anemon Mui Alparslan Oniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi /SSN: 2147- 7655 Cilt: 3 SaYJ.: 2 Arahk: 2015 KUR'AN PERSPEKTiFiNDE BARI~ Mebmet SALMAZZEM* Ozet Ban~ konusunu dogrudan ve dolayh olarak: konu edinen iyetlerden anla§lldJ.gt kadanyla Kur'!l.n, ban~t onemsemekte ve bu olguya ~~itli vesilelerle vurgu yapmakta.drr. Miisliimanlar arasmda ban~m ~s1 geregi hususunda !sHim alimleri arasmda ittifak varken Miisliiman olmayanlarla bunun nasll ve hangi ko~ullarda saglana<:agi hususu, tartJ.~ma konusu olm~tur. t'hnegin; bazJ. klasik dOnem miifessirleri ve lslim hukukyulanna gfu'e ehl-i kitap dJ.§mdaki gayr-i miislimlerle Miisliiman olmalart saglanmcaya kadar herhangi bir ban~ akdi yap1lamaz. Fakat mii¢klerle sava~y1 konu edinen ayetlerin yamnda ban§ ile ilgili ayetlerin baglam, niizO.l sebepleri ve Hz. Peygamber'in uygulamalanna baktldJ.gmda bu go~ bazJ. aytlardan isabetli olmadJ.~ soylemek miimkiindiir.Kur'!l.n'm ban§ perspektifini konu edinen bu makalede ilgili mesele hakkmda farkh yakla~tmlara da yerverilecektir. Anahtar Kelimeler: isl!l.nt, Ban~, Sava§, Ehl-i Kitap PEACE IN THE QUR'AN PERSPECTIVE Abstract The Qur'an emphasize the importance of peace and announce it for some reasons as it can be understood from the verse which directly and indirectly dealth with the issue.While there is a concensus between Muslim scholars regarding keeping peace between different Muslim grups, it has been a matter of debate how to keep the peace with non-Muslims and under which conditions. For example: according to some commentators and jurists in the classical period oflslam there cannot be any peace agreement with non-Muslims who are not members ofthe people of the book until they choose to convert to Islam. However this view is not accurate when the verses ofthe Qur'an which issues the war, with polytheists and the verses about peace analyzed in context and their reason for revelation and the practices ofthe Prophet Mohammed are considered. Keywords: Islam, Peace, War, People ofthe Book. ·~.GiirDr., Mut Alparslan Universitesi, islami ilimler Fakiiltesi, Temel islam Bilimleri ABD-MIIfi'I.Urkiye. e-mail: [email protected] dui: http://dx.doi.ru-WI 0.18506/a=non.28909 htlp://dergipark.ulakbim.gov.lr/anemon 149 Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 Tarih boyunca insanlar, ban~1 onemsedikleri halde aralanndaki anla~mazhklar, r;:ogu zaman bwlU engellemi~tir. Anl~mazhklarm sebebi ne olursa olsun sonur;:lan itibariyle bunlar, toplumun biitiinkatmanlanru derinden etk:ilemi~tir. ~~ten beri bart§m insanlar ir;:in onemi ortadayk.en son danemlerde Miisliimanlar ve ozellikle bOlge insam her zamankinden daha r;:ok ban~a ihtiyar;: duymaktadlr. Miisliimanlar, Kur'an'm ortaya koydugu ban~ ikliminden uzakl~t:Jkr;:a sava~ ortamma daha da yakla§tllar. Miisliimanlar arasmda devam eden r;:atl§malar ve bunlarm ortaya ~akard1g1 kutupla~malar, Kur'an'm ortaya koydugu karde~lik anlay1~1yla o~memektedir. Diger taraftan islam dini ve onun mensuplartna yonelik karalama faaliyetleri; onlan terOrle ozde§le§tirme r;:abalannm tarihi kokeni r;:ok eskilere dayanmakla birlikte son dOnemde bu dogrultudaki eylemler; 11 Eylill 2001 yllmda Newyork'taki diinya ticaret merkezine, 7-21 Temmuz 2005 yllmda Londra'da otobiis durag1, metro istasyonlan gibi ~ehrin ul~rm sistemine yanelik saldmlarla ivme kazanmt§tlr. Aynca 12 Eylill 2006 ytlmda Papa II. Jean Paul'un Almanya'nm Regensburg Oniversitesi'nde verdigi konferansta islfuniyet'e yonelik karalaytCl sozleri de bu geli§melere onemli bir "katlo" sunmu§tur!. Yakm dOnemde §iddetini artrran orta dogudaki term eylem.leri ve Charlie Hebdo saldms1 gibi geli~meler, Ban kaynakll medya dihil baz1 kurulu~lann islam'a yonelik olumsuz algt ol~turma r;:abalartna ve ''islamofobi"nin kiiresel diizeyde yaygtnl~masma zemin hazrrlam1~trr. Ne var ki radikal gruplarm, islam adma yaptlklart terOr eylemlerini islamiyet ile ili~lendirmek asia kabul edilir bir durum degildir. Zira 1slimiyet'in temel kaynaklan olan Kur'an ve Hz. Peygamber'in siinnetinde, brrakm bOyle uygulamalarm yer bulmas1n1, tam aksine biitiin katmanlartyla toplumlann adalet iizerine in§a edilmi~ ''bart§" ekseninde ya~amalan hedetlenmi~tir. Radikal gruplarm, sergiledikleri terOr eylemlerine keyfi ve zorlama yorumlarla Kur'an ve Hz. Peygamber'in siinnetinden referans bulmaya r;:ah§malan dogruyu yans1tmamaktadrr. c;iinkii bu tUr gerekr;:elerin realiteyle hir;:bir ba~ bulunmamaktadrr. Bir cana klymayt btitiin insanlarm oldiliiilmesi ve bir canm kurtanlmas1n1 btitiin insanlarm kurtanlmas1 olarak telakk:i edent islam dininin, masum insanlarm katledilmesine onay vermesi d~iinillemez. Esasen islimiyet; soy, renk, ya da inanr;: aytr1m1 yapmakstzm ozii itibariyle insam miikerrem bir varhk olarak gorm~; bart§, adalet, temel hak ve ozgiirliikler gibi konularda evrensel ilkeler belirlemi§tir.z Klsacas1 semavi dinlerin ortak adl olan ve Tiirkr;:ede de ban§ kelimesine kar~thk gelen islamiyet, biitiin toplum katmanlart ir;:in bart~ ve adalet eksenli birya§amt hedeflemi§tir. islam dininin temel kaynaklarmdan Kur'an-1 Kerim, bir olgu olarak ban~m siirdiirillmesini istemi§tir. ~iinkii. Kur'an'm temel gayelerinden biri, yeryiiziinde adil ve ahlald temellere dayanan, ya~anabilir bir toplumsal diizen kurmaktrr. Kur'an'da Miisliimanlann toplu halde ban~a girmeleri emredilmi~ ve onlardan ban~a y~anlara a 150 Kur'an Perspektifinde Ban~ kar~t olumlu cevap vermeleri istenmi~tir. Ktsadast ban~ ve huzur ortarnmm saglanmast islam dinin hedeflerinden olmu~tur. Kur'ani perspektiften "ban~" konusunu ele alan bu c;ah~mada Kur'an'm ruhuna uygun ana hatlanyla nitelikleri ve ban~ siirecinde rol alanlara dii~en gorevlerin neler oldugu ortaya konulacakttr. Bu c;alt~mamn Miisliimanlar arasmda Kur'an esash ban~ ortarnmm yeniden olu~masmm prensiplerini ortaya koymast baktmmdan onemli oldugunu dii~iinmekteyiz. ban~m Genel anlamda Kur'an'm ban~ meselesine ili~kin ne tiir mesajlar ic;erdigini ortaya koymayt arnac;layan bu c;ah~ma, Miisliiman taraflar arasmda oldugu kadar Miisliiman olrnayanlara yonelik ban~m nastl bir perspektifle ortaya konuldugunun tespit edilmesini hedeflemektedir. Miisliiman olrnayanlarla ban~ olgusunun anla~tlrnasmda "cihad" faktoriiniin onemli bir yeri oldugundan hareketle, meseleye ili~kin onemli bazt hukukc;u ve miifessirlerin gorii~leri; ilgili ayetlerin baglarn ve sebeb-i niizillleri gibi temel pararnetreler de gozetilerek konu farkh ac;tlardan tartt~tlacaktrr. 2. Bart~ ile ilgili Baz:t Temel Kavramlar Kur'an'da "ban~" anlarnmt ta~tyan iki temel sozciik bulunmaktadtr. Bunlardan biri "silm" digeri ise "sulh" kavrarntdtr. F ".: "Silm/ Arapc;a'da s-1-m fiilinin kok harflerinden tiireyen" ,.k "/silm"; sozliikte, selarnet, "Islam" ve "selarn" gibi anlamlara gelrnektedir. Miizekker ve miienneslik durumlarmda aym siga kullantlrnaktadrr. 4 Terim olarak, goriinen ve goriinmeyen afetlerden kurtulrna, selarnette olma manasma gelir. 5 ban~, Kur'an-1 Kerim'de "s-1-m" kokiinden tiiretilen birc;ok sozciik bulunmaktadrr. Bunlar, gec;tikleri ayetlerde farklt manalara gelebilrnektedir. Bu laftzlardan onemli olanlardan biri ise "es-selam/\"'~ I " Sozciigudiir. "Selarn" Allah'm isimlerinden olup selarn verme ve iyi dilekte bulunma anlamlannm yanmda Kur'an'da gec;tigi ayetlerde selarnette olma, kusurdan uzak olrna, eman, ban~ ve esenlik anlarnlarma da gelir.6 "Sulh/~" : Arapc;ada s-1-h kok harflerinden olan sulh /"~" kelimesi sozliikte "silm" gibi ban~, anla~ma, uygun, giizelce olrna ve ifsadm zturu gibi manalara gelir.1 Terim olarak insanlar arasmdaki nefret ve husumetin giderilmesi; ktsacast anla~mazhgt gideren sozle~me anlarnma gelir.8 Araplar, "salaha'~-~ey'u" dediklerinde soz konusu hususun diizeldigi anlarnmt kastederler.9 Yine aym kokten olan "meslaha" ise menfaat yani fayda anlarnma gelir. 10 Aralannda ic;erik olarak farkhhklar bulunmakla birlikte, bazt fikth kaynaklannda ve ban~ antla~malanm ifade etmek iizere "silm" ve "sulh" dt~mda "ahd/ muahede, hiidne/ miidahene, muvadea/misak, akd, eman, zimmet gibi farkh terimler de ban~ kullantlrnt~tlr. 11 151 Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 3. Kur'ioiPerspektifte Bantm Onemi ve Faydas1 Sosyal bir varhk olan insanm toplum halinde ya~amast fltratmm geregidir. Ayru zamanda ya§am. dOn.giisti bunu zorunlu kllar. Birlikte ya§am.aya adeta mabkiim olan insanm onemli bir diger ozelligi ise hemcinsiyle r;eki§me ve r;atl§ma potansiyelidir. Oysa insanlar arasmda anlqmazhgm, s~menin, kavganm oldugu bir ortamda huzur ve emniyetin olmast; dolaytstyla birlikte ya§am.a zeminin bulunmast miimkiin degildir. insanm bu yift kutuplu ozelligini dikkate alan Kur'an'da, PatValanma yerine birlikteligi, d~manhk yerine ise sevgi ve merhamet temelinde karde§ligi tavsiye eden birr;ok ayet yer almaktadrr. 12 Ayru zamanda Kur'ful, husumete sebep olan yeki§me ve ihtilaflarm giderilmesi ir;in gayret gostermeyi inananlara bir gorev olarak yilldemi§tir.13 Kur'm'a gore bart§ yolunda gtir; ve selam.et vardtr. Ciinkii bart§, savq1 ve tarb§mayt sonlandtrma anlamma gelir}4 Ofkelerine hakim olanlar, sabrr gosteren ve yum~ak huylu olanlar Kur'm'da ovillm~; diger bir ifadeyle bart§, sabrr ve feda.karhk, "erdemli davrant§" olarak telakki edilmi§tir. Ofke halinde kusurlart bagt§layanlarm Allah'm sevgisine mazhar olacaklart vurgulamm§trr!' Diger yandan bart§ "hayrr'' §eklinde nitelendirilmi§tir!' Ktsacast Kur'm'da yatl§ma yoluyla mticadele ho§ gorillmemi§tir. Buna kar§m kabaltk yerine yum~ huyluluk; ofke yerine sebat; yeki~me yerine nasihat ile miicadele yolu emredilmi§tir.17 Farklt inan~ gruplartyla yiiriitiilecek ili§kilerin stratejisini belirleyen §U ayet bart§~tl yaklqunm somut bir ifadesidir: "i~lerinden zulmedenleri bir yana, ehl-i kitapla ancak en giizelyoldan miicadele edin ... ". 18 isldmiyet'te insanlar ir;in daima faydab olan istenmi§, insanlarm arasmt bulmak, sadaka ve iyilik yapmakla e§ deger gfuillmii§tiir. "Hayrr'' nam.ma aktartlan bir ftslltl bile Allah katlnda degerli bulunm.~tur.19 Dolaytstyla islam.iyet'te bart§a katk:t saglayan btittin arar;lar onemsenmi§, cezaya mukabil sulh yolu oncelenmi~tir. Ktsacast insanlar arasmdaki ili§kilerde zorunlu durumlar dt§mda bart§ esas gorillm~tiir. Hatta savq, nihai 21 bart§rn saglanmasmda geyici bir arar; olarak telakki edilmi§tir. Bu hususu ortaya koyan birkar; ~yeti omek vermekmiimkiindiir: 20 " ...Arhk onlar sizi bzralap bir tarafa 9ekilir de sizinle sava§mazlar ve size bar'§ teklif ederlerse bu durumda Allah size, onlann aleyhinde bir yola girme (sava§ma) hakkz vermemi§tir. " 22 "Halla iyi oldugu halde Rabbin, hakszzlzkla memleketleri helak etmez. " 23 " ... ve kOtiiliigii iyilikle savan kimselerdir. i~te onlar var ya, diinya yurdunun (giizel) sonu sadece onlanndzr. " 24 "Bir kOtiilugiin cezasz, ona denk bir kOtiiliiktiir. Kim bamlar ve baT'I§z saglarsa, onun miilcQjahAllah 'a aittir ...23 Bu baglam.da Hz. Peygam.ber'in sulh etmenin fazilet balammdan nam.azdan ve sadakadan daha hayrrh oldugunu ifade eden hadisleri de vardtr: "Sizlere oru9tan, namazdan ve sadakadan derece olarak daha faziletli olam haber vereyimmi? $ 152 Kur'an Perspektifinde Ban§ (sahabiler), buyurun YaResulallah! Eefendimiz ~oyle buyurdu: "ArayJ diizeltmek ve dini (hiikiimleri) giderici olan ifsadJ ortadan kaldlrmakhr. " 26 Ban~. esasen islam'a baghhk anlannru ~rr. Bu ise diinya ve ahirette esenlik iyinde olma, selamete girme manasma gelir.27 Nitekim Kur'B.n, iman edenlere onlerinde bulunan iki seyenekten biri olan ban~1 tercih etmelerini emreder. 28 Diger taraftan insanhgm Onder ~ahsiyetleri olan peygamberler, ban~ konusunda Oncii. rol iistlenmekle beraber bozgunculuk yapan kavimleri yaptlklanndan dolayi uyamu~, tara:ftan olmalan iyin kendilerine tavsiyelerde bulunm~lardrr. Ornegin; Hz. Musa, karde~i Hz. Harun'a gtyabmda kavmini lSlah etmesini ogutlemi~tir?-9 c;iinkii yooetimi tslah iizerine in~a edilmeyen bir toplumda esenligin olmas1 miimkiin degildir. Esasen bir toplumun biitiin i~lem ve ahvali diizgiin olmaltdrr. Bu ise yapllan eylemin istisnaslZ herkes iyin hayrr ve 1slah niteligini haiz olmastyla miimkiin olabilir. Kendisi iyin hayrrh, b~kas1 iljlin kotii olan eylem, salih bir eylem olarak nitelenemez.30 Aym ~ekilde Kur'an'da ismi zikredilen peygamberlerden Hz. Salih ve Hz. Suayb, kendi kavimlerine "tslah" yolunda tavsiyelerde bulunmu~lardrr! Hz. Peygamber'in niibiivvetten sonra toplumsal ban~ niteligini haiz Medine sozle~mesini ve potansiyel bir ljlati~mayi onleyen Hudeybiye ban~ antl~mas1n1 yapmasr dl~mda niibiivvetten once toplumsal ban~a katkl sunan "hilfu'l3 fudul" ban~ hareketine iiye olmas1 ve "Kabe Hakemligi" meselesinde oocii. rol oynamasl onun ban~ hususundaki yabasim gostermektedir. Kur'an perspektifinden ve Peygambederin uygulamalanndan verilen bu omekler, farkh formatlarda da olsa ban~m, ilahi mesaj m ul~t1g1 toplumlarda ortak bir gaye oldugunu gosterir. 1 2 4. B""' Siireci veAktOrleri Biitiin yonleriyle aym olmasa da hem birey hem aile hem de toplumlar arasmdaki sorunlarm kaynagmda siyasi, sosyal, ekonomik hatta psikolojik faktorler rol alabilmektedir. Ne var ki benzer olsun ya da olmasm farkh nedenlerden kaynaklanan problemlerin giderilmesi ve bu problemlerin ekseninde yer alan insanlarm uzl~tmlmas1 kolayea yozlime ka~turulabilen bir mevzu degildir. Ciinkii ban~. hassas ve oldukya zor bir siire9te te~ekkiil eder. iyi yonetilmeyen bir ban~ siirecinin kaltct sonuljl vermesi zaytf bir ihtimaldir. Bundan dolayt ban~ siirecinin yapllanmasmda yer alan biitiin akilidere onemli yiikiim.lilliikler dii~mektedir. Omegin; ban~ siirecinin yiiriitiicii.leri olan ban~ elyilerinin ~rmas1 gereken nitelikler ve yerine getirmesi gereken sorumluluklar vardrr. Bu yiizden herkes, ban~ elljliligini yapamaz. Aynca ban~, sadece ban~ elcileriyle de in~a edilemez. Ban~ elyileri ve taraftarlan ile ilgili aylklama yapmadan once ban~ hususunda birincil ~art olarak soz konusu olan meselenin, kulun tasarruf yetk:isiyle ilgili olmas1 gerekir. hakkJ hususunda kimse, sulh yetk:isine sahip degildir. Ornegin; zina, hrrstzhk, iyki iyme cezalannda sulh yapllamaz; bu hususta kimse indirim ya da artl~a gidemez.34 Zira ban~ tara:ftan olan bireyin Allah'm hakkl ile ilgili tasarruf yetk:isi yoktur; yalnlZca kendi hakklyla ilgili tasarruf yetkisine sahiptir.35 ikinci bir ~art olarak ban~ mevzusu olan hususun helal niteligini haiz olmas1 gerekir. Omegin iyki, le~, kan ve Cftnkii Allah'm ~ 153 Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 benzeri hususlarda sulh yapllamaz. ~iinkii sulh mevzusunda takas mann~ veri~te takas1 olmayanmal iizerinde ban~ akdi de geryekle~tirilemez.36 varchr; ah~ Ban~ siirecindeki aktOrlere tekrar d.Onersek; siirecte rol alanlardan ban~ elcilerinde bulunmast gereken oncelildi nitelik, herhangi bir clkar beldemeksizin srrfAllah'm nzasm1 giiden halis bir niyete sahip olmalandtr. Nitekim boyle bir niyeti ta~tyanlara Kur'an'da biiyiik milldfat vaat edilmi~tir. 37 insanlar arasmda arabulucu roliinde olanlarda aranan onemli vasrllardan biri ise iki taraf arasmda adaletle hiikii:m vermeleridir. Kur'an-1 Kerim'de zikredilen koyun siiriisii sahibi ile ekin sahibi olan iki tarafarasmda Hz. Siileyman'm sagladlgt adilane ban~ hiikm"it1 uygulanabilirlik actsmdan da onemli bir modeldir. " ... Eger miiminlerden iki grup birbiriyle kavgaya tu~urlarsa hemen aralanm diizeltin; ikisinden biri digerinin hak/ana tecaviiz etmi§ olursa Allah 'm emrine geri doniinceye kadar- haksrzllga sapanlara kar~z sav~zn; donerlerse artzk aralannz adaletle 9 diizeltin ve (her i§te) adaletli davranm.. $iiphesiz ki Allah, adil davranan.lan sever. ,; ~yetinden anla~lldl~ kadanyla taraflar arasmda adaletle hiikiim verme, ilahl bir emir olmakla birlikte Allah'm sevgisine laytk goriilen bir davram~trr. Kur'an-1 Kerim'de vurgulanan onemli hususlardan biri, ki~inin kendi aleyhinde de olsa adaletle hiikiim 40 vermesidir. ~iinkii insanlan diizeltmeye cah~anlarm kendilerini tslilli d.Ongiisii dl~mda tutmalan inandtrtcthldarma golge d~iiriir. Kaldl ki boylesi celi~i tutum icinde olanlar, " .. Jnsanlara iyili§;i emredip ken.dinizi unutuyor musunuz? Aklmrzz kullanmzyor 1 musunuz? '" ~yetinde yer aldlgJ. gibi Kur'an tarafmdan yadrrgannu~larchr. Yukandaki vasrllar dl~mda ban~ elcilerinin ileri gfuii~lu~ saygm, giizel ahlak sahibi, comert olma, srr saldama, usil.l ve adab bilme gibi sahip olmalan gereken b~ka nitelikler de bulunmaktadtr.43 Ban~ siirecinin saglam temeller iizerinde ~a edilmesi, siirecin selametle siirdiiriilmesi ve kahc1 bir ban~m elde edilmesi icin, taraflarm da sahip olmas1 gereken nitelilder ve yerine getirmesi gereken yiikiimliiliilder bulunmaktadtr. Soz konusu taraflarda aranan ~artlarm b~mda "akll" gelir. ~ akli dengesi yerinde olmayan; zihinsel engelli ya da yeterli zihinsel olgunluga eri~meyen bireylerin "sulh" taraftan olmalan miimkiin degildir. DolaylSlyla aldm yoldugu biryok hususta oldugu gibi ban~J meselesinde de tasarrufehliyetini ortadan kaldlnr. Ban~ siirecinde taraftar durumunda olanlarm sahip olmas1 gereken diger onemli bir nitelik ise ''yetkinlik"tir. Ciinkii ban~ gibi hassas bir mevzuda soz soyleme ve kararvenne yetkinligi olmayanlarla sagltkh bir sonucun elde ediJmesi miimkiin degildir. Fakat burada yeterli zihinsel olgunluga eri~Jen coculdar ile ilgili hatrrlablmasl gereken Onemli bir husus varchr. Taraf konumunda yer alan ve aldi yeterliligi bulunan c;oculdarm yaptlan ban~J antl~asmda bir faydas1 oldugunda ya da dogrudan onu etkileyecek olumsuz bir durum bulunmadlgmda soz konusu ban~ akdinde cocugun ergin olmast ~art degildir. Yalntz c;ocuk adlna miilkiyet gibi konularda sulh taraftan olan ki~inin aile fertleri ic;erisinde tasarrufehliyetine sahip birisinin olmast gerekir. 44 s 154 Kur'an Perspektifinde Ban' Ban~ mevzusu ne olursa olsun; siyasi, askeri, idari ya da mali aymm yapmadan, ban~m kahct olmast i~tin soz konusu sozle~enin tiim taraflann hukukunu haiz ve konsensiis sonucu te~ekkiil etmesi esastrr. K.lsacast Hudeybiye ban~ antla~masmda oldugu gibi ban~ akdinin, taraflann uzl~t ve onaytyla getVekle~tirilmesi biiyiik 5nem ta~rmaktadrr. Ban~m saglanmast ve siirdiiriilmesinde taraflann bazt konularda fedakfudavramnalannda biiyiik yarar bulunmaktachr. Ozellikle aile ic;i anl~azhklarda, aile yuvasmm selameti ic;in e~lerin kar§thkh zttla~ma gibi olumsuz davram~lardan ~arak bazt hususlarda fedakar olmalan ''hayrrh" bir ban~m olmasma46 katkt saglar. Biryok alanda oldugu gibi aile iyinde de bencilligi brrakarak fedakar olmak: sorunlann yoziimiinde 5nemli bir role sahiptir. Hz. Peygamber'in "kendiniz ic;in istediginizi 47 karde~iniz ic;in istemedikc;e gerc;ek anlamda miimin saytlmazsmtz" sozleri bu mevzuda yol gostericidir. Diger taraftan ban~m kaltct olmast ic;in siirecin te~ekkiilii kadar uzla~tlan ~artlara riayet edilmesi de biiyiik oneme sahiptir. Kur'~'a gore, ban~ antla~alanna aykm; ytkar endi~esi ya da kar-§1 tarafi. aldatmayt hedefleyen biitiin davram~lardan kac;trulmasf'gerekir. isJ.ami bir yonetim, hakh bir gerekc;e olmadan49 yalruzca kar§t tarafi.n Miisliiman olmadtguu ileri siirerek ya da eline geyen i~ firsat bilerek siiresi dolmayan ban~ antla~mastm bozamaz.so Hassas bir siireyten soma te~ekkiil eden ban~ antl~masmm siirdiiriilebilir olmasmda taraflann kaymmast gereken bazt hususlar bulunmaktachr. K.lsaca ifade etmek gerekirse, insanlann normal ili~lerine zarar veren ktskanc;hk, arkadan c;eki~tirme, tecessiis gibi biitiin tutum ve davram~lar, ban~ akdini de olumsuz etkiler. Ote yandan ban~tmlmaya c;alt~tlan taraftarlann onemli yiikiimlilliiklerinden biri ban~ yagnsma olumlu cevap vermeleridir. Fakat Kur'an., ban~ masasma oturuncaya kadar ban~ma yerine saldtrtlannt siirdiirme c;abasmda olan tarafla miicadele etmeyi emretmektedir.s1 iki miim.in grup arasmdaki anl~mazhkla ilgili olan bu mevzu, Miisliimanlann iy i~leriyle alakah bir meseledir. Esasen burada Kur'§.n, hakstzh~ gidermek, kamu diizenini ve iimmetin birligini saglamak iyin h.akim giice adaletle hiikmetmesi icin yetki vermi~tir.s:z Ne var ki, Miisliimanlar ile Miisliiman olmayanlar arasmdaki ban~ meselesi biraz daha karma~tk goriinmektedir. Esasen bu konu baklonda sagltkh bir yargt bildirmek ic;in baglam ve indigi ko~ullan da dikkate alarak hem ban~ hem de sava~ temast i~teren ayetlerin birlikte incelenmesi gerekir. Kanaatimizce bu hususun farklt bir ba~ltk altmda incelenmesinde yarar bulunmaktadrr: S. Miisluman Olmayanlarla Ban, Meselesi Miisliiman olmayanlarla ban~ mevzusunun iyi anla~tlmast, "cihad" konusuyla biryok aytdan ili~lidir. Ciinkii Miisliiman olmayanlarla hangi neden ve ko~ullarda sava~m yapddt~ bilinmeden ban~ meselesinin idrak edilmesi giic;tiir. Nitekim bu hususta islam hukukculan arasmda tam biruzl~mm oldugu da soylenemez. 155 Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 Safiiler dl~mdaki fikhi mezheplerdeki hakim go~iin isHlm'da Miisliiman olmayanlarla sav~ma gerek~tesinin "inanmayanlarm Miisliimanlara sava§ ~an ve 53 tecaviizldr davranmalan" olarak ileri siiriilmektedir. Ne var ki Safiilerle beraber diger mezhep hukuk~tulannm yogu, Miisliiman olmayanlarla sava~ yaptlmasmm nedenleri arasmda yukandaki gerek~teler dl§mda "kiifiir" fakt:Oriinii de saymaktadrrlar.S4 Ba~ bir ifadeyle bu gorii~te olanlara gore Miisliiman olmayanlarla savqm yap1lmas1 i~tin onlarm lslamiyet'e inanmamalan yeterli bir nedendir. Bu minvalde go~ beyan edenlerin dayandlklan temel deliller ise ~unlardlr: - "Fitne ortadan kalkmcaya ve din tamamenAllah'm oluncaya kadar onlarla sav~m/ ~nkara) son verirlerse §Uphesiz kiAllah onlann yaptzldanm ~ok iyi giirii.r. " 55 - "Haram aylar t;zlanca m~rikleri buldujjunuzyerde oldurii.n; onlan yakalaym, onlan hapsedin ve onlan her giizetleme yerinde oturup beldeyin. Eger tiivbe eder, namazz dosdogru /alar, zekan da verirlerse amk yollanm serbest bzralan. Allah yarllgayan, esirgeyendir. " 56 -"Allah 'tan b~ka ilah yoktur diyene kadar insanlarla sav~malda emrolundum ... " 57 Miisliiman olamayanlarla savq1lmas1 gerektigini ileri siirenlerin bu yeryevede ortaya koyduklan deliller iizerinde degerlendinne yapmadan once Miisliiman olmayanlarm biryokkonuda oldugu gibi sava~ meselesinde de ehl-i kitap olanlarve olmayanlar diye bir aymma tabi tutulduklarmm bilinmesinde yarar vardrr. "Kendilerine Kitap verilenlerden Allah 'a ve ahiret giinune inanmayan, Allah ve Resulunun haram laldzgzm haram saymayan ve hak dini kendine din edinmeyen kimselerle, kUt;Ulerek elleriyle cizye verinceye kadar sav~m. '"'ayetini delil gosteren hukukyular, ehl-i kitap olanlarla yapllan sava~m onlarm cizye vermeleri ya da Miisliiman oluncaya kadar siirecegini belirtmektedirler. Yine bu go~te olan hukukyulara gore ehl-i kitap olmayanlarla Miisliiman oluncaya kadar savqurr ve bu hususta kendilerinden cizye de kabul edilmez.59 inan~tlan dolayts1yla m~riklerin oldiiriilmesi gerektigini ileri siirenler, Enf'al, 8/39 ve Tevbe, 9/5. !yetlerinin, Bakara, 21190 ve Hac, 22/39-40 gibi me~ gerek~telere istinaden sava~ma iznini veren ya da sava~tan kaym1lmas1n1 iyeren Kur'an'daki 70 ayetineshettigini iddia etmektedirler.60 Fakat mutlak olarak sava~ emrini i~teren Enial, 8/39 ve Tevbe, 9/5. ayetlerinin baglam ve niizt11 sebepleriyle beraber Medine dOneminde indikleri dikkate ahruhgmda bu minvaldeki yorumlarm bazt ayllardan tartl~ah oldugu &Oylenebilir: 1. Medine dOneminde uzun bir siire Mekke'li mii~riklerin salcbrgan tutumlannm siirdiigu bilinmektedir. Soz konusu saldmlann devam ettigi dOneme paralel bir zamanda 61 inen ve m~riklerin oldiiriilmesini emreden yukandaki ayetlerinme~rii miidafaa gibi ooemli bir gerekyeye dayandlg1 anla~nlmaktadrr. 2. Bahsi geyen iiyetler, iddia edildigi gibi ehl-i kitap dl~mdaki Miisliiman olmayanlan dolayts1yla oldiiriilmelerini gerektirseydi Mekke'nin fethi srrasmda Hz. Peygamber ve arkada§lannm 'frrsat bulm~ken' eli silah tutan biitiin m~rikleri oldiirmeleri icab ederdi. Fakat islam tarihi kaynaklarm1n aktardlg-I bilgiler, bunun aksini gostermektedir. Bilindigi gibi Miisliiman miin!idiler, Mekke'nin fethi srrasmda Hz. inan~tlan a 156 Kur'an Perspektifinde Ban§ Peygamber'in emri iizerine "evine kapanan yahut silahlan terk eden yahut Ka 'be'nin avlusuna sJgman veyahut EbUSufydn 'm evine kapanan herkes emniyet i~inde olacakhr. " ~eklinde haylomu~lardlr. Bir iki miinferit olay dt~mda Mekke'li hicbir mii¢k ile can~m.a 62 ya~anmamt§tlr. Diger taraftan Hz. Peygamber'in ehl-i kitap olmalan tartl§m.a konusu olan hakkmdak:i talim.atlan da bu hususta yol gostericidir. Hz. Peygamber, Bahreyn ve Hecer bOlgesi valilerine gonderdigi mektupta bOlgelerindeki Mecftsileri islam'a davet etmede takip edecekleri yolu §U §ekilde emretmektedir: "Onlan islam'a davet ediniz; ~iiyet itaat edip tiibi olacak olurlarsa, bizimle ayru haklara ve ayru yiikiimlilliiklere sahip olurlar. Bu daveti reddedenlerin kestikleri eti yememek ve onlarm kadtnlarmt nikiihlamamak iizere, onlardan cizye vergisi tahsil et."63Hz. Peygamber'in bu talimat1ndan anla~tldtgt iizere me~ru bir gerekce olmadan isliimiyet'i kabul etmedikleri icin Miisliiman olmayanlarla sava§ yaptlmaz. Kaldt ki soz konusu mektupta Hz. Peygamber'in Mecftsilerin kestikleri hayvanlarm etinin yenilmeme ve kadtnlanyla evlenilmeme ennini vermesinin dini ve sosyoloj ik arka planlan bulunm.aktadlr. Zira bazt isHlm tarihi kaynaklarmda aktarddtgma gore Mecfisiler, hayvan keserken Allah'm admt annnyorlardt ve aile ici evlilik geleneklerini siirdfuiiyorlardt.64 Dolaytstyla Hz. Peygamber, bu iki hususa i§aret etmi§ olmah ki bahsi gecen konularda yasaklama Mecftsiler/Zerd~tler getirmi~tir. Mecftsilerin de dahil edildigi ehl-i kitaptan cizye ahnmaslill bir kan diyeti olarak gormek gii¢ir. Zira Hz. Peygamber'in yukandak:i talim.at1ndan anla§ddtg. iizere sava§ durumu olm.adtgt halde Mecfisiler'den cizye almmast istenmi§tir. Cizye meselesi, daha cok hllimiyet gostergesi ve devlet i§lerinde kfilfetin payla§tlmast olarak degerlendirilmektedir.65 Hz. Peygamber, danemin yoneticilerine gonderdigi islllm'a davet mektuplarmda, islam't kabul etmedikleri durumda kendilerine sava§ actlacagmdan bahsetmemektedir.66 Daha sonra Bizans ve Sasanilerle gercekle§tirilen sava§larm gerekcelerine baktldtgmda ise sava§ nedeninin saldtrdan onleme ve inane ozgiirliigunii saglam.a gibi me§ru gerekceler oldugu anla§tlm.aktadlr.67 3. Tevbesfiresi 5. ayetinin mii¢klerle savl!§manm me§ru gerekcelerini iceren Bakara, 21190-193; Nisa, 4175; Tevbe, 9/13 ve Hac, 22/39-40 iyetlerinineshettigini ileri siirenlerin bu hususta m.aku1 bir kanttlan bulurunamaktadtr. Ornegin; bu konuda ''nesh" olgusundan bahsedenlerden biri olan klasik donem miifessirlerinden Semerkandi (6.375/986) bu noktada "kile/denildi" ifadesini kullanarak68 kimin hangi gerekceyle neshi kabul ettigini actkca belirtmemektedir. Kur'in ilimleriyle ilgili bazt kaynaklarda Tevbe, 9/5. ayetinin hem nesh eden hem de nesh edilen ayet olarak sunulmast69 hatta soz konusu ayetin son klsmmm ayru ayetin ilk ktsmlill neshettiginin ileri siiriilmesi yine ayru alana ili~ yaztlan onemli bazt kaynaklarda da §a§trtlct bulunm.aktadlr.70 Aynca nesh konusunun mahiyeti ve smrrlan tartl§malt oldugu71 hatrrlandtgmda bu minvalde ileri siirillen gorii§lerin isabetli oldugunu soylemek giictiir. Nitekim neshin varhgm. kabul edenler, "nesih olgusunu", anlam balnmmdan birbiriyle celi§kili goriinen iki hiikiim arasmda bir coziim mekanizmast olarak gfumektedirler. Fakat bahsi gecen ayetler arasmda celi§kinin oldugunu kabul etmek zordur. Zira, Bakara, 2/190-193; Nisa, 4175; Tevbe, 9/13 ve Hac, 157 Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 22/39-40 ayetleri sav~m gerekyelerini iyerirken Tevbe, 9/5, 29, 123. ayetleri sava~m stratejisini ortaya koymakta ve onceki ayetlerin sava~ konusunda iyerdikleri me~rii nedenleri ~:tmaktadrr. Ba~ka bir ifadeyle soz konusu ayetler, mii~erle sav~ma nedenini yalmzca onlann inanmamalan iizerine bina etmemektedir. 73 Kaldl ki esbab-1 niizfil kaynaklannda Tevbe sfuesinin ilk ayetlerinin Miisliimanlara saldlrma egiliminde olan ve antl~mayi bozan EbUSufyan ve diger Kurey~ liderleri hakkmda nazi1 oldugu bilgisi yer almaktadtr?4 Buna gore soz konusu ayetlerin mutlak olarak biitiin m~eri hedefalmadlgw soylemekmiimkiindiir. Nitekim Tevbe, 9/5. ayetinin baglanu ve bununla ilgili i:inemli bazl tefsir kitaplannda verilen bilgilerden hareketle ayetin hedefinde yer alan kesimin ahitlerini bozanlardan olsun ya da olmasm Miisbimanlara saldrrma durumunda olan m~riklerin oldugu soylenebilir?5 Klasik dOnem miifessirlerinin anemli isimlerinden biri olan Taben"'ye (o. 31 0/923) gore Tevbe, 9/5. ayetinde yer alan m~erin oldiiriilmesi ile ilgili hiikiimden "i:ildiirme" dl~mda b~ s~enekler de ylkanlabilir. Ona gi:ire Bedir sava~mda yakalanan esirlere uygulandl~ iizere i:iliim dl~mda, :fidye ya da ~thkslZ muamelede bulunma da uygulamalar arasmda yer alrr?6 Esasen Bedir gazvesinde yakalanan esirlerden iki ki~inin i:ildiiriilmesi, onlann daha once Mekke'de Miisliimanlan oldiirmii~ olmalan sebebiyledir. Nitek:im diger esirlerin Miisliimanlarla birlikte aym ~artlarda yiyecek ve iyecek ihtiyaylan kar~llanm1~trr. "0n/ar, kendi can/an ~elcmesine ragmen yemegt yoksula, yetime ve esire yedirirler. "; "Biz sizi Allah nzas1 ir;in doyuruyoruz; sizden ne bir kar~1lzk ne de bir te~ekkiir bekliyoruz. " Ayetlerinden anla~lldl~ iizere Miisliimanlar, ~lllk beklemeden esirlere kendilerinden taviz vererek iyi muamelede bulunm~lardrr. 77 4. Miisliiman olmayanlarla inanylan dolayistyla sava~llmast gerektigini iddia edenlerin gosterdikleri delillerden biri olan yukandaki hadisin bir iki kelime ziyade ile farklt rivayetleri olsa da isnad baktmmdan garip ve soy agact yoluyla rivayet edilen ender hadis ye~itlerinden kabul edildiginin hatrrlattlmasmda fayda vardlr. Aynca hadisin sthhati hakkmda tarn~ bulurunaktadtr. Soz konusu hadisin sahib olmadlgmt ileri siirenlere gore; senedinde yer aldlgt iizere ~ayet hadisi Abdullah ibn Orner ( o.73/692) rivayet etmi~ olsaydt babast Hz. Omer'in zekiit vermeyenlerle sav~a hususunda Hz. EbUbekir ile tartt~mastrufl son vermemesi gerekirdi~' Diger taraftan hadisin "hasen" oldugunu kabul 112 eden kaynaklar da bulunmaktadtr. Kanaatimizce bahsi geyen hadisin garip olmadlgt kabul edilse bile iyerigine baktldl~da; insanlarla sav~manm gerekyesini iyeren bi:iylesi i:inemli bir mesajm sadece bir kay tarikle rivayet edilmi~ olmast d~iindiiriiciidiir. Dolaytstyla sthhati hakkmda ittifak bulurunayan bu hadisin sav~ gibi 6nemli bir mevzuda deill kabul edilmesi tartt~malara kapt aralayabilir. 5. insanlarm iman etmedikleri iyin oldiiriilmeleri, isliim'm teblig anlayi~l ve metoduna da aykmdrr. Kur'iin-1 Kerim'in bitvok ayetinde inany hiirriyetine deginilmekte; hikmet ve giizel i:igutle Allah'm yoluna davetin yaptlmasmm gerekliligine, hiy kimsenin baskt yoluyla iman etmeye zorlamlmayaca~na vurgu yaptlmaktadtr. Bu hususa ili~kin birkay ayetin mealini ~agtda vermenin yararh olaca~ kanaatindeyiz: "Dinde zorlama yoktur. Artlkdogrolukla egrilik birbirinden aynlml~hr... "~ "(Resuliim!) Eger Rabbin dileseydi, yeryiiziindekilerin hepsi elbette iman ederlerdi. 0 halde sen, inanmalan ir;in insanlanzorlayacakmzsm? " 114 ~ 158 Kur'an Perspektifinde Ban' "(ResuliDn!) Sen, Rabbinin yo/una hikmet ve giizel ogutle ~agzr ve onlarla en giizel ., ~ekilde miicadele et!... " "Biz on/ann dediklerini ~ok iyi biliriz. Sen on/ann iizerinde bir zorlayzcz degilsin. Tehdidimden korkanlara Kuran 'la ogut ver. " 86 "0 halde (ResU/iDn), ogut ver. 9iinkii sen ancak ogut vericisin.; 0 halde (ResU/iDn), ogutver. 9iinkU sen ancakogutvericisin. " r~ "Sizin dininiz size, benim dinim banal" u Esasen insanlann zorla Miisliiman olmalanm saglamak: islamiyet'teki akide anlayt~tyla da ~eli~mektedir.., Zira Yukandaki ayetlerde gOriilecegi iizere islam dininde ozgiir iradeleriyle insanlann iman etmeleri esastrr. Ehl-i kitaba yonelik davet mesajlanm i~eren ~u ayetlerden anl~tld!gt iizere islam'm davet metodunda alai ve vicdanla ~eli~en bask:J. ve ~iddet gibi yantemler bulunmamaktadrr: "(Resuliml!) de ki: Ey ehl-i kitapl Sizinle bizim aramzzda mi,4terek olan bir soze geliniz: Allah 'tan b~kasma tapmayalzm. O'na hir;bir ~eyi f!§ tutmayalzm ve Allah 'z bzrakzp da kimimiz kimimizi ilahla§tlrmasm. Eger onlaryine yiiz ~evirirlerse, iste o zaman: $ahit olun ki biz Miisliimanlanz! Deyiniz. " 90 "ir;lerinden zulmedenleri bir yana, ehl-i kitapla ancak en giizelyo/dan miicadele edin ve deyin ki: Bize indirilene de, size indirilene de iman ettik. Bizim Tannmzz da sizin Tanrmzz da birdir ve biz 0 'na teslim olm~uzdur. " 91 Kald! ki insanlara zorla herhangi bir inanct benimsetmek ~ oldugu gibi insanlann bOyle bir inanca saygt duymalan ve onu i~selle§tirm.eleri demfunkiin degildir.92 Ote yandan islam'a ina.nmadJ.klan i~in Miislilinan olmayanlarla sava§tlmast gerektigi yande go~ beyan eden islam hukuk~annm bu yondeki degerlendirmelerinde kendi danemlerindeki siyasi yonetim anlayt§l ve askeri alandaki b~anlann etki ettigini belirtenler bulunmaktadrr.93 Bize gore bu tespitlerde ger4teklik payt bulunmakla birlikte bunlar, soz konusu hukuk~ann bu minvaldeki gorii§lerinin hakhhg1n1 gosterme ve meselenin ~oziimii ~1smdan yeterli gerekyeler degildir. Zira insanlann oldfuiilmesi gibi onemli bir mevzuda yanetim anlayt§lan ya da Miisliimanlann ~lii konumlan gerek~e kabul edilirse her danemde (giiniimiizde bazt radikal gruplann yaptlgt gibi) benzer nedenlerle insan oldiirenler olabilir. Miisliiman olmayanlarla "kiifiir'' faktOrii temelinde sava§manm geregini hatta farziyyetini ileri siiren anlayt§m, sav~ eylemini uygun zemin ve zamana; ba§ka bir ifadeyle Miislilinanlann ~lii olmasma baglamalan ~ ciddi tartl§malara kapt aralar. Zira 'zaytfiken iyi ge~in, ~liiyken saldrr" diye fonniile edilmesi miimkiin olan bu anlayt§, Miisliimanlara yonelik giivensizlik duygusunu peki§tirir. Esasen Miislilinanlann potansiyel tehlike olarak gfuiilmesi sonucunu ~lkaran bu perspektifin Miisliimanlart zaytf btrakmak i~in her tiirlii arayt§a b~vurulmasma zemin hazrrlad!~ kanaatindeyiz. Dolaytstyla burada esas olan meseleye ilkesel olarak bakmaktrr. Kutlin, ilkesel olarak ve hi~bir inan~ aymnu yapmakslZin; me~ ve makul gerek~e olmadan bir insanm oldiirillmesini tiim insanlann oldiirillmesi ve bir insanm 159 Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 diriltilmesini de tfun insanlarm diriltilmesi olarak degerlendirmektedir." DolaylSlyla yonetim anlay:t~lan ve dOnemin konjonktiirel durumu bu ilkeye aykm hi~bir degerlendirmeyi hakh ~lkarmaz. Miisliiman olmayanlarla ban~ meselesine tekrar dooersek; kendisiyle ban~ antla~mast yapllanlara zulmedilmesine ya da hakslZ yere kendilerine zorluk ~Jkanlmasma en b~ta Hz. Peygamber, ~iddetle ka111 ~Ik:nn~ ve bu hususta ~unlan buyunnu~tur: "Kim bir muahidelztmmiye/kendisiyle antla§ma yaptlan birisine zulmeder ya da g-Uciinun iistUnde bir i§ yiiklerse layamet g-Unu ben onun hasmzyzm. "96 Fakat yukanda deginildigi gibi 97 saldmya ugramalan halinde Miislfunanlara sava~a izni verilmi~ hatta inan~ ve varhklanru korumak: i~in onlara sava~ farz klllDIDl~tlr? 1 Ne var ki Kur'ii.n, sav~ taraftan olmayan ve Miisliimanlara zarar venneyenlerle iyi ili~erin kurulm.asma kar~t ~tkmamt~tlr. 99 Yukandaki degerlendinnelerden soma isHimiyet'in ban~ stratejisini ktsaca ~oyle ozetlemek miimkiindftr. Me~ miidafaa gerektiren; ya~am haklam koruma, saldmlan engelleme, miilkiyet haklarmt teminat altma alma ve inan~ hiirriyetini saglama100 ile "islfun'm insanlara dogru bi~imde takdimine engel olunma ve mukaddes degerlere saldmlma durumlan"101 dt~mda Kur'ii.n, Miislfunan olmayanlarla ban~ yapllmasmda herhangi bir beis gormedigi gibi onlardan yaptlan ban~ cagr.sma da olumlu cevap verilmesini emretmek:tedir.102 Esasen ban~ hususunda oldugu gibi sav~ konusunda da islam dininin makul bir yol izledigini soylemek miimkiindftr. Hakh gere~e olmadan sava~ ~agrtsmda bulunmayan'03 !slamiyet, sava~ ba~lamadan !slam'a davetin yeniden yaptlmasmt tavsiye etmeJrtel04 ve hangi gere~eyle olursa olsun sava~ srrasmda a~mya gidilmesine kal1• ~tkmakta; 1osya~h. 06 ~cuk, kadm, din adann, hayvanlar hatta bitkilere zarar vermeyi yasaklamaktadlr} Sav~ esnasmda oldiinne metodunda ise; yalolma gibi ~m yootemlerin kullarulmasma ~iddetle kal1t ctk:nn~tlr.J07 Bu minvalde ~yet ve hadislerin a~tk hiikmii bulunurken bazt radikal gruplann, giinfuniizde ozellikle orta doguda devam eden can~malarda; ya~h, cocuk ya da kadm aymmt yapmadan sergiledikleri insanhk dt~1 uygulamalanmn islamiyet ile ili~lendirilmesi kabul edilemez. 6.Sonu~ B~ok ~yet-i kerimede ban~. ho~goru, insanlarla iyi ili~de bulunma, ogut verme ve giizelce davet etme gibi ''tslah" olgusu ile ili~kili emir ve tavsiyeler yer ahrken bazt miifessir ve islam h~ularmm ~tk ve makul bir gerek~e gostenneden Tevbesiiresi 5. ~yetinin ''tslM" ile ilgili biitiin ~yetlerin hiikmiinii g~ersiz klldtgw ileri siinneleri isabetli goriinmemek:tedir. Kur'ii.n'da ko~ullar ve muhataplarm durumu sorgulanmadan erdemli bir davraru~ olarak gOriilen ban~ olgusunun yok saytlmast ya da ikinci planda gosterilmesi tartt~malara kapt aralamaktadtr. Klsacast isim ve niteligi ~1smdan islamiyet ile ozde~le~en ban~m otekile~tirilmi~ bir tercih olarak sunulmast yanlt~ sonuclara neden olabilmektedir. Kur'ii.nayetlerinde genelde tslah ozelde ise ban~a dOniik emirlerin yanmda Hz. Peygamber'in bu husustaki cabalan islam dininde ban~m oncelikli bir se~ek olarak goriildiigiinii ortaya koymaktadtr. 108 Esasen Kur'ii.n'da ismi zikredilen peygamberlerin ~ 160 Kur'an Perspektifinde Ban' klssalanndan anla~lldlgt iizere yalmzca son din olarak degil, biitiin ilahi dinlerin ortak adt olan ve Allah katmda yegiine din olarak nitelendirilen isHim dininin insanllk tarihi boyunca hem bireysel hem de toplumsal diizeyde bail~l anemsedigigOriilmektedir. Ban~ konusunda Hz. Siileyman omeginde oldugu gibi peygamberlerin uygulamalanndan ve bail~a doniik Kur'iin'm i1,1erdigi mesajlardan anla~lldlg. kadarlyla bail~m kahcthgmda, bail~ ak.torlerinin ~tmast gereken nitelikler ve yerine yetirmesi gereken yiikiimliiliikler bulunm.a.ktad!r. Bu hususta en dikkat 1,1ekici vurgu,soz konusu bail~m adalet iizerine in~a edilmesi geregidir. Zira adaletten yoksun ger1,1ekle~tirilen bail~ akdinin siirdiiriilebilirligi d~iik bir ihtimaldir. Diger taraftan bail~m onemine yonelik ayet-i kerimlerin i~erigi ve Hz. Peygamber'in uygulamalail ortadayken ge9mi~te oldugu gibi giiniimiizde de oze11ikle ban kaynakll bazt .;evrelerin iyi niyetle olsun ya da olmasm zorlama yorumlarla islamiyet'i ~iddetle ili~kilendirmeleri kabul edilemez. Sonu.; olarak biitiin gerek~eler goz oniinde bulunduruldugunda sav~ konusunda oldugu gibi bail~ hususunda da isliinl'm makul ve me~ bir yol izledigini; hak:stz ve gerek~esiz hi.;bir inan9 grubuna saldlnyt ho~ gormedigini; ~atl~ma yoluna ~m uzl~tyt tercih ettigini soylemek miimkiindiir. Notlar I Maide, 5/32. 2 Buhusustaki ilgili ayetleri\)in bkz.:Mrude, 5/8, 32;Enfal, 8/61; Nahl16/90; Hucftrat, 49/9,13. 3 Bakara, 2/208;Enial, 8/65. 4fbnDurayd, EbuBekr Muhammed b. Hasan (1987), Cemheratu'1-Luga, (Thk.:RemziMunirBalebeki), Beyrot: Daru'1-ilmi li'1-Melayin, II, 858 (s-1-m md.); e1Cevheri, tsman b. HannnM (1990), es-SthhahTacu'l-Luga ve Sihahu'l-Arabiyye, (Thk.: AhmedAbdulgaffiir Attar), Beynit: Daru'1-ilmi li'l-Me1ayin, v, 1951 ( s-1-m md); elEzheri, EbiiMansfir Muhammed b. Ahmed (1964), Tehzibu'l-Luga. (Thk.: AhmedAbdu'1'Alim el-Berdilni), Ml.Slr, Daru'l-Mtsriyye, XII, 448-449 (s-1-m md.); ez-Zebidi, Seyyid Muhammed Murtezi e1-Huseyn1 (1965), Tacu'l-'AnlsminCevabiri'1-Kamiis, (Thk.: Abdu's-SettarAhmedFerac), Kuveyt: MetbaatuHuldimeti'l-Kuveyt, :xxxn, 370-371 (s1-mmd.). s el-isfaha.nl, Ebu'l-K.as1m e1-Hiiseyn b. Muhammed RAW,b (ts.) e1-MufredAt fi Garibi'1Kur'8.n,MektebetuNezar Mustafael-Baz, I, 315-316. 6el-Ferihldi, Halil b. Ahmed (2002), Kitabu'1-'ayn, (AbdulhamidHendAvi), Beyriit: Daru'1Kutubi'1-ilmiyye, II, 270 (s-1-m md.); ibnnurayd, a.g.e.,II, 859 (s-1-m md); Cevheri, a.g.e., V, 1951-1952 ( s-1-m md); isfehini, a.g.e., I, 316 (s-1-m md.); Aynca bu husustaki ilgili ayetler i-;;in bkz: Nisa. 4/94; Hicr 15/46; En'am, 6/127, Yilnus, 10/25, Maide, 5/16. 7Fenihidi, a.g.e. II, 406 (s-1-hmd.); ilmnureyd, a.g.e.,II, 542-543 (s-1-hmd); ibnFans, Ebu'1HuseynAhmed b. Zekeriyya (1979), Mu'cemuMekayisi'l-Luga, (tbk.: Abdusselam MuhammedHarOn)Beynit: Daru'1-Fikr, m, 303 (s-1-hmd.) 8 1sfahani, a.g.e., 373; e1-Ciircinl, Ali b. Muhammed es-Seyyid e~-~erif (ts), Mu'cemu'tTa'rifat, (Thk.: Muhammed Suldlk e1-Min~ivi), Kahire: Daru'1-Fezile, 114; et-Teh8.nevi, Muhammed Ali (1996), Mevsilatu Ke~¢1sti1§hiti'1-Funfulve'1-Uliim, (tbk.: Ali Dehrilc ve b~), Beyriit: MektebetuLubnan, II, 1094-1095 (s-1-hmd) 9 Zebidi, a.g.e.,VI, 548 (s-1-h md.) 1o Mu'cemu'l-Veciz, 368. 161 Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 a 162 u Ahmet Yaman, "Sulh", DtA, Istanbul: Tiirkiye Diyanet Vakfi, XXXVll, 485; Dumlu, Orner (1997), Kur'an-1 Kerim'de Salah Meselesi, Ankara: Diyanet l~leri B~lgt Yaymlan, 116. t2Buhusustaki ilgili ~yet i~in bkz.:Al-i imra.n, 3/103. n Bu husustaki ilgili ayet i~in bkz.:Hucfuat, 49/10; detayh bilgi i~in bkz.: el-Ku~eyri. Ebu'lKastm Abdulkerim b. Hevazin b. Abdulmelik (2007), Letaifu'l-i~arat, Lubnan: Daru'lKutubi'l-ilmiyye, III, 221-222. 14Ental, 8/46 u s~. 42/37. t6ilgili ayeti~in bkz.: Nisa, 4/128. t7Beyzavi, a.g.e.,IV, 196. IBAnkebiit, 29/46. t9Nisa, 4/114. 20Ebii Zebra, Muhammed (1998), Son Ban§ «;agrrst, (<;ev.: Cemal Aydm), istanbul: Sille Yaymlan, 57; ibrahim Sanf?lll1, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajt,Ankara, ts., 149. 21 Hadduri, Macid (1999), Islam Hukukunda Sav~ ve Ban§, (<;ev.: Fethi Gedikli), Istanbul: Yfuleli~Yaymlan, 143. 22Nisa, 4/90. 23 Hful, 11/117. 24 Ra'd, 13/22. 2S s~. 4214o. 26EbUDavild, Edeb, 58; Tinnizi, Stfetu'l-Klyameve'r-Rekiikive'l-Ver', 56. 27Yaztr, Elmahh Muhammed Hamdi (1979), Hak Dini Kur'an Dili, Istanbul: Eser Ne¢yat, IT, 735. 28 ilgili ayeti~in bkz.: Bakara, 2/208. 29ilgili ayeti~in bkz. :A'raf, 7/142. 30Abduh, Muhammed (2012), FitihaSiiresi ve Amme Ciizii Tefsiri, (<;ev.: Omer Aydm), Istanbul: l§aret Yaymlan, 402-403; lbnA§fu, Muhammed Tahir (1984), Tefsiru'tTahrirve't-Tenvir, Tiinus: ed-Daru'd-Tiinusiyye, IX, 88. 31 A'rlirf, 7n4;Hfui, 11/85; Suarli,26/151-152;Ankebut,29/36. 32Hamidullah, Muhammed (2003), islAm Peygamberi, Ankara: Yeni Safak, I, 255; a.y.,a.g.e., IT,894. 33 San~am,ag.e.,72. 34 Bu hususta Hz. Peygamber'in ~u hadisini kamt olarak sunmak miimkiindfu: :"Miisliimanlar arasmda sulh caizdir." Ahmed ~ sozii de eklemi~tir. "Ancak haram1 helal eden ya da helali haram eden sulh miistesna." Bkz. :EbilDavftd, Kitabu'l-Akdiyye, 12. 3Sel-Kasilni, AlauddinEbUBekr b. Mesfu:l el-Hanefi (1986), KitabuBedai'i's-Senai' fi Tertt'bi'~Serlii'Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, VI,48. 36Kfulan1, a.g.e., VI, 42. 37Nisa, 4/114. 38ilgili ayetinmelili ~yledir: ''Davftd'u ve Siileyman'• an. Bir zamanlar, (zarar gOrm.ii~) bir ekin konusunda hiikiim veriyorlardt. Bir toplulugun koyun siiriisU, geceleyin b~tbor, bir vaziyette bu ekinin i~ine dagilip ziyan vermir,ti. Biz de on1ann hiikmiine tanJk idik." Bkz.: Enbiya, 21n8; tefsir kitaplannda bu hususta yer alan rivayetlere gfue ekin tarlast taltrip edilen birisi ile bunu tahrip eden koyun siiriisii sahibi iki ki~i aralannda hiikiim vermeleri i~in Hz. Davild'a b~vururlar. Hz. DB.vil.d, butiin koyunlart (zaranna ~m) ekin sahibine vermeyi hiikmeder. Buhiikiimden daha iyi bir ~oziim sunan Hz. Siileyman, zarar ortadan kalkmcaya kadar tarladaki iiriinlerin koyun siiriisii sahibine; koyunlarm ve onlardan elde edilecek gelirlerin ise tarla sahibine verilmesini onerir. Boylece her iki tarafm da zarar gfumesini onler. Bkz: Taheri, EbiiCa'fer Muhammed b. Cerir (2001), CB.mi'u'l-Beyan 'an Te'viliAyi'l-Kur'an, (thk.: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki), Kahire: DaruHicr, XVI, 323-324. 39Hucfuat,49/9. 40Mitide, 5/8. Kur'an Perspektifinde Ban~ 41 Bakara, 2/44. 42 Taraflar arasmda ya~anan baz1 anl~Wdann biiyiimeden ban§ yoluyla 9iiziime kavu§turulmaSl onemlidir. Vfu1kii erkenden halledilmeyen baz1 olaylann daha da biiyiime tehlik:esi vardtr. Ne var ki sorunlar biiyiid~e 9iiziilmeleri de aym paralellik:te zorla§rr. Bu hususta Hz. Peygamber'in baz1 uygulamalan bizim i9in omeklik: te~l etmektedir. Omegin; Kubaahili.sinden baz1 isimlerin kavga ettikleri haberini alan Hz. Peygamber, " Bizi gotiiriin de aralannJ iyile§tirip ban§ttrahm" buyurarak; meselenin biiyiimeden 9oziilmesini saglarm§trr. Bkz. :Buhiri, Sulh, 3. 43 Detayh bilgi i9in bkz.: Meryem Abdurrahman Ebii Ali Abdulkuddus (1999), es-Sulh ve'lisliih:fi'l-Kur'H.ni'l-Kerim, Yay:unlanmarm§ Yiiksek Lisans Tezi, Cami'atu'l-Ummi'lKurra, Mekke, 90-107. 44 Kasani, a.g.e., VI, 40-42. 45 ilgili hususta detayh bilgi i9in bkz. :Buhiri, Sulh, 6. 46 Bu baglamda "sulh" yapmay1 Kur'ful, "hayrrb" olarak nitelemektedir.llgili ayet i9in bkz.: Nisa, 4/128. 47 Buhari,iman, 7. 48 fJgili ayetinmeali §iiyledir: " ...Eger onlar din hususunda sizden yardun isterlerse, sizinle aralannda &Ozle§Dte bulunan bir kavim aleyhine olmaksiZm (o Miisliimanlara) yardun etmek iizerinize boiytur. Allah yapacaklannJ.ZJ.hakk:Jyla gOrm.ektedir." Enfal, 8n2. 48 Bu husustaki ayetinmeali ~yledir: "Ancak kendileriyle antla~ yaptlgunz m~rik:lerden (antla§ma §artlanna uyan) hi9bir §eyi size eksik: brrakmayan ve sizin aleyhinize herhangi bir k:imseye arka 9akmayanlar (bu hiikmiin) dJ§mdadrr. Onlann antla§JDalannJ, siireleri bitinceyekadartamamlayJ.niZ.Allah (haksiZbktan) sakmanlan sever." Bkz. :Tevbe, 9/4. so SOilmez, a.g.e., 43. st ilgili !lyeti9in bkz.:HucOrat, 49/9. s2 ~eltiit, Mahmll.d (1983), el-Kur'anve'l-Kitai, Beyrilt: Daru'l-Feth, 60-61. 53 Ahmet Dzel, "Cihad", DtA, istanbul, 1993, vn, 528. s4 ~afii, Muhammed b. idris (2001), el-Umm, (tbk.: R.tfat Fevzi Abdulmutalib), y.y.: Daru'lVeia, V, 402, 573; Maverdi, Ebu'l-HasanAli b. Muhammed b. Habib (1994), e1-Havi e1Kebir, (thk.: Ali Muhammed Muavviz ve b§k.), Beyrilt: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, XIV, 112-113; Nevevi, EbiiZekeriyya Yahya b. ~eref (2003), Ravdetu't-Talibin, (thk: Adil AhmedAbdulmevcild-Ali Muhammed Muavviz), Riyad: DdruAlemi'l-Kutub, VII, 406, 410-411 ,416. Hanefi mezhebinin iinemli baz1 hukuk9ulan da bu hususta imam ~afii ile benzer g~lere sahiptirler. Bkz.: es-Serahst, Muhammed b. Ahmed (ts), Kitabu'lMebsfrt,Beyrilt: Daru'l-Marife, X, 2, 7; Husamuddtn Ali b. Mekkt er-Razi (2007), Hulisetu'd-DeJail fi Tenldhi'l-Mesdil, (thk.:Ebu'l-Fazled-DimyatiAhmed b. Ali), Riyad: Mektebetu'r-Rii§t, II, 354-356; ibnu'l-Humdm, Kemaluddtn Muhammed b. Abdulvahid es-Sivasi el-lskenderi (2002) SerhuFethi'l-Kadir, Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-tlmiyye, V, 429-430; Malik:i mezhebinin iinemli baz1 hukuk9ulan da bu mevzuda aym g~ sahiptirleri bkz.: el-KurtJ.Jhl, Ebil Clmer Yiisufb. Abdullah b. Muhammed b. Abdulbirr en-Nemed (1992) el-K!lfi fi FikhiEhli'l-Medlne el-Malild,Beyrftt: Dilru'l-Kutubi'lilmiyye, I, 463; Muhammed Bay Belalim (2007);1ka.metu'l-Huccebi'd-Dem Serb 'ala Na.zmi ibnBadl1iMuhtesar Halil, Beyrtlt:Dfu' ibnHazm, II, 283; Miifessirler de bu hususta 1mam !>afii'ye benzer yorumlar getirmi§lerdir. Clmegin bkz: er-Razi, Muhammed Fahreddin b Diyaiddtn Omer (1981), Mefitihu'l-Gayb, Liibnan, Dilru'lFik:r, XV, 233-234; Esasen Rdzi, Bakara sfu"esi 256. ayetin tefsirinde insanlann iman etmeye zorlanmasmm, imtihan anlayJ.§ma aykln oldugunu belirterek kendisiyle 9eli§mektedir. Bkz. :Razi, Mefitihu'l-Gayb, IV, 15. 55 Enfal, 8/39. S6 Tevbe, 9/5. s1 Buhan, iman, 17; Ebiillaviid, ZekBt, 1, Cihdd, 95. 58 Tevbe, 9/29. ~ 163 Salmazzem, M._ _ anemon MSO Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 S9$afii, el-Umm, V, 402, 573; Maverdi, el-Havi el-Kebir, XIV, 112-113; Serahsi, Kitabu'lMebsilt, X, 2, 7; Nevevi, Ravdetu't-Tal.ibin, VII, 406, 410-411,416; tbnu'l-Humam, $erhuFethi'l-Kadir, v, 429-430; Husamuddin-i RB.zi, Hulasetu'd-DelB.il, II, 354-356. 60 $afii, a.g.e.,V, 365; es-Semerkandi, Ebu'l-LeysNasr b. Ahmed b. Ibrahim, (1993), Bahru'l'Ulfun, (thk: Ali Muhammed MuaVVIZ ve digerleri), BeyrO.t: Da.ru'l-Kutubi'l-ilmiyye, II, 34; 6zel, a.g.m., vn, 529. 61 Mekke'li mii¢lderin Miisliimanlara yonelik. bash ve saldmlannm artmas1 iizerine onlarla sava~a izninin verildigi ilk ayetler i~in bkz.: Hac, 22/40-41; bu hususta detayh bilgi i~in bkz.: $eltilt, a.g.e., 63-66; Mevdildl'ye gfue bahsi g~ ayette mii§riklerle sava~a gere~si, onlarm ba§k:a bir dine mensup olmalanndan ~ok saldugan ohnalan ve insanlara zulmetmeleridir; ba§k:a bir ifadeyle Mekke'li mii§riklerle sava~ izninin verildigi bu ilk ayette, ylkar elde e1mekten ziyade saldmlann engellemesi ve mazlum insanlara yardun edilmesi hedeflenmi~tir. Bkz.: el-Mevdiidi, Ebu'l-A'la (1992), Cihad, (<;ev.:M. Be§ir Eryarsoy), istanbul: $afakYaymlart, 38-39. 62Hamidullah, a.g.e.,I, 266. 63KUfi, EbuBekr Abdullah b. Muhammed b. Eb~eybe (2006), el-Musannef, (thk.: Muhammed Avvame), Cidde: $irketuDari'l-Kible, XVll, 407; el-Beyheki, EbUBekrAhmed b. elHiiseyn b. Ali (1937) es-Siinenu'l-Kubri, Metbaatu Meclisi, y.y.: DB.ireti'l-Mafuif, IX, 192; es-San'am, EbUBekrAbdurezzak b. HemmB.m (1983) el-Musanne~ y.y.: elMektebetu'1-1sl8.mi, X, 326. 64Hamidullah, a.g.e.,I, 647. 65 $eltilt, a.g.e., 79-80. 66fun Esir el-Cezeri, Ebu'l-Hasan Ali: b. Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerim b. Abdulvahid e§-$eybam (1987),el-KB.mil fi't-Tarlh, (thk.:Ebu'l-Fida Abdullah el-Kadl), Beyrilt: Daru'l-Kutubi'l- 'llmiyye, II, 96-98. 6?funHi§am, es-Siretu'n-Nebeviyye, (thk.: Mustafa Saka ve b§k.), DaruthyB.i't-Turasi'l-Arabi, Beyrilt, ts., IY, 159; ibn Esir, a.g.e., II, 149;Muhammed Ebil Zebra, Son Bart§ <;agnst, 37-39,58-59. 68 Semerkandi, a.g.e.,II, 34. 69 ez-Zerke~i, Bedreddin Muhammed b. Abdullah (1984), el-BurhB.n fi 'Ulilmi'l-Kur'an, (thk.: MuhammedEbu'l-Fazlibrhahim), K.ahire: Daru't-Turlis, II, 31; 70es-Suyt1ti, Cellileddin (2008),el-it.klin fi 'Ulfuni'l-Kur'an, (thk.: Mustafa $eyh Mustafa), Beyrilt: Miiessesetii'r-Rislile, 468-469. 71 Cerrahoglu, ismail (1997),Tefsir Usffiii, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakfi. Yaymlart, 125; Demirci, Muhsin (2001 ), Tefsir Usillii ve Tarihi, istanbul: iFAV, 161. 72 ez-Zerk8.ni,MuhammedAbdulazim(2001),Men3hilu'l-lrfanfiUlfuni'l-Kur'B.n,(thk.:Ahmed b. Ali), Kahire: Daru'l-Hadis, II, 150; Demirci, a.g.e., 162. 73 $eltilt, a.g.e.,73-77. 74 el-Vahidi, Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed (1991),EsblibuNiizilli'l-Kur'an, (thk.: Kemal BesytlniZaglill), Beyrilt: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, 246. 7'Taberl, a.g.e.,xr, 343, 349; ez-Zemah~eri:, Caru'l-LahEbu'l-Kastm Mahmild b. Orner (1998), el-Ke§§lif'an HakaikiGavamizi't-Tenzil ve Uytlni'l-Eklivil :6 Vucilhi't-Tenzil, (thk.: Adil AhmedAbdulmevcilt ve digerleri), Riylid: Mektebetu'l-Ubeykan, ill, 13. 76Taberl, a.g.e., XI, 343, 349. TIHamidullah, a.g.e.,I, 226-227. 78insan, 76/8-9. 79Bkz.: Miislim, !man, 8; EbilD!vild, Zekat, 1, Cihad, 95. soiJgilihadis iyin bkz.:EbftDavfid, Zeklit, 1. Bi el-Askalam, Ahmed b. Ali b. Hacer (ts.)Fetllu'l-BB.n'bi $erhi Sahihi'l-BuhB.ri, y.y.:elMektebetu's-Selefiyye, I, 75-76. B2Ebu'l-HasanAli b. Muhammed b. Abdulmelik (ts.), Beyanu'l-Vehmi ve'l-lhlimi'l-Vakiayn fi Kitabi'l-Abkam. (thk.:HiiseynAyet Said), y.y.: DaruTibe, V, 606-607. 164 Kur'an Perspektifinde Ban~ 83 Bakara, 2/256 84 Yiinus, 10/99 8SNahl, 16/125 86 Kat: 50/45 87 G~iye, 88/21-22 88 KafirUn, 109/6. 89 1Uzi, Meffitihu'l-Gayb, N, 15; Miisliimanyazarlann dt,mda islamiyet'i yak:mdan incelemi' objektif bazt batJ.h yazarlardan lslimiyet'in bask:J. yoluyla degil inandmc:ilikla yaylldtguu belirtenler vardtr. Omegin o isimlerden biroIan FrithjofSchuon (6. 1998) bu hususta ~unlan ifade etmektedir: "Islam ~k kere inano ilkelerini kllwla yaymakla ~lanrm~tJ.r; gozden kaymlan ~ ki: her ~eyden Once bir biitiin olarak islam'm yayllmasmda inandmClhk biiyiik bir rol oynarm,tJ.r... " bkz.:Ebu'l-Fazl izzeti (1984), Islam'm Yaytb~ Tarihine Giri~,(c;ev.: CahitKoytak.),!stanbul:: tnsan Yaymlan, 28. 90 Al-i imra.n, 3/64. 91 Ankebtit, 29/46. 92 ~eltfit, a.g.e., 40-43. 93 RudolphPeters (1989), islam ve Somiirgecilik, (<;ev.: Siileyman Giindiiz), istanbul: Nehir Yaymlan, 171-172; Yaman, "Bir Kutsal Metin Olarak Kur'an'm Dengeli Ban~ Teorisi", 403; 94 Maverdi, a.g.e.,xiV, 105-113; Nevevi, Ravdetu't-Tlilibin, Vll, 406, 411. 9> llgili ayeti9in bkz.:Maide, 5/32. 96 EbODavful, Harac, 32-34. 97 Hac, 22/39-41. 98 fJgili ayetler i9in bkz: Muhammed, 47/35; Nisli, 4/91; modem donem miifessirlerinden biri alan Mevdi\dt, insan1ara ziilmeden ve bozgunculuk yaparak toplumsal diizeni bozanlann i:ildiiriihnesini, ahlaki bir fariza olarak degerlendirmektedir. Ona gore bu tiir insanlar bir bedende kangren olmu~ bir organa benzerler. Bunlarm kesilip atJ.lmast viicudun diger organlan i9in de biiyiik onem ~1!. Bkz. :Mevdi\dt, Cihad, 31-35. 99 ilgili ayet i9in bkz.:Mumtehine, 60/8. 1oo Mevdiidt, Cihlid, 56-58; ~eltfit, a.g.e., 79. 101 Yaman, A (2008), "Bir Kutsal Metin Olarak Kur'an'm Dengeli Ban~ Teorisi" [BildiriJ, Din ve Diinya Ban!Jl Uluslaramst Sempozyumu. 26-28 Nisan 2007, (ss. 401-409) Istanbul: istanbul Universitesi ilahiyat Fakiiltesi, 404. 102 Enffi1,8/61. 103 llgili ayetler i9in bkz.:Tevbe, 9/29, 36. 104 Buhfi.ri, Cihlid, 102; Maliki mezhebinin bazt hukulq:ularma g()re islam beldesine sald!!an miifJriklere dahi islam'a davet yaptlmadan onlarla sava!J yapllmaz. Bkz.: imam Malik b. Enes el-Esbehl (1994), el-Mudevvenetu'l-Kubra,Beyrilt: Dilru'l-Kutubi'l-ilmiyye, I, 496-497. 10> Bakara,2/190, 194;isrfi., 17/33. 106 Miislim, Cihad, 8; EbUDaviid, Cihlid, 90, 121; Tirmizi, Seyr, 19; aynca genel birilke olarak Kur'an'da ekin ve neslin helak edilmesi yasaklanrm~tJ.r. Bkz.: Bakara, 2/205; lslam'm temel kaynaklannda bu hiikiimler bulunurken; bazt hukuk9ulann sav~ srrasmda y~blann, din adamlann da oldiiriilebilecegi fetvas1n1 vermeleri dii~iindiiriiciidiir. Bkz.:EbiiZekeriyya Yahya b. ~eref en-Nevevi,Minbacu't-Tiilibin, Daru'l-Minbac, Beyrilt, 2005, 520; ~afit mezhebinin onemli hukuk9ularmdan Nevevfnin bu g~iine ~~ Maliki m.ezhebinin kurucusu Imam Malik ise sav~ Sl!asmda kadtnlarm, ~cuklann, ~hlann ve din adamlann oldiiriihnesini yasaklamt~tJ.r. Bkz.: imam Malik, el-Mudevvenetu'l-Kubra,I,499. 107 Buhari, Cihlid, 147, 148;; Hz. Peygamber'in bu hususta a9tk talimatJ. bulunurken bazt fakihlerin oldiirme konusunda a~m yontemleri caiz gormeleri ~a~trtlctd!!. Bkz.:Husamuddin er-IUzi, Hulasetu'd-Delail, II, 356; Sava§ srrasmda ~m uygulamalann islamiyet'te yasaklanmas1 ile ilgili detayb bilgi i9in bkz.: MevdQdi, Cihad, 260-274 10s Dumlu. a.g.e., 120-121. 165 Salmazzem, M._ _ anemon MSO Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 Kaynak~a Abduh, Muhammed (2012), FatihaSfuesi ve Amme Ciizii Tefsiri, (Cev.: Orner Aydm), istanbul: i~t Yaymlan, Buhan, EbilAbdillahMuhammed b. ism&,, (1980), el-Cfuniu's-Sabih, (thk.: Muhammed FuadAbdulbaki ve b~k.), Kahire: Metbaatu's-Selefiyye. Beyhaki, EbUBekrAhmed b. el-Hiiseyn b. Ali, 1937: es-Siinenu'l-Kubra, y.y.:Metbaatu Meclisi Daireti'l-Mafuif. Cerrahoglu, ismail (1997), Tefsir Uswii,Ankara: Tiirkiye Diyanet Valdi. Cevheri, ism&l b. Hammad (1990), es-SthhahTacu'l-Luga ve Sib.a.hu'l-Arabiyye, (Thk. :AhmedAbdulgafffirAttar), Beyn1t: Dfu.u'l-ilmi li'l- Mel~yi'n. Ciircam, Ali b. Muhammed es-Seyyid e~-Serif (ts), Mu'cemu't-Ta'rifat, (Thk.: Muhammed SICJdik el-~avi), Kahire: Dfu.u'l-Fezile Demirci, Muhsin (2001 ), Tefsir Uswii ve Tarihi, istanbul: iFAV. Ebii Davud, Suleyman b. Efkm'd-Devliyye. el-E~'as es-Sicistam (ts), Sunen-u EbiDaviid, Urdun: Beytu'l- Ebu'l-Hasan, Ali b. Muhammed b. Abdulmelik (ts), Beyanu'l-Vehmi ve'l-thami'lVakiaynfiK.imbi'l-Ahkam, (thk.:HiiseynAyet Said), y.y.: Dfu.uTibe. Ebii Zehra, Muhammed (1998), Son Ban~ c;agnst, (Cev.: Cemal Aydm), istanbul: Swe Yaymlan. Dumlu, Orner (1997), Kur'm-1 Kerim'de Sal~ Meselesi, Ankara: Diyanet i~leri B~tgtYaymlan. Ferahidi, Halil b. Ahmed (2002), K.itabu'l-'ayn, (AbdulhamidHendavi), Beyriit: Dfu.u'lKutubi'l-ilmiyye. Hamidullah, Muhammed (2003), islam Peygamberi,Ankara: Yeni Safak. Hadduri, Macid (1999), islam Hukukunda Sava~ ve Ban~, (Cev.: Fethi Gedikli), istanbul: Yoneli~ Yaymlan. Husamuddin-i Razi, Ali b. Mekki (2007), Hul~etu'd-Delail fi Tenklhi'l-Mesail, (thk.:Ebu'l-Fazled-DimyatiAhmed b. Ali), Riyad: Mektebetu'r-Rii~t. tbnA~m. Muhammed TMir (1984), Tefsiru't-Tahrirve't-Tenvir, TUnus: ed-Dfu.u'dTiinusiyye. ~ 166 Kur'an Perspektifinde Ban~ ibnEbiSeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kfrfi (2006), el-Musannef, (thk.: MuhammedAvvame), Cidde: ~irketuDari'l-K.ible. ibn Esir, Ebu'l-HasanAH b. Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerim b. Abdulvahid e~­ ~eybam el-Cezeri (1987), el-K.amil fi't-Tanb., (thk.:Ebu'l-Fida Abdullah el-Kadi), Beyriit: Daru'l-Kutubi'l- 'ilmiyye. lbnDurayd, EbftBekr Muhammed b. Hasan (1987), Cemheratu'l-Luga, (Thk.:RemziMunirBalebeki), Beyrut: Daru'l-ilmi li'l-Melayin. ibnFfuis, Ebu'l-HuseynAhmed b. Zekeriyya (1979), Mu'cemuMekayisi'l-Luga, (thk.:Abdusselam.MuhammedHaran)Beyrtlt: Daru'l-Fikr. ibn Racer, Ahmed b. Ali el-Askalam (y.y), Fethu'l-Ban'bi ~erhi Sahihi'l-Buhan, ts.: ElMektebetu's-Selefiyye. ibnHi~ (ts), es-Siretu'n-Nebeviyye, (thk.: Mustafa Saka ve b~k.), Beyriit: Daruihyai'tTurasi'l-Arabi. lbnu'l-Humam, Kemaluddin Muhammed b. Abdulvahid es-Sivasi el-tskenderi (2002), ~erhuFethi'l-Kadir, Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye. imam Malik, ibn Enes el-Esbehi (1994), el-Mudevvenetu'l-Kubra,Beyrtlt: Daru'lKutubi'l-tlmiyye. isfaham, Ebu'l-Kasun el-Hiiseyn b. Muhammed Rag1b (ts.) el-Mufredat fi Gan'bi'lKur'an,MektebetuNezar Mustafa e1-Biiz. izzeti, Ebu'l-Fazl (1984), islam'm Yayllt~ Tarihine Girl~, (c;ev.: Cahit Koytak),istanbul: insanYaymlan. Kasam, AlauddinEbUBekr b. Meslid el-Hanefi (1986), K.itabuBedai'i's-Senai' fi Tertibi'~­ ~erm' Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye. Karaman, Hayrettin ve digerleri (Komisyon), Kur'dn-1 Kerim ve Aclklamah Meali, Ankara: Ti.irkiye Diyanet Vakfi, Kure~i, Yahya b. Adem (1987), K.itabu'l-Harac, (thk.:Hiiseyn Miiennes), Kahire: Daru'~­ ~uruk. K~eyri. Ebu'l-Kasun Abdutkerim b. Hevazin b. Abdulmelik (2007), Letaifu'l-i~arat, Lubnan: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye. Maverdi, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib (1994), el-Havi el-Kebir, (thk.: Ali Muhammed Muavvizve b~k. ), Beyrtlt: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye. Meryem Abdurrahman Ebll Ali Abdulkuddus (1999), es-Sulh ve'l-isWrfi'l-Kur'am'lKerim, Yaytmlanmamt~ YiiksekLisans Tezi, Cami'atu'l-Umm.i'l-Kurra, Mekke. ® 167 Salmazzem, M._ _ anemon MSO Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015 Mevdlidi, Ebu'l-A'la (1992), Cihad, (<;;ev. :M. Be~ir Eryarsoy), istanbul: SafakYaymlan. Muhammed Bay Belalim (2007),ik!metu'l-Huccebi'd-Delil Serh 'ala Nazmi ibnBikllliMuhtesar Halil, Beyrftt: Dir ibnHazm. Miislim, Ebu'l-Hiiseyn Miislim b. Haccac el-Ku~eyri en-Nisabilri (1998), Sahihu Miislim, Riyiid: Diiru'l-Mugni. Nemeri, Ebli Omer Yiisufb. Abdullah b. Muhammed b. Abdulbirr el-Kurtubi {1992), elKafi fi FikhiEhli'l-Medine el-Miiliki,Beyrftt: Diiru'l-Kutubi'l-ilmiyye. Nevevi, EbUZekeriyyii Yahya b. Seref (2003), Ravdetu't-Tiilibin, (thk: Adil AhmedAbdulmevciid-Ali Muhammed Muavviz), Riyad: DiiruAlemi'l-Kutub. ---'(2005), Minhiicu't-Tiilibin, Beyrftt: Diiru'l-Minhac. Ozel,Ahmet(1993), "Cihad",istanbul: DiA, Vll,527-531. Peters, Rudolph (1989), islam ve Somiirgecilik, (<;;ev.: Siileyman Giindiiz), istanbul: NehirYaymlan. R.iizi Muhammed Fahruddin b Diyiiiddin Orner (1981 ), Meiatihu'l-Gayb, Liibnan: Diiru'lFikr. San'am, EbiiBekrAbdurezzak b. Hemmiim (1983), el-Musannef, y.y.: El-Mektebetu'lisliimi. Sancam, ibrahim (ts), Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj1, Ankara. Serahsi, Muhammed b. Ahmed (ts), Kitiibu'l-Mebsiit,Beyrftt: Diiru'l-Marife. Semerkandi, Ebu'l-LeysNasr b. Ahmed b. ibrahim (1993), Bahru'l-'Ulfun, (thk: Ali Muhammed MuaVVlZ ve digerleri), Beyrftt: Diru'l-Kutubi'l-tlmiyye. Suyiiti, Celiileddin {2008), el-itkiin fi 'Uliimi'l-Kur'iin, (thk.: Mustafa Seyh Mustafa), Miiessesetii'r-Risiile. Seltiit, Mahmiid (1983), el-Kur'iinve'l-Kitiil, Beyrftt: Diru'l-Feth. Taheri, EbiiCa'fer Muhammed b. Cerir (2001), Ciimi'u'l-Beyiin 'iin Te'viliAyi'l-Kur'iin, (thk.: Abdullah b.Abdulmuhsin et-Turki), Kahire: Dirullicr. Tehiinevi, Muhammed Ali (1996),Mevsiiatu Ke~~af istiliihiiti'l-Funiinve'l-Ulfun, (thk.: Ali Dehriic ve b~.), Beyrftt: MektebetuLubnan Tinnizi, Ebuisa Muhammed b. Isa (1996), el-Ciimi'u'l-Kebir/Si.inenu't-Tirmizi, (thk.:Be~~irAvviidMariit), Beyrftt: Diiru'l-Garbi'l-isliimi. 168 Kur'an Perspektifinde Ban~ Safii, Muhammed b. idris (2001), el-Umm, (thk.: RlfatFevziAbdulmutalib), y.y.: Daru'lVeia, Vahidi, Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed (1991), EsbabuNiizW.i'l-Kur'!n, (thk.: Kemal BesyiiniZaglill), Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye. Yaman,A(2008), "Bir Kutsal Metin Olarak Kur'!n'm Dengeli Ban~ Teorisi" [Bildiri], Din ve Diinya Ban~t Uluslararast Sempozyumu, 26-28 Nisan 2007, (ss. 401-409) lstanbul: istanbul Oniversitesi ilahiyatFakiiltesi. _ _ _ ____, "Sulh", DiA, (XXXVIT: 485-489), istanbul: Tiirkiye Diyanet Vakft. Yazrr, Elmalth MuhammedHamdi (1979), Hak Dini Kur'!n Dili, istanbul: Eser Ne¢yat. ZebtdiSeyyid Muhammed Murteza el-Huseynt (1965), Tacu'l-'ArUsminCevabiri'lKamfts, (Thk.:Abdu's-SettirAhmedFerfu:), Kuveyt: MetbaatuHukQmeti'l-Kuveyt Zemah§eri, Caru'l-LahEbu'l-Kastm Mahmiid b. Orner (1998).,el-Ke§§af 'an HakaikiGavamizi't-Tenzil ve Uyftni'l-Ekavil fl VucUhi't-Tenzil, (thk.: Adil AhmedAbdulmevcfttve digerleri), Riyad: Mektebetu'l-Ubeykan. Zerkani, Muhammed Abdulazim (2001), Menahilu'l-irfan fi Uliimi'l-Kur'!n, (thk.:Ahmed b. Ali), Kahire: Daru'l-Hadis. Zerke~i,Bedreddin Muhammed b. Abdullah (1984), el-Burban fi 'Uliimi'l-Kur'!n, (thk.: Muhammed Ebu'l-Fazlibrhahim), Kahire: Daru't-Turas. ® 169