kirlilik önleme

Eko-Verimlilik ve Temiz Üretim:
Kavramsal Çerçeve
Prof.Dr. Göksel N. Demirer
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Çevre Mühendisliği Bölümü
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Avrupa Birliği Koordinasyon Genel Müdürlüğü
13 Kasım 2008
Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK tarafından
getirilmiştir.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında “Temiz Üretim
Yapabilme Yeteneği Kazanma” biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramı
TÜBİTAK’ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri
stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır.
İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık
ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB’ye uyumu için hazırlanan
dokümanlarda yer alan temel politikalardır.
10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında
alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek
10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık
azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır.
Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey
kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte,
Temiz Üretim kavramı ülkemizde –ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve
uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli
bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.
Gündelik hayatımızda kullandığımız ürün ve
hizmetlerin çevresel etkilerinden ne kadar haberdarız ?
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
ÇİP ÜRETİMİ
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
ENDÜSTRİYEL ETKİNLİKLERİN ÇEVRE İLE ETKİLEŞİMİNİN
BASİTLEŞTİRİLMİŞ MODELİ
Ürün
Hammadde
Atıklar
Diğer girdiler
Endüstriyel süreç
Arıtma
“Sürdürülebilirlik” kavramı
bu tür bir süreç için somut
olarak ne anlama gelir ?
Doğal Alıcı Ortamlara Deşarj
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi
Temiz
Üretim
Geri
Dönüşüm
Arıtma
Seyreltme
1960
Kirlilik Kontrolü
1990
Kirlilik Önleme
Temiz Üretim
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Sürdürülebilir
Atık ya da
Çevre
Yönetimini
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN
OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM
SÜRECİNi ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK
ETMESİ
TEMİZ ÜRETİM/KİRLİLİK ÖNLEME (TÜ/KÖ) ≡ HAM
MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK
KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA
ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ
TÜ/KÖ ≡ KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL
VERİM ARTIŞI
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Sanayide “Sürdürülebilirlik”
Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim kavramı
endüstri başta olmak üzere tüm insani
etkinliklerde verimlilik artışı ile atık azaltımını
birlikte gözeten Temiz Üretim, Kirlilik Önleme,
Ekoverimlilik, vd. alanlarda 20 yılı aşkın
süredir yapılmakta olan çalışmaların doğal bir
sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim (STÜ) temel gereksinimlere
karşılık gelen ve yaşam kalitesini artıran mal ve hizmetlerin üretimi
sürecinde;
 doğal kaynak kullanımı,
 toksik ve diğer kirleticiler ve
atık deşarjlarının
diğer tüm emisyonların
yaşam döngüsü perpektifi çerçevesinde azaltılarak, gelecek
kuşakların gereksinimlerinin kesintisiz olarak sağlanabilmesine
yönelik tüm çabaları kapsayan genel bir kavramdır.
Sustainable Consumption Symposium, Oslo, Norway, 19-20 January 1994.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
STÜ Konusunda Avrupa Birliği’nin Politika Strateji ve Enstrümanları
 Entegre Ürün Politikası
 Çevre Teknolojileri Eylem Planı
 Tüketici Politikaları
 Şirketlerin Toplumsal Sorumluluğu
 Kamusal Satın Alma Politikaları
 Ekonomik Enstrümanlar
 Çevre ile İlgili Vergiler
 Çevresel Yatırımlar için Devlet Yardımı
 Emisyon Takası
 Ticari Politikalar
 Enformasyon Araçları
 Eğitim, Bilinç Arttırma, Kamunun Bilgilendirilmesi
 Çevresel Etiketleme
 Tüketicilerin Bilgilendirilmesi
 Avrupa Kirletici Emisyon Kayıt Sistemi
 Analitik Araçlar
 İndikatörler
 Raporlama Mekanizmaları
 Sürdürülebilir Evsel Tüketim Raporu
 Araştırma ve Geliştirme
 6. AB Araştırma ve Teknolojik Gelişim Çerçeve Programı
Sustainable Consumption and Production in European Union, European Comission, 2004.
TEMİZ ÜRETİM
(KİRLİLİK ÖNLEME)
NEDİR ?
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP):
Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve
süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve
çevre üzerindeki risklerin azaltılması.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM/KİRLİLİK ÖNLEME NEDİR ?
Prosesler için;
•Hammadde ve enerji kullanımının
•Toksik madde kullanımının
•Üretim ve hizmet süreçlerinden kaynaklanan tüm
emisyon ve atıkların miktar ve toksisitelerinin
Ürünler için;
•Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam döngüsü boyunca
(hammadde eldesinden nihai bertarafa kadar)
önlenmesi/azaltılması demektir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM NEDİR ?
İşçiler/Halk/Tüketiciler/
Gelecek kuşaklar üzerindeki
Çevresel Riskler
ve
Üretim/Arıtma/Sağlık
Maliyetleri
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Ürün/hizmet kalitesi
ve
verimlilik
TEMİZ ÜRETİM’İN ARAÇ VE METODLARI:
√ İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi,
√ Ekoverimlilik,
√ Atık Denetleme,
√ Enerji Denetleme,
√ Risk Denetleme,
√ Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi,
√ Çevresel Etki Değerlendirme,
√ Yaşam Döngüsü Analizi,
√ Teknoloji Değerlendirme,
√ Kimyasal Değerlendirme,
√ Endüstriyel Ekoloji,
√ Çevre için Tasarım,
√ Çevre için ya da “Yeşil” Satın Alma,
√ Çevre Yönetim Sistemleri,
√ Çevresel Performans Değerlendirmesi
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Ekoverimli Üretim
Bir şirketin ekoverimli olabilmesi için:
Mal ve hizmet üretiminde kullandığı hammadde miktarını azaltması
Toksik atık miktarını azaltması
Geri-kazandığı atık miktarını arttırması
Yenilenebilir kaynak ve enerji kullanımını azaltması
Ürün dayanıklılığını arttırması
Enerji ve su kullanımını azaltması
gereklidir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi
(Good Housekeeping)
√ Basit, sistematik ve temel bir çevre
yönetimi aracı
√ Eko-verimlilik yolunda ilk adım
√ İşletmelerinizin ekonomik ve
çevresel verimliliğini geliştirmede
kullanılan bir yaklaşım
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi Kılavuzu:
KOBİ’ler İçin Bir Çevre Yönetim Aracı
• İşletmelerin çevre yönetimi hedefleri için kolay-uygulanabilir,
düşük/sıfır maliyetli seçenekler sunar.
• Kontrol Listeleri, Akış Şemaları ve Eylem Planlarını da içeren
somut sonuçları hedefler.
• Elde edilen sonuçların izlenmesi için uygun bir yönetim aracı
olarak tasarlanmıştır.
• Mali kaynakları kısıtlı KOBİ’ler için özellikle daha uygundur.
• Mevcut kadrolarla, ya da küçük bir dış destekle gerçekleştirilebilecek
uygulamaları kapsar.
Üretim süreçlerine uyarlanabilecek kolay kullanımlı kontrol
listeleri aracılığıyla aşağıdaki konularda gelişmeler sağlanabilir:
1. Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı
2. Bilinçli Atık Yönetimi
3. Malzeme ve Ürünlerin Etkin Taşınımı ve Korunumu
4. Su Tasarrufu
5. Enerji Tasarrufu
Üretim Sürecinin Geliştirilerek Kaynakların Verimli
Kullanımı
Kontrol Listelerinin Kullanımı
Her Kontrol Listesi aşağıdakileri kapsar:
• uygulanabilecek eylemlerin listesi
• Sorumluluk dağılımını gösteren bir sütun
• Öncelikli eylemleri belirleyen bir sütun
• Maliyet tasarruflarını ve diğer faydaları belirten bir kolon
Örneğin:
Su Tasarrufu Kontrol Listesi
Amaç: Suyu Yeniden Kullanmak ve Su Kullanımını Azaltmak
Yapılacak İş
• Su kaçaklarını önleyin.
- Eski contaları değiştirin.
- Su borularındaki kaçakları belirleyin ve
gerekli onarımı yapın.
- Üretim proseslerinde kullanılan su tanklarını
denetleyin ve sızıntıları önleyin.
• Gereksiz akan muslukları kapatın.
• Durulama suyunu tekrar kullanın.
• Tekrar kullanılabilir su kaynaklarının
miktarı, kalitesi ve konumunu belirleyin.
• Pompa ve boruları yeniden düzenleyin.
Evet/
hayır
Sorumlu Kişi Öncelik ve eylem
zamanlaması
Tasarruf
Üretim Sürecindeki Girdi ve Çıktıların Analizi
• Üretim süreci boyunca kaynak akışının değerlendirilmesi
• Üretim sürecindeki her bir basamağın analizi
Hammaddeler:
......................kg
......................kg
......................m
......................m
3
3
İhtiyaç duyulan verilerin birçoğu
idari veya muhasebe kayıtlarında
zaten mevcut olabilir !
GİRDİ
Su.......................m
Atık su...………………....m3
Atık Maddeler:
.................................kg
.................................kg
.................................kg
3
Basamak 1
Üretim Prosesi
Enerji....................kW
Yan malzemeler:
...............................kg
...............................kg
...............................kg
Basamak 2
Emisyonlar.................kg
Atık ısı.......... ...kW
Katı atık:
.................................kg
.................................kg
.................................kg
vb.
ÇIKTI
Ürün:
......................kg
......................m
Tüketici
3
TEŞEKKÜRLER
Prof. Dr. Göksel N. Demirer
Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Tel: 210 58 67, 210 26 41
Faks: 210 26 46
e.posta: [email protected]