TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

iDRIST, Abdurrahman b. Muhammed
BiBLiYOGRAFYA :
Sehml. Taril]u Cürca n (n ş r. Muhammed Abdülmul d Han) . Beyrut ı407/1987 , s. 260, 45 0 ;
Hatlb, Taril]u Bagdad, X, 302-303; Necmeddin
en-Nesefı. el-Kand fi ?ikri 'ulema'i Semerkand,
Riyad ı4ı2 ; ı99ı, s. ı2 - ı4 , 240; Sem'anl. eiEnsab, ı, ı60 , 2ı4, 265; Yaküt, Mu'cemü 'l-büld an, ı, 289 ; ll, 4ı5; İbnü'I-Es1r, el-Kamil, IX,
252; Zeheb1, A'lamü'n-nübela', XVII, 226-227;
a.mlf.. Te?kiretü '1-t:ıuffti?, lll , ı 062-1 064; İbn
Kes1r. el-Bidaye, Xl, 354; İbn Hacer, Teh?ibü 'tTeh?ib , ll , 68, ı 36 ; XII , 41ı ; a.m lf .. Lisanü'lMizan, ı , 346; Sehav1. el-i' lan bi't-tevbil], s. 247,
265; Keş{ü '?-?Unün, ı, 28ı, 296; İbnü ' I-İmad,
Şe?era t, lll , ı75 ; Brockelmann, GAL Suppl. , ı ,
2ı0 ; Kehhale. Mu'cemü 'l-mü'ellifin, V, ı88; VI,
140; Sezgin , GA S, 1, 352; Zirikl1, ei-A'lam (Fet!Al
hull ah). Ili, 225; IV, ı21.
(!I!IIJ A Li YA RDIM
l•
A
. A
IDRISI, Muhammed b.
Alıdülaziz
~
C.$""'1;.)1' J.Jal'~ ~~ ı
Ebu Ca'fer Cemalüddln Muhammed
b. Abdil'azlz el-Haşim!
(ö. 649/ 1251)
Tarihçi ve hadis alimi.
L
_j
568 (1173) yılında Yukarı Mısır ' daki
(Said) Küs şehrinde doğdu. Fas idrisi şe­
riflerinden olan babası Fas'tan Mısır'a göç
etmiş ve Küs'un Favyalş köyüne yerleş­
mişti. Burada başladığı öğrenimini Kahire'de tamamlayan idrisi tarih. hadis, edebiyat ve nesep ilmi sahalarında kendini
yetiştirdi. Günümüze ulaşan tek eseriEnvdru 'ulüvvi'1-ecrdm 'da başta babası
Abdülazlz olmak üzere Ebü'l-Ferec İbnü'l­
Cevzl. Ebu Tahir Ahmed b. Muhammed
es-Silefi. Abdüllatif el-Bağdactl, Ebu Muhammed İbnü 'l-Cevzl ve Fatıma bint Sa'd
el-Hayr'ı hocaları arasında zikretmektedir. En meşhur talebeleri ise Ebu Sadık
b. Reşldüddin el-Attar, Abdülmü'min b.
Halef ed-Dimyati ve Ahmed b. Yusuf elErbill'dir.
Kahire'de ömeriyye Medresesi'nde müderrislik yapan İdrlsl döneminin önemli
muhaddislerinden sayılır. Ancak bu konuda eseri olup olmadığı bilinmemektedir.
Günümüze sadece Mısır piramitleriyle ilgili eseri ulaştığından tarihçilik yönüyle
meşhur olmuştur. Şahsen tanıdığı ve piramitlerle ilgili eserinden önemli ölçüde
faydalandığı İbn Memmatl'ye yakınlığının
onu bu konu üzerinde çalışmaya sevkettiği söylenebilir. İdrlsl Kahire'de vefat etti.
Kendisine
Mısır
piramitleri tarihçisi unEnvdru 'ulüvvi'1-ecrdm fi'l-keşf 'an esrdri'1-ehrdm adlı ese"
rini İdrlsl. 623 ( 12Z6) yılında Abbas! Halifesi Zahir- Biemrillah ' ın Eyyübl Sultanı elMelikü'l-Kamil Muhammed'e gönderdiği
vanını kazand ı ran
492
elçilik heyetinin başında bulunan Ebu Muhammed İbnü 'l-Cevzl ve arkadaŞlarının
isteği üzerine telif etmiştir. Müellif. onların bu arzusunu yerine getirmek için, daha önce kaleme aldığı Mısır tarihiyle ilgili
üç eserinden derleme yaparak bu kitabı
hazırladığını söyler (Envaru 'ulüvvi'L-ecram, s. 2-4. ı ı 3). idrisi Mısır tarihiyle ilgili
Arapça kaynaklardan da istifade etmiş­
tir. Said b. Ebu Meryem Hakem'in (İbn
Ebu Meryem) Tdri{ıu ]fudumi'1-Me,mCın
Mışr'ı, Ebu Zeyd el-Belhl'nin Şuve rü'1e]fdlim'i (Ta~vfmü '1-büldan), Ebu Abdur- .
rahman el-Uteki'nin et-Tari{! u '1-cdmi'i,
Ku dal'nin Kitdbü Ifıtatı Mışr'ı ile İbn Zulak ve ömer b. Muhammed b. Yusuf elKindl'nin eserleri müellifin kaynaklarının
başında gelmektedir. Günümüze ulaşma­
yan bu çalışmaların yanında Kitdbü'lCevhereti'1-yetime ii a{ıbdri Mışr e1]fadim e, Kitdbü Matla'i't-tali'i 's-sa'id
ii a{ıbdri'ş-Şa'id, Kitdbü '1 -Edvdr v e'1f eterdt (a.g.e., s. 4 vd., 5 2 ) adlı eserlerle
İbrahim b. Vaslfşah'ın Tdri{ı 'inden , Ebü'sSalt ed-Dan! ve İbn Memmatl'nin piramitler hakkındaki risalelerinden de faydalanmıştır.
idrisi'nin kitabı, piramitler hakkında sistematik ve muhtevalı bilgiler ihtiva eden
ilk Arapça eserdir. Bir mukaddime ile yedi bölümden oluşan kitabın birinci bölümünde müellif. eskiden yaşamış olan milletierin bıraktıkları eserleri incelemenin
Muhammed b. Abdülaziz el-idrisi'nln En uii ru 'ulüvvi 'lecriim adlı .eseri nden bir sayfa (Manchester J ohn Ry ıand s
Library, MS, nr. 262. vr. 3' )
ve bunlardan ders afmanın önemine temas etmiş, ikinci bölümde piramitleri ziyaret eden peygamberler, sahabiler. halifeler, yöneticiler ve alimlerden bahsetmiş. üçüncü bölümde piramitlerin bulunduğu bölgenin topagrafisi ve piramitlere ulaşan yollar hakkında bilgi vermiştir.
Diğer bölümlerde sırasıyla piramitlerin
inşa tarihi, yapı malzemeleri. piramitlerin
içindeki gizli hazinelerden bahsetmiş , son
bölümde ise piramitler hakkında yazılan
şiirleri aktararak bunların açıklamasını
yapmıştır.
Altı nüshası
günümüze ulaşan eserin
kütüphaneleriçin bk. Envaru 'ulüvvi'l-ecram, n eş red e nin girişi , s. 16)
en eski yazması Manchester'dadır (John
Rylands Library, MS. nr. 262) . Abdülkadir
el-Bağdadl( ö. 1093/ 1682) kitabın okunamayacak hale gelmiş bir nüshasını bulmuş. bu nüshayı tashih ederek el-Ma]fsadü'l-merdm ii 'acd,ibi'l-ehrdm adını
verdiği eserini kaleme almıştır. Bu eserin
Bağdadl'nin oğlu Muhammed tarafından
yazılan nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunmaktadır (Ş e hid Ali Paşa, nr.
2733) . Kitap önce Ursula Sezgin tarafın­
dan Manchester nüshasından tıpkıbasım
olarakyayımlanmıştır (Frankfurt 1988).
(bulundukları
N aşir, diğer beş yazmanın Bağdadl'nin
kullandığı nüshadan istinsah edildiği kanaatindedir (Envaru 'ulüvvi'l-ecram, ne ş ­
redenin giri ş i. s. 9) . Ulrich Haarmann .
eserin Princeton nüshasını esas alıp diğer
beş nüsha ile karşılaştırmak suretiyle tenkitli neşriniyapmıştır(Beyrut 1991) . idrisi'nin ayrıca e1-M üiid ii g;ikri men deJ;ale'ş-Şa'id adlı tamamlanmamış bir kitabının ol duğu kaydedilmektedir (Ca 'fer
b. Sa'leb el -Üdfüvl. s. 5 36) .
BiBLiYOGRAFYA :
.._,..ı ı,~lj -~'CU"lt"--;ı>~ , Ô!kıı,.._j\..1--ı~
,Y!,bı.... ~ .,:.;;..ı.;,\ı_.ı:.oı; • .:;..!Jüıı,ı\>>"ı ı~~·
(~.1 1
ic~t_l.~ı,4- ""'~' ':-::;JJ >A.Ij~J<!~·
v-....ı.·~ı.:ıü,.;,ıı ••J+i,:,ı-~,:.~Jijaj-} ı
·cı:ıı,Jlf"ı<:!<.;ı_...~!ı~'.:ro~..:.a_,sı...;,5.ı.:G.­
eı~ ı~~·~ı u..J~tje~'~,M4~~ı.:,ı,
voJ'U:~~Iı..Jı
.." li •.J<.,.PI'
ı.t~Y
.
-~
J ..
Q~.;,L.:,,IJ tf.,b ~.J~,~fi.:,-.J\J>', •#~
L,:.~ ..~!IJ ~ .:;..;j )_,~lol~~(, •.uUI
..:_ıl
... l .~t~ı.i-· · ~..w · .ı;;.~ı.
..:,..~,,;. ~).Jcv.ifı ,, e}bJj:.J-:1_;-.M l;J ı...
v- v-~,oı~.~.l'-i!-•~~ı.r · ·eıi-ı:..ı:evı...
_,.. bJlJJa.:.4llJ •._;..,;,ıı,..,.ı.-c:>'iJ.:;;...I,4\.1'\:ÖII
;;:.
ttl.~ ~......ı..;,ı ~~~, •..:ı.,;(ııı.ıı_,....·~ \:b ...')l.'ı.:
.cil lj ._,~'>1 ~ıı.;ıı-;'ıs;;;;.. •.:.JJ')} 1\1'--+j· ~.A.i·. ı;..:.';ı ~_.....,ı_,.y lı!t-V
.~_;..;._, ı.ıı.:.ı..,. .:...ıı..ıtd"J U,_1ı..,.,. ,"J..4J
••
•
••
-
.
,PJ ..
~
Muhammed b . Abdülaziz ei-İdrls1, Envaru
'ulüvvi'l-ecram {i'l-keş{ 'an esrari'l-ehram (n ş r.
Ursula Sezgin). Frankfurt ı408/ 1988, neşrede­
nin girişi, s. 5-ı7 ; Ca'fer b. Sa'leb ei-Üdfüvi, etTali'u 's-sa'idü'l-cami' esma~ nüceba'i 'ş-Şa'id
(n ş r. Sa'd M. Hasan), Kal)ire 1966, s. ı79 vd. , 535
vd .; İbn Hacer, Lisanü 'l-Mizan, V, 262; SüyCıt!,
lfüsnü 'l-muf:ıtiçfara, Kahire ı299, ı , 319; Keş­
fü '?·?Un ün, 1, ı94; ll , ı777 ; De Slane, Catalogue
des manuscrits arab es de la Bibliotheque Nationale, Paris ı883, s. 398, 399; Brockelmann,
GAL, 1, 630; Suppl., 1, 879, 880; George Vajda,
Index general des m anuscrits arabes musulmans de la Bibliotheque Nationale de Paris,
Paris ı953, s. 26ı; Nazif Hoca, "Abdalqadir b .
'Omar ei-Bağdadi' nin Eserleri", ŞM, IV ( ı96ı) . s.
ıı9-ı45; P. M. Holt~ " Das Pyramidenbuch des
Abü Ga' fer al-Idrisi" , BSOAS, LVI/1 (I 99 3),
s. ı29-ı30 ; Ulrich Haarmann. " al-Idrisi ", E/ 2
Suppl. (İng . ) , s. 407 -408; Mehdi Selmasi. "İdri­
si", DMBi, VII, 34ı-342 .
Iii
NASUHİ Ü NAL KARAARSLAN