TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

iBN EBÜ ASRÜN
yer vermiş. burada önce ResGl-i Ekrem'in
kızlarını. ardından eşierini zikretmiştir.
Eserde meşhur sahabilerin hayat hikayeleri daha geniş bir şekilde verilmekte. kendisinden hadis nakledilmeyen bazı sahabilerden de söz edilmektedir. Hadislerin büyük bir kısmı meşhur sahabilerin rivayetleri olmakla birlikte bazan
bunların arasında garlb rivayetler. hatta bazı ravilerin teferrüd ettiği hadisler
yer almaktadır. Bu açıdan el-Al_ıô.d ve'lmeşô.nf sahabe müfredleriyle ilgili ilk
kitaplardan biri olup sahabenin hayatı­
na dair eser yazanların en önemli kaynağıdır. Eserdeki hadislerin pek çoğu­
nun bulunabildiği yegane kaynak ise Taberanl'nin el-Mu'cemü'l -kebir' idir. elAl_ıô.d ve '1-meşô.ni'nin dikkat çeken yanlarından biri de İbn Ebü Asım'ın burada
bazı hadisleri Zahiri fıkıh anlayışına delil
olarak göstermesi ve bu yönde kendi düşüncelerini ortaya koymasıdır. Müellif aralarında tearuz bulunan hadisiere özellikle
işaret etmekte. bu arada hadisler arasındaki nasih- mensuh ilişkisine dikkat
çekmektedir. İbn Ebü Asım. ravileri cerh
ve ta' dil açısından değerlendirdiği gibi baza n diğer münekkitlerin görüşlerine de
yer vermektedir. Senedierde geçen mü bhem isim ve künyeleri açıkladığı kitabında
mütabaat ve şevahide temas eden müellif, tedlls yapan ların rivayetleri konusunda uyarılarda bulunmuş ve senedierde görülen inkıtalara dikkat çekmiştir.
Eser. Köprülü Kütüphanesi'ndeki (nr. 235)
tekyazma nüshası esas alınarak Basim
Faysal Ahmed ei-Cevabire tarafından yayımlanmıştır (1-Vl, Riyad I4ll/I99I ). 3. elMü~ekkir ve't-te~kir ve'~-~ikr. Kıssacı ­
lara dair olan kitabın mukaddimesinde
Allah'ı zikretmenin sevabı, zikir halkalarının fazileti. buralarda bulunmanın mükafatı kısaca belirtildikten sonra vaaz ve
nasihate kimlerin ehil olduğu , bu kişiler­
de hangi niteliklerin bulunması gerektiği, kıssa ve hikayelerle hadisleri birleştir­
menin dindeki yeri gibi konular ele alın­
maktadır. Eser bazı müelliflere göre bu
türü n ilk örneğidir. işlediği konuları sünnet ve hadislerden delil getirerek açıkla­
yan İbn Ebü Asım'a göre vaaz ve nasihatlerde sadece sahih sünnete başvurulma­
lıdır. Eser Amr b. Abdülmün'im (Tanta
ı 4 ı 21 ı 992 ı ve Ebu Ya sir Halid b. Kasım
er-Redadl (Ri ya d 1413/1 993) tarafından
neşredilmiştir. 4. Kitô.bü'ş-Şalô.t 'ale'nnebi. ResGl-i Ekrem'e salat ve selam getirmenin fazileti ve hükmü gibi konuların
ele alındığı eseri Harndi Abdülmecld esSelefi Bursa Hüseyin Çelebi Kütüphanesi'ndeki (nr I 98 I) bilinen tek nüshasına
dayanarak yayımiarnıştır ( Dımaşk I 4 I 5/
I 995) S. el-Evô.'il . MüellifinSO.OOO hadis
ihtiva ettiği belirtilen Müsned'inin bir
parçası olup Darü'J-kütübi'z-Zahiriyye'deki yazma nüshası (Hadis. nr 297/l) esas
alınarak Abdullah ei-Cübürl (Beyrut I 405/
1985), Muhammed b. Nasırei-Acemi(Kü­
veyt ı 405). bu iki ne ş re dayanılarak Muhammed Said BesyQnl (Beyrut ı 407/1 987)
ve Mahmud Muhammed Mahmud Hasan
Nassar (Beyrut 141 ı ; ı 99 ı ) tarafından neş­
redilmiştir. 6. ed-Diyô.t. Bilinen tek nüshası ei-Hizanetü't-Teymuriyye'de (Hadis.
nr 206) bulunan eseri önce Muhammed
Bedreddin Ebu Firas en-Na'sanl (Kahire
ı 323/ ı 905). daha sonra el-Vemdô.t if tal].rici el_ıô.dfşi'd - Diyô.t adıyla Halid Reşld
ei-Cemm (Bağdad ı 403/ı 983). Abdullah b.
Muhammed ei-Haşidl (Küveyt ı 406/ı 986)
ve Muhammed Said Besyuni(Beyrut ı 409/
1988) yayımlamıştır. 7. Zemmü'd-dünyô. ve'z-zühd . Asıl adı Zikrü'd-dünyô.
ve'z-zühdü tihô. ve'ş-şamtü ve l_ııf?ü'l­
lisô.n ve '1- 'uzle olan eserin bir bölümü
Darü'J-kütübi'z-Zahiriyye'deki nüshası (n r.
4707) esas alınarakAbdülall Abdülhamld
ei-A'zaml tarafından neşredilmiştir (Beyrut l405/ı985: 1408/ı988 [Hindi stan [) 8.
Kitô.bü '1-Cihô.d. Bilinen tek nüshası Darü'J-kütübi 'z-Zahiriyye'de bulunan eseri
(Mecmua. nr 15/6 , ı . 74a_ ı 03a) Ebu Abdurrahman ei-Hamld yayımiarnıştır (ı-ıı.
Medine ı409/ı989) 9. 'Avô.li'l-ehô.diş
ve'l-e'ô.lf ve fevô.'idü '1-l.].arô.'id ve'lle'ô.li (Süleymaniye Ktp. , Hamidiye, nr.
ı447, vr. ı 33a_ ı48b).
İbn Ebu Asım'ın kaynaklarda zikredilen
diğer
hun, eş-Şabdl_ı ve'l-mesd', eş-Şavm, etTefsir, et-Tevbe, et-Tıb ve'l-emrdz, elVul_ıdô.n.
BİBLİYOGRAFYA :
İbn Ebu Asım . el-Atıad ue'l-meşanf (nşr. Bilsim Faysaı Ahmed eı-cevabire). Riyad ı4ıı;
ı99ı, neşredenin girişi, s. 8-65; a.mlf .. Kitabü'lCihad (nşr Ebu Abdurrahman ei-Hamld). Medine ı409/1989, neşredenin girişi, s. 23 -66; a.mlf..
ei-Mü?ekkir ue 't-te;;:kir ue';;:-;;:ikr ( nşr Ebu Yilsir
Halid b. Kasım er-Redadl). Riyad ı4ı3/1993,
neşredenin girişi, s. 11-23; a.mlf .. Kitabü 'ş-Şa­
ltıt 'ale'n -nebi( nşr Harndi Abdülmecld es-Sel efi). Dımaşk ı4ı5/1995 , n eşredenin girişi, s. ı-9;
İbn Ebu Hatim. el-Cerf:ı ue't-ta'dil, ll , 67; Ebü'ş­
Şeyh, Tabak:atü '1-muf:ıaddişin bi-işbahtın ( nşr.
Abdülgaffar Süleyman ei-Bündarl- Seyyid Ki s revi Hasan). Beyrut 1409/1989 , ll, ı46-ı48; Ebu
Nuaym, !;ikru al]bari işbahan(nşr. S Dedering),
Le iden ı93ı , 1, 1 OO-ı Oı; Ebu Ya'la ei - Hali11,
el-irşad fi ma' rifeti 'ulema'i '1-f:ıadiş ( nşr. M .
Said b . Ömer idrls). Riyad ı409/1989 , ll , 520;
İbn Asa kir. Tarif] u Dımaşk: (Amravl). V, ı 04ıo7; Sem'anl, et- Taf:ıbir, ı , ı62, ı64, ı87, ı9o,
352; ll, ı2. ı3, 82, 83, 84, ı86, 276, 38ı; Zehebi, Te?kiretü '1-f:ıuffa;;., ll, 640-64ı; a.mlf ..
A'Lamü'n-nübela', XIII, 430-439; Safedi. el-Va{1, VII, 269-270; İbn Kesir. ei-Bidaye, Xl, 84; Iraki, !;eylü Mizani'L·i'tidal (Abdülkayyum Abdürabbinnebi). Riyad ı406, s. 465; İbn Hacer. Lisanü '1-Mizan, VII, ı8-ı9; Süyuti. Tabak:atü 'Uıuf­
fa;;. (Lecne). s. 285; Hediyyetü'l·'ari{fn, 1, 53; Kettani. er-Risaletü '1-müstetrafe (Özbek) . s. 32, 49 ,
50, 52, 53, 59, 63, 73, 76, 78, 79, 80, 86 , 88,
95, 257, 4ıı; Sezgin, GAS, 1, 522; a.mlf.. Beitrage zur Erschliessung der Arabischen Handschri{ten in Istanbul und Anatolien, Frankfurt
ı986,
111 ,
123-ı24; Nasırüddin ei-Eibanı. Zılalü '1-
cenne f1 tal]rici's-Sünne 1ibn Ebu Asım, Kitabü 's-Sünne içinde). Beyrut ı400/ı980, tür. yer.;
Selahaddin ei-Müneccid, Mu'cem ma ü/Life 'an
ResQLillah, Beyrut ı402/1982 , s. 309; Abdurrahman b. Muhammed Said Dımaşkıyye, Feharisü ef:ıadfşi ue aşari Kitabi's-Sünne, Riyad ı409/
ı989; Cezzar. Medal]ilü '1-mü'elli{fn, ll, 9ı9; Muhammed Eymen eş-Şebravi. er-Rau:W '1-btısim f1
tertibi's-Sünne Li'bn Ebi 'Aşı m, Beyrut ı4ıı;
ı991; Muhyiddin Atıyye v.dğr.. Delflü mü'ellefati'L·f:ıadiş, Beyrut ı4ı6/1995, 1, ı55 , 342,437438, 442; ll, 562, 565; Hasan Cirit, Hadiste Vaaz, Kıssacılık ue Kussas(doktora tezi . 1997). MÜ
Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 174-ı75.
eserleri de şunlardır: Al].bô.ru ehel-Büyu', Kitô.bü 'd-Du'ô.', elEdeb, Edebü '1-l_ıükemô.', el-Eşribe, el~ RAŞİT KüçüK
Et'ime, Evhô.mü'l-l_ıadiş, el-Eymô.n ve'nnü~ur, el-E~ô.n, el-Ferd'iz ve'l-veşdyd,
Fezd'ilü '1-enşdr, Fezd'ilü'l-Kur'dn, FeİBN EBÜ ASRÜN
zô.'ilü Mu'ô.viye, Fezd'ilü'ş-şal_ıdbe, elC.:ı,~ i 0-1' l
Gurebd', el-I:fıçldb, ljıf?ü'l-lisdn, el- .
Ebu Sa'd Şerefüdd!n Abdullah
ljiyel, I:fildf fi's-sünen, el- 'İlm, el-İl].­
b. Muhammed b. Hibetillah
tiydr, 'İlelü J_ıadişi 'z-Z ühri, İşbdtü '1-l.].aet-Temlml el-Mevsıll
ber ve'l-mul].bir, el-Kaçld' ve'l-a]fçlıye
(ö. 585/1 189)
ve md ]façl.d bihi'n-nebi, el-Libô.s, KiŞafii fakihi, kadılkudat .
tdbü'l-Yemen, Me'dni'l-al].bdr, el-Me_j
L
ndsik, el-Meşô.yil]., Mevlidü'n-nebi, elMul].taşar mine'l-Müsned, el-Müsne22 Reblülewel 492'de (16 Şubat 1099)
dü'l-kebir, er-Ral_ım , er-Red 'ald DdMusul'da doğdu. Ebü'l-Ganaim es-Sülevud e?-4'-dhiri erba'ine ]]aber şdbiteten
ml'den kır aat. Kadı Abdullah b. Kasım eş­
mimmd netd Ddvud sıl_ıl_ıatehd, er-RüŞehrezurl'den fıkıh. İbn Hamis ei-Ka'bi
li'ş-Şô.m,
.s.
423
iBN EBÜ ASRÜN
ve anne tarafından dedesi olan Ali b. Ahmed b. Tavk'tan hadis okudu. Daha sonra Vasıt'a giderek Kadı EbQ Ali ei-Fariki'den Şam fıkhı tahsil etti. Bağdat'ta Ebu
Abdullah Hüseyin b. Muhammed el-Bari',
Ebü'I-Feth İbn Serhan ei-Bağdadl. Ebu
Bekir ei-Mezraki, Abdullah b. Ali Sıbtu'I­
Hayyat ve Da'van b. Ali'nin kıraat: Ebü'IKasım İbnü'I-Husayn , Ebü'I-Berekat İb­
nü'I-Buhari, İsmail b. Ebu Salih ei-Müezzin gibi alimierin hadis; Es'ad ei-Miheni
(ei-Meyheni), Ebü'I-Feth İbn Serhan'ın fıkıh
ve fıkıh usulü derslerine devam etti. Vasıt ve Bağdat'ta öğrenimini tamamladık­
tan sonra Musul'a dönerek ( 523/1129)
uzunca bir süre orada, daha sonra (542/
114 7) Sincar'da şam fıkhı okuttu ve fetva verdi.
545 (1150) yılında Halep'e giden İbn
EbQ AsrQn orada ders vermeye başladı.
Halep Atabegi NQreddin Mahmud Zengl'nin güven ve saygısını kazandı. NQreddin'Ie birlikte549'da (1154) Dımaşk'a
gitti, Gazzaliyye Medresesi ile diğer bazı medreselerde ve Emeviyye Camii'nde ders akutmaya devam etti: bu arada vakıfla r ın genel nezaretini de üstlendi.
İbn EbQ AsrQn 562'de (1167) Halep'e
dönünce NQreddin Zengi Halep. Dımaşk,
Hama. Humus ve Ba'lebek'te yaptırdığı
medreselerdeki öğretim işlerini ve buralarda görev yapacak hocaların seçimini
ona bıraktı. İbn AsrQn'a büyük güven duyan, çeşitli dini ve idari konularda kendisiyle istişarede bulunan NQreddin Zengi
hilafet merkezine elçi olarak onu göndermiş, Abbasi halifesine Fatımi Devleti'nin
yıkılışıyla Mısır'ın Abbasiler'e katılışını
müjdeleme görevini ona vermişti. Aynı
zamanda Nusaybin. Sincar. Harran, Habur ve Rabiye gibi birçok şehrin kadılık­
larını da üstlenen İbn EbQ AsrQn böylece
bölgede adeta kadılkudat olarak görev
yapmış oluyordu.
NQreddin Zengi'nin ölümünden sonra
570'te (1175) Dımaşk'a geri dönen İbn
EbQ AsrQn, bu sırada bölgede baş gösteren siyasi kargaşada ve iktidar mücadelesinde Selahaddin-i EyyQbi'yi destekledi. Selahaddin'in Şam bölgesinde hakimiyet kurmasından sonra onun yakınları
arasında yer alarak önce Mısır kadılığını,
573'te (1177) Şam bölgesi kadılkudatlı­
ğını üstlendi. 575'te (1179) gözlerini kaybedince kadılık yapıp yapamayacağı konusunda bir tartışma açıldıysa da mu ha-
424
liflerine karşı başarılı oldu ve oğlu EbQ
Hamid Muhyiddin Muhammed'in niyabetiyle bu görevini ömrünün sonuna kadar
sürdürdü. 11 Ramazan 585'te (23 Ekim
1189) Dımaşk'ta vefat etti ve aynı yerde
inşa ettirdiği AsrQniyye Medresesi'ne defnedildi.
Döneminde bölgenin önde gelen fakihlerinden biri olarak saygı gören ve Şafii
fıkhının imamı kabul edilen İbn EbQ AsrQn'un kadılık görevinin yanı s ı ra yoğun
bir öğretim ve teliffaaliyetiyle de meşgul
olduğu; Hama, Humus, Ba'lebek, Dımaşk
ve Halep gibi birçok ilim merkezinde onun
için medrese inşa edildiği ve buralarda
birçok öğrenci yetiştirdiği bilinmektedir.
Bunlar arasında oğulları Ebü'I-Meali Şe­
habeddin Mutahhar, Ebu Hamid Muhyiddin Muhammed ve Ebü'I-Berekat Necmeddin Abdurrahman ile Cemaleddin
İbnü'I-Harestani, Ebü'l-Beka İbn Yaiş.
İbnü'l-Cümeyzi, Fahreddin İbn Asakir,
Muvaffakuddin İbn Kudame. Ebü'I-Kasım
İbn Sasra. Selahaddin-i EyyQbi'nin vezirlerinden Katib İmadüddin ei-İsfahani ve
meşhur tarihçi İbnü'd-Dübeysi gibi önemli isimler vardır.
Eserleri. İbn EbQ AsrQn'un birçok eser
telif ettiği zikredilmekle birlikte bunlardan sadece ikisi günümüze ulaşmıştır. Şi­
irlerinden bazı parçalar kaynaklarda yer
almaktadır. 1. Şaivetü'l-me?;heb ii Nihfıyeti'l-matlab . İmamü'l-Haremeyn elCüveyni'nin Şafii fıkhına dair Nihfıyetü '1matlab ii dirfıyeti'l-me?;heb adlı eserinin muhtasarı olup müellif hattıyla bazı
bölümleri SankipOr'daki (Patna) Hudabahş
Kütüphanesi'nde (Oriental Public Library)
(Brockelmann. ı. 971 ). dört ciltlik bir nüshası da Kütahya Vahid Paşa İl Halk Kütüphanesi'nde (nr. ı 24 7) bulunmaktadır. z.
el-İntişfır. Şafii mezhebinin görüşlerini
savunmak üzere yazdığı eserin çeşitli yazma nüshaları bulunmaktadır (Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 1491 ; Köprülü Ktp ., nr.
244; TSMK. lll. Ahmed, nr. 1102; Darü'l-kütübi'l-Mısriyye'de de bir mikrofilmi mevcuttur, bk. Fuad Seyyid. ı. 287-288). Müellifin kaynaklarda ayrıca el-Mürşid, e?;Zeri'a ii ma'riieti'ş-şeri'a, et-Teysir ii'l]].ildt, Me']].a?;ü'n-na?:ar, el-Mu]].taşar
ii'l-ierfı'iz, Fevfı'idü'l-Mühe?;?;eb, etTenbih fi ma'rifeti'l-a]J.kfım, el -Muvfı­
fıl} ve'l-mu]].fılif, Risfıle ii nefyi kazfı'i'l­
a'mfı ve cevfızihi ve yarım kaldığı kaydedilen el-İrşfıd fi nuşreti'l-me?;heb adlı eserleri kaydedilmektedir.
Bİ BLİYOGRAFYA :
İmadüddin ei-İsfahanl, fjarfdetü '1-f!:aşr [n ş[
Şükrl Faysal), Dımaşk 1959, ll, 354-355; İbn Cübeyr. er-Rif:ıle, Beyrut 1384/1964, s. 4; İbnü ' d­
Dübeysl. el-Mul]taşarü '1-muf:ıtac ileyh , Bağdad
1951, ll, 158; İbnü'I-Müstevfı. Tarfl]u Erbil [n ş[
Sami es-Sakkar). Bağdad 1980, ll , 417 ; İbnü'I­
Esir, el-Kamil, XII, 18; Münzlrl. et-Tekmile, Necef 1968, ı, 20; İbn Hallikan. Ve{eyat, lll, 53-57;
Zehebi, A'lamü'n-nübela', XXI, 125-129; Ahmed b. Aybek ed-Dimyatl. el-Müstefad mtn:ıey­
li Tarfl]i Bagdad (n ş r. M. Mev!Od Halef) , Beyrut
1406/1986, s. 275-276 ; Safedl. f'lektü'l-himyan [nşr Ahmed Zeki Bek), Mısır 1329/1911, s.
185; Sübkl. Tabaf!:at, IV, 236; İsneVı. Tabaf!:atü'ş­
Şafl'iyye, VII, 132-137; İbn Kesir. el-Bidaye, XII ,
334; İbn Tağriberdi. en-f'lücümü 'z-zahire, VI ,
109; Nuaymi, ed-Daris{f tarfl]i ' l-medaris [nşr.
Ca 'fer ei-Ha seni). Kahire 1988, 1, 399-403; Hediyyetü '1-'arifin, 1, 457 -458; Brockelmann, GAL
Suppl., ı, 971; Fuact Seyyid. Fihrisü'l-mal]tütati'l-muşauuere, Kahire 1954, 1, 287-288; Sadık
Ahmed Davüd Cevdet, el-Medarisü 'l-'Aşrüniy­
ye, Arnman İ986 , s. 17-157; Nazım Reşid, "Şu'­
ara' mensiyy ün: İbn Ebi 'Aş rün el-Mev şıli", elCami'a, IX/6, Musu11979, s. 41-43; N. Elisseeff.
"Ib n Abi 'Aşrün ", Ef2 [ing .), lll , 681-682; "İbn
Ebi 'Aş rün " , DMBi, ll, 683; NO reddin !tr. "İbn
Ebi 'Aşrün " , Meusü'atü '1-f:ıaçiareti'l-İslamiyye,
Arnman 1993, s. 125-126.
li]
SAMI ES-SAKKAR
İBN EBÜ AVN
( .:.ı~ .s.l .,:r. l)
Ebu İshak İbrahim
b. Muhammed b. Ahmed
b. Ebi Avn ei-Bağdadi
(ö. 322/934)
L
Mülhid olduğu i ddias ıyla
idam edilen edip ve katip.
_j
Muhtemelen Abbas! Halifesi Mu'tezBillah döneminde (866-869) Bağdat'ın güneybatısında tarihi bir şehir olan En bar'da dünyaya geldi. Ebu İ m ran ve Ebu Amr
künyeleriyle de anılır. Dedeleri EbQ Avn
Ahmed ile Ebü'n-Necm Hilal tanınmış birer şair ve katipti. Emir Muhammed b.
Abdullah b. Tahir'in hizmetinde mabeyinciliğe , Mu'tezz'in halifeliği döneminde Vasıt valiliğine tayin edilen babası Muhammed ile amcaları Salih ve Macid de başa­
rılı şairlerden sayılmaktadır.
İbn Ebu Avn aile geleneğine bağlı kalarak katiplik mesleğini seçti. Ayrıca bir süre güvenlik teşkilatında amirlik. orduda
kumandanlık görevlerinde bulundu . Tenasüh akidesini savunan EbQ Ca'fer Muhammed b. Ali eş-Şelmegani'nin yakın
dostu ve kurduğu mezhebin aşırı bir taraftarı olan İbn EbQ Avn. bu mezhep yayılmaya başlayınca Halife Radi- Billah'ın