1. ünite - WordPress.com

Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
1. ÜNİTE
Bilgi Teknolojisinin
Temel Kavramları
Üniteye Hazırlık
1. Son yıllarda yapılmış olan en önemli buluş sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla tartışınız.
2. Günümüzde, hayatımızın vazgeçilemez teknolojisi sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla sınıfta tartışınız.
3. Teknolojik gelişmelerin varabileceği en son noktaları hayal ederek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
11
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
A. BAŞLANGIÇ
Konuya Hazırlık
1. Günlük yaşantıda bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır?
2. Bilgisayarın farklı tip ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Tartışınız.
1. Donanım Yazılım Bilişim Teknolojisi
Bilgisayar, kendisine verilen bilgiler üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları
çıktı birimlerine gönderen bir elektronik alettir (Resim 1.1).
Bilgisayarı oluşturan birimler temelde iki gruba ayrılır.
Bunlar donanım ve yazılım birimleridir.
Donanım: Bilgisayarı oluşturan parçaların her birine donanım denir.
Yazılım: Bilgisayar donanımının uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlayan ve programcılar tarafından yazılan kod
parçalarıdır.
Resim 1.1: Bilgisayar
Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler son yıllarda baş döndürücü bir hızla ilerlemekte olup yeni
çıkan her ürünü takip etmek mümkün olmamaktadır. Teknolojideki bu hızlı ilerleyiş bilgisayarı oluşturan
yazılım ve donanım ürünlerinin de her geçen gün maliyetlerinin düşmesine sebep olmaktadır.
2. Bilgi ve İletişim Teknoloji Ürünlerinin Tanıtımı
Bilişim teknolojisinde yaşanan gelişmeler sadece bilgisayar alanında değil, insan faktörünün olduğu
her türlü iş kolunda kendini göstermektedir. Bu gelişmelere paralel olarak yeni iş kolları oluşmuş ve istihdam sayıları her geçen gün artmıştır. İnsanların hayatını kolaylaştıran bu gelişmelerin büyük bir bölümü
1980’li yılların sonrasında yaşanmıştır.
Bilgisayar teknolojisiyle birlikte tıpta, eğitimde, mühendislikte, iletişimde, banka sektöründe ve daha
birçok iş kolunda gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler günümüzde devam etmektedir.
3. Bilgisayar Çeşitleri
Bilgisayarların kullanıldıkları alanlara ve iş ortamlarına göre boyut ve
kapasiteleri farklılık göstermektedir. Bu farklılıklara göre bilgisayarları şöyle
sıralayabiliriz:
a. Ana Bilgisayar: Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan çok güçlü bilgisayarlardır. Bu bilgisayarlar diğer bilgisayarlara
hizmet vermelerinden dolayı kapasiteleri ve hızları çok büyük olan, diğer bir
deyişle sunucu bilgisayarlardır (Resim 1.2).
Ek Bilgi
Bilgisayarı oluşturan temel iki birim vardır: Bunlardan biricisi
donanım, ikincisi ise yazılımdır.
12
Resim 1.2: Ana bilgisayar
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
b. Mini Bilgisayar: PDA (Personel Dijital Assistant) olarak da adlandırılan mini bilgisayarlar, kullanıcının kendine ait işlemlerini yapabilecek kapasite ve hıza sahip olan bilgisayarlardır. Boyutları çok küçük olan bu mini
bilgisayarlar normal bir bilgisayarın yaptığı işlemleri minimum seviyede yapabilmekte ve yapılan işlemleri kaydedebilmektedir (Resim 1.3).
c. Ağ (Network) Bilgisayarı:
Bir ağa bağlı olarak çalışan bilgisayarlara ağ bilgisayarı veya ter- Resim 1.3: Mini bilgisayar
minal bilgisayar denir (Resim 1.4).
Ağa bağlı bütün bilgisayarlar kendi kaynaklarını ortak olarak
kullanabildikleri gibi dosya paylaşımı da yapabilirler.
Resim 1.4: Ağ bilgisayarı
ç. Kişisel Bilgisayar: Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan
bilgisayar türüdür. PC (Personel Computer) olarak da ifade edilir (Resim 1.5). Genellikle evlerde kullanılmasının yanı sıra ofislerde ve iş
ortamlarında da rahatlıkla kullanılmaktadır.
Resim 1.5: Kişisel bilgisayar
d. Dizüstü Bilgisayar: Bu tür bilgisayarlar boyutlarının küçüklüğü,
taşınabilir olmaları ve belli bir süre itibarıyla enerjiye ihtiyaç duymamalarından dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. Kişisel bilgisayarların
yapabildiği birçok işlemi yapabilmekte ve her geçen gün bu özellikleri
artmaktadır (Resim 1.6).
Resim 1.6: Dizüstü bilgisayar
4. Bilgisayarlar Arasındaki Farklılıklar
Günümüzde kullanılan bilgisayarları birbirinden ayıran belli başlı özellikler vardır. Bu özelliklerin
başlıcaları kapasite, hız ve maliyet olarak ifade edilebilir. Şimdi bu özellikleri inceleyelim:
a. Kapasite: Bu özellik bilgisayarın byte (bayt)
olarak saklayabileceği veri miktarını gösterir. Bilgisayarlar kullanıldıkları alanlara göre kapasiteleri
bakımından birbirinden farklılık göstermektedirler.
Örneğin, bir şirketin ana bilgisayarının kapasitesi Tb
(Terabyte) larla ifade edilirken evimizde kullandığımız
kişisel bilgisayarımızın kapasitesi Gb (Gigabyte) lar
seviyesindedir.
Ek Bilgi
Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en
küçük birime bit denir. Sıfır (0) ve
bir (1) lerden meydana gelen bu
bitlerin sekiz tanesinin bir araya
gelmesiyle byte oluşur ve her karakter bir (1) byte’tır.
Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en küçük birime bit denir. Sekiz adet bitin bir araya gelmesiyle oluşan
veri yapısına ise byte denir.
13
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
b. Hız: Bilgisayarın hızı denilince ilk akla gelen donanım elemanı işlemcinin hızıdır. Bir bilgisayarda
hızı belirleyen faktör yalnızca işlemci değildir. Bununla beraber RAM’in hızı, anakart veri yolunun hızı ve
sabit diskin hızı da bilgisayarın hızını etkileyen faktörlerdendir. Hız birimi MHz (Megaherzt) olarak ifade
edilir ve 1 saniyede yapılan işlem sayısını gösterir.
c. Maliyet: Bilgisayarın maliyeti; kapasitesi, hızı ve boyutlarına göre farklılık göstermektedir. Bir
bilgisayar alırken öncelikle bilgisayarı nerede, hangi amaç doğrultusunda ve ne tür programlarla kullanacağımıza karar vermeliyiz. Yapacağımız işe ve kullanacağımız programlara göre bilgisayarların maliyetleri değişiklik gösterir.
ç. Genel Kullanıcıları: Bilgisayar tasarımları ve kapasiteleri yapılırken insanların ihtiyaçları göz
önüne alınmış ve bununla birlikte farklı alanlarda, farklı boyut ve kapasiteye sahip bilgisayarlar ortaya
çıkmıştır. Piyasa her iş ve amaca uygun bilgisayar bulmak mümkündür. Örneğin, evde veya okulda
kullanmak için masaüstü bilgisayar ideal iken sürekli seyahat hâlinde olan kişiler için dizüstü bilgisayar
çözüm olmaktadır.
5. Uçbirim (Giriş/Çıkış, I/O) Aygıtları
a. Programlanabilir Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunan
programlanabilir uçbirimlerdir. Akıllı uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucudan
bağımsız işlem yapabilirler.
b. Programlanamaz Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunmayan programlanamaz uçbirimlerdir. Akılsız uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucudan bağımsız işlem yapamazlar.
6. Bir Kişisel Bilgisayarın Temel Donanım Birimleri
a. Merkezî İşlem Birimi (CPU): Bir bilgisayarın en önemli donanım elemanı işlemcisidir. İşlemci bilgisayar üzerinde aritmetiksel,
mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları çıktı birimlerine gönderen elektronik bir alettir (Resim 1.7).
Bilgisayarın hızı denilince aslında anlatılmak istenen şey işlemcinin hızıdır. İşlemciler son yıllarda hız olarak büyük boyutlara ulaşmışlardır. Saniyede milyarlarca işlem yapabilmektedirler.
Resim 1.7: İşlemci
b. Sabit Disk (Hard disk): Bilgisayarda yapılan işlemlerin depolanıp kaydedildiği, manyetik disklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuş hafıza birimidir (Resim 1.8). Çeşitli boyut ve kapasiteye
sahip sabit disk bulmak mümkündür. Günümüzde sabit disklerin
kapasiteleri büyük oranlarda artmış, buna rağmen gelişen teknolojiyle birlikte maliyetleri çok düşmüştür.
Çalışma Etkinliği
İnternet üzerinden son yıllarda çıkan işlemci ve sabit
diskler hakkında bilgi toplayınız.
14
Resim 1.8: Sabit disk
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
c. Giriş Çıkış Birimleri: Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan ve girilen bu bilgilerin
bilgisayar tarafından işlendikten sonra, tekrar dış ortama çıkarılması için kullanılan donanım elemanlarına giriş/çıkış birimleri denir. En çok kullanılan giriş birimleri klavye ve faredir . Çıkış birimi ise genellikle
ekrandır. Aşağıdaki tabloda çok kullanılan giriş ve çıkış birimleri listelenmiştir.
Giriş Birimleri
Çıkış Birimleri
Klavye
Hoparlör
Fare
Yazıcı
Scanner (Tarayıcı)
Çizici
Mikrofon
Hafıza kartları
Ekran (Dokunmatik)
Ekran
Kamera
CD - DVD yazıcılar
Optik okuyucu
Hafıza kartları
CD - DVD okuyucular
Tablo 1.1: Giriş - çıkış birimleri
ç. Hafıza Tipleri
RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişilebilir Bellek):
Bilgisayarın ana belleği olarak da ifade edilen RAM bir tür geçici bellektir (Resim 1.9). Bilgisayarın açılması esnasında işletim sistemi ve
gerekli olan bazı uygulama programları dosyaları RAM belleğe yüklenir. Buradaki amaç işletim sisteminin RAM üzerinden hızlı bir şekilde
çalışabilmesini sağlamak ve sabit diske erişimi minimuma indirmektir.
Bu sayede sabit diske erişim azalacağından zamandan büyük tasar-
Resim 1.9: RAM
ruf sağlanır. Bilgisayar kapatıldığı anda RAM’deki bilgiler silinir.
ROM (Read Only Memory–Sadece Okunabilir Bellek): Üretici firma tarafından üzerine yüklenmiş olan yazılım bulunur. Bu yazılımın kullanıcı tarafından değiştirilmesi mümkün değildir. O yüzden
sadece okunabilir bellek adını almıştır.
d. Taşınabilir Depolama Araçları: Bilgisayarlara harici olarak dışarıdan, genellikle USB bağlantı
noktasından bağlanan araçlara taşınabilir depolama araçları denilmektedir. Kapasitelerine ve boyutlarına göre piyasada birçok veri taşıma aracı bulunur. Bunlar USB sabit diskler, hafıza kartları ve flash
bellekler olarak ifade edilebilir.
e. Çevresel Cihazlar: Bilgisayara dış ortamdan bağlanarak bilgisayar içerisine bilgi girilmesini ve
bu bilginin tekrar işlendikten sonra dış ortama aktarılmasını sağlayan donanım elemanlarına çevresel
cihazlar denir. Genellikle en çok kullanılan çevresel cihazlar klavye, fare, ekran, yazıcı, kamera ve hoparlör gibi çevresel donanım araçlarıdır.
f. Günlük Yaşantıda Bilgisayarlar: Bilgisayarlar günlük hayatımızın vazgeçilmezleri arasındadır.
Okulda, evde, iş yerinde, haberleşmede, ulaşımda, sağlıkta ve aklınıza gelebilecek her alanda bilgisayarları görmek mümkündür. Gelecek, bilgi ve bilgisayar üzerine inşa edilen bir çağ olacaktır.
15
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
1. Evdeki bilgisayarlar: Bilgisayarın ilk defa piyasaya çıktığı
yıllarda, ev kullanıcıları için bu cihaza sahip olmak çok büyük bir
maliyet gerektiriyordu. Gelişen teknolojiyle birlikte birçok firmanın
bilgisayar üretmeye başlaması buna paralel olarak da fiyatlarının
büyük oranda düşmesi bu cihazların evlerimize girmesini sağlamıştır.
2. İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: Günümüzde her işletme bünyesinde bilgisayar kullanımını görmek mümkündür. Büyük veya küçük bütün işletmeler bilgisayarın avantajlarından faydalanmaya başlamışlardır.
Eğitimde bilgisayar kullanımı son yıllarda daha da artmış, kurulan bilişim teknolojisi sınıfları vasıtasıyla toplumun her kesiminde
bilgisayar kullanımı yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır (Resim 1.10).
Resim 1.10: Okulda eğitim
Çalışma Etkinliği
İnternet üzerinden bir araştırma yaparak bilgisayarın hangi iş kollarında, ne oranda kullanıldığı hakkında bilgi edininiz.
Değerlendirme Soruları
1. Bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemi yapan birim aşağıdakilerden hangisidir?
A) RAM B) Yazılım
D) ROM
E) Sabit disk
C) İşlemci
2. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir?
A) Scanner
B) Hoparlör
D) Mikrofon
E) Oyun çubuğu
C) Kamera
3. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimi değildir?
A) Klavye
B) Fare
D) Yazıcı
E) Mikrofon
C) Ekran
4. Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan en güçlü bilgisayar
aşağıdakilerden hangisidir?
16
A) Ana bilgisayar
D) Dizüstü bilgisayar
B) Mini bilgisayar
E) Kişisel bilgisayar
C) Ağ bilgisayarı
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM
Konuya Hazırlık
1. Ülkemizde bilgisayar okuryazarlığı hangi seviyededir? Araştırınız.
2. Bilgisayar kullanımı sırasında nelere dikkat edilmelidir? Araştırınız.
1. Değişen Bir Dünya
Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler her alanda kendini hissettirmekte ve hayatın vazgeçilmezleri
arasındaki yerini pekiştirmektedir. İlk üretildiği yıllarda kimse bilgisayarın bu kadar yaygın olarak kullanılacağını tahmin edemezdi. Günümüzde aklınıza gelebilecek her alanda bilgisayar kullanılmaktadır ve
insanların hayatlarını büyük oranda kolaylaştırmaktadır.
Bilgisayar iletişim alanında da bir çığır açmıştır. İnternet üzerinden yapılan görüntülü ve sesli sohbetler, dosya transferleri ve elektronik ticaret sayesinde bulunduğumuz yerden tüm ortamlara ulaşabilmekteyiz.
a. Bilgi Toplumu Kavramı: Gelişen teknolojiye paralel olarak iletişimde yaşanan gelişmeler dünyayı küçük bir köy hâline getirmiştir. Günümüzde dünyanın değişik bir yerinde meydana gelen olaylar
anında bizlere ulaştırılmakta, görüntülü ve sesli olarak izleyebilmekteyiz. Yine çok uzaklardaki sevdiklerimizle görüntülü ve sesli olarak anlık haberleşme imkânlarına sahibiz. Bu tür gelişmeler ve bunların
toplumun tamamına yayılmaya başlaması bilgi toplumunu meydana getirmiştir.
b. Bilgi Otoyolu Kavramı: Bu kavram ülke içerisindeki iletişim hatları üzerinden geçen bilginin
yoğunluğunu ve hızını ifade eder. Bu bilgiler görüntülü, sesli ve dosya transferleri şeklinde olabilir. Bir ülkenin bu iletim hatları ne kadar yoğun kullanılırsa ülke içerisindeki bilgi paylaşımı da o denli artmış olur.
c. Elektronik Ticaret Kavramı: Günümüzde bilgiye ulaşmak ve bilgiyi paylaşmak o kadar kolay
hâle gelmiştir ki bu kolaylıklar elektronik ticaret (e-ticaret) kavramını meydana getirmiştir (Resim 1.11).
Elektronik ticaret sayesinde birçok ürüne kolaylıkla
ulaşabilir, bunlar arasında karşılaştırma yapabilir ve istediğiniz herhangi bir ürünü satın alabilirsiniz. Bu durum
alıcılar için çok büyük kolaylıklar sağladığı gibi ürün satışı
yapan şirketlerin de zaman, mekân ve insan gücünden
tasarruf etmelerini sağlar. Aynı anda binlerce kişiye ulaşıp satış yaparlar. Bu da kazançlarının artmasını sağlar.
Elektronik ticaretin yaygınlaşması birtakım sorunları da
beraberinde getirmiştir. Bu sorunların en önemlisi bilgi
hırsızlığı yani kredi kartı bilgilerinin başka kişilerin eline
geçmesidir.
Ek Bilgi
Resim 1.11: Elektronik ticaret
İnternet üzerinden alışveriş yaparken kredi kartı güvenliğinize dikkat ediniz. Bilgisayarınızda güncel güvenlik programları kurulu olmasını sağlayınız.
17
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
2. İyi Bir Çalışma Ortamı
a. İyi Bir Çalışma Ortamının Faydaları: İyi bir çalışma ortamı, yapılan işin verimini artırır, çalışanı
yormaz ve zaman açısından da tasarruf sağlar. Bu nedenle çalışma ortamı kişinin istekleri doğrultusunda hazırlanmalı, onu rahatsız edecek ve çalışmasını aksatacak yerleşim düzeninden kaçınılmalıdır.
b. Bilgisayarda Çalışırken Çalışmaya Ara Vermenin Önemi: Sürekli çalışmak insanın dikkatini
olumsuz etkiler. Bunu önlemek için belli zaman aralıklarında çalışmaya ara vererek insanın bedenini
dinlendirmesi gerekir. Bu süre bilgisayar başında yapılan çalışmalar için saatlik bir sürede 5-15 dakikalık
dinlenmeler şeklinde olabilir. Bu sayede beden ve ruh dinlenerek yeni bir çalışmaya hazırlanmış olur.
c. Ekran: Çalışma ortamında insanı en çok rahatsız eden faktörlerden birisidir. Çünkü ekrandan
yayılan ışınlar insanı olumsuz etkiler. Uzun süre ekran başında kalmak baş ve göz ağrısı yapar. Bunu
önlemek için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir:
➲ Ekran ışığı çok fazla veya çok az olmamalıdır.
➲ Ekranla göz arasındaki uzaklık 50-60 cm olmalıdır.
➲ Ekran yüzeyinin temizliğine dikkat edilmelidir.
➲ Bir saatlik kullanımdan sonra 5-15 dakikalık dinlenme süreleri verilmelidir.
➲ Ekrana ışığın direkt olarak gelmemesine dikkat edilmelidir.
➲ Ekranın çözünürlüğü gözü yormayacak düzeyde olmalıdır.
ç. Koltuk: Bilgisayar başında çalışırken insanı rahatsız eden en önemli konulardan biri de bel ve
boyun ağrılarıdır. Uygun şekilde oturmama veya uygun koltuğu kullanmamadan kaynaklanan bu tür
sağlık sorunları ilerde ciddi rahatsızlıklara sebep olabilir. Bunu önlemek için yükseklik ve sırt ayarı yapılabilir bir koltuk kullanılmalı, koltuğun kol ve ayak desteği bulunmalı, kendi etrafında dönebilmelidir.
d. Klavyeyi Yerleştirme: Klavye yerleşimi yapılırken de kol ve bileklerin rahatsız olmamasına dikkat edilmeli, mümkünse klavye altlığı kullanılarak bu tür rahatsızlıklar giderilmelidir. Uzun süre klavye
kullanımı sonucu bilek, kol ve parmaklarda rahatsızlıklar meydana gelebilir. Belli aralıklarla dinlenme
sağlanarak bu rahatsızlıklar giderilebilir.
e. Yeterli Işık: Çalışma ortamında ışık miktarı çok fazla veya çok az olmamalıdır. Kişiyi rahatsız
edecek ışık düzeyinden kaçınılmalı, ışığın direkt olarak göze temas etmesi engellenmelidir. Işığın ekrana yansımasını önleyici tedbirler alınmalı, gerektiğinde uygun perdeler kullanılmalıdır.
f. Havalandırma: Çalışma ortamındaki havalandırma yeterli miktarda yapılmazsa ortamda oluşan
karbon dioksit oranı artar. Bu da dikkatin azalmasına ve verimin düşmesine sebep olur. Bu yüzden çalışılan ortam belli dönemlerde havalandırılmalı, içerdeki oksijen oranının artması sağlanmalıdır. Ayrıca
çalışma ortamı uygun sıcaklıkta olmalıdır. Ortamın çok soğuk olması üşümeyi artırıp verimi düşürebileceği gibi çok sıcak olması da terlemeyi artırarak aynı şekilde verimi düşürür.
3. Sağlık ve Güvenlik
a. Elektrik Kablolarının Güvenilirliği: Bütün elektrikli aletler güç ihtiyaçlarını prizler vasıtasıyla
kablo üzerinden temin ederler. Kablo üzerinden geçen akım insan için çok tehlikeli olmakla birlikte bazen ölümcül olaylara sebep olmaktadır. Bu sebeple kablo güvenliği birinci derecede önemlidir. Yandaki
sayfada kablo güvenliği açısından önemli olan hususlar açıklanmıştır:
18
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
➲ Elektrik kablolarının hasarlı, yırtılmış veya delik olmamasına dikkat edilmelidir.
➲ Elektrik kablolarının ve prizlerin topraklı olmasına dikkat edilmelidir.
➲ Genelde TSE standardı olan kablolar kullanılmalıdır.
Resim 1.12: Elektrik kablosu
➲ Mümkünse nemin olmadığı bir ortam tercih edilmelidir.
b. Güç Noktalarının (prizlerin) Fazla Yüklenmesini Önleme: Evimizde kullandığımız prizler belli
bir güce kadar dayanma kapasitesine sahiptir. Dayanma gücünü aşacak şekilde prizlere fazla aygıt
bağlanırsa prizlerde erimeler ve tesisat kablolarında yanmalar meydana gelebilir. Bu da çok büyük yangınların çıkmasına sebep olabilir. Bu nedenle evdeki prizlere çok fazla aygıtın bağlanmamasına dikkat
edilmelidir.
c. Hatalı Kullanıma Bağlı Ağrılar: Bilgisayar kullanımına bağlı olarak birtakım bedensel ağrılar
oluşabilir. Bu ağrılar genellikle bel, boyun, ayak ve eklem ağrılarıdır. Bu ağrıları azaltmak için kullandığımız masa yüksekliğinin uygun seviyede olmasına dikkat etmeliyiz. Ayrıca sandalyemiz ortopedik olmalı,
sırt ve kol desteği bulunmalıdır. Klavye düzeninin bilekleri yormayacak şekilde olmasına ve ekranın
gözümüzle uygun açıda bulunmasına özen gösterilmelidir.
ç. Hatalı Kullanıma Bağlı Göz Problemleri: Bilgisayar
ekranı uzun kullanımlar sonucunda gözlerde ciddi sorunlar
meydana getirmektedir. Bu sorunlar genelde gözde yanmalar,
kaşıntı, bulanık görme, sulanma, kızarıklık şeklinde olmaktadır.
Bu sorunları önlemek için uygun ekran ışığı ayarlanmalı ve ekran ile göz arasındaki mesafenin korunmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca belli aralıklarla gözler dinlendirilmelidir.
d. Duruş Bozuklukları: İyi bir duruşta bel ve sırt bölgeleri
koltuk tarafından tam olarak desteklenmeli, dirsekler bedene
90°lik bir açıda olmalı, ayaklar yere düz basmalı ve ekran göz
seviyesinin altında bulunmalıdır (Resim 1.13).
Monitörün üst kenarı göz seviyesinin hafifçe altında olmalı.
Bel ve sırt
desteği
olmalı.
Uyluklar yere
paralel olmalı.
Dirsek 90
derece
olmalı.
OTURMA
Ayak yere düz
basmalı.
Resim 1.13: Bilgisayar başında düzgün
bir oturuş biçimi
Değerlendirme Soruları
1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi iyi bir çalışma ortamı için gerekli olmayan bir özelliktir?
A) Klavye yerleşimi
D) Geniş alan
B) Yeterli ışık
E) Kullanılan ekran
C) Havalandırma 2. Bilgisayar kullanımı sırasında oluşabilecek sağlık sorunları arasında aşağıdakilerden
hangisi yer almaz?
A) Göz problemi
D) Bel ağrıları B) Duruş bozukluğu
E) Boyun ağrıları
C) İşitme problemi
3. Bilgisayar başında bir saatlik çalışma sonrası ne kadar zamanlık dinlenme yeterli olur?
A) 5-15 dk
B) 15-25 dk
C) 25-35 dk
D) 35-45 dk
E) 45-55 dk
4. Bilgisayar ekranının verdiği zararlarla ilgili bir araştırma yaparak bunu sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
19
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
C. DONANIM
Konuya Hazırlık
1. Merkezî işlem biriminin iç yapısı hakkında bilgi edinerek bunları sınıf arkadaşlarınızla
paylaşınız.
2. Ekranların çalışma sistemleri hakkında araştırma yaparak bunları sınıf arkadaşlarınızla
paylaşınız.
1. Merkezî İşlem Birimi
a. Merkezî İşlem Birimi Kavramı: Merkezî işlem birimi
(CPU) bilgisayar içerisinde meydana gelen her türlü aritmetiksel,
mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinden sorumlu olan elektronik
bir aygıttır (Resim 1.14).
Merkezî işlem birimi başlıca üç bölümden oluşur. Bu bölümler; aritmetik mantık birimi, kontrol birimi ve bellek birimidir. Her
birimin kendine ait özel görevleri olmakla birlikte bu birimler birbirleri arasında bilgi akışı sağlar.
b. Merkezî İşlem Birimi Hız Kavramı: Bilgisayarda hızı
meydana getiren başlıca donanım elemanı merkezî işlem birimiResim 1.14: CPU
dir. Merkezî işlem biriminde hız, MHz olarak ifade edilir ve işlemcinin 1 saniyede yapabildiği iş sayısını gösterir. Örneğin, bir işlemci
800 megahertzlik bir hıza sahipse saniyede 800 milyon işlem yapıyor demektir. Bilgisayarda yalnızca
işlemcinin hızı baz alınarak sistemin hızının işlemcinin hızı olduğunu söylemek doğru olmaz. Çünkü
sistemde çalışan diğer donanım elemanları da bilgisayarın hızını önemli ölçüde etkiler.
c. Aritmetik Mantık Birimi: İşlemci içerisinde bulunan bu bölümün görevi, işlemciye gönderilen
aritmetiksel ve mantıksal işlevleri yaparak istenen yere tekrar göndermektir.
ç. Kontrol Birimi: İşlemci tarafından yapılan işlemlerin doğruluğunu kontrol eden bölümdür. Bu
bölüm giriş-çıkış birimlerini denetleyerek hafıza ile ilgili işlemleri ve komutların yorumlanması görevlerini
üstlenmiştir.
d. Ön Bellek (Cache Memory) ve Hızlı Hafıza Erişimi: İşlemci hızı ile ana bellek (RAM) hızı birbirinden farklı özelliklere sahiptir. İşlemci genellikle ana bellekten daha hızlı işlem yapar. Ana bellekten
işlemciye gönderilen bilgi işlemcinin hızına yetişemediği için işlemcinin ana belleği belli bir zaman beklemesi gerekir. Bu sorunu ortadan kaldırmak için işlemcinin içerisine ön bellek birimleri yerleştirilir. Ön
bellek ana bellekten daha hızlı çalışır ve işlemcinin boşta kalmasını önler. Genellikle işlemcide L1 ve
L2 adıyla iki tane ön bellek birimi kullanılır. L1 ön bellek birimi işlemci üzerinde, L2 ise anakart üzerinde
bulunur. Bu belleklerin boyutları 256 Kb ile 4 Mb arasında değişir.
2. Giriş (Input) Araçları
Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan donanım elemanlarıdır. Bu donanımlar genelde
en çok kullanılan giriş birimleri olup türleri yandaki sayfada verilmiştir:
20
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
a. Fare: Bilgisayar donanımları arasında en çok kullanılanı fare (mouse) dir. Farenin icat edilmesiyle birlikte çok büyük bir devrim yaşanmış ve
bilgisayar kullanımı kolay hâle gelmiştir. Zaman içerisinde fareler gelişerek farklı özelliklere ve çalışma sistemlerine kavuşmuşlardır (Resim 1.15).
b. Klavye: Üzerinde harf, rakam ve özel karakterler bulunan, bilgisayara veri girişini sağlayan elektronik bir donanım birimidir (Resim 1.16).
Klavyeler standart klavyeler ve multimedya klavyeler olmak üzere iki
Resim 1.15: Kablosuz fare
gruba ayrılırlar. Multimedya klavyelerin üzerinde özel fonksiyona sahip tuşlar bulunur ve bu tuşlar sayesinde birçok işlem klavye üzerinden tek bir tuşa basılarak yapılır. Klavyeler
harf dizilişlerine göre F ve Q olmak üzere iki gruptur. Genelde
Türkçenin dil kurallarına göre düzenlenmiş olan klavye tipi F
klavyedir. Q ise daha çok İngilizceye uygun olarak tasarlanmıştır.
Resim 1.16: Klavye
c. Tarayıcı (Scanner): Dış ortamda bulunan resimleri, yazıları,
dokümanları, çizim ve grafikleri bilgisayar ortamına aktarmak için
kullanılan giriş birimine tarayıcı denir (Resim 1.17).
Resim 1.17: Tarayıcı
ç. Dokunmatik Altlık (Touchpad): Genelde dizüstü bilgisayarlarda fare yerine kullanılan dokunmatik altlık, dokunuşları hissederek bunları ekran üzerinde bulunan imlece iletir ve imlecin hareketini sağlar (Resim 1.18).
Resim 1.18: Dokunmatik altlık
d. Oyun Çubuğu (Joystick): Bilgisayarda yüklü olan bazı oyunları
gerçeğe yakın bir şekilde oynamak için kullanılan donanım elemanına
oyun çubuğu denir (Resim 1.19).
3. Çıkış (Output) Araçları
a. Ekran: Bilgisayarda oluşturulmuş görüntü dış ortama ekran sayesinde aktarılır. Ekranın görüntü kalitesi, üzerinde bulunan nokta sayısıyla
Resim 1.19: Oyun çubuğu
ifade edilir. Bir ekranda ne kadar çok nokta (pixel) varsa görüntü kalitesi
o kadar nettir. Ekran özellikleri belirtilirken genellikle ekranda bulunan
noktalar arasındaki mesafeler verilir. Bu mesafelerin küçük olması noktaların birbirine yaklaşmasını ve
görüntü kalitesinin artmasını sağlar. Ekranlar için söylenecek diğer bir özellik de boyutlarıdır. Köşeden
köşeye olan uzunluklar ekran boyutlarını verir ve inç (1 inç= 2.54 cm) olarak ifade edilir.
21
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
• CRT (Cathode Ray Tube) ekran: Üzerinde bulunan bir elektron tabancası sayesinde ekranın ön yüzünde görüntü oluşmasını sağlayan ekran
türüdür (Resim 1.20). Günümüzde artık çok yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Ek Bilgi
Günümüzde iki tür ekran kullanılmaktadır. Bunlardan biri CRT türü ekran, diğeri ise LCD türü ekranlardır.
Resim 1.20: CRT
• LCD (Liquid Crystal Display) ekran: Ekranın ön kısımlarında bulunan
sıvı kristalin ışığı yansıtma mantığından hareketle yapılmış bir ekran türüdür
(Resim 1.21). Hafif oluşu ve az yer kaplaması son zamanlarda ilgiyi bu ekranlara yöneltmiştir. Dezavantajları ise maliyetinin yüksek oluşu ve yoğun ışıkta
görüntü kalitesinin düşmesidir.
Resim 1.21: LCD ekran
b. Yazıcı: Ekrandan sonra en çok kullanılan çıktı birimi
yazıcıdır. Yazıcılar ekranda gördüğümüz şekil, yazı, grafik ve
resim gibi nesnelerin kâğıda veya kâğıt benzeri bir maddeye
basılması için kullanılır. Yazıcılar baskı teknolojilerine göre
gruplandırılırlar.
1. Nokta vuruşlu yazıcılar: Yazıcı türleri içinde en yaygın
olarak kullanılanıdır (Resim 1.22). İğneli yazıcı olarak da bilinir.
Nokta vuruşlu yazıcıların yazma kafası, bir matris şeklinde dizilmiş küçük iğnelerden oluşur.
Resim 1.22: Nokta vuruşlu yazıcı
2. Mürekkep püskürtmeli yazıcı: Mürekkep püskürtmeli
yazıcılar da nokta matrisli yazıcılardandır (Resim 1.23). Ancak
bu yazıcılar şerit kullanmazlar. Bunun yerine resmi ve karakterleri oluşturmak için vuruşsuz bir yöntem kullanırlar.
Ek Bilgi
Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan yazıcılar arasında lazer yazıcılar gelmektedir. Bunların
dışında nokta vuruşlu ve mürekkepli yazıcılar da
kullanılmaktadır.
3. Lazer yazıcılar: Lazer yazıcılar vuruşsuz bir yöntem
kullanırlar (Resim 1.24). Lazer yazıcılarda kullanılan baskı yöntemi fotokopi makinesindekine benzer. Lazer yazıcılar satır
satır yazmak yerine sayfa sayfa yazarlar. Lazer yazıcı bütün
sayfayı bir kerede basmak için geniş bir bellek kullanır. 22
Resim 1.23: Mürekkep püskürtmeli yazıcı
Resim 1.24: Lazer yazıcı
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
c. Çizici (Plotter): Plotter kelimesi “plot” yani “pafta” kelimesinden gelir. Ülkemizde geniş formatlı yazıcı anlamına gelmektedir (Resim 1.25). Adından da anlaşılacağı gibi bilgisayar çıktılarını geniş formatta basabilirler. A1 boyutundan başlayarak A0 üzerine kadar baskı
yapabilirler. 60” ebatında bir plotter bu sayede 150 cm genişliğine kadar döküm verebilmektedir.
ç. Hoparlör: Bilgisayar ortamında oluşturulmuş veya dışarıdan
bilgisayara aktarılmış sesin dış ortama aktarılması için kullanılan donanım elemanıdır (Resim 1.26). Farklı şekil, boyut ve güçlere sahip
hoparlörler piyasada kolaylıkla bulunabilir.
Resim 1.25: Çizici (plotter)
d. Konuşma Sentezleyici (Speech Synthesizer): Bilgisayarda
kayıtlı olan yazıların sese dönüştürülerek dış ortama aktarılmasını
sağlayan yazılımlara konuşma sentezleyici veya speech synthesizer
denir.
Resim 1.26: Hoparlör
Değerlendirme Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi merkezî işlem biriminin bölümlerinden biridir?
A) Aritmetik mantık birimi
D) LCD
B) Com1
E) Com2
C) Lpt
2. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar da kullanılan bir fare türü değildir?
A) Optik fare
B) Paralel fare
D) Ps/2 fare
E) Seri fare
C) Kablosuz fare
3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir yazıcı değildir?
A) Nokta vuruşlu
B) Lazer
D) Scanner
E) Mürekkep püskürtmeli
C) İnkjet
4. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir klavye türü değildir?
A) S Klavye
B) Q Klavye D) Standart klavye
E) Multimedya klavye
C) F Klavye
23
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
Ç. DEPOLAMA
Konuya Hazırlık
Bilgisayar ortamındaki bilgilerin kaydedilmesini sağlayan donanım elemanlarının neler
olduğunu araştırınız.
1. Hafıza Depolama Araçları
a. İç ve Dış Sabit Disk (Hard Disk): Bilgilerin bilgisayar ortamında
kaybolmadan saklanması gerekmektedir. Bu bilgiler sabit disk denen ve
üst üste konmuş disklerin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir donanım biriminde saklanır. Sabit diskler; iç sabit diskler ve dış sabit diskler olmak
üzere iki gruba ayrılırlar.
İç sabit diskler, kasa içerisinde sabit olarak bulunan yani sökülmesi
çok kolay olmayan disklerdir ve çalışmaları için anakarta bağlı olmaları
Resim 1.27: İç sabit disk
gerekir (Resim 1.27).
Dış sabit diskler ise bilgisayara dışarıdan genellikle USB bağlantı
noktasından bağlanan cihazlardır (Resim 1.28). Bu diskler taşınabilme
özelliğine sahip oldukları için kolayca sökülüp farklı bir ortamdaki bilgisayara rahatlıkla bağlanabilirler.
b. Zip Disk (Zipdisk): Başlangıçta 100 Mb olan kapasitesi, sonraki
versiyonlarında önce 250 Mb’a daha sonra 750 Mb’a yükseltilmiştir. Şu
anda kapasiteleri 2 Gb’ a kadar ulaşmıştır. Günümüzde zip diskler yerini
Flash Diskler, CD ve DVD sistemlerine bırakmıştır.
Resim 1.28: Dış sabit disk
Ek Bilgi
Zip diskler kapasitelerinin büyüklüğüne rağmen çok fazla yaygınlaşmamıştır. Günümüzde kullanımı yok denecek kadar azdır.
c. Bellek Kartları (SD, CF, MMC, Memory Stick)
SD kartlar (Resim 1.29): Geliştirilmiş kopya koruma sistemi sunmaktadır.
Bu kopya koruma sistemi, yazma koruması ile karıştırılmamalıdır. Buradaki
koruma sistemi telif haklarıyla ilgilidir. Örneğin, telif haklı bir müzik dosyasını
sadece kendi bilgisayarınızda kopyalayabilirsiniz. SD kartların okuma hızları
kapasiteleri ile doğru orantılı olarak artar. SD kartlar, Compact Flash’tan daha
Resim 1.29: SD Kart
küçüktür ve bu yüzden kullanım alanları zamanla genişlemiştir. Compact Flash: Compact Flash Kartlar özellikle dijital fotoğraf makinelerinde sıkça tercih edilen bir standarttır. Dijital SLR fotoğraf makinelerinde genellikle Compact Flash tercih edilir. Yüksek yazma hızları, bu
kameralarda kullanımını yaygınlaştırmıştır. Yaygınlaşmasının bir diğer se24
Resim 1.30: Compact Flash
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
bebi ise performansın Compact Flash üzerindeki kontrolcü ile artırılabilmesi
ve ihtiyaçlara göre düzenlenebilmesidir. Compact Flash kartların üretim tarihleri, onların performansı hakkında bir fikir verebilir.
MMC-standardı: Multimedia kartlar ebat olarak SD kartlar ile uyumludurlar. Genellikle SD hafıza kartı için uyarlanmış aygıtlar ile problemsiz çalışırlar (Resim 1.31).
MS (memory stick): Bu bellek modelinin geniş bir kullanım alanı olmak-
Resim 1.31: MMC kart
la birlikte farklı yapı ve kapasitelerdeki tipleri de mevcuttur. Memory stick
pro modeli daha çok kapasite ve hız istenen alanlarda, Memory stick mikro
modeli ise yüksek hız ve kapasite istenmeyen alanlarda tercih edilmektedir
(Resim 1.32).
ç. Taşınabilir Bellek (USB Flash Disk): Flash bellekler, güç kesintisinde dahi içerdiği bilgileri kaybetmeyen ve tekrar tekrar yazılıp silinebilen bir
Resim 1.32: Memory
Stick kart
bellek çeşididir (Resim 1.33). Flash belleklerin yapısı RAM’lere, kullanımı
sabit disklere benzer. Flash belleklerin yapısı mekanik değil elektroniktir.
İçerisinde hareket eden bir parça yoktur. Bu özelliklerinden dolayı bu tarz
bellekler “solid-state” yani “durağan” olarak adlandırılırlar. d. CD-ROM, DVD-ROM: CD-ROM (Compact Disc Read-Only Memory) üzerindeki bilgiler silinip değiştirilememektedir (Resim 1.34). Ancak
günümüzde defalarca (yaklaşık 3000 kez) yazılıp silinebilen CD-RW’ larda
mevcuttur. CD-ROM sürücülerde müzik CD’leri de dinlenebilir. Bir CD sürücü alırken veri transfer hızı büyük olanlar tercih edilmelidir. Günümüzde
yaygın olarak 52 hızlı CD-ROM sürücüler satılmaktadır. Standart bir CD-
Resim 1.33: USB Flash Disk
ROM’a 650 Mb veri depolanabilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla 700 Mb veri depolanan CD-ROM’lar da yaygınlaşmıştır.
DVD (Digital Versatile Disc ya da Digital Video Disc) ilk önceleri “Digital Video Disk” anlamına geliyordu. Bunun temel nedeni,
ilk uygulamaların video alanında ortaya çıkmış olmasıdır. Fakat bir
süre sonra veri saklama uygulamalarının da önemli olduğu anlaşılmış ve DVD Digital Versatile Disk (Çok yönlü sayısal disk) anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Resim 1.34: CD-ROM sürücü
Hızla ilerleyen bilgisayar sektöründe geliştirilen yazılımların
giderek daha fazla kapasiteye ihtiyaç duymaları, DVD-ROM sürücülerinin ortaya çıkmasında en büyük etken olmuştur. Üstelik bunu
17 Gb’a kadar çıkarmak mümkündür. Yani hareketli görüntülerden
oluşan 481 dakikalık bir veri tek bir medyaya kaydedilebilir. Kapasitelerinin yanında hızları da CD-ROM’larla kıyaslanamayacak
kadar yüksektir.
Resim 1.35: DVD-ROM sürücü
25
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
e. Disket: Disket, üzerine bilgi yazılabilen, yazılı bilgi okunabilen manyetik ortamdır (Resim 1.36). Bilgisayardaki küçük boyutlu verilerin bir başka bilgisayara taşınması ya da yedeğinin alınması için disket kullanılır. Disketlerin
bilgi depolama kapasitesi sınırlıdır. 3,5 inçlik HD (high density) özellikli disketlerde 1,44 Mb’lık veri saklanabilir. DD (double density) özellikli disketlerde ise
720 Kb’lık bilgi saklanabilir.
f. Hafıza Depolama Araçlarının Hız, Maliyet ve Kapasite Bakımından
Resim 1.36: Disket
Karşılaştırılmaları: Hafıza depolama araçları günümüzde çok gelişmiştir.
Bunlar arasında son zamanlarda kapasitesi en yüksek seviyeye ulaşmış olanı flash disklerdir. Flash
diskler 1 Gb ile 32 Gb arasında değişen boyutlarda bulunmaktadır. Yine USB sabit diskler de 500 Gb
üzerinde bilgi depolama kapasiteleri sayesinde yerlerini pekiştirmektedirler. Sabit diskler ise artık Tb
(terabyt) ile ölçülebilir seviyelere ulaşmışlardır.
2. Hafıza Çeşitleri
a. Rastgele Erişim Belleği (RAM): İşletim
sisteminin, çalışan uygulama programlarının veya
kullanılan verinin işlemci tarafından hızlı bir biçimde erişebildiği yerdir (Resim 1.37). RAM, bilgisayarlardaki CD-ROM, disket sürücü veya sabit disk
gibi depolama birimlerinden daha hızlıdır. Bilgisayar,
çalıştığı sürece RAM faaliyetini devam ettirir, bilgi-
Resim 1.37: RAM bellek
sayar kapandığı zaman ise RAM’de o an depolanmış olan veriler silinir. RAM’e “Random Access” yani
“rastgele erişimli” denir. Veriler sistem tarafından belleklere sık ve belirli bir düzen dâhilinde gönderilmez
ya da alınmazlar. Verilerin RAM’de saklanması daha önce de belirtildiği gibi sistem çalışır durumda
kaldığı sürece mümkündür. Yani sabit disklerde olduğu gibi var olan bilgilere sistem kapandıktan sonra
tekrar ulaşılamaz. İşletim sistemi işlem yapacağı zaman, istenilen veriler bellekte yazılı oldukları adreslerden geri alınırlar.
b. Salt Okunur Bellek (ROM): ROM, bilgisayarın çalışması için gerekli
olan temel komutların depolandığı yerdir. Bu komutlar; işlemlerden geçirilmek için RAM içinde ve dışında veri taşıması, manyetik medyalar üzerinde
verilerin kalıcı olarak depolanması, bilgilerin ekran üzerinde gösterilmesi,
klavyeden girilen komutların yorumlanması gibi işlemleri içerir. ROM aynı
zamanda, bilgisayar açıldığı zaman bilgisayarın çalışıp çalışmadığını tespit
etmek için birtakım testleri yerine getirir. ROM’un bir parçası olan ve ROM
BIOS olarak adlandırılan birim, bir bilgisayarın açılışını başlatan yerdir.
26
Resim 1.38: ROM bellek
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
3. Hafıza Ölçümü
a. Bilgisayar Hafıza Ölçü Birimleri: Bilgisayarda kullanılan her karakterin bir sayısal kodu vardır.
Bu sayısal kod sayesinde bilgisayar hangi tuşa basıldığını hesaplayarak o sayısal koda karşılık gelen
karakteri ekrana basar. Karakterler 8 bitlik bir bilginin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.
b. Ölçü Birimleri İşlemleri: Bilgisayardaki hafıza ölçü birimleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Hafıza Ölçü Birimleri
Çalışma Etkinliği
Aşağıdaki hafıza değerlerini MB olarak yazınız.
8 Bit
1 Byt (Bayt)
1024 Byte
1 Kb (Kilobayt)
1024 Kb
1 Mb (Megabayt)
1024 Mb
1 Gb (Gigabayt)
2 Gb = .......... Mb
1024 Gb
1 Tb (Terabayt)
10 Gb = .......... Mb
1024 Tb
1 Pb (Petabayt)
2048 Kb = .......... Mb
1024 Pb
1 Eb (Eksabayt)
360 Kb = .......... Mb
1440 Kb = .......... Mb
720 Kb = .......... Mb
4. Bilgisayar Performansı
Bilgisayarın performansı denilince ilk akla
gelen donanım birimi işlemcidir. Performans
üzerinde sadece işlemcinin rolünün olduğunu
söylemek doğru olmaz. İşlemcinin yanında
RAM bellek boyutu, sabit disk hız ve kapasitesinin de bilgisayar performansına çok büyük
etkisi vardır. Şimdi performansı etkileyen donanım elemanlarını inceleyelim:
a. CPU Hızı: Bilgisayarın hızını etkileyen
en önemli donanım elemanı işlemcidir. İşlemci
zaman içinde çok büyük gelişmeler göstererek
hızını her geçen gün daha da artırmaktadır. Günümüzde saniyede milyarlarca işlem yapabilen
çift çekirdeğe sahip işlemciler mevcuttur. Bilgisayarımıza takılı olan işlemci hızını ve markasını öğrenmek için masaüstünde bulunan Bilgisayarım simgesi üzerinde farenin sağ tuşuna
tıklanır ve açılan münüden Özellikler komutu
seçilir (Resim 1.39).
Resim 1.39: İşlemci ve bellek kapasitesi penceresi
Çalışma Etkinliği
Siz de kullandığınız bilgisayara ait RAM ve işlemci boyutlarını öğreniniz.
27
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
b. RAM Bellek Büyüklüğü: RAM bellek büyüklüğü de bilgisayarın hızını etkileyen önemli faktörlerden biridir. Günümüzde bellek miktarları 256 Mb, 512 Mb, 1 Gb ve 2 Gb kapasitelerindedir. Bellek
büyüklüğü yanında belleğin çalışma hızı da performans açısından önemlidir. Bilgisayarımızdaki bellek
büyüklüğünü yine işlemcide olduğu gibi Bilgisayarım simgesi üzerinde sağ tuş yaparak Özellikler komutundan öğrenebiliriz (Resim 1.39).
c. Sabit Disk (Hard disk) Hız ve Kapasitesi: İşlemci ve bellek kadar olmasa da sabit diskin performans açısından önemi küçümsenemez bir yere sahiptir. Sabit disk içindeki disklerin belirli bir dönüş hızı
vardır ve bu dönüş hızı işlemciye bilgilerin ne kadar hızda gelebileceğini ifade eder. Genellikle piyasada
5400 RPM (1 dakikadaki dönüş hızı) ve 7200 RPM’lik dönüş hızına sahip sabit diskler bulunmaktadır.
7200 RPM’lik sabit diskler 3,5’lik olup genelde masaüstü bilgisayarlarda, 5400 RPM’lik sabit diskler ise
2,5’lik olup dizüstü bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Değerlendirme Soruları
1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir bellek kartı değildir?
A) SD
B) CF
D) MT
E) MS
C) MMC
2. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde hem CD hem de DVD yazıcı verilmiştir?
A) DVD-RW
B) CD-RW
D) CD-ROM
E) DVD
C) DVD-ROM
3. Aşağıdaki seçeneklerin hangisi bir hafıza çeşidi değildir?
A) RAM
B) ROM
D) REM
E) DDRAM
C) SDRAM
4. Aşağıdaki seçeneklerin hangisi direkt olarak bilgisayar hızını etkilemez?
A) CPU hızı
B) Ses kartı
D) Sabit disk hızı E) Bellek hızı
C) Bellek büyüklüğü
5. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde 2 Mb’lık bellek biriminin Kb olarak karşılığı doğru
verilmiştir?
28
A) 1024 Kb
B) 4096 Kb
D) 512 Kb
E) 256 Kb
C) 2048 Kb
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
D. YAZILIM
Konuya Hazırlık
1. Bilgisayarınızda yüklü olan bir müzik dosyasını nasıl dinlersiniz? Araştırınız.
2. Bilgisayar üzerinde çalışan yazılımlar ile ne gibi iş ve işlemlerimizi yapabiliriz? Araştırınız.
Yazılım: Bilgisayarlar üretildikleri anda içlerinde herhangi bir bilgi barındırmadıkları için bir işlevleri
yoktur. Bilgisayarlara belirli yazılımlar yüklenerek işlem yapabilecek hâle getirilirler. Kısaca yazılım bilgisayara ne yapması gerektiğini söyleyen kod parçalarıdır.
1. Yazılım Çeşitleri
Bilgisayar yazılımları farklı özelliklere sahip olup her yazılımın kendine ait özel bir işlevi vardır. Bu
yazılımlar yaptıkları işlere göre gruplandırılırlar. Üç farklı bilgisayar yazılımı mevcuttur (Şema 1.1). Bunlar,
işletim sistemleri, uygulama programları ve programlama dilleridir. Şimdi bu yazılımları inceleyelim.
Bilgisayar Yazılımları
İşletim
Uygulama
Progralama
Sistemleri
Programları
Dilleri
Şema 1.1: Bilgisayar yazılımları
a. İşletim Sistemi Yazılımları: İşletim sistemi, bilgisayar sistemimizde bulunan çevre elemanları
ile yazılımlarınızın haberleşmesini sağlayan yapılardır. İşletim sistemi de bir çeşit yazılımdır. Bilgisayarın
açılışı esnasında hafızaya yüklenen ve yüklendikten sonra diğer yazılımların çalışması için temel olan
yazılımdır. Bu yazılım daha düşük seviyeli erişimlerle donanımın kontrolünü, kaynakların kullanımını ve
paylaşımını sağlar. İşletim sistemi bilgisayarın her türlü altyapı çalışmalarını düzenler, çeşitli aygıtların
birbirleriyle anlaşmasını sağlar. Bu sayede çeşitli uygulama yazılımları, güven içinde çalışıp kullanıcıya
hizmet edebilirler. Bu yüzden bir bilgisayarın donanım özellikleri kadar işletim sistemi de önemlidir.
b. Uygulama Yazılımları: Kullanıcıların belli başlı bazı işlemleri yapmalarına imkan veren yazılımlardır. Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama, geliştirme
yazılımları kullanılır. Uygulama yazılımları belli bir amaca yönelik olarak hazırlandığı için farklı bir iş için
kullanılamaz. Örneğin, Microsoft firmasının hazırlamış olduğu Word yazılımını sadece kelime işlem
işleri için kullanabiliriz. Bu programı kullanarak müzik dinleyemeyiz veya film izleyemeyiz. Her alana ait
farklı uygulama yazılımları mevcuttur.
c. Programlama Dilleri: Genel amaçlı veya özel amaçlı olsun tüm uygulama ve sistem yazılımları
programlama dilleriyle yazılır. Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına
imkân veren her türlü sembol, karakter ve kurallar topluluğudur. Programlama dilleri insanlarla bilgisayarlar arasında tercümanlık görevi yapar.
29
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
Düşük seviyeli diller: Bilgisayarların ilk dönemlerindeki programlama dilleri, kullanımı çok zor olan
makine dili ve assembly dilleriydi. Makine dili geliştirilen ilk programlama dilidir ve ilk kuşağı temsil eder.
Makine dilinde yazılan tüm komutlar 0 ve 1’lerden oluşmaktadır. Bütün talimatlar en detaylı şekilde tanımlanır ve iki tabanlı sayı sistemi kullanılarak kodlama yapılır.
Yüksek seviyeli diller: Üçüncü kuşak da denilen yüksek seviyeli programlama dillerinin öğrenilmesi daha kolaydır. Program yazılması daha az zaman alır ve daha iyi sonuçlar sağlayan programlama dilleridir. Yüksek seviyeli dillerden birinde yazılan bir kaynak, program makine diline çevrilmek zorundadır.
Dönüştürme işini gerçekleştiren programa derleyici (compiler) denir. Basic, Cobol, Fortran ve Pascal
dilleri bu kategorideki programlama dillerine birkaç örnek oluşturmaktadır.
2. Sistem Geliştirme Kavramı
Bir işi yapmaya başlamadan önce o işe ait bilgilerin iyi bilinmesi ve iyi analiz edilmesi gerekmektedir.
Sistem geliştirme kavramı bu noktada devreye girer ve işin planlama aşamasında en ufak bir ayrıntının
bile gözden kaçırılmaması gerekliliğini ifade eder. İşler adımlar hâlinde yapılırken bu adımlar arasında
herhangi eksiklik olmamasına ve her şeyin zamanında yapılmasına özen gösterilir.
a. Yöntemleri: Bir işi yapmak için birden fazla yöntem bulunabilir. Bulunan bu yöntemler arasında
bize en uygun olanını belirlemek ve bu yönde işlemlere başlamak durumundayız. Bize en uygun yöntemi belirlerken zaman olarak kısalığına, işe uygun olup olmadığına, maliyetine ve alabileceğimiz sonuca
göre bir karar vermeliyiz.
b. Araştırma ve Analiz Etme Süreçleri: Bu aşamada yapmamız gereken sistemin ihtiyaçlarını
belirleyerek sistemin ne yapması gerektiğini iyi analiz etmektir. Bu aşama sırasında bir algoritma hazırlayarak yapılması gereken işlemleri net bir şekilde görebiliriz. Algoritma hazırlamak bize neyi, ne zaman
yapmamız gerektiğini göstererek karışıklıktan kurtulmamıza yardımcı olur.
c. Programlama ve Test Etme Süreçleri: Bu aşama son aşama olup hazırlamış olduğumuz yöntem ve algoritmaya göre problem programlama dillerine girilir. Girilen bu bilgiler programlama dilleri
vasıtasıyla test edilir ve sonuçları görmemiz için çıktı birimlerine gönderilir.
Değerlendirme Soruları
1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir yazılım grubu değildir?
A) İşletim sistemi
B) Programlama dilleri
D) Uygulama programları
E) Üst düzey diller 2. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir programlama dili değildir?
A) Access B) Pascal D) Fortran
E) Delphi
C) Anakart
C) Cobol
3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi sistem geliştirme kavramı içerisinde yer almaz?
A) Yöntemleri
B) Araştırma - analiz
C) Cevaplama
D) Test etme E) Sonuç
4. Aşağıdakilerden hangisi bir uygulama programı değildir?
A) Basic B) Word D) Excel
E) Winamp
30
C) Powerpoint
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
E. BİLGİSAYAR AĞLARI
Konuya Hazırlık
1. Bilgisayarlar arası veri transferi nasıl sağlanmaktadır? Araştırınız.
2. Farklı ortamlarda bulunan iki insan bilgisayar üzerinden aynı anda nasıl oyun oynayabiliyorlar? Araştırınız.
Bir ortamda bulunan bilgisayarların birbirleriyle iletişimini sağlamak, dosya paylaşımlarını aktif hâle getirmek ve kaynaklarını
ortak kullanıma açmak için oluşturulan sisteme ağ denir (Resim 1.40).
1. Türleri
a. Yerel Alan Ağı (LAN) ve Ağ Topolojisi Kavramı: Yerel alan ağları (local area
network) bilgisayar sistemlerinin belli bir alan
içerisinde, devlete veya özel bir kuruma ait
Resim 1.40: Ağ yapısını gösteren temsilî resim
resmî iletişim hatları kullanılmadan kurum
veya şahısların kendi imkânları ile tesis ettiği kablo veya elektromanyetik dalgalar yardımıyla birbirlerine
bağlanması şeklinde oluşturulan ağ yapılarıdır. Bir ağ yapısının yerel alan ağı olarak sayılabilmesi için
ağ içerisinde bulunan bilgisayarların birbirlerine olan mesafeleri dikkate alınmaz. Bazen bir yerleşke içerisinde 50 km mesafeye fiber optik kablolar yardımıyla hat çekilebilir. Bu hattı kurum ya da şahıs kendi
imkânları dâhilinde tesis ettiği ve bilgisayarın tanımlama numarasını aynı yönlendiriciden sağladığı için
yapının adı yerel alan ağı olacaktır. Yerel ağlar yapılandırılırken kullanılan belli başlı topolojiler vardır.
Bunlar yol (bus), halka (ring) ve yıldız (star) topolojileridir.
Doğrusal yerleşim (bus topoloji): Bus
topolojisi tüm bilgisayarların aynı kabloya
bağlı oldukları sistemdir (Resim 1.41). Kablonun her iki ucuna sonlandırıcı adı verilen
50 ohm’luk dirençler takılır. Bu topoloji hem
mantıksal hem de fiziksel olarak varlığını sürdürmektedir. Kurulumu kolaydır. En büyük
dezavantajı ise kablonun herhangi bir nokta-
Resim 1.41: Doğrusal topoloji
sında meydana gelen kopukluktan dolayı tüm sistemin çökmesidir.
Yıldız yerleşim (star topoloji): Bilgisayarların hub (hab)’a göre yerleşim biçimleri yıldıza benzediği
için bu ismi almıştır (Resim 1.42). Her bilgisayar diğer bilgisayardan bağımsız olarak bir kablo sayesinde
hub’a ulaşır. Böylece bir bilgisayarın ağ sisteminde meydana gelen sorun diğer bilgisayarların çalışmasını engellemez.
31
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
Çalışma Etkinliği
Atölyenizde bulunan bilgisayarların nasıl bir topolojiyle düzenlendiğini,
bu topolojinin avantaj ve dezavantajlarını defterinize not ediniz.
Resim 1.42: Yıldız topolojisi
Halka yerleşim (ring topoloji): Ring topoloji, Token-Ring adı verilen ilk başta IBM’in geliştirdiği,
sonraları IEEE ve ISO tarafından geliştirilmeye devam eden ağ sisteminin kullandığı yapıdır (Resim
1.43). Sistemde veri aktarımını sağlayan bir sinyal sürekli olarak sırayla tüm sistemleri dolaşmaktadır. Token adı verilen bu
sinyal tek tek halka şeklindeki tüm sistemlere uğradığı için ring/
halka terimi kullanılmaktadır.
b. Geniş Alan Ağı (WAN): WAN’lar geniş alanları kapsar.
Ring
Şehirler veya ülkeler arası ağlardır. Değişik tipte LAN’lar birleşerek WAN’ları oluştururlar. Bu LAN’ların birleşmesi için birtakım özel aletler kullanılmaktadır. Bunlar link antenleri, uydu
bağlantıları, tekrarlayıcılar ve geçitlerdir. WAN sisteminin üzerinde on binlerce kullanıcı ve bilgisayar çalışabilir.
Resim 1.43: Halka topolojisi
2. Bilgisayarda Ağ Bağlantıları
Bir ağ sistemini oluşturan yapı içerisinde çeşitli ağ donanım aygıtları bulunur. Bu donanım aygıtları ethernet kartı,
kablolar, jacklar, hub, swicth, bridge, router ve modem gibi
aygıtlardır.
a. Ağ Bağlantısı Terimleri
Ağ Adaptör Kartları: Ethernet kartı (Network Interface
Card – NIC) bilgisayarın bir bilgisayar ağına bağlanabilmesi
için bilgisayara takılan bir karttır (Resim 1.44). Yerel bir ağdaki (Local Area Network – LAN) kişisel bilgisayarlar ve iş
Resim 1.44: Ethernet kartı
istasyonları ethernet ya da token ring gibi LAN veri transfer
teknolojileri için dizayn edilmiş bir ağ arabirimi içerir.
Switch: Network sistemlerinde, LAN içerisindeki aygıtların ortak kullanım için birbirine bağlanmasını sağlayan
ve LAN içerisindeki cihazlardan gelen veri paketlerini filtreleyerek sadece ilgili porta gönderen cihazdır. 32
Resim 1.45: Switch
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
Hub: Bir ağ sisteminde bilgisayarların birbirleriyle iletişimini ve dosya
transferini sağlayan donanım birimidir (Resim 1.46)
Repeater: Repeaterlar elektronik sinyalleri güçlendiren aygıtlardır Resim 1.47). Repeater bir sinyali aldığında onu orijinal gücüne ve durumuna
getirir. Repeaterlar fiziksel olarak çalışan aygıtlardır. Sinyaller belli bir mesafe yol katettiğinde zayıflarlar. Anlaşılmaz hâle gelen bu sinyaller daha
uzak yerlere gönderilmek üzere repeaterdan geçirilirler.
Router: Farklı ağlardaki cihazların
Resim 1.46: Hub
birbirleriyle haberleşmelerini router temin
eder (Resim 1.48). Router yönlendirme
yaparken gelen paketin hedef IP adresine bakar. Eğer gidilmek istenen network
Resim 1.47: Repeater
routera direkt bağlı bir network ise paket
o ara yüze yönlendirilir.
Modem: Modemler bilgisayardaki verileri yani digital sinyali, analog
Resim 1.48: Router
sinyale çevirerek kablo üzerinden iletilmesini sağlayan cihazlardır.
b. Bilgisayarda Telefon Ağı Kullanımı: İnternet üzerindeki haberleşmelerin büyük bir bölümü telefon hatları kullanılarak sağlanmaktadır. Telefon hatlarının yetersiz olduğu yerlerde uydu haberleşmesi
sistemi kullanılarak bağlantılar sağlanır. Eski fax-modem bağlantı sistemlerinde İnternet’e bağlanıldığında
telefon hatları meşgul olurken son yıllarda çıkan adsl bağlantı sistemlerinde bu sorun ortadan kalkmıştır.
c. Public Switched Data Network (PSDN): Veriler hareket noktalarından varış noktalarına gönderilmeden önce parçalara ayrılarak kodlanırlar. Varış noktalarında ise tekrar bir araya getirilerek anlamlı
bilgi oluştururlar. Bu duruma paket anahtarlama veri ağı (PSDN) denir.
ç. Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı (ISDN): ISDN mevcut analog telefon şebekesinin sayısal alternatifidir. Normal bir telefon hattı gibi bir telefon numarası çevirip hem sayısal hem de analog hatlara
ulaşım sağlanabilir. ISDN teknolojisini alışılmış analog hatlardan ayıran en önemli özellik tamamen
sayısal temiz bir ses kanalı sağlamasının yanında, aynı anda veri
(data) iletişimine de izin verebilmesidir. Integrated Services Digital Network sözcüklerinin baş harflerinden oluşmuştur ve Tümleşik Hizmetler Sayısal Şebekesi olarak Türkçeleştirilmiştir.
d. Uydu İletişimleri Terimleri: Uydu sistemleri tek yönde
veri iletir (Resim 1.49). Yani bu sistemler yalnız kullanıldığında sadece veri alma (download) yapabilmektedir. Veri göndermek (upload) için başka bağlantılara ihtiyaç vardır. Bu bağlantılar dial-up,
kablo modem, ISDN ya da benzeri başka bağlantılardır. Uydular
kullanılarak ses, görüntü ve veri aktarımı yapılabilir.
e. Kablo Net ve DSL (Sayısal Abone Hattı) Bağlantılar:
Dijital Subscriber Line (dijital abone hattı) anlamına gelen DSL, Resim 1.49: Uydu haberleşmesi temsilî resmi
mevcut olan telefon hattının daha etkili olarak kullanılması için
sayısal kodlama tekniği ile kişiye geniş bant imkânı sağlamaktadır. Yani telefon hattında kullanılan bakır
telefon kabloları üzerinden yüksek hızda ve kesinti yaşanmadan İnternet bağlantısı sunulmasını sağlar.
33
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
3. İnternet
a. İnternet Kavramı ve Önemi: İnternet, teknik olarak birçok bilgisayarın veya bilgisayar sistemlerinin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Bu iletişim
ağında bilgisayarlar birbirlerine fiziksel olarak (kablolar, uydu bağlantıları, telsiz bağlantı vb) bağlıdır.
Geliştirilen bazı özel protokollerle (TCP/IP) birbirine bağlı bilgisayarlar arasında bilgi paylaşımına dayalı
birçok iş yapılabilir (dosya alma, gönderme, sohbet vb.).
b. Arama Motoruna Ait Kavramlar: Arama motoru (search engine),
dünyadaki hemen hemen tüm web sitelerinin listelendiği, kategorilere ayrılmış, aradığımız bilgilere en kısa yoldan ve hızlı bir şekilde ulaşmamızı sağlayan web siteleridir. İnternet üzerinde yüzlerce hatta binlerce arama motoru
bulunmaktadır. Bunların bir kısmı kendi alanlarındaki web sitelerini listelemekte, bir kısmı yerel alanlarda hizmet vermektedir. Bir kısmı da dünya üzerindeki her türlü web sitesini listelemektedir. Arama motorlarındaki komut
satırına “Search”, “Find It”, “Get It” gibi kelimelerden herhangi birini yazdığımızda bu arama motoru bu kelimenin geçtiği tüm dokümanları listeler.
c. World Wide Web (WWW): İngilizcede World Wide Web sözcüklerinin baş harflerinden oluşturulan bir kısaltmadır. Kısaca web sözcüğü ile
Resim 1.50: İnternet
de ifade edilir. İnternet üzerinde yazı, grafik, resim, ses ve hareketli görüntemsilî resmi
tülerden oluşan dokümanları uzaktaki bilgisayarlara iletir. Bu hizmetin görülebilmesi için geri planda çalışan birçok yazılım vardır. Her web sitesinin
İnternet üzerindeki yerini belirleyen bir adresi vardır. Buna URL (Uniform Resource Locator) denilir. Web
dokümanları İnternet’e bağlı her bilgisayardan yayımlanabilir ve görülebilir.
ç. Elektronik Posta: Elektronik posta ya da kısa adıyla e-posta, bilgisayar ağlarında kullanıcıların
birbirleriyle yazılı olarak haberleşmesini sağlayan bir yoldur. Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve haberleşme isteğidir. E-posta, bu amaçla kullanılan servislere verilen genel addır.
d. Elektronik Posta Alma ve Gönderme: Elektronik posta alıp göndermek için öncelikle bir
e-posta adresine sahip olmamız gerekir. Elektronik posta almak için bu hizmeti ücretsiz olarak sunan
birçok web sitesi vardır. Elektronik posta adresi alırken sitenin belirlediği kurallar dışında Türkçe karakter kullanmamaya ve kullanıcı isminde boşluk olmamasına dikkat etmeliyiz. Kullanıcı isminden sonra
@ (kuyruklu a) işareti ve onun yanına servis sağlayıcının ismi eklenir. Örnek olarak kendi ismimizle bir
mail adresi aldığımız zaman adresimiz [email protected] şeklinde olur.
e. İletişim Teknolojileri (ICT) Cihazları: Teknolojinin gelişmesine paralel olarak ortaya çıkmış
bir kavramdır. Bu kavramın ortaya çıkmasında iletişimde yaşanan gelişmeler büyük rol oynamıştır. Bu
cihazlar arasında uydu sistemleri, kablosuz iletişimler ve fiber optik bağlantıların yeri çok önemlidir.
Çalışma Etkinliği
Bir servis sağlayıcı İnternet sayfasını kullanarak e-posta adresi alınız.
f. FTP (Dosya Aktarma Hizmetleri): FTP’nin açılımı File Transfer Protocoldür. Yani dosya transfer
protokolü. Adından da anlaşılabileceği gibi bu sunucular dosya sunar. Örneğin, bir bilgisayar firması
yeni donanım sürücülerini, bedava yazılımlarını kullanıcılara FTP sunucusu üzerinden iletebilir. Web
sayfalarından dosya indirmekten farkı, çoğu FTP sunucusu hat kesintisi gibi durumlarda yarıda kalan
dosyaları kaldığı yerden indirmeyi destekler.
34
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
F. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK
Konuya Hazırlık
1. Güvenlik programları bilgilerimizi ne kadar koruyabiliyor? Araştırınız.
2. İnternet ortamında alışveriş yapmak ne kadar güvenlidir? Araştırınız.
1. Güvenlik
Teknolojinin gelişmesine paralel olarak günümüzde yeni bir tehlike ortaya çıkmıştır. Bu tehlike, elektronik ortamdaki bilgilerimizin güvenliğindeki endişelerimizdir. Güvenlik programları her ne kadar belli bir
noktaya kadar güvenliği sağlasalar da tam bir güvenlikten söz etmek mümkün değildir. Kullandığımız
güvenlik programının güncel olmasına ve güvenlik duvarının aktif olmasına dikkat etmeliyiz.
a. Dosyaların Taşınabilir Kayıt Ortamlarına Yedeklenmesi: Güvenlik sorunundan dolayı bilgilerimizin kaybolmasını istemiyorsak yedekleme yaparak bilgilerimizin güvenliğini sağlamalıyız. Yedekleme
işlemi için CD veya DVD’ler kullanılabileceği gibi diğer taşınabilir kayıt ortamlarından da faydalanılabilir.
b. Elektrik Kesintisinde Veri Kaybı: Üzerinde çalıştığımız ve henüz kayıt yapmadığımız bilgilerimiz güvende değildir.
Çünkü herhangi bir güç kesintisi sonucunda yapmış olduğumuz
bütün çalışmalar boşa gidebilir. Bunu önlemek için bir kesintisiz
güç kaynağı (Resim 1.51) kullanabileceğimiz gibi belli zamanlarda sabit diske de bilgilerimizi kaydedebiliriz. Kesintisiz güç
kaynakları sınırlı bir zaman süresince güç beslemesi yapar.
c. Dosyalara Dışarıdan Erişilmesinin Engellenmesi:
Dışarıdan gelebilecek saldırıları önlemenin en temel yolu güvenlik duvarımızı aktif hâle getirmektir. Güvenlik duvarını aktif
Resim 1.51: Kesintisiz güç kaynakları
hâle getirmek için Başlat menüsünden Ayarlar seçeneğinin altındaki Denetim Masası komutu seçilir. Açılan pencereden Windows Güvenlik Duvarı seçeneği seçilerek
Açık (Önerilir) konumu aktif hâle getirilir (Resim 1.52).
ç. Gizlilik Hakkı: Günümüzde bilgilerin gizliliği hakkı
kanunla korunmakta olup bu konuda ağır cezalar getirilmiştir. Başkasına ait bilgilerin ele geçirilmesi, farklı alanlarda kullanılması veya üçüncü şahıslara verilmesi cezai
yaptırımları içermektedir. Son zamanlarda bilgi hırsızlığı
en çok kullanıcıların İnternet bankacılığı işlemlerinde ve
kredi kartı hesaplarında olmaktadır. Bu da kişilerin büyük
zararlara uğraması sonucunu beraberinde getirmektedir.
Kişisel bilgilerin İnternet ortamına verilmemesine, banka
ve kredi kartı bilgilerinin her sitede kullanılmamasına dikkat ederek bu zararlardan kendimizi koruyabiliriz.
Resim 1.52: Windows güvenlik duvarı penceresi
35
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
d. Bilgisayarın Korunması ve Şifrelenmesi: Bilgilerimizi korumanın diğer bir yolu da dosya ve klasörlerin şifrelenmesidir. Şifreleme işlemi için özel güvenlik programları kullanılabileceği gibi Windows’a
ait oturum şifreleme seçeneği de tercih edilebilir. Eğer bilgisayarımızı tamamen şifreleyerek kullanılmasını engellemek istiyorsak Bios ayarlarından sistem şifresi vererek bilgisayarın açılmasını önleyebiliriz.
2. Bilgisayar Virüsleri
a. Virüslerin Tanıtımı ve Çeşitleri: Bilgisayar virüsleri, bilgisayarın çalışmasını engelleyecek, verileri kaydedecek, bozacak veya silecek ya da kendilerini İnternet üzerinden diğer bilgisayarlara yayarak
yavaşlamalara veya başka sorunlara neden olacak şekilde tasarlanmış yazılım programlarıdır.
Dosyalara bulaşan virüsler: Genellikle COM, EXE uzantılı dosyaların kaynak koduna kendilerinin
bir kopyasını eklerler. SYS, DRV, BIN, OVL, OVY uzantılı dosyalara da bulaşan virüsler de vardır.
Multi-partite virüsler: Boot sektörü virüsleri ile master boot record virüslerinin bileşimidir.
Macro virüsleri: Microsoft Word ve Microsoft Excel gibi popüler uygulama programlarının macrodilleri kullanılarak yazılır. Macrolar veri dosyalarında kaydedildiği için virüslü belge açıldığında virüsün
makro kodu çalışmaya başlar.
Trojan horse (truva atı): Bilgisayarınızda arka planda çalışan ve zamanı geldiğinde aktif hâle gelerek sisteminize zarar veren yazılımlardır. Sabit diski formatlamak, dosyaları silmek ya da çökertmek gibi
çok zararlı işler yaparlar. Kötü amaçlı program olmasından dolayı virüslere benzetilebilir. Benzemeyen
yönleri ise Truva atlarının zararsız bir programmış gibi gözle görülür olmaları ve kendi kendilerini çoğaltarak başka bilgisayarlara yayılmamalarıdır.
b. Bilgisayar Sistemlerine Bulaşması: Virüsler genellikle İnternet üzerinden e-posta yoluyla veya
taşınabilir bellekler vasıtasıyla bir ortamdan diğer ortama bulaşırlar. Virüsler bulaştıkları ortamda otomatik olarak çalışabilecekleri gibi bulaştıkları dosyanın çalıştırılması sonucu da aktif hâle gelebilirler.
Günümüzde virüslerin en yaygın bulaşma yöntemi flash diskler vasıtasıyla olmaktadır. Flash disklere bulaşan virüsler bir bilgisayardan diğerine rahatça taşınabilmektedir. Ayrıca son zamanlarda özellikle
bunlar için virüsler yazılmış olup bu virüsler flash diskleri kullanılmaz hâle getirmektedir.
c. Dosya İndirmedeki Tehlikeler: Virüslerin en belirgin özellikleri gizlenebilmeleri ve kendilerini
başka dosyaların arkasına atarak görünmez hâle gelmeleridir. Bu sayede İnternet üzerinden indirmiş
olduğumuz çok masum gibi görünen bir dosyanın aslında virüs taşıma ihtimali her zaman vardır.
ç. Korunma: Virüslerden korunmak için öncelikle yapmamız gereken bilgisayarımızın güvenlik duvarını daima aktif hâle getirmektir. Güvenlik duvarını aktif hâle getirdikten sonra bir antivirüs programı
kurarak İnternet üzerinden güncelleştirmesini yapmalıyız.
3. Telif Hakkı
Buluş sahibinin buluş konusu ürününü belirli bir süre üretme, kullanma, satma veya ithal etme
hakkıdır. Bu hakkı gösteren belgeye de patent denir. Geleneksel terminoloji ile sınai mülkiyet haklarının
içinde önemli bir yer tutan “telif hakkı” özellikle teknoloji transferinin aracı olması bakımından gelişmekte
36
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
olan ülkeleri daha çok ilgilendiren maddi olmayan bir mala ilişkin haktır. Makineler, araçlar, aygıtlar, kimyasal bileşikler ve işlemleri ile her türlü üretim yöntemleri, telif korumasının kapsamındadır. Telif yasalarının amacı, buluş yapmayı, yenilikleri ve yaratıcı fikrî faaliyetleri teşvik etmek için gerekli olan korumayı
ve buluşlarla elde edilen teknik çözümlerin sanayide uygulanmasını sağlamaktır. Verilen telifler ve bunların sanayide uygulanması ile teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleşmesi sağlanır. Sanayi
alanında gelişmiş ülkelerde verilen teliflerin yüksekliği bu düşüncenin doğruluğunu kanıtlamaktadır.
a. Yazılım, Telif Hakkı ve Kopyalama: Bilgisayar yazılımları da telif hakları kapsamına girer ve
bunların uygun olmayan yollarla çoğaltılması ve üçüncü şahıslara dağıtılması suç sayılmaktadır. Lisans
almadan herhangi bir yazılımı bilgisayarda kullanmak telif hakkı ihlalidir. Lisans, yazılımı satan temsilciden alınır. Yazılım, özel paketinde ve fatura alınarak satın alınmalıdır. Lisanslı bir yazılımın lisans şartlarında müsaade edilenden fazla sayıda kopyalanarak çoğaltılması da telif hakkı ihlalidir.
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), Türk Ceza Kanunu (TCK), Türk Ticaret Kanunu
(TTK) ve Markaların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname hükümleri gereğince “Korsan yazılım kullanılması, kopyalanması veya satışa sunulması” suçtur. Bilerek veya bilmeyerek korsan
yazılım kullandığı tespit edilen şirketler ve kurumlar hakkında cezai işlemler yapılır.
b. Paylaşma ve Ödünç Verme: Bazı yazılımlar, yazılımı yapan kişi veya kurumlar tarafından belli
sayıdaki bilgisayarlara kurulmak şartıyla dağıtılabilir. Bu dağıtımın yapılması, yazılımı yapan kurum veya
kişi tarafından bilinir ve kanunen bir sakıncası yoktur.
c. Dosyaların Ağ Kanalıyla Transfer Edilmesinin Sonuç ve Yaptırımları: Dosyaların fiziksel olarak dağıtımı suç oluşturduğu gibi ağ kanalları kullanılarak da dağıtımının yapılması yine 5846 sayılı Fikir
ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), Türk Ceza Kanunu (TCK), Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Markaların
Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname hükümleri gereğince suç teşkil etmektedir.
ç. Paylaşım Yazılımı: Bu tür yazılımlar belirli bir süre (genelde 30 gün) kullanılmak üzere ayarlanmış, bu sürenin bitimi sonrasında ise programı kullanmak için lisans anahtarı alınması gereken yazılımlardır. Zaman sınırlı yazılımlar da denir. Deneme süresi boyunca programın bazı özellikleri programı
yapan firma tarafından kısıtlanmış olabilir.
d. Kamuya Açık Yazılım: Kullanımında belli bir sınır olmayan, kamuya açık olan ve parayla satılması yasak olan yazılım türüdür.
e. Kullanıcı Lisansları: Yazılım şirketi ile yazılımı satın alan kullanıcı arasında yapılan sözleşmedir.
Bu sözleşme içerisinde yazılımın nasıl kullanılacağı, kaç bilgisayara bu yazılımın kurulabileceği ve varsa
diğer kısıtlamalar belirtilir.
4. Verilerin Kanunla Korunması
Türk Ceza Kanunu’nun 525. maddesinin (d) bendinde kişisel bilgilerin korunması hakkında gerekli bilgiler verilmiş olup bilgisayarımızda bulunan özel bilgilerimizin başkaları tarafından kopyalanması,
silinmesi veya bozulması durumunda bu işlemi yapan kişi veya kişilere cezai işlemlerin uygulanacağı
belirtilmiştir.
37
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI
A. Aşağıda verilen cümleleri uygun ifadelerle tamamlayınız.
1. Bilgilerin manyetik olarak kaydedildiği alana ............................. denir.
2. Bilgisayarın tüm elektronik parçalarının takıldığı, fiberglastan yapılmış olan devreye ...........denir.
3. Çeşitli donanımlardan gelen bilgileri görüntüye dönüştürerek monitöre ileten aygıta .............denir.
4. Bir bilgisayarda anakart üzerine takılan ve üzerinde bir soğutucu bulunan, bilgisayarın beyni olarak
adlandırılan parçaya ..........................denir.
5. İşlemcinin kullandığı geçici bellek ya da sistem belleğine ..............................denir.
6. Komutların geçici bir süreyle tutulduğu daha sonra işlemciye sırasıyla gönderildiği belleğe .............
............................. denir.
7. Bir bilgisayarda klavye ve farenin takıldığı porta …………….........……….. portu denir.
8. Scanner ve yazıcılar genelde ………………………… portuna bağlanırlar.
9. Anakart üzerinde üretici firma tarafından yazılarak monte edilmiş birime ………………….denir.
10. Günümüzde kullanılan en hızlı yazıcılar………………………………yazıcılardır.
11. Bilgisayar ……………………. ve ………………………… olmak üzere temelde iki birime ayrılır.
12. Kendisine bağlı bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kurulmuş güçlü bilgisayarlara ............ denir.
13. Bilgisayar ekranları genelde ………… ve ………….. olmak üzere temelde iki gruba ayrılır.
14. Bilgisayar kasası içerisinde yer alan ve bir ağa bağlanmak için kullanılan aygıta ……......… denir.
15. Bilgisayarda hem CD hem de DVD yazmak için kullanılan birime …………………... denir.
B. Aşağıdaki sorularda doğru yanıtı işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi kaydedilebilen ancak silinemeyen CD’ler için kullanılan kısaltmadır?
A) CD-RW A) LCD
D) CD-K E) CD-R
C) CD-ROM
2. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimidir?
A) Tarayıcı
B) Yazıcı D) Datashow
E) Monitör
C) Sabit disk
3. Aşağıdakilerden hangileri bilgisayar kasasında bulunur?
I. Monitör
II. Sabit disk
A) I ve II D) Sadece II III. Hoparlör
B) II ve IV IV. Slot
C) I ve III E) I, II ve III
4. Ekranda oluşturulan her bir noktaya ne denir?
38
A) Kb
B) Bit
D) Mb
E) Byte
C) Piksel
Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları
5. Aşağıdakilerden hangisi monitörler için kullanılmaz?
A) inç
B) Grafik
C) Mb
D) Text
E) LCD
D) DVD
E) Flash disk
D) 1.44
E) 7200
6. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi yan bellek birimi değildir?
A) Disket
B) Sabit disk
C) CD
7. High density 3.5 inch disketin kapasitesi kaç Mb’tır?
A) 1024
B) 8192
C) 1048576
8. Aşağıdakilerden hangisi ses ve video donanımlarından değildir?
A) Mikrofon
B) Video yakalama kartı
D) Hoparlör
D) CD-R
C) Ses kartı
9. Bilgi saklama donanımına neden gereksinim duyulur?
A) Elektrik kesilince ana bellekteki bilgiler silindiğinden
B) Veri ve programları başka yerlere taşımak gerektiğinden
C) Önceden üretilmiş bilgilere tekrar tekrar ulaşmak gerektiğinden
D) Ana bellek kapasiteleri nispeten küçük olduğundan
E) Yukarıdakilerin hepsi
10. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar ağlarında kullanılmayan bir donanım birimidir?
A) Modem
B) Ethernet kartı
D) Switch E) Ses kartı
C) Hub
11. Aşağıdakilerden hangisi bir topoloji değildir?
A) Yerel ağ
B) Halka
D) Yıldız
E) Ağaç
C) Bus
12. Aşağıdakilerden hangisi bir ağ bağlantı şekli değildir?
A) ISDN
D) PSDN
B) ADSL
C) LAN
E) Uydu iletişim
13. Aşağıdakilerden hangisi bir elektronik posta adresidir?
A) [email protected]
B) www.mynet.com
D) www.google.com
E) www.gm ail.com
C) www.hotmail.com
14. Aşağıdakilerden hangisi bir virüs çeşidi değildir?
A) Avast
D) Master
B) Trojan
C) Makro
E) Boot sektor
15. Kişisel bilgilerin korunması hakkında kanun maddesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) 657 B) 312
D) 57
E) 630
C) 525
39
Bilgi ve İletişim Teknolojisi
C. Aşağıdaki soruların cevaplarını kare bulmacada uygun yerlere yerleştiriniz.
1. Bilgisayarın temel hız birimi olarak kabul edilen, aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinin
yapıldığı bölümdür.
2. Bir ağ sisteminde bilgisayarların ve ağ cihazlarının diziliş konumlarını ifade eder.
3. Bilgilerin kalıcı olarak depo edildiği hafıza alanıdır.
4. Bilgisayarda kullanılan temel çıktı birimidir.
5. Bilgisayar birimlerinin uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlayan komut parçalarından oluşan yapıya
denir.
6. Bilgisayarın elle tutulabilen, gözle görülebilen fiziki birimlerine denir.
2
1
4
3
6
40
5