8. sınıf fen ve teknolojı

ESKİŞEHİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
MESLEK EDİNDİRME VE EĞİTİM MERKEZİ
8. SINIF
FEN VE TEKNOLOJI
(basılmamıs ders notları)
Serhan KARAKAŞ
(Eğitmen)
Eskişehir
2010
1. Kalıtsal hastalıklar
Orak hücreli anemi: çekinik bir genle taşınır
Bu hastalığa yakalananların alyuvarları
değişikliğe uğrayarak orak şekline dönüşür ve
alyuvarların yeterli miktarda oksijen taşımasını
engeller.
Renk körlüğü : Gözümüzde kırmızı, mavi ve
yeşil renkleri algılayan 3 reseptör bulunur. Bu
şekilde cisimler renkli olarak görülür. Kırmızı
ve yeşil almaçların oluşumuna neden olan
genler X kromozomu üzerinde bulunur. Bu
genin bulunmamasıyla renk körlüğü ortaya
çıkar.
Bayanlar Bayanlar Erkekler Erkekler
da
da
de
de
fenotip
genotip
genotip
fenotip
XRXR
X RY
Sağlam
Sağlam
erkek
bayan
R r
_____
_____
X X
Taşıyıcı
sağlam
bayan
XrXr
XrY
Renk
Renk
körü
körü
erkek
bayan
R: sağlamlık geni.
r: kırmızı ve yeşil renk körlüğü geni.
Hemofili: X kromozomu üzerinde çekinik bir
genle taşınan kalıtsal bir hastalıktır. Kanın
pıhtılaşmaması hastalığıdır. Kan kaybından
dolayı ölümlere neden olur.
2. Mayoz bölünme
• Nesiller boyu kromozom sayısının sabit
kalması sağlanır.
• Eşeyli üremenin temelini oluşturur.
Şimdi mayoz bölünmenin aşamalarını görelim.
Mayoz-I
Önce çekirdek bölünmesi gerçekleşir daha
sonra stoplazma bölünmesi gerçekleşir.
Bölünmeye hazırlık evresi(Đnterfaz):
Bölünme için gerekli tüm hazırlıkların
yapıldığı evredir. Bu evrede DNA kendini
eşler yani kendi kopyasını üretir. Böylece
miktarı 2 katına çıkar. Bu evrede ATP ve
protein sentezi gerçekleşir.
Kromozomların
(Profaz):
belirginleşmesi
evresi
Bu evrede DNA kısalıp kalınlaşarak
kromozomları meydana getirir. Bu evrenin en
önemli özelliği homolog kromozomların yan
yana
gelerek
parça
(gen)
değişimi
gerçekleştirmeleridir.
!!! Bu evre tüm canlılar arasında kalıtsal
çeşitliliği
sağlar.
Mayoz bölünmenin özellikleri
• Çok
hücreli
canlılarda
üreme
hücrelerinin(gametlerin) oluşmasını sağlar.
• Canlıların
eşey
ana
hücrelerinde
gerçekleşir.
• Mayoz bölünme sonunda 4 yavru hücre
oluşur.
• Kromozom sayısı yarıya iner.(insan vücut
hücrelerinde 2n=46 kromozom varken üreme
hücrelerinde n=23 kromozom vardır.)
• Genetik çeşitlilik sağlanır.
• Mayoz bölünme sonucunda oluşan yavru
hücrelerin
genetik
yapısı
birbirinden
farklıdır.(mitoz bölünmede ise oluşan 2 yavru
hücrenin genetik yapısı birbirinin aynısıdır.)
Şekil 1: homolog kromozomlar arasında parça
değişimi olayı
Kromozomların
ekvatoral
dizilmesi(Metafaz):
düzlemde
Bu evrede homolog kromozomlar hücrenin
orta düzleminde(ekvatoral) dizilirler.
2
Şekil 2: homolog kromozomların ekvatoral
düzlemde dizilmesi
Kromozomların
ayrılması(Anafaz):
birbirinden
Şekil 4: telofaz I ve stoplazma bölünmesi
sonucunda oluşan haploit (n) hücreler
Mayoz-II
Bu evrede homolog kromozomlar birbirinden
ayrılarak iğ iplikleri tarafından hücrenin
kutuplarına doğru çekilmektedir.
Mayoz II nin bölünme başlangıcında DNA
eşlenmesi olmaz. Yani interfaz evresi yoktur.
Kromozomların
(Profaz):
Şekil 3: Kromozomların birbirinden ayrılması.
Kromozomların kromatin
dönüşmesi(Telofaz):
iplik
haline
Bu evrede kromozomlar, ilk evrenin tersine bir
yönde, tekrar uzayarak kromatin iplik haline
dönüşür yani tekrar DNA yapısına döner.
Ayrıca kromozomlar etrafında çekirdek zarı
oluşur.
Stoplazma bölünmesi:
Bu evrede stoplazma ikiye bölünerek 2 yavru
hücre oluşur.
belirginleşmesi
evresi
Bu evrede DNA kısalıp
kromozomları meydana getirir.
kalınlaşarak
Kromozomların
ekvatoral
dizilmesi(Metafaz):
düzlemde
Bu evrede homolog kromozomlar hücrenin
orta düzleminde(ekvatoral) dizilirler.
Kromozomların
ayrılması(Anafaz):
birbirinden
Bu evrede homolog kromozomlar birbirinden
ayrılarak iğ iplikleri tarafından hücrenin
kutuplarına doğru çekilmektedir.
Kromozomların kromatin
dönüşmesi(Telofaz):
iplik
haline
Bu evrede kromozomlar, ilk evrenin tersine bir
yönde, tekrar uzayarak kromatin iplik haline
dönüşür yani tekrar DNA yapısına döner.
Ayrıca kromozomlar etrafında çekirdek zarı
oluşur.
Stoplazma bölünmesi:
Bu evrede tekrar stoplazma ikiye bölünerek her
bir hücreden 2 yavru hücre oluşur.
3
Bölünmenin sona ermesi: Stoplazma
bölünmesi tamamlandığında kromozom sayısı
ana hücrenin kromozom sayısının yarısına eşit
olan 4 yeni hücre oluşur. Oluşan her hücrenin
genetik yapısı birbirinden farklıdır. Bu farklılık
Mayoz I deki profaz evresinde gerçekleşir.
Mayoz II de gerçekleşen olaylar mitoz
bölünmenin aynısıdır.
Örneğin,
Adenin bazı+ şeker+ fosfat=adenin nükleotidi
DNA molekülü çift zincirli, sarmal yapıda bir
sıra baz, şeker ve fosfattan oluşan hücrenin
yönetici
molekülüdür.
Şekil 5: Mayoz II nin evreleri
5ot: mitoz bölünme eşeysiz üremenin, mayoz
bölünme eşeyli üremenin temelidir.
3. D5A molekülü ve genetik kod
DNA, bir hücrenin genetik özelliklerinin bir
sonraki nesle aktarılmasından ve hücrenin
yönetiminden sorumludur. DNA nükleotid adı
verilen temel birimlerden oluşur.nükleotidin
yapısına hangi baz(adenin, guanin, timin,
sitozin) katılırsa nükleotide onun adı verilir.
DNA üzerindeki her 3 bazlık birim birer
şifredir. Yani genetik kod olarak adlandırılır.
Şekil 7: DNA nın yapısı
DNA nın belli kısımlarına gen adı verilir.
Genler DNA dan daha küçük moleküllerdir ve
genetik bilgilerimiz genler üzerinde saklıdır.
5ükleotid<gen<D5A<kromozom
Şekil 6: bir nükleotidin genel yapısı
4
D5A molekülünün özellikleri
• Adenin ile timin guanin ile sitozin karşılıklı
olarak eşleşir.
• Bir
DNA
molekülünde
adenin
sayısı=timin sayısı ve guanin sayısı=sitozin
sayısı.
• DNA molekülü kendini, onarma ve eşleme
yeteneğine sahiptir.
D5A nın kendini eşlemesi
DNA molekülü arasındaki zayıf hidrojen
bağları koparak zincir birbirinden ayrılır. Eski
zincirin karşısına uygun olarak yeni zincir
sentezletilir. Yani DNA nın bir kısmı eski bir
kısmı yeni zincir olacaktır. Bu eşlenmeye yarı
korunumlu eşlenme denir.
Şekil 8: DNA nın yarı korunumlu olarak
eşlenmesi.
4. Mutasyonlar
(genlerindeki) meydana
Canlının DNA sinde(genlerindeki)
gelen ani değişiklikler olarakk tanımlanır.
Kromozom sayılarında artma veya azalma ya
da DNA molekülünde
külünde yanlış bir nükleotidin
eşleşmesi şeklinde örneklendirilebilir.
5ot: vücut hücrelerimizde meydana gelen
mutasyonlar
kalıcı
olmayıp,
üreme
hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar
kalıcıdır.
X ışınları, radyasyon, basınç, kimyasal madde
vb. nedenler mutasyona neden olabilir.
Mutasyona
örnek
olarak,,
hemofili,
albinizm(vücut
pigmentlerinden
yoksun
y
canlılar), kısır canlılar...vb. örnek verilebilir.
Modifikasyon: Çevrenin
evrenin etkisiyle genin
işleyişinde meydana gelen değişikliklerdir.
değ
Genin yapısı değişmediği için kalıtsal bir olay
değildir. Örneğin, düz kanat genine sahip sirke
sinekleri 16 C de düz 25 C de kıvrık kanatlı
olurlar. Arılar
lar beslenmelerine göre de
değişkenlik gösterirler. Yani
ani fazla protein alan
kraliçe arı, az protein alan işçi arı
ar olur.
5. Adaptasyon ve evrim
Canlının üreme ve yaşama
şama şansını artırmak
amacıyla fiziksel yapılar, davranışlar vb.
kalıtsal özellikler kazanması adaptasyon
olarak adlandırılır. Örneğin,
ğin, kurak bölgelerde
yaşayan bitkilerin yaprakları küçülmüş, çölde
yaşayan
yan develerde hörgüç oluşmuştur.kaktüs
bitkisinin gövdesinde
vdesinde su depo etmesi vb. birer
adaptasyondur.
Canlı türlerinde görülen ve jeolojik zamanın
ilk
dilimlerinden
başlayarak
görülen
değişimlere evrim denir
Evrim ile ilgili görüşler
Lamarck ın hipotezi
Kullanma kullanmama hipotezi: Canlılar uyum
yapmaya çalışırken bazı organları gelişir
bazıları körelir. Böylece orijinal türden farklı
Türkler ortaya çıkar.
Kazanılan karakterlerin kalıtımı:
Her canlı kullanma veya kullanmamayla
kazandığı karakterleri yavrularına aktarır.
Lamarck ın bu görüşü modifikasyonların
döllere iletilebileceğini savunduğu için
yanlıştır.
Darwin in hipotezi
Darwin temel olarak 2 fikir öne sürmüştür.
Canlılar arasında sayısız tür içi çeşitlilik
bulunmaktadır. Đkincisi ise doğal seçilimdir.
Doğal seçilim,, çeşitlilik gösteren bireyler
arasında doğa, kendisine uyum sağlayabilen
güçlü, üstün
ün özellikleri taşıyan bireyleri
seçer.doğal seleksiyon sonucu seçilen bireyler
ortama daha kolay adapte olurlar.
5