Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye`de Mesleki Çiftçi Örgütlenmesinin
advertisement
Türkiye V I Tarım Ekonom isi kongresi 16-18 Ey lul 2004 Tokat Avrupa Birliği Sürecinde T ü rk iye 'd e Mesleki Ç iftçi Ö rgütlenm esinin D u ru m u : T Z O B Örneği O .M urat Koçtürk Necdet Özbilgin Celal Bayar Üniversitesi Alaşehir M Y O . Alaşehir-Manisa Ö Z E T : (ilkemizde tarım sektörünün ekonomi içerisindeki payı hala önemini korumaktadır. A B ’ye olası hir üyelik sürecinde en çok zorlanılacak sektörlerin başında tarım sektörü gelmektedir. Bunun temel nedeni ise. A B ülkelerindeki tarımsal işletme yapısı ile ülkem izdeki işletme yapısının büyüklüğü ve sayısıdır A y rıta ülkemizde çok sayıda bulunan tarım işletmesi, ekonomik ve m esleki örgütlenmesini etkin bir şekilde sağlayamamıştır. Ülkem izde çok sayıda tarımsal amaçlı kooperatif ve Türkiye Ziraat Odaları B irliğ i bulunmasına karşın hu kuruluşların tarım sektörüne ve ortaklarına yaptığı katkılar sınırlı kalmaktadır. A B ülkelerinde ise ekonomik ve mesleki amaçlı çiftçi örgütlenmesi en ileri düzeye ulaşmış ve ulusal boyutları aşan yatay ve dikey entegrasyonlarını birlik bazında gerçekleştirerek A B karar alma sürecinde aktif bir rol üstlenmişlerdir. M esleki örgütlenme bazında halen tek resmi organizasyon olan Ziraat O daları ve T Z O B 'n in AB ülkelerindeki benzerlerinin seviyesine getirilmesi için gerekli ya>al ve yapısal düzenlemelerin yapılm ası zorunlu görülmekledir. Bu çerçevede öncelikle A B ülkelerindeki örgütlenme ile ilgili olarak seçilecek çiftçi önderlerinin yurtiçi ve yurtdışı eğilim program larına alınm asının doğru olacağı düşünülmektedir. A yrıca, üretici birlikleri yasasının kabulünden sonra kurulacak olan üretici birliklerinin mevcut kooperatiflerle koordineli bir şekilde çalışm asını sağlayıcı tedbirlerin alınması gerekli görülm ektedir. Son olarak ta bir çok A B ülkesinde olduğu gibi T ürk iye'd e de Tarım K onseyi oluşturulmalıdır. Tarım K onseyi altında: Tarım Kooperatifleri, yeniden yapılandırılm ış T Z O B ve .AB m üklesebalına uygun ürün bazında örgütlenmiş Ü retici B irlik le ri Federasyonu yer almalıdır. Anahtar K e lim e le r: A vru p a B irliğ i, çiftçi örgütlenmesi, üretici birliği, ziraat odaları The Position of Professional F arm er’s Organisation of Turkey withın the co n teıl o f EU M em bership: The Case o f Union of Turkish Chambers of Agriculture ABSTRACT: The agricultural sector in Turkey is stili ol greaı importancc in the general economy. The agricullural sector has nıanv problems in the contevt o f adaptation and iınplementation o f E L 1 Common Agricultural Policy. The main reason for this ıs the dificrences o f agricultural holding* bolh in strueture and in number belvveen tu o parties. AddilİonalIy. the Iu rkish farmers do not complete the elTıcient and pouerful economical and professional organı sat ions. Although ıhere are ınany agricultural cooperatives and the union o f Iu rk is h agricultural chambers in Turkey. il is considered that their contribution to the agricullural sector and ıheir memhers are limited. On ıhe contrary. the economical and professional farm ers' organisations in E U have completcd the horizantal and vertical inlegralion and undenaken an aetive role in ıhe decision making process in E U . İt is belived that ali ıhc legal and slructural necessary measures should be laken for ıhe agricultural chambers and ils union uhich is the sole and legal represeniative o f the Turkish farmers in order to adaptation to the ELI rules. W ııhin this framevvork. firslly. the leading farmers should be irained tın the farmers* organisation in E L 1 both in Turkey and in E U . Secondly. the producer associalions should he established elose lics vvith ıhe agricultural sale cooperatives. Laslly. as similar to many E U countries. an Agricultural Council shoul he established as an uırıbrella organisation o f the federal i on o f agricullural cooperatives. re-organised T Z O B and the federalion o f producer associalions. Key VVords: European U nion, farmers* organisation. producer associalions. chamber of agriculture I. Giriş Türkiye'de dön milyonu aşkın tarım işletmesi genelde birbirinden habersiz ve yeterli örgütlenme yapısına sahip olmadan faaliyetlerini sürdürmektedirler. Çiftçi örgütlenmesi, ekonomik ve mesleki örgütlenme olmak üzere iki şekilde ele alınmaktadır. Gerçekte her iki örgütlenme biçimi birbirlerinden kolaylıkla ayrımlanamaz. Bunun ana nedeni her iki tip örgütlenme amacının da çiftçi menfaatlerinin korunması olmasıdır. Bu çalışmada, ekonomik amaçlı çiftçi örgütlenmesinden ziyade mesleki amaçlı çiftçi örgütlenmesi üzerinde durulacaktır. Bu çerçevede Türkiye'deki çiftçi örgütlenmesinin mevcut durumu genel hatları ile ortaya konulacaktır. Daha sonra AB'deki mesleki çiftçi örgütlenmesi kaim çizgilerle ortaya konulacak ve bu organizasyonun A B Ortak Tarım Politikasına (O T P ) etkileri belirlenmeye çalışılacaktır. Avrupa B irliğ i Surecinde Turkıve'dc M esleki ( jf t ç ı Örgütlenmesinin Durumu TZO B Om cğı Türkiye'de halen mesleki çiftli örgütlenmesinin yasal temsilcisi konumundaki Türkiye Ziraat Odaları Birliği (T Z O B ) faaliyetleri ve Türk tarım politikasına olan etkileri ortaya konulduktan sonra* olası A B üyeliği sürecinde Türkiye'deki mesleki çiftçi örgütlenmesinin A B 'y e uyumu hususunda alınması gereken önlemler üzerinde de durulacaktır. 2. Türkiye'de Çiftçi Örgütlenmesi Türkiye genelinde çiftçi örgütlenmesi iki ana grup altında sınıflandırılabilir Bunlar; “ ekonomik ve sosyal amaçlı organizasyonlar" ile “ mesleki amaçlı çiftçi organizasyonlar’ ıdır (Koçtürk. 1995). Ekonomik ve sosyal amaçlı organizasyonlar kapsamında tarımsal kooperatifler, kalkınma vakıfları vc mahalli idareler (sulama ve yetiştirme birlikleri ile köylere hizmet götürme birlikleri) birlikleri ver almaktadır örgütlenebildiği söylenebilir ( w\vw içişleri oov ir 2004). Ziraat Odası bulunmayan ilçeler, en yakın ilçe ya da merkez ilçenin sorumluluk sahası içerisinde gösterilmektedir. Çiftçi demekleri ise, sayılan ve faaliyetleri hususunda kesin bir bilgiye ulaşılmamakla birlikte, Türkiye genelinde 10 civarında gerçek amacı doğrultusunda çalışan çiftçi demeği olduğu söylenebilir. Bunların cn bilinenleri. Adana Çiftçiler Birliği. Ege Çiftçiler Derneği, Türkiye Yumurta Üreticileri Demeği vc Manisa Bağcılar Birliği Dcmeği'dir Çiftçi Mallarını Koruma Meclisleri ise. yönetimi çiftçilerden oluşan ancak halen 1949 yılında çıkarılan yasaya göre faaliyet gösteren ve hemen her ilçede kurulmuş olan çiftçi kuruluşlarıdır Üretici birlikleri ise henüz yeni yasası nedeniyle kuruluş aşamasında olan organizasyondur 3. Avrupa Birliğinde Çiftçi Örgütlenmesi Mesleki örgütlenme kuruluşları ise. Ziraat Odaları ve TZO B, Çiftçi Dernekleri ve Çiftçi Mallarını Koruma meclisleri ve yeni kurulacak olan Üretici Birliklerinden oluşmaktadır. Türkiye'de gerçek anlamda Mesleki Çiftçi örgütlenmesi 15 Mayıs 1957 yılında çıkarılan 6964 sayılı Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği kanunu ve bu kanunun 1963 yılında uygulanmasıyla başlamıştır. 1971 yılında yapılan değişiklikle “ Çiftçiliğin ve Çiftçinin" tarifi yapılmıştır (Rad, 1999). Son olarak 03.06.2004 tarih ve 5184 sayılı kanunla değiştirilen yasa metnine göre Ziraat Odaları, bu kanunda yazılı esaslar uyarınca meslek hizmetleri görmek, çiftçilerin müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, çiftçilik mesleğinin genel menfaatlere uygun gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarını birbirleri ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak, meslek disiplin ve ahlakını kollayıp gözetmek, çiftçilikle iştigal edenlerin mesleki hak ve menfaatlerini korumak amacıyla kurulan tüzel kişiliğe sahip kamu kurum niteliğinde meslek kuruluşlarıdır. 5184 sayılı kanuna göre odaların kuruluş ve çalışma alanları ilçe sınırlarıdır. Odası bulunmayan ilçeler birlik yönelim kurulunun gerekçeli kararı ile en yakın ilçe ziraat odasının çalışına alanı içerisine alınabilir. Ülkemizde halen 600 ziraat odasında dört milyona yakın çiftçi kayıtlıdır Ziraat odalarının her köyde en az bir delegesi vardır ve bunların sayısı da 35.000'den fazladır ( www.tzob.oni.lr. 2004). Ülkemizde, toplam ilçe sayısı (merkez ilçeler dahil) 933 olarak kabul edilirse sayısal olarak Ziraal Odalarının Ülkemizin ancak °o64,3’ünde 404 A B ülkelerinde çiftçiler, klâsik anlamda 3 boyutlu olarak nitelenebilen kooperatifler, ziraat odaları vc üretici birliklerinden oluşan demokratik örgütlere sahiptir. Bu yapı içersinde; kooperatifler, çiftçinin ekonomik kolunu, üretici birlikleri, politika yönlendirme ve lobi oluşturma kolunu, ziraat odaları ise hükümet ile çiftçi arasında köprü görevi yapan mesleki kolunu oluşturmaktadır Bu yapılanmada organizasyonların görev ve sorumluluklarını birbirinin tamamlar mahiyette olması çok önemlidir (Anonim, 2000). Avrupa Birliği bünyesinde çiftçileri mesleki boyutuyla temsil eden kuruluş “ Tarımsal Organizasyonlar Komitesi" (C O PA ) dir. (COPA: Coınmittee o f Agricultural Organisalions). COPA. 1958 yılında A B üyesi ülkelerin çiftçi kuruluşlarının bir araya gelmesiyle kurulmuştur. COPA 15 üyeli Birlikle 27 kuruluştan meydana gelmektedir C O PA 'nın başlıca hedefleri, OTP'niıı gelişmesi ile ilgili bütün konuları incelemek, tarım sektörünün çıkarlarını korumak, ortak çıkarlar için yeni çözümler bulmak ve A B otoriteleri ve Avrupa düzeyinde diğer organizasyonlar ve kumrularla ilişkilerini sürdürmek ve geliştirmektir. fwww.copacoueca.be. 2004). COPA, A B'deki tüm çiftçilerin menfaatlerini koruyan ve onları temsil eden tek organizasyon olduğu gibi, Komisyon vc ulusal çiftçi organizasyonları arasındaki ilişkiyi sağlayan AB tarafından resmi olarak tanınmış bir kuruluştur (Öner, 1992). O M K O Ç T U R k . N O Z B IL U IN COPA'nın kuruluşundan bir yıl sonra A B 'd e ki tarımsal kooperatifleri temsilen " A B Tarımsal Kooperatifçilik Genel Komitesi" (C O G E C A ) kurulmuştur. (C O G EC A : General Committee for Agricultural Cooperation in the European Community). C O G EC A , günümüzde, " A B Tarım Kooperatifleri Genel Konfederasyonu" adım almıştır. C O G EC A 17 üye organizasyondan oluşmaktadır. Bu organizasyon içinde 30 000’den fazla birim kooperatif yer almakta, kooperatiflerin yaklaşık dokuz milyon üyesi bulunmakta ve bu kooperatiflerde 600 000 üzerinde personel istihdam edilmektedir. COGECA, kooperatifleri ilgilendiren tüm konularda Birlik politikalarının uygulanmasında ve genel çerçevenin çizilmesinde rol almaktadır. Esas amacı, Birlik organları ile yapılan tartışmalarda tarım ve balıkçılık kooperatiflerinin özel ve genel menfaatlerini korumaktır. B ir diğer amacı da kooperatiflere daha çok önem verilmesini sağlayarak Birlikteki yapısal olarak dezavantajlı bölgelerin geliştirilmesine çalışmaktır ( www.copa-cogeca.be. 2004). AB ülkelerindeki diğer bir güçlü üretici organizasyonu ise üretici birlikleridir. Üretici birlikleri konu ve/veya ürün bazında ve dikey yönde bir yapılanma şekline sahiptir. Üretici Birlikleri kendi görüşlerini A B ’de yetkili organlara anlatırlar ve yeni tarım politikalarının oluşturulmasında görev almaktadırlar. A B ’de üretici birlikleri ülkelerin ihtiyaçlarına göre kurulmuş değişik yapı ve modeller oluşturmaktadırlar. Bu modellerin ortak yönü, ülkede bir Ulusal Tanın Konseyi bulunması ve Ulusal Çiftçi Birlikleri Federasyonunun Ziraat Odaları ve Tarım Kooperatifleri Federasyonları ile birlikte bu üst yapılanmada yer almasıdır (Anonim, 1999b). Üretici birlikleri herhangi bir kâr amacı gütmeyen organizasyonlardır. Üreticiler bir araya gelerek kendi çıkarlarını korumaya çalışırlar. Ancak, üretici birliklerinin kâr amacı gütmeyen organizasyonlar olmaları, onların ekonomik aktivite veya fonksiyonlardan yoksun olmaları anlamına gelmez. Üretici birlikleri, üyelerinin geniş kapsamlı ekonomik koşullarını analiz eder; girdi temini, zirai üretim, pazarlama ve kredi ile ilgili eksiklik ve boşluklar ve bu tür eksiklik ve boşlukların üstesinden gelmek için gerekli olan kapsamlı stratejileri ve tavsiyeleı. tanımlar Üretici birlikleri, yukarıda belirtilen akti vitelerin en azından bir bölümünü gerçekleştirmek amacıyla kooperatif kurabilirler. Ancak, bu tür bir tercihin üstlenilmesi durumunda, çiftçi birliklerinin kendileri kooperatif konumuna gelmezler. Uygun olduğu ve arzu edildiği durumlarda, üretici birlikleri üyelerinin yararına aktiviteler gerçekleştirmek amacıyla şirket te kurabilirler. Ancak, bu şirketler ilgili ülkedeki şirket kurma kanunlarına uygun olarak kurulmalıdırlar. Yönetim kurullarına ise aynı çiftçi yöneticileri getirilebilir (Anonim, 2000). 4. AB O rtak Tarım Politikasında Örgütlerinin Rolü ve Önemi Ç iftçi 1957 yılında imzalanan Roma Antlaşmasının 39. maddesi O T P ’nın amaçlarını şu şekilde ifade etmiştir: Tarımda verimliliği artırmak, çiftçilerin ve ailelerin yaşam standartlarını yükseltmek, tarım ürünleri piyasalarını düzenlemek, arzı kontrol altına almak ve tüketicilere uygun fiyatlarla gıda maddeleri sağlamaktır (İnan, 2001). Bu amaçları gerçekleştirmek üzere A B 'n in kuruluşundan dört yıl sonra oluşturulan O T P ’nin hayata geçirilmesiyle A B ’de hemen hemen tüm ürünler için Ortak Piyasa Düzenleri ve tarım sektörünün finansmanı için bir fon oluşturulmuştur. Bu düzenlemeler çerçevesinde bir fiyat ve müdahale politikası izlenmekte, böylelikle tarım sektörü ve üreticiler sürekli olarak korunmaktadır (Özkaya ve ark., 2001). Tarımsal ürünlerin üreticiden tüketiciye ulaştırılması sürecinin O TP ilkeleri çerçevesi içinde yönlendirilip düzenlenmesini sağlayan ortak piyasa düzenleridir Bu piyasa düzenleri ortak piyasa kuruluşlarının müdahalesi ile gerçekleştirilmektedir. Ortak piyasa kuruluşları üreticilerin örgütlenmesinden üretim kotalarının belirlenmesine, stoklama sisteminden ihracat desteklerinin düzenlenmesine ve üreticilere doğrudan yardımdan destekleme fiyatlarının oluşturulmasına kadar başka bir ifadeyle tarım ürünlerinin üretiminden tüketimine kadarolan her aşamasında örgütlenmesini tamamlamış bulunmaktadır A B Ortak Tarım Politikası, A B ’ye üye olan ülkeler tarafından belirlenmektedir. Bu süreç içerisinde, A B ’de bulunan bütün tarımsal üretici birlikleri, kooperatifler ve ziraat odaları birlikleri, yerel, ulusal ve A B düzeyinde aktif bir şekilde A B ortak tarım politikasının belirlenmesinde önemli bir rol oynamaktadırlar. A B ülkelerinde ülkelere ve ürünlere göre değişmekle beraber, başla süt, et ve hububat olmak üzere tavuk eti, yumurta, şeker pancarı, meyve ve sebze satışları kooperatiflerce yapılmaktadır Üreticilerin pazarda örgütleri kanalıyla temsil edilmeleri ve rekabetin tek tek çiftçiler arasında değil, bu örgütler arasında olması topluluğun yapısal 405 Avrupa Birliği Surecinde Türkiye'de Mesleki Çiftçi Örgütlenmesinin Durumu T Z O B Örneği fonlarından aktarılan paralarla örgütlerin alım, işleme ve pazarlama yönlerinden güçlenmesini sağlamaktadır (Eraktan, 2001). Avrupa Komisyonu tarım politikasının uygulanması için çeşitli mekanizmalar kullanmaktadır. Bu mekanizmalar arasında ‘Üretici Örgütleri' adını taşıyan genellikle yerel bazlı örgütler de bulunur. Bu örgütler, sebze ve meyve gibi kolay organize edilemeyen sektörlerin düzenlenmesi ve o sektörde çalışan çiftçilerin az da olsa bir yardım görebilmeleri için A B ortak tarım politikası amaçlan doğrultusunda faaliyette bulunurlar. Sebze ve meyve gibi sektörler dışında kalan düzenlenmesi daha kolay olan diğer sektörler de ise-ömeğin, tahıl ve sütte böyle mekanizmalar kullanılmaz. Bu tanım içerisinde, “ Üretici Örgütlenenin bazı özellikleri şöyledir: Yasal kimlikleri önemli değildirherhangi bir yasal kimliği taşıyan bir kuruluş bu tanım içerisine girebilir. Çiftçiler tarafından kurulmuş ve çiftçiler tarafından yönetilir olmalıdırlar. Üye sayıları ve üyelerin toplam üretimi ve üretim şekilleri hakkında belirli kurallara uymalıdırlar. Ürün sektörlerinde hükümetlere yardımcı olabilecek belirli fonksiyonları yerine getirirler, belirli kurallar çerçevesinde çalışırlar. Bu yeteneklerini ve kurallara uymalarını sürekli olarak kanıtlamak zorundadırlar. Yukarıda açıklanan “ üretici Örgütleri’’, sadece A B 'v e ve AB konumuna mahsus araçlar olduklarından dolayı, A B politikası Türkiye’ye gelmeden önce bir anlam taşıyamazlar. A B ortak tarım politikası Türkiye'ye geldiği andan itibaren A B'nin yasa ile önerdiği işlemleri yerine getirebilecek güçte olan. A B ’nin bu yasayla çizdiği kriterlere uyan örgütler (kooperatifler, birlikler, demekler, çiftçilerden oluşmuş firmalar, vs.) hükümete başvururlar. Bu örgütler, üstlenecekleri görevleri yerine getirebileceklerini kanıtlamakla yükümlüdürler, ve kısıtlı bir süre zarfında gelişebilmeleri için de. belirli bir miktarda yardım da alırlar (Anonim. 1999a) 5. Tü rkiye’de Mesleki T Z O B 'n in Faaliyetleri Politikasına Olan Etkileri Çiftçi Örgütü Olan ve Türk Tarım 5.1. Ziraat Odaları ve T Z O B ’nin Gelişimi, Görev ve Yetkileri Cumhuriyet döneminde ise 1937 yılında yürürlüğe giren, 3203 say ılı “ Ziraat Vekaleti Vazife ve Teşkilatı" kanunun 6 ve 7. maddelerinin hükümlerine göre Ziraat Odalarının yeniden canlandırılmasına çalışılmış ve bu amaçla, 1940 yılı başlarında birçok Ziraat Odasının seçimleri yapılarak kurulmasına çalışılmıştır. Aradan geçen süre içerisinde 1957 yılında çıkarılan ancak 1963 yılında uygulanmasına başlanılan 6964 sayılı Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği kanununun bazı maddeleri 1971 yılında 1330 sayılı kanunla. 1984 yılında ise 2979 sayılı kanunla. 2004 yılında ise 5184 sayılı kanunla değişikliklere uğramıştır. Ziraat Odalarının 5184 sayılı kanunla değiştirilen başlıca görev ve yetkileri şunlardır; tarım ve çiftçilikle ilgili haber ve bilgileri toplamak, endeks ve istatistiki çalışmaları yapmak ve yayımlamak, gerektiğinde ilgililerce istenilen bilgi ve kayıtlan vermek, çiftçi kütükleri tutmak, kayıtlı üyelerine girdi temin etmek ve dağıtmak, biçerdöver kayıt ve tescil işlemleri yapmak, kend sahası dahilinde diğer meslek odaları ve kuruluşlarla işbirliği yapmak ve sosyal amaçlı çalışmalara destek olmaktır. Yurt içi veya yurt dışı fuar, sergi düzenlemek ve katılmak, müsabakalar düzenlemek, meslek ihtilaflarında hakem olmak, mahkemelere bilirkişi göndermek, yurt içi ve Birliğin izniy le >urt dışındaki diğer meslek odaları ve kuruluşlarla işbirliği yapmak, bütçe imkânlarına bağlı olarak; tarım ve kırsal kalkınma ile ilgili olmak üzere her türlü teknik, İdarî ve sosyal hizmet müesseseleri kurmak, satın almak, kurdurmak, hizmet satın almak, hizmet salmak, yurt içi ve yun dışı konsorsiyum kurmak, gerekli olduğunda personel istihdam etmek, her türlü bitki ve hayvan sağlığı ile ilgili teşhis tedavi hizmetlerinde bulunmak, organize tarım ve veya hayvancılık bölgelerinin ihdası organizasyonunda bulunmak, bu konu) la ilgili her türlü işbirliği yapmak, kuruluş amacına uygun olarak kooperatif ve şirket kurmak, iştirak etmek ve sigona acenteliği yapmak, odalara kayıtlı muhtaç çiftçi çocuklarının, yurt içinde eğitimleri veya ihtisas ya da stajları için Birliğin onayı ile burs vermektir. Tarihsel Ziraat Odaları ilk olarak 1881 yılında çıkarılan bir tüzükle kurulmuştur. Yapılan araştırmalara göre, Ziraat Odaları kuruluşlarını gerçekleştirdikleri 1881 yılından 1897 yılına kadar sayılarını 99’a yükseltmişlerdir. Daha çok bir danışına kurulu 406 niteliğinde olan Ziraat Odalarından beklenen hizmetler yeterli görülmemiştir. 1912 yılında çıkarılan bir başka tüzükle Ziraat Odalarının mali kaynaklan yeterince tatmin edilemediği için, beklenen çalışmalar gerçekleştirilememiştir. TZ O B'n in başlıca görevleri de; Odalara bu Kanun ile verilen görevlerin yerine getirilmesi amacıyla gerekli önlemleri almak, faaliyetlerine yardımcı olmak, tarımsal politikaların genel menfaatlere uygun olarak yürütülmesi amacıyla gerekli çalışmalarda bulunmak, tarımla ilgili görüşlerini hükümete ve kamuoyuna duyurmak, O M K O Ç T Ü R K , N O / B IL G IN çiftçilerin meslekî hak ve menfaatlerini korumak, uluslararası sergi, fuar, toplantı, seminer, panel, kongre gibi etkinliklere katılmak, odaları ve odaların yarıdan fazla hissesine sahip bulundukları şirketleri denetlemek, Türkiye'de yerel vc/vcya genel tarım kongreleri düzenlemek, çiftçileri, çiftçi danışmanlarını, oda personelini ve yöneticilerini eğilmek amacıyla eğitim merkezleri oluşturmak; odalar ve çiftçilerle ilgili her türlü eğitim araçlarım hazırlayıp sunmak, tarımsal eğitime yönelik gazete, radyo ve televizyon gibi basın-yayın araçları kurmak veya kiralamak, kuruluş amacı ve vazifeleri ile ilgili şirket ve vakıf kurmak, kurulu şirketlere ortak olmak, bu kanunda gösterilen çalışma konularının gerektirdiği hususlarda faaliyet göstermektir. Türkiye Ziraat Odaları Birliği kendi yapı, amaç ve görevlerine uygun faaliyetlerde bulunan Avrupa çapındaki bağımsız çiftçi organizasyonlarıyla da ilişkilerde bulunmaktadır. Bu kuruluşların başında "Avrupa Tarım Konfederasyonu" (C E A ) gelmektedir. C EA 'nın yanında "Uluslararası Tarım Üreticileri Federasyonu" (IF A P ) nda üyesi olan TZOB, COPA, ve C O G E C A gibi A B bünyesindeki çiftçi kuruluşları ile bilgi alışverişinde bulunmaktadır. Türkiye Ziraat Odaları Birliği İktisadi Kalkınma Vakfı, Tarımsal Araştırmalar Vakfı vc Dış Ekonomik İlişkiler Kurulunun kurucu üyeleri arasında bulunması nedeniyle bu kuruluşların çalışmalarını desteklemekte ve çalışmalara aktif olarak katılmaktadır (Anonim, 1999c) 5.2. TZOB Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi Genel T Z O B'n in Ziraat Odalarının üst kuruluşu olarak önceki yıllardaki en önemli işlevlerden birisi, destekleme alımları fiyatlarının ve hükümetler tarafından fiyatları saptanan gübre gibi girdilerin fiyatlarının belirlenmesinde hükümetlere tavsiyelerde bulunmasıydı.. Ancak bu tavsiyelerin karar organları tarafından -Milletvekilliği Genel Seçimleri ve Yerel Seçim yılları hariç- çok fazla dikkate alındığını iddia etmek güçtür. Bu çerçevede, 1970, 1975, 1980 yılları ve 1984-1993 yılları itibarı ile T Z O B tarafından teklif edilen ürün alım fiyatları ve bu tekliflere karşılık, hükümetler tarafından ilan edilen destekleme alım fiyatlarının ( T S K ’leri Birlikleri, T E K E L , Toprak Mahsulleri Ofisi ve Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. tarafından ilan edilen fiyatların) incelenmesi, T Z O B ’nin ürün fiyatlarının belirlenmesindeki etkinliğini ortaya koymuş olacakın (Koçtürk, 1995). TZOB tarafından teklif edilen fiyatlarla hükümetler tarafından ilan edilen destekleme alım fiyatları arasında, ürünlere göre değişmekle birlikte °ul8.6 ila °o37.2 arasında farklılıklar görülmektedir (Koçtürk, 1995). Tarım sektöründe genel olarak kârlılık ve sermayenin devir hızının düşük olduğu dikkate alındığında, hükümetlerin ilan eniği fiyatlarla T Z O B ’nin teklif ettiği fiyatlar arasındaki bu fiyat farkı, üretici gelirleri açısından son derece önemlidir Burada, TZO B'n in başarısının, teklif ettiği ürün fiyatları ile hükümetler tarafından ilan edilen fiyatların birbirine yakın olduğu ölçüde arttığı öne sürülebilir. Olarak Genel olarak bakıldığında, Ziraat Odalarının ve TZOB'nin faaliyetleri ise, iki kısımda ele alınabilir. Ziraat Odalarının başlıca görevi, çiftçilerin mesleki örgütü olarak karşılaşılan sorunları çözmek ise de, Odalar faaliyetlerini sürdürebilmek için bazı ekonomik amaçlı çalışmalarda da bulunması gerekmektedir. Bu çerçevede bazı Odaların girdi temini ve dağıtımı ile ilgili çalışmaları yanında, traktör, biçerdöver, kayıt ve tescil faaliyetleri ile fenni muayene ve traktör kursu düzenleme çalışmaları yaptıkları belirtilmektedir Ayrıca Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile ortaklaşa düzenlenen çiftçilere yönelik eğitim amaçlı kursları düzenleyen Odalarda bulunmaktadır. Ziraat Odaklarının, ürün maliyetlerinin tespit edilmesi, biçerdöver biçim fiyatlarının belirlenmesi, köylere götürülecek hizmetlerin tespit edilmesi ve uygulanması, Tarım Kredi Kooperatiflerinin kurulmasına yardım edilmesi, belli ürünler için (örneğin pamukta) çapalama ve toplama işçiliği için ücret belirlenmesi gibi birçok alanda faaliyetleri bulunmaktadır. Faaliyete başlayalı 40 yılı aşmasına rağmen Ziraat Odaları ve T Z O B halen etkin bir çiftçi örgütlenmesini sağlayamamıştır. Daha Önce Türkiye genelinde yapılan bir araştırmada çiftçilerin % 65,3’ü Ziraat Odalarının kendileri için hiçbir şey yapmadığım ifade ederken (Rad, 1999) Manisa yöresinde yapılan bir çalışmada üreticilerin %87,5’ i T Z O B ve Ziraat Odalarını yetersiz bulduklarını ifade etmişlerdir (Koçtürk ve Cebeci, 2003). Ülkemiz, özellikle 5 Nisan 1994 kararlarından sonra tarımdaki destekleme sistemini re organize etmeye çalışmış ve destekleme alımları üç ürün dışında kaldırılmıştır. Günümüzde ise, buğday dışında devlet destekleme alımı yapılmamaktadır Bu durumda T Z O B ’ nin fiyat oluşumu ile ilgili herhangi bir etkinliği de kalmamış bulunmaktadır. 6. Tarım sal Üretici B irlik le ri Kanunu Uygulaması Hakkındaki Düşünceler ve Türkiye’de uzun yıllardır tartışılan Tarımsal Üretici Birlikleri kanunu 29 06.2004 tarih ve 5200 nolu kanun ile kabul edilmiştir Bu kanunun amacı; üretimi talebe göre plânlamak, ürün kalitesini 407 Avrupa Birliği Surecinde Türkiye'de Mesleki Çiftçi Örgütlenmesinin Durumu T Z O B Örneği iyileştirmek, kendi mülkiyetine almamak kaydıyla pazara geçerli norm ve standartlara uygun ürün sevk etmek ve ürünlerin ulusal ve uluslararası ölçekte pazarlama gücünü artırıcı tedbirler almak üzere tarım üreticilerinin, ürün veya ürün grubu bazında bir araya gelerek, tüzel kişiliği haiz Tarımsal Üretici Birlikleri kurmalarını sağlamaktır Birliğin görevleri ise; Üyelerinin ürettikleri ürünlerle ilgili piyasa araştırmaları yapmak ve yaptırmak. Üyelerinin ürünlerine pazar bulmak, ürünlerin pazara arzını düzenlemek. Üyelerine üretim teknikleri, hasat, depolama, paketleme konularında teknik destek sağlamak. Üyelerine girdi temininde yönlendirici yardımlarda bulunmak. İç pazara ve ihracata uygun çeşitlerin üretilmesini sağlamak Eğitim ve yayım hizmeti vermek, danışman hizmeti sağlamak. Ürün kalitesini iyileştirici tedbirler almak ve ürün standartlarını uygulamak. Çiftlik düzeyinde yapılan tarımsal uygulamaları izlemek, kayıtlarını tutmak ve belge düzenlemek. Paket ve ambalajlarla ilgili standartların uygulanmasını sağlamak Çevreyle uyumlu üretim tekniklerini yaygınlaştırmak. Üyeleri adına ürün depolanmasına, gerektiğinde bu amaçla depo kiralanmasına yardımcı olmak. Ürünlerin tanıtımıyla ilgili faaliyetlerde bulunmak. Ürünlerle ilgili her türlü kaydı tutmak. Türkiye Cumhuriyeti nin kabul ettiği uluslararası ürün veya ürüne özgü ortak piyasa düzenlemelerinin gerektirdiği görevleri yürütmek. Sözleşmeli üretim kapsamında, üyeleri adına örnek tip sözleşmeler düzenlemek ve bununla ilgili faaliyetleri koordine etmek, şeklinde sıralanabilir. Birliğin gelirleri şunlardır; Üyelik aidatları. Üyelere sağlanan danışmanlık hizmetleri karşılığında alınan ücretler. Yurt içi ve yun dışından sağlanan bağış, fon ve yardımlar. Taşınır ve taşınmaz mallardan elde edilen gelirler. Reklam, tanıtım ve yayın gelirleri. Birlik aracılığı ile pazarlanan ürünlerin satış bedeli üzerinden kesilecek hizmet payı. Diğer gelirler. Birlikler, dağıtamazlar. üyelerine gelirlerinden pay Kanunda öngörülen yönetmelikler, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 6 ay içinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından hazırlanarak yürürlüğe konulur. Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde, genel hükümler ile 06 10.1983 tarihli ve 2908 sayılı demekler kanunu ilgili hükümleri uygulanır. Tarımsal Üretici Birlikleri Yasası henüz uygulama sonuçları gözlemlenmeyen bir durumdadır. Yasa genel hatlarıyla incelendiğinde 408 tarımsal üretici birliklerine yüklenen görevler çok rahat bir şekilde kooperatifler ve ziraat odaları tarafından da yerine getirilebilmektedir Şüphesiz bu durum üretici kuruluşları arasında arzu edilmeyen rekabet koşullarının oluşmasına neden olacaktır Üretici aynı amaca hizmet eden 3 farklı kuruluşa (iye ya da ortak olma durumu ile karşı karşıya kalabilecektir. Dolayısıyla Tarımsal Üretici Birlikleri Yasası çiftçi örgütlenmesi açısından yeni bir yaklaşım getirememiştir. 7. Olası A B Üyeliği Sürecinde Türkiye'deki Mesleki Çiftçi Örgütlenmesinin A B ’ye Uyumu Açısından Alınması Gereken Önlemler Türkiye’de çiftçi örgütlenmesine yönelik temel bir strateji henüz oluşturulamamıştır Bunun ana nedeni olarak örgütlenme isteğinin tabandan gelmemesidir. Bunun sonucunda bazı ülkelerdeki örgütlenme modelleri tercüme edilip, ülkemize uyarlanmaya çalışılmaktadır Elbette çiftçi örgütlenmesinde başarılı olmuş ülkelerin model (örnek) alınması doğaldır. Ancak bütünü ile bu ülkelerden alınmış başarılı sonuçları da beklemek olası değildir. Cumhuriyet döneminde ülkemizde gelişen örgütlenme yapısı, ekonomik amaçlı örgütlenmede kooperatifler, mesleki amaçlı örgütlenmede ise. ziraat odaları ve T Z O B etrafında odaklanmıştır. Bu sistemlerin öncelikle A B ülkelerindeki benzerlerinin örgütlenme gücüne ulaştırılması ve bununla ilgili olarak çiftçi Önderlerinin seçilerek yurtiçi ve yurtdışı eğitim programlarına alınmasının doğru olacağı düşünülmektedir. Üretici Birliklerinin de A B Ortak Piyasa Düzenlerine uygun olarak mevcut tarım satış kooperatifleri ile koordineli bir şekilde seçilecek pilot il ve ilçelerde belli ürünlerde uygulanmaya başlanılmasının yararlı olacağı öne sürülebilir. Örneğin Ege Bölgesinde kurulacak olan "Üzüm Üreticileri Birliği", T A R İŞ Üzüm Tarım Satış Kooperatifleri ile koordineli bir şekilde faaliyete geçebilir. A B Ortak Piyasa Düzenleri ve OTP ilkeleri çerçevesinde kurulacak olan yeni çiftçi organizasyonlarında ekonomik amaçlarla mesleki amaçlar birlikte yürütülmeli ve tabandan başlayarak tavana doğru bir piramit şeklinde Örgütlenmesini tamamlamalıdır. Tepe noktada İse, Bir çok AB ülkesinde olduğu gibi Türkiye Tarım Konseyi oluşturulmalıdır (Anonim, 1997). Tarım Konseyi altında ise üçlü bir saç ayağı bulunmalıdır. Bunlar Tarım Kooperatifleri Federasyonu ( Milli Kooperatifler Birliği bu amaçla yeniden yasal düzenleme ile görevlendirilebilir) her üç gruptaki (1163, 1581 ve 4572 sayılı yasa kapsamındaki kooperatifler) kooperatif üst kuruluşlarını O M K O Ç T Ü R K . N O / B İT G IN kapsayacak şekilde organize edilmelidir. Diğer bir örgüt ayağı da yeniden yapılandırılmış T Z O B 'd ir. Sonuncusu ise A B müktesebatına uygun ürün bayında örgütlenmiş Üretici Birlikleri Federasyonudur. Tüm bu organizasyonlarda kamu kuruluşları belirleyici değil yol gösterici ve danışmanlık hizmetlerinde bulunmalıdır. Birincisi 1997 yılında yapılmış olan İkincisi ise 2004 yılı sonunda yapılacak olan Tarım Şur ası toplantılarında çiftçi Örgütlenmesi öncelikli konu olarak ele alınmalı ve bir an önce bu konuda yapılacak olan uyum çalışmaları AB ülkelerindeki çiftçi organizasyonlarının da desteği sağlanarak uygulamaya geçilmelidir 8, Sonuç Türkiye'de tarım sektörü sahip olduğu özellikler nedeni ile daha uzunca hir süre ekonomi içerisindeki rolünü koruyacaktır A R 'y e uyum sürecinde yapılan çalışmaların hız kazandığı bu dönemde, çiftçi örgütlenmesinin önünde bulunan sorunların çözümü de büyük önem ar/ etmektedir Bu bağlamda, ekonomik amaçlı örgütlenme ile mesleki amaçlı örgütlenme birlikte ele alınmalı her şeyden önce örgütlenme konusunda görev alacak I der çiftçilerin eğitimine yönelik projelerin bir an önce uygulamasına geçilmelidir. Bu çerçevede, öncelikle tabanda örgütlenme bilincim geliştirecek eğitim ve yayım çalışmalarında bulunulmalı belirli eğitim alt yapısına sahip üreticiler yurt içinde ve yurt dışında başarılı olmuş çiftçi örgütlerine inceleme gezilerine götürülerek çiftçi örgütlenmesini sahiplenecek lider kadroiarın yetiştirilmesine başlarıImalıdır. Bu eğitim programlarının temel hedefi, çiftçinin problemlerinin ancak örgütlenmiş çiftçiler tarafından çözülebileceği ve A B 'd e tarımsal faaliyetlerin neredeyse tümünün çiftçi örgütleri aracılığı ile yürütüldüğünün anlatılması üzerine olmalıdır Bu amaçla çiftçi örgütlenmesinin finansman durumunu da sağlayacak olan F E O G A benzeri hır fon ve Türkiye Tarım Konseyi derhal kurulmalı ve A R ye uyum çalışmalarını üstlenmelidir. A N O N İM , TZOÖ . Zirai ve İktisadi Raporu ( 1997-1 998). Ankara 1999c A N O N İ M . T a rım K Ö y iş le ri B a k a n lığ ı R a p o ru ( Ya> mlanmamış). Ankara. 2000. I R A K I AN , Gülean.. Tarım Politikası remelleri ve Türkiye'de Tarımsal Destekleme Politikası. U/cl Yayınları. İstanbul. 2001 İN A N . I. Hakkı , Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği. 5 Baskı. Tekirdağ. 2001 K O Ç T Ü R K . O Murat Türkiye dc Çiftçi Organizasyonlarının Genel Görünümü vc Ege Bölgesinde .Seçilmiş Bu/ı İllerde Çiftçi Örgütlenmesi Düzeyi Üzerine B ir Araştırma (Basılm am ış Dokiora Tezi), Ege Üniversitesi Ecıı Bilim leri Enstitüsü, farım Ekonomisi Anabilim Dalı. Bomova-izmiı. 1995 K O Ç T Ü R K O Murat ve C E B E C İ A Nuray, lürkıyc de Tütün Üretiminde Sözleşmeli farım Manisa Örneği*. I ürk Koop. Ekin dergisi (ISSN - M0 1-5 I 5X ) Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Yayın Organı. Yıl 7, Sayı 26, Ekım-Aralık 2003 ÖNE1R. Ayla.. Avrupa Topluluğunda Çiftçi Organizasyonları ve B u Organizasyonların K a ra r Mekanizması Üzerindeki Etkileri (Basılmamış Uzmanlık Tezi). I1DTM Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü. A n kara Temmuz 1992 Ö Z K A Y A , Tayfun . Oğuz O Y A N . Ferruh IŞ IN , Ayşe U Z M A Y , Türkiye'de Tarımsal Destekleme Politikaları Dünü Bugünü Geleceği, l ürkiyc Ziraat Odaları Birliği. T Ü S K S . Yayın No:208, Ankara. 200 I R A İ ) | I Ü Z Ü N ), Sevgi . Türkiye'de Ziraat Odalarının Yemden Yapılanması Üzerine B ir Araştırm a Ankara Üniversitesi Fen Bilim leri Enstitüsü. Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı. A n kara 1999 T .C Resmi Gazete. 06.07.2004 tarih vc 255 14 sayı. T C Resmi Gazete. 09.06 2004 tarih ve 25487 sayı. w u w c o n a -f'tıp ri'ii hıven/cora obieetıves asm |4 M ayıs 2004| w u w .icisleri-tiov.tr |4 Mayıs 2004] www.tzob.uriz tr |2 Şubat 2004] Kaynaklar A N O N İM I Tarım Şurası Sonuç Raporu. Tarım ve Koy işleri Bakanlığı. 25-27 Kasım 1997. Ankara ANONİM. Tarım ve Köyişlerı Bakanlığı Raporu. Ankara, 1999a AN O N İM , Tarımsal Üretici Birliklerinin Geliştirilm esine Yardım Projesi Toplantısı Notları. Tarım vc K öyişlcri Bakanlığı. Ankara. 1999b. 409
