Ses Bilgisi ve Sesbilim II Sesbilim • Bir dildeki sesleri oluşturduğu sistemin ve örüntünün incelenmesi • Sadece fiziksel anlamda sesler değil, seslerin soyut, zihinsel yönü Harf, ses, sesbirim, sesbirimcik • nar, Ankara, İstanbul, kan • zeki, biz • kara, rahat, kar • [n, ŋ, m, n̥] → /n/ • [z, s] → /z/ • [ɾ, ɹ, ɹ]̥ → /r/ Harf, ses, sesbirim, sesbirimcik • Sesbirim: Soyut, zihinsel bir birim; anlam ayrıcı bir ses sınıfı En küçük çift/küme ör. gez-kez, nar-naz; kal, nal, sal, bal ör. kir-kır, köz-koz; kir, kır, kör, kor Harf, ses, sesbirim, sesbirimcik • Sesbirimcik: Bu soyut birimin değişik ortamlardaki telaffuzu Sesbilimsel kurallar ör. son ses ötümsüzleşmesi (n̥, ɹ,̥ s): ______[+ötümlü] → ______[–ötümlü] Eşsöyleyiş etkileri • Seslerin neredeyse eşzamanlı söylenmesi Benzeşim – komşu seslerden birinden diğerine özellik kopyalama ör. Ankara [ɑŋkɑɾɑ], kan ver [kɑɱvæɹ̥] Geldin mi? [ɟældinni, ɟældimmi] Hasta idim → hastaydım Ses düşmesi – bir sesin telaffuz edilmemesi ör. Nasılsın? → [nɑssɯn, nɑsɯsɯn] Gideceğim → [gididʒɛm, gididʒɛ:m, gitʧɛm] Sesbirim dizge bilgisi • Sesbirim dizge bilgisi – hecedeki sesbirimlerin bileşimleri ve konumları ör. kal, nal, sal, bal, cal?, gal?, pal? cal – çorap şişi; birbirine dargın olanların söyledikleri sözler; vs. gal – güherçile pal – bir çeşit kuş; kahverengi ör. zcal, rgal, mpal, lac, lag, lab Parça üstü/Bürünsel özellikler Vurgu – yükseklik/perde ör. ev, ev'de, evde'ki, evdeki'ler yap, 'yapma/*yap'ma, 'yapmadım/*yapma'dım git, gi'der, gi'derim/*gide'rim Parça üstü/Bürünsel özellikler ör. Arnavutça qutet ‘şehir’ qu'tet shtëpi ‘ev’ shtë'pi mace ‘kedi’ ma'ce ör. Makedonca mayka ‘anne’ tatko ‘baba’ maçka ‘kedi’ 'mayka 'tatko 'maçka ör. Gürcüce datvi ‘ayı’ at’ami ‘şeftali’ 'datvi 'at’ami oxraxuşi ‘maydanoz’ ox'raxuşi Parça üstü/Bürünsel özellikler Ton – yükseklik/perdenin anlam değiştirici katkısı ör. Vietnamca (6 ton) Çince (4 ton) – 1. yüksek: mā ‘anne’ 2. yükselen: má ‘kenevir’ 3. düşüp yükselen: mǎ ‘at’ 4. düşen: mà ‘azarlamak’ Ezgi – yükseklik/perde konturu ör. Şunu gördün mü?