TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

İBN şAHiN
BİBLİYOGRAFYA :
ibn Abdürabbih . el-'İ~dü '1-{erid, Beyrut 1402/
1982, VI , l l , 27, 29, 51, 52, 388, 390; Ebü 'IFerec el-isfahani, el-Egani, Beyrut 1990, 1, 231304; ibn Manzür, Mul]tarü'l-Egani, [ba s kı yeri
ve tarihi yok[. VI, 217-253; Nüveyri. Nihayetü'lereb, IV, 249-262; ibn Haldün, Mukaddime(trc.
Süleyman Uluda ğ ). istanbul 1982, ll, 991; H. G.
Farmer. A History of Arabian Music, London
1929, s. 79-80; Şevki Dayf. eş-Şi'r ve'L-gına fi 'lMedine ve Mekke li-'aşri Beni Ümeyye, Kah i re
1976, s. 198-200; Zirikli. el-A'lam (Fethullah).
IV, 194; Ali Useyli ei-Amili. el-Gına fi 'l-İs lam ,
Beyrut 1404/1984, s. 39-40;Abdülemir Ali Mühenna. Al]barü 'l-mugannin ve 'l-muganniyat,
Beyrut 1990, s. 127 -140; Semir Şeyhani, Eşhe­
rü 'l-mugannin 'inde 'l-'Arab ve nevadirihim,
Beyrut 1992, s. 55-60; Cezzar. Medal]ilü 'l-mü'elli{in, ll, 669; C. Brockelmann. "İbn Süreye",
İA, V/2, s. 824-825; J. W. Fück, "1bn Suraygj",
Ef2(ing ).lll, 950; "İbn Süreye", DMBİ,III, 677 680; Fuat Güne!, "Garlz", DİA , XIII, 382.
li!
1
FUAT GüNEL
İBN ŞA'BAN
-,
(..:.ı~ı.)-?1)
Ebu İshak Muhammed b. el-Kasım
b. Şa'ban b. Muhammed
b. Re~ la el-Ammarl el -Mısri
(ö. 355/966)
L
Maliki fakihi.
_j
Sahabi Arnmar b. Yasir'in soyundan
olup küpe (kurt) ticareti yaptığı veya Kurt
kabilesine mensup olduğu için İbnü'l-Kur­
tl diye de bilinir. Makrizi doğum tarihini
284 (897) olarak vermekle birlikte (el-Mul).affe 'l-kebir, VI. 531) seksen yaşını aşmış
olarak vefat ettiğine dair bilgiler göz önüne alındığında 270 (883) yılı civarında
doğduğu söylenebilir. İshak b. İbrahim
b. Yunus el-Bağdadl. Ebu Bekir İbn Sadaka. İbrahim b. Arnmar b. Said el-Haşşab,
Muhammed b. Ahmed b. Hammad Zuğ­
be. Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb
en-Nesa!, Ebü'l-Ala Muhammed b. Ahmed b. Ca'fer el-Vekıl ve Davud b. İbra­
him b. Davud el-Bağdadl gibi alimlerden
hadis okudu, İmam Malik'in ve talebelerinin fıkhıyla ilgili rivayetleri dinledi. Kendisinden rivayette bulunanlar arasında
Ebü'I-Abbas Münlr b. Ahmed b. Hasan.
Ahmed b. Abdullah ei-Beledl, Ebu Muhammed İbnü'n-Nehhas, Ebu Abdullah
Muhammed b. Ahmed ei -Veşşa. Muhammed b. Ahmed b. Hallas et-Ticanl. İbn
Ebu Zeyd, Ebü'I-Kasım İbnü'd- Debbağ ve
Abdurrahman b. Yahya ei-Attar zikredilmektedir.
İbn Şa'ban . yaşadığı dönemde Mısır'da
Maliki fakihlerinin imam ı ve Maliki fıkhı-
nı, özellikle de bu alandaki rivayetleri en
iyi bilen kişi olarak kabul edilirdi. Fıkıh ve
hadiste yetişkin , edebiyat ve tarih başta
olmak üzere birçok ilim dalında da ehliyet sahibi bir kimseydi. Bununla birlikte
Arapça'da güçlü olmadığı ve hatalı ifadelerinin bulunduğu. eserlerinde İmam Malik'le görüştüğü bilinmeyen kimselerden
rivayette bulunarak İmam Malik'ten mezhepte kabul görmemiş ve sika ravilerce
onaylanmamış bazı garip görüşlere yer
verdiği belirtilerek tenkit edilmiştir (Kadi iyaz, ll , 293-294; ibn FerhGn, ll , 194). İbn
Hazm ise İbn Şa'ban'ın, bazı rivayetlerinde
değişiklik ve kitaplarında karışıklığın bulunması bakımından Hanefiler'den Ab dülbaki b. Kani'a benzediğini söyler. Ancak Zehebl, İbn Hazm'ın onu hangi sebepten dolayı zayıf olarak değerlendirdiğini
anlayamadığını ifade etmektedir (Miza-
BİBLİYOGRAFYA :
Kadi i yaz. Tertibü '1-meda rik, ll, 293-294 ;
Sem'ani. el·Ensab, IV, 4 7 4; ibnü'I-Esir. el-Lübab,
lll, 26; Zehebi. A'lamü'n-nübela', XVI, 78-79;
a.mlf .. Taril)u'l-İslam: sene 35 1-380, s. 131132; a.mlf., Miza nü 'l-i'tidal, IV, 14; a.mlf .. elMugni, ll, 625; ibn Ferhün. ed·Dibacü '1-mü?heb, ll, 194-196; ibn Kunfüz. el-Ve{eyat (n ş r.
Adil Nüvey hiz) , Beyrut 1983, s. 217; Makrizi.
el-Mu~affe'l-kebfr(nşr. Muhammed ei-Ya'l avl). Beyrut 1991, VI , 531-532 ; Mahlüf. Şece­
retü 'n-nur, 1, 80; Kehhale. Mu'cemü 'l-mü'elli{in, Xl, 140; Zirikli. el-A'lam (Fethullah). VI ,
335; H. R. ldris. " Deux juristes kairouanais de
l ' epoque zirlde: Ib n Abi Zaid et Al-Qabisl ıx •­
xı• siecle)", Anna/es de l'institut d 'etudes orientales, XII, Alger 1954, s. 137.
!il
İBN ŞAHİN
(~L!. ı.)-?1)
Ebu Hafs Ömer b. Ahmed
b. Osman el-Bağdadi
(ö. 385/ 996)
nü'l-i'tidal, IV. 14) .
Kaynaklar İbn Şa'ban'ı sünnete bağlı,
i badete düşkün. hak bildiği yolda cesaretle yürüyen bir kimse olarak tanıtır. Fatı­
mller'in Mısır üzerinde tehditlerini arttır­
dığı bir dönemde yaşayan İbn Şa'ban'ın
onlar hakkında ağır sözler söylediği belirtilir. Kadi iyaz, Fatımi Halifesi Muiz-Lidlnillah'ın Mısır'a girmeden önce İbn Şa'­
ban'a 100 miskal altınla birlikte bir mektup gönderdiğini, fakat İbn Şa'ban'ın bu
mektubu başındaki besmete kısmını kesip ayırdıktan sonrayaktığını ve parayı
da geri gönderdiğini kaydeder (Tertibü'lmedarik, ll, 293-294) . Buna karşılık Endülüs Emevl Halifesi ll. Hakem'in her yıl islam ülkelerindeki ilim adamlarına gönderdiği hediyeler arasında Mısır ulemasına da birçok hediye ile birlikte 1OO'er
miskal altın gönderdiği, İbn Şa'ban'a ise
bunların iki katını yolladığı ve onun da bu
hediyeleri kabul ettiği bilinmektedir. Kayrevan hakimi de İbn Şa'ban'a hediyeler
göndermiş. fakat İbn Şa'ban onları geri
çevirmiştir. İbn Şa'ban 16 Cemaziyelewel
355 (10 Mayıs 966) tarihinde Kahire'de
vefat etti ve Karare Kabristanı'na defnedildi. Makrizi ise onun 16 Cemaziyelahir'de öldüğünü belirtir.
Kaynaklar İbn Şa'ban'ın onu aşkın eserinden söz eder. Bunlar arasında ez-Zahi'ş-Şa'bdni (Fıkıh sa ha s ında telif ettiği
en meşhur kitabıdır). Al)kdmü'l-Kur'an,
el-Mul].taşar, Mena]fıbü Malik, Şüyu­
l].u Malik, er-Ruvatü 'an Malik(Zehebl
bu eseri gö rdüğünü söyler, b k. A'lamü'nnübela', XVI, 79). el-Menasik, en-Nevadir, es-Sünen ]fable'l-vuc;lu' ve el-Meva~? sayılabilir.
KEMAL YILDIZ
Niisi!Ju'l-f:ıadiş
adlı
L
ve mensu!Juh
eseriyle tanınan
hadis hafızı.
_j
Babasının kaydına
göre Safer 297'de
909) Bağdat'ta doğdu. Bazı kaynaklarda bu tarihin 277 (890) olarak gösterilmesi (ibnü'l-Cezerl, ı . 588; DavOdl, ıı.
2). sözü edilen kayıttaki "tisln" kelimesinin "seb'ln" şeklinde okunmasından kaynaklanmış olmalıdır. Aslen Merverruzlu
olup yetişmesinde büyük emeği geçen
anne tarafından dedesi Ahmed b. Muhammed b. Yusuf b. Şahin'e nisbette İbn
Şahin diye tanındı. Kendisine hadisi sevdiren dedesiyle bir muhaddis olan babası sayesinde küçük yaşta hadis meclislerine katıldı. Kendi ifadesine göre 308'de
(920) hadis yazmaya başladı. Bu sıralar­
da Ebü 'I-Kasım ei-Begavl, İbnEbu Davud
ve İbn Said el-Haşim!' den hadis dinledi.
Otuz yaşında iken hadis öğrenimi için
Basra, Mısır, Dımaşk, Remle, Asker, Humus. Rakka, Vasıt. Ahvaz, Übülle ve Trablus'a seyahatler yaptı. İbnü'I-Bagandl. İbn
Ziyad en-Nisaburl, İbn Mücahid, İbn Mahled el-Attar, İbn Şenebuz. İbn Dürüsteveyh, İbn Ukde, İbnü'l-Bühlül, Ahmed b.
Süleyman b. Zebban, İbn Ebu Sabit diye
bilinen Ebu İshak İbrahim b. Muhammed
ve Ebü'l-Leys Nasr b. Kasım ei-Feraidl gibi hocalardan ders aldı. Kendisinden oğ­
lu Ubeydullah ile Ebu Bekir Muhammed
b. İsmail ei-Verrak, Malini, Berkanl, Ebu
Muhammed Hasan b. Ali el-Cevherl. ha(Kasım
367
İBN SAHİN
dis hafızı Hasan b. Muhammed el-Hallal,
ibnü'I-Mühtedi - Billah. Ebü'I-Kasım Ali b.
Muhassin et-TenGhi, EbG Ya'la el-Halili
hadis ve kıraat konularında istifade ettiler. Vaiz Iakabıyla da anılan İbn Şahin 12
Zilhicce 38S'te (7 Ocak 996) Bağdat'ta vefat etti ve Babülharb'de Ahmed b. Hanbel'in kabri civarında defnedildi. İbnü'l­
Cevzivefat gününü 21 Zilhicce (16 Ocak)
olarak zikretmiştir.
Ailesinden gelen büyük bir kütüphaneye sahip olduğu belirtilen İbn Şahin'in ilmi kişiliği konusunda farklı değerlendir­
meler yapılmıştır. Eb O Bekir Muhammed
b. İsmail el-Verrak. Hatib el-Bağdadi, Serkani. Maıini, Ahmed b. Hüseyin el-Beyhaki, Ahmed b. Muhammed el-Atiki gibi
alimlerle İbnü'I-Cezeri hadis rivayetinde
onu güvenilir olarak değerlendirirken bazan hatasında ısrar ettiği, fıkıh bilgisi yeterli olmadığı halde Şafii gibi tanınmış faki hleri n bir konudaki görüşleri zikredildiğinde kendisinin Muhammed'in mezhebinden olduğunu söylediği kaydedilm i ş­
tir. Darekutni. İbn Şahin ' in tefsire dair
eserini tashih etmesi için kendisine getirdiğini, ancak Ebü'l-CarGd'un tefsirini esas
alıp yaptığı nakillerde hatalarını tesbit
ettiğini zikretmiştir. DavGdi ve Serkani de
onun kendisine olan aşırı güveni yüzünden kitaplarındaki rivayetleri kaynakları
ile karşılaştırmadığını belirtmiş, Serkani
ayrıca mümkün olduğu kadar onun eserlerinden uzak durduğunu belirtmiştir.
Şah Veliyyullah ed-Dihlevi de İbn Şahin'in
kitaplarını pek önemli bulmayan alimlerden biridir. Bütün bu değerlendirmeler.
Zehebi'nin de dediği gibi onun hadisin inceliklerini bilen bir muhaddis sayıima­
makla birlikte birçok rivayeti bulunan dürüst bir alim olduğunu göstermektedir.
İbn Şahin'in en önemli hizmeti, Selef alimIerinin eserlerinin daha sonraki nesillere
intikaline vesile olmasıdır. Sadece Ebü'lKasım el-Begavi'den 700 veya 800 cüz
tutarında malzeme toplaması onun bu
gayretini ortaya koymaktadır.
Eserleri. 1. Nasi]]u'l-]J.adi§ ve mensıJ.­
]]uh (en-Nasil) ve 'L-mensüf] mine'L-/:ıadiş) .
Konusunda birkaç kaynak eserden biri
olup günümüze ulaşan dört nüshasın­
dan sadece biri dikkate alınarak Semir b.
Emin ez-Züheyri (Amma n 1408/ 1988), Ali
Muhammed Muawaz ve Adil Ahmed AbdülmevcGd (Beyrut 1412/ 1992) tarafından
neşredilmiş, Ali Osman Koçkuzu'nun eserin dört nüshasından faydalanıp hazırla­
dığı tenkitli çalışma ise henüz yayımlan­
mamıştır. İbn Abdülhak el-Vasıti esere
368
bir muhtasar yazmıştır. Z. Tari]]u esmimmen nu~ıle 'anhü mü '1- 'ilm. 1569 ravinin güvenilirlik derecesi hakkında , daha çok Yahya b. Main ile
Ahmed b. Hanbel'in görüşleri esas alına ­
rak kısaca bilgi verilen bu alfabetik eseri
Subhi es-Samerrai (Küveyt 1402/1 982) ve
Abdülmu'ti Emin Kal'aci (Beyrut 1406/
ı 986) neşretmiş, eserin seksen sayfalık
bir kısmını Sa' di el-Haşimi NuşıJ.ş sa~ıta
min Taba~ö.ti esmô.,i'§-§i~ö.t li'bn Şa­
hin adıylayayımlamıştır(M e din e 1407/
1987). 3. et-Tergib ii feza,ili'l-a'mô.l ve
§eva bi galik. Kısaca et-Tergib diye de
anılan ve türünde günümüze ulaşan ilk
kitap olma özelliğini taşıyan eser 581
merfQ, mevküf ve maktG' rivayeti ihtiva
etmekte. senedieriyle birlikte nakledilen
haberler arasında sahih, hasen. zayıf hatta mevzQ olanlar da bulunmaktadır. Eser
Salih Ahmed Muslih el-Vail tarafından
neşredilmiştir (Demmam 1415/1995). 4.
Şer]J.u megô.hibi Ehli's-sünne ve ma'rifeti şera ,i'i'd- din ve't-temessüki bi'ssünen. Sahabe, tabiin ve tebeu 't-tabiin
büyüklerinin Ehl-i sünnet inancına dair
görüşlerinin nakledildiği eserin günümüze ulaşan son üç cüzünde ( 18-20 . cüzler)
aşere-i mübeşşerenin ve Ehl-i beyt'in faziletine ve görüşlerine yer verilmektedir.
Abdullah b. Muhammed el-Busayri'nin
el-Kitô.bü'l-Latif li-şer]J.i m egh ebi Ehli's-sünne ve ma' rifeti şerô.,i'i'd-din
ve't-temessüki bi'd-din adıyla üzerinde
yüksek lisans tezi hazırlayarak tah ki k ettiği eseri ( 1405/ 1985, el-Camiatü'l-islamiyye ş u ' betü ' l-akide) ayrıca Adil b. Muhammed yayımiarnıştır (Kah i re 1415/ 1995) .
s. Fezô.,ilü Fatımati'z-Zehrô., (Feza,ilü
seyyideti'n-nisa, ba'de Meryem Fatıma
bint ResiıliiLah şa lla/Uihü 'aleyhi ve sel/em) . Hz. Fatıma ile ilgili otuz yedi hadisi
ihtiva etmekte olup Muhammed Said etTurayhi (Beyrut 1405/ 1985) . EbG İshakel­
Huveyni (Kah i re 1411 / 1990) ve Bedr b. Abdullah el-Bedr (Mecmiı' {fhi min muşan­
ne{ati'l-l:ıafı? Ebi fjafş 'Ömer b. AJ:ımed b.
Şahin içinde. Küveyt 1994, s. 9-65) tarafından neşredilmiştir. 6. Fezô.,ilü şeh­
ri ramazan . Otuz altı rivayetten meydana gelen eseri Semir b. Emin ez-Züheyri( Zerka[Ürdünjl408/l98 8)ve Bedrb.
Abdullah el-Bedr (Küveyt 1994) Mecmu'
(yk. bk.) içerisinde (s . 119-1 83) yayımla­
mıştır. 7. el-E]J.ô.di§ü'l-efrô.d. Eserin doksan beş hadis ihtiva eden beşinci cüzü günümüze ulaşmış olup Bedr b. Abdullah elBedr tarafından Mecmu' içerisinde (s.
185-325) neşredilmiştir. 8. el-Fevô.,id.
Yirmi dokuz rivayetin yer aldığı eseri Bedr
ma,i'§-§i~ö.t
b. Abdullah el-Bedr Mecmu' içerisinde
(s . 67-117) yayımlamıştır. 9. Tari]]u esma'içl-çlu'ata> ve'l-keggabin . 722 ravi
hakkında kısa değerlendirmelerin bulunduğu bu alfabetik eser Abdürrahim Muhammed Ahmed el-Kaşgari tarafından
neşredilmiştir (Medine 1409/1989). to.
Z,ikru men i]]telefe'l-'ulemô., ve nu~­
~ö.dü'l-]J.adi§ fihi fe-minhüm men ve§§e~ahu ve minhüm men da"rıtehu ve
men ~ile fihi ~avlô.n (n ş r. Ebu Muaz Tank b. Avdallah Muhammed, Kah i re 1412/
1992). tt. Kitab fi'l-ferec ba'de'ş-şidde.
Julian Joel Obermann tarafından İbranice
tercümesiyle birlikte yayımlanmıştır (N ew
Haven 1933) . tZ. Cüz, min ]J.adi§ih. Talebesi İbnü'l-Mühtedi-Billah'ın İbn Şahin'­
den yazdığı kırk beş hadisi ihtiva eden
eseri Bedr b. Abdullah el-Bedr Mecmu'
içerisinde (s. 327-393 ) neşretmiştir. t 3.
el-Emô.li. Eserin bazı cüzleri Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye'de bulunmaktadır (Elbanl.
s. 62). t4. Ruba'iyyô.t. Bu eserin bazı kı­
sımları da Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye'de
kayıtlıdır (MecmG ', nr. ı 07 , vr. 170-1 82) .
ts. Fazlü gikri lô. ilahe illallö.h (Darü'lkütübi'z-Zahiriyye, M ec mG ·. nr. 136-8 ). t 6.
et-Tefsirü'l-kebir. SüyGti'nin Müntehe'ttefô.sir adıyla kaydetti ği eserin 1000 cüz
hacminde ve yaklaşık 15.000 sayfa olduğu rivayet edilmektedir. Zehebi eserin
kendi döneminde Vasıt'ta bulunduğunu
belirtmektedir (A'Lamü 'n-nübela,, XVI .
434). t 7. el-Müsnedü'l-kebir(es-Sünne)
(Zirikll. V. 40) . 1300 veya 1SOO cüz hacminde olduğu söylenmiştir. t8. et-Tô.ri]]u'l-kebir. Hadis ravilerinin biyografilerine dair kısa bilgiler ihtiva eden 1SO cüz
hacmindeki eserden Hatib el-Bağdadi
geniş iktibaslarda bulunmuştur. t9. ezZühd ve 'r-re~ö.,i~. 100 cüz olduğu belirtilmektedir.
İbn Şahin'in kaynaklarda adı geçen diğer
eserleri de şunlardır: Müsnedü Ebi
lfanife, Kitô.bü'ş-Şalat, ed-Delô. ,il, elCena,iz iihi §evô.bü'l-mari:l ve şabru­
hu 'ale'l-belvô., el-Erba'ıJ.n, en-Naşi]J..a,
et-Tergib fi'g-gikr, Kitô.bü'd-Du' a>, Feza,ilü '1-Kur,ani 'J-Kerim, Kitabü '1-Büka, ve fa zlü men beka min l].aşyeti'l­
lô.h, Kitabü Fazli't-tevazu' ve gemmi'lkibr, Kitô.bü'l-lfilm ve fazlihi ve ma iihi, el- 'A~l ve fazlühu, es-Sel].ô. , ve '1cud ve fazlü gô.Jike, Kitabü'ş-Şabr ve
ma fihi mine'§-§evab, Kitabü Birri'lvalideyn, Kitabü Z,emmi şehveti'd­
dünya, Kitô.bü lfıi'?- i'l-lisan, Ma'rifetü'ş-şa]J.abe, Mu'cemü'ş-şüyıJ.]],
Men
revô. 'an ebihi mine'ş-şa]J.ô.beti ve't-tabi'in, Z,ikrü'l-mevt, Keşfü'l-memô.lik.
İBN SAZAN ei-BAGDAD1
BİBLİYOGRAFYA :
İbn Şahin. Taril]u esma'i'çi-çiu'afa' ue'l-ke??ilbin (n ş[ Abdürrahlm Muhammed Ahmed ei-Kaş­
garl). Medine 1409/1989, neşredenin girişi, s.
23-32; a.mlf.. Feza'ilü Fatımati'z-Zehra' (nşr
Muhammed Said et-Turayhl), Beyrut 1405/1985,
s. 5-15; a.mlf .. et-Tergib {f fe:i:a'ili'l-a'mal ue şe­
uabi ?iilik(nş[ Salih Ahmed Muslih el-Vali). Demmam 1415/1995, neşredenin girişi, s. 11-49;
Hatib, Tarfl]u Bagdad, IV, 298; Xl, 265 -268;
İbn Makula. ei-İkmal, IV, 291; İbn Asakir. Tarfl]u Dımaşf!:(Amri). XLIII, 531-538; İbnQ'l-Cevzi,
ei-Munta?am (Ata). XIV, 378; a.m lf .. Telbfsü İb­
lis, s. 123; Zehebi. ei-'İber, ll, 166 -167; a.mlf..
A'lamü 'n-nübela', XVI, 431-435; a.mlf.. Te?kiretü '1-l).uffti.?. lll, 987 -990; İbnQ ' I-Cezeri. Cayetü'n-Nihtiye, 1, 588; İbn Hacer. Lisanü'I-Mfzan,
IV, 283-285; a.mlf.. ei-Mecma'u'l-mü'esses li'IMu'cemi'l-müfehres (nşr. YOsuf Abdurrahman
el-Mar'aşll), Beyrut 1414/1994, 1, 337, 533; ll,
9, 101,139,172,194, 195,225,255,258,465;
a.mlf.. ei-İşabe, ı. 3, 351; Davudi. Tabaf!:atü '1müfessirfn, ll, 2; Muttak.i el-Hindi, Kenzü'l-'ummal, 1, 22, 36; Keşfü '?-?Un ün, ll, 1394, 1426,
1735, 1920; Hediyyetü'l-'ari{in,l , 781; İ:i:al).u'l­
meknün, 1, 302; Brockelmann. GAL, ı. 165;
Suppl., 1, 276; YOsuf el-iş. el-ljatfb ei-Bagdadf,
Dımaşk 1364/1945, s. 95, 103, 109; a.mlf .. Fihrisü mal]tütati Dari'l-kütübi'?-Zilhiriyye, Dı­
maşk 1366/1947, s. 71-72; Mübarekfliri. Muf!:addimetü Tul).feti'l-al).ue?i (nşr Abdurrahman
M. Osman), Kahire 1383/1963, 1, 292; Sezgin,
GAS, 1, 209-210; a.e. (Ar.). 1, 425-426; Elbani.
Mal]tütat, s. 62-63; Subhi es-Salih. 'Uiümü '1l).adiş ue muştalal).uh, Beyrut 1977, s.11 7; Nüveyhiz. Mu'cemü'l-müfessirin, 1, 391, 392; Zirikli, el-A'Iam (Fethullah). V, 40; Ekrem Ziya elÖmeri. Bul).üş fi tarii]i's-sünneti'l-müşerrefe,
Medine ı405/l984 , s. 67, 93, ı 00; Ali Ekber Ziyai, "İbn Şahin", DMBİ, IV, 62.
~
ALi ÜSMAN KOÇKUZU
İBN ŞAHİN ez-zAHiRI
(bk. HALIL b. ŞAHİN).
L
_j
İBN şAK.iR el-KÜTÜBI
(bk. KÜTÜBI).
L
_j
İBN şAs
( ._,.,ı.;, .J-!f )
Ebu Muhammed Celalüddin
Abdullah b. Necm b. Şas b. Nizar
el-Cüzami es-Sa'di
(ö . 616/1219)
Maliki fakihi ve hadis alimi.
L
_j
Emir olan dedesine nisbette İbn Şas dianılmıştır. Mısır kadılarından Ebu Ali
Takıyyüddin Hüseyin b. Abdürrahim (ö.
685/ ı 286) onun torun udur. Kahire'de yetişen İbn Şas önce hadis okudu. daha son-
ye
ra fıkıh tahsiline ve Malikl fıkhını öğren­
meye yöneldi. Hadis ve fıkhın yanı sıra
Arapça ve kıraat ilimlerinde de derinleşen İbn Şas'ın kendilerinden ders aldığı
hocalarından yalnız ikisinin adı bilinmektedir. Öğrencisi Münzirl'nin belirttiğine
göre bunlardan biri fıkıh alimi Ebu Yusuf
Ya'küb b. Yu suf el-Malik!. diğeri de Fustat'taki el-Camiu'l-atlk'in hadis hocaların­
dan olan İbn Berrl eş-Şafii' dir (et- Tekmile,
ll, 469).
İbn Şas. yaşadığı dönemde Mısır'da Malik! fıkhını en iyi bilenlerden biri ve aynı
zamanda hadis ilminde üstat sayılıyordu.
el-Camiu'l-atlk'e bitişik Malikl medresesinde bir müddet ders verdi ve birçok öğ­
renci yetiştirdi. Hadis alimi Zekiyyüddin
el-Münzirl bunlardan biridir (SüyGtl, ı.
355) Kad ılkudat Ebü'l-Kasım Sadreddin
Abdülmelik b. Isa el-Marani ile halefi Şe­
refeddin b. Mulnüddevle'nin yanında şa­
hitlik ve katiplik görevinde bulunan İbn
Şas. bir ilim adamı olmasının yanı sıra aynı
zamanda mücadeleci bir şahsiyetti. 616
( 1219) yılında Dimyat şehrin e h ücum
eden Haçlılar'ın şehri muhasara altına
alması ve halkı yiyeceksiz bırakması üzerine harekete geçip cihad ilan eden Eyyubller'den el-Melikü'l-Muazzam ve kardeşine katılarak Dimyat şehrinin savunmasında bulunmuş ve aynı yılın Cemaziyelahir veya Receb ayında (Ağustos veya
Eyl ü ı 1219) savaş meydanında şe hid olmuştur. Bazı kaynaklarda şehactetinin 61 O
(1213) yılında vuku bulduğu kaydedilir.
Eserleri. İbn Şas'ın günümüze ulaşan
tek eseri 'İ]fdü '1-cevô.hiri'ş-şemine fi
me?:hebi 'ô.limi'l-Medine'dir. Mezhep
fıkhının muteber ve meşhur kaynakların­
dan sayılan eser daha çok el-Cevô.hir
adıyla tanınır. Daha sonraki dönemde
birçok Malikl fakihi İbn Şas'ın bu eserinden faydalanmış, İslam dünyasının birçok yerinde elden ele dolaşan kitap özellikle Malikl muhitinde hayli yaygınlık kazanmıştır. İyi bir sistematiğe sahip olan
eserde yer alan atıflardan, müellifin daha önceki Maliki fıkıh literatürünü incelediği ve burada mevcut bilgi ve görüşle­
ri yeni bir üslupla derlediği anlaşılmak­
tadır. Ortaya konulan görüşlerin Maliki
mezhebinin ana kaynaklarından alınma­
sına özen gösterilmiş. daha önceki Maliki
müelliflerinin çoğunun takip ettiği Sahnun'un eJ-Müdevvene'sinin şerh ve ta'liki usulünde ısrar edilmeyip fıkıh la ilgili
mesel el erin kolayca anıaşılmasına imkan
verecek bir düzenleme yapılmıştır. Ayrıca
görüşlerin külll kaide. hikmet-i teşri' ve
makasıdia olan ilişkilerine de temas edi!-
miştir. Tertip bakımından İmam Gazzall'nin el- Veciz'inin örnek alındığı eserde
lafız veya m ana yönüyle birçok külll kaideye yer verilmiş ve bunlar bir sonraki dönemde daha gelişecek olan kavaid literatürüne kaynaklık etmiştir. 'İ~dü '1-cevô. hir'in kı smen yeni bir tertipte hazırlan­
mış olması. Maliki mezhebi tarihinde esere karşı gösterilen ilginin gerçek arnili olmuştur. Çoğu Tunus'ta olmak üzere çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan kitap Muhammed el-Hadi Ebü 'lEcfan ve Abdülhafiz Mansur tarafından
neşredilmiştir (i-lll. Beyrut 1995). Muahhar kaynaklarda İbn Şas'a Kerô.mô.tü '1evliyô.' adında bir eser daha nisbet edilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA :
ibn Şas, 'İf!:dü'l-ceuahiri'ş-şemine {f me?hebi
'alimi'l-Medine(nşr.
Muhammed el-Hadi Ebü'IEcfan- AbdülhafTz Man sOr). Beyrut 1995, neş­
redenlerin girişi, 1, ı7 -59; Münziri, et-Tekmile,
ll, 468-469; İbn Hallikan. Ve{eyat, lll, 6ı; Zehebi, A'lamü'n-nübela', XXII, 98-99; Yafii, Mir'atü '1-cenan, IV, 35; İbn Kesir. el-Bidaye, XIII, 86;
İbn Ferhun. ed-Dfbacü'l-mü?heb, lll, 443-444;
İbn Kunfüz, ei-Ve{eyat (nş r Adil Nüveyhiz). Beyrut ı97ı, s. 306; Süyuti. fjü snü'l-mul).açiara, I,
355, 454; Keşfü'?·?unün, ı , 613; İbnü'I-İmad.
Şe?erat, V, 69; Hediyyetü'l-'ari{in, ı , 459; kaf:ıu'l-meknün, ll , 324; Mahluf. Şeceretü'n-nür,
1, ı65; Zirikli, el-A'Iam, IV, 286; Kehhale. Mu'cemü '1-mü 'elli{in, VI, ı58-ı59; Hacvi. ei-Fikrü 'ssami, ll , 230; M . .Ö.bid ei-Fasi. Fihrisü mal]tütati
ljizaneti'l-~arauiyyin, Darülbeyza ı400/l980,
I, 337-339; Muhammed et-Tahir er-Rızk.i, "İbn
Şas J:ıayatühfı ve aşaruh", Mecelletü Cami'ati'z-Zeytüne, sy. ı, Tunus ı992, s. ı 07 -ı28; Abbas Salara. "İbn Şas". DMBİ, IV, 55.
~
MUHAMMED EL-HADI Esü'L-ECFAN
İBN şAzAN el-BAGDAni
( I.S~f~f ..:,ıf~l,.;, .J-!1 )
Ebu Aliei-Hasen b. Ahmed b. İbrahim
b. el-Hasen el-Bezzaz el-Bağdadi
(ö . 425/1034)
L
Hadis alimi.
_j
12 Reblülewel339'da (29 Ağustos 950)
Dördüncü nesilden dedesi Şazan ' a nisbette İbn Şazan diye tanındı. Babası gibi muhtemelen kendisinin
de bez ticaretiyle meşgul olmasından dolayı Bezzaz lakabıyla anıldı. Kendisi gibi
İbn Şazan diye bilinen ve güvenilir bir muhaddis olan babası (Zehebi,A'Iamü'n-nübela', XVI, 429-430) onu beş yaşında hadis tahsiline başlattı. Ebu Bekir eş-Şafii.
Da'lec b. Ahmed, İbn Kani'. Ebu Amr İb­
nü's-Semmak. Ebu Bekir Ahmed b. Süleyman el-Abbadanl. Ca'fer ei-Huldl. NecBağdat'ta doğdu .
369