TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

İBN LiYON
(Dürretü '1-/:ıical, II, 295) İbn Li yu n 14 CemaziyeU\hir 750 (30 Ağustos 1349) tarihinde bir veba salgınında M eriye'de vefat
etti.
Eserleri. 1. Kitabü İbda'i'l-meldf:ıa ve
inhfı'i'r-recaf:ıa
ii uşuli şınfı'ati'l-filfı­
f:ıa.
Tarla ve bahçe ziraatma dair 1300
beyitlik didaktik bir manzume olup ispanyolca tercümesiyle birlikte Joaquina
Eguaras lbanez tarafından yayımlanmış­
tır ( Tratado de agricultura, C ranada 1975,
1988). Z. Kitfıbü Naşfı'if:ıi'l - af:ıbdb ve
şaf:ıd'il:ıi'I-fıdab . Müellifin hikemiyata ve
ahlaki öğütlere dair şiirlerinin toplandığı bu mecmua Makkarl'nin Neif:ıu't­
tib'inde yer almaktadır (V, 543-603). 3.
Lümaf:ıu's-sif:ır min Revf:ıi'ş-şi'r. Muhammed b. Ahmed el-Fihrl'nin Kitfıbü
Revf:ıi'ş-şi'r ve devf:ıi's-sif:ır adlı eserinin muhtasarıdır. 4. en-Nul].betü '1-'u I ya min Edebi'd-din ve'd-dünyfı. Maverdl'nin Edebü'd-din ve'd-dünyfı adlı
eserinin muhtasarıdır. Zirikil eserin matbu olduğunu kaydeder (ei-A'Iam, lll, 83).
S. el-İnfıletü'l-'İlmiyye . Ali b . Abdullah
eş-Şüşterl'nin tasawufa ve sufilerin menkıbelerine dair er-Risfıletü '1- 'ilmi yy e
ii tari]fi'l-iu]farfı'i'l-mütecerridin mine'ş-şr1iiyye adlı eserinin ihtisarıdır. 6.
Bugyetü'l-mü'fınis min Behceti'l-mecfılis ve ünsi'l-mücfılis. İbn Abdülberr'in
antolajik eseri Behcetü'l-mecfılis ' in
muhtasarı olup Rafael Pinilla tarafından
C6rdoba Üniversitesi'nde doktora tezi olarak ispanyolca tercümesiyle birlikte neş­
re hazırlanmıştır ( 1989) 7. el-İmdfıd ii
'ulumi'l-isnfıd (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann , ll, 380;DMBi,
IV, 546).
İbn Liyun'un kaynaklarda adı geçen diğer
eserleri de şunlardır: el-Mertebetü'l-
'ulyfı , Kitfıbü Endfı'i'd - diyem ti'l-veşfı­
yfı ve'l-mevfı'i?: ve'l-f:ıikem, Kitdbü'lEbyfıti'l-müheg,g,ebe ii'l-me'ani'l-mu-
]farrebe,
Kitfıb
ii'l-hendese,
Kitfıbü
Ke-
mfıli'l-[Jfıiı?:, es-Selselü'l-ifı'iz ii 'ilmi'lierfı'iz,
Man?: um e ii(' ilmi)'t-teksir (eliksir fi 'ilmi't-teksir), en-Nü§ürü'l-'ilmiyye, Urcuze ii 'ilmi'l-[Jadi§, I).aşide rfı'iy­
ye ti't-teşri[J, el-lma?: ii ta]fsimi'l-emrfız, I).aşide ii'l-'aded, I).aşide ldmiyye
ii'l-'aruz, I).aşidetfın (Kebire 1 Şaglre)
ii'l-ierfı'iz, Mul]taşaru 'Avfırifi 'l-ma'fı­
rii li's-Sühreverdi, Mul]taşaru Şu'abi'l­
li-'Abdülcelil el-I).aşri, Mu]] taşa­
TU Kitdbü'l-Fuşuş li-Şfı'id b. lfasan elLugavi, Mul]taşaru Kitfıbi's - Sicilmfı­
si ii 'ilmi'l -bedi', Mul].taşaru Kitabi
netfı'isi'n-nebiyyin (İbnü'I-Kadl, lll, 293294).
imfın
160
BİBLİYOGRAFYA :
İbnü'l-Hatib, el-if:ıa(a,
ll, 561; IV, 205; a.mlf.,
el-Ket1betü'l-kamine(nşr. İhsan Abbas}. Beyrut
1983, s. 86-87; İbnü'l-Kadi, Dürretü'l-f:ıical, lll,
292-295; Ahmed Baba et-Tinbükti, f'leylü'l-ibtihac (İbn FerhOn , ed-Dibacü '1-mü;;heb içinde},
Kahire 1351, s. 123-124; Makkari, f'lefl.ıu't-t1b,
V, 543-603 , 605; Brockelmann, GAL Suppl.,
I, 598; ll, 380; Kehhale, Mu'cemü 'l-mü'ellifin,
IV, 21 O; Ullmann, Die f'latur und Geheimwissenschaften, s. 449; Abdülhayel-Kettani, Fihrisü'l-feharis, 1, 509-511; ZirikiL el-A'lam (Fethullah}. lll, 83-84; Ömer Ferruh, Tarll]u'l-edeb,
VI, 457 -460; Rafael Pin illa, "Unas fatwas atribuidas a ıbn Luyün", Actas delil Coloquio Hispano -Marroqui de Ciencias Historicas, Madrid
1992, s. 289 -298; H. L. Fleischer, "Über ıbn Loyon's Lehrgedicht von Spanisch-arabischen
Land und Gartenbau" , Kleinere Schriften, lll,
Leipzig 1888, s. 187 -198; Emin Tevfik et-Tibi, "Kütübü'l-fılaJ::ıati'l-Endelüsiyye: Üreüzetü İbn Liyün et-Tücibi fi'l -fila J::ıa", Mecelletü
Külliyyeti'd-da'veti'l-islamiyye, sy. 6, Trablus
1398/1989 , s. 354-366 (aynı makale için bk. Ebf:ıaşü '1-mü'temeri's-seneviyyi'ş-şani 'aşer li-tar1/]i'l-'ulüm 'inde 'l-'Arab, Hal ep ı4ı6/ ı99 5 , s. ı6ı­
ı73} : F. de la Granja, "Ib n Luyü n", EF ( İng.}, lll,
855; Şehnaz Razpuş, "İbn Liyün", DMBi, IV, 546-
547.
ı
Gil
SüLEYMAN TÜLÜCÜ
İBN LÜBABE
(4;~ .:,-11)
ı
EbiL'\\Jdillah Muhammed b. Yahya
b. ümer b. Lübabe el-Kurtubi
(ö. 330/942)
L
Maliki fakihi.
_j
Endülüs Em evi hükümdarları Abdullah
ve lll. Abdurrahman Nasır- Li diniilah dönemlerinde şura hizmeti üstlenen ve bölgede Maliki mezhebin in tanınmış şahsi­
yetlerinden biri olan amcası Ebu Abdullah İbn Lübabe'nin (Muhammed b. Ömer b.
Lübabe) himayesinde yetişti. Künye. lakap
ve isimlerindeki benzerlik sebebiyle kaynaklarda sadece İbn Lübabe dendiğinde
bu iki alimden hangisinin kastedildiği çok
defa belli olmamakta, hatta ikisinin bazı
kaynaklarda tek bir kişi olarak tanıtıldığı
veya birbirine karıştın l dığı görülmektedir
(Zehebl, A'lamü 'n-nübela', XIV, 495) . İbn
Lübabe Endülüs'te Maliki fıkhının iyice
yerleştiği, re'ye dayalı fıkhın hadisçiler tarafından ağır biçimde eleştirildiği bir ilim
muhitinde büyüdü. Amcasının yanı sıra
tanınmış birçok alimden öğrenim gördü.
Bir ara Kayrevan'a giderek Kadı Himas b.
Mervan'dan hadis dinledi. Kendisinden
Ebü'l-Asbağ lsa b. Muhammed b. lsa, Muhammed b. Haris el-Huşenl ve d i ğer bazı
alimler hadis ve fıkıh tahsil ettiler.
lll. Abdurrahman tarafından İlblre'de
(Elvira) kadılık, Kurtuba'da (Cordoba) şura
üyeliği görevlerine tayin edilen İbn Lübabe, İlblre halkının hoşnutsuzluğunun ve
bazı alimlerle olan çekişmesinin halifeye
intikal etmesi üzerine bir süre sonra bu
görevlerinden azledildi: evinde ikamete
mecbur edilip fetva vermesi yasaklandı.
Ömrünün ileri bir döneminde halife tarafından tekrar şura üyeliğiyle vesaik (bir
nevi noterlik) görevine getirildi. Kadi
iyaz'ın kaydettiğine göre, halife Kurtuba'da bir vakıf hastahanesi arazisini değeri ­
nin üzerinde bir bedelle satın alıp yerine
daha iyi bir arazi vermek istemiş, başta
Kadı İbn Baki olmak üzere dönemin Malik! alimleri vakıf malların hukuki statüsü
gereği buna cevaz vermemişti. Bunun
üzerine İbn Lübabe , bir fıkhl meselede
gerektiğinde diğer mezheplerin görüşle­
rinden faydalanılabileceğini belirterek halifenin arzusunun yerine getirilebileceği
yönünde görüş bildirince halife tarafından
vesaik görevine ve şura üyeliğine getirildi.
Daha sonra da şura kararında yer alan bu
fetvası doğrultusunda uygulama yapıla ­
rak hastahane için başka bölgede daha iyi
bir arazi tahsis edildi ( Tertlbü '1-medarik,
ll, 399-402). İbn Lübabe'nin vefatma kadar bu görevini sürdürdüğü, bu arada telif ve öğretim faaliyetini de devam ettirdiği kaydedilir. Birçok kaynakta. İbn Lübabe'nin zaman zaman Maliki mezhebinin yerleşik görüşüne aykırı fetva verdiği,
kendine has re'y ve fetvalarının bulunduğu, hatta hadis bilgisinin zayıf olup bazı
fetvalarının hadise de aykırı olduğu şek­
linde isnatların yer almasında sözü geçen
olayın önemli payı olmalıdır.
İbn Lübabe 6 Zilhicce 330 (22 Ağustos
942) tarihinde Kurtuba'da vefat etti. Ölümünün zilkade ayında olduğu da söylenmiştir. Dabbl ve Humeydl'nin İskenderi­
ye'de vefat ettiğine dair verdikleri bilgi
muhtemelen yanlıştır. Kadi İyaz. İbn Lübabe'nin dönemin sahibü'ş - şurtası İbn
Asım ile tartışması sonucunda felç geçirip öldüğünü kaydeder (a.g.e., ll, 402403)
Eserleri. İbn Lübabe'nin günümüze ulatek eseri el-Müntel]ab'dır. Müellif bu
eserinde hem el-Müdevvenetü'l-kübrfı'da yer alan görüşleri ve zor anlaşılan
ifadeleri açıklamaya, hem de mezhep içi
farklı görüşlerin telif ve değerlendirme­
sini yapmaya çalışmıştır. İbn Hazm eserin, Maliki mezhebindeki rivayetleri bir
araya getirmesi yönüyle gördüğü en iyi
kitap olduğunu belirtmiştir (Humeydl,
I, I 59; Dabbl, I , 186). el-Münte]].fıb'ın
Temgrut Darü'l-kütübi'n - Nasıriyye'de
(nr. 2597) bir nüshası mevcuttur. Müellişan
iBN MACE
fin kaynaklarda zikredilen el- Ve§ô.'il:r adlı
eserinin şürut ve sicillat türünün erken
dönem örneklerinden olduğu anlaşılmak­
haddis olduğu, 280 (893) yılı civarında hac
vesilesiyle Bağdat'a uğradığın­
da burada hadis rivayet ettiği belirtilmektedir (Ze hebl , Teracimü '1-e'immeti'L-kibar,
S. 159)
yolculuğu
tadır.
BİBLİYOGRAFYA :
Muhamm ed b. Haris ei-Huşeni. Ai)barü'l-fui):aha.' ve 'l-muf:ı addişin (nşr. M. L. Avi la- L. Molina). Madrid 1992, s. 179; İbnü 'I-Faradi. Taril]u
'ulema'i'l-Endelüs (nşr. ROhiyye Abdurrahman
es-Süveyfi). Beyrut 1417/1997, s. 320, 333-334;
İbn Hazm. Resa'il ( nşr. İ hsan Abbas). Beyrut
1987, 11, 181, 187,240, 241; isa b. Sehl. Veşa'il):
{1 a/:ıkfı.mi'l-ka2fı.'i'l-cina'1 fi'l-Endelüs ( n şr. M .
Ab dülvehhab Hal l af). Kahire 1980, s. 66; Hu meydi. Ce;;vetü'l-mul):tebis (nşr. İb rahim ei-Ebyari). Beyrut 1410/1989, i, 127-128, 159-160;
Kadi iyaz. Tertfbü'l-medarik, ll , 148, 149, 150,
398-403,405,412 -413, 419-420, 430, 565,
571; Dabbi, Bugyetü '1-mültemis ( Ebyari). ı,
147, 186; Zehebi. A'lfı.mü'n-nübelfı.', XIV, 495;
a.mlf.. el-'iber, ı. 468; İbn Kesir. el-Bidfı.ye, Xl,
154; İbn Ferhün. ed-D1bacü'l-mü;;heb, Il, 200;
Ma krizi, el-Mui):a{{e'l-kebfr (nşr. Mu hammed Ya'iavi). Beyrut 1411/1991 , VII, 443-444; M akkari.
Ne{f:ıu '(-tib, lll, 171 ; a.mlf., The History of the
Mohammedan Dynasties in Spain (tre Pascual
de Gayangos). Delhi 1984, ı, 183, 45 9, 467;
Mahlüf, Şeceretü'n-nur, l , 86; Muhammed eiMenüni, Delilü ma/]tütfı.ti Dfı.ri'l-kütübi'n-Na­
şıriyy e bi-Temgrut, Muhammediye 1985, s. 197;
Hayreddin Karaman, islam Hukuk Tarihi, istanr:;:ı
bul 1989, s . 264.
~ KAMiL YAŞAROGLU
r
İBN LÜYÜN
(bk. İBN LİYÜN).
L
_j
r
İBN MACE
(~L<ı -:r. f)
EbCı
Abdiilah Muhammed
b. Yezid Mace el-Kazvini
(ö.
273/887)
Kütüb-i Sitte'nin
kabul edilen
es-Sünen'in müellifi,
hadis hiifızı.
altıncı kitabı
L
_j
209'da (824) doğdu. Mike'nin dedesinin veya annesinin adı (S ıd dlk Hasan Han,
s. 255) yahut babasının lakabı (ibn Hacer,
IX, 532) olduğu söylenmektedir. Beni Rebla'nın mevlası olduğundan Rabal nisbesiyle de anılır. Geleneğe uyarak on beş yirmi yaşlarında Kazvin'de hadis öğrenmeye
başladığı tahmin edilmektedir (es-Sünen,
neşredenin g iri şi, ı . 13). Burada daha çok
Kazvinli hadis hafız larından Ali b. Muhammed et-TanMisi ile Ebu Hucr Amr b.
Rafi' ei-Becell'den faydalandı. Daha sonra diğer ilim merkezlerini dolaşarak Kufe'de Ebu Bekir b. Ebu Şeybe. Osman b.
Ebu Şeybe: Basra'da Bündar diye bilinen
ibn Mace'nin es-Sünen
adlı
eserinin zahrivesi (TSMK, lll.
Ahmed, nr. 262)
Muhammed b. Beşşar ve Abdullah b. Muaviye ei-Cumahl; Vasıt'ta Ahmed b. Sinan
el- Kattan: Bağdat'ta Ebu Hayseme Züheyr b. Harb: Dımaşk'ta Hişam b. Arnmar
ve Duhaym; Humus'ta Muhammed b.
Musaffa ei-Hımsl ve Ebü't-Taki Hi şam b.
Abdülmelik ei-Yezenl: Mısır'da Muhammed b. Rumh. Ebu Tahir b. Serh ve Yunus b. Abdüla'la: Mekke ve Medine'de
Mus'ab b. Abdullah ez-Zübeyrl ve Ebu
Mus'ab ez-Zührl: Rey'de Muhammed b.
Humeyd er-Razi: Nişabur'da Muhammed
b. Yahya ez-Zühll gibi alimlerden hadis
öğrendi. Kendisinden Ali b. İbrahim elKattan. Süleyman b. Yezid ei-Faml. Ebu
Ya'la ei-Hallll'nin dedesi Ahmed b. İbra­
him ei-Ha1111, Muhammed b. lsa ei-Ebherl
rivayette bulundular.
Sika bir ravi, hi'ıfızası güçlü bir muhaddis olan İbn Mace21 Ramazan 273'te (19
Şubat 887) vefat etmiş olup 27S 'te (889)
öldüğüne dair rivayet doğru değildir. Yahya b. Zekeriyya et-Taraikl ile Muhammed
b. Esved ei-Kazvinl'nin onun için yazdıkla­
rı mersiyeler günümüze gelm iştir (Abdülkerlm b. Muhammed er- Rafii, ll, 50-53).
Öldüğünde defniyle kardeşleri Ebu Bekir
ve Ebu Muhammed Hasan b. Yezld ile oğ­
lu Abdullah'ın meşgul olduğu kaydedilmekte; Ebu Muhammed Hasan'ın da mu-
Eserleri. 1. es-Siinen*. 434 1 hadis ihtiva etmekte, bunlardan bin kadarı zayıf
sayılmaktadır. Eser Delhi'de taş baskısı
olarak (ı 282/1865). ayrıca Muhammed
Fuad .Abdülbakl (1- 11 . Kah i re ı 373/ ı 953)
ve Mustafa Muhammed ei-A'zaml (1-IV.
Riyad ı403/1983 , iki cildi fihrist) tarafın­
dan neşredilmiştir. 2. Tô.ri{ıu '1-l]ulefô.'.
İslam tarihi konusunda yapılan ilk çalış­
malardan biri olan ve İbn Mace'nin etTô.rf{ı'inin bir bölümü olduğu sanılan
eserde Hz. Ebu Bekir'den Abbas! Halifesi
Abdullah b. Ali Müstekfi- Billah'a (944946) kadar geçen halifelerin biyografileri
ele alınmıştır. Mütevekkii-Aiellah'a kadar
olan halifeleri İbn Mace'nin, Müktefi- Billah'a kadar olanları İbn Mace'den bu eseri rivayet eden Ömer b. Hafs es-Sedusl'nin zeyil mahiyetinde yazdığı bilinmekte
ve daha sonraki beş halifeyi de Ebu Bekir eş-Şafii ile Ebu Ali İbn Şazan ei-Bağ­
dadl'nin ilave ettiğ i anlaşılmaktadır. Eserin zeylinde Müstaln- Billah 'tan itibaren
günlük olaylar hakkında verilen bilgilerin
diğer tarih kitaplarında pek bulunmadığı
kaydedilmektedir. Ebü'I-Kasım İbn Asakir tarafından istinsah edilen ve Tô.ri{ıu
lVIedineti Dımaşl:(ının kaynaklarından
biri olan eser, Muhammed Mutl' ei-Hafız
tarafından Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye'deki
nüshası (Mecmua. nr. 40) esas alınarak önce Mec elletü Mecma'i'l-lugati'l-'Arabiyye bi - Dımaşl:r'ta (LIV/2 11399/ ı9791.
s. 395 -454). ardından müstakil olarak
(Beyrut ı 406/1986) yayımlanmıştır. 3. Şü­
lô.§iyyô. t. es-Sünen'de Hz. Peygamber'den üç r avi ile rivayet edilen beş hadisi
Abdülhamid Şanuha Buharl, Tirmizi ve
Darimi'nin Şülô.§iyyô.t'ı ile birlikte yayım­
lamıştır (Beyrut 1405/1985) Ali Rıza Abdullah ve Ahmed Bezre, bu dört muhaddisin sülasiyyatına Abd b. Humeyd ve Taberanl'ninkileri de ilave ederek bunları
neşretmişlerdir ( Dıma şk- Beyrut ı 406/
ı 986) 4. Tefsfr. Mizzl. hacimli bir çalışma
olduğu kaydedilen bu eserden yapılan bir
seçmenin iki cüzünü gördüğünü söylemektedir. s. e t-Tô.ril] . Katib Çelebi'nin
Tevô.ri{ıu Kazvin başlığı altında diğer
Kazvin tarihleriyle birlikte zikrettiği ve İb­
nü'I-Kayseranl'nin (ö. 507/ı ı ı 3) Kazvin'e
gittiğinde gördüğünü belirttiği eserde
ashaptan İbn Mace'nin zamanına kadar
olan raviler yaşadıkları şehirlere göre tasnif edilmiştir.
161