TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

HUVEYLiD b. HALiD
HUTTELi, İbnü'I-Cüneyd
(~f~fl)!f)
Ebu İshak İbrahim b. Abdiilah
b. el-Cüneyd el-Huttell el-Bağdadl
(ö.
270/884 [?])
Muhaddis ve siifi.
L
_j
200 (816) yılı civarında doğdu. İbnü'l­
Cüneyd olarak da tanınır. Ebu İshak künyesiyle anılması, İshak adında bir oğlu olduğu için değil adı İbrahim olanların genellikle bu künyeyi alması sebebiyledir.
Aslen Horasan bölgesinin kuzeyindeki
Huttel kasabasından olan Hutteli'nin Bağ­
dat'ta yaşadığı ve genellikle Samerra'da
oturduğu kaydedilmektedir. En eski hocalarının vefat tarihlerinden anlaşıldığı­
na göre 214 (829) yılından önce ilim tahsiline başlamıştır. Hutteli Bağdat'ta Kablsa b. Ukbe es-Süval, Muaviye b. Amr b.
Mühelleb el-Bağdadl, Yahya b. Main, Süleyman b. Harb el-Ezdl el-Basri ve sufl
Ebu Ca'fer Muhammed b. Hüseyn el-Bürcülanl'den hadis dinledi. Basralı muhaddislerden Ebu Selerne et-Tebüzekl ile Amr
b. Merzük'tan, Küfe'de Ebu Nuaym Fazi
b. Dükeyn'den. Dımaşk'ta Said b. Ebu
Meryem ve Said b. Kesir b. Ufeyr gibi muhaddislerden hadis ilimlerini okudu . İbn
Asakir, Huttell'nin Dımaşk'ta Süleyman
b. Abdurrahman, Hişam b. Ammar, Muhammed b. Abid, Duhaym ve Safvan b.
Salih gibi muhaddislerden hadis dinlediğini belirtmektedir (Tarfl]u Dımaş~. VII.
4). Basra. Küfe. Şam, Mısır vb. şehirlere
ilmi seyahatler yapan Huttell'nin buralarda seksen sekiz kadar hocadan hadis dinlediği tesbit edilmiştir (Sü'alatü İbni'L·Cü­
neyd, neşredenin muk,addimesi, s. 15, 5966).
Evlenınediği
kendi ifadesinden anlaHutteli'nin Yahya b. Maln'in, "Hanı ­
mın ve çocukların yoksa senin burada işin
ne? Ya sınırlarda asker ol veya kendini şu
sahillere at; çünkü dünya değersizdir"
(a.g.e., s. 346) şeklindeki kınamasından
sonra zahidane bir hayat yaşamaya baş­
ladığı kaydedilir.
şılan
Zehebl Te~kiretü'l-}J.ufffı:(da (ll, 586)
Huttell'nin muhtemelen 260 (874) yılı civarında vefat ettiğini söylerkenA'ldmü'nnübelfı'da (XII, 632) 270 (884) yılı civarı­
na kadar yaşadığını kaydetmektedir. Süyütl ile günümüz araştırmacıları bu tarihlerden birincisini tercih ediyariarsa da Zehebl gibi bir tarihçinin daha sonra telif ettiği eserinde verdiği tarih daha doğru olmalıdır.
Hatlb el-Bağdadl Huttell'nin sika bir ravi olduğunu söylemiş (Tarif] u Bagdad, VI.
120), daha sonraki muhaddisler de ona
katılmış, Zehebl de onun hadiste imam ve
hatız olduğunu ifade etmiştir (A'Lamü'nnübela', xıı. 631 ). Kendisini Samerra'da
gördüğünü kaydeden İbn Ebu Hatim babasının Huttell'den hadis yazdığım belirtmiştir ( el-Cerl:ı ue't-ta'dfl, ll, ll 0). Huttell'nin adı Ahmed b. Hanbel'den hadis rivayet eden alimler arasında da zikredilmektedir (İbn EbG Ya'la. ı. 96).
Huttell'den hadis dinleyenler arasında
İbn Ebü'd-Dünya, Ebu Bişr ed-Dülabl ve
Haraitl gibi alimler vardır. Günümüze ulaiki eserini rivayet eden EbO Bekir Muhammed b. Ahmed b. Harun el-Askeri ile
Ebü't-Tayyib Muhammed b. Kasım b. Ca'fer ei-Kevkebl'den başka Fazi b. Muhammed eş-Şa'ranl. Ebü'I-Abbas Ahmed b.
Muhammed b. Mesruk et-Tusl, Ebu Bekir Muhammed b. Ca'fer b. Muhammed
es-Samerrl ve et-Teheccüd adlı eserini
rivayet etmiş olan Muhammed b. Hamid
b. Seri de (İbn Hayr, s. 287) onun öğrenci­
leridir.
şan
Eserleri. 1. Sü'fılfıt li- Ya}J.yfı b. Ma'in
fi'l-cer}J. ve't-ta'dil. Sü 'fılfıtü İbni'l-Cü­
neyd adıyla da tanınan ve bu adla yayım­
lanan eser, uzun zaman derslerini dinlediği Yahya b. Main'e hadis ravilerinin cerh
ve ta'dlli konusunda sorduğu 890 soru
ve bunların cevaplarından oluşmaktadır.
Onun diğer eserlerinin ilmi seviyesi konusunda bir fikir veren bu eser Ahmed Muhammed Nurseyf ile (Medine 1408/1988)
Seyyid Ebü'I-Meatl en-Nürl ve Mahmud
Muhammed Ham (Beyrut 141011990) tarafından yayımlanmıştır. 2. el-Ma}J.abbetü li 'llfıh süb}J.fınehu ve te'fılfı. Sufilerin Allah sevgisi konusunda yazdıkları ilk
eserler arasında yer alır. Hellmut Ritter,
sufilerin bu hususta kaleme aldıkları en
eski eserin Ebü'I-Hasan Ali b. Muhammed ed-Deyleml'nin 'Atfü'l-ilfi ve'l-me'JQf 'ale'l-lfımi'l-ma'tuf olduğunu söylüyorsa da (ibnü'd-Debbağ, neşredenin mukaddimesi, s. "he" ), Deyleml'nin kaynakları arasında olduğu görülen Haris el-Muhasibl'nin el-lfubbü li'llfıh ve merfıtibü
ehlih ile (Ebü'l-Hasan ed-Deyleml, vr. 35b;
İbn Hayr, s. 272) Ebu Abdullah Amr b .
Osman ei-Mekkl'nin Kitfıbü'l-Ma}J.abbe
(Ebü 'l-Hasan ed-Deylemi, vr. 2CJb, 37b, 38b,
46b, 92', 148b; Hücvlrl. s. 552) adlı eserlerinin zamanımıza ulaşıp ulaşmadığı henüz bilinmediğinden Huttell'nin kitabının
bu konuda yazılmış ilk eser olduğu söylenebilir. Huttell eserde Allah sevgisi konu-
su nda tefsir veya te'vilini verdiğ i ayetleri
(27 adet), hadisleri (26 adet) , diğer peygamberlere veya ilahi kitaplara nisbet
edilen sözleri (23 adet), adlarını verdiği
sufl. zahid ve salihlerin sözlerini (ı oı
adet). zühd konusundaki şiirleri (8 adet)
ve adlarını vermediği rahip ve filozofların
sözlerini (78 adet) toplamış; kendi sözlerine ( 12 adet) ilave olarak naklettiği yirmi
iki söz dışında bütün sözleri (239 adet) senedleriyle birlikte zikretmiştir. Bu eseri
kendisinden talebesi Ebu Bekir el-Askeri
nakletmiştir. Muhaddislerin usulüyle yazılan kitap, Abdülkerlm Zuhur Adi tarafından tekyazma nüshasına dayanılarak
Şam'da Mecelletü'l-mecma'i'l-lugati'l-'Arabiyye'nin dört sayısında (LV! ll/
4 jl 403/1983J, s. 657-729; LlX/1 [1404/
1984[, s. 3-44; LIX/2, s. 245-284; LlX/3, S.
463-504) yayımlanmıştır. Huttell'nin etTeheccüd, ez-Zühd, el-Ijavf, el-Vera',
el-Evliyfı' ve er-Ruhbfın adlı eserlerinin
günümüze ulaşmadığı sanılmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA :
Hutteli. Sü'alatü ibni'I·Cüneyd (nşr. Ahmed
M. NGrseyf). Medine 1408/1988, s. 346, ayrıca
bk. neşredenin mukaddimesi, s. 11-17, 59-66;
FirGzabadi. el-Kamüsü'l-muf:ıft, "btl" md.; İbn
EbG Hatim, el-Cerf:ı ve 't-ta'dil, ll, 110; İbn ü 'n­
Nedim. el-Fihrist, s. 237; Ebü'I-Hasan ed-Deylemi, 'Atfü'l·ilfi ve'l-me'lüf 'ale'l-lami'l-ma'tüf.
Tübingen Üniversitesi Ktp., nr. 81 , vr. 20•, 35•,
37•, 38•, 46•, 92•, 148•; Sehmi, Tarfl].u Cürcan (nşr. M. Abdülmuld Han). Beyrut 1407/1987,
s. 187; Hatib, Taril].u Bagdad, ll, 222; VI, 120;
Abdülgani ei-Ezdi, Müştebehü'n-nisbe (nşr.
ömer Abdüsselam Tedmüri). Beyrut 1417/1997,
s. 85; İbn MakGia, el-ikmal, lll, 219; Hücviri, Keş­
fü 'l-maf:ıcüb (tre. is'ad Abdülhadt Kın dil). Kahi·
· re 1395/1975, s. 552; İbn EbG Ya'la, Taba~atü 'l·
Hanabile, 1, 96; Sem'ani. el-Ensab, ll, 131; V, 44;
İbn Asakir, Tarif]. u Dımaş~. VII, 4-7; İb n Hayr,
Fehrese, s. 272, 287;Yakut. Mu'cemü'l-büldan, ·
ll, 346; İbn Nukta, Tekmiletü'l-ikmal (n şr. AbdülkayyGm b. Abd ürrabbinnebt - M . Salih Abdülaziz el-Murad) Mekke 1408/1987, ll, 487;
İbnü'I-Esir. ei-Lübab, ı, 421; Zehebi. A'lamü'nnübela', Il, 586; XII, 631-632; a.mlf.• Te?kiretü 'lf:ıuf{fı.?, Il, 586; a.mlf., el-Müştebih , ı, 136; İbn
Nasıruddin, Tavtif:ıu'l-müşteb ih (nşr. M. Natm
ei-İrgusQsi). Beyrut 1414/1993, Il, 201 ; İbn Hacer, Tebşirü '1-müntebih, ı, 396; SüyGti. Taba~a­
tü 'l-f:ıuffii? (Ömer). s. 260; a.mlf., Lübbü 'l- lübab (nşr. M. Ahmed Abdülaztz- Eşref Ahmed Abdülaztz). Beyrut 1411/1991, I, 273; İbnü'd-Deb­
bağ, Meşari~u envari'l-~ulüb (nşr. H. Ritter).
Beyrut, ts. (Daru Sadır). neşredenin mukaddi ·
mesi, s. "he"; Kehhale. Mu'cemü'l-mü'ellifin,
1; 51; Sezgin, GAS, 1, 107, 645.
Iii
CEMİL AKPlNAR
HUVEYLİD b. HALiD
(bk. EBÜ ZÜEYB el-HÜZEU).
L
_j
429