04-sıvas c‹nsell‹k mollao⁄lu-8

04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 221
ARAfiTIRMA MAKALES‹
Dâhiliye Kliniklerinde Yatan Kad›nlarda Cinsel ‹fllev
Bozuklu¤u ve Etkileyen faktörlerin ‹ncelenmesi*
Mukadder Mollao¤lu*, Fatma Özkan Tuncay**, Tülay Kars Fertelli***
*
**
***
Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., S‹VAS
Arfl. Gör., Cumhuriyet Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., S‹VAS
Arfl. Gör., Cumhuriyet Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., S‹VAS
Yaz›flma adresi: Doç. Dr. Mukadder Mollao¤lu (Sorumlu Yazar)
Telefon: +903462191010/1347
GSM: +905055723985
Faks: +903462191261
E-adres: [email protected], [email protected], [email protected]
*Bu çal›flma 6-10 Ekim 2011 tarihinde Antalya’da düzenlenen 13. Ulusal ‹ç Hastal›klar› Kongresi’nde poster bildirisi olarak sunulmufltur.
ÖZET
Amaç: Çal›flma, dâhiliye kliniklerinde yatan kad›nlarda cinsel ifllev bozuklu¤u ve ilgili faktörleri belirlemek
amac›yla yap›lm›flt›r.
Yöntem: Çal›flma örneklemini, bir üniversite hastanesinin dâhiliye kliniklerinde yatan 100 kad›n oluflturmaktad›r. Araflt›rma örneklemini oluflturan bireylere iliflkin verilerin toplanmas›nda Hasta Tan›t›c› Bilgi Formu ve
Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (Female Sexual Function ‹ndeks-FSFI) uygulanm›flt›r. Bu formlar araflt›rmac›lar
taraf›ndan bireylerle yüz yüze görüflülerek doldurulmufltur. Araflt›rmadan elde edilen veriler tan›mlay›c›, iliflki belirleyici testlerle analiz edilmifltir.
Bulgular: Bu çal›flmada, kronik hastal›¤a sâhip olan ve hastânede yatan kad›n hastalar›n %65’inin Cinsel ‹fllev Fonksiyon ‹ndeksi’ne göre cinsel ifllev bozuklu¤u yaflad›¤› belirlenmifltir. ‹ndeks bileflen puanlar›na göre kad›nlar›n ço¤unlu¤unun, cinsel iliflki s›ras›nda a¤r›, orgazm ve tatmin problemi yaflad›klar› ve cinsel iliflki yönünden isteksizlik ifade ettikleri görülmektedir. ‹leri yafl, iflsizlik, on y›l›n üstünde bir zamanda evli olmak ve
menopozda olmak ile cinsel fonksiyon aras›nda anlaml› iliflki elde edilmifltir (p<0.05).
Tart›flma, Sonuç: Çal›flmada, kronik hastal›¤› olan kad›nlar›n cinsel fonksiyonlar›n›n olumsuz anlamda etkilendi¤i sonucuna var›lm›flt›r. Kronik hastal›¤›n neden oldu¤u semptomlar, bedende yaflanan de¤iflimler, psikososyal sorunlar bireylerin yaflamlar›n› de¤ifltirmekte ve cinsellik aktivitesi de bu durumdan etkilenmektedir.
Anahtar Kelimeler: kronik hastal›k, kad›n, cinsel ifllev bozuklu¤u, hemflirelik yaklafl›m›
ABSTRACT
Investigation of Factors Effecting Women and Their Sexual Dsyfunction in Women in Internal
Medicine Clinics
Objective: This study was conducted to evaluate sexual dysfunction and related factors in women
Method: The sample of the research included 100 inpatients women at clinics of internal medicine of a university hospital. Data were collected by Patients Information Form and Female Sexual Function Index. Descriptive
statistics, parametric analyses, and analysis addressing to relationships were used in the evaluation of the data.
Results: According to the results of the measurements taken by FSFI, 65% of the women were defined to have
sexual dysfunction. The majority of women expressed that the pain during sexual intercourse, orgasm, satisfaction, problems and reluctance to have sex. Older ages, being unemployed, who married than a decade and being in menopause were the factors that were found to significantly Effect sexual dysfunction prevalence (p<0.05).
Discussion and Conclusion: In the study, women with chronic disease concluded that sexual function is affected negatively. Chronic disease-related symptoms, experienced changes in the body and psychosocial problems are changing the lives of individuals. Ultimately, these changes also affect sexual activity.
Keywords: chronic disease, women, sexual dysfunction, nursing approach
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
221
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4
04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 222
G‹R‹fi
hats›zl›k hissi (%41,6) ve vajinal kuruluk (%37,5) belirtilerinin izledi¤ini belirtmifllerdir. Y›ld›z ve P›nar’›n
(2004) MI geçirmifl hastalarda yapt›¤› çal›flmada, olgular›n %32,4’ünde cinsel iliflki tatmininde ve
%53,9’unda cinsel iliflki s›kl›¤›nda azalma oldu¤u belirlenmifltir. Doumas ve arkadafllar› (2006), sa¤l›kl›
kad›nlar›n %19,4’ünde, hipertansiyonu olan kad›nlar›n %42,1’inde cinsel fonksiyon bozuklu¤u oldu¤unu
belirlemifllerdir. Kütmeç’in (2008) sa¤l›kl› ve hipertansif kad›nlarla yapt›¤› çal›flmada hipertansif kad›nlar›n %90’›nda, sa¤l›kl› kad›nlar›n %41’inde cinsel
fonksiyon bozuklu¤u oldu¤u saptanm›flt›r. Ayr›ca çal›flmalar, spinal kord yaralanmalar›, multiple skleroz
(MS) (Zorzon ve ark. 1999, Lundberg ve ark. 2001),
spinal segmenti etkileyen üst motor nöron yaralanmalar› ile santral ve periferik sinir sisteminde hasar
yapan hastal›klar›n cinsel fonksiyon bozuklu¤u nedenleri aras›nda yer ald›¤›n› göstermektedir (Sipski
ve ark. 2001). Bununla birlikte kronik hastal›klar›n
cinsellik üzerine olan biyopsikososyal etkilerinin iyi
bilinmesine ra¤men, hastalar›n çok az bir k›sm› cinsel
sorunlar› için yard›m almaktad›rlar (McInnes 2003).
Cinsel fonksiyon bozuklu¤u (CFB), cinsel uyar›ya
karfl› oluflan arzu, uyar›lma, orgazm fazlar›ndan biri
veya birkaç›n›n oluflmamas› ve cinsel iliflki s›ras›nda
a¤r› olmas› ile kiflide belirgin s›k›nt› ve kiflileraras› iliflkilerde zorluk oluflmas› fleklinde tan›mlanmaktad›r
(Ege ve ark. 2010, Mert ve Özen 2011). Cinsellik bireylerin genel sa¤l›k durumunu ve yaflam kalitesini etkileyen önemli unsurlardan biri oldu¤u için cinsel alanda yaflanan fonksiyon bozuklu¤u, her iki cinste de özgüven kayb›na, sosyal iliflkilerde bozulmaya ve s›kl›kla emosyonel strese neden olmaktad›r (Ege ve ark.
2010). Yap›lan çal›flmalarda CFB sorunu yaflayan kad›nlar›n fiziksel ve emosyonel sa¤l›klar›n›n daha kötü
oldu¤u ve yaflam kalitelerinin daha düflük oldu¤u saptanm›flt›r (Steinke 2005, Elnashar ve ark. 2007). CFB kad›nlar›n yaklafl›k %30-50’sini ilgilendirmektedir (Kütmeç 2009, Befltepe 2010). Pasqualotto ve arkadafllar›
(2005) kad›nlar›n %22’sinin cinsel istekte azalma,
%14’ünün uyar›lma sorunu ve %7’sinin cinsel iliflkide
a¤r› yasad›klar›n› belirlemifllerdir. Sidi ve arkadafllar›
(2007) ise cinsel problemi olan kad›nlar›n prevelans›n›n %20-%60 aras›nda de¤iflti¤ini belirtmektedirler.
S›k görülen bir sorun olmas›na ra¤men toplumsal,
kültürel, dini ve sosyal etmenlerin etkisi ile bast›r›lan
cinsel sorunlar; kronik hastal›¤a sâhip olan ve bu nedenle farkl› semptomlar yaflayan bireylerde daha yo¤un yaflanmakta, ancak özellikle kad›nlarda mahrem
kabul edildi¤i için yeterince ifade edilmemektedir
(Steinke 2005, Kaya ve ark. 2007, Barsky ve ark. 2007).
Cinselli¤in sa¤l›k bak›m›n›n bir parças› olarak be-
‹ki insan›n armoni eflli¤inde beraberliklerini içeren;
sosyal kurallar, de¤er yarg›lar› ve tabularla belirlenmifl, biyolojik, psikolojik, sosyal yönleri olan, özel bir
yaflant› olarak tan›mlanan cinsellik, genel sa¤l›¤›n ayr›lmaz parçalar›ndan birini oluflturmakta ve hem kad›n hem erkek için önemli bir yasam alan› olarak de¤erlendirilmektedir (Mercer 2008, Kütmeç 2009). Kad›nlar için çocuk do¤urma yetene¤ini de kapsayan cinsellik; duygusal, entellektüel ve sosyokültürel bileflenleri içine alan genifl bir kavramd›r (Ege ve ark. 2010).
Bu genifl kavram; yafl, e¤itim düzeyi, gelir durumu, emosyonel durum, sosyal statü, sosyoekonomik
durum ve sa¤l›k durumu gibi birçok faktörden etkilenmektedir. Sa¤l›k sorunu yaflayan bireylerin cinsellik alan›nda çok say›da problem yaflad›¤› bildirilmektedir (Steinke 2005, Mercer 2008). Yap›lan çal›flmalarda diyabet, hipertansiyon, böbrek yetmezli¤i gibi
kronik sa¤l›k sorunlar›n›n bireylerin cinsel yaflam›n›
etkiledi¤i belirlenmifltir (Paice 2003, Basson ve ark.
2005, Addis ve ark. 2006). Hastal›¤›n neden oldu¤u
a¤r›, hareket k›s›tl›l›¤›, yorgunluk, uyku bozukluklar› gibi semptomlar cinsellik üzerine olumsuz etki yaratmaktad›r (McInnes 2003, Paice 2003). Bununla birlikte hastal›¤›n yaratt›¤› anksiyete, kay›p duygusu,
ba¤›ml›l›k korkusu gibi duygusal de¤iflimlerin ve tedavi için kullan›lan ilaç tedavisi yan etkilerinin de bu
etkiyi daha çok tetikledi¤i belirtilmektedir. (Nusbaum ve ark. 2003). Kronik hastal›klar›n birço¤unun bireyin beden imaj›n›, benlik sayg›s›n› ve öz bak›m gücünü de etkiledi¤i düflünüldü¤ünde s›ralanan tüm
durumlar kronik hastal›¤a sâhip olan bireylerde cinsel yaflam› etkilemekte ve cinsel fonksiyon bozuklu¤una neden olmaktad›r (McInnes 2003, Paice 2003).
Kronik fiziksel hastal›klarda belirtilen etkilerin yan› s›ra genital kan ak›m›nda azalman›n da cinsel yaflam üzerine etkili oldu¤u bildirilmektedir (Anastasiadis 2002, Berman 2005). Hipertansiyon, hiperkolesterolemi, sigara, pelvik cerrahi travma, pelvik k›r›klar
nedeniyle iliohipogastrik pudental arter yaralanmas›,
miyokard infarktüsü (MI), diyabet cinsel disfonksiyona yol açan vasküler nedenler aras›nda yer almaktad›r (Berman ve ark. 2005, Pasqualotto ve ark. 2005) ve
kad›nlar cinsel iliflkide kuruluk, a¤r› duyma, orgazm
olamama ve uyar›lma aflamas›n›n olumsuz etkilenmesine ba¤l› olarak isteksizlik gibi sorunlar yasayabilmektedirler (Berman 2005, Doumas ve ark 2006).
Erol ve arkadafllar› (2002) tip II diyabeti olan kad›nlarda en s›k görülen semptomun libidoda azalma
(%77) oldu¤unu, bunu s›ras›yla klitoral duyarl›l›kta
azalma (%62,5), orgazm bozuklu¤u (%49), vajinal ra-
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
222
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4
04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 223
nimsendi¤i mesleklerde cinsel yaflam etkinliklerinin
aç›kça konuflulmas›, sorun yaflayan bireylerinin güçlüklerinin anlafl›lmas› bütüncü bak›mda anahtar rol
oynamaktad›r (Bahar 2007, Sidi ve ark. 2007). Cinsellik
hakk›nda konuflmak zor olsa da, e¤itim alm›fl uzman
sa¤l›k personelinin uygun veri toplama yöntemleri ile
bireylerin cinsel sorunlar›n› ve soruna neden olan durumlar› tan›mlayabilece¤i, bu sorunlarla bafla ç›kma
yöntemleri konusunda hastalar› cesaretlendirici ve
yönlendirici rol üstlenebilece¤i bilinmektedir (Aygin
ve Eti Aslan 2008). Çal›flma, dahiliye kliniklerinde yatan kad›nlar›n cinsel ifllev bozuklu¤u ve etkileyen faktörlerini belirlemek için tan›mlay›c› olarak yap›lm›flt›r.
Tablo 1: Çal›flmaya Al›nan Kad›nlara ‹liflkin
Tan›t›c› Özellikler
Say›
Yafl ortalamas›
40.0±10.0
Yüzde
Çal›flma durumu
Çal›fl›yor
12
12.0
Çal›flm›yor
88
88.0
1-5 y›l
17
17.0
6-10 y›l
14
14.0
10 y›ldan fazla süredir
69
69.0
Evlilik süresi
Hastalar›n Bulunduklar› Klinikler
GEREÇ ve YÖNTEM
Çal›flma Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi Dahiliye Klinikleri’nde (Endokrinoloji, Nefroloji, Romatoloji,
Nöroloji) yatan kad›n hastalarla tan›mlay›c› olarak
planlanm›flt›r. Çal›flma örneklemini Mart-Haziran 2011
tarihleri aras›nda, 18-55 yafl aras›, bilinci aç›k, en az bir
y›ld›r kronik bir hastal›¤a sâhip ve hastanede yat›fl süresi en az bir hafta olan, iletiflim sorunu olmayan ve çal›flmaya kat›lmaya istekli ve izin veren 100 evli kad›n
oluflturmaktad›r. Araflt›rma örneklemini oluflturan bireylere iliflkin verilerin toplanmas›nda Hasta Tan›t›m
Formu ve Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (Female Sexual Function ‹ndeks-FSFI) uygulanm›flt›r.
Hasta Tan›t›m Formu; araflt›rmac›lar taraf›ndan bireylerin demografik ve klinik özelliklerini ve cinsellik
örüntüsünü etkileyecek bilgileri içeren 16 sorudan
oluflmaktad›r.
Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi-KCF‹ (Female Sexual Function ‹ndeks-FSFI): Rosen ve arkadafllar›
(2000) taraf›ndan ABD’nde 2000 y›l›nda, kad›n cinsel
ifllevinin de¤erlendirilmesi amac›yla, alt› bölümden
19 maddeden oluflan çok boyutlu bir ölçek olarak gelifltirilmifltir. Ölçe¤in ülkemiz için geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› Çayan ve arkadafllar› (2004) taraf›ndan yap›lm›flt›r.
Ölçe¤in yap›s›nda; istek, uyar›lma, kayganlaflma
(lubrikasyon, ya¤lanma, ›slanma), orgazm, doyum ve
a¤r› olmak üzere alt› alt boyut bulunmaktad›r. Ölçekten al›nabilecek en yüksek puan 36.0. en düflük puan
ise 2.0’dir. Ölçekten al›nan toplam puan >22.7 ise normal cinsel ifllev, ≤22.7 ise cinsel ifllev bozuklu¤u oldu¤unu ve istek puan› ≤3.6 (puan aral›¤› 1.2-6), uyar›lma
puan› ≤3.9 (puan aral›¤› 0-6), kayganlaflma puan› ≤3.6
(puan aral›¤› 0-6), orgazm puan› ≤3.6 (puan aral›¤› 0-6),
doyum puan› ≤3.6 (puan aral›¤› 0-6) ve a¤r› puan› ≤4.4
(puan aral›¤› 0-6) oldu¤unda ise alt boyutlara iliflkin
cinsel ifllev bozukluklar› oldu¤unu göstermektedir
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
Tan›t›c› Özellikler
Endokrin
27
27.0
Nefroloji
24
24.0
Nöroloji
20
20.0
Romatoloji
29
29.0
1-5 gün
52
52.0
6-10 gün
28
28.0
10 günden fazla
20
20.0
1-3 y›l
48
48.0
4-6 y›l
23
23.0
6 y›ldan fazla süredir
29
29.0
Evet
37
37.0
Hay›r
63
63.0
Hastanede Yatt›¤› Süre
Hastal›¤›n süresi
Menopoza girme durumu
(Çayan ve ark. 2004, Ayg›n ve Eti Aslan 2008).
Bu formlar araflt›rmac›lar taraf›ndan bireylerle yüz
yüze görüflülerek doldurulmufltur. Görüflme s›ras›nda kad›nlar›n kendilerini rahat ifade etmelerini sa¤lamak için ortam›n uygunlu¤u de¤erlendirilmifl ve gerekli düzenlemeler yap›larak birebir görüflme yap›lm›flt›r. Görüflme yaklafl›k 20-30 dakika sürmüfltür.
Araflt›rma uygulama sürecinde, çal›flman›n yap›ld›¤›
kurumdan gerekli izinler al›nd›ktan sonra, etik ilkeler
göz önünde bulundurularak araflt›rman›n amac› kad›nlara aç›klanm›fl, elde edilen verilerin gizli tutulaca¤› ve araflt›rma d›fl› bir amaçla kullan›lmayaca¤› belirtilmifl ve yaz›l› onamlar› al›nm›flt›r.
Çal›flmada elde edilen veriler; SPSS paket program›nda de¤erlendirilmifl ve istatistiksel analizlerinde;
yüzdelik testi, Kruskal Wallis testi, iki ortalama ara-
223
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4
04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 224
s›ndaki fark›n önemlilik testi ve efller aras›ndaki fark›n önemlilik testi kullan›lm›flt›r.
Tablo 2: Kad›nlar›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi
Toplam Puan ve Bileflen Puanlar›na Göre
Cinsel ‹fllev Bozuklu¤u (C‹B) Yönünden
De¤erlendirilmesi
Cinsel
Bozuklu¤u
‹fllev
Bileflenler
Var
Yok
A¤r›
80
20
Orgazm
79
21
Tatmin
75
25
‹stek
71
29
Uyar›lma
50
50
Lubrikasyon
46
54
Toplam Ölçek Puan›
65
35
BULGULAR
Çal›flma örneklemini oluflturan ve yafl ortalamas›
40.0±10.0 olan kad›nlar›n %88’i okur yazar, %69.0’i on
y›ldan uzun süredir evli ve %88.0’i çal›flmamaktad›r.
Kad›nlar›n %29.0’i alt› y›ldan fazla süredir kronik
hastal›k tan›s› alm›fl ve %20’si on günden fazla süredir hastanede yatmaktad›r. Menopoza giren kad›n
oran› %37.0’dir (Tablo 1).
Çal›flmada, kronik hastal›¤a sâhip olan ve hastanede yatan kad›n hastalar›n %65’inin Cinsel ‹fllev Fonksiyon ‹ndeksine göre cinsel ifllev bozuklu¤u yaflad›¤›
belirlenmifltir. ‹ndeks bileflen puanlar›na göre kad›nlar›n ço¤unlu¤unun, cinsel iliflki s›ras›nda a¤r› yaflad›¤› (%80.0), orgazm (%79.0) ve tatmin (%75.0) prob-
Tablo 3: Kad›nlara ‹liflkin Sosyodemografik Özelliklerle Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (KCF‹)
puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›
Demografik özellikler
KCF‹ puan ortalamas› X±Sd
‹statistiksel analiz
18-29 yafl
23.09±7.87
KW:3.22
30-39 yafl
17.05±11.24
p:0.04
40 yafl ve üzeri
12.78±10.39*
Yafl grubu
Çal›flma durumu
Çal›fl›yor
24.29±9.02
U:2.55
Çal›flm›yor
16.43±10.79
p:0.01
1-3 y›l
19.17±10.67
KW:3.46
4-6 y›l
17.23±8.78
p:0.17
6 y›ldan uzun süredir
14.51±12.31
Hastal›k süresi
Hastanede kalma süresi
1-5 gün
18.67±11.17
KW:13.23
6-10 gün
21.11±7.18
p:0.001
10 günden fazla süredir
8.76±10.18*
Evlilik süresi
1-5 y›l
23.11±8.89
KW:6.00
6-10 y›l
18.07±10.98
p:0.05
10 y›ldan uzun süredir
15.88±10.93
Menopoza girme durumu
Evet
9.57±8.35
t:6.57
Hay›r
21.95±9.50
p:0.000
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
224
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4
04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 225
Tablo 4: Kad›nlar›n s›k yaflad›¤› semptomlar ile Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (KCF‹)
puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›
Semptom
KCF‹ puan ortalamas› X±Sd
‹statistiksel analiz
Var
11.50±12.44
U:2.38
Yok
18.57±10.18
p:0.17
Var
15.32±10.71
t:2.78
Yok
21.54±10.09
p:0.006
Var
14.43±10.63
t:4.05
Yok
23.08±8.97
p:0.000
Var
14.75±11.54
U:1.60
Yok
18.20±10.58
p:0.110
Var
23.11±8.89
t:2.58
Yok
18.07±10.98
p:0.011
Halsizlik
Uyku sorunu
A¤r›
Bulant›-kusma
Ekstremitelerde güçsüzlük
lemi oldu¤u ve cinsel iliflki yönünden isteksizlik yaflad›klar› (%71.0) belirlenmifltir. Bununla birlikte, kad›nlarda uyar›lma (%50.0) ve lubrikasyon (%46.0) bozuklu¤u da oldu¤u görülmektedir (Tablo 2)
Kad›nlara iliflkin sosyodemografik özelliklerle Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi puanlar›n›n karfl›laflt›r›ld›¤› tabloda; 40 yafl ve üzeri, çal›flmayan, 10 y›ldan
uzun süredir evli olan ve menopoza giren kad›nlarda
puan ortalamas›n›n anlaml› düzeyde düflük oldu¤u
(p<0.05) görülmemektedir. ‹statistiksel olarak anlaml›
olmamakla birlikte kronik hastal›¤a sâhip olma süresi
alt› y›ldan uzun süre olan bireylerin cinsel ifllev bozuklu¤unu daha fazla yaflad›¤› belirlenmifltir (Tablo 3).
Kad›nlarda yaflanan semptomlarla cinsel fonksiyon durumunun incelendi¤i Tablo 4’de halsizlik, uyku sorunu, a¤r›, ekstremitelerde güçsüzlük yaflayan
kad›nlar›n indeks puanlar› düflük bulunmufltur.
hastalarda bu oran %80, Tip II DM olanlarda ise %62.4
olarak bulunmufltur. Ayn› çal›flmada ölçek alt düzey
de¤erlendirilmesinde s›ras›yla a¤r›, orgazm, tatmin, istek, uyar›lma, lubrikasyon sorunlar›n›n yafland›¤› görülmektedir. Demirezen (2006) birinci basamak sa¤l›k
kurulusuna baflvuran kad›nlar ile yapt›klar› çal›flmada,
kad›nlar›n %67,5’nin cinsel yaflamlar›na iliflkin sorunlar yasad›klar›n› belirlemifllerdir. Kütmeç ve arkadafllar›n›n (2008) yapt›¤› çal›flmada ise esansiyel hipertansiyonu olan kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u oran›n›n normal sa¤l›kl› kad›nlara göre daha yüksek oldu¤u ortaya konulmufltur. Y›lmaz ve Özaltun (2010) çal›flmas›nda hemodiyaliz uygulanan kad›nlar›n
%53,6’s›n›n cinsel yaflam sorunlar› yaflad›klar›n› saptanm›flt›r. DM hastalar› ile çal›flan Esposito ve arkadafllar› (2010) kad›nlarda bu oran› %53.4 olarak belirlemifltir. Bahar ve arkadafllar› (2007) hasta grubunda yapm›fl
oldu¤u çal›flmada cinsel ifllev bozuklu¤unun kad›nlarda erkeklere oranla daha yo¤un yafland›¤›n› belirlemifltir. Yap›lan benzer birçok çal›flmada da kronik hastal›klar›n kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤una yol
açt›¤› görülmektedir (Çayan ve ark. 2004, Addis ve ark.
2006, Özerdo¤an ve ark. 2009, Fatemi ve Taghavi 2009).
Bu nedenle hemflirelerin bu hasta grubunun bak›m›n›
sürdürürken cinsel fonksiyonlar›n› de¤erlendirmesi ve
biyopsikososyal yönden destek olmas› önem tafl›maktad›r. Gerek ülkemizde, gerekse yurtd›fl› çal›flmalar in-
TARTIfiMA
Dâhiliye kliniklerinde yatan kad›nlarda cinsel ifllev
bozuklu¤unu belirlemeye yönelik yap›lan bu çal›flmada Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksine göre; cinsel ifllev
bozuklu¤u oran› %65 olarak belirlenmifl ve en s›k, a¤r›, orgazm ve tatmin problemleri yafland›¤› sonucuna
var›lm›flt›r. Bayrak ve arkadafllar›n›n (2010) DM olan
kad›nlar üzerinde yapt›¤› çal›flmada Tip I- DM olan
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
225
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4
04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 226
celendi¤inde kronik hastal›¤a sâhip olan kad›nlarda
cinsel fonksiyon bozuklu¤u oldu¤u görülmektedir.
Kronik hastal›¤›n neden oldu¤u semptomlar, bedende
yaflanan de¤iflimler, psikolojik sorunlar nedeni ile bireylerin tüm yaflam alanlar›n›n de¤iflti¤i ve cinsellik
aktivitesinin de bu durumdan etkilendi¤i söylenebilir.
Çal›flmada 40 yafl ve üzeri olan bireylerin cinsel
fonksiyon indeks puan› daha düflük bulunmufltur.
Çayan ve arkadafllar› (2004) yapt›klar› çal›flmada cinsel problemlerin görülme s›kl›¤›n›n yaflla birlikte art›fl
gösterdi¤ini belirlemifllerdir. Jara ve arkadafllar›n›n
(2009) 40 yafl sonras› kad›nlarla yapt›klar› çal›flmada
CFB prevalans› %57 olarak tespit edilmifltir. Yafllanma
ile birlikte sinir iletimi ve kanlanma durumunda azalma oldu¤u, hormonal de¤iflimler yafland›¤›, kronik
hastal›k say›s› ve ilaç kullan›m›n›n artt›¤›, bu nedenle
kad›nda cinsel fonksiyonlar›n etkilendi¤i bildirilmektedir.
Kad›nlarda yafl art›s› ile birlikte doku ve organlar›n ifllevsel kapasitesinin azalmas›, genital organlar›n
ve pelvik taban kaslar›n›n fonksiyonlar›n›n bozulmas›, gebelik ve do¤um sürecinin getirdi¤i yap›sal ve
hormonal de¤ifliklikler, kronik hastal›klar›n görülme
s›kl›¤›ndaki art›fl, toplumsal - kültürel de¤er yarg›lar›n›n etkisi ile kad›n›n yas ilerledikçe çekicili¤inin,
güzelli¤inin azald›¤›n› hissetmesi (Eker 2004, Hayes
ve Dennerstein 2005, Demir ve ark. 2007) gibi pek çok
fizyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin kad›n cinsel
fonksiyonlar›n› olumsuz olarak etkiledi¤i düflünülmektedir (Addis ve ark, 2006). Yas art›s› ile klitoris ve
vajinadaki düz kas / ba¤ doku oran›, ba¤ doku lehine artmakta (vajinal duvar düz kaslar›nda atrofi görülmekte, klitoristeki sertleflme ve vajinadaki geniflleme yetene¤i bozulmakta ve vajinal sekresyonlar azalmaktad›r (Graziottin ve Leiblum 2005, Qureshi ve
ark. 2007). Bu durum kad›nlarda istek, uyar›lma, orgazm ve vajinal lubrikasyon bozukluklar›na, vajinal
ve rektal kontraksiyonlarda azalmaya, cinsel iliflkide
a¤r›ya ve iliflki sonras› kanamalara neden olabilmektedir. ‹leri yas›n cinsel fonksiyonlar› olumsuz etkiledi¤ini gösteren çal›flmalar (Hayes ve Dennerstein 2005,
Öksüz ve Malhan 2006, Moreira ve ark. 2008) bulunmakla birlikte yas art›s›n›n cinsel yasam› etkilemedi¤ini gösteren çal›flmalara da rastlanmaktad›r (Gracia
ve ark. 2003, Bancroft ve ark. 2003).
Çal›flmada menopoza girme durumu cinsel fonksiyon durumunu etkileyen önemli bir etmen olarak belirlenmifltir. Menopozal ve postmenopozal kad›n, s›kl›kla menopoza ba¤l› fizyopatolojik de¤ifliklikler yüzünden cinsel istekte azalma, orgazma ulaflmada güçlük, disparoni, cinsel iliflki s›kl›¤›nda azalma ve cinsel
iliflki s›ras›nda uriner inkontinans yaflayabilir. Meno-
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
poz sonras› dönemde cinsel disfonksiyonun çok s›k
görülmesinin en önemli nedeni östrojen eksikli¤ine
ba¤l› olarak vajina mukozas›nda görülen atrofik de¤iflikler ve vajinal salg›lar›n azalmas› olarak bildirilmektedir (Aygin ve Eti Arslan 2008, Befltepe 2010). Literatürde bu bilgiyi destekleyen farkl› çal›flmalara rastlanmaktad›r (Çayan ve ark. 2004, Peeyananjarassri ve
ark. 2008, Jara ve ark. 2009, Özerdo¤an ve ark. 2009).
Kronik hastal›¤›n bafllama yafl› ve süresinin cinsel
fonksiyonlar› etkiledi¤i bildirilmektedir. Bu çal›flmada anlaml› olmamakla birlikte hastal›k süresi alt› y›ldan uzun süre olan kad›nlar›n ölçek puanlar› daha
düflük bulunmufltur. Hastal›k süresinin uzamas›na
paralel olarak hastal›k komplikasyonlar›n›n daha s›k
yaflanmas›, kullan›lan ilaç say›s›n›n ve ilaç yan etkilerinin daha çok görülmesi (Mcliness 2003, Barsky ve
ark. 2006) ve bununla birlikte yafl›n artmas›n›n da bu
duruma neden oldu¤u düflünülebilir. Yan› s›ra çal›flmada, halsizlik, uyku sorunu, a¤r›, bulant›-kusma,
extremitelerde güçlük yaflayan bireylerin anlaml› düzeyde Cinsel Fonksiyon ‹ndeks puanlar› düflük bulunmufltur. Yorgunluk, kas güçsüzlü¤ü, biliflsel ifllevlerde bozulma gibi belirtilere yol açan bütün hastal›klar›n cinsel iste¤i azaltt›¤› bildirilmektedir (Befltepe
2010). Hastal›k ya da hastal›¤›n tedavisi nedeniyle çeflitli semptom yaflayan bireylerin, fizyolojik, psikolojik ve sosyal alanlarda etkilenim yaflad›klar› (Berman
2005, Fatemi ve Taghavi 2009) düflünüldü¤ünde tüm
yaflam örüntüleri gibi cinsellik örüntüsünün de etkilendi¤i söylenebilir.
Kad›nlar üzerinde oldukça y›k›c› etkileri olan ancak toplumsal, kültürel, dini ve sosyal etmenlerin etkisi ile bast›r›lan, mahrem kabul edilip ifade edilemeyen CFB’nin, sa¤l›k çal›flanlar› taraf›ndan da çok fazla irdelenmedi¤i ve bak›mda ele al›nmad›¤› görülmektedir (Steinke 2005). Y›ld›z ve P›nar (2004) yapt›klar› çal›flmada, taburculuk öncesi olgular›n %97,1’ine
cinsel iliflki ile ilgili bilgi verilmedi¤ini, ancak olgular›n %57,8’inin kendilerine bu konuda bilgi verilmesini istediklerini belirlemifllerdir. Cinselli¤in sa¤l›k bak›m›n›n önemli bir parças› oldu¤u tüm sa¤l›k profesyonelleri taraf›ndan benimsenmifl olmas›na kars›n
(Haboubi ve Lincoln, 2003), sa¤l›k çal›flanlar›n›n zaman s›n›rl›l›¤›, cinsel fonksiyonlara iliflkin bilgi-e¤itim eksikli¤i (Stokes ve Mears, 2000), kiflisel anksiyete düzeylerinin artmas› sonucu cinsel sorunlar› görüflmede zorluk yasamalar› gibi nedenlerden dolay›
bak›mda ele al›nmad›¤› görülmektedir. Oysaki kad›n
sa¤l›¤›n›n geliflmesi ve yasam kalitelerinin yükseltilmesinde kad›nlar›n cinsel yasama iliflkin deneyimledikleri sorunlar›n erken safhada saptan›p çözüme
ulaflt›r›lmas›n›n etkili olabilece¤i düflünülmektedir.
226
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4
04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 227
SONUÇ
tential risk factors that may impair sexual function in Turkish women. Urologia Internat;72(1):52-57.
Demir Ö, Parlakay N, Gök G (2007) Hastane çal›flan› bayanlarda cinsel ifllev bozuklu¤u. Türk Üroloji Dergisi; 33 (2): 156160.
Demirezen E (2006) Birinci basamakta kad›n cinselli¤inin de¤erlendirilmesi. Androloji Bülteni; 24: 76-78.
Doumas M, Tsiodras S, Tsakiris A (2006) Female sexual
dysfunction in essential hypertension: a common problem
being uncovered. J Hyperten; 24(12): 2387-2392.
Ege E, Ak›n B, Yaral› S, Bilgili N (2010) Sa¤l›kl› kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u s›kl›¤› ve risk faktörleri. TUBAV
Bilim Dergisi; 3(1):137-144.
Eker E (2004) Yasl›da normal cinsellik ve cinsel ifllev bozukluklar›. Türkiye Klinik Psikiyatri; 5(1): 26-34.
Elnashar ME, ‹brahim MM, Desoky Ali OM, Hassan ME (2007)
Female sexual dysfunction in lower Egypt. BJOG; 114:201206.
Erol B, Tefekli A, Özbey I, Salman F, Dinça¤ N, Kad›o¤lu A,
Tellalo¤lu S (2002) Sexual dysfunction in tip 2 diyabetic females: a comparative study. J Sex Marit Ther; 28
(Suppl.1):55-62.
Esposito K, Maiorino MI, Bellastella G Giugliano F, Romano
M, Giugliano D (2010) Determinants of female sexual
dysfunction in type 2 diabetes. Int J Impot Res; 22: 179-84.
Fatemi SS, Taghavi SM (2009) Evaluation of sexual function in
women with type 2 diabetes mellitus. Diab Vasc Dis Res;
6(1): 38-39.
Gracia CR, Sammel MD, Freeman EW, Liu L, Hollander L, Nelson DB (2003) Predictors of decreased libido in women during the late reproductive years. Menopause. J North Am
Menop Society; 11(2); 144- 150.
Graziottin A, Leiblum SR (2005) Biological and psychosocial
pathophysiology of female sexual dysfunction during the
menopausal transition. J Sex Med; 2(3):133-145.
Haboubi NH, Lincoln N (2003) Views of health professionals
on discussing sexual ›ssues with patients. Disabil Rehabilit;
25(6): 291-296.
Hayes R ve Dennerstein L (2005) The ›mpact of aging on sexual function and sexual dysfunction in women: a review of
population-based studies. Journal Sex Med; 2: 317-330.
Jara D, Fuenzalida A, Figueroa R, Prado M, Flore D, Blümel JE,
Chedraui P (2009) Is the Menopause Rating Scale accurate
for diagnosing sexual dysfunctionamong climacteric women? Maturitas; 62: 321–323.
Kaya F, Serin Ö, Genç A (2007) E¤itim fakültesi birinci s›n›f ö¤rencilerinin cinsel yaflamlar›na iliflkin yaklafl›mlar›n›n belirlenmesi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni; 6 (6): 441-48.
Kütmeç C (2008) Esansiyel Hipertansiyonu Olan Kad›nlar›n
Yaflad›¤› Cinsel Sorunlar›n Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
Kütmeç C (2009) Kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u ve
hemflirelik bak›m›. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi;
4(12):121-136.
Lundberg PO, Ertekin C, Ghezzi A, Swash M, Vodusek D.
(2001) Neurosexology guidelines for neurologists. european federation of neurological societies task force on neurosexology. Europ J Neurol; 8(3): 2-24.
McIlness RA (2003) Chronic illness and sexuality. Med J Aust-
Elde edilen bu sonuçlar de¤erlendirildi¤inde; kronik hastal›¤› olan kad›nlar›n ço¤unlu¤unun Kad›n
Cinsel Fonksiyon ‹ndeksine göre cinsel fonksiyon bozuklu¤u yaflad›¤› ve cinsel fonksiyonlar›n yafl, kronik
hastal›k süresi, menopoza girme durumu ve çeflitli
semptomlardan etkilendi¤i görülmektedir. Cinsel
fonksiyon bozuklu¤u fizyolojik, biyolojik, psikolojik,
sosyal ve kültürel bileflenleri olan çok yönlü bir sa¤l›k
sorunu olup, de¤erlendirilmesinde de çok boyutlu bir
yaklafl›m gerektirmektedir (Soylu 2003, Y›lmaz ve
Özaltun 2010). Hastalar›n cinsel sa¤l›¤› ve iyilik halinin hemflirelik uygulamalar› içinde göz önünde bulundurulmas›, bütüncü bak›fl aç›s› do¤rultusunda
tüm yaflam alanlar› ile birlikte cinsellik alan›nda yaflanan sorunlar›n ve tetikleyen durumlar›n erken dönemde belirlenmesi için uygun veri toplama yöntemlerinin gelifltirilmesi, hemflirelerin bu konuda e¤itim
ve dan›flmanl›k almas› ve etkin hemflirelik hizmetleri
ile sorunlar›n kontrol alt›na al›nmas› önerilebilir.
KAYNAKLAR
Addis IB, Van Den Eeden SK, Wassel-Fyr CL, Vittinghoff E,
Brown JS, Thom DH (2006) Sexual activity and function in
middle-aged and older women. Obstet Gynec; 107(4): 75564.
Anastasiadis AG, Davis AR, Ghafar MA, Burchardt M ve Shabsigh R (2002) The epidemiology and definition of female
sexual disorders. World J Urol; 20(2): 74-78.
Aygin D, Eti Aslan F (2008) Meme kanserli kad›nlarda cinsel ifllev bozukluklar›n›n incelenmesi. Meme Sa¤l›¤› Dergisi;
4(2):105-114.
Bahar A, Savafl AH, Y›ld›zgördü E, Barl›o¤lu H (2007) Hemodiyaliz hastalar›nda anksiyete, depresyon ve cinsel yaflam.
Anadolu Psikiyatri Dergisi; 8:287-292.
Bancroft J, Loftus J, Long JS (2003) Distress about sex: A national survey of women in heterosexual relationships. Arch
Sex Behav; 32: 193-208.
Barsky JL, Friedman MA, Rosen CR (2006) Sexual dysfunction
and chronic ›llness: the role of flexibility in coping. J Sex
Marit Ther; 32:235–253.
Basson R, Brotto LA, Laan E, Redmond G, Utian WH (2005)
Assessment and management of women's sexual dysfunctions: problematic desire and arousal. J Sex Medic; 2(3):
291-300.
Bayrak G, Terzi Ö, R›zalar S, Aflç› R, Kahraman H (2010) Diyabetes mellituslu kad›nlarda cinsel ifllev bozuklu¤u. Hemflirelik Forumu; 2(2): 20-27.
Berman JR (2005) Physiology of female sexual function and
dysfunction. Int J Impotence Res; 17: 44-51.
Befltepe E (2010) Yafll› kad›nlarda cinsellik ve cinsel ifllev bozuklu¤u. Geriatri ve Geriatrik Nöropsikiyatri;1(3):32-37.
Çayan S, Akbay E, Bozlu M, Canpolat B, Acar D, Ulusoy E
(2004) The prevalence of female sexual dysfunction and po-
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
227
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4
04-SIVAS C NSELL K MOLLAOĞLU-8
27/12/12 17:37
Page 228
et SA, et al. (2007) Sexual dysfunction in women: an overview of psychological/psycho-social, pathophysiological,
etiological aspects and treatment strategies. Pharmacognosy Revi; 1(1): 41-48.
Rosen R, Brown C, Heiman J, Leiblum S, Meston C, Shabsigh
R, et al. (2000) The female sexual function ›ndex (FSFI): A
multidimensional self-report ›nstrument for the assessment of female sexual function. J Sex Marit Ther; 26:191208.
Sidi H, Puteh SE, Abdullah N, Midin M (2007) The prevalence
of sexual dysfunction and potential risk factors that may
impair sexual function in Malaysian women. J Sex Medic;
4(2): 311-321.
Sipski ML, Alexander C, Rosen R (2001) Sexual arousal and orgasm in women: Effects of spinal cord ›njury. Ann Neurol;
49(1): 35-44.
Soylu A (2003) Kad›n cinsel fonksiyon bozuklu¤unda tan›.
Androloji Bülteni; 13:21-23.
Steinke EE (2005) Intimacy needs and chronic illness: strategies for sexual counseling and self-management. J Gerontol
Nursing; 31(5):40-50.
Stokes T, Mears J (2000) Sexual health and the practice nurse:
A survey of reported practice and attitudes. Brit J Family
Plan; 26(2):89-92.
Y›ld›z H, P›nar R (2004) Miyokard infarktüslü hastalarda cinsel disfonksiyon. Anadolu Kardiyoloji Dergisi, 4(4):309317.
Y›lmaz M, Özaltun G (2010) Periton diyalizi tedavisi olan bireylerin cinsel sorunlar›. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi;
5(14):98-112.
Zorzon M, Zivadinov R, Bosco A, Bragadin LM, Moretti R,
Bonfigli L, et al. (1999) Sexual dysfunction in multiple sclerosis: a case-control study. Frequency and comparison of
group. Multiple Sclerosis; 5(6):418-427.
ral; 179 (5): 263-266.
Mercer B (2008) Interviewing people with chronic illness about sexuality: an adaptation of the PLISSIT model. J Nurs
Healthcare Chron Illness in association with J of Clini Nursing; 17:341–351.
Mert DG, Özen NE (2011) Genel psikiyatri poliklini¤ine baflvuran kad›n hastalarda cinsel ifllev bozuklu¤u ve iliflkili sosyokültürel parametrelerin de¤erlendirilmesi. Klinik Psikiyatri; 14:85-93.
Moreira ED, Glasser DB, King R, Duarte FG, Gingell C ve
GSSAB Investigators' Group (2008). Sexual difficulties and
help-seeking among mature adults in Australia: results
from the global study of sexual attitudes and behaviours.
Sex Health; 5(3): 227-234.
Nusbaum MRH, Hamilton C, Lenahan P (2003) Chronic ›llness
and sexual functioning. Am Fam Physician; 67(2):347-354.
Öksüz E, Malhan S (2006) Prevalence and risk factors for female sexual dysfunction in Turkish Women. J Urol; 176(2):840841.
Özerdo¤an N, Say›ner FD, Köflgero¤lu N,Ünsal A (2009) 40-65
yafl grubu kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u prevelans›, depresyon ve di¤er iliflkili faktörler. Maltepe Üniversitesi Hemflirelik Bilim ve Sanat Dergisi; 2(2): 46-59.
Paice J (2003) Sexuality and chronic pain. Am j Nursing;
103(1):87-89.
Pasqualotto EB, Pasqualotto FF, Sobreiro BP, Lucon AM (2005)
Female sexual dysfunction: the ›mportant points to remember. Clinics; 60(1):51-60.
Peeyananjarassri K, Liabsuetrakul T, Soonthornpun K, Choobun T, Manopsilp P (2008) Sexual functioning in postmenopausal women not taking hormone therapy in the Gynecological and Menopause Clinic. Songklanagarind Hospital measured by Female Sexual Function Index questionnaire. J Medic Assoc Thailand; 91(5): 625-632.
Qureshi S, Ara Z, Qureshi VF, Al-Rejaie SS, Aleisa AM, Bakhe-
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
228
Aral›k 2012 | Cilt 50 | Say› 4