r.
Dolay›s›yla, ana faaliyet konusuna uygun olarak faaliyette bulunan ve ortak
veya ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lan banka veya benzeri kredi kurumlar›ndan yap›lan
borçlanmalar›n örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilmesi için yap›lan
borçlanma, öz sermayenin 6 kat›n› aﬂ›yor olmal›d›r.4
Öte yandan 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (2) numaral› f›kras›nda yer
alan "banka ve finans kurumlar›" kavramlar›n›n uygulamada ortaya ç›karaca¤›
muhtemel tereddüt ve ihtilaflar› bertaraf etmek amac›yla 1 seri numaral›
Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤inde bir k›s›m aç›klamalar yap›lm›ﬂt›r. Buna göre
"Banka" Türkiye'de 5411 say›l› Bankac›l›k Kanunu'na göre faaliyette bulunan
bir bankay›; "banka benzeri kredi kurumu", esas faaliyet konusu mevduat benzeri veya özel cari ve kat›lma hesaplar› benzeri hesaplar yoluyla fon toplayan ve
kredi kulland›ran kurumlar›; yurt d›ﬂ›nda ise bulundu¤u ülkede 5411 say›l›
Kanun benzeri bir kanun ile ayr›nt›l› olarak düzenlenmiﬂ ve yapt›r›mlar› olan bir
mevzuat çerçevesinde yukar›da belirtilen benzer faaliyetlerde bulunan kurumlar› ifade etmektedir.
1.3.1.3.2. Kurumlar›n ‹liﬂkili ﬁirketlere Finansman Temin Eden Kredi
ﬁirketlerinden Yap›lan Borçlanmalar ve Ortaya Ç›kmas› Muhtemel Baz›
Sorunlar
Kurumlar, ihtiyaç duyduklar› yabanc› kaynaklar› genel olarak kendi imkanlar›
çerçevesinde bu alanda faaliyette bulunan kurum ve kuruluﬂlardan temin yoluna
baﬂvurmaktad›rlar. Buna karﬂ›l›k kredibilitesi düﬂük olan firmalar grup firmalar›
vas›tas›yla dolayl› kredi kullan›lmas› da söz konusu olabilmektedir. Di¤er
taraftan düﬂük faizli ve uzun vadeli bir k›s›m ihtisas kredilerinden
yararlan›labilmesi ancak belirli ﬂartlar›n mevcut olmas› durumunda söz konusu
olabildi¤inden bu ﬂartlar› haiz olan grup firmalar› an›lan ihtisas kredilerini temin
ederek grup firmalar›na kulland›rmaktad›rlar. Grup ﬂirketleri aras›nda yap›lan
kredi aktar›mlar›n›n örtülü sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki durumu öteden beri
bir k›s›m tart›ﬂmalara neden olmaktayd›.
Bununla birlikte 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde grup ﬂirketlerinden
temin edilen dolayl› kredilerin örtülü sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki durumuna iliﬂkin olarak bir k›s›m düzenlemeler yap›lm›ﬂt›r. Buna göre an›lan maddenin
4 KARTALO⁄LU, Emre; Örtülü Sermaye Müessesesinin Ortakla ‹liﬂkili Kiﬂi Kavram›
Çerçevesinde De¤erlendirilmesi, Önlenen Tart›ﬂmalar ve Olas› Baz› Sorunlar, Vergi Sorunlar›
Dergisi, Eylül 2006, Say›:216, Sayfa:107.
31
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
(2) numaral› f›kras›nda; sadece iliﬂkili ﬂirketlere finansman temin eden kredi
ﬂirketlerinden yap›lan borçlanmalar hariç olmak üzere, ana faaliyet konusuna
uygun olarak faaliyette bulunan ve ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lan banka
veya benzeri kredi kurumlar›ndan yap›lan borçlanmalar›n % 50 oran›nda
dikkate al›naca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. An›lan düzenlemeden de anlaﬂ›laca¤›
üzere iliﬂkili ﬂirketlere finansman temin eden kredi ﬂirketlerinden yap›lan
borçlanmalar ve iliﬂkili kiﬂi say›lan banka veya benzeri kredi kurumlar›ndan
yap›lan borçlanmalar, di¤er ﬂartlar›n mevcut olmas› durumunda örtülü sermaye
olarak de¤erlendirilebilecektir. Bununla birlikte örtülü sermaye k›yaslamas›nda
ortak ya da ortakla iliﬂkili say›lan banka veya benzeri kredi kurumlar›ndan
al›nan borçlar›n yar›s› dikkate al›n›rken iliﬂkili ﬂirketlere finansman temin eden
kredi ﬂirketlerinden yap›lan borçlanman›n ise tamam› dikkate al›nacakt›r.
Öte yandan grup ﬂirketlerinden dolayl› olarak kullan›lacak kredilerin örtülü sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki durumuna iliﬂkin olarak an›lan maddenin (6)
numaral› f›kras›n›n (b) bendinde de özel düzenleme yap›lm›ﬂt›r. Buna göre;
kurumlar›n iﬂtiraklerinin, ortaklar›n›n veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerin, banka ve
finans kurumlar›ndan ya da sermaye piyasalar›ndan temin ederek ayn› ﬂartlarla
k›smen veya tamamen kulland›rd›¤› borçlanmalar örtülü sermaye say›lmayacakt›r. An›lan düzenleme çerçevesinde grup ﬂirketlerin kullan›lan dolayl› kredilerin örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilmemesi için bir k›s›m ﬂartlar›n
mevcut olmas› gerekmektedir. Buna göre grup ﬂirketlerinden dolayl› olarak kullan›lan kredilerin örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmemesi için söz konusu
borcun temin yeri ve kulland›r›lma ﬂartlar› büyük önem taﬂ›maktad›r. Bu kapsamda olmak üzere iliﬂkili grup ﬂirketine ayn› ﬂartlarla kulland›r›lan borcun
banka ve finans kurumlar›ndan ya da sermaye piyasalar›ndan temin edilmiﬂ
olmas› gerekmektedir. Aksi takdirde an›lan kaynaklar d›ﬂ›nda kalan di¤er kaynaklardan temin edilerek ortak ya da ortakla iliﬂkili say›lan kurumlara
kulland›r›lmas› durumunda -di¤er ﬂartlar›n mevcut olmas› kayd›yla- örtülü sermaye kullan›ld›¤› iddias›yla karﬂ› karﬂ›ya kal›nabilir.
Öte yandan ortak ya da ortakla iliﬂkili say›lan kurumlarca banka ve finans
kurumlar›ndan ya da sermaye piyasalar›ndan temin edilerek grup ﬂirketlerine
kulland›r›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmemesi için
borcun ayn› ﬂartlar çerçevesinde aktar›lmas› gerekmektedir. Baﬂka bir deyiﬂle
kredinin ayn› ﬂartlarda kulland›r›lmas›; kredinin ayn› vade ve faiz oran›
çerçevesinde kulland›r›lmas› anlam›na gelmektedir. Aksi takdirde ortak ya da
ortakla iliﬂkili say›lan kurumlarca banka ve finans kurumlar›ndan ya da sermaye
piyasalar›ndan temin edilerek grup ﬂirketlerine farkl› koﬂullar alt›nda
kulland›r›lan borçlanmalar, di¤er ﬂartlar›nda mevcut olmas› durumunda örtülü
sermaye olarak de¤erlendirilebilecektir.
32
1. Örtülü Sermaye
Ancak, burada baz› sorunlar ortaya ç›kabilecektir. Kulland›rma ﬂartlar›nda
de¤iﬂiklik yap›lmas› halinde borcun tamam› örtülü sermaye say›l›p ödenen faiz
veya kur fark›n›n tamam› m› kanunen kabul edilmeyen gider olarak kabul edilecek? Yoksa kulland›rma ﬂartlar›nda yap›lan de¤iﬂiklik sonras›nda ortaya ç›kan
fark m› kanunen kabul edilmeyen gider olacakt›r? Örne¤in, kredibilitesi yüksek
bir grup ﬂirketinin bir bankadan ayl›k % 2 faiz ödemesi ile temin etti¤i bir
krediyi ayl›k % 3 faiz ile bir baﬂka grup ﬂirketine kulland›rd›¤›n› kabul
etti¤imizde "ayn› ﬂartla kulland›rma" gerçekleﬂmedi¤i için ödenen faizin tamam›
m› yoksa sadece % 1'lik k›s›m m› kanunen kabul edilmeyen gider olacakt›r?
5520 say›l› Kanunla yeniden düzenlenen örtülü sermaye uygulamas›nda
karﬂ›laﬂ›lma olana¤› yüksek olacak sorunlardan birisi budur. Bu durumda "ayn›
ﬂartla kulland›rma" gerçekleﬂmedi¤i için iﬂlemin tamamen Kanunun 12. maddesinin (6) numaral› f›kras›n›n (b) bendinde yer alan düzenleme kapsam›na
girmedi¤i, dolay›s›yla borcun tamam›n›n örtülü sermaye ve ödenen faizin
tamam›n›n kanunen kabul edilmeyen gider olmas› gerekti¤i savunulabilir.
Aksine, yukar›daki örnekte sadece %1'lik k›sm›n kanunen kabul edilmeyen
gider olarak de¤erlendirilmesi gerekti¤i düﬂünülebilir. Bu sorunun uygulama
ﬂekillendikçe ve vergi idaresinin yapaca¤› aç›klamalar ile çözümlenece¤ini
düﬂünmekteyiz.
Ak›llara gelen bir di¤er sorun ise temin edilen borcun ayn› ﬂartlarla de¤il de
daha iyi ﬂartlarla kulland›r›lmas› durumunda örtülü sermayeden bahsedilip
edilemeyece¤idir. Örne¤in, %2 ile temin edilen bir kredi %1 faiz ile grup ﬂirketlerine kulland›r›l›rsa borcu kullanan firma aç›s›ndan örtülü sermaye söz konusu
olacak m›d›r? Maddenin gerekçesinde "ayn› ﬂartlarla kulland›rma" ifadesinden
kredi sözleﬂmesinin içerdi¤i vade, faiz oran› ve benzeri kulland›r›lma ﬂartlar›nda
herhangi bir de¤iﬂiklik yap›lmadan kulland›r›lmas›n›n anlaﬂ›lmas› gerekti¤i aç›k
olarak belirtilmiﬂtir. Sözleﬂme ﬂartlar›nda borcu alan grup ﬂirketi lehine bir
de¤iﬂiklik yapmak borcun temin edildi¤i ﬂartlarla kulland›r›lmad›¤›n› göstermektedir. Bu durumda söz konusu borcun örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmesi gerekti¤i savunulabilir. Bu sorunun da uygulama ﬂekillendikçe ve vergi idaresinin yapaca¤› aç›klamalar ile giderilece¤ini düﬂünmekteyiz.5
5 KARTALO⁄LU, Emre; Örtülü Sermaye Müessesesinin Ortakla ‹liﬂkili Kiﬂi Kavram›
Çerçevesinde De¤erlendirilmesi, Önlenen Tart›ﬂmalar ve Olas› Baz› Sorunlar, Vergi Sorunlar›
Dergisi, Eylül 2006, Say›:216, Sayfa:107.
33
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
1.3.1.4. Dar Mükellefiyeti Haiz Kurumlarda Örtülü Sermaye Uygulamas›
ve Ortakla ‹liﬂkili Kiﬂinin Tespiti
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümlerinde ayr›nt›l› olarak aç›kland›¤› üzere 5520 say›l›
K.V.K.'n›n 12. maddesinin (1) numaral› f›kras› uyar›nca; kurumlar›n,
ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl›
olarak temin ederek iﬂletmede kulland›klar› borçlar›n, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm›, ilgili hesap
dönemi için örtülü sermaye say›lacakt›r. Ancak örtülü sermaye müessesesi
an›lan Kanunun "Tam Mükellefiyette Verginin Tarh› ve Ödenmesi" baﬂl›kl›
ikinci k›sm›nda düzenlendi¤inden dar mükellef kurumlar aç›s›ndan geçerli olup
olmayaca¤› hususu tart›ﬂmal› bir hale gelmektedir. Çünkü dar mükellefiyeti haiz
kurumlar›n Türkiye'deki faaliyetlerinden elde ettikleri kurum kazançlar›n›n
tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve esaslar, mezkur Kanunun "Dar
Mükellefiyette Verginin Tarh› ve Ödenmesi" baﬂl›kl› üçüncü k›sm›nda düzenlenmiﬂ olup bu bölümde ise sadece belirli ﬂartlar›n mevcut olmas› durumunda
Kanunun ikinci k›sm›nda yer alan usul ve esaslar›n geçerli olaca¤› belirtilmiﬂtir.
Buna göre mezkur Kanunun 22. maddesinin (1) numaral› f›kras› uyar›nca
Türkiye'de iﬂ yeri veya daimi temsilcileri vas›tas›yla elde edilen kazançlar›n
tespitinde tam mükellef kurumlar aç›s›ndan geçerli olan hükümler uygulanaca¤›ndan buna ba¤l› olarak bu durumdaki dar mükellef kurumlar aç›s›ndan
da örtülü sermaye müessesesi geçerli olacakt›r.
Öte yandan yine çal›ﬂmam›z›n önceki bölümlerinde ayr›nt›l› olarak
aç›klad›¤›m›z üzere 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (3), (4) ve (5) numaral› f›kralar›nda örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan ortakla iliﬂkili kiﬂi ve
kurumlar ile ilgili olarak bir k›s›m düzenlemeler yap›lm›ﬂt›r. Buna göre an›lan
maddenin (3) numaral› f›kras› uyar›nca ortakla iliﬂkili kiﬂi, orta¤›n do¤rudan
veya dolayl› olarak en az % 10 oran›nda orta¤› oldu¤u veya en az bu oranda oy
veya kâr pay› hakk›na sahip oldu¤u bir kurumu ya da do¤rudan veya dolayl›
olarak, orta¤›n veya ortakla iliﬂkili bu kurumun sermayesinin, oy veya kâr pay›
hakk›na sahip hisselerinin en az % 10'unu elinde bulunduran bir gerçek kiﬂi veya
kurumu ifade edece¤i, (4) numaral› f›kras›nda kurumlar›n ‹stanbul Menkul
K›ymetler Borsas›nda iﬂlem gören hisselerinin edinilmesi durumunda, söz
konusu hisse nedeniyle ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lanlardan temin edilen
borçlanmalarda en az % 10 ortakl›k pay›n›n aranaca¤›, (5) numaral› f›kras›nda
ise söz konusu oranlar›n borç veren ortaklar ve ortaklar›n iliﬂkide bulundu¤u
kiﬂiler için topluca dikkate al›naca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Bununla birlikte
mezkur Kanunun 22. maddesinin (4) numaral› f›kras›nda dar mükellefiyeti haiz
kurumlar›n ortaklar› ya da ortaklar›yla iliﬂkili kiﬂi ya da kurumlar ile yapm›ﬂ
olduklar› borçlanmalar ile ilgili olarak bir k›s›m düzenlemeler yap›lm›ﬂ olup
an›lan f›kra ﬂu ﬂekildedir;
34
1. Örtülü Sermaye
"2. Dar mükellef kurumlar›n iﬂletmede kulland›klar› borçlanmalar için Kanunun
12 nci maddesinde yer alan hükümlerin uygulanmas›nda, ortakla iliﬂkili kiﬂinin
tespiti aç›s›ndan sermaye veya oy hakk› ﬂart› aranmaz."
Buna göre dar mükellefiyeti haiz kurumlar›n iﬂletmede kulland›klar› borçlanmalar için örtülü sermaye hükümlerinin uygulanmas›nda, ortakla iliﬂkili kiﬂinin
tespiti aç›s›ndan % 10'luk sermaye pay› veya oy hakk› ﬂart› aranmayacakt›r.
Buna ba¤l› olarak dar mükellefiyeti haiz kurumlar›n ortaklar›ndan veya ortaklar›n›n iliﬂkili oldu¤u kiﬂilerden yap›lan borçlanmalarda ortakl›k yap›s›na iliﬂkin
herhangi bir oran dikkate al›nmaks›z›n öz sermayenin üç kat›n› aﬂan k›s›m örtülü
sermaye say›lacakt›r. Örne¤in, dar mükellef bir kurumun ortak oldu¤u baﬂka bir
kurumun % 2 hissesine sahip olan Bay (A)'dan yapt›¤› borçlanma öz sermayenin
3 kat›n› aﬂ›yorsa aﬂan k›s›m örtülü sermaye say›lacak ve bu k›sma iliﬂkin olarak
ödenen veya hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri giderler kanunen kabul
edilmeyen gider olacakt›r. Bununla birlikte örne¤imizde yer alan kurum tam
mükellef kurum olsa idi, ortakla iliﬂkili kiﬂinin tespiti aç›s›ndan en az % 10
oran›nda ortakl›k ya da en az bu oranda oy veya kar pay› hakk›na sahip olunmas›
gerekti¤inden Bay (A)'dan yapm›ﬂ oldu¤u borçlanmalar -herhangi bir tutarla
s›n›rl› olmaks›z›n- örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmeyecekti.
1.3.1.5. Ortakla ‹liﬂkili Kiﬂi Tan›m›n›n, Vergi Planlamas› ve/veya Muvazaal›
‹ﬂlemlere ‹mkan Sa¤lamas›
Vergi planlamas› kavram›, iﬂletmelerin vergi kanunlar›ndaki boﬂluklardan ve bu
kanunlar›n kendilerine sa¤lad›klar› imkanlardan faydalanarak vergi yüklerini
azaltma yöntemleri olarak tan›mlanabilir. Öte yandan Arapça kökten gelen
"muvazaa" sözcü¤ü Türk Dil Kurumu taraf›ndan yay›mlanan Türkçe Sözlükte
"dan›ﬂ›k", "dan›ﬂ›kl›l›k" olarak tan›mlanm›ﬂ, Osmanl›ca-Türkçe Sözlükte ise
muvazaan›n karﬂ›l›¤› olarak "iki kiﬂi karﬂ›l›kl› birleﬂerek yalandan iﬂ görme"
"dan›ﬂ›kl› dövüﬂ" ﬂeklinde aç›klamalar yap›lm›ﬂt›r. Yarg›tay taraf›ndan verilen
bir kararda ise muvazaa kavram›; "bir hukuki iﬂlemde yanlar›n gerçek iradeleri
ile beyanlar› aras›ndaki üçüncü kiﬂileri aldatmak için bilerek ve isteyerek
yaratt›klar› uyumsuzluk" olarak tan›mlanm›ﬂt›r. Muvazaan›n söz konusu olabilmesi için baz› ﬂartlar›n varl›¤› aranacakt›r;6
- ﬁekli olarak yap›lan bir iﬂlem: Taraflar›n üçüncü kiﬂileri yan›ltmak gayesiyle
yapt›klar› ﬂekilsel iﬂlem.
- Muvazaa konusunda taraf iradelerinin uyuﬂmas›: Taraflar görünürdeki
iﬂlemin kendi aralar›nda hüküm do¤urmad›¤› ve bunun yaln›z üçüncü kiﬂileri
aldatmak için yap›ld›¤› konusunda anlaﬂmal›d›r.
6 KOYUNCU, Mesut; Örtülü Sermaye, Örtülü Kazanç Da¤›t›m› ve Uluslar aras› Transfer
Fiyatland›rmas›, Sayfa:25-26.
35
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
- Gizli iﬂlem: Gizli iﬂlem, yanlar›n ciddi olarak istedikleri, fakat ﬂu yada bu
amaçla baﬂka bir iﬂlem arkas›na gizledikleri iﬂlemdir. Gizli iﬂlem ﬂart› sadece
nispi muvazaa yap›l›rken söz konusu olabilir. Mutlak muvazaada yap›lan bir
gizli iﬂlem söz konusu de¤ildir.
Örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan "ortakla iliﬂkili kiﬂi" kavram›, 5520 say›l›
K.V.K.'n›n 12. maddesinin (3) numaral› f›kras›n›n (a) bendinde; orta¤›n
do¤rudan veya dolayl› olarak en az % 10 oran›nda orta¤› oldu¤u veya en az bu
oranda oy veya kar pay› hakk›na sahip oldu¤u bir kurumu ya da do¤rudan veya
dolayl› olarak, orta¤›n veya ortakla iliﬂkili bu kurumun sermayesinin, oy veya
kar pay› hakk›na sahip hisselerinin en az % 10'unu elinde bulunduran bir gerçek
kiﬂi veya kurum olarak tan›mlanm›ﬂt›r. Ortakla iliﬂkili kiﬂi kavram›n›n an›lan
düzenleme ile belirli bir asgari rakamsal ortakl›k iliﬂkisinin mevcudiyetine
ba¤lanm›ﬂ olmas› do¤al olarak uygulamada bir k›s›m sorunlar› bertaraf edebilecek iken buna karﬂ›l›k bir k›s›m vergi planlamas› yöntemlerinin ya da muvazaal› iﬂlemlerin de ortaya ç›kmas›na yol açabilecektir.
Örne¤in; (AB) ﬂirketi, orta¤› Bay (C)'nin % 10 oran›nda ortak oldu¤u yani ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lan (D) ﬂirketinden özsermayesinin üç kat›n› aﬂacak bir tutarda borç almak niyetinde oldu¤unu varsayal›m. Bu durumda (D) ﬂirketi (AB)
ﬂirketi aç›s›ndan ortakla iliﬂkili kiﬂi say›laca¤›ndan bu kurumdan yapaca¤›
borçlanman›n kendi özsermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilecek ve buna ba¤l› olarak borcun bu k›sm›na isabet eden ödenen
veya hesaplanan faiz, kur fark› vb. giderleri kurum kazanc›n›n tespitinde
kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alacakt›r. Bununla birlikte söz
konusu borçlanma iﬂleminin örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmemesi için
Bay (C )'nin (D) ﬂirketinde mevcut bulunan ortakl›k pay›n›n %9'a indirilmesi
yeterli olacakt›r. Baﬂka bir deyiﬂle söz konusu borçlanma iﬂleminin
gerçekleﬂmesinden önce (D) ﬂirketi taraf›ndan sermaye art›r›m›na gidilmesi ve
Bay (C )'nin sermaye art›r›m›na iﬂtirak etmemesi durumunda ortakl›k pay› azalacak ve bu oran›n %10'dan daha az bir orana tekabül etmesi durumunda (AB)
ﬂirketi aç›s›ndan (D) ﬂirketi ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lmayacakt›r. Buna ba¤l›
olarak her iki kurum aras›nda yap›lan borçlanma iﬂlemi, di¤er ﬂartlar mevcut
olsa dahi, örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmeyecektir.
Do¤al olarak örne¤imizde yer alan olay›n muvazaal› bir iﬂlem olmas› durumunda bizce her iki kurum aras›nda gerçekleﬂen borçlanma iﬂleminin örtülü sermaye
müessesesi kapsam›nda de¤erlendirilmesi ve örtülü sermayeye isabet eden kur
fark›, faiz, vade fark› vb. giderlerin kanunen kabul edilmeyen gider olarak
kurum kazanc›na ilave edilmesi gerekmektedir.
36
1. Örtülü Sermaye
1.3.2. Yap›lan Borçlanma Öz Sermayenin Üç Kat›n› Aﬂmal›d›r
Kurumlar vergisi mükelleflerinin 2005 ve daha önceki hesap dönemlerinde elde
ettikleri kurum kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve
esaslar›n düzenlendi¤i 5422 say›l› eski K.V.K.'n›n 16. maddesine göre kurumlar›n aralar›nda vas›tal›, vas›tas›z bir ﬂirket münasebeti veya devaml› ve s›k› bir
iktisadi münasebet bulunan gerçek ve tüzel kiﬂilerden yapt›klar› ve iﬂletmede
devaml› olarak kullan›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye say›labilmesi için bu
borçlarla kurumun öz sermayesi aras›ndaki oran›n emsal kurumlara göre bariz
bir fazlal›k göstermesi gerekmekteydi.
An›lan düzenleme birçok sorunu da beraberinde getirmekteydi. Buna göre
örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan emsal kurum k›yaslamas›n›n ne ﬂekilde
yap›laca¤› aç›k olmad›¤› gibi emsal kurum belirlemesi yap›l›rken borç alan
kurumun faaliyet alan›na göre mi yoksa sermaye büyüklü¤üne göre mi bir belirleme yap›laca¤› ya da baﬂka bir veya birden fazla k›stas›n m› esas al›naca¤› belli
de¤ildi. Do¤al olarak bu ve benzeri sorunlar örtülü sermaye uygulamas›na
iliﬂkin bir çok ihtilaf› beraberinde getirdi¤i gibi uygulama birli¤inin
sa¤lanmas›n› da engellemiﬂtir.
Buna karﬂ›l›k 2006 ve izleyen y›llara ait kurum kazançlar›n›n tespiti ve
vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve esaslar›n düzenlendi¤i 5520 say›l› yeni
K.V.K.'nda örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin olarak uluslararas› geliﬂmelere
paralel bir ﬂekilde objektif kriterler belirlenmek suretiyle öteden beri var olan
sorunlar ortadan kald›r›lm›ﬂt›r.
Bu kapsamda olmak üzere an›lan Kanunun 12. maddesi uyar›nca, kurumlar›n,
ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl›
olarak temin ederek iﬂletmede kulland›klar› borçlar›n, örtülü sermaye
say›labilmesi için kullan›lan borcun kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂmas›
gerekmektedir. 7 Bununla birlikte ayn› düzenleme uyar›nca ortak ya da ortakla
iliﬂkili kiﬂilerden yap›lan borçlanma tutar›n›n, kurumun öz sermayesinin üç
kat›n› aﬂmas› durumunda söz konusu borcun tamam› de¤il sadece öz sermayenin
üç kat›n› aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak kabul edilecek ve borcun bu k›sm›na
isabet eden kur fark›, faiz, vade fark› vb. giderler kurum kazanc›n›n tespitinde
kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nacakt›r.
7 Örtülü sermaye müessesesine iliﬂkin usul ve esaslar›n düzenlendi¤i 5520 say›l› Kanunun 12.
maddesi, T.B.M.M. Plan ve Bütçe Komisyonunda bir k›s›m de¤iﬂikliklere maruz kalm›ﬂt›r. Buna
göre; kurumlar›n, ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl› bir
ﬂekilde temin ederek iﬂletmede kulland›klar› borçlar›n, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte
kurumun öz sermayesinin iki kat›n› aﬂan k›sm›n›n örtülü sermaye say›lmas›n›n öz kaynak yetersizli¤i nedeniyle d›ﬂ kaynaklara yönelmek zorunda kalan kurumlar aleyhine bir yük oluﬂturaca¤›,
kurumlar›n sermaye temininde büyük güçlükler yaﬂamas›na ve ticari hayat›n olumsuz yönde etkilenmesine neden olunaca¤›ndan birinci f›kradaki "iki kat›" ibaresi "üç kat›" ﬂeklinde de¤iﬂtirilmiﬂtir.
37
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Do¤al olarak kurumlar›n ortak ve ortakla iliﬂkili kiﬂilerden temin etti¤i borçlanmalar›n toplam tutar›n›n kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂmamas› durumunda söz konusu borçlanmalar›n örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilmesi mümkün olmayacakt›r.
Çeﬂitli ülkelerde örtülü sermaye uygulamas›nda esas al›nan borç/öz sermaye
oran› her bir ülke itibariyle ﬂu ﬂekildedir;8
Ülke Ad›
Borcun Sermayeye
Oran›
Borcun Türü
Avustralya
‹spanya
2:1
3:1
‹liﬂkili kiﬂi,Yabanc› Borç
Bütün Yabanc› Borç
Kanada
3:1
‹liﬂkili kiﬂi,Yabanc› Borç
Yeni Zelanda
0
Bütün Borç
Fransa
1,5:1
‹liﬂkili kiﬂi,Yabanc› Borç
Birleﬂik Kraliyet
1:1
Bütün Borç
ABD
Almanya
1,5:1 (ama de¤iﬂir)
9:1-3:1
Bütün Borç
‹liﬂkili kiﬂi,Yabanc› Borç
‹sviçre
Hollanda
De¤iﬂir
De¤iﬂir
‹liﬂkili kiﬂi,Yabanc› Borç
‹liﬂkili kiﬂi,Yabanc› Borç
Belçika
0
0
Singapur
Malezya
0
0 ama % 15 stopaj
0
Oturumsuzlara ödenen faizden
Tayland
0
0
‹sveç
Avusturya
0
0
0
0
Danimarka
Meksika
0 Belki 4:1 ileride
0
0
0
‹talya
Brezilya
Yeni Vergi Yasas›
0
0
0
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde yer alan düzenleme uyar›nca ortak ya da
ortakla iliﬂkili kiﬂilerden kullan›lan borcun kurumun öz sermayesi ile mukayese
edilmesi nedeniyle yap›lan borçlanma iﬂleminin tutar›na ba¤l› olarak "gerçek
borç" ya da "gizli sermaye-örtülü sermaye" kullan›ld›¤› sonucu ortaya ç›kabilir.
8 KIZILOT, ﬁükrü; Türk Vergi Hukukunda Örtülü Kazanç ve Örtülü Sermaye, Ankara 2002,
Sayfa:72.
38
1. Örtülü Sermaye
Buna göre kurumlar›n ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden kulland›klar› borcun
öz sermayenin üç kat›na kadar olan k›sm› "gerçek borç" bu oran› aﬂan k›sm› ise
"gizli sermaye-örtülü sermaye" olarak de¤erlendirilecektir.
Öz sermayenin 3 kat›n› aﬂan borçlanmalar›n, aﬂan k›sm›n›n örtülü sermaye
olarak kabul edilecek olmas›, kayna¤›n bir k›sm›n›n borç bir k›sm›n›n ise örtülü
sermaye olarak kabul edilmesine yol açacakt›r. Kaynak borç mudur? Yoksa sermaye midir? Bu ayn› kaynak hem borç hem de örtülü sermayedir. Bu durum neticede finansal tablolar›n do¤rulu¤u aç›s›ndan da sorun oluﬂturacakt›r. Finansal
tablolar›n sunuluﬂuna iliﬂkin Türkiye Muhasebe Standard› Hakk›nda Tebli¤in
(TMS1) 7 numaral› paragraf›nda aﬂa¤›daki ifadeler yer almaktad›r.
"Finansal tablolar iﬂletmenin finansal durumunun ve finansal performans›n›n
biçimlendirilmiﬂ sunumudur. Genel amaçl› finansal tablolar›n hedefi, geniﬂ bir
kullan›c› kitlesinin ekonomik kararlar almalar›na yard›mc› olan iﬂletmenin
finansal durumu, finansal performans› ve nakit ak›ﬂlar› hakk›nda bilgi
sa¤lamakt›r. Ayr›ca finansal tablolar, yöneticilerin kendilerine emanet edilen
kaynaklar› ne etkinlikte kulland›klar›n› da gösterir. Finansal tablolar bu amaca
ulaﬂmak için iﬂletmeyle ilgili aﬂa¤›daki bilgileri sunar:
a) varl›klar;
b) yabanc› kaynaklar; (veya borçlar)
c) özkaynaklar;
d) gelir ve giderler, karlar ve zararlar;
e) özkaynaklardaki di¤er de¤iﬂimler; ve
f) nakit ak›ﬂlar›.
Bu bilgi, dipnotlarda yer alan di¤er bilgilerle birlikte finansal tablo
kullan›c›lar›n›n iﬂletmenin gelecekteki nakit ak›ﬂlar›n› ve özellikle bunlar›n
zaman›n› ve kesinliklerini tahmin etmelerine yard›mc› olur."
Yukar›da belirlenen ihtiyaçlara cevap vermek üzere, haz›rlanan finansal tablolar
borç ve örtülü sermaye kabul edilen bir kayna¤› nas›l muhasebeleﬂtirecektir?
Finansal tablolar›n gerçe¤i yans›tmas› aç›s›ndan gerçe¤e tam uygun olmayan
durumlar›n ortaya ç›kmas›na yol açabilecektir.9
1.3.2.1. Örtülü Sermaye K›yaslamas›nda Dikkate Al›nacak Öz Sermaye
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümünde de belirtildi¤i üzere kurumlar›n ortak ya da
ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilebilmesi için borç tutar›n›n kurumun öz sermayesinin üç kat›n›
9 YILDIRIM, Ali Haydar; KOLOTO⁄LU, Olcay; Örtülü Sermaye, Vergi Sorunlar› Dergisi
A¤ustos 2006. Say›:215. Sayfa:155.
39
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
aﬂmas› gerekti¤inden an›lan uygulama kapsam›nda dikkate al›nacak öz sermaye
tutar›n›n herhangi bir tereddüte mahal b›rakmayacak ﬂekilde aç›klanmas› gerekmektedir. Bu kapsamda olmak üzere 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesi
uyar›nca örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan kurumun Vergi Usul Kanunu'na
göre tespit edilmiﬂ bulunan hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesinin esas
al›nmas› gerekmektedir. Bilindi¤i üzere V.U.K.'nun 192. maddesinde bilanço,
envanterde gösterilen k›ymetlerin tasnifli ve karﬂ›l›kl› olarak de¤erleri itibariyle
tertiplenmiﬂ hulasas› olarak tan›mlanm›ﬂ, aktif ve pasif olmak üzere iki tablo
ihtiva edece¤i belirtilmiﬂ, aktif tablosunda mevcutlar ve alacaklar›n (ve varsa
zarar) pasif tablosunda ise borçlar›n gösterilece¤i, aktif toplam› ile borçlar
aras›ndaki fark›n müteﬂebbisin iﬂletmeye mevzuu varl›¤›n› (öz sermayeyi) teﬂkil
edece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.
Ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden borçlanan kurumun hesap dönemi
baﬂ›ndaki öz sermayesinin s›f›r veya negatif de¤erler taﬂ›mas› durumunda, söz
konusu kurumun ortak ve ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerden yapt›¤› borçlanmalar›n
tamam›n›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi gerekti¤i 1 seri numaral›
Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i'nde belirtildi¤i gibi enflasyon düzeltmesi
yap›lan dönemlerde düzeltilmiﬂ öz sermayenin k›yaslamada dikkate al›nmas›
gerekmektedir.
1.3.2.2. Borç/Öz Sermaye K›yaslamas›nda Topluca Dikkate Alma
Örtülü sermaye müessesine iliﬂkin yasal düzenlemenin yer ald›¤› 5520 say›l›
K.V.K.'n›n 12. maddesinin (5) numaral› f›kras›nda madde metninde yer alan
oranlar›n, borç veren ortaklar ve ortaklar›n iliﬂkide bulundu¤u kiﬂiler için topluca dikkate al›naca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.
Örne¤in, hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesi 500 birim olan bir kurumlar vergisi mükellefinin, orta¤›ndan 300 birim, ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lan bir bankadan
da 800 birim borç ald›¤›n› kabul edelim. Bu durumda öz sermaye ile
k›yaslanacak borç tutar›, ortaktan al›nan 300 birim ile bankadan al›nan 800 birimin yar›s›n›n toplam›, yani 700 birim olacakt›r. Bu durumda öz sermayenin 3
kat›n› aﬂan 200 birimlik borç örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecek ve ödenen
veya hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri giderlerin borcun bu tutar›na isabet
eden k›sm› kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nacakt›r.
Dikkat edilece¤i üzere gerek ortaktan al›nan borç gerekse ortakla iliﬂkili kiﬂi
say›lan bankadan al›nan borcu yar›s›, borcu kullanan kurumun hesap dönemi
baﬂ›ndaki öz sermayesinin üç kat›n› aﬂmamakla birlikte her iki borcun topluca
dikkate al›nmas› durumunda söz konusu ﬂart›n gerçekleﬂti¤i sonucu ortaya
ç›kacakt›r.
40
1. Örtülü Sermaye
1.3.2.3. Borç/Öz Sermaye K›yaslamas› Ne Zaman Yap›lacak ve
Reddedilecek Gider Miktar› Nas›l Belirlenecektir?
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesi kapsam›nda örtülü sermaye uygulamas›na
iliﬂkin koﬂullar›n oluﬂup oluﬂmad›¤›n›n tespiti aç›s›ndan borç/öz sermaye
k›yaslamas›n›n ne zaman yap›laca¤› önem arzetmektedir. Çünkü bir kurumun
ortaklar›ndan veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yapaca¤› borçlanman›n miktar›
günden güne de¤iﬂebilmektedir. Buna ba¤l› olarak ortak ya da ortakla iliﬂkili
kiﬂilerden yap›lan borçlanman›n tutar› hesap dönemi içerisinde baz› günlerde öz
sermayenin 3 kat›n› aﬂabilecek baz› günler ise bu oran›n alt›nda kalabilecektir.
Ancak borç/öz sermaye k›yaslamas›n›n zamanlamas›na iliﬂkin olarak uygulamada ortaya ç›kmas› muhtemel sorunlar›n bertaraf edilmesi amac›yla 5520 say›l›
K.V.K.'n›n 12. maddesinde özel düzenleme yap›lm›ﬂt›r. Buna göre kurumlar›n,
ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl›
olarak temin ederek iﬂletmede kulland›klar› borçlar›n, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm›, ilgili hesap
dönemi için örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecektir. Dolay›s›yla kurumlar›n
ortaklar›ndan veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden temin ettikleri borç tutar› e¤er hesap
dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesinin 3 kat›n› aﬂ›yor ise aﬂan bu k›s›m örtülü sermaye say›lacak ve bu
k›sma ait faiz, kur fark› ve benzeri giderler kanunen kabul edilmeyen gider
olarak dikkate al›nmak suretiyle kurum kazanc›na ilave edilecektir.
Bu kapsamda olmak üzere örtülü sermaye mahiyetinde olan borçlanmalara
iliﬂkin olarak ödenen veya hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri gider tutar› tespit
edilirken örtülü sermayenin oluﬂtu¤u gün say›s›na göre hesaplama yap›lmas›
gerekecektir. Örne¤in hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesi 100 birim olan bir
kurumun orta¤›ndan ve ortakla iliﬂkili say›lan kurumlardan ald›¤› borcun tutar›
hesap dönemi içinde sadece bir gün 300 birimi aﬂ›yor ise ödenen veya hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri giderlerin bir günlük tutar›n›n 1 birime isabet
eden k›sm›n›n kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nmas› gerekmektedir.
1.3.2.4. Yabanc› Para Cinsinden Borçlanmalarda Borç/Öz Sermaye
K›yaslamas›nda Hangi Kur Dikkate Al›nacakt›r?
Kurumlar›n gerek ortaklar›ndan gerekse ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yabanc› para
cinsinden yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalarda örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin
borç / öz sermaye k›yaslamas›n›n yap›lmas› özellik arz etmektedir.
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümlerinde de belirtildi¤i üzere 5520 say›l› Kanunun 12.
maddesinde örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan k›yaslamada kullan›lacak öz
41
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
sermayenin hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermaye oldu¤u belirtilmiﬂtir.
Kanaatimizce ayn› uygulaman›n yabanc› para cinsinden al›nan borçlar için de
uygulanmas› ve hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayenin hesap dönemi baﬂ›nda
de¤erlenmiﬂ yabanc› para cinsinden borç tutar› ile k›yaslanmas› gerekmektedir.
Nitekim 1 seri numaral› Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i'nde de benzer aç›klamalar yap›lm›ﬂt›r. Söz konusu tebli¤de, yabanc› para üzerinden yap›lan borçlanmalara iliﬂkin borç/öz sermaye hesab›nda, her bir borcun al›nd›¤› tarihte
geçerli olan döviz kurunun esas al›naca¤›, yabanc› para üzerinden al›nan borcun vadesinin izleyen y›la sarkmas› halinde, izleyen y›l için söz konusu hesaplama, borcun ödenmeyen tutar›n›n bilanço günü itibar›yla Vergi Usul Kanunu
hükümlerine göre de¤erlenmiﬂ tutar› esas al›nmak suretiyle yap›laca¤› belirtilmiﬂtir.
1.3.2.5. Borç/Öz Sermaye K›yaslamas›n›n Vergi Planlamas›na ‹mkan
Sa¤lamas›
Örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin olarak 5422 say›l› K.V.K.'n›n 16. maddesinde yer alan "emsal kurumlara nazaran bariz farkl›l›k" ibaresi uygulamada
birçok sorunu beraberinde getirdi¤i gibi bu sorunlar› ortadan kald›rmaya yönelik olarak 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde yer alan "öz sermayenin üç
kat›n› aﬂan k›s›m" ibaresi ise mükelleflerce vergi planlamas› yap›lmas›na olanak
sa¤layacak mahiyettedir. Baﬂka bir deyiﬂle 5520 say›l› Kanun ile örtülü sermayenin tespiti aç›s›ndan yap›lacak borç öz sermaye k›yaslamas›n›n çok net
olarak belirlenmesi asl›nda iﬂletmelerin vergi planlamas› imkanlar›n› da
art›rm›ﬂt›r.
Örne¤in kurumlar›n hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayelerinin 2,99 kat›na
kadar ortaklar›ndan ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yapacaklar› borçlanmalar
örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmeyecek ve buna ba¤l› olarak ödenen veya
hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri giderlerin kurum kazanc›ndan indirilmesi
mümkün olacakt›r. Bu durumda öz sermayesi yüksek olan iﬂletmeler lehine bir
avantaj do¤acakt›r ve bu avantajdan yararlanabilmek için iﬂletmeler öz sermayelerini art›rma yoluna gidebileceklerdir. Ancak bizce 5520 say›l› K.V.K.'n›n
12. maddesinde yap›lacak bir düzenleme ile kurumlar›n ortak ya da ortakla
iliﬂkili kiﬂilerden yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalar›n kurumun hesap dönemi
baﬂ›ndaki öz sermayesinin üç kat›n› aﬂmamas› durumunda dahi belirli bir süreyi
aﬂmas› durumunda örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi gerekmektedir.
1.3.3. Borcun ‹ﬂletmede Kullan›lmas› Gerekmektedir;
Kurumlar›n ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yapm›ﬂ olduklar› borçlanmalar›n 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesi kapsam›nda örtülü sermaye olarak
42
1. Örtülü Sermaye
de¤erlendirilebilmesi için söz konusu borcun iﬂletme veya yat›r›m
harcamalar›nda kullanmas› gerekmektedir. Aksi takdirde söz konusu bu borcun
ayn› ﬂartlarla di¤er baﬂka bir kurum ya da kurumlara aktar›lmas› halinde,
iﬂletmede kullan›lan bir borçtan söz etmek mümkün olmad›¤› gibi bu borçlanma
nedeniyle örtülü sermayenin varl›¤›ndan bahsedilmesi de söz konusu olmayacakt›r.
Örne¤in; Kurum (A), Kurum (B)'nin %80 oran›nda, Kurum (B)'de Kurum
(C)'nin ayn› oranda orta¤›d›r. Kurum (B), Kurum (A)'dan ald›¤› 2.000.000 YTL
borcun yar›s›n› ayn› ﬂartlarla Kurum (C)'ye borç vermiﬂtir. Bu durumda, Kurum
(B)'nin Kurum (A)'dan alm›ﬂ oldu¤u borcun yar›s›, iﬂletmede kullan›lmadan
devredildi¤inden, borcun bu tutar kadar k›sm›n›n Kurum (B) için örtülü sermaye
mahiyetinde oldu¤undan söz edilmesi mümkün de¤ildir. Di¤er taraftan, Kurum
(C)'nin kulland›¤› borç tutar› her halükarda örtülü sermaye hesab›nda dikkate
al›nacakt›r.
Buna karﬂ›l›k borcu kullanan kurumun ayn› zamanda borç kulland›¤› ortak veya
ortakla iliﬂkili kiﬂiden alaca¤›n›n olmas› durumunda örtülü sermayenin
varl›¤›n›n tespitinde bu kurumdan olan alaca¤›n bu kuruma olan borca mahsup
edilmesi söz konusu olmayacakt›r.
1.3.4. Borcun ‹ﬂletmede Devaml› Kullan›lmas› ﬁart M›d›r?
Kurumlar›n 2005 ve daha önceki hesap döneminde elde ettikleri kurum
kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve esaslar›n düzenlendi¤i 5422 say›l› K.V.K.'n›n 16. maddesine göre kurumlar vergisi mükellefleri
taraf›ndan yap›lan bir borçlanman›n örtülü sermaye say›labilmesi için üç unsurun gerçekleﬂmesi gerekmekteydi. Bunlar;
- Kurumun "dolayl› veya dolays›z bir ﬂirket iliﬂkisi" veya "devaml› ve s›k› bir
iktisadi iliﬂki" içinde bulundu¤u gerçek ve tüzel kiﬂilerden borçlanmas›,
- Al›nan borç ile kurumun öz sermayesi aras›ndaki oran›n "emsali kurumlara
nazaran bariz bir farkl›l›k" göstermesi, ve
- Kurumun sözü edilen gerçek ve tüzel kiﬂilerden yapt›¤› borçlanmalar›n, kurum
bünyesinde "sürekli olarak" kullan›lmas›,
unsurlar› idi.
An›lan düzenleme uyar›nca kurumlar vergisi mükellefleri taraf›ndan yap›lan
borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilebilmesi için söz konusu borcun sürekli kullan›lmas› ﬂart olmakla birlikte "süreklilik" ifadesinden ne
anlaﬂ›lmas› gerekti¤ine iliﬂkin olarak madde metninde herhangi bir aç›klama
yap›lmam›ﬂt›. Ancak, yarg›ya intikal eden ihtilaflara iliﬂkin olarak verilen çeﬂitli
kararlarda, örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan süreklilikten, en az bir hesap
döneminin anlaﬂ›lmas› gerekti¤i belirtilmekteydi. Ancak, baﬂlang›çta bir y›ldan
43
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
k›sa bir vade ile al›nan borcun, kullan›ld›¤› yer ve kurumun ödeme gücü
itibariyle vadesinde ödenmeyece¤i belli ise (yani vadesi uzat›lacak ya da
yeniden borçlan›lacaksa) baﬂlang›çtan itibaren devaml›l›k unsurunun varl›¤›n›n
kabulü gerekmekteydi.
Ancak, 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde uluslararas› geliﬂmeler ve genel
kabul görmüﬂ ilkeler dikkate al›narak yeniden düzenlenen örtülü sermaye
müessesesinde, devaml›l›k unsuruna yer verilmemiﬂtir. Bu ba¤lamda, ortaklardan veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden al›nan borcun miktar› kurumun hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesinin 3 kat›ndan fazla ise fazla olan bu k›s›m, borcun
iﬂletmede kullan›ld›¤› süreye bak›lmaks›z›n örtülü sermaye olarak kabul edilecektir.
Örne¤in; hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesi 200 birim olan (A) A.ﬁ.'nin,
orta¤› olan Bay (B)'den bir günlü¤üne alm›ﬂ oldu¤u 700 birim borcun, 100 birimi örtülü sermaye say›lacak ve yap›lan bu borçlanma için ödenen veya hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri di¤er giderlerin örtülü sermaye say›lan 100 birimlik borca isabet eden k›sm› kanunen kabul edilmeyen gider olarak
de¤erlendirilmek suretiyle kurum kazanc›na ilave edilecektir.
Bu durumda 5520 say›l› K.V.K. uyar›nca örtülü sermaye uygulamas› aç›s›ndan
kurumlar vergisi mükelleflerinin ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden temin
ettikleri borcun iﬂletmede kullan›m süresinin herhangi bir önemi bulunmamaktad›r. Di¤er ﬂartlar›n mevcut olmas› halinde, iﬂletmede bir gün kullan›lan borçlar
bile örtülü sermaye olarak nitelendirilebilecektir.
Ancak, asl›nda, sermaye kavram›, devaml›l›k unsurunu kendi içerisinde
bar›nd›rmaktad›r. ‹ﬂletmeye koyulan de¤erlerin sermaye olarak nitelendirilebilmesi, bu de¤erlerini sürekli olarak iﬂletmenin kullan›m›na sunulmas›
ile mümkün olabilecektir. Nitekim, Muhasebe Standartlar› Genel Tebli¤lerinde,
iﬂletmenin kullan›m›na tahsis edilen de¤erlerin sermaye olarak kabul edilece¤i
belirtilmiﬂtir. Bu kapsamda düﬂünüldü¤ünde, bir gün için verilen bir borcun,
iﬂletmenin kullan›m›na tahsis edildi¤ini söylemenin mümkün olmamas› gerekmektedir. Sermaye kavram› bu aç›dan ele al›nd›¤› zaman, 5520 say›l› Kanunda
yap›lan örtülü sermaye tan›m›nda devaml›l›k unsuruna yer verilmemiﬂ
olmas›n›n çeﬂitli sorunlar do¤uraca¤› ve olay›n yine yarg› içtihatlar› ile çözüme
kavuﬂturulaca¤› gözükmektedir.10
1.4. YEN‹ DÜZENLEME HANG‹ TAR‹HTEN ‹T‹BAREN UYGULANACAK?
Örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin usul ve esaslar› düzenleyen 5520 say›l›
K.V.K.'n›n 12. maddesi, mezkur Kanunun 37. maddesinin (1/c) bendi uyar›nca
10 TEK‹N, Cem; KARTALO⁄LU, Emre; Kurumlar Vergisi Kanunu Yorum ve Aç›klamalar›,
Maliye ve Hukuk Yay›nlar›, Nisan 2007.
44
1. Örtülü Sermaye
01.01.2006 tarihinden sonraya sarkan ödünç iﬂlemlerine de uygulanmak ve
01.01.2006 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Kanunun yay›m tarihi olan
21.06.2006 tarihinde yürürlü¤e girmiﬂtir. Bu durumda, kurumlar vergisi
mükellefleri taraf›ndan 2005 ve hatta daha önceki y›llarda ortak ya da ortakla
iliﬂkili kiﬂiler ile yap›lan uzun vadeli bir borçlanma nedeniyle dahi 2006 ve sonraki y›llarda 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde hüküm alt›na al›nan örtülü
sermaye müessesesi geçerli olacakt›r. Dolay›s›yla yeni düzenlemenin uygulanabilmesi için borcun al›nd›¤› tarihten ziyade söz konusu borcun vade tarihi önem
kazanmaktad›r. Bu kapsamda olmak üzere vadesi 01.01.2006 tarihinden sonraki döneme rastlayan borçlanmalar için yeni Kanunla hüküm alt›na al›nan örtülü
sermaye müessesesi geçerli olacakt›r.
Di¤er taraftan 5520 say›l› K.V.K.'n›n Geçici 1. maddesinin (10) numaral›
f›kras›nda,
"Bu Kanunun yürürlü¤ünden önceki dönemler itibar›yla 5422 say›l› Kanun
hükümlerinin uygulanmas›na devam olunur."
hükmüne yer verilmiﬂtir. Bu durumda vadesi 01.01.2006 tarihinden önce dolan
borçlanmalar için 5422 say›l› K.V.K.'n›n 16. maddesinde hüküm alt›na al›nan
örtülü sermaye müessesesine iliﬂkin usul ve esaslar geçerli olacakt›r. Baﬂka bir
deyiﬂle kurumlar vergisi mükelleflerinin 2005 ve daha önceki dönemlerine
iliﬂkin olarak 01.01.2006 tarihinden sonra yap›lacak vergi incelemelerinde
örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin ﬂartlar›n mevcut olup olmad›¤›n›n
tespitinde 5422 say›l› K.V.K.'n›n 16. maddesinde yer alan usul ve esaslar geçerli olacakt›r.
1.5. ÖRTÜLÜ SERMAYE SAYILMAYACAK BORÇLANMALAR
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümlerinde ayr›nt›l› olarak aç›kland›¤› üzere 5520 say›l›
K.V.K.'n›n 12. maddesinde kurumlar›n, ortaklar›ndan ve ortaklarla iliﬂkili olan
kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl› olarak temin ederek iﬂletmede kulland›klar›
borçlar›n, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun V.U.K. hükümleri
çerçevesinde belirlenmiﬂ dönem baﬂ› öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm›n›n,
ilgili hesap dönemi itibariyle örtülü sermaye olarak de¤erlendirilece¤i hüküm
alt›na al›nm›ﬂt›r.
An›lan düzenleme uyar›nca kurumlar vergisi mükelleflerinin yapm›ﬂ olduklar›
borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilebilmesi için; söz konusu
borcun ortaklardan veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden al›nm›ﬂ olmas› gerekti¤i gibi ayr›ca tutar olarak kurumun hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesinin üç
kat›n› aﬂmas› da gerekmektedir. Buna ba¤l› olarak kurumlar›n; ortaklar›ndan
veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂiler d›ﬂ›ndaki gerçek veya tüzel kiﬂilerden yapm›ﬂ
oldu¤u borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi mümkün
45
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
olmad›¤› gibi ayn› ﬂekilde kurumun ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerle yapm›ﬂ oldu¤u ancak kurumun hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesinin üç
kat›n› aﬂmayan borçlanmalar›n di¤er ﬂartlar›n mevcut olmas› durumunda dahi
örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi mümkün de¤ildir.
Di¤er taraftan 5520 say›l› Kanunun 37. maddesinin (1) numaral› f›kras›n›n (c)
bendi uyar›nca örtülü sermaye müessesesi 01.01.2006 tarihinden sonraya sarkan
ödünç iﬂlemlerine de uygulanmak ve 01.01.2006 tarihinden itibaren geçerli
olmak üzere yay›m› tarihinde yürürlü¤e girdi¤inden 31.12.2005 tarihinden önce
yap›lan ve 01.01.2006 tarihi itibariyle mevcut olan ve yukar›da belirtilen ﬂartlar›
haiz olan borçlanmalarda örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecek ve söz konusu
bu borçlanmalar üzerinden ödenen veya hesaplanan kur fark›, faiz ve bunlara
benzer giderler, kurum kazanc›n›n tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider
olarak dikkate al›nacakt›r.
Örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin genel kurallar bu ﬂekilde olmakla birlikte
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (6) numaral› f›kras›nda örtülü sermaye
mahiyetinde olmayan borçlanmalar tadadi olarak belirtilmek suretiyle hüküm
alt›na al›nm›ﬂt›r. Bu kapsamda olmak üzere kurumun ortaklar›ndan veya ortaklar›n›n iliﬂkili oldu¤u kiﬂilerden yap›lm›ﬂ olmas›na ve hesap dönemi baﬂ›ndaki
öz sermayesinin üç kat›n› aﬂmas›na ra¤men an›lan f›kra hükmü uyar›nca örtülü
sermaye mahiyetinde de¤erlendirilmeyecek olan borçlanmalar ﬂunlard›r;
1.5.1. Gayrinakdi Teminatlar Karﬂ›l›¤›nda Üçüncü Kiﬂilerden Yap›lan
Borçlanmalar
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (6/a) bendi uyar›nca kurumlar›n ortaklar›n›n veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerin sa¤lad›¤› gayrinakdi teminatlar
karﬂ›l›¤›nda üçüncü kiﬂilerden yap›lan borçlanmalar örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmeyecektir. Örne¤in; kurumun orta¤› ya da orta¤›n›n iliﬂkili oldu¤u
kiﬂilerin gayrinakdi teminat› ya da ﬂahsi kefaleti karﬂ›l›¤›nda bankalardan
al›nm›ﬂ olan krediler ya da bu teminatlar alt›nda üçüncü ﬂah›slardan al›nan mal
veya hizmetlere iliﬂkin borçlar örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmeyecektir.
Söz konusu bent hükmünde, kurumlar›n ortaklar›n›n veya ortaklarla iliﬂkili
kiﬂilerin sa¤lad›¤› gayrinakdi teminatlar karﬂ›l›¤›nda üçüncü kiﬂilerden yap›lan
borçlanmalar›n örtülü sermaye say›lmayaca¤› belirtilmiﬂ, fakat "gayrinakdi"
kavram›ndan neyin kastedildi¤i aç›klanmam›ﬂt›r. Örne¤in hazine bonosu veya
alt›n teminat gösterilerek yap›lan borçlanmalar örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilecek midir?
5422 say›l› K.V.K.'n›n geçici 28. maddesinde (5281 say›l› Kanunla yap›lan
de¤iﬂiklikler sonras›nda 8/12. maddesinde) hüküm alt›na al›nan gayrimenkul ve
iﬂtirak hissesi sat›ﬂ kazanc› istisnas›na iliﬂkin aç›klamalar›n yap›ld›¤› 51 seri
46
1. Örtülü Sermaye
numaral› Kurumlar Vergisi Kanunu Genel Tebli¤i'nde, nakit kavram›ndan
nelerin anlaﬂ›lmas› gerekti¤i aç›klanm›ﬂt›. Benzer aç›klamalara 1 seri numaral›
Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i'nde de yer verilmiﬂtir. Söz konusu tebli¤de,
kurumun kasas›nda veya bankada bulunan yerli veya yabanc› paralar ile her an
nakde çevrilebilen çekler, alt›n, Devlet Tahvili, Hazine bonosu, Toplu Konut
‹daresince ç›kar›lan veya ‹MKB'de iﬂlem gören hisse senetleri, tahvil ve bonolar d›ﬂ›ndaki her türlü teminat›n gayrinakdi teminat olarak de¤erlendirilmesi
gerekti¤i belirtilmiﬂtir.
Dolay›s›yla, kurumlar›n ortaklar›n›n veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerin, alt›n veya
Devlet tahvili göstererek sa¤lad›¤› teminatlar ile üçüncü kiﬂilerden yapt›¤›
borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Ancak,
teminat olarak gayrimenkul gösterildi¤i durumlarda ise örtülü sermayeden bahsetmenin söz konusu olamayaca¤› düﬂüncesindeyiz.
An›lan düzenleme nedeniyle uygulamada bir k›s›m sorunlar›n ortaya ç›kmas›
muhtemeldir. Kurumlar›n ortaklar›n›n veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerin sa¤lad›klar›
gayrinakdi teminatlar karﬂ›l›¤›nda üçüncü ﬂah›slardan yapacaklar› borçlanmalar
örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmeyecek, buna karﬂ›l›k nakdi teminatlar
karﬂ›l›¤›nda üçüncü ﬂah›slardan yap›lacak borçlanmalar ise örtülü sermaye
olarak de¤erlendirilecektir. Do¤al olarak kurumlar›n ortaklar›n›n veya ortakla
iliﬂkili kiﬂilerin sa¤lad›klar› nakdi teminatlar karﬂ›l›¤›nda üçüncü ﬂah›slardan
yapacaklar› borçlanmalar, söz konusu borçlanma ortak ya da ortakla iliﬂkili
kiﬂilerden yap›lmam›ﬂ olsa dahi örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmiﬂ
olacakt›r. Örne¤in ortak taraf›ndan nakit veya Devlet tahvili teminat gösterilmek
suretiyle banka kredisi al›nmas› durumunda söz konusu kredinin kurumun öz
sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecek ve
kredinin bu k›sm›na isabet eden faiz ve kur fark›, kanunen kabul edilmeyen
gider olarak kurum kazanc›na dahil edilecektir.
1.5.2. Banka ve Finans Kurumlar›ndan ya da Sermaye Piyasalar›ndan
Temin Edilerek Ayn› ﬁartlarla K›smen veya Tamamen Kulland›r›lan
Borçlanmalar
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (6/a) bendinde kurumlar›n ortaklar› veya
ortaklar›n›n iliﬂkili olduklar› kiﬂiler taraf›ndan banka ve finans kurumlar›ndan
yap›lan borçlanmalar›n ayn› ﬂartlar alt›nda (yani kredi sözleﬂmesinin içerdi¤i
vade, faiz oran› ve benzeri kulland›r›lma ﬂartlar›nda herhangi bir de¤iﬂiklik
yap›lmadan) kuruma aktar›lmas› durumunda, söz konusu borçlanmalar›n örtülü
sermaye olarak de¤erlendirilmeyece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Uygulamada
s›kça karﬂ›laﬂ›ld›¤› üzere banka ve finans kurumlar›, ayn› gruba dahil firmalardan kredibilitesi daha yüksek olanlara kredi kulland›rmakta, söz konusu kredi
47
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
kullanan kurumlar ise grup ﬂirketlerinin ihtiyaçlar› do¤rultusunda kullanm›ﬂ
olduklar› kredileri ayn› ﬂartlar alt›nda bu ﬂirketlere aktarmaktad›rlar. Banka ve
kredi kurumlar› nezdinde kredi borçlusu, krediyi alan kurum olmakla birlikte,
söz konusu kurumlar kredi ana paras›na iliﬂkin vade tarihleri itibariyle kredi ana
para ve faiz tutarlar›n› krediyi aktard›klar› kurumlardan tahsil ederek aynen ilgili
banka veya finans kurumuna ödemektedirler. Bu kapsamda olmak üzere grup
ﬂirketleri taraf›ndan ayn› ﬂartlar alt›nda aktar›lan krediler örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmeyecek olmakla beraber, söz konusu kredilerin ayn› ﬂartlar
d›ﬂ›nda aktar›lmas› durumunda söz konusu kredi aktar›mlar› örtülü sermaye
olarak de¤erlendirilecektir.11
5422 say›l› K.V.K.'n›n geçerli oldu¤u dönemlerde (2005 ve daha önceki dönemlerde) grup ﬂirketleri aras›ndaki ayn› ﬂartlar alt›nda gerçekleﬂtirilen kredi
aktar›mlar›n›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi ve kredi aktar›lan
kurumlar taraf›ndan ödenen veya tahakkuk ettirilen kredi faizlerinin örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz olarak de¤erlendirilmesi suretiyle
kurum kazanc›na ilave edilmesi gerekti¤i yönünde yap›lan tarhiyatlar ile ilgili
olarak Dan›ﬂtay taraf›ndan çeﬂitli tarihlerde verilen ve müstekar hale gelen
kararlarda da söz konusu kredi aktar›mlar›n›n örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmemesi yönünde birçok karar verilmiﬂtir.12
An›lan düzenleme kapsam›nda grup ﬂirketleri aras›nda yap›lacak kredi aktarmalar›n›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmemesi için borcun temin yeri ve
kulland›r›lma ﬂartlar› büyük önem taﬂ›maktad›r. Bu kapsamda olmak üzere söz
konusu borçlar›n örtülü sermaye olarak kabul edilmemesi için iliﬂkili grup ﬂirketine ayn› ﬂartlarla kulland›r›lan borcun banka ve finans kurumlar›ndan ya da sermaye piyasalar›ndan temin edilmiﬂ olmas› gerekmektedir. Bu kaynaklar d›ﬂ›nda
örne¤in tekstil sektöründe faaliyet gösteren bir ﬂirketten temin edilen fonlar›n
grup ﬂirketlerine ayn› ﬂartlarla bile olsa kulland›r›lmas›nda ﬂartlar›n mevcut
olmas› durumunda örtülü sermayeden söz edilebilecektir. Öte yandan söz
konusu borçlar›n örtülü sermaye olarak kabul edilmemesi için borcun ayn› ﬂartlarla kulland›r›lmas› da gerekmektedir. An›lan uygulama kapsam›nda borcun
ayn› ﬂartla kulland›rma ifadesinden ne anlaﬂ›lmas› gerekti¤i maddenin
gerekçesinde belirtilmiﬂtir. Buna göre, ayn› ﬂartlarla kulland›rma, kredi
sözleﬂmesinin içerdi¤i vade, faiz oran› ve benzeri kulland›r›lma ﬂartlar›nda herhangi bir de¤iﬂiklik yap›lmadan borcun kulland›r›lmas›d›r.
11 TEK‹N Cem, KARTALO⁄LU Emre, “Kurumlar Vergisi Kanunu, Yorum ve Aç›klamalar›”,
Maliye ve Hukuk Yay›nlar›, Ankara, Nisan/2007,
12 TEK‹N, Cem; 5520 Say›l› K.V.K. Uyar›nca Örtülü Sermaye Mahiyetinde Olmayan
Borçlanmalar,
48
1. Örtülü Sermaye
Ancak, an›lan düzenleme çerçevesinde kredi aktar›mlar›n›n örtülü sermaye
uygulamas› çerçevesinde de¤erlendirilmesi aﬂamas›nda baz› sorunlar›n ortaya
ç›kmas› muhtemeldir. Buna göre kredinin kulland›rma ﬂartlar›nda de¤iﬂiklik
yap›lmas› halinde borcun tamam› örtülü sermaye say›l›p ödenen faiz veya kur
fark›n›n tamam› m› kanunen kabul edilmeyen gider olarak kabul edilecek? Ya
da kredinin kulland›rma ﬂartlar›nda yap›lan de¤iﬂiklik sonras›nda ortaya ç›kan
fark m› kanunen kabul edilmeyen gider olacakt›r? Örne¤in, kredibilitesi yüksek
bir grup ﬂirketinin bir bankadan ayl›k % 1,5 faiz ödemesi ile temin etti¤i bir
krediyi ayl›k % 2 faiz ile bir baﬂka grup ﬂirketine kulland›rd›¤›n› kabul
etti¤imizde "ayn› ﬂartla kulland›rma" gerçekleﬂmedi¤i için ödenen faizin tamam›
m› yoksa sadece % 0,5'lik k›s›m m› kanunen kabul edilmeyen gider olacakt›r?
Bu durumda banka ve finans kurumlar›ndan ya da sermaye piyasalar›ndan temin
edilen kredilerin ayn› ﬂartlar alt›nda kulland›r›ld›¤›ndan bahsedilmesi mümkün
olmad›¤›ndan söz konusu iﬂlemin tamamen Kanunun 12. maddesinin (6) numaral› f›kras›n›n (b) bendinde yer alan düzenleme kapsam›na girmedi¤i, dolay›s›yla
borcun tamam›n›n örtülü sermaye k›yaslamas›nda dikkate al›nmas› ve buna
ba¤l› olarak ödenen veya hesaplanan faiz ve kur fark› vb. giderlerin tamam›n›n
kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nmas› gerekti¤i savunulabilir.
Aksine, yukar›daki örnekte sadece %0,5'lik k›sm›n kanunen kabul edilmeyen
gider olarak de¤erlendirilmesi gerekti¤i düﬂünülebilir. Bu sorunun uygulama
ﬂekillendikçe ve vergi idaresinin yapaca¤› aç›klamalar ile çözümlenece¤ini
düﬂünmekteyiz.
Öte yandan kredi aktar›mlar›n›n örtülü sermaye uygulamas› karﬂ›s›ndaki durumu ile ilgili olarak ortaya ç›kmas› muhtemel di¤er bir sorun ise temin edilen borcun ayn› ﬂartlarla de¤il de daha iyi ﬂartlarla kulland›r›lmas›n›n ne ﬂekilde
de¤erlendirilece¤idir. Örne¤in, %3 ile temin edilen bir kredinin %2 faiz ile grup
ﬂirketlerine kulland›r›lmas› durumunda borcu kullanan firma aç›s›ndan örtülü
sermaye söz konusu olacak m›d›r? Maddenin gerekçesinde "ayn› ﬂartlarla kulland›rma" ifadesinden kredi sözleﬂmesinin içerdi¤i vade, faiz oran› ve benzeri
kulland›r›lma ﬂartlar›nda herhangi bir de¤iﬂiklik yap›lmadan kulland›r›lmas›n›n
anlaﬂ›lmas› gerekti¤i aç›k olarak belirtilmiﬂtir. Sözleﬂme ﬂartlar›nda borcu alan
grup ﬂirketi lehine bir de¤iﬂiklik yapmak borcun temin edildi¤i ﬂartlarla kulland›r›lmad›¤›n› göstermektedir. Bu durumda söz konusu borcun örtülü sermaye
olarak de¤erlendirilmesi gerekti¤i savunulabilir. Bu sorunun da uygulama ﬂekillendikçe ve vergi idaresinin yapaca¤› aç›klamalar ile giderilece¤ini düﬂünmekteyiz.13
13 KARTALO⁄LU, Emre; Örtülü Sermaye Müessesesinin Ortakla ‹liﬂkili Kiﬂi Kavram›
Çerçevesinde De¤erlendirilmesi, Önlenen Tart›ﬂmalar ve Olas› Baz› Sorunlar, Vergi Sorunlar›
Dergisi, Eylül 2006, Say›:216, Sayfa:107.
49
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
1.5.3. Bankalar Taraf›ndan Yap›lan Borçlanmalar
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (6/c) bendi uyar›nca 5411 say›l›
Bankac›l›k Kanunu'na göre faaliyette bulunan bankalar taraf›ndan yap›lan
borçlanmalar›n di¤er ﬂartlar›n mevcut olmas› durumunda dahi örtülü sermaye
olarak de¤erlendirilmeyece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Buna göre bankalar›n,
ortaklar› veya ortaklar›yla iliﬂkili kiﬂilerden yapm›ﬂ olduklar› ve hesap dönemi
baﬂ›ndaki öz sermayelerinin üç kat›n› aﬂan borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmesi mümkün de¤ildir. Baﬂka bir deyiﬂle 5411 say›l› Bankac›l›k
Kanunu'na göre faaliyette bulunan bankalar, örtülü sermaye uygulamas›ndan
muaft›rlar.14
Öte yandan 5411 say›l› Kanunun 2. maddesinde Türkiye'de kurulu mevduat
bankalar›, kat›l›m bankalar›, kalk›nma ve yat›r›m bankalar›, yurt d›ﬂ›nda kurulu
bu nitelikteki kuruluﬂlar›n Türkiye'deki ﬂubeleri, finansal holding ﬂirketleri,
Türkiye Bankalar Birli¤i, Türkiye Kat›l›m Bankalar› Birli¤i, Bankac›l›k
Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tasarruf Mevduat› Sigorta Fonu ve bunlar›n
faaliyetleri bu Kanun hükümlerine tabi oldu¤u; 3. maddesinde ise içlerinden en
az bir tanesi bir kredi kuruluﬂu olmak ﬂart›yla ba¤l› ortakl›klar›n›n tümü veya
ço¤unlu¤u kredi kuruluﬂu veya finansal kuruluﬂ olan ﬂirketin "finansal holding
ﬂirketi" olarak de¤erlendirilece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Bununla birlikte
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin 6/c bendinde sadece 5411 say›l› Kanuna
göre faaliyette bulunan bankalar taraf›ndan yap›lan borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmeyece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂ olup, finansal holding
ﬂirketleri taraf›ndan yap›lan borçlanmalar ile ilgili olarak herhangi bir düzenleme yap›lmam›ﬂt›r. Bizce bu durumda finansal holding ﬂirketleri taraf›ndan
yap›lan ve 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde yer alan ﬂartlar› haiz borçlanmalar›n örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi gerekmektedir.
14 01.11.2005 tarih ve 25983 (Mükerrer) say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanan 5411 say›l›
Bankac›l›k Kanunu’nun 3. maddesinde “Banka” kavram›n›n; mevduat bankalar› ve kat›l›m
bankalar› ile kalk›nma ve yat›r›m bankalar›n› ifade etti¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. An›lan madde
metninde ayr›ca;
- Mevduat bankas›: Bu Kanuna göre kendi nam ve hesab›na mevduat kabul etmek ve kredi kulland›rmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluﬂlar ile yurt d›ﬂ›nda kurulu bu nitelikteki kuruluﬂlar›n Türkiye'deki ﬂubelerini,
- Kat›l›m bankas›: Bu Kanuna göre özel cari ve kat›lma hesaplar› yoluyla fon toplamak ve kredi
kulland›rmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluﬂlar ile yurt d›ﬂ›nda kurulu bu nitelikteki
kuruluﬂlar›n Türkiye'deki ﬂubelerini,
- Kalk›nma ve yat›r›m bankas›: Bu Kanuna göre mevduat veya kat›l›m fonu kabul etme d›ﬂ›nda;
kredi kulland›rmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve/veya özel kanunlarla kendilerine verilen
görevleri yerine getiren kuruluﬂlar ile yurt d›ﬂ›nda kurulu bu nitelikteki kuruluﬂlar›n Türkiye'deki
ﬂubelerini,
ifade etti¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.
50
1. Örtülü Sermaye
1.5.4. Finansal Kiralama ﬁirketleri ve Finansman ve Faktoring ﬁirketleri
ile ‹potek Finansman Kuruluﬂlar› Taraf›ndan Yap›lan Borçlanmalar
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (6/ç) bendinde özetle; 3226 say›l›
Finansal Kiralama Kanunu kapsam›nda faaliyet gösteren finansal kiralama
ﬂirketleri, 90 say›l› Ödünç Para Verme ‹ﬂleri Hakk›nda Kanun Hükmünde
Kararname kapsam›nda faaliyet gösteren finansman ve faktoring ﬂirketleri ile
ipotek finansman kuruluﬂlar›n›n bu faaliyetleriyle ilgili olarak ortak veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂi say›lan bankalardan yapt›klar› borçlanmalar›n örtülü sermaye
mahiyetinde olmad›¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.
An›lan düzenleme uyar›nca finansal kiralama ﬂirketleri, finansman ve faktoring
ﬂirketleri ile ipotek finansman kuruluﬂlar›n›n bu faaliyetleri ile ilgili olarak
sadece ortak ya da ortaklarla iliﬂkili kiﬂi say›lan bankalardan yapt›klar› borçlanmalar örtülü sermaye mahiyetinde olmay›p, buna karﬂ›l›k bankalar d›ﬂ›ndaki
ortak ya da ortaklarla iliﬂkili kiﬂi ya da kurumlardan yapm›ﬂ oldu¤u borçlanmalar›n hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecektir.
1.6. ÖRTÜLÜ SERMAYE MAH‹YET‹NDEK‹ BORÇLARA A‹T KUR
FARKLARININ DURUMU
Kurumlar›n 2005 ve daha önceki hesap dönemlerinde elde etmiﬂ olduklar›
kurum kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve esaslar›n
düzenlendi¤i 5422 say›l› Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 15. maddesinin (2)
numaral› bendinde örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin
kurum kazanc›n›n tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate
al›nmas› gerekti¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›. An›lan madde metninde sadece örtülü
sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin gider olarak kabul
edilmeyece¤i belirtildi¤inden örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan
kur farklar›n›n gider olarak indirilip indirilemeyece¤ine iliﬂkin olarak uygulamada bir k›s›m tart›ﬂmalar bulunmaktayd›.
Ancak 5520 say›l› K.V.K.'n›n 11. maddesinin (1) numaral› f›kras›n›n (b)
bendinde örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan kur farklar›n›n
kurum kazanc›n›n tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate
al›nmas› gerekti¤i belirtilmek suretiyle söz konusu tart›ﬂmalara son verilmiﬂtir.
Bu kapsamda olmak üzere vadesi 01.01.2006 tarihinden sonraya sarkan borçlanmalar için de geçerli olmak üzere, örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan kur farklar›, kurum kazanc›n›n tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider
olarak dikkate al›nacakt›r.
51
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
1.6.1.5422 Say›l› K.V.K.'n›n Uyguland›¤› Dönemde Ortaya Ç›kan
Uyuﬂmazl›klar ‹çin Yeni Dönemde Verilen Kararlar
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümlerinde de belirtildi¤i üzere 5520 say›l› Kurumlar
Vergisi Kanunu 21.06.2006 tarihli Resmi Gazete'de yay›mlanmak suretiyle
yürürlü¤e girmiﬂtir. Öte yandan, 5422 say›l› eski Kurumlar Vergisi Kanunu'nun
15. maddesinin (2) numaral› f›kras›nda yer alan, örtülü sermaye üzerinden ödenen ve hesaplanan faizler hükmü ile ilgili olarak, öteden beri süre gelmekte olan
kur farklar›n›n faiz say›l›p say›lmayaca¤› tart›ﬂmas›na iliﬂkin birçok ihtilaf hali
haz›rda yarg›da da sürmektedir. ‹ﬂte, bu ihtilaflar yarg›da sürmekte iken, yeni
Kurumlar Vergisi Kanunu'nun yürürlü¤e girmesi ile yukar›da bahsi geçen söz
konusu de¤iﬂiklikler, bu an›lan tart›ﬂmalar için bir referans olacak m›d›r? Daha
do¤rusu, söz konusu yeni düzenlemeler, yarg›da sürmekte olan söz konusu ihtilaflar›n çözümünde, örne¤in kur farklar›n›n da faiz say›lmas› gerekti¤i ﬂeklindeki iddialar›n kabulünde, referans olarak kullan›labilir mi? ‹ﬂte, 2002 y›l› hesap
dönemi ile ilgili olarak bu konuda yarg›da sürmekte olan bir dava, yeni
Kurumlar Vergisi Kanunu 21.06.2006 tarihinde Resmi Gazete'de
yay›mland›ktan 15 gün sonra verilen tashihi karar ile ayn› Daire'nin daha önceden mükellef lehine sonuçlanan karar›, bu sefer idarenin lehine
sonuçlanm›ﬂt›r.15
Olay: (A) A.ﬁ, 2002 y›l› ile ilgili olarak yap›lan vergi incelemesi neticesinde;
ﬂirket ortaklar›n›n ﬂirkete döviz cinsinden borç para vermesi sonucu ortaya ç›kan
kur farklar›n› gider yazmas› tenkit edilerek, cezal› vergi tarhiyat› ile
karﬂ›laﬂm›ﬂt›r. Söz konusu ﬂirket, cezal› tarhiyat›n yasal ve hukuka uygun
olmad›¤› iddias› ile ‹zmir Vergi Mahkemesi'nde dava açm›ﬂt›r. Dava, ‹zmir 4.
Vergi Mahkemesi'nde görülmüﬂ ve Mahkeme'nin 23.11.2004 tarih ve E.
2004/420, K. 2004/899 say›l› oy birli¤iyle verdi¤i Karar'da; "...Ödenen kur
fark›n›n faiz olarak de¤erlendirilmesi suretiyle kanunen kabul edilmeyen gider
olarak al›nmas›na hukuki olanak bulunmad›¤›ndan, dava konusu tarhiyatta yasal
isabet bulunmam›ﬂt›r." gerekçesiyle, ﬂirket lehine dava kabul edilerek, tarhiyat›n
terkinine karar verilmiﬂtir.
Vergi Dairesi, davan›n söz konusu ﬂirket lehine kabulü üzerine, an›lan Karar›n
bozulmas› amac›yla, Dan›ﬂtay'da karar›n temyizi yoluna gitmiﬂtir.
Dan›ﬂtay 3. Dairesi'nde görülen söz konusu temyiz talebi ile ilgili olarak, 3.
Daire'nin oy çoklu¤uyla verdi¤i E. 2005/628, K. 2005/2159 say›l› Karar›nda;
"Dayand›¤› hukuki ve kanuni nedenlerle gerekçesi yukar›da aç›klanan vergi
15 FAHRAN, Ferhat; Kur Farklar›n›n Faiz Say›l›p Say›lmayaca¤› Tart›ﬂmas›na, Yeni Kurumlar
Vergisi Yasas›’ndaki De¤iﬂikli¤in Etkisi ve Bir Dan›ﬂtay Karar›, Yaklaﬂ›m Dergisi, Aral›k 2006,
Say›:168, Sayfa:111.
52
1. Örtülü Sermaye
mahkemesi karar›, ayn› gerekçe ve nedenlerle dairemizce de uygun görülmüﬂ
olup, temyiz istemine iliﬂkin dilekçede ileri sürülen iddialar sözü geçen karar›n
bozulmas›n› sa¤layacak durumda bulunmad›¤›ndan, temyiz isteminin reddine ve
karar›n onanmas›na" karar vererek, dava yine ﬂirketin lehine sonuçlanm›ﬂt›r.
Dan›ﬂtay 3. Dairesi'nin, vergi dairesinin temyiz talebini reddederek, Vergi
Mahkemesi karar›n›, karar gerekçesindeki ayn› nedenlerle onayarak, davan›n
ﬂirket lehine sonuçland›rmas› üzerine, Vergi Dairesi, ‹.Y.U.K.'nun 54. maddesine istinaden, davan›n baﬂlang›c›ndan beri ileri sürdü¤ü nedenleri, yine ayn›
ﬂekilde tekrarlayarak ve yine bu nedenlere dayanarak karar düzeltmesi yoluna
gitmiﬂtir. Vergi Dairesi'nin karar düzeltme talebini inceleyen 3. Daire; Tetkik
Hakimi ve Savc›n›n muhalif görüﬂüne ra¤men, Vergi Dairesi'nin Karar düzeltme
talebini ‹.Y.U.K.'nun 54/1-c maddesine dayanarak kabul etmiﬂ ve esasa iliﬂkin
yapt›¤› inceleme sonucunda, bu sefer yine oy çoklu¤uyla verdi¤i 05.07.2006
tarih ve E. 2006/1186, K. 2006/1960 say›l› Karar›nda; temyiz isteminin kabulü
ile ‹zmir Vergi Mahkemesi'nin 23.11.2004 tarih ve E. 2004/420, K. 2004/899
say›l› Karar›'n›n bozulmas›na karar vermiﬂtir.16
Karar Gerekçesi ve Karar: Dan›ﬂtay 3. Daire'nin an›lan tashihi karar›n›n
gerekçesi tetkik edildi¤inde; söz konusu gerekçenin, yine bu dava ile ilgili 3.
Daire'nin daha önceden mükellef lehine oy çoklu¤u ile verdi¤i karara muhalif
olan görüﬂün tekrar› ile bu görüﬂü teyit etti¤i iddia edilen, yeni Kurumlar Vergisi
Kanunu'ndaki ilgili düzenleme oldu¤u anlaﬂ›lacakt›r. Söz konusu tashihi karar
gerekçesi özet olarak ﬂöyledir.
"...Örtülü sermaye, kurucular ve paydaﬂlar taraf›ndan oluﬂturulan ve kurumun
tescil ve ilan edilen sermayesi ve bu sermayenin paydaﬂlar yönünden yap›s›n›n
gizlenmesi sonucu yarat›lan gizli sermayedir. Bilindi¤i gibi nakdi sermaye
ulusal para cinsinden konulabilir. Bu yüzden Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 15.
maddesinin birinci f›kras›na ba¤l› (2) iﬂaretli bendinde; örtülü sermaye
üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin indirimi kabul edilmemiﬂtir.
Sermayenin yabanc› para cinsinden konulmas› mümkün olmad›¤›ndan,
Kanun'da faiz ifadesinin kullan›lmas› do¤ald›r. Örtülü sermaye, yasalar›n sermaye koymaya iliﬂkin düzenlemeleri dolan›larak oluﬂturuldu¤u ve
gizlendi¤inden, yasa yap›c›n›n bu düzenlemede kur farklar›n›n da kanunen
kabul edilmeyen indirimlerden ayr› oldu¤unu düzenlemesi gerekti¤i düﬂünülemez. Bu yüzden, yabanc› para cinsinden borçlanmas› örtülü sermaye niteli¤ini
taﬂ›yan bir kurumun, bu borçlanma nedeniyle borç verene vergilendirme d›ﬂ›nda
b›rakarak yapt›¤› aktar›mdan ibaret olan kur farklar›n›n; Vergi Usul Kanunu'nun
vergi yasalar›n›n uygulanmas›n› düzenleyen 3. maddesinin ikinci f›kras›
16 FAHRAN, Ferhat; agm,
53
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
uyar›nca, hükmün sözünün aç›k olmad›¤› durumlar için öngörülen; kural›n
konuluﬂundaki maksat, hükümlerin kanunun yap›s›ndaki yeri ve di¤er maddelerle olan ba¤lant›s› göz önünde tutularak nitelendirilmesi gerekmektedir.
Sermayenin getirisi kâr pay›d›r. Kâr pay› ise bunu sa¤layan kurumun
vergilendirilmiﬂ kazanc›ndan ayr›larak hesaplan›r. Kurumlar Vergisi
Kanunu'nun 15. maddesinin birinci f›kras›na ba¤l› (1) iﬂaretli bent, öz sermaye
üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin indirilmeyece¤ini; sermaye sahibine ancak kâr pay› da¤›t›labilece¤i ve öz sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin indirilmesi halinde, sermaye sahiplerine kurum bünyesinde
vergilendirilmeksizin aktar›m yap›lm›ﬂ olaca¤› ve bunun önlenmesi gerekti¤i
için düzenlenmiﬂtir. Ayn› f›kraya ba¤l› (2) iﬂaretli bentte yer alan örtülü sermaye
üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin indirilmeyece¤i yönündeki kural da
ayn› amaçla öngörülmüﬂtür. Gizlenmiﬂ sermaye niteli¤inde olan örtülü sermayenin, yabanc› para cinsinden borçlanmalarla oluﬂturulmas›nda, gizli sermaye oluﬂturulmas›nda, gizli sermaye oluﬂturanlar›n yabanc› para cinsinden alacaklar› için dönem sonunda yap›lan de¤erleme s›ras›nda hesaplanan kur farklar›n›n, kurum has›lat›ndan indirilmesi ile ayn› borçlanman›n ulusal para cinsinden yap›l›p, hesaplanan faizlerin indirilmesi aras›nda yarat›lan sonuç
bak›m›ndan hiçbir fark bulunmamaktad›r.
Nitekim, 21.06.2006 tarih ve 26205 say›l› Resmi Gazete'de yay›mlanan ve
5422 say›l› Kurumlar Vergisi Kanunu'nu yürürlükten kald›ran 5520 say›l›
Kurumlar Vergisi Kanunu'nun "Kabul Edilmeyen ‹ndirimler" baﬂl›kl› 11.
maddesinin (1) iﬂaretli f›kras›n›n (b) bendinde örtülü sermaye üzerinden
ödenen veya hesaplanan faiz, kur farklar› ve benzeri giderler kurum
kazanc›n›n tespitinde indirimi kabul edilmemiﬂtir."
Aç›klanan nedenlerle, temyiz isteminin kabulü ile ‹zmir 4. Vergi Mahkemesi'nin
23.11.2004 tarih ve E. 2004/420, K. 2004/899 say›l› Karar›'n›n bozulmas›na
05.07.2006 gününde oyçoklu¤u ile karar verilmiﬂtir."17
1.6.2. Örtülü Sermaye Uygulamas›nda Kur Fark› Gelirlerinin Durumu
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesi uyar›nca kurumlar›n ortak ya da ortakla
iliﬂkili kiﬂi veya kurumlardan kullanm›ﬂ olduklar› borçlar›n kurumun hesap
dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm› örtülü sermaye
kapsam›nda olup, an›lan Kanunun 11. maddesi uyar›nca örtülü sermaye
üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur farklar› ve benzeri giderler kurum
kazanc›n›n tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nmas›
gerekmektedir.
17 FAHRAN, Ferhat; agm,
54
1. Örtülü Sermaye
Kurumlar›n ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yabanc› para cinsinden
ald›klar› ve örtülü sermaye mahiyetinde olan borçlanmalarda YTL'nin de¤er
kazanmas› sonucu oluﬂacak kur fark› gelirlerinin durumu özellik arzetmektedir.
Konuya iliﬂkin olarak 1 seri numaral› Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i'nde örtülü
sermaye mahiyetindeki borçlanmalarda YTL'nin de¤er kazanmas› sonucu
oluﬂacak kur fark› gelirlerinin de söz konusu borcun örtülü yoldan konulan bir
sermaye olarak kabul edilmesinin bir sonucu olarak, vergiye tabi kurum
kazanc›n›n tespitinde gelir olarak dikkate al›nmas› söz konusu olmayaca¤› aç›k
olarak belirtilmiﬂtir.
Bu nedenle kurumlar vergisi mükellefleri taraf›ndan ortak ve/veya ortakla
iliﬂkili kiﬂilerden yap›lan örtülü sermaye mahiyetindeki borçlanmalar üzerinden
ortaya ç›kacak kur fark› gelirleri, kurum kazanc›n›n tespitinde vergilendirilecek
gelir olarak dikkate al›nmayacakt›r.
1.7. ÖRTÜLÜ SERMAYEN‹N TESP‹T‹ SONUCUNDA YAPILACAK
‹ﬁLEMLER VE KARﬁI KURUM DÜZELTMES‹
1.7.1. Karﬂ› Kurum Düzeltmesine ‹liﬂkin Genel Aç›klama
Kurumlar›n 2005 ve daha önceki hesap dönemlerinde elde ettikleri kurum
kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine iliﬂkin usul ve esaslar›n düzenlendi¤i 5422 say›l› K.V.K.'n›n örtülü sermaye müessesesini düzenleyen 15 ve 16.
maddelerinde örtülü sermaye üzerinden ödenen faizlerin gider olarak dikkate
al›nmamas› için hazine kayb›n›n mevcut olmas› gerekti¤ine iliﬂkin olarak herhangi bir düzenleme bulunmamaktayd›. Bununla birlikte örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin olarak yarg› organlar›na intikal eden birçok uyuﬂmazl›kta
mükellefler taraf›ndan yap›lan iﬂlemlerde Hazine zarar›n›n bulunmad›¤›, bu
nedenle yap›lan cezal› tarhiyatlar›n kald›r›lmas› talep edilmiﬂtir. Buna karﬂ›l›k
2006 ve izleyen y›llara ait kurum kazançlar›n›n tespiti ve vergilendirilmesine
iliﬂkin usul ve esaslar›n düzenlendi¤i 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7)
numaral› f›kras›nda söz konusu tart›ﬂmalar› önlemek amac›yla karﬂ› kurum
düzeltmesine iliﬂkin hükümler getirilmiﬂtir.
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras›nda özetle; örtülü sermaye üzerinden kur fark› hariç, faiz ve benzeri ödemeler veya hesaplanan tutarlar›n Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlar›n›n uygulamas›nda, gerek borç alan
gerekse borç veren nezdinde, örtülü sermaye ﬂartlar›n›n gerçekleﬂti¤i hesap
döneminin son günü itibar›yla da¤›t›lm›ﬂ kâr pay› veya dar mükellefler için ana
merkeze aktar›lan tutar say›laca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Ayr›ca ayn› f›krada,
daha önce yap›lan vergilendirme iﬂlemlerinin, tam mükellef kurumlar nezdinde
yap›lacak düzeltmede örtülü sermayeye iliﬂkin kur farklar›n› da kapsayacak
ﬂekilde, taraf olan mükellefler nezdinde buna göre düzeltilece¤i ve bu düzelt55
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
menin yap›lmas› için örtülü sermaye kullanan kurum ad›na tarh edilen vergilerin
kesinleﬂmiﬂ ve ödenmiﬂ olmas›n›n ﬂart oldu¤u belirtilmiﬂtir.
Karﬂ› kurum düzeltmesine iliﬂkin olarak örtülü sermaye müessesesinin düzenlendi¤i 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin gerekçesinde aﬂa¤›daki aç›klamalar yap›lm›ﬂt›r;
"Maddenin yedinci f›kras›nda ise, örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizlerin Gelir veya Kurumlar Vergisi Kanunlar›n›n uygulamas›nda,
gerek borç alan gerekse borç veren nezdinde, örtülü sermaye ﬂartlar›n›n gerçekleﬂti¤i hesap döneminin son günü itibar›yla da¤›t›lm›ﬂ kâr pay› veya dar
mükellefler için ana merkeze aktar›lan tutar say›laca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.
Bu ﬂekilde da¤›t›lm›ﬂ kar pay›n›n net kâr pay› tutar› olarak kabul edilmesi ve
brüte tamamlanmas› sonucu bulunan tutar üzerinden ortaklar›n hukuki niteli¤ine
göre belirlenen oranlarda vergi kesintisi yap›lacakt›r.
Böylece, bir kurumda örtülü sermaye ﬂartlar›n› taﬂ›mas› sebebiyle indirimi reddedilen borçlar için nakden veya hesaben ödenen faizlerin, mükerrer vergilemeyi önlemek amac›yla elde eden yönünden kâr pay› olarak yeniden tasnif
edilmesi ve buna göre gerekli düzeltmelerin yap›lmas› amaçlanm›ﬂt›r. Ancak
düzeltme iﬂlemi, sadece taraf olan mükellefler nezdinde yap›lacak olup bu
mükelleflerin ortaklar›na iliﬂkin daha alt kademelerde düzeltme yap›lmas› söz
konusu olmayacakt›r."
Öte yandan mezkur Kanunun transfer fiyatland›rmas› yoluyla örtülü kazanç
da¤›t›m› müessesesinin düzenlendi¤i 13. maddesinde de karﬂ› kurum düzeltmesine iliﬂkin usul ve esaslar düzenlenmiﬂ olup, an›lan maddenin gerekçesinde ise
ﬂu aç›klamalara yer verilmiﬂtir;
"Maddenin dokuzuncu f›kras›nda yap›lan düzenleme ile "tamamen veya k›smen
transfer fiyatland›rmas› yoluyla örtülü olarak da¤›t›lan kazanç, gelir ve kurumlar vergisi kanunlar›n›n uygulamas›nda, bu maddedeki ﬂartlar›n gerçekleﬂti¤i
hesap döneminin son günü itibar›yla da¤›t›lm›ﬂ kâr pay› veya dar mükellefler
için ana merkeze aktar›lan tutar say›lacakt›r". Bu hükmün getirilmesindeki temel
amaç, transfer fiyatland›rmas› nedeniyle örtülü kazanç da¤›t›m› yapan mükellef
nezdinde bir eleﬂtiri getirildi¤i zaman, örtülü kazanç da¤›t›lan mükellef
nezdinde de bir düzeltmenin yap›lmas›n› sa¤lamakt›r. Örtülü olarak da¤›t›lan
kazanc›n kâr pay› say›lmas› ile mükellefler bu kâr pay›na iliﬂkin olarak istisna
hükümlerinden yararlanaca¤›ndan, "karﬂ› taraf düzeltmesi" bu ﬂekilde, iﬂleme
taraf olanlar aras›nda gerçekleﬂmiﬂ olacakt›r. Böylece, ayn› iﬂlem üzerinden
mükerrer vergilemenin önüne de geçilmektedir. Bu ﬂekilde da¤›t›lm›ﬂ kâr
pay›n›n net kâr pay› tutar› olarak kabul edilmesi ve brüte tamamlanmas› sonucu
bulunan tutar üzerinden ortaklar›n hukuki niteli¤ine göre belirlenen oranlarda
vergi kesintisi yap›lacakt›r."
56
1. Örtülü Sermaye
Dikkat edilece¤i üzere örtülü sermaye müessesesi ile transfer fiyatland›rmas›
yoluyla örtülü kazanç da¤›t›m› müessesesini düzenleyen maddelerin
gerekçelerinde karﬂ› kurum düzeltmesi uygulamas›na iliﬂkin olarak farkl› aç›klamalar yer almaktad›r. Buna göre örtülü sermayenin tespiti sonucunda yap›lacak
karﬂ› kurum düzeltmesi için herhangi bir ﬂart aranmam›ﬂ iken transfer
fiyatland›rmas› yoluyla örtülü kazanç da¤›t›m›n›n tespiti sonucunda yap›lacak
karﬂ› kurum düzeltmesi için gelirin istisna olmas› gerekti¤i belirtilmiﬂtir. Ancak,
kar pay›n› elde edenlerin hukuki kiﬂili¤i ve mükellefiyet durumuna ba¤l› olarak
istisnadan yararlan›lamayaca¤› veya kar pay›n›n yar›s› tutar›nda istisnadan faydalan›laca¤› durumlar ortaya ç›kabilecektir. Bu halde karﬂ› kurum düzeltmesinin
yap›lamayaca¤›n› düﬂünmek mümkün de¤ildir. Karﬂ› kurum düzeltmesini yapmak için mutlaka kanunda düzenlenmiﬂ bir istisnai hüküm aramak mükellefler
itibariyle eﬂitsizli¤e yol açabilecektir. Kanaatimizce elde edilen kar pay› için
kanunda düzenlenmiﬂ bir istisnai hüküm bulunmasa bile karﬂ› kurum
düzeltmesinin yap›labilmesi gerekmektedir.18
Karﬂ› kurum düzeltmesine iliﬂkin olarak 5520 say›l› Kanunun 12. maddesinin
(7) numaral› f›kras›nda yap›lan düzenlemenin iki ayr› boyutu bulunmaktad›r.
Bunlardan birincisi örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan tutarlar›n
kar pay› ya da ana merkeze aktar›lan tutar say›larak vergi kesintisine konu
edilmesidir. ‹kinci boyut ise borç veren kurum nezdinde yap›lacak düzeltme
iﬂlemleridir. Bu konular çal›ﬂmam›z›n bu bölümünde mükellefiyet türleri
itibariyle ayr›nt›l› olarak aç›klanacakt›r.19
1.7.2. Kar Da¤›t›m Stopaj›
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras›nda, örtülü sermaye
üzerinden kur fark› hariç, ödenen veya hesaplanan faiz veya benzeri ödemeler
veya hesaplanan tutarlar›n kar pay› veya ana merkeze aktar›lan tutar say›laca¤›
belirtilmiﬂtir. Bu durumda örtülü sermaye mahiyetindeki borçlara iliﬂkin ödenen
veya hesaplanan kur farlar› üzerinden herhangi bir kar da¤›t›m stopaj›n›n
yap›lmas› söz konusu de¤ildir. Buna karﬂ›l›k örtülü sermaye mahiyetindeki
borçlanmalar üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz ve benzeri ödemeler kar
pay› veya ana merkeze aktar›lan tutar say›lacak ve bu ﬂekilde da¤›t›lm›ﬂ kâr
pay›n›n net kâr pay› tutar› olarak kabul edilmesi ve brüte tamamlanmas› sonucu
bulunan tutar üzerinden, G.V.K.'n›n 94. maddesinin 6/b bendi uyar›nca ortaklar›n hukuki niteli¤ine göre belirlenen oranlarda vergi kesintisi yap›lmas› gerek18 KARTALO⁄LU, Emre; Örtülü Sermayenin Tespiti Sonucunda Yap›lacak ‹ﬂlemler Ve Karﬂ›
Kurum Düzeltmesi, Vergi Sorunlar› Dergisi, Ekim 2006, Sayfa:82.
19 KARTALO⁄LU, Emre; Örtülü Sermayenin Tespiti Sonucunda Yap›lacak ‹ﬂlemler Ve Karﬂ›
Kurum Düzeltmesi, Vergi Sorunlar› Dergisi, Ekim 2006, Sayfa:82
57
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
mektedir.20 Ancak, borç alan ve borç veren kurumun hukuki nitelikleri, vergi
kesintisinin yap›lmas›nda farkl› durumlar ortaya ç›karabilecek olup söz konusu
kar pay›n› elde edenlerin mükellefiyet türü ve hukuki niteliklerine ba¤l› olarak
kar da¤›t›m›na ba¤l› tevkifat uygulamas› çal›ﬂmam›z›n izleyen bölümlerinde
ayr›nt›l› olarak aç›klanacakt›r.
Öte yandan kurumlarca birden fazla ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yap›lan
ve öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan tutardaki borçlanmalar ile ilgili olarak ödenen
faizlerin reddedilmesi nedeniyle her borç veren yönünden kar pay› olarak kabul
edilecek tutar, reddedilen faiz tutar›na, borç verenlerin verdikleri borçlar›n
toplam borca oran› dikkate al›nmak suretiyle belirlenecektir.
Örne¤in;
- Ortak (A)'n›n borç verdi¤i tutar 1.000,
- Ortak (B)'nin borç verdi¤i tutar 2.000,
- Ortak (C) Bankas›n›n borç verdi¤i tutar ise 4.000 ve
iﬂletme öz sermayesinin 1.500 birim oldu¤u varsay›m› ile, toplam borcun 4.500
birimi aﬂan k›sm› örtülü sermaye say›lacak; bu hesaplamada ortak (C)'nin banka
olmas› nedeniyle verdi¤i borç tutar›n›n % 50'si olan (4.000/2=) 2.000 birim
dikkate al›nacakt›r.
Buna göre örtülü sermaye say›lacak olan tutar [(1.000+2.000+2.000) - (3 x 150) =]
500 birim olup, bu tutar›n her bir ortak itibariyle da¤›l›m› aﬂa¤›daki gibi olacakt›r;
{Ortaklara isabet eden örtülü sermaye tutar› = (Orta¤›n borç verdi¤i tutar/Örtülü
sermayenin hesab›nda dikkate al›nacak toplam borç tutar›) x Örtülü sermaye
tutar›}
20 Bilindi¤i üzere G.V.K.’n›n 94. maddesinin 6/b bendinde özetle; tam mükellef kurum
kazançlar›n›n mezkur Kanunun 75. maddesinin (1), (2) ve (3) numaral› bentlerinde yer alan
ﬂekillerde da¤›t›lan k›sm› üzerinden, dar mükellef kurum kazançlar›n›n ise ana merkeze aktar›lan
k›sm› üzerinden vergi tevkifat› yap›laca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Öte yandan 5520 say›l›
K.V.K.’n›n 15. maddesinde tam mükellef kurumlar taraf›ndan elde edilen kazançlar üzerinden
01.01.2006 tarihinden itibaren tevkifat yap›lacak durumlar, 30. maddesinde ise dar mükellef
kurum kazançlar› üzerinden belirtilen tarihten sonra tevkifat yap›lacak durumlar hüküm alt›na
al›nm›ﬂt›r. Buna karﬂ›l›k 5520 say›l› Kanunun 15 ve 30. maddelerinde kurum kazançlar›n›n
da¤›t›lan veya ana merkeze aktar›lan k›sm› üzerinden tevkifat yap›laca¤›na iliﬂkin olarak herhangi bir düzenleme bulunmamaktad›r. Do¤al olarak halihaz›rda G.V.K.’n›n 94. maddesi ile 5520
say›l› Kanunun 15 ve 30. maddeleri yürürlükte olmakla birlikte 5520 say›l› Kanunun Geçici 1.
maddesinin (1) numaral› f›kras›nda, an›lan Kanuna göre tevkifata tabi tutulan kazançlar üzerinden
G.V.K.’n›n 94. maddesi uyar›nca ayr›ca tevkifat yap›lmayaca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Buna
ba¤l› olarak tam mükellef kurumlar taraf›ndan mezkur Kanunun 75. maddesinin (1), (2) ve (3)
numaral› bentlerinde yer alanlara da¤›t›lan kar paylar› ile dar mükellef kurumlar taraf›ndan ana
merkeze aktar›lan kazançlar üzerinden G.V.K.’n›n 94. maddesinin 6/b bendi uyar›nca tevkifat
yap›lmas› gerekecektir. Ancak 5520 say›l› Kanunun 15. maddesinin (2) numaral› f›kras›nda yer
alan özel düzenleme uyar›nca, 01.01.2006 tarihinden itibaren vergiden muaf kurumlara da¤›t›lan
kar paylar› üzerinden an›lan madde kapsam›nda tevkifat yap›lmas› gerekmektedir.
58
1. Örtülü Sermaye
- Ortak (A) için {(1.000/5.000) x 500= } 100,
- Ortak (B) için {(2.000/5.000) x 500= } 200,
- Ortak (C) için {(2.000/5.000) x 500= } 200,
birime isabet eden tutarlar, ortaklara isabet eden örtülü sermaye k›sm› olarak
dikkate al›nacakt›r. Do¤al olarak söz konusu bu tutarlara isabet eden faiz ve benzeri giderler, bu ortaklar taraf›ndan elde edilmiﬂ varsay›lan kar pay› olarak
de¤erlendirilmek suretiyle düzeltme iﬂlemine tabi tutulacakt›r.
1.7.2.1. Borç Alan (Örtülü Sermaye Kullanan) Tam Mükellef Kurum ‹se
Kar Da¤›t›m Stopaj›
Borç alan dolay›s›yla örtülü sermaye kullanan kurumun tam mükellef kurum
olmas› durumunda borç veren kurumun hukuki niteli¤i ve mükellefiyet durumuna göre aﬂa¤›da aç›kland›¤› ﬂekilde iﬂlem yap›lmas› gerekmektedir.
1.7.2.1.1. Borç Veren Tam Mükellef Kurum ‹se Kar Da¤›t›m Stopaj›
Tam mükellef kurumlardan yap›lan ve örtülü sermaye mahiyetinde olan
borçlanmalara iliﬂkin olarak ödenen veya hesaplanan faiz veya benzeri tutarlar
için herhangi bir vergi kesintisi yap›lmas› mümkün de¤ildir. Çünkü, G.V.K.'n›n
94. maddesinin 6/b bendinde tam mükellef kurumlara da¤›t›lan kar paylar› için
vergi kesintisi yap›laca¤› yönünde herhangi bir düzenleme yap›lmam›ﬂt›r. Bu
durumda tam mükellef kurumlar›n an›lan kapsamda de¤erlendirilecek kar paylar› için vergi kesintisi yap›lmas› mümkün de¤ildir. Buna ba¤l› olarak borç
verenin tam mükellef kurum olmas› durumunda, söz konusu borcun örtülü sermaye mahiyetinde olmas› durumunda dahi, 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› bendine göre kar pay› say›lan faiz ve benzeri ödemeler
üzerinden vergi kesintisi yap›lmayacakt›r.
1.7.2.1.2. Borç Veren Tam Mükellef Gerçek Kiﬂi, Gelir veya Kurumlar
Vergisi Mükellefi Olmayanlar veya Bu Vergiden Muaf Olanlar ‹se Kar
Da¤›t›m Stopaj›
Kar da¤›t›m›na ba¤l› gelir vergisi tevkifat›na iliﬂkin usul ve esaslar›n düzenlendi¤i G.V.K.'n›n 94. maddesinin 6/b-i bendinde; tam mükellef kurumlar
taraf›ndan; tam mükellef gerçek kiﬂilere, gelir ve kurumlar vergisi mükellefi
olmayanlara ve bu vergilerden muaf olanlara da¤›t›lan kar paylar› üzerinden
vergi kesintisi yap›laca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.21 Bu durumda, örtülü sermaye mahiyetindeki borcu verenin tam mükellef gerçek kiﬂi, gelir ve kurumlar
vergisi mükellefi olmayanlar veya bu vergiden muaf olanlar olmas› durumunda,
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› bendine göre kar pay›
21 23/07/2006 tarih ve 26237 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanan 2006/10731 say›l› B.K.K. ile
tevkifat oran› 23/07/2006 tarihinden itibaren %15 olarak belirlenmiﬂtir.
59
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
say›lan faiz ve benzeri ödemeler üzerinden % 15 oran›nda vergi kesintisi
yap›lmas› gerekecektir.
An›lan uygulama kapsam›nda vergi kesintisi, örtülü sermaye ﬂartlar›n›n gerçekleﬂti¤i hesap döneminin son günü itibar›yla kâr pay›n›n net kâr pay› tutar› olarak
kabul edilmesi ve brüte tamamlanmas› sonucu bulunan tutar üzerinden
yap›lacak ve izleyen ay›n 20. günü akﬂam›na kadar verilecek muhtasar beyanname ile beyan edilecektir.
1.7.2.1.3. Borç Veren Dar Mükellef Gerçek Kiﬂi, Türkiye'de ‹ﬂyeri veya
Daimi Temsilcisi Olmayan Dar Mükellef Kurum ‹se Kar Da¤›t›m Stopaj›
G.V.K.'n›n 94. maddesinin 6/b-ii bendinde, tam mükellef kurumlar taraf›ndan;
dar mükellef gerçek kiﬂilere, Türkiye'de iﬂyeri veya daimi temsilcisi olmayan
dar mükellef kurumlara da¤›t›lan kar paylar› üzerinden vergi kesintisi yap›laca¤›
hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Bu durumda örtülü sermaye mahiyetinde olan borcu
verenin dar mükellef gerçek kiﬂi veya Türkiye'de iﬂyeri veya daimi temsilcisi
olmayan dar mükellef kurum olmas› durumunda, 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12.
maddesinin (7) numaral› bendine göre kar pay› say›lan faiz ve benzeri ödemeler üzerinden % 15 oran›nda vergi kesintisi yap›lmas› gerekecektir.
Vergi kesintisi, örtülü sermaye ﬂartlar›n›n gerçekleﬂti¤i hesap döneminin son
günü itibar›yla kâr pay›n›n net kâr pay› tutar› olarak kabul edilmesi ve brüte
tamamlanmas› sonucu bulunan tutar üzerinden yap›lacak ve izleyen ay›n 20.
günü akﬂam›na kadar verilecek muhtasar beyanname ile beyan edilecektir.
1.7.2.1.4. Borç Veren Türkiye'de ‹ﬂyeri veya Daimi Temsilcisi Bulunan
Dar Mükellef Kurum ‹se Kar Da¤›t›m Stopaj›
Tam mükellef kurumlar›n Türkiye'de iﬂyeri veya daimi temsilcisi bulunan
dolay›s›yla Türkiye'de ticari kazanç elde eden dar mükellef kurumlardan
yapt›klar› ve örtülü sermaye say›lan borçlanmalar için ödenen veya hesaplanan
faiz veya benzeri tutarlar için herhangi bir vergi kesintisi yap›lmas› mümkün
de¤ildir.22 Ayn› ﬂekilde G.V.K.'n›n 94. maddesinin 6/b bendinde Türkiye'de
iﬂyeri veya daimi temsilcisi bulunan dar mükellef kurumlara da¤›t›lan kar paylar› için vergi kesintisi yap›laca¤› yönünde herhangi bir düzenleme
yap›lmam›ﬂt›r. Bu durumda Türkiye'de iﬂ yeri veya daimi temsilcisi bulunan dar
mükellef kurumlar›n elde ettikleri kar paylar› için vergi kesintisi yap›lmas›
mümkün de¤ildir.
22 5520 say›l› K.V.K.’n›n 3. maddesinin (3/a) bendi uyar›nca Vergi Usul Kanunu hükümlerine
uygun Türkiye’de iﬂ yeri olan veya daimi temsilcisi bulunduran yabanc› kurumlar taraf›ndan bu
yerlerde veya bu temsilciler vas›tas›yla yap›lan iﬂlerden elde edilen kazançlar ticari kazanç olarak
de¤erlendirilecektir. Ancak bu ﬂartlar› taﬂ›salar bile kurumlar›n ihraç edilmek üzere Türkiye'de
sat›n ald›klar› mallar› Türkiye'de satmaks›z›n yabanc› ülkelere göndermelerinden do¤an
kazançlar, Türkiye'de elde edilmiﬂ say›lmaz.
60
1. Örtülü Sermaye
Bu kapsamda olmak üzere örtülü sermaye mahiyetindeki borcu verenin
Türkiye'de iﬂ yeri veya daimi temsilcisi bulunan dar mükellef kurum olmas›
durumunda, 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› bendine göre
kar pay› say›lan faiz ve benzeri ödemeler üzerinden vergi kesintisi yap›lmayacakt›r.
1.7.2.2. Borç Alan (Örtülü Sermaye Kullanan) Dar Mükellef Kurum ‹se
Kar Da¤›t›m Stopaj›
5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras›nda, örtülü sermaye mahiyetindeki borçlanmalar üzerinden kur fark› hariç, faiz ve benzeri
ödemeler veya hesaplanan tutarlar›n, Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlar›n›n
uygulanmas›nda, gerek borç alan gerekse borç veren nezdinde, örtülü sermaye
ﬂartlar›n›n gerçekleﬂti¤i hesap döneminin son günü itibar›yla dar mükellefler
için ana merkeze aktar›lan tutar say›laca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r.
Dolay›s›yla örtülü sermayeyi kullanan›n dar mükellef kurum olmas› durumunda
ödenen veya hesaplanan faiz ve benzeri tutarlar ana merkeze aktar›lan tutar
say›lacak ve bu ﬂekilde ana merkeze aktar›ld›¤› varsay›lan tutar üzerinden
G.V.K.'n›n 94/6-b-iii bendi uyar›nca vergi kesintisi yap›lmas› gerekmektedir.
Bu durumda borç alan›n dar mükellef kurum olmas› durumunda borç verenin
hukuki niteli¤ine bak›lmaks›z›n vergi kesintisinin yap›lmas› gerekmektedir.
Çünkü bu tutarlar kar pay› olarak de¤il, ana merkeze aktar›lan tutar olarak kabul
edilmiﬂtir. Öte yandan örtülü sermaye mahiyetindeki borçlara iliﬂkin kur farklar›
ana merkeze aktar›lan tutar olarak kabul edilmedi¤inden söz konusu bu kur farklar› üzerinden herhangi bir vergi kesintisi yap›lmas› söz konusu de¤ildir.
1.7.3. Örtülü Sermaye Uygulamas›nda Karﬂ› Kurum Düzeltmesi
Kurumlar vergisi mükelleflerinin 2006 ve izleyen y›llarda ortak ya da ortakla
iliﬂkili kiﬂilerden yapm›ﬂ olduklar› örtülü sermaye mahiyetindeki borçlanma
iﬂlemlerine iliﬂkin olarak 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde 5422 say›l›
K.V.K.'nda bulunmayan yeni bir müessese düzenlenmiﬂtir. Karﬂ› kurum
düzeltmesi olarak adland›r›lan yeni müessese 5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12.
maddesinin (7) numaral› f›kras›nda düzenlenmiﬂ olup, an›lan f›krada daha önce
yap›lan vergilendirme iﬂlemlerinin, tam mükellef kurumlar nezdinde
yap›lacak düzeltmede örtülü sermayeye iliﬂkin kur farklar›n› da kapsayacak ﬂekilde, taraf olan mükellefler nezdinde düzeltilece¤i hüküm alt›na
al›nm›ﬂt›r.
Yap›lan kanuni düzenlemeden örtülü sermayeye iliﬂkin olarak ödenen veya
hesaplanan kur farklar›n›n sadece tam mükellef kurumlardan yap›lan
borçlanmalarda düzeltme konusu yap›laca¤› anlaﬂ›lmaktad›r. Borç al›nan
61
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
kurumun tam mükellef kurumlar d›ﬂ›nda baﬂka bir kurum olmas› durumunda kur
fark›na iliﬂkin olarak herhangi bir düzeltme yap›lmas› mümkün de¤ildir.
Dolay›s›yla borcu veren, tam mükellef gerçek kiﬂi, dar mükellef kurum veya dar
mükellef gerçek kiﬂi ise kur farklar›na iliﬂkin herhangi bir düzeltmenin
yap›lmas› mümkün de¤ildir.
Kullan›lan borç nedeniyle, geçici vergi dönemi içinde örtülü sermaye ﬂartlar›n›n
gerçekleﬂmesi halinde, o dönemde daha önce borç alan kurum taraf›ndan giderleﬂtirilen faiz, kur fark› ve benzeri giderler, bu iﬂlemin yap›ld›¤› geçici vergi
döneminde hesaben gerekli düzeltmeye tabi tutulabilecektir. Borç veren kurum
taraf›ndan da ayn› dönem içinde düzeltme yap›labilmesi mümkündür.
Düzeltmenin, gider yaz›lan geçici vergi döneminden sonra yap›lmas› halinde,
borç alan kurum taraf›ndan düzeltme beyannamesi ile tahakkuk eden vergilerin
kesinleﬂmiﬂ ve ödenmiﬂ olmas› ﬂart›yla, borç veren kurum taraf›ndan da (bir
sonraki geçici vergi döneminde) düzeltme yap›labilecektir.
Hesap dönemi kapand›ktan sonra örtülü sermaye kullanan kurumun yapaca¤›
düzeltme talebi, vergi dairesince Vergi Usul Kanunu uyar›nca de¤erlendirilip
sonuçland›r›lacakt›r. Bu düzeltme sonucu tarh edilen vergilerin kesinleﬂmiﬂ ve
ödenmiﬂ olmas› halinde, karﬂ› taraf›n da gerekli düzeltme iﬂlemini kendili¤inden
yapmas› mümkün olacakt›r.
Verginin kesinleﬂmesi; dava açma süresi içinde dava aç›lmamas›, yarg› mercilerince nihai karar›n verilmiﬂ olmas› veya uzlaﬂman›n vaki olmas› gibi haller
nedeniyle, verginin kesinleﬂmesi ve itiraz edilmeyecek duruma gelmesidir.
Örtülü sermaye kapsam›ndaki finansman› kulland›ran kurum nezdinde
yap›lacak düzeltmede dikkate al›nacak tutar, kesinleﬂen ve ödenen tutar olacakt›r. Örtülü sermaye kapsam›nda borç kullanan kurumun, zamanaﬂ›m› süresi
içinde düzeltme talebinde bulunmuﬂ olmas› halinde, düzeltme sonucu tarh
edilen verginin kesinleﬂip ödenmesi ﬂart›yla karﬂ› tarafta da süreye
bak›lmaks›z›n gerekli düzeltme iﬂlemi yap›lacakt›r.
Ayr›ca mükellefler, örtülü sermaye uygulamas› nedeniyle kulland›klar›
borçlar›n örtülü sermayeye isabet eden tutar›na iliﬂkin faizleri
giderleﬂtirmemeleri ve tahakkuk eden bu faiz tutarlar›n› ödememeleri halinde,
tahakkuk eden ancak ödenmemiﬂ olan bu tutarlar›n henüz da¤›t›lm›ﬂ bir kâr pay›
olarak de¤erlendirilmesi mümkün olamayaca¤›ndan, kâr pay› stopaj›na tabi
tutulmas› da söz konusu olmayacakt›r. Bununla birlikte örtülü sermaye
mahiyetindeki borçlara iliﬂkin faiz tutarlar›n›n ödenmesi halinde ise kâr pay›n›n
da¤›t›ld›¤› kabul edilecek ve buna ba¤l› olarak kar da¤›t›m›na ba¤l› stopaja tabi
tutulacakt›r.
62
1. Örtülü Sermaye
1.7.3.1. Borç Alan (Örtülü Sermaye Kullanan) Tam Mükellef Kurum ‹se
Karﬂ› Kurum Düzeltmesi
Borç alan dolay›s›yla örtülü sermaye kullanan kurumun tam mükellef kurum
olmas› durumunda borç veren kurumun hukuki niteli¤ine ve mükellefiyet türüne
göre yap›lmas› gereken düzeltme iﬂlemleri her bir mükellef türü itibariyle
aﬂa¤›da aç›kland›¤› ﬂekilde olacakt›r.
1.7.3.1.1. Borç Veren Tam Mükellef Kurum ‹se Karﬂ› Kurum Düzeltmesi
Ortak ya da ortakla iliﬂkili say›lan kuruma borç verenin dolay›s›yla örtülü sermaye kulland›ran›n tam mükellef kurum olmas› durumunda, vermiﬂ oldu¤u
borca iliﬂkin olarak daha önce bu kurum taraf›ndan gelir yaz›lan kur farklar›, faizler ve benzeri tutarlar için gelir reddi yap›lmas› gerekmektedir.
Asl›nda 5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras›na göre
kur fark› d›ﬂ›ndaki ödemeler kar pay› say›ld›¤› için bu tutarlar borç veren kurum
aç›s›ndan mezkur Kanunun 5. maddesinin (1/a-1) numaral› bendi uyar›nca
iﬂtirak kazançlar› istisnas› kapsam›na girmektedir. Ancak, yukar›da aç›kland›¤›
üzere, kanaatimizce, karﬂ› kurum düzeltmesinde gelir reddi yap›l›rken herhangi
bir istisnai hüküm aramaya gerek bulunmamaktad›r. Kar pay› say›lan tutarlar
iﬂtirak kazanc› istisnas› olmasayd› bile borç veren tam mükellef kurum nezdinde
gelir reddi yapmak gerekecekti.
1.7.3.1.2. Borç Veren Tam Mükellef Gerçek Kiﬂi ‹se Karﬂ› Kurum Düzeltmesi
Tam mükellef kurumlar, tam mükellef gerçek kiﬂilerden borçlanm›ﬂlar ise örtülü
sermayenin tespiti sonucunda borcu kulland›ran tam mükellef gerçek kiﬂi
nezdinde kur farklar› yönünden herhangi bir düzeltme yap›lmayacakt›r. Çünkü,
yukar›da aç›kland›¤› üzere, yap›lan kanuni düzenleme ile örtülü sermayeye
iliﬂkin olarak ödenen veya hesaplanan kur farklar›n›n sadece tam mükellef
kurumlardan yap›lan borçlanmalarda düzeltme konusu yap›lmas›na imkan
sa¤lanm›ﬂt›r.
Borç veren tam mükellefiyeti haiz gerçek kiﬂiler nezdinde daha önce gelir
yaz›lan faiz ve benzeri di¤er ödemelerin düzeltmeye tabi tutulmas› gerekmektedir. Baﬂka bir deyiﬂle borç veren gerçek kiﬂiler nezdinde gelir reddi yap›lmas›
gerekmektedir. Bu tutarlar kar pay› say›ld›¤› için normal ﬂartlarda G.V.K.'n›n
22. maddesinin (2) numaral› f›kras›nda düzenlenen istisnadan faydalan›lmakta
ve kar pay›n›n yar›s› gelir vergisinden istisna olmaktad›r. Ancak, yukar›da belirtildi¤i üzere, kanaatimizce, gelir reddi yap›labilmesi için herhangi bir istisna
düzenlemesine ihtiyaç bulunmamaktad›r. Bu nedenle tam mükellef gerçek
kiﬂiler nezdinde yap›lacak düzeltmede faiz ve benzeri tutarlar›n tamam› için
gelir reddi yap›lmas› gerekmektedir.
63
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Örtülü sermaye mahiyetindeki borcu veren gerçek kiﬂilerce elde edilen faiz ve
benzeri gelirler aç›s›ndan düzeltme iﬂleminin yap›l›p yap›lmayaca¤› ile ilgili
olarak madde metninde yer alan ifade zaaf› nedeniyle uygulamada bir k›s›m ihtilaflar›n ortaya ç›kmas› muhtemeldir. 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7)
numaral› f›kras›nda; daha önce yap›lan vergilendirme iﬂlemlerinin taraf olan
mükellefler nezdinde buna göre düzeltilece¤i belirtilmiﬂ olup, ayr›ca tam
mükellef kurumlar nezdinde kur farklar›n› da kapsayacak ﬂekilde düzeltme
iﬂleminin yap›laca¤› hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. An›lan düzenlemede tam mükellef
kurumlar ile ilgili olarak yer alan ibarelerin söz konusu düzeltme iﬂleminin
sadece tam mükellef kurumlar nezdinde yap›laca¤› anlam›na gelmemekle birlikte sadece tam mükellef kurumlar aç›s›ndan kar pay› say›lmayan kur farklar›n›n
düzeltme iﬂlemine konu edilebilece¤ini ifade etmektedir.
1.7.3.1.3. Borç Veren Dar Mükellef Gerçek Kiﬂi veya Türkiye'de ‹ﬂyeri
veya Daimi Temsilcisi Olmayan Dar Mükellef Kurum ‹se Karﬂ› Kurum
Düzeltmesi
Dar mükellef gerçek kiﬂi veya Türkiye'de iﬂyeri veya daimi temsilcisi olmayan
dar mükellef kurumlardan yap›lan borçlanmalarda örtülü sermayenin tespiti
sonucunda, yukar›da yap›lan aç›klamalar do¤rultusunda, an›lan mükellefler
nezdinde kur fark› d›ﬂ›ndaki ödemeler için gelir reddi yap›lmas› gerekmektedir.
Buna karﬂ›l›k örtülü sermaye mahiyetindeki borçlanmalara iliﬂkin olarak ortaya
ç›kan kur farklar› için ise herhangi bir düzeltme iﬂleminin yap›lmas› mümkün
de¤ildir
1.7.3.1.4. Borç Veren Türkiye'de ‹ﬂyeri veya Daimi Temsilcisi Bulunan
Dar Mükellef Kurum ‹se Karﬂ› Kurum Düzeltmesi
Türkiye'de iﬂyeri veya daimi temsilcisi bulunan dar mükellefiyeti haiz kurumlardan yap›lan ve örtülü sermaye mahiyetinde olan borçlanmalara iliﬂkin olarak
al›nan faiz ve benzeri ödemeler ile ilgili olarak gelir yaz›lan tutarlar›n 5520
say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras› uyar›nca düzeltme iﬂlemine tabi tutulmas› gerekmektedir. Ancak an›lan mahiyetteki borçlanmalara
iliﬂkin olarak ortaya ç›kan ve gelir olarak dikkate al›nan kur farklar› için herhangi bir düzeltme yap›lmas› mümkün de¤ildir.
1.7.3.2. Borç Alan Dar Mükellef Kurum ‹se Karﬂ› Kurum Düzeltmesi
Örtülü sermaye mahiyetindeki borçlanmalara iliﬂkin olarak yap›lacak karﬂ›
kurum düzeltmesi aç›s›ndan borç alan mükellefin tam veya dar mükellefiyeti
haiz olmas› aras›nda herhangi bir farkl›l›k bulunmamaktad›r. Borç alan dar
mükellef kurum oldu¤u durumda da borç alan›n tam mükellef kurum olmas›
durumunda oldu¤u gibi düzeltme iﬂlemleri yap›lacakt›r. Buna göre;
64
1. Örtülü Sermaye
- Borç veren tam mükellef kurum ise kur farklar› dahil tüm tutarlar düzeltilir.
- Borç veren tam mükellef kurum d›ﬂ›nda bir mükellef ise kur farklar› için
düzeltme yap›lmaz. Faiz ve benzeri ödemeler için gelir reddi yap›l›r.
1.7.3.3. Karﬂ› Kurum Düzeltmesinin Yap›labilmesi ‹çin Örtülü Sermaye
Kullanan Kurum Ad›na Tarh Edilen Vergilerin Kesinleﬂmiﬂ ve Ödenmiﬂ
Olmas› Gerekmektedir
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras›nda, karﬂ› kurum
düzeltmesinin yap›labilmesi için örtülü sermaye kullanan kurum ad›na tarh
edilen vergilerin kesinleﬂmiﬂ ve ödenmiﬂ olmas›n›n ﬂart oldu¤u belirtilmiﬂtir.
Bu durumda, karﬂ›m›za bir tak›m sorunlar ç›kmaktad›r. ﬁöyle ki; faiz, kur fark›
ve benzeri giderleri reddedilen örtülü sermaye kullanan kurumun cari dönem
sonucunun zararla sonuçlanmas› ve gider reddi yap›ld›¤› durumda da kara geçirilememesi durumda karﬂ› kurum düzeltmesinin yap›l›p yap›lamayaca¤› ak›llar›
kar›ﬂt›rmaktad›r. Örne¤in, 2006 hesap dönemi sonucu 100 birim zararla
sonuçlanan ve ilgili dönemde örtülü sermaye kullan›m› nedeniyle 50 birimlik
faiz gideri reddedilen ve dolay›s›yla tarh edilecek vergi ç›kmayan bir kuruma
borç veren kurum nezdinde 2006 hesap döneminde karﬂ› kurum düzeltmesi yapmak mümkün olabilecek midir?23
Kanaatimizce bu durumda karﬂ› kurum düzeltmesi yapmak, ilgili dönemde,
mümkün de¤ildir. Çünkü, Kanun metni çok aç›k bir ifadeyle, karﬂ› kurum
düzeltmesinin yap›labilmesini örtülü sermaye kullanan kurum ad›na tarh edilen
vergilerin kesinleﬂmiﬂ ve ödenmiﬂ olmas› ﬂart›na ba¤lam›ﬂt›r. ‹lgili dönemde
karﬂ› kurum düzeltmesi yap›lamayacak olmakla birlikte reddedilen faiz giderleri
nedeniyle izleyen dönemlerde bir vergi tarh edilmesi durumunda karﬂ› kurum
düzeltmesinin yap›labilmesi için imkan do¤acakt›r. Söz konusu dönemde
yap›lan örtülü sermaye kullan›m› tenkidinin dava konusu yap›lmas› da mümkün
de¤ildir. Bilindi¤i gibi, tarh edilen bir vergi söz konusu olmad›¤› durumda,
yap›lan bir idari iﬂlem de mevcut olmad›¤› için vergi mahkemelerinde dava
aç›lamamaktad›r.24
Yukar›da verdi¤imiz örne¤i bu kapsamda geniﬂletelim ve örtülü sermaye kullanan kurumun 2007 hesap dönemi sonucunun 200 birim karla kapand›¤›n›
kabul edelim. Bu durumda örtülü sermaye kullanan mükellef 50 birimlik (2006
hesap dönemi 100 birim zararla sonuçlanmas›na ra¤men örtülü sermaye kullan›m›na ba¤l› faiz gideri reddi nedeniyle 50 birimlik zarar mahsubu yap›labile23 TEK‹N Cem, KARTALO⁄LU Emre, “Kurumlar Vergisi Kanunu, Yorum ve Aç›klamalar›”,
Maliye ve Hukuk Yay›nlar›, Ankara, Nisan/2007,
24 TEK‹N Cem, KARTALO⁄LU Emre, age
65
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
cektir.) 2006 hesap dönemi zarar›n› mahsup edecek ve 150 birim kurumlar vergisi matrah› oluﬂacakt›r. Dolay›s›yla 2006 hesap dönemi için yap›lan örtülü sermaye tenkidi için 2007 hesap döneminde vergi tarh edilmektedir. Bu durumda
borç veren kurum nezdinde verginin kesinleﬂip ödenmesine ba¤l› olarak 2006
hesap dönemi için karﬂ› kurum düzeltmesi yap›labilecektir. Konu, tarh edilen
verginin bulundu¤u aﬂamalara göre aﬂa¤›daki ﬂekilde aç›klanabilir.25
1.7.3.3.1. Verginin ‹htilafs›z Olarak Kesinleﬂmesi ve Ödenmesi
Tarh edilen vergi herhangi bir ihtilaf yarat›lmadan, gerek uzlaﬂma sonucunda,
gerekse uzlaﬂmas›z kesinleﬂir ve ödenirse, borç veren kurumun 2006 hesap
dönemi (örtülü sermayenin kullan›ld›¤› dönem) hesaplar›n›n düzeltilmesinde
herhangi bir sak›nca bulunmamaktad›r. Ayr›ca, tarh edilen vergi için uzlaﬂma
talep edilmesi ve uzlaﬂmada da vergi asl›nda bir indirime gidilmesi halinde bile
tarh edilen verginin tamam› için (reddedilen faiz giderinin tamam› için) karﬂ›
kurum düzeltmesinin yap›lmas› gerekmektedir.
Burada bir baﬂka hususa dikkat etmek gerekmektedir. 2006 y›l› hesap döneminde örtülü sermaye yönünden yap›lan tenkit nedeniyle zarar azalt›m›
yap›lmas› ve bu azalt›m nedeniyle örne¤in 2009 y›l› hesap döneminde vergi tarh
edilmesi ve bu verginin kesinleﬂip ödenmesi durumunda da borç veren kurum
aç›s›ndan düzeltme iﬂleminin 2009 y›l› hesap dönemi için de¤il örtülü sermaye
kullan›m›n›n gerçekleﬂti¤i 2006 y›l› hesap dönemi için yap›lmas› gerekmektedir.
Burada ise karﬂ›m›za zamanaﬂ›m› sorunu ç›kmaktad›r. Bilindi¤i gibi, geçmiﬂ y›l
zararlar› izleyen hesap döneminden itibaren beﬂ hesap dönemi itibariyle kurum
kazanc›ndan indirilebilmektedir. Ayn› ﬂekilde, vergi alaca¤›n›n do¤du¤u takvim
y›l›n› izleyen beﬂ y›l içinde tarh ve tebli¤ edilmeyen vergiler zamanaﬂ›m›na
u¤ramaktad›r. Bu nedenle, karﬂ› kurum düzeltmesinin de belirtilen zamanaﬂ›m›
süresi içinde gerçekleﬂtirilmesi gerekmektedir. Yukar›da verilen örne¤e geri
dönecek olursak, 2006 y›l› hesap dönemi için reddedilen 50 birimlik faiz gideri
nedeniyle en geç 2011 y›l› hesap döneminde vergi tarhiyat› yap›lmas› ve tarh
edilen bu verginin kesinleﬂip ödenmiﬂ olmas› halinde borç veren kurum
nezdinde düzeltme yap›labilecektir.
1.7.3.3.2. Verginin ‹htilaf Sonucunda Kesinleﬂmesi ve Ödenmesi
Tarh edilen verginin, vergi mahkemesinde aç›lan dava ve tüm yarg› yollar›n›n
tükenmesinden sonra kesinleﬂmesi halinde kesinleﬂen tarhiyat tutar› ile orant›l›
olarak karﬂ› kurum düzeltmesinin yap›lmas› gerekmektedir. Burada da yukar›da
aç›klanan zamanaﬂ›m› konusunun dikkate al›nmas› gerekmektedir.
25 TEK‹N Cem, KARTALO⁄LU Emre, age,
66
1. Örtülü Sermaye
1.7.3.4. Tarh Edilen Verginin Kesinleﬂip Ödenmesi Beklenmeksizin
Yap›lacak Düzeltme ‹ﬂlemleri Hazine Zarar›yla Sonuçlanacakt›r.
Yukar›da belirtildi¤i üzere, 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral›
f›kras› kapsam›nda karﬂ› kurum düzeltmesinin yap›labilmesi, örtülü sermaye
kullanan kurum ad›na tarh edilen vergilerin kesinleﬂmiﬂ ve ödenmiﬂ olmas›
ﬂart›na ba¤lanm›ﬂt›r. ‹lgili dönemde karﬂ› kurum düzeltmesi yap›lamayacak
olmakla birlikte reddedilen faiz, kur fark› ve benzeri giderler nedeniyle izleyen
dönemlerde bir vergi tarh edilmesi durumunda karﬂ› kurum düzeltmesi
yap›labilecektir. Örtülü sermayeyi da¤›tan (borç veren) kurumun karl›, örtülü
sermeye kullanan (borç alan) kurumun zararl› oldu¤u durumda, örtülü sermeye
kullanan (borç alan) kurum nezdinde herhangi bir vergi tarh edilmeden ve bu
vergi kesinleﬂmeden karﬂ› kurum düzeltmesinin yap›lmas› hazinenin zarar›yla
sonuçlanacakt›r.
Örnek:
(A) A.ﬁ.'nin (B) A.ﬁ.'nin % 30 oran›nda orta¤› oldu¤unu, (A) A.ﬁ.'nin 1.000
birim karl› (B) A.ﬁ.'nin de 200 birim zararl› oldu¤unu, (A) A.ﬁ. taraf›ndan (B)
A.ﬁ.'ye verilen borcun örtülü sermaye oldu¤unu ve kullan›lan bu sermaye
nedeniyle (B) A.ﬁ.'nin 50 birim faiz gideri ödedi¤ini kabul edelim.
Yap›lan vergi incelemesi sonucunda (B) A.ﬁ.'nin gider kaydetti¤i 50 birim faiz
gideri kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nacak ve bu tutar›n
kurum zarar›ndan düﬂülmesi sonucunda ilgili dönem için kurumlar vergisi
matrah› oluﬂmayacakt›r. Örtülü sermaye kullanan kurum nezdinde herhangi bir
vergi tarh edilmeden ve bu vergi kesinleﬂip ödenmeden karﬂ› kurum düzeltmesi
yap›lmas› halinde hazinenin zararl› oldu¤u görülecektir. ﬁöyle ki;
Düzeltme Öncesi Yap›lan Beyan:
(A) A.ﬁ.
(B) A.ﬁ.
1.000
- 200
Kurumlar Vergisi
200
---
Vergi Sonras› Kazanç
800
---
Ticari Kazanç
(A) A.ﬁ.
(B) A.ﬁ.
67
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Düzeltme Sonras› Beyan:
(A) A.ﬁ.
(B) A.ﬁ.
Ticari Kazanç
1.000
- 200
‹ﬂtirak Kazanc› (Örtülü Sermaye)
- 200
+ 200
Kurumlar Vergisi Matrah›
800
0
Kurumlar Vergisi
160
---
Vergi Sonras› Kazanç
84
---
Görüldü¤ü gibi, örtülü sermaye kullanan (B) A.ﬁ. nezdinde, herhangi bir vergi
tarhiyat› yap›lmadan ve bu tarhiyat kesinleﬂip ödenmeden karﬂ› kurum
düzeltmesinin yap›lmas› hazinenin vergi kaybetmesine neden olmaktad›r. Bu
nedenle, mahsup edilen kurum zarar› nedeniyle izleyen dönemlerde tarhiyat
ç›kmas› üzerine karﬂ› kurum düzeltmesinin yap›lmas› gerekmektedir.
1.8. ÖRTÜLÜ SERMAYEN‹N HESAPLANMASINA ‹L‹ﬁK‹N ÖRNEK
Örtülü sermayeye iliﬂkin bütün hususlar› gösteren bir örne¤e 1 seri numaral›
5520 say›l› Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i'nde yer verilmiﬂtir. Söz konusu
örnek aynen aﬂa¤›daki gibidir.
(A) A.ﬁ.'nin 2006 hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayesi 200.000 YTL'dir.
ﬁirketin ortak ve ortakla iliﬂkili kiﬂi say›lanlardan ald›¤› kredi ve borçlar›n tutarlar› ve vadeleri ﬂöyledir.
* ﬁirketin orta¤› tam mükellef (B) gerçek kiﬂisinden 1 Kas›m 2005 tarihinde
al›nan 300.000 YTL, 31 Aral›k 2006 tarihinde geri ödenmiﬂtir.
* ﬁirketin orta¤› dar mükellef (Y) Kurumundan 10 Mart 2006 tarihinde bir y›l
vadeli 200.000 ABD Dolar› kredi al›nm›ﬂt›r. Bu kredi 10 Mart 2007 tarihinde
geri ödenmiﬂtir. (Borcun al›nd›¤› tarihteki kur 1 ABD Dolar› =1,35 YTL)
* ﬁirketin iﬂtiraki durumunda bulunan Türkiye'de kurulu (C) Bankas›ndan ise 1
Temmuz 2006 tarihinde, 2 y›l vadeli 400.000 ABD Dolar› tutar›nda kredi
al›nm›ﬂt›r. (Borcun al›nd›¤› tarihteki kur 1 ABD Dolar› =1,40 YTL
Görülece¤i üzere, (A) A.ﬁ.'nin 1 Temmuz 2006 tarihine kadar yapm›ﬂ oldu¤u
borçlanmalar, ﬂirketin öz sermayesinin üç kat›n› aﬂmad›¤›ndan örtülü sermaye
uygulamas›na iliﬂkin olarak yap›lacak bir iﬂlem bulunmamaktad›r. Ancak, bu
tarihten sonra Ortak (C) Bankas›ndan al›nan kredi nedeniyle, 31 Aral›k 2006 tarihine (Ortak (B)'ye olan borcun ödendi¤i tarihe) kadar olan süre içinde, öz sermayenin üç kat›n› aﬂan borçlanman›n örtülü sermaye olarak dikkate al›nmas› ve bu
tutara iliﬂkin olarak giderleﬂtirilen faiz ve kur farklar›n›n reddi gerekmektedir.
68
1. Örtülü Sermaye
Bu veriler do¤rultusunda, örtülü sermayenin kullan›ld›¤› alt› ayl›k (1 Temmuz
2006 - 31 Aral›k 2006) sürede, kredi sözleﬂmelerine göre tespit edilen faiz oran›
üzerinden tahakkuk ettirilen faiz giderleri ve kur fark› giderleri aﬂa¤›daki
gibidir. (31 Aral›k 2006 tarihindeki Dolar Kuru; 1 ABD Dolar› = 1,45 YTL'dir.)
Kredi Tutar›
Kredi tutar›
(YTL Karﬂ›l›¤›)
Kur
Fark›
(YTL)
Faiz
(YTL)
Toplam
(YTL)
(B) Tam
Mükellef Gerçek
Kiﬂi
300.000 YTL
300.000
0
36.000
36.000
(Y) Dar
Mükellef Kurum
200.000
ABD Dolar›
270.000
10.000 (*)
24.000
34.000
(C) Bankas›
(Tam Mükellef )
400.000/2
ABD Dolar›
560.000/2
(**)
80.000/2
100.000/
2
850.000
20.000
100.000
120.000
Kredi Veren
Ortak
Genel Toplam
20.000/2
ﬁirketin 2006 hesap döneminde kulland›¤› toplam borç miktar› 1.130.000 YTL
olmakla birlikte, örtülü sermaye hesaplamas›nda (C) Bankas›ndan al›nan borç
miktar›n›n yar›s› dikkate al›nacakt›r. Buna göre;
Örtülü Sermayenin Hesab›nda Dikkate Al›nacak Toplam Borç Tutar›;
[300.000 + 270.000 + (560.000 / 2)] = 850.000 YTL olacakt›r.
ﬁirketin öz sermayesinin üç kat› 600.000 YTL oldu¤undan, örtülü sermaye tutar›
(850.000-600.000=) 250.000 YTL olacakt›r.
Ortaklar›n her birine isabet eden örtülü sermaye tutar› ise ﬂu formülle bulunacakt›r.
Her Bir Orta¤a
‹sabet Eden
Örtülü Sermaye
Tutar›
=
Orta¤›n Verdi¤i Borç
Tutar›
ÖS Hesab›nda Dikkate
Al›nacak Toplam Borç
Tutar›
x
Örtülü Sermaye
Tutar›
(*) Kur fark›, 1 Temmuz 2006 ile 31 Aral›k 2006 tarihleri aras›ndaki kur art›ﬂ› ile borç tutar›n›n
çarp›m›d›r. (0,05x200.000=) 10.000 YTL.
(**) Borcun bir bankadan temin edildi¤i varsay›ld›¤›ndan, bir önceki dipnotta yap›lan aç›klamalar
do¤rultusunda hesaplanan kur fark›n›n yar›s› dikkate al›nm›ﬂt›r.
69
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
(B)'ye isabet eden ÖS [(300.000 / 850.000) x 250.000] = 88.235,29 YTL
(Y)'ye isabet eden ÖS [(270.000 / 850.000) x 250.000] = 79.411,77 YTL
(C)'ye isabet eden ÖS [(280.000 / 850.000) x 250.000] = 82.352,94 YTL
Toplam Örtülü Sermaye Tutar›
= 250.000,00 YTL
(A) A.ﬁ. taraf›ndan 1 Temmuz 2006 - 31 Aral›k 2006 tarihleri aras›nda
kullan›lan 250.000 YTL tutar›ndaki örtülü sermaye nedeniyle kanunen kabul
edilmeyen gider (KKEG) say›lacak kur fark› ve faiz gideri tutar› aﬂa¤›daki gibi
olacakt›r.
Kur fark› gideri :
[(250.000/850.000) x 20.000]
= 5.882,35 YTL
Faiz tutar›
:
[(250.000/850.000) x 100.000]
= 29.411,77 YTL
TOPLAM
:
[(250.000/850.000) x 120.000]
= 35.294,12 YTL
(A) A.ﬁ.'nin örtülü sermaye say›lan 250.000.- YTL'lik örtülü sermaye
niteli¤indeki borcuna isabet eden finansman gideri toplam› 35.294,11 YTL'dir.
Bu tutar, (A) A.ﬁ. taraf›ndan KKEG olarak dikkate al›nacakt›r.
Borç Verenler Nezdinde Yap›lacak Düzeltme ve Da¤›t›lm›ﬂ Kâr Pay›
Hesaplamas›
(B) Gerçek kiﬂisi taraf›ndan verilen kredinin, örtülü sermaye olarak kabul edilen
88.235,29.- YTL'lik tutar›na iliﬂkin kâr pay› (faiz) geliri;
[(88.235,29 / 300.000) x 36.000 =] 10.588,24-YTL olacakt›r.
Bu tutar (B) gerçek kiﬂisine da¤›t›lm›ﬂ net kâr pay› say›lacak ve brüte tamamlanmak suretiyle vergi kesintisi matrah› ve tutar› bulunacakt›r:
Kâr Pay› Stopaj› [(12.456,75(***) x %15)] = 1.868,51 YTL
Dar mükellef (Y) kurumu taraf›ndan verilen kredinin örtülü sermaye olarak
kabul edilen 79.411,77 YTL'lik tutar›na iliﬂkin;
Kur fark› geliri [(79.411,77 / 270.000) x 10.000]
= 2.941,18 YTL
Kâr pay› (Faiz) geliri [(79.411,77 / 270.000) x 24.000] = 7.058,82 YTL
Toplam
= 10.000,00 YTL
Dar mükellef (Y) kurumuna da¤›t›lm›ﬂ say›lan kâr pay› tutar› 7.058,82 YTL
brüte tamamlanarak vergi kesintisi matrah› ve vergi kesintisi tutar› bulunacakt›r.
Söz konusu kâr pay› (faiz) tutar›n›n dar mükellef kuruma ödenmesi s›ras›nda
Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 30. maddesi uyar›nca vergi kesintisi yap›lm›ﬂ
(***) Brüt tutar hesaplamas›na ait formül;
(Net ödenen tutar x 100)
Brüt tutar
=
(100-Vergi oran›)
70
1. Örtülü Sermaye
olmas› halinde, söz konusu vergi kesintisi tutar› mahsup edilebilecektir. Kur
fark› geliri ise dar mükellef kurum için Türkiye'de vergilendirilecek bir kazanç
unsuru say›lmayacakt›r.26
Hesaplanan Kâr Pay› Stopaj› (8.304,49 x %15)
=
1.245,67 YTL
Mahsup edilecek Stopaj (7.058,82 x %10)
=
705,88 YTL
Ödenecek Vergi
=
539,79 YTL
(C) Bankas› taraf›ndan verilen kredinin örtülü sermaye niteli¤indeki 82.352,94
YTL tutar›na iliﬂkin;
Kur fark› geliri (82.352,94 / 280.000 x 10.000)
=
2.941,17 YTL
Kâr pay› (Faiz) geliri (82.352,94 / 280.000 x 40.000) =
11.764,71 YTL
Toplam
=
14.705,88 YTL
(C) Bankas›na da¤›t›lm›ﬂ say›lan kâr pay› tutar›, vergi kesintisine tabi olmayacak ve tam mükellef kurum için iﬂtirak kazanc› say›lacakt›r. Kur fark› geliri ise
vergilendirilecek bir kazanç unsuru say›lmayacakt›r.
Yukar›da yap›lan hesaplamalara ait sonuçlar tablo halinde aﬂa¤›da
gösterilmiﬂtir.
Örtülü Sermayeye ‹sabet Eden K›s›m (YTL)
Faizde
Kur fark›nda
Toplam
B
10.588,24
0,00
10.588,24
Y
7.058,82
2.941,18
10.000,00
C
11.764,71
2.941,17
14.705,88
Toplam
29.411,77
5.882,35
35.294,12
26 Kitab›m›z›n bir önceki bölümünde aç›kland›¤› üzere, tam mükellef kurumlar›n Türkiye’de
iﬂyeri veya daimi temsilcisi bulunan dolay›s›yla Türkiye’de ticari kazanç elde eden dar mükellef
kurumlardan yapt›klar› ve örtülü sermaye say›lan borçlanmalar için ödenen veya hesaplanan faiz
veya benzeri tutarlar için herhangi bir vergi kesintisi yap›lmas› mümkün de¤ildir. Bu nedenle
örnekteki dar mükellef kurumun Türkiye’de iﬂyeri veya daimi temsilcisi bulunmayan bir kurum
olarak kabul etmek ve düﬂünce sistemati¤ini bu çerçevede geliﬂtirmek daha do¤ru olacakt›r.
71
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
1.9. ÖRTÜLÜ SERMAYEYE ‹L‹ﬁK‹N ÖZELL‹K ARZEDEN KONULAR
Örtülü sermaye uygulamas›na iliﬂkin olarak uygulamada ortaya ç›kmas›
muhtemel özellikli durumlar ﬂunlard›r;27
1.9.1. Vadeli Mal veya Hizmet Al›m›ndan Kaynaklanan Ticari Borçlar›n
Örtülü Sermaye Karﬂ›s›ndaki Durumu
Esas itibariyle vadeli mal veya hizmet al›mlar› nedeniyle oluﬂan ticari borçlar›n
örtülü sermaye olarak kabul edilip edilmeyece¤i konusunda 5422 say›l› eski
K.V.K. ile 5520 say›l› yeni K.V.K. aras›nda herhangi bir fark yoktur. Öncelikle
belirtmek gerekir ki, her iki Kanunda da konu net olarak aç›klanmam›ﬂ, belki de
özel olarak aç›klamaya gerek görülmemiﬂtir.
5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12. maddesinde, 5422 say›l› eski K.V.K.'n›n 16.
maddesinde oldu¤u gibi, yap›lan borçlanmalar›n belli ﬂartlar alt›nda örtülü sermaye say›laca¤› belirtilmiﬂ, buna karﬂ›l›k borçlanman›n niteli¤i üzerinde durulmam›ﬂt›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda, kurumlar vergisi mükellefleri taraf›ndan
ortaklardan ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden yap›lan bir borçlanman›n örtülü sermaye say›l›p say›lmayaca¤›n›n tespitinde borçlanman›n nedeni ve kayna¤› önem
arz etmemektedir. ‹ﬂletmeler finansal ihtiyaçlar›n› giderebilmek amac›yla nakit
olarak borçlanabilecekleri gibi mal veya hizmet alarak da borçlanabilirler.
Dolay›s›yla borcun nakit para olarak ya da mal veya hizmet olarak temin
edilmesinin örtülü sermaye aç›s›ndan önemi olmamas› gerekmektedir.
Nitekim, tek düzen hesap plan›na göre iﬂletme varl›klar›n›n kayna¤›n› öz sermaye ile borçlar oluﬂturmakta ve bu borçlar›n aras›nda ticari borçlar da yer
almaktad›r. Dolay›s›yla ortaklardan veya ortaklarla iliﬂkili kiﬂilerden al›nan parasal
borç ile mal veya hizmet borcu aras›nda herhangi bir fark bulunmamaktad›r.
Yukar›da belirtildi¤i üzere, örtülü sermaye ile amaçlanan, gerçekte sermaye
olarak konmas› gereken paylar›n borçlanma yoluyla kurum bünyesinde
kullan›lmas› sonucu ödenen veya hesaplanan faizlerin, kur farklar›n›n ve benzeri di¤er giderlerin kurum kazanc›ndan indirilerek kurumlar vergisi matrah›n›n
azalmas›n› engellemektedir. Gerçekte sermaye olarak iﬂletmeye koyulmas›
gereken de¤erler sadece nakit de¤erlerden oluﬂmamaktad›r. Nakit de¤erler gibi
ticari mallar da iﬂletme varl›klar› aras›nda yer almakta ve iﬂletme sermayesini
oluﬂturabilmektedir. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde do¤al olarak örtülü sermaye
yoluyla kurum kazanc›n›n aﬂ›nd›r›lmas› amaçlan›yorsa bu sadece nakit borçlarla de¤il ticari borçlarla da gerçekleﬂtirilebilecektir.28 Örne¤in ortak ya da ortak27 TEK‹N Cem, KARTALO⁄LU Emre, age,
28 TEK‹N, Cem; KARTALO⁄LU, Emre; Kurumlar Vergisi Kanunu Yorum ve Aç›klamalar›,
Maliye ve Hukuk Yay›nlar›, Nisan 2007.
72
1. Örtülü Sermaye
la iliﬂkili kiﬂilerden yap›lan mal ya da hizmet al›ﬂlar›na iliﬂkin ticari borcun ticari
gelenekleri aﬂan bir süre boyunca ödenmemesi buna ba¤l› olarak alacakl› ﬂirket
taraf›ndan belirli periyotlarla düzenlenecek vade fark› faturalar› ile borçlu kuruma ait kazanc›n aﬂ›nd›r›lmas› mümkündür.
Yap›lan aç›klamalardan anlaﬂ›laca¤› üzere, mal veya hizmet al›m›ndan kaynaklanan ticari borçlar nedeniyle de örtülü sermaye oluﬂmas›nda 5520 say›l›
K.V.K.'n›n mevcut 12. madde düzenlemesinde bir engel bulunmamaktad›r.
Ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden vadeli mal veya hizmet al›mlar› nedeniyle
oluﬂan ticari borçlar, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte, hesap dönemi
baﬂ›ndaki öz sermayenin üç kat›n› aﬂarsa, aﬂan k›s›m örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilecektir. Bu k›sma isabet eden vade fark› ve kur fark›n›n kanunun
kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nmak suretiyle kurum kazanc›na ilave
edilmesi gerekmektedir.
5520 say›l› K.V.K. 12. maddesinde düzenlenen örtülü sermaye müessesesi ile
5422 say›l› eski K.V.K.'n›n 16. maddesinde düzenlenen örtülü sermaye müessesesinin aras›ndaki en önemli fark, yeni Kanunda örtülü sermaye uygulamas›
aç›s›ndan yap›lan borçlanma iﬂlemine iliﬂkin olarak "devaml›l›k" unsuruna yer
verilmemiﬂ olmas›d›r. Bu durumda, ortaklardan veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden
yap›lan vadeli mal veya hizmet al›m› nedeniyle oluﬂan borçlar›n iﬂletmede kullan›m süresine bak›lmaks›z›n, öz sermayenin üç kat›n› aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak kabul edilebilecektir.
Kurumlar vergisi mükelleflerinin ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden vadeli
mal ya da hizmet al›mlar›ndan do¤an borçlar›n örtülü sermaye uygulamas›
karﬂ›s›ndaki durumu ile ilgili olarak 1 seri numaral› Kurumlar Vergisi Genel
Tebli¤i'nde aﬂa¤›daki aç›klamalara yer verilmiﬂtir.
"Piyasa koﬂullar› ve ticari teamüllere göre yap›lan vadeli mal ve hizmet al›mlar›
ile ilgili olarak ortaya ç›kan borçlanmalarda, vade fark› tutarlar› ayr›ca hesaplanm›ﬂ olsa da bu borç tutarlar› örtülü sermayenin varl›¤›n›n tespitinde dikkate
al›nmayacakt›r. Söz konusu süreleri aﬂan vadeli al›mlar nedeniyle ortaya ç›kan
borçlar örtülü sermayenin varl›¤›n›n tespitinde dikkate al›nacak; bu ﬂekilde
hesaplanan örtülü sermaye tutar›na isabet eden vade farklar› tespit edilerek
örtülü sermaye üzerinden ödenen faiz olarak kabul edilecektir.
Öte yandan, gelecekte yap›lacak baz› mal ve hizmet teslimleri karﬂ›l›¤›nda peﬂin
al›nan ya da verilen de¤erleri ifade eden avanslar, sipariﬂ yöntemi ile mal alan
iﬂletmenin, sipariﬂ ettikleri iktisadi de¤erlerin üretiminde üretici iﬂletmeye
finansman imkan› sa¤lamak amac›yla verilebilece¤i gibi, sat›ﬂ fiyat›n› düﬂük tutmak veya sat›ﬂ garantisi sa¤lamak amac›yla da verilebilmektedir. Avanslar
hangi amaçla verilirse verilsin iﬂletmeye finansman imkan› sa¤lad›¤› aç›kt›r.
73
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Dolay›s›yla, al›nan avanslar da iﬂletme bak›m›ndan al›nan borç olarak
de¤erlendirilecek ve örtülü sermaye hesaplamas›nda dikkate al›nacakt›r. Ancak,
inﬂaat iﬂlerinde yap›lan iﬂ k›sm› ile orant›l› olarak hesaplan›p ödenen istihkak
bedellerinin avans olarak kabul edilip örtülü sermayenin hesab›nda borç unsuru
olarak dikkate al›nmas› söz konusu de¤ildir."
An›lan Tebli¤de yer alan düzenlemeden de anlaﬂ›laca¤› üzere, piyasa koﬂullar›
ve ticari teamüllere göre yap›lan vadeli mal ve hizmet al›mlar› ile ilgili olarak
ortaya ç›kan borçlanmalarda, vade fark› tutarlar› ayr›ca hesaplanm›ﬂ olsa da bu
borç tutarlar› örtülü sermayenin varl›¤›n›n tespitinde dikkate al›nmayacakt›r.
Buna karﬂ›l›k piyasa koﬂullar› ve ticari teamülleri aﬂan sürelerde yap›lan vadeli
mal ve hizmet al›mlar› ile ilgili olarak ortaya ç›kan borç tutarlar› örtülü sermayenin varl›¤›n›n tespitinde dikkate al›nacakt›r.
1.9.2. Amortismana Tabi ‹ktisadi K›ymet Al›m›ndan Kaynaklanan Ticari
Borçlar›n Örtülü Sermaye Karﬂ›s›ndaki Durumu
Çal›ﬂmam›z›n önceki bölümlerinde ayr›nt›l› olarak aç›kland›¤› üzere, kurumlar›n ortaklar›ndan ya da ortaklar›n›n iliﬂkili oldu¤u kiﬂilerden al›nan borcun
örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesinde, söz konusu borcun kayna¤›n›n herhangi bir önemi bulunmamaktad›r. Ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂilerden nakit
olarak yap›lan borçlanmalar hesap dönemi baﬂ›ndaki öz sermayenin üç kat›n›
aﬂ›yorsa, aﬂan bu k›s›m örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecektir. Ayn› ﬂekilde
mal veya hizmet ve hatta amortismana tabi sabit k›ymet al›m› nedeniyle oluﬂan
borçlanmalar›n, 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde belirlenen ﬂartlar›
taﬂ›mas› durumunda söz konusu bu borçlar›n örtülü sermaye olarak
de¤erlendirilmemesi için herhangi bir neden bulunmamaktad›r.
Önemli olan amortismana tab sabit k›ymet al›m› nedeniyle oluﬂan borçlanmalar›n örtülü sermayeye dönüﬂmesi durumunda, bu borçlanma ile ortaya ç›kan
faiz ve kur farklar›n›n nas›l de¤erlendirilece¤idir.
Yat›r›mlar›n finansman›nda kullan›lan kredilere iliﬂkin faiz giderleri ile yurt
d›ﬂ›ndan döviz kredisiyle sabit k›ymet ithal edilmesi nedeniyle ortaya ç›kan kur
farklar›n›n, sabit k›ymetin maliyet bedeline mi intikal ettirilece¤i yoksa
do¤rudan ilgili y›l›n giderleri aras›nda m› gösterilece¤i hususlar›nda ortaya
ç›kan tereddütleri önlemek amac›yla vergi idaresi 163 seri numaral› Vergi Usul
Kanunu Genel Tebli¤i'nde aç›klamalar yapm›ﬂt›r. Buna göre;
- Yat›r›mlar›n finansman›nda kullan›lan kredilerle ilgili faizlerin kuruluﬂ dönemine ait olanlar›n sabit k›ymetle birlikte amortisman yoluyla itfa edilmek üzere
yat›r›m maliyetine eklenmesi, iﬂletme dönemine ait olanlar›n ise, ilgili bulunduklar› y›llarda do¤rudan gider yaz›lmas› ya da maliyete intikal ettirilmek
suretiyle amortismana tabi tutulmas›,
74
1. Örtülü Sermaye
- Döviz kredisi kullan›larak yurt d›ﬂ›ndan sabit k›ymet ithal edilmesi s›ras›nda
veya sonradan bu k›ymetlere iliﬂkin borç taksitlerinin de¤erlemesi dolay›s›yla
ortaya ç›kan kur farklar›ndan, sabit k›ymetin iktisap edildi¤i dönem sonuna
kadar olanlar›, k›ymetin maliyetine eklenmesi zorunlu bulunmakta, ayn›
k›ymetlerle ilgili olarak söz konusu dönemden sonra ortaya ç›kan kur farklar›n›n
ise, ait olduklar› y›llarda do¤rudan gider yaz›lmas› ya da maliyete intikal ettirilerek amortisman konusu yap›lmas›,
mümkün bulunmaktad›r.
Amortismana tabi iktisadi k›ymet al›m nedeniyle ortaya ç›kan ve 5520 say›l›
Kanunun 12. maddesinde belirtilen koﬂullar› sa¤layarak örtülü sermaye
niteli¤ine bürünen borçlanmalar nedeniyle ortaya ç›kan ve ilgili sabit k›ymetin
maliyetine aktar›lan faiz ve kur farklar›yla ilgili eleﬂtiri, bunlar›n do¤duklar›
dönemde de¤il, dönem kurum kazanc›n› aﬂ›nd›rd›klar› dönemde yap›lacakt›r.
Dönem kurum kazanc›n› aﬂ›nd›rd›klar› dönem ise, amortisman yoluyla itfa
edildikleri vergilendirme dönemleri olacakt›r. ‹tfa dönemi bitmeksizin sat›lan
veya sair ﬂekillerle aktiften ç›kar›lan iktisadi k›ymetlerle ilgili olarak, amortisman yoluyla itfa edilmemiﬂ k›s›m içindeki örtülü sermayeye yönelik faiz ve
kur farklar› da, ilgili k›ymetin aktiften ç›kar›ld›¤› dönemde eleﬂtiri konusu
yap›lacakt›r.29
1.9.3. Kurumun Zararl› Olmas› ve Geçmiﬂ Y›llardan Kar Da¤›tmaya
Uygun Kaynaklar›n›n Olmamas› Halinde Örtülü Sermaye Uygulamas›
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras›nda, örtülü sermaye
üzerinden kur fark› hariç, faiz ve benzeri ödemelerin veya hesaplanan tutarlar›n,
Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlar›n›n uygulanmas›nda, gerek borç alan
gerekse borç veren nezdinde, örtülü sermaye ﬂartlar›n›n gerçekleﬂti¤i hesap
döneminin son günü itibar›yla da¤›t›lm›ﬂ kâr pay› veya dar mükellefler için ana
merkeze aktar›lan tutar say›laca¤› belirtilmiﬂtir.
Ancak, yapt›¤› borçlanmalar nedeniyle örtülü sermaye kulland›¤› tespit edilen
bir kurumun cari hesap dönemi iﬂlemlerinin zararla sonuçlanmas› ve geçmiﬂ
y›llardan kar da¤›tmaya uygun fonlar›n›n olmamas› durumunda 5520 say›l›
K.V.K.'n›n 12. maddesinin (7) numaral› f›kras› uygulamas›n›n nas›l yap›laca¤›
sorun teﬂkil etmektedir.
Konuya iliﬂkin olarak 5422 say›l› eski K.V.K.'n›n uyguland›¤› dönemde
aﬂa¤›daki yorum yap›lm›ﬂt›r.30
29 KOYUNCU, Mesut; a.g.e., Sayfa:128.
30 KOYUNCU, Mesut; a.g.e., Sayfa:21.
75
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
"Biz örtülü sermaye müessesesini, ilgili borçlar›n, mali kar›n tespiti noktas›nda
kanuni prosedürü tamamlanmam›ﬂ sermayeye dönüﬂmesi olarak alg›l›yoruz. Bu
tip borçlanmalar, vergi kanunlar› karﬂ›s›nda hatta sadece kurumlar vergisi
kanununda yer alan örtülü sermaye müessesesi karﬂ›s›nda sermaye, bunlara ödenen veya hesaplanan faizler de kar pay› niteli¤indedir. Bu de¤erlendirme,
gerçekte ne borcun ne de bu borca ödenen veya hesaplanan faizin niteli¤ini
de¤iﬂtirmemektedir. Müessese bir vergi güvenlik müessesesidir. Bu müesseseye
yönelik olarak yap›lan eleﬂtirilerde muvazaadan bahsedilemez. Olay›n gerçek
mahiyeti itibariyle borçlanma gerçekten de borçlanma, faiz gerçekten de faizdir.
Hal böyleyken, mali kar›n tespiti noktas›nda, cari y›lda zararl›, ayn› zamanda da
geçmiﬂ y›llardan kar da¤›tmaya uygun fonlar› olmayan bir kurumun borçlanmalar›, madde metninde belirtilen koﬂullara uymas› anlam›nda örtülü sermaye,
faizleri de örtülü sermayeye faiz tahakkuk ettiren kurum aç›s›ndan kar da¤›t›m›
olarak kabul edilir. Kurumun cari y›lda zararl› olmas› ayn› zamanda geçmiﬂ
y›llardan kar da¤›tmaya uygun fonlar›n›n bulunmamas›, olay›n örtülü sermaye
olarak de¤erlendirilmesine engel de¤ildir."
Bizce de, ortak ya da ortakla iliﬂkili kiﬂilerden borçlanan ve söz konusu borç
örtülü sermaye mahiyetinde de¤erlendirilen kurumlar›n ödemiﬂ ya da
hesaplam›ﬂ olduklar› faiz ve benzeri giderlerin da¤›t›lm›ﬂ kar pay› olarak
de¤erlendirilmesi aç›s›ndan kurumun geçmiﬂ y›l zararlar›n›n mevcut olmas› ya
da cari dönem faaliyetlerinin zararla sonuçlanm›ﬂ olmas›n›n herhangi bir öneminin bulunmas› gerekmektedir.
1.9.4. Kurumun Ç›kard›¤› Tahvillerin Ortaklar veya Ortakla ‹liﬂkili
Kiﬂiler Taraf›ndan Sat›n Al›nmas› Halinde Örtülü Sermaye
5422 say›l› K.V.K.'n›n uyguland›¤› 2005 ve daha önceki y›llarda, anonim ﬂirketlerinin tahvil ç›karmas› ve bu tahvillerin ﬂirketle belli iliﬂkiler içinde bulunulan
gerçek ve tüzel kiﬂilerce sat›n al›nmas› halinde söz konusu tahvilli borcun örtülü
sermaye say›l›p say›lmayaca¤› hususunda bir k›s›m tart›ﬂmalar bulunmaktayd›.
Bir görüﬂe göre, tahvil ç›kar›larak yap›lan borçlanma örtülü sermaye iddias›na
maruz b›rak›lmamal›d›r. Çünkü tahvilli borçlanma, devlet kontrolünde yap›lan,
belli s›n›rlara tabi olan ve alacakl›n›n kurumun kontrolü d›ﬂ›nda her an
de¤iﬂebilece¤i özel bir borçlanma türüdür.31
Bir di¤er görüﬂe göre ise örtülü sermaye uygulanmas›nda, belli iliﬂkiler içinde
bulunulan gerçek ve tüzel kiﬂilerin anonim ﬂirketlerce ç›kar›lacak tahvilleri sat›n
almas›, kuruma borç vermeleri ile ayn› anlamdad›r. Tahvilat ç›karma suretiyle
borçlanma ile di¤er borçlanma ﬂekilleri aras›nda, ticaret hukuku aç›s›ndan varolan
baz› farkl›l›klar›n vergi hukuku bak›m›ndan yap›lacak de¤erlemeye etkisi yoktur.32
31 Mehmet Maç, Kurumlar Vergisi, 3.Bask›; sayfa 672.
32 ÖZBALCI, Y›lmaz; Kurumlar Vergisi Kanunu Yorum ve Aç›klamalar›, Bas›m Y›l›;1997,sayfa 360.
76
1. Örtülü Sermaye
Nitekim Dan›ﬂtay 13. Dairesinin 12.01.1976 tarih ve E.75/1851, K.76/39 say›l›
karar›nda;
"% 83,63 hissesine sahip oldu¤u kurumun ç›kard›¤› tahvillerin tamam›n›n sat›n
al›nmas›n›, vergiye tabi kurumun sermayeye ihtiyac› oldu¤u, bu sermayenin ana
sermaye art›r›m› yoluyla sa¤lanmas› olana¤› var iken borç verilmek suretiyle
sa¤land›¤› ve kazanc›ndan bir k›sm›n› faiz olarak kurum içinde vergiye tabi
tutulmaks›z›n baﬂka bir kuruma (vergiden muaf bir kuruma) aktard›¤› biçiminde
görmek zorunlu olur. Zira, yasa koyucunun örtülü sermaye müessesesini
getirmekteki amac›, kurum kazanc›n›n aﬂ›nd›r›lmas›n›n önlenmesidir. Sat›n
al›nan tahviller baﬂka bir kurumun tahvili de¤il % 83,63 hissesine sahip olunan
bir kurumun tahvilleridir. Ödenen tahvil faizi, di¤er ﬂartlar›n da bulunmas›
nedeniyle örtülü sermaye üzerinden yap›lan faiz ödemesi niteli¤inde
görülmüﬂtür."
denilmektedir.
5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12. maddesinde örtülü sermaye müessesesinin
yeniden düzenlenmesi sonras›nda konu farkl› bir ﬂekle bürünmüﬂtür ﬁöyle ki;
Türk Ticaret Kanunu'nun 420. maddesi uyar›nca anonim ﬂirketlerin ödünç para
bulmak amac›yla itibari k›ymetleri eﬂit ve ibareleri ayn› olmak üzere ç›kard›klar›
borç senetlerine "tahvil" ad› verilmektedir. Tahvil ihraç eden anonim ﬂirketler
faiz karﬂ›l›¤› yabanc› kaynak elde etmekte, tahvil hamili ise ﬂirketin yönetimine
kat›lamay›p sadece ﬂirketten tahvil faizi alacakl›s› konumuna sahip olmaktad›r.
Buna ba¤l› olarak tahvil hamili vade sonunda tahvil ana para ve faizini talep
hakk›n› haiz olup, ﬂirketin karl› veya zararl› olmas›n›n söz konusu faiz geliri
aç›s›ndan herhangi bir önemi bulunmamaktad›r. Bununla birlikte tahvil hamillerinin ﬂirket malvarl›¤› üzerinde herhangi bir hak iddia etmeleri mümkün
de¤ildir.33
Türk Ticaret Kanunu'nun 422. maddesi uyar›nca anonim ﬂirketlerin ç›karacaklar› tahvillerin, esas sermayenin ödenen ve tasdik olunmuﬂ son bilançoya
göre mevcudiyeti anlaﬂ›lan miktar›n› aﬂmas› mümkün de¤ildir. Di¤er taraftan
2499 say›l› Sermaye Piyasas› Kanunu'nun "Tahvil ve Di¤er Borçlanma Senetleri
‹hrac›" baﬂl›kl› 13. maddesinde ise halka aç›k anonim ortakl›klar›n ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasas› arac› niteli¤indeki di¤er borçlanma senetlerinin toplam tutar›n›n, Kurula gönderilen ba¤›ms›z denetimden geçmiﬂ son
mali tabloda yer alan ç›kar›lm›ﬂ sermaye veya ödenmiﬂ sermaye ile genel
kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçelerin ve yeniden
de¤erleme de¤er art›ﬂ fonunun toplam›ndan, varsa zararlar›n indirilmesin33 TEK‹N, Cem; KARTALO⁄LU, Emre; Menkul K›ymet Gelirlerinin Vergilendirilmesi,
Yaklaﬂ›m Yay›nc›l›k, Ankara 2006, Sayfa:36.
77
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
den sonra kalan miktar› geçemeyece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›r. Bununla birlikte mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuatlar› uyar›nca faaliyet
gösteren kuruluﬂ, idare ve iﬂletmeler, mevzuata göre özelleﬂtirme kapsam›na
al›nanlar dahil kamu iktisadi teﬂebbüslerinin tahvil ve sermaye piyasas› arac›
niteli¤indeki di¤er borçlanma senedi ihraç limitleri Bakanlar Kurulunca belirlenir ve bu durumda özel Kanunlarda belirlenen limitler uygulanmaz.34
Türk Ticaret Kanunu'nda halka aç›k olmayan ﬂirketler için yap›lan düzenlemeden ve Sermaye Piyasas› Kanunu'nda halka aç›k ﬂirketler için yap›lan düzenlemeden anlaﬂ›laca¤› üzere, anonim ﬂirketlerin ihraç edecekleri tahviller kurumun öz sermayesinden fazla olamayacakt›r. 5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12.
maddesinde yap›lan borçlanman›n örtülü sermaye olarak nitelendirilebilmesi
için borç tutar›n›n öz sermayenin 3 kat›n› aﬂmas› gerekti¤i belirtilmiﬂtir. ‹hraç
edilen tahvil tutar› toplam› öz sermayenin 3 kat›ndan fazla olamayaca¤› için
kurumun ç›kard›¤› tahvillerin tamam›n› orta¤›n veya ortakla iliﬂkili bir kiﬂinin
almas› durumunda bile örtülü sermaye söz konusu olamayacakt›r.
Ancak, yukar›da aç›kland›¤› üzere, 5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12. maddesinde
belirtilen oranlar, borç veren ortaklar ve ortaklar›n iliﬂkide bulundu¤u kiﬂiler
için topluca dikkate al›n›r. Bu durumda, tahvil sat›n alan ortak veya ortakla
iliﬂkili kiﬂiden al›nan borç ile söz konusu kiﬂilerden di¤er yollarla temin edilen
borçlar›n tamam› kurumun öz sermayesi ile k›yaslanmal› ve örtülü sermayenin
teﬂkil edip etmedi¤i bu ﬂekilde tespit edilmelidir. 35
Örne¤in, öz sermayesi 1.000 birim olan bir A.ﬁ., ihraç etti¤i 1.000 birimlik
tahvillerin tamam›n› orta¤› Bay (A)'ya satm›ﬂt›r. Kurum ayr›ca, ortakla iliﬂkili
kiﬂi say›lan Bay (B) ve Bay (C)'den 1.200'ﬂer birim borç alm›ﬂt›r. Bu durumda
ayr› ayr› yap›lan borçlanmalar›n hiçbiri örtülü sermaye kapsam›na girmeyecektir. Ancak, ortaklar ve ortakla iliﬂkili kiﬂilerden temin edilen toplam borç miktar› öz sermayenin 3 kat› olan 3.000 birimi aﬂt›¤›ndan, aﬂan 400 birim örtülü sermaye olarak de¤erlendirilecektir.
Günümüz ekonomik iliﬂkilerinde kurumlar aç›s›ndan en önemli sorunlar›n
baﬂ›nda, finansman sorunu gelmektedir. An›lan ﬂirketlerin (anonim ﬂirketler), bu
sorunu çözmek için baﬂvurabilecekleri yollardan biri de tahvil ihraç etmek
suretiyle ortaklara borçlanmas›d›r. Bu borçlanmada ç›kar›lan tahviller e¤er
ortaklar taraf›ndan sat›n al›nacaksa, Sermaye Piyasas› Kurulu mevzuat› uyar›nca
nama yaz›l› olarak ihraç edilmelidir. Bu durum ise, Kurumlar Vergisi
34 SABUNCU, Faruk; KESK‹N, Filiz; “Gerçek Kiﬂilerde Para ve Sermaye Piyasas› Araçlar›ndan
Elde Edilen Gelirlerin Vergilendirilmesi”, Beta Yay›nlar›, ‹stanbul 2005, S: 36
35 KARTALO⁄LU, Emre; 5520 Say›l› Yeni K.V.K. ‹le Yap›lan Düzenlemeler Sonras›nda
Tahvil ‹hrac› Suretiyle Örtülü Sermaye Kullan›m› Mümkün Müdür?, Vergici ve Muhasebeciyle
Diyalog Dergisi, Say›:227, Mart 2007.
78
1. Örtülü Sermaye
Kanunu'nun 12. maddesine göre örtülü sermayenin tespitinde dikkate al›nabilecektir. Ancak, uygulamada tahviller büyük ço¤unlukla hamiline yaz›l› olarak
ç›kar›l›p ihraç edilmektedir. Hamiline yaz›l› tahvillerin ortaklar taraf›ndan ikinci el piyasalarda al›nd›¤›n›n saptanmas›, yasa maddesindeki di¤er koﬂullar›n
varl›¤› halinde, örtülü sermayenin varl›¤›n› ortaya ç›karmaktad›r. Buna karﬂ›l›k
bu saptama iﬂleminin yap›lmas› baz› durumlarda olanaks›zd›r.
Hamiline yaz›l› tahvili alan ortak kurumlar vergisi mükellefi veya kazanc›
bilanço esas›na göre saptanan gelir vergisi mükellefi ise, al›nan tahvil bilanço
aktifine kay›t edilece¤inden ve gelir veya kurumlar vergisi matrah›n›n tespitinde
dikkate al›naca¤›ndan, tespit yönünden sorun yoktur.
Tahvili sat›n alan ortak yukar›da say›lanlar d›ﬂ›ndaki gerçek kiﬂiler ise, bu
al›m›n ortaklar taraf›ndan yap›ld›¤›n›n tespiti çok zordur. Çünkü. hamiline yaz›l›
tahvillerin; gerek ihraç edenler taraf›ndan sat›lmas›nda veya faiz ve anapara
ödemelerinde gerekse arac› kurumlar (bankalar ve arac› kurumlar) taraf›ndan
sat›lmas› veya faiz ve anapara ödemelerinde bu iﬂlemlere iliﬂkin herhangi bir
isim al›nmaktad›r. Dolay›s›yla hamiline yaz›l› tahvilin kimler taraf›ndan sat›n
al›nd›¤›n›n veya faiz ve anaparan›n kimlere ödendi¤inin saptanmas› için sat›ﬂ ve
al›ﬂ iﬂlem kay›tlar›ndan yararlanmak olanaks›zd›r.36
1.9.5. Kar Ortal›¤› Belgesi Sahiplerine Ödenen Kar Pay›n›n Örtülü
Sermaye Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi
5422 say›l› eski K.V.K.'n›n 14. maddesinin (8) numaral› bendinde faizsiz olarak
kredi verenlere ödenen kar paylar›n›n kurum kazanc›n›n tespitinde gider olarak
dikkate al›nabilece¤i hüküm alt›na al›nm›ﬂt›. Konuya iliﬂkin olarak yay›mlanan
(22) seri numaral› Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i'nde,
"Bu itibarla Kurumlar Vergisi Kanunu'nun örtülü sermaye üzerinden ödenen
veya hesaplanan faizlerin kurum kazanc›n›n tespitinde indirilemeyece¤ini
öngören 15. madde hükmü yürürlükte olup bu tür sermayeye iliﬂkin ödenecek
faizlerin kar pay› ad› alt›nda kurumlar vergisi matrah›ndan indirilmesi mümkün
de¤ildir. ﬁu kadar ki; Türk Paras›n›n K›ymetinin Korunmas› Hakk›ndaki 22
say›l› Karara iliﬂkin 1 numaral› Tebli¤e göre, Türk Ticaret Kanunu uyar›nca
tahvil ihraç imkan›na sahip anonim ﬂirketlerce, T.C. Merkez Bankas›ndan izin
al›nmak ﬂart›yla ç›kar›labilecek kar ortakl›¤› belgeleri ile temin edilecek fonlar
aç›s›ndan 15'nci maddenin uygulanmas› söz konusu olamayaca¤›ndan bu tür
krediler için ödenen kar paylar› da kurum kazanc›n›n tespitinde gider olarak
indirilebilecektir."
denilmiﬂtir.
36 KIZILOT, ﬁükrü; Türk Vergi Hukukunda Örtülü Kazanç ve Örtülü Sermaye, Ankara 2002,
Sayfa:512 - 513.
79
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
Ancak, 5520 say›l› K.V.K.'n›n "‹ndirilecek giderler" baﬂl›kl› 8. maddesinin (1)
numaral› f›kras›n›n (d) bendinde, kat›l›m bankalar›nca kat›lma hesab›
karﬂ›l›¤›nda ödenen kâr paylar›n›n kurum kazanc›ndan indirilece¤i belirtilmiﬂ,
faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar paylar›n›n kurum kazanc›ndan
indirilebilece¤i yönünde 5422 say›l› K.V.K.'da yer alan hükme ise yer verilmemiﬂtir.
Bu durumda kar ortakl›¤› belgesi sahiplerine ödenen kar paylar›n›n kurum
kazanc›ndan indirilip indirilemeyece¤i baﬂka bir deyiﬂle bu tür ödemelerin
örtülü sermaye say›l›p say›lmayaca¤›n›n 5520 say›l› Kanunun 8. maddesinde
yap›lan düzenleme sonras›nda yeniden de¤erlendirmek gerekmektedir.
Sermaye Piyasas› Kurulu'nun Seri: III, No: 27 tebli¤inin 4. maddesinde özetle;
anonim ortakl›klar›n, kar ve zarara ortak olmak üzere, tüm faaliyetlerin gerektirdi¤i finansman ihtiyaçlar›n› karﬂ›lamak için; yurtiçinde sat›lmak üzere Türk
Liras› üzerinden veya yabanc› paraya endeksli, yurt d›ﬂ›nda sat›lmak üzere ise,
Türk Liras› veya yabanc› para üzerinden ya da yabanc› paraya endeksli "Kar
Zarar Ortakl›¤› Belgesi" (KZOB) ad› alt›nda menkul k›ymet ihraç edebilecekleri, ancak menkul k›ymet al›m sat›m› ile iﬂtigal eden ortakl›klar›n ise söz
konusu belgeyi ihraç edemeyecekleri belirtilmiﬂtir.37
An›lan madde kapsam›nda Kar Zarar Ortakl›¤› Belgesi, anonim ﬂirketler
taraf›ndan ç›kar›lan, sahibinin oluﬂacak kar ve zarara ortak oldu¤u, ancak yönetimde oy hakk› sa¤lamayan, belirli bir vade sonunda ana para ve kar pay› alma
hakk› sa¤layan bununla birlikte belgeyi ihraç edenin varl›klar› ve alacaklar›
üzerinde mülkiyet hakk› sa¤lamayan menkul k›ymet olarak tan›mlanabilir.
KZOB'lerde en k›sa vade bir ay, en uzun vade ise yedi y›l olup, söz konusu
menkul k›ymetler halka arz edilmek suretiyle veya halka arz edilmeksizin
sat›labilir. Halka arz edilerek sat›lmak üzere ihraç edilecek KZOB'lar›n hamiline, halka arz edilmeksizin sat›lmak üzere ihraç edilecek olanlar›n ise nama
yaz›l› olarak ihraç edilmeleri gerekmektedir. Öte yandan an›lan tebli¤in 24.
maddesinde ihraçc›lar›n, vade sonunda KZOB sahiplerine ödenmesi gereken
tutar karﬂ›l›¤›nda art›r›lan sermayelerini temsil eden hisse senetlerini alma hakk›
verebilece¤i, söz konusu bu durumun izahname ve sirkülerde kamuya ilan
edilece¤i, hisse senedi ile de¤iﬂtirilebilme hakk›n›n sadece halka arz suretiyle
sat›ﬂ› yap›lan KZOB'lara tan›nabilece¤i belirtilmiﬂtir.
Di¤er taraftan an›lan tebli¤in 17. maddesi Sermaye Piyasas› Kurulu'nun Seri:
III, No: 28 "Kâr Ve Zarar Ortakl›¤› Belgelerinin Kurul Kayd›na Al›nmas›na
‹liﬂkin Esaslar Hakk›nda Tebli¤de De¤iﬂiklik Yap›lmas›na Dair Tebli¤"38 ile
37 20.03.2003 tarih ve 25054 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanm›ﬂt›r.
38 07.07.2004 tarih ve 25515 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanm›ﬂt›r.
80
1. Örtülü Sermaye
de¤iﬂtirilmiﬂ olup, buna göre; KZOB'lerin ihraç s›ras›ndaki sat›ﬂ› ancak, belgeyi
ç›karan ihraçc› veya ihraçc› taraf›ndan yetkili k›l›nan arac› kuruluﬂlar taraf›ndan
yap›labilir. Ancak KZOB'lerin halka arz yoluyla sat›ﬂ›nda, arac› kuruluﬂ
kullan›lmas› zorunludur.
KZOB'leri, sahiplerine ﬂirket yönetiminde oy hakk› vermemesi ve vadelerinin
olmas› (en k›sa bir ay, en uzun yedi y›l vadeli) nedeniyle, hisse senetlerinden
farkl› özellikler taﬂ›maktad›r. Bununla birlikte, kar ve zarara kat›lma ve ortakl›k
hakk› sa¤lamak suretiyle hisse senetleriyle benzerlik taﬂ›maktad›r.39
‹ﬂletmelerin finansman ihtiyaçlar›n› gidermesi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda
KZOB'lerin tahvillerden herhangi bir fark› görülmemektedir. Bu durumda,
KZOB'lerinin ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂiler taraf›ndan al›nm›ﬂ olmas› halinde
5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesinde belirlenen di¤er ﬂartlar›nda varl›¤›
halinde örtülü sermayeden bahsedilebilecektir. 5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 8.
maddesinde de 5422 say›l› K.V.K.'n›n 14. maddesinde yer alan düzenlemeye yer
verilmemiﬂ olmas›, dolay›s›yla kar ortakl›¤› belgesi sahiplerine ödenen kar paylar›n› kurum kazanc›ndan indirilemeyecek olmas› nedeniyle de bu tür
ödemelerin kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate al›nmas› gerekmektedir.
1.9.6. Örtülü Sermaye ve Katma De¤er Vergisi
Bilindi¤i üzere, Katma De¤er Vergisi Kanunu'nun "‹ndirilemeyecek katma
de¤er vergisi" baﬂl›kl› 30. maddesinin (d) bendinde, Gelir ve Kurumlar Vergisi
Kanunlar›na göre kazanc›n tespitinde indirimi kabul edilmeyen giderler
dolay›s›yla ödenen katma de¤er vergisinin, vergiye tabi iﬂlemler üzerinden hesaplanan katma de¤er vergisinden indirilemeyece¤i belirtilmiﬂtir.
Yukar›da ayr›nt›l› olarak aç›kland›¤› üzere, 5520 say›l› K.V.K.'n›n 12. maddesi
hükmüne göre, kurumlar›n, ortaklar›ndan veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden
do¤rudan veya dolayl› olarak temin ederek iﬂletmede kulland›klar› borçlar›n,
hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun hesap dönemi baﬂ›ndaki öz
sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm›, ilgili hesap dönemi için örtülü sermaye
say›lacakt›r. Örtülü sermaye say›lan tutar üzerinden ödenen veya hesaplanan
faiz, kur farklar› ve benzeri giderler ise mezkur Kanunun 11. maddesi hükmü
gere¤ince kurum kazanc›n›n tespitinde indirimi kabul edilmeyen giderler
aras›ndad›r.
Bu durumda, örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur fark›,
vade fark› ve benzeri giderler üzerinden hesaplanan katma de¤er vergilerinin,
39 TEK‹N, Cem; KARTALO⁄LU, Emre; Menkul K›ymet Gelirlerinin Vergilendirilmesi,
Yaklaﬂ›m Yay›nc›l›k, Ankara 2006, Sayfa:32.
81
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
3065 say›l› Katma De¤er Vergisi Kanunu'nun 30. maddesinin (d) bendi uyar›nca
örtülü sermayeyi kullanan kurum taraf›ndan indirilmesi mümkün de¤ildir.
1.9.7. Geçici Vergi Dönemlerinde Örtülü Sermaye
5520 say›l› K.V.K.'n›n "Kurumlar Vergisi ve Geçici Vergi Oran›" baﬂl›kl› 32.
maddesinin (2) numaral› f›kras› uyar›nca kurumlar vergisi mükellefleri (dar
mükellefiyete tabi kurumlarda ticari ve zirai kazançlarla s›n›rl› olarak) cari
vergilendirme döneminin kurumlar vergisine mahsup edilmek üzere Gelir
Vergisi Kanunu'nda belirtilen esaslara göre ve cari dönemin kurumlar vergisi
oran›nda geçici vergi ödemek zorundad›rlar.
Geçici vergi uygulamalar›na iliﬂkin olarak aç›klamalar›n yap›ld›¤› 217 seri
numaral› Gelir Vergisi Genel Tebli¤i'nde, kurumlar vergisi mükelleflerinin,
geçici vergiye esas kazanc›n tespiti s›ras›nda, Gelir Vergisi Kanunu'nun ticari
kazanç hakk›ndaki hükümlerinin yan› s›ra, safi kurum kazanc›n›n tespitine
iliﬂkin olarak Kurumlar Vergisi Kanunu'nda yer alan hükümleri de dikkate alacaklar› belirtilmiﬂtir.
Bu durumda geçici vergi matrah› tespit edilirken 5520 say›l› yeni K.V.K.'n›n 12.
maddesinde düzenlenen örtülü sermaye müessesesi de dikkate al›nmal› ve örtülü
sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur fark› ve benzeri giderler
kanunen kabul edilmeyen gider olarak de¤erlendirilmelidir. Bu durumda
k›yaslamada dikkate al›nacak, öz sermaye de geçici vergilendirme döneminin
baﬂ›ndaki de¤il ilgili hesap döneminin baﬂ›ndaki öz sermaye olmal›d›r. Çünkü,
geçici vergi kurumlar›n üçer ayl›k kümülatif kazançlar› üzerinden hesaplanmal›d›r.
Geçici vergi dönemlerinde yap›lacak karﬂ› kurum düzeltmesine iliﬂkin aç›klamalar bir önceki bölümde yer verilmiﬂtir.
1.9.8. Borç ‹liﬂkisindeki De¤iﬂikli¤in Örtülü Sermaye Uygulamas›na Etkisi 40
Belirli bir borç iliﬂkisinin örtülü sermaye olarak nitelendirilebilmesi, borç
iliﬂkisine yönelik olarak öngörülen koﬂullar›n gerçekleﬂmesine ve varl›¤›na
ba¤l›d›r. Örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesi öngörülen borç iliﬂkisi genel
olarak zamana yay›l› bir süreci ifade etti¤inden, bu süreçte örtülü sermaye
nitelemesinin de ﬂartlar›n› oluﬂturan borç iliﬂkisinin unsurlar›nda meydana gelen
de¤iﬂikliklerin örtülü sermaye uygulamas›n› ne yönde etkileyece¤i tart›ﬂmal›d›r
Aﬂa¤›da, borç iliﬂkisinin unsurlar›na yönelik olarak zaman içinde meydana
gelebilecek de¤iﬂikliklerin örtülü sermaye uygulamas›na etkileri üç baﬂl›k
alt›nda, borçluya, alacakl›ya ve borca iliﬂkin de¤iﬂiklikler olarak incelenecektir.
40 ERDEM, Tahir; Borç ‹liﬂkisindeki De¤iﬂikliklerin Örtülü Sermaye Uygulmas›na Etkileri,
Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog Dergisi.
82
1. Örtülü Sermaye
1.9.8.1. Borçluya ‹liﬂkin De¤iﬂiklikler:
Borç iliﬂkisinde, borçluya iliﬂkin de¤iﬂiklikler örtülü sermaye uygulamas›
bak›m›ndan iki farkl› ﬂekilde gündeme gelebilir. ‹lk olarak, borç iliﬂkisi devam
ederken borçlunun de¤iﬂmesidir. Nitekim, Borçlar Hukukunda, borcun nakli41
olarak ifade edilen bu durum kapsam›nda, borç iliﬂkisi bütün unsurlar› ile devam
ederken borç baﬂka bir ﬂahsa nakledilmektedir.
‹kinci de¤iﬂiklik durumunda ise, borç iliﬂkisi içinde borçlu ayn› ﬂah›s olarak
kalmakla birlikte, borçlunun borç verenle iliﬂkisi de¤iﬂikli¤e u¤ramaktad›r. Borç
iliﬂkisinin baﬂlang›c›nda, borç alan›n borç verenle K.V.K.'n›n 12. maddesinde
tan›mlanan nitelikte (ortakl›k/ortakla iliﬂkili kiﬂi olma ﬂeklinde) bir iliﬂkisi
bulunmad›¤› halde borç sürecinde bu iliﬂkinin sonradan kazan›lmas› ya da
baﬂlang›çta bulunan bu nitelikteki iliﬂkinin sonradan kaybedilmesi durumunun
örtülü sermaye uygulamas›na etkisi özellik arz etmektedir.
Örtülü sermaye uygulamas› bak›m›ndan borçlu ve alacakl›daki de¤iﬂiklikleri iki
farkl› perspektiften de¤erlendirmek mümkündür. Borçlu ve alacakl›da meydana
gelen de¤iﬂikliklerin hemen hemen tümünde karﬂ›m›za ç›kacak bu ikili
yaklaﬂ›m, tercih edilen görüﬂe göre örtülü sermaye uygulamas›n› tamamen
de¤iﬂtirecektir. Nitekim, bu iki farkl› görüﬂ, borçlu ve alacakl›da meydana gelen
de¤iﬂikliklerin örtülü sermaye uygulamas›na etkisini birbirinden tamamen farkl›
ﬂekilde yorumlamaktad›r.
‹lk görüﬂ olarak, borçlu ya da alacakl›da sonradan meydana gelen de¤iﬂikli¤in
örtülü sermaye uygulamas› bak›m›ndan bir de¤eri yoktur. Borç iliﬂkisinin örtülü
sermaye bak›m›ndan dikkate al›nacak ﬂekli, borcun temin edildi¤i andaki görüntüsüdür. Bu görüﬂün dayana¤› olarak, Kanundaki "kurumlar›n, ortaklar›ndan
veya ortaklarla iliﬂkili olan kiﬂilerden do¤rudan veya dolayl› olarak temin
ederek..." ifadesinde yer alan "temin ederek" kavram› gösterilmektedir. Bu
ba¤lamda, temin etme kavram› dikkate al›nd›¤›nda, borç iliﬂkisinin kurulma ya
da baﬂlang›ç an›ndaki görüntüsü, bu iliﬂkinin örtülü sermaye yönünden
de¤erlendirilip de¤erlendirilmemesi konusunda belirleyici olacakt›r. Di¤er bir
ifade ile borç iliﬂkisinin kuruldu¤u anda geçerli olan durumun K.V.K.'n›n 12.
maddesinde tan›mlanan nitelikte bir iliﬂkiyi göstermesi durumunda, bu borç
örtülü sermaye kapsam›nda de¤erlendirilecek, ancak sonradan borçlu ve alacakl›
aras›nda K.V.K.'n›n 12. maddesinde tan›mlanan nitelikteki iliﬂkinin kaybolmas›
ise, borcun örtülü sermaye olarak de¤erlendirilmesini etkilemeyecektir.
Örtülü sermaye de¤erlendirmesinde kanundaki lafzi tan›m dikkate al›nd›¤›nda,
borcun temin edildi¤i andaki iliﬂki dikkate al›n›r. Bu görüﬂ uyar›nca, borcun
41 Alaca¤›n temliki ve borcun nakli ile ilgili hükümler için bknz; 818 say›l› Borçlar Kanunu’nun
162-181 maddeleri (29.04.1926 tarihli ve 359 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanm›ﬂt›r).
83
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
al›nd›¤› tarihten sonra, borçlu ve alacakl› aras›ndaki iliﬂkisinin niteli¤inin
de¤iﬂmesi örtülü sermaye uygulamas›n› etkilememelidir.
Bizim de kat›ld›¤›m›z ikinci görüﬂe göre ise, kanunda yer alan "temin ederek"
ifadesi sadece borç iliﬂkisinin tesis edildi¤i andaki durumu kavramak amac›ndan
çok, borç-alacak iliﬂkisini oluﬂturan süreci kapsamaktad›r. Örtülü sermaye
müessesesi esasen belirli unsurlar› taﬂ›yan borç iliﬂkisini, borç iliﬂkisinin devam
etti¤i süreç için kavramaya yönelik bir düzenlemedir. Di¤er bir ifade ile Yasada
belirlenen koﬂullar› taﬂ›yan borç iliﬂkisinin belirli bir oran› aﬂan k›sm› örtülü sermaye olarak nitelendirilecektir. Örtülü sermaye hükümlerinin uygulanabilmesi,
bu koﬂullar›n tamam›n›n belirli bir anda birlikte bulunmas›na ba¤l›d›r. Borç
iliﬂkisi devam ederken, bu koﬂullar›n kaybolmas› durumunda örtülü sermaye
nitelendirmesi de mümkün olmayacakt›r.
Örtülü sermaye düzenlemesinin yeni ﬂeklinde, bu müessese daha dinamik bir
yap›da tasarlanm›ﬂt›r. Borç iliﬂkisinin tesis edildi¤i anda, borç tutar› öz sermayenin üç kat›n› aﬂmamakla birlikte, sonradan al›nan yeni borç tutarlar› ile bu
oran›n aﬂ›lmas› durumunda örtülü sermaye uygulamas› devreye girecektir.
Örtülü sermaye uygulamas›n›n devreye girmesi için borcun belirli bir süre kullan›lm›ﬂ olma ﬂart› da kald›r›lm›ﬂt›r. Di¤er bir ifade ile belirlenen koﬂullar›
sa¤layan ve borcu kullanan kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan borç tutar›
bir günlük kullan›m için bile örtülü sermaye olarak nitelendirilecektir.
Bu ba¤lamda, örtülü sermaye uygulamas›n›n sadece borcun al›nd›¤› tarihteki
koﬂullara indirgenmesi kanaatimizce uygulaman›n mant›¤› ve gerekçesi ile
ba¤daﬂmaz. Nitekim, borç iliﬂkisinin unsurlar› zaman içinde de¤iﬂebilir. Bu
de¤iﬂimin vergisel yönden de dikkate al›nmas› daha gerçekçi bir uygulama
sa¤layacakt›r. Kald› ki, aksi yönde bir düﬂünce içinde, borcun nakli ile
aralar›nda gerçek anlamda bir borç iliﬂkisi kalmayan taraflar› mevcut olmayan
bir borçtan dolay› sorumlu tutmak gibi bir durum gündeme gelecektir. Nitekim,
borcun nakli ile birlikte, borç iliﬂkisinin ilk tesisinde yer alan eski borçlunun,
alacakl› ile borç iliﬂkisinin d›ﬂ›nda kalan (ortakl›k veya ortakla iliﬂkili kiﬂi olma)
iliﬂkisi devam etmekle birlikte borç iliﬂkisi sona ermiﬂtir. Dolay›s›yla, borcun
naklinden itibaren, eski borçlu ile alacakl› aras›nda bir borç iliﬂkisi kalmamaktad›r.
Ayr›ca, borç iliﬂkisinin baﬂlang›çta belirli kiﬂiler (ortak ya da ortakla iliﬂkili
kiﬂiler) ile kurulmas›yla, borç iliﬂkisinin taraflar›n›n bu niteli¤i sonradan kazanmas› aras›nda da bir fark bulunmamal›d›r. Borç iliﬂkisi devam etmekte, buna
mukabil borç veren ya da borç alan örtülü sermaye uygulamas›n›n devreye girebilmesi için Yasa ile tan›mlanm›ﬂ niteli¤i bu süreçte kazanmaktad›r.
Kanaatimizce, örtülü sermaye nitelemesi sadece borcun temin edilme an›ndaki
iliﬂki ile ilgili de¤ildir. Borç iliﬂkisinin devam etti¤i süreçle ilgilidir. Dolay›s›yla,
bu süreçteki de¤iﬂimlere de duyarl› olmas› kaç›n›lmazd›r.
84
1. Örtülü Sermaye
1.9.8.2. Alacakl›ya ‹liﬂkin De¤iﬂiklikler
Alacakl›, borçlunun r›zas›n› aramaks›z›n, alaca¤›n› üçüncü bir kiﬂiye temlik
(devir) edebilir. Alaca¤›n devri ile birlikte, alacakl› de¤iﬂir, alacak devir alana
geçer. Alaca¤› temlik eden borcun ifas›n› isteyemez, bu hak yeni alacakl›n›nd›r.
Alaca¤›n temliki, borç iliﬂkisinden do¤an belli bir talep hakk›n›n devrine yönelik bir iﬂlemdir. Bu nedenle, alaca¤›n temlikinden sonra da devreden alacakl›,
borç iliﬂkisinden do¤an yükümlülükleri ile ba¤l›d›r. Bütün alacaklar, ister
sözleﬂmeden, ister haks›z fiilden veya sebepsiz zenginleﬂmeden do¤muﬂ olsunlar, sözleﬂme ya da yasa ile yasaklanm›ﬂ olmad›kça, baﬂkas›na devredilebilirler.
Bir alaca¤›n temliki, temlik eden kimsenin ﬂahs›na özgü olanlar d›ﬂ›ndaki, öncelik haklar›n› ve di¤er yan haklar› da kapsar. Bu ba¤lamda, alacak temlik
edildi¤inde, alaca¤› garanti eden kefalet, menkul ve gayr› menkul rehni, hapis
hakk› gibi yan haklar kendili¤inden alaca¤› devralana geçer. Ayr›ca, iﬂlemiﬂ,
birikmiﬂ faizler de, alacakla birlikte devredilmiﬂ say›l›r. Alacak temlik
edildi¤inde, borçlunun r›zas› al›nmam›ﬂ olsa dahi, alacakl› de¤iﬂir. Borçlu, kendisini bildirilmek koﬂulu ile borcundan kurtulmak için edimini yeni alacakl›ya
ifa ile yükümlüdür.
Alaca¤›n temliki, borç iliﬂkisinde alacakl›n›n de¤iﬂmesine neden olmakla birlikte, örtülü sermaye uygulamas› bak›m›ndan da etkileri bulunmaktad›r. Bu noktada, de¤erlendirmenin, borcun naklinde oldu¤u gibi iki boyutta yap›lmas› gerekmektedir.
‹ki boyutlu bu de¤erlendirmenin ilk boyutunda, alacak hakk›n› devreden ilk alacakl› ile borçlu aras›ndaki iliﬂki ve ikinci boyutunda ise, borcu devir alan yeni
alacakl› ile borçlu aras›nda iliﬂki dikkate al›nmak durumundad›r.
Alacak hakk›n› devreden ilk alacakl› ile borçlu aras›ndaki iliﬂki, devir tarihine
kadar olan, borcu devir alan yeni alacakl› ile borçlu aras›nda iliﬂki ise devir tarihinden sonraki borç iliﬂkisinde örtülü sermaye hükümlerinin uygulan›p uygulanmayaca¤› bak›m›ndan yol gösterecektir.
‹lk olarak, alacak hakk›n› devreden ilk alacakl› ile borçlu aras›nda K.V.K.'n›n
12. maddesinde belirtilen nitelikte bir iliﬂki bulunmas› durumunda, devir tarihine kadar olan borç iliﬂkisi örtülü sermaye hükümleri kapsam›nda
de¤erlendirilerek borç/öz sermaye oran›n›n üç kat›n› aﬂan borç tutar› öz sermaye
olarak nitelendirilecektir. Ancak, alaca¤›n devir tarihinden itibaren, borçlu ile
yeni alacakl› kiﬂi aras›ndaki iliﬂkiye göre örtülü sermaye hükümlerinin uygulan›p uygulanmayaca¤› belirlenecektir. Alaca¤› devir alan yeni alacakl› ile
borçlu aras›nda K.V.K.'n›n 12. maddesinde belirtilen nitelikte bir iliﬂki bulunmas› durumunda, devir tarihinden sonraki borç iliﬂkisi de örtülü sermaye
hükümleri kapsam›nda de¤erlendirilerek borç/öz sermaye oran›n›n üç kat›n›
85
Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›nda Dönem Sonu ‹ﬂlemleri
istanbul smmmo
aﬂan borç tutar› öz sermaye olarak nitelendirilecektir. Buna karﬂ›n, devir alan ile
borçlu aras›nda, K.V.K.'n›n 12. maddesinde belirtilen nitelikte bir iliﬂki bulunmamas› durumunda, devir tarihinden sonraki borç iliﬂkisine örtülü sermaye
hükümleri uygulanamayacakt›r.
Örnek: A¤aç A.ﬁ., orta¤› Yeﬂil A.ﬁ.'den olan 1.000.000 YTL tutar›ndaki
alaca¤›n› Mavi A.ﬁ.'ye devretmiﬂtir. Yeﬂil A.ﬁ.'nin dönem baﬂ› öz sermaye tutar›
200.000 YTL olup, Yeﬂil A.ﬁ. ile Mavi A.ﬁ. aras›nda K.V.K.'n›n 12'nci maddesinde belirtilen nitelikte bir iliﬂki bulunmamaktad›r. Bu ba¤lamda, alaca¤›n
temlik edilme tarihine kadar Yeﬂil A.ﬁ:'nin orta¤›ndan kulland›¤› borcun öz sermayesinin üç kat›n› aﬂan k›sm› (1.000.000 - 600.000 =) 400.000 YTL örtülü sermaye olarak nitelendirilecektir. Buna karﬂ›n, alacak hakk›n›n Yeﬂil A.ﬁ. ile
iliﬂkisi olmayan Mavi A.ﬁ.'ye devredilmesi ile birlikte, örtülü sermaye hükümlerinin uygulanma olana¤› kalmayaca¤› kanaatindeyiz.
1.9.8.3. Karﬂ›l›kl› Borçlar›n Takas›
Takas, iki kiﬂi aras›ndaki ayn› cinsten karﬂ›l›kl› borçlar›n, bunlardan birinin tek
tarafl› beyan›yla sona erdirilmesidir. ‹sviçre ve Türk hukukunda, ﬂartlar› mevcut
olsa dahi, karﬂ›l›kl› borçlar kendili¤inden takas edilmiﬂ olmaz. Yarg›tay'›n da
görüﬂü "istek olmad›¤› takdirde, dava ve karﬂ›l›k davada hüküm alt›na al›nan
tazminatlar re'sen takas edilemez" yönündedir.42
Karﬂ›l›kl› borçlar, ancak, taraflardan birinin takas etmek kast›n› (iradesini) karﬂ›
tarafa bildirmesi ile az olan borcun tutar› nispetinde sona erer. Takas beyan›n›n
kendisine ba¤lanan hukuki sonuçlar› do¤urabilmesi için kural olarak di¤er
taraf›n muvafakat›na (kabul veya onay›na) ve bir ön takas anlaﬂmas›na ihtiyaç
yoktur. Takas, ulaﬂmas› gerekli tek tarafl› bir hukuki iﬂlem, yenilik do¤uran bir
hakt›r. Takas, mahkeme d›ﬂ›nda yap›labilecek bir beyan ile olabilece¤i gibi,
yarg›lama s›ras›nda def'i veya karﬂ›l›kl› dava ﬂeklinde de ileri sürülebilir. Takas
bildirimi, takas ﬂartlar›n›n oluﬂmas›ndan sonra yap›labilir. Takas bildirimi
geçerlili¤i yönü ile (s›hhat ﬂart› olarak) bir ﬂarta ba¤l› de¤ildir. Takas bildirimi
ile borçlu bir yandan kendi borcundan kurtulur, di¤er yandan ise karﬂ› taraftan
olan alaca¤›n› elde etmiﬂ olur.
Borçlar Kanunu'nun 118. maddesinin ilk f›kras›nda "takas"; "‹ki ﬂah›s karﬂ›l›kl›
bir miktar mebla¤› veya yekdi¤erine mümas›l baﬂka mallar› birbirine borçlu
olduklar› takdirde her iki borç muaccel ise iki taraftan her biri borcunu alaca¤›
ile takas edebilir." ﬂeklinde aç›klanm›ﬂt›r. Bu tan›m dikkate al›nd›¤›nda, takas
hakk›n› sa¤layan ﬂartlar aﬂa¤›daki gibi s›ralanabilir;
42 Yarg›tay 4.H.D., 12.02.1990 tarihli ve K.1187 say›l› Karar›, bknz; Sefa Reiso¤lu, Borçlar
Hukuku, 9. Bask›, ‹stanbul, Beta, 1993, s: 322.
86
1. Örtülü Sermaye
- Karﬂ›l›kl› borçluluk,
- Borçlarda özdeﬂlik,
- Borçlar›n ifas›n›n istenebilir olmas›.
1 seri numaral› Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i dikkate al›nd›¤›nda, borcu kullanan kurumun ayn› zamanda borç kulland›¤› ortak veya ortakla iliﬂkili kiﬂiden
alaca¤›n›n olmas› durumunda örtülü sermayenin varl›¤›n›n tespitinde bu kurumdan olan alaca¤›n bu kuruma olan borca mahsup edilmesi söz konusu olmayacakt›r.
Yap›lan aç›klamalar ve takas hakk› dikkate al›nd›¤›nda, karﬂ›l›kl› borçlar, örtülü
sermaye uygulamas›nda takas hakk› kullan›lmad›kça birbirinden mahsup
edilmek suretiyle dikkate al›nmayacakt›r. Buna karﬂ›n, takas hakk›n›n geçerli
ﬂekilde kullan›lmas› durumunda, her iki taraf için de hukuki sonuçlar do¤uran
takas iﬂlemi sonucunda karﬂ›l›kl› azalan borçlar örtülü sermaye uygulamas›nda
da dikkate al›nmal›d›r.
87
88

1. örtülü sermaye

Products

Support

1. örtülü sermaye

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib