PDF ( 0 ) - DergiPark

'%a/3-!.,)á4e2+Û9%´3Û.$%á3!.!43!,á-/$%2.Û:-Û.á3/39/,/*Û+á$Û.!-Û+,%2Ûáe:%2Û.%
/.á3/#)/,/')#!,á$9.!-)#3á/&á!24)34)#á-/$%2.)3-á).á,!4%á/44/-!.á452+%9
.USRETá0/,!4
$/)á3ANAT
dZ
"UáMAKALEDEáTOPLUMSALáMODERNLEÝMEáS~RElLERINEáPARALELáOLARAKáá9~ZYÏLÏNáIKINCIáYARÏSÏNDANáITIBARENá"ATÏáSANATÏNÏNáFORMáVEá~SLUPLARÏNÏáBENIMSEYENá/SMANLÏ-4~RKáSANATÏNÏNáGyRSELáPLANDAáIlINDEáBARÏNDÏRDÏÛÏáMODERNLEÝMEáPRATIKLERINEáDAIRáSOSYOLOJIKáFIKIRLERá/SMANá(AMDIá"EYáVEáÜEKERá!HMETá
0AÝAáyZELINDEáTARTÏÝÏLMÏÝTÏRá"UáDOÛRULTUDAáyZELLIKLEá/SMANá(AMDIá"EY´INá
ORYANTALIZMIáOLARAKáADLANDÏRÏLANáOLGUáELEÝTIRIYEáTABIáTUTULMUÝáVEá³K~LT~RELá
TERC~ME´áKAVRAMÏáyNEálÏKARÏLMÏÝTÏRá
Anahtar kelimeler: 3anat 3OSYOlOJiSi /rYantaliZm +~lt~rel 4erC~me /Sman (amDi "eY Üeker Ahmet 0aÝa
!BSTRACT
4hiS artiCle eSPeCiallY BY COnSiDerinG the OeUVre OF /Sman (amDi "eY
anD Üeker Ahmet 0aSha eXamineS the SOCiOlOGiCal iDeaS aBOUt mODerniZatiOn PraCtiCeS in the /ttOman-4UrkiSh art WhiCh aDOPtS the FOrmS anD
StYleS OF the 7eStern art FrOm th CentUrY in Parallel With the SOCial
PrOCeSSeS OF mODerniZatiOn )n thiS reSPeCt the COnCePt DeFineD aS /Sman (amDi "eY´S OrientaliSm WaS CritiCiZeD anD the COnCePt OF ³CUltUral
tranSlatiOn´ WaS BrOUGht tO the FOre
+eY WOrDS: 3OCiOlOGY OF Art /rientaliSm #UltUral 4ranSlatiOn /Sman
(amDi "eY Üeker Ahmet 0aÝa
'IRIÝá3OSYOLOJIáVEá'yRSELLIK
4~rkiYe´nin mODernleÝme S~reCinin SOSYOlOJik Dinamiklerini GyrSel k~lt~r
~retimleri ~ZerinDen OkUmak hen~Z emekleme aÝamaSÏnDaDÏr elkemiZDeki ana akÏm SOSYOlOJik D~Ý~nCe mODernleÝme S~reCimiZin iZlerini takiP
eDerken Y~ZYÏlÏn ikinCi YarÏSÏnDa Y~kSeliÝe Gelen rOmanDan YaZÏlÏ
k~lt~rDen ZiYaDeSiYle FaYDalanÏrken GyrSel SanatlarÏ GyrSel k~lt~r~ nereDeYSe B~t~n~Yle GyrmeZDen GelmiÝtir 4~rkiYe´nin tOPlUmSal Ve SiYaSal
mODernleÝmeSi ~ZerinDe kaPSamlÏ Ve etkili lalÏÝmalarÏ Olan .iYaZi "erkeS
ÜeriF -arDin .il~Fer 'yle aaÛlar +eYDer VB ynemli SOSYOlOGlar GyrSellik
alanÏna nereDeYSe hil BakmamÏÝlarDÏr 'yr~nen O ki BU alanÏn SOSYOlOJik
anlamDa eleÝtirel Bir analiZi SOSYOlOGlarÏn Pek Dikkatini lekmemiÝ iÝ Sanat tarihlilerine SanatlÏlara Ya Da Sanat eleÝtirmenlerine kÏSaCaSÏ PrOFeSYOnel anlamDa Sanatla ilGili Olan kÏSÏtlÏ Bir UZman leVreYe BÏrakÏlmÏÝtÏr 4~rkiYe´De SOSYOlOJik D~Ý~nCenin GyrSel Sanatlar Ve k~lt~r karÝÏSÏnDaki
Genel ilGiSiZliÛi ~l FarklÏ D~ZeYDe iZah eDileBilir:
3OSYOlOJik alanDa FaaliYet GySteren aktyrlerin SanatSal anlamDaki k~lt~rel Ve entelekt~el SermaYelerinin YeterSiZliÛi SyZ kOnUSUDUr 3anatla temaSÏ OlmaYan Sanat SOSYOlOJiSinDen UZak DUran SOSYOlOGlarÏn BilmeDikleri
Bir kaYnaÛa BaÝVUrmalarÏ BeklenemeZ
3OSYOlOGlar SanatÏ SOSYOlOJik alÏDan kenDi amallarÏ DOÛrUltUSUnDa
kUllanÏlaCak UYGUn Bir aral Olarak GyrmemekteDirler &akat ne YaZÏk ki
BU aral-amal DiYalektiÛi YanlÏÝ ynC~ller ~Zerine inÝa eDilmiÝtir SanatÏn
SOSYOlOJik ilerikleri Ya GyZ arDÏ eDilmiÝ Ya Da Gyr~lememiÝtir "U Da DOÛal
Olarak SOSYOlOGlarÏ Sanat karÝÏSÏnDa GenelDe SeSSiZliÛe mahk}m etmiÝtir
"U alÏDan tarihli 0eter "Urke´~n SaDeCe arÝiVe Girerek metinleri OkUma
BeCeriSine SahiP Olan Ve GyrSel imGelerDen itinaYla UZak DUran ³GyrSel
alÏDan Cahil´ tOPlUmSal tarihlilerinin YanÏna kOlaYlÏkla SOSYOlOGlarÏ Da
YerleÝtireBiliriZ 4~rkiYe yrneÛinDe SOSYOlOGlarÏn Sanata BakÏÝÏnDa ¯ Daha DOÛrUSU BakmaYÏÝÏnDa ¯ etkin Olan UnSUrlarDan Biri De SanatÏn iktiDarÏn mODernleÝme
hamlelerinin Daima YanÏ BaÝÏnDa Yer almaSÏ Ve 9eni /SmanlÏlar yrneÛine
BenZer Bir meSaFeYi SanatlÏlarÏn iktiDarla aralarÏna YeterinCe kOYamamaSÏDÏr 3OSYOlOJinin eleÝtirel BakÏÝÏ tOPlUmUn ~St SÏnÏFlarÏnDa Ve DeVletin
elit kaDrOlarÏ ilinDe FaaliYet GySteren SanatÏ DeVletin iDeOlOJik aYGÏtlarÏnÏn Bir ParlaSÏ Olarak DeÛerlenDirmiÝ Ve SOnUlta OnU GyZ arDÏ etmiÝ GiBi
DUrmaktaDÏr &akat BU YaklaÝÏmÏn SOSYOlOJik anlamDa SOrUnlU DOÛaSÏ Da
DikkatlerDen kalmamalÏDÏr .erDeYSe ´lÏ YÏllara kaDar tOPlUmUn
k~lt~rel ~retiminin merkeZi Bir ParlaSÏ Olan Sanat her ne kaDar kÏSÏtlÏ Bir
elit Z~mrenin UÛraÝÏ Olarak kalSa Da ki BU Bile BaÝlÏ BaÝÏna SOSYOlOJik Bir
inCeleme kOnUSUDUr tOPlUmU inCeleYenler taraFÏnDan eS GelilmiÝtir 3anatÏn yZ~nDe tOPlUmla DerinDen iliÝkili ³GyrSel k~lt~r´ ~retimi OlDUÛU tOPlUmUn SiYaSal ekOnOmik Ve BaÝka k~lt~rel OlaYlarÏnÏn ilinDe YOÛrUlarak BUnlarÏn ilerDiÛi anlamalarÏ GyrSel Olarak SOrUnSallaÝtÏrDÏÛÏ VeVeYa
ilettiÛi neSneSinin aSlÏnDa DOÛrUDan tOPlUmUn DeÛiÝen DOÛaSÏ OlDUÛU Ya
Fark eDilememiÝ Ya Da hen~Z Fark eDilmiÝtir "U alanÏn Sanat Ve k~lt~r
SOSYOlOJiSi ~Zerine lalÏÝan Yeni araÝtÏrmaCÏlar taraFÏnDan YakÏn ZamanDa
DOlDUrUlaCaÛÏnÏ Ve eDeBiYat SOSYOlOJiSi BenZeri Bir Sanat SOSYOlOJiSi alanÏnÏn teSiS eDiliP SÏnÏrlarÏnÏn GeniÝleYeCeÛini VarSaYaBiliriZ
"U makale /SmanlÏ-4~rk mODernleÝmeSinin GyrSel Sanatlar BaÛlamÏnDaki
iki kUrUCU FiG~r~n~ /Sman (amDi "eY Ve Üeker Ahmet 0aÝa tartÏÝmakla
Birlikte temelDe 4~rkiYe´nin mODernleÝme Ser~Venini SOSYOlOJik alÏDan
inCelerken YaZÏlÏ metinlere OlDUÛU kaDar GyrSel kaYÏtlara Da reSim heYkel FOtOÛraF Ve Sinema GiBi BakmanÏn ynemine iÝaret etmektir
ÛLKá(AMLELERá-ODERNLEÝMEá+ARÝÎSÎNDAá3ANATá
4~rkiYe´nin ,ale $eVri GiBi erken Bir DynemDe BaÝlaYan Ve Y~ZYÏlÏn
SOnlarÏnDa iVme kaZanan mODernleÝme "atÏlÏlaÝma Ser~Veni Sanat SyZ
kOnUSU OlDUÛUnDa Da aYnÏ S~reCi takiP eDer Y~ZYÏlÏn OrtaSÏna GelinDiÛinDe ABD~lmeCiD DeVrinDe "atÏlÏ SanatSal FOrmlarÏn Ve ~SlUPlarÏn
/SmanlÏ SaraYÏ Ve elit leVreSi taraFÏnDan artÏk YaYGÏn Olarak kaBUl GyrD~Û~ anlaÝÏlmaktaDÏr dZellikle ABD~laZiZ DyneminDe "atÏlÏ anlamDa
reSim SanatÏna Olan ilGi katlanmÏÝtÏr +enDiSi De amatyr Bir reSSam Olan
ABD~laZiZ´in YÏlÏnDaki 0ariS ZiYareti SÏraSÏnDa reSim eÛitimi ilin
0ariS´te BUlUnan Üeker Ahmet 0aÝa Ve /Sman (amDi "eY araCÏlÏÛÏYla Dynemin &ranSa´SÏnÏn ynemli akaDemik SanatlÏlarÏYla 'UStaVe "OUlanGer
Ve *ean-,eOn 'mrOme tanÏÝtÏÛÏ Ve SaraY ilin BU SanatlÏlarDan OlUÝan Bir
kOlekSiYOn YaPtÏrDÏÛÏ BilinmekteDir ABD~laZiZ BUnlarla YetinmemiÝ
BaBaSÏ )) -ahmUt Ve karDeÝi ABD~lmeCiD´ten lOk Daha ileri GiDerek YÏlÏnDa at ~St~nDe Bir heYkelini # & &Uller aDlÏ Bir heYkeltÏraÝa YaPtÏrma
CeSareti De GyStermiÝtir 'yr~lD~Û~ GiBi 4anZimat DyneminDe /SmanlÏ 3araYÏ "atÏlÏ Sanata reSim heYkel m~Zik mimari alanlarÏnDa kaPÏlarÏnÏ
YeterinCe almÏÝtÏr Ve BU DUrUmUn SOnUnCU Olarak Da BU Sanata YatÏrÏm
YaPmÏÝ yZel Bir ynem VermiÝtir
3araYÏn "atÏ reSmine GySterDiÛi yZel ilGinin arkaSÏnDa k~lt~rel OlDUÛU kaDar
POlitik Saikler De FaZlaSÏYla iÝBaÝÏnDaDÏr 3UltanÏn POrtreSi )) -ahmUt´tan
itiBaren iktiDarÏn temel GyrSel SemBOllerinDen Biri Olarak imParatOrlUk
tOPraÛÏnÏn OlDUÛU her YerDe Gyr~n~r OlmUÝ Ve ByYleCe DeVletin merkeZi
G~C~ kenDini etkili Bir BilimDe teBaaSÏna hiSSettireBilmenin UYGUn Bir araCÏna kaVUÝmUÝtUr :aten "atÏ reSminin imParatOrlUk tOPraklarÏna GirmeSi
mODern aSkeri eÛitimin Bir ParlaSÏ Olarak Y~ZYÏlÏn SOnUnDa reSms Bir
h~ViYete kaVUÝmUÝtUr / Y~ZDen SaraYÏn On DOkUZUnCU Y~ZYÏlDa Sanata en B~Y~k DeSteÛi Veren kUrUm OlmaSÏna reSim eÛitimi almak ilin
SaraY leVreSinDen Yetenekli Genlleri YUrt DÏÝÏna YOllamaSÏna YaBanCÏ reSSamlarÏn taBlOlarÏnÏ SatÏn almaSÏna Ve mahiYetinDekilere heDiYe etmeSine
ÝaÝÏrmamak Gerekir
dte YanDan SaraYÏn kUrUmSal hamlelerine entelekt~el DeStek iSe ÞnGiliZ
anaYaSal mOnarÝiSine BenZer Bir SiYaSal DeVlet anlaYÏÝÏnDan Yana Olan
Ali 3UaVi´Den GelmiÝtir "aÝlanGÏlta 9eni /SmanlÏlarla Birlikte OlUP Daha
SOnra OnlarDan aYrÏlan Ve Gerlekten De ilGinl Bir 4anZimat aYDÏn karakteri
SerGileYen Ali 3UaVi ÞSlam´Daki SUret YaSaÛÏnÏn UlemanÏn UYDUrmaSÏ
OlDUÛUnU SyYlemiÝ Ve kanÏt Olarak Da ÞSlamiYetin PUta taPmaYÏ enGellemek
ilin heYkele YaSak GetirDiÛini ama reSme karÝÏ hilBir aYet Ve haDiS OlmaDÏÛÏnÏ PeYGamBerin Bile reSminin YaPÏlaBileCeÛini Ve %meVilerin emeYYe
#ami´Sine B~Y~k DUVar reSimleri YaPtÏÛÏnÏ YaZmÏÝtÏr "U Dynem tam Da YUkarÏDa aDlarÏ Gelen iki ynemli SanatlÏnÏn kenDi tOPlUmlarÏnDaki mODernleÝme hamlelerine iliÝkin Bilinlli Bir ÝekilDe SyZ alDÏklarÏ DynemDir "U iki SanatlÏDan Biri Olan Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn YÏlÏnDa altÏÛÏ halka alÏk ilk reSim SerGiSinin BaSÏnDa Da ynemli SeS GetirDiÛi Ve ÞStanBUl´Da Daha SOnra OrtaYa lÏkaCak k~l~k Bir Sanat PiYaSaSÏnÏn
OlUÝmaSÏnÏ tetikleDiÛi anlaÝÏlmaktaDÏr "elki De Daha Da ynemliSi BU
SerGi SanatlÏlarÏn halkla BUlUÝmaSÏnÏ SaÛlaYarak SanatSal Bir kamUnUn
YaVaÝ YaVaÝ OlUÝmaSÏna Zemin haZÏrlaYaCaktÏr 3erGi ilk yZel Sanat akaDemiSinin 'Uillement´nin $eSen Ve 2eSim AkaDemiSi alÏlmaSÏna VeSile
OlDUÛU GiBi YÏlÏnDa )) ABD~lhamit DyneminDe kUrUlaCak Olan reSmi
Bir Sanat akaDemiSi -ekteB-i 3anaYi-i .eFiSe-i Üahane ilin De Fikirlerin
tartÏÝÏlmaSÏnÏ SaÛlamÏÝtÏr $iÛer SanatlÏ /Sman (amDi "eY iSe BilinDiÛi GiBi BU akaDeminin kUrUlmaSÏnDa DOÛrUDan katkÏSÏ OlmUÝ Ve ))
ABD~lhamit taraFÏnDan AkaDemi´nin ilk m~D~r~ Olarak atanmÏÝtÏr /Sman
(amDi "eY aYnÏ ZamanDa arkeOlOJi alanÏnDa ynemli lalÏÝmalar YaPmÏÝ
48
Ve ÞStanBUl ArkeOlOJi -~ZeSi´ni kUrmUÝtUr "U iki SanatlÏnÏn 4~rkiYe´nin
Sanat Ve k~lt~r alanÏnDaki mODernleÝme hamlelerinDen DOÛrUDan SOrUmlU OlDUklarÏ Sanat alanÏnÏn OlUÝmaSÏ ilin YaPtÏklarÏ kUrUmSal katkÏlar BaÝlÏ
BaÝÏna SOSYOlOJik Bir BaÛlamDa DeÛerlenDirilmeYi hak etmekteDir Ama ne
YaZÏk ki SanatSal Ve k~lt~rel alanDaki kUrUmSal mODernleÝme hamleleri
SOSYOlOGlarÏn Pek ilGiSini lekmemiÝtir
3anatSal Ve k~lt~rel alanDaki mODernleÝme hareketleri /SmanlÏ entelekt~elleri taraFÏnDan k~lt~r Ve meDeniYet aYrÏmÏ GyZetilerek GenelDe ynemSenmemiÝtir ÜUraSÏ alÏk ki .amÏk +emal´Den :iYa 'ykalP´e k~lt~r~ k~lt~rel DeÛerleri mODernleÝme DinamiÛinin BilimSel teknOlOJik SiYaSal Ve
ekOnOmik BOYUtlarÏnÏn DÏÝÏnDa tUtmaYa Yynelik k~lt~relCi mUhaFaZakhrlÏk
BaÝÏnDan Beri kyt~ Bir kUrGU Olarak iÝe YaramamÏÝtÏr "U mUhaFaZakhr D~Ý~n~rler k~lt~r~ Gelenek ilinDe DOnUP kalmaSÏ Gereken Statik Bir OlGU Olarak DeÛerlenDirmiÝlerDir &akat nihaYetinDe 4~rkiYe´De Sanat Y~ZYÏlDan
Beri GelenekSel k~lt~rDen YaVaÝ YaVaÝ kOPmUÝ Ve "atÏ SanatÏnÏ ³taklit´
etme S~rellerine GirmiÝtir 4aklit etmenin k~lt~rel ~retimin ynemli Bir metODU OlDUÛUnU UnUtmamak Gerekir 4aklit Daima k~l~k Farklar alÏÛa lÏkarÏr
Ve aSla BireBir kOPYalama ile eÝ tUtUlamaZ .itekim SanatÏn taklit BOYUtUnU
mimeSiS YerDen Yere VUran 0latOn GiBi Bir FilOZOF Bile iYi kOPYa eikOn
ile kyt~ kOPYa PhantaSma araSÏnDa aYrÏm YaPmak ZOrUnDa kalmÏÝtÏr "atÏ SanatÏnÏ taklit eDen 4~rk SanatÏ BirlOk FarklÏlÏk YarataBilmiÝtir "U BaZÏ
yrneklerDe OlaÛan~St~ BaÝarÏlar VermiÝtir drneÛin Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn
/rman´Da /DUnCU aDlÏ reSminin SanatlÏnÏn ilinDen GelDiÛi "arBiZOn reSminDen ne kaDar FarklÏ OlDUÛU Ve taklit ettiÛi ÝeYi aÝan Bir OriJinallik BarÏnDÏrDÏÛÏ *Ohn "erGer taraFÏnDan ÝU ÝekilDe iFaDe eDilmiÝtir:
±Üeker Ahmet 0aÝa ODUnCUnUn yYk~S~n~ anlatÏrken Ormana ODUnCUnUn
GyZ~Yle BaktÏÛÏnÏ Fark etmiÝti .e reSimDe #OUrBet ne De eDeBiYatta 4UrGeniYeF laÛDaÝ OlDUklarÏ ilin Ve her ikiSi De OrmanÏ SeVDikleri ilin anÏYOrUm BU SanatlÏlarÏ ByYle BakaBilirlerDi Bir Ormana ÞkiSi De OrmanÏ Orman
OlmaYan Bir D~nYaYa BaÛlaYarak BetimlerlerDi 9a Da aYnÏ ÝeYi BaÝka t~rl~
SyYlemek GerekirSe Onlar OrmanÏ ilinDe Bir GeYiÛin ylmeSi Ya Da Bir aVCÏnÏn aÝkÏ D~Ý~nmeSi GiBi ynemli OlaYlar Olan Bir Sahne Olarak D~Ý~n~rlerDi
Üeker Ahmet 0aÝa iSe OrmanÏ kenDi BaÝÏna Var Olan Bir Yer Olarak Gyr~YOr
Ve OrmanÏn VarlÏÛÏ yYleSine aÛÏr BaSÏYOrDU ki Üeker Ahmet 0aÝa 0ariS´te
yÛrenDiÛi GiBi kenDiSiYle Orman araSÏnDa OlmaSÏ Gereken UZaklÏÛÏ kOrUYamÏYOrDU Þki Gelenek araSÏnDa aYrÏlÏÛÏn OrtaYa lÏkmaSÏnÏn neDeni De BenCe
BUYDU "U Orman reSmi De VarlÏÛÏnÏ BU aYrÏlÏÛa BOrllUYDU² "erGer´in BakÏÝÏnÏn alÏkla GySterDiÛi GiBi 4~rk SanatÏnÏn "atÏ´YÏ taklit etmeSi OnUn YaratÏCÏlÏÛÏnÏn SOnU OlmamÏÝ terSine Yeni Ve FarklÏ YaratÏlarÏn
alÏÛa lÏkmaSÏna VeSile OlmUÝtUr "U YaratÏCÏlÏÛÏ en lOk SerGileYen Dynemin SanatlÏlarÏ iSe Üeker Ahmet 0aÝa Ve /Sman (amDi "eY´Dir 9ine
De "atÏlÏ reSim SanatÏnDa OlDUkla UStalaÝan BU SanatlÏlarÏn Y~ZYÏlÏn
SOnUna DOÛrU Belli Bir "atÏlÏ k~lt~rel Birikimin ~St~ne GelDiklerini UnUtmamak Gerekir "U iki ynemli SanatlÏYa GelmeDen ynCe Daha ynCe AVrUPa´Ya
reSim eÛitimi almak ilin GynDerilmiÝ Bir kUÝak Daha BaSit D~ZeYDe Ve
kÏSmen BilimSel Bir D~nYa Gyr~Ý~ DOÛrUltUSUnDa DOÛanÏn OlDUÛU GiBi
GySterilmeSine kenDilerini aDamÏÝtÏr "U SanatlÏlar hen~Z Gerlekli
inSan FiG~r~ne YyneleCek OrtamÏ BUlamamÏÝ OlSalar Da DOÛanÏn Gerlekli
taSVirine Yynelerek 4~rk-/SmanlÏ mODernleÝmeSinin Y~ZYÏlDaki Sek~lariZme alÏlan ZihniYet Dyn~Ý~m~n~ Sanatta Bir UCUnDan YakalamÏÝlarDÏr
/SmanlÏ SanatÏ /rtalaÛ´Ïn tanrÏ-merkeZli D~nYa Gyr~Ý~nDen BU SanatlÏlarla Birlikte kOPmaYa BaÝlamÏÝ Ve Y~ZYÏlÏn SOnUna DOÛrU Gerlekli inSan
FiG~r~n~ SanatÏnDa kOnU eDen /Sman (amDi "eY Ve kUÝaÛÏ Üeker Ahmet
0aÝa 3~leYman 3eYiD (~SeYin :ekai 0aÝa taraFÏnDan nihaYete erDirilmiÝtir 3anat tarihli -UStaFa #eZar´a Gyre YaÝlarÏ BU SanatlÏlarDan Daha
k~l~k Olan (alil 0aÝa Ve (OCa Ali 2ÏZa´YÏ Da BUraYa eklemek Gerekir 4~m BU SanatlÏlar ilinDe inSan FiG~r~n~ t~m~Yle SanatÏnÏn merkeZine
OtUrtan YeGhne kiÝi iSe /Sman (amDi "eY´Dir /nUn reSminDe mODerniSt
kaYGÏlar lOk alÏk Bir BilimDe Belirmekte Ve 4~rkiYe´nin mODernleÝmeSinin
tOPlUmSal Dinamiklerine iliÝkin Daha net Bir lerleVe OrtaYa lÏkmaktaDÏr
/Sman (amDi "eY´in inSan FiG~r~ne VerDiÛi ynem mODern h~maniZm Fikri
ile iliÝkiliDir Ve BU Fikir Daha SOnraki SanatlÏ kUÝaklarÏnÏ DOÛrUDan etkileYeCektir #UmhUriYet´in kUrUlmaSÏYla Da reSmi Bir h~ViYet kaZanaCak Olan BU
anlaYÏÝ ´li YÏllara kaDar rakiPSiZ kalaCaktÏr 9UkarDa BelirtilDiÛi GiBi her ne kaDar "atÏlÏ reSim SanatÏ /SmanlÏ k~lt~r
D~nYaSÏnDa BilinmeYen Bir ÝeY OlmaSa Da -~Sl~man /SmanlÏlar ilin BU
SanatlÏlarÏn taVrÏ tam anlamÏYla mODernDir ASlÏnDa AVrUPa SanatÏnÏn Genel
GiDiÝatÏ GyZ yn~ne alÏnDÏÛÏnDa BU SanatlÏlarÏn "atÏlÏ tarZDa reSim YaPma Bilimleri kenDi Dynemleri alÏSÏnDan mODern DeÛil akSine akaDemik
Ve GelenekSelDir ´lÏ YÏllarDa 0ariS´te Olan /Sman (amDi "eY Üeker
Ahmet 0aÝa Ve 3~leYman 3eYYiD emPreSYOniZmin mODern SanatÏn DOÛUÝUna tanÏklÏk etmelerine raÛmen emPreSYOniStlere keSinlikle ilGi DUYmamÏÝlarDÏr 3anat tarihlileri BU SanatlÏlarÏn 0ariS´e GiDiÝlerinDeki temel
amaCÏn GenelDe reSim SanatÏnÏn temel kUrallarÏnÏ yÛrenmek OlDUÛUna Ve
Yan Yynlere SaPmalarÏnÏn BeklenmemeSi GerektiÛine ikna OlmUÝ GiBiDirler
4aBii ki %mPreSYOniStlerin Bilimleri BOZmalarÏnÏn Ve SOYUtlamaYa
Gitmelerinin Onlar alÏSÏnDan herhanGi Bir anlamlÏ karÝÏlÏÛÏ YOktUr $OÛanÏn
Ve inSanÏn Gerlekli Bir taSVirini YaParak /SmanlÏ´nÏn GelenekSel D~nYa Ve
Sanat anlaYÏÝÏnDan kOPmanÏn PeÝinDe Olan Ve DeVlet BUrSU ile OkUtUlan
BU SanatlÏlar ilin emPreSYOniStlerin hilBir ilGinlliÛinin OlmamaSÏ GaYet
anlaÝÏlÏr Bir DUrUmDUr #eZar BaSit Bir Dille BU DUrUmU ÝU ÝekilDe iFaDe
etmiÝtir:
±3anat D~nYaSÏna Yeni Gyr~Ý Getiren %mPreSYOniStlerin Sanat D~nYaSÏnDa
SarSÏntÏ Yaratan lalÏÝma tarZlarÏnÏn reSim GeleneÛi OlmaYan Bir ~lkenin
lOCUklarÏ Olan /Sman (amDi Ve AhmeD Ali´Yi ;Üeker Ahmet 0aÝa= 0ariS´teki yÛrenimleri SÏraSÏnDa SarmaSÏ Zaten Pek D~Ý~n~lemeZDi² #eZar´la aYnÏ Gyr~Ý~ SaVUnan #emal 4OllU iSe BU Fikrini Üeker Ahmet 0aÝa
yZelinDe tarihli Bir makaleSinDe BenZer Bir YalÏnlÏkla Dile GetirmiÝtir:
±$eGaS -anet -Onet 0iSSarra 3iSleY GiBi %mPreSYOniSt reSSamlar Yeni
Sanat kaYGÏlarÏnÏ tahakkUk ettirmeYe BaÝlamÏÝlar Ve en Verimli laÛlarÏnÏ
YaÝÏYOrlarDÏ 4~rkiYe´De eSaSlÏ Bir Sanat D~Ý~nCeSine VaramaDan 0ariS´e
GitmiÝ Bir GenCin BU kaYnaÝmanÏn ilinDe ileri hareketlere katÏlmaSÏ OnlarÏn YOlUnU SelmeSi BeklenemeZDi² 9ine De ilinDe Belli DOZDa SOSYOlOJik Bir PerSPektiF BarÏnDÏran BU Sanat
tarihliSanatlÏ BakÏÝÏ Daha SOSYOlOJik Bir alÏklamaYla Yeni BaÝtan D~Ý~n~leBilir VeVeYa takViYe eDileBilir "U SanatlÏlarÏn /SmanlÏ tOPlUmUnUn
ariStOkratik leVrelerinDen GelDiÛini DeVletin elit Z~mrelerine Dhhil OlDUklarÏnÏ Ve 0ariS´te SaraYÏn GyZetimi altÏnDa eÛitimlerini S~rD~rD~kleri DOlaYÏSÏYla Da SaraYa YakÏÝan akaDemik elit leVrelerin SanatSal ³haBit~S´lerini
BenimSemek ZOrUnDa OlDUklarÏ GaYet alÏktÏr %mPreSYOniZm GiBi aÝaÛÏDan
Gelen Ve hen~Z ne OlDUÛU Belli OlmaYan Bir SanatSal OlUÝUmU mUhtemelen
k~l~k Gyrm~Ý OlmalÏDÏrlar ¯ tÏPkÏ Dynemin elit &ranSÏZ Sanat leVrelerinin
YaPtÏÛÏ GiBi
&akat aSÏl ilGinl Olan nOkta BU SanatlÏlarÏn emPreSYOniSt Ve POStemPreSYOniSt SanatÏn &ranSÏZ akaDemik Sanat leVrelerinDe artÏk YaDÏrGanmaDÏÛÏ ZamanlarDa Bile SanatSal ~SlUPlarÏnDan en UFaCÏk Bir taViZ VermemiÝ OlmalarÏDÏr /Sman (amDi "eY´in ÞStanBUl´Da Da YaBanCÏ leVrelerle
OlDUkla illi DÏÝlÏ OlDUÛU Ve AVrUPa Sanat D~nYaSÏnDaki GeliÝmeleri lOk
YakÏnDan takiP ettiÛi BilinmekteDir /nUn Ve kUÝaÛÏnÏn herhanGi Bir ~SlUP
DeÛiÝikliÛine GitmemeSi Daha SOnraki kUÝaklar ilin De Bir mODel OlUÝtUrmUÝ GiBiDir .itekim Daha SOnra AVrUPa´Ya GiDen SanatlÏlar Da tÏPkÏ /Sman (amDi "eY kUÝaÛÏnÏn YaPtÏÛÏ GiBi Dynemin reSms Sanat anlaYÏÝlarÏnÏ
BenimSeme kOnUSUnDa Pek tereDD~t YaÝamamÏÝlarDÏr kUÝaÛÏ aallÏ
+UÝaÛÏ Olarak Da Bilinir emPreSYOniZmi aVanGarD G~C~n~ YitiriP reSms
akaDemik Bir h~ViYet kaZanDÏÛÏ Zaman BenimSemiÝtir (er ne kaDar ÝimDiki G~nCel ZamanÏn SanatÏnÏ iCra etmek Gerekir Fikrini kenDi aralarÏnDa
tartÏÝÏYOr OlSalar Da $ 'rUBU SanatlÏlarÏnÏn k~BiZmi iSe +~BiZm akÏmÏnÏn
aVanGarD etkilerinin kaYBOlmaYa Y~Z tUttUÛU ama akaDemik G~C~n~n arttÏÛÏ
Bir DynemDe ´larDa OrtaYa lÏkmÏÝtÏr "U yrnekler /SmanlÏ ile #UmhUriYet Dyneminin mODern Sanat VeVeYa SanatSal mODerniZm anlaYÏÝlarÏnÏn Belli Bir S~reklilik ilinDe OlDUÛUnUn Ve her iki Dynemin k~lt~r elitlerinin BenZer ilGi Ve lÏkarlar etraFÏnDa SanatÏ ÝekillenDiÛinin iÝaretleriDir
$ahaSÏ BU DUrUmUn SanatlÏlar ~ZerinDe Daha SOnralarÏ Bir BaSkÏ UnSUrU
OlUÝtUrDUÛU anlaÝÏlmaktaDÏr .itekim ´lerDen SOnra niSPeten Daha
YUmUÝak iDeOlOJilerin D~nYaYa hhkim OlDUÛU DynemlerDe ¯ &aÝiZm Ve
3taliniZm SOnraSÏ ¯ artÏk akaDemik Sanat anlaYÏÝÏna Yenik D~Ýmek iStemeYen BirlOk SanatlÏ 4~rkiYe´Ye DynmeYiP AVrUPa´Da kalmaYÏ terCih eDerek
DeVletin reSmi Sanat Ve k~lt~r POlitikalarÏnDan kalmaYa lalÏÝaCaklarDÏr
4~rk reSim SanatÏnÏn kÏSa tarihi ilinDe raDikal Bir ÝekilDe ~SlUP DeÛiÝikliÛine GiDen SanatlÏ tiPinin Daha lOk ´lerDen SOnra GyZe larPmaSÏ
Da BU lerleVeYe OtUrmaktaDÏr .itekim ÞkinCi $~nYa 3aVaÝÏ´nDan SOnra
SanatlÏlar anlaÝÏlan O ki hem DeVlet SanatlÏSÏ OlmanÏn VerDiÛi SÏkÏÝmÏÝlÏktan kUrtUlmak hem De AVrUPa mODerniZmini G~nCel haliYle Yakalamak
Ve Geri kalmÏÝlÏk DUYGUSUnDan artÏk kUrtUlmak ilin raDikal taVÏr DeÛiÝikliklerine Gitmekte lekinGenlik SerGilememiÝlerDir &akat BU SanatlÏlarÏn
her ne kaDar kenDinDen ynCeki kUÝaklarÏn hiSSettiÛi VeVeYa hiSSettiklerini
FarZ ettikleri Geri kalmÏÝlÏk DUYGUSUnU Daha aZ hiSSetmiÝ OlmalarÏ kUVVetle
mUhtemelSe De OnlarÏn Da en aZÏnDan ´lara kaDar ÝiDDetli Bir ³k~lt~rel ÝiZOFreni´Ye YakalanmÏÝ OlmalarÏ FaZlaSÏYla OlaSÏDÏr
+~lt~rel ÝiZOFreni kaVramÏna BUraDa B~t~n~Yle OlUmSUZ Bir anlam Y~klemiYOrUm terSine ³BaÝkalÏk´larla kalÏnÏlmaZ karÝÏlaÝmalarÏnÏn SOnUCU Olarak
OnUn her kiÝi her tOPlUm Ve her Dynem ilin Gelerli Bir POZitiFlik DereCeSi
BarÏnDÏrDÏÛÏnÏ D~Ý~n~YOrUm +~lt~rel ÝiZOFreni $arYUSh 3haYeGan´Ïn YaZDÏÛÏ GiBi "atÏ mODerniteSi ile karÝÏ karÝÏYa Gelen $OÛU tOPlUmlarÏnDaki
PatOlOJik Bir OlGU DeÛilDir SaDeCe FarklÏ Ve ilGinl karÝÏlaÝmalarÏn SOnUCUnDa Bir takÏm Yeniliklerin G~n Y~Z~ne lÏkmaSÏnÏ SaÛlaYan karmaÝÏk
Bir FenOmenDir aSlÏnDa "~t~n k~lt~rler kiÝiler Ve tOPlUmlar +aPitaliZm
Ve ÜiZOFreni aDlÏ kitaPlarÏnDa $eleUZe Ve 'Uattari´nin ima ettikleri GiBi Belli
OranlarDa ÝiZOFreniktir Yani k~lt~rel alÏDan DaÛÏlmÏÝ ParlalanmÏÝ VeVeYa
YerSiZYUrtSUZlaÝmÏÝlarDÏr $eleUZe Ve 'Uattari´Ye Gyre SanatSal YaratÏCÏlÏ4
ÛÏn en Verimli OlDUÛU kiÝiler Bir ÝekilDe ÝiZOFreniYle tanÏÝmÏÝ OlanlarDÏr Ve
BU kiÝilerin hhkim OlDUÛU k~lt~rler De DOÛal Olarak Daha YaratÏCÏ k~lt~rlerDir /nlara Gyre &ranSÏZ eDeBiYatÏna karÝÏ AnGlO-SakSOn eDeBiYatÏ ÞnGiliZ
eDeBiYatÏna Gyre Amerikan eDeBiYatÏ Daha ÝiZOFreniktir Ve DOlaYÏSÏYla
Daha YaratÏCÏDÏr 4~rkiYeli SanatlÏlarÏn Ve eDeBiYatlÏlarÏn lerDen SOnra ÝiZOFrenik Sanat OlUÝUmlarÏna Daha alÏk OlDUÛU aÝikhrDÏr 4anZimat´tan Beri Gelen Ve
Belki De en m~kemmel yrneÛini eDeBiYatta BaÝyÛretmen lakaPlÏ Ahmet
-ithaD %FenDi´nin temSil ettiÛi tOPlUmUn mODernleÝmeSine karÝÏ
SOrUmlU aYDÏn tiPi mODelinDen SiStematik Olarak BU Dynemle Birlikte UZaklaÝÏlmaYa BaÝlanaCaktÏr AkaDemi kaVramÏnÏn CiDDi Bir BilimDe eleÝtiriYe
tUtUlmaSÏ Ve akaDemik Sanat eÛitiminin ileriCi Olmaktan lOk tUtUCU Bir lerleVe OlUÝtUrDUÛU Fikri iSe ´lÏ Ve ´li YÏllarDan SOnra artÏk BaSmakalÏP
Bir iFaDeYe Dyn~ÝeCektir
ÜEKERá!HMETá0AÝAáVEá/SMANá(AMDIá"EY
+enDi illerinDe kÏYaSlanDÏÛÏnDa kUÝaÛÏn en etkili iki SanatlÏSÏnDan /Sman
(amDi "eY´in mODerniZminin heDeFleri alÏSÏnDan Üeker Ahmet 0aÝa´nÏnkine Oranla lOk Daha raDikal OlDUÛU Gyr~l~r Üeker Ahmet 0aÝa her ne
kaDar POrtre SanatÏnDa ynemli Bir BeCeri GyStererek 2yneSanS´tan Beri
"atÏ D~nYaSÏnÏn ePiStemOlOJik Ve k~lt~rel SyYleminDe merkeZi iÝGal eDen
³yZne´ Olarak mODern inSanÏn Gerlekli Ve D~nYeVi Bir SUnUmUnU mODern
Bir tarZDa iFaDe etmiÝ Bir SanatlÏ OlSa Da FiG~r kOnUSUnDa lekinGen kalDÏÛÏ
OrtaDaDÏr +alDÏ ki BilimSel alÏDan mODerniSt Olan Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn
reSminin aSÏl lekirDeÛini OlUÝtUran PeYZaJlarÏnÏn DOÛrUDan metaFiZik Bir
D~nYaYa iÝaret ettiÛini GyZDen kalÏramaYÏZ drneÛin /rman´Da /DUnCU
aDlÏ YaPÏtÏ BaÝta Olmak ~Zere BirlOk DOÛa kOnUlU lalÏÝmaSÏnDa Üeker Ahmet 0aÝa inSanlarÏnÏ minYat~r Olarak GyStermiÝ Ve ByYleCe YaÝamÏn GiZemi Y~CeliÛi karÝÏSÏnDa inSan UFaltÏlarak nereDeYSe SeSSiZliÛe mahk}m
eDilmiÝtir $OlaYÏSÏYla Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn SemBOlik DeVrimCiliÛinin
ileriÛinin GelenekSel OntOlOJiYe Ve k~lt~re Belli yll~lerDe SÏkÏ SÏkÏYa BaÛlÏ
OlDUÛUnU SyYlemek YanlÏÝ OlmaYaCaktÏr
*Ohn "erGer lOk Daha ileri GiDerek mODern PerSPektiF ile minYat~r SanatÏnÏn il ile GeltiÛi /rmanDa /DUnCU´Ya (eiDeGGer´e reFeranSla VarOlUÝlU
Bir anlam atFetmiÝ Ve reSmin kenDiSi ilin yneminin BUraDan kaYnaklanDÏÛÏnÏ ima etmiÝtir "erGer ilin reSim VarOlUÝUn anlamÏna aletheia
D~ZeYinDe ³alÏklÏk´ GetirmeYe lalÏÝan metaFiZik Bir BaÝYaPÏttÏr:
±/DUnCU ile katÏrÏ OrmanDa ilerliYOrlar /YSa reSim OnlarÏ nereDeYSe hareketSiZ Bir hale GetiriYOr 3anki hil kÏmÏlDamÏYOrlar +ÏmÏlDaYan Bir ÝeY
VarSa O Da Orman ¯ iÝin ÝaÝÏrtÏCÏ YanÏ Da inSanÏn BUnU ynCeDen FarkÏna
VarmaDan SeZmeSi /rman B~t~n VarlÏÛÏ ile ODUnCUnUn terS DOÛrUltUSUnDa
hareket eDiYOr Yani BiZe DOÛrU Ve SOla DOÛrU ³6ar OlmanÏn anlamÏ: S~rekli Olarak OlDUÛU YerDe DUrUP Da inSana YaklaÝan Ona UlaÝan Ve UZanan
VarlÏk´ ² (aSan "~lent +ahraman "erGer´in teZlerinDen YOla lÏkarak Üeker Ahmet
0aÝa´nÏn /rmanDa /DUnCU´SU ~Zerine CiDDi Bir makale kaleme almÏÝ Ve Bir
takÏm ilGinl Fikirler yne S~rm~Ýt~r "erGer´a Gyre Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn
reSmi akaDemik reSmin kUrallarÏna VUrUlUnCa ilinDe hata BarÏnDÏrmaktaDÏr
+ahraman´a Gyre iSe reSimDe hata Falan YOktUr SOrUn "erGer´Ïn
BU reSme iliÝkin Y~ZeYSel tek BOYUtlU Bir DeÛerlenDirme YaPmaSÏnDaDÏr:
±"erGer´Ïn tek BOYUtlUlUÛUnU Ve kÏSÏtlÏ YOrUmUnU Yaratan UnSUr karÝÏSÏnDaki YaPÏtÏ "atÏ D~Ý~nCeSinin ePiStemOlOJiSinin ParametreleriYle ele
almaSÏDÏr² ASlÏnDa "erGer SyZ kOnUSU reSimDe PeJOratiF anlamDa
Bir hata Gyrmemekte SaDeCe akaDemik kUrallara UYGUn GiBi DUran Bir reSmin akaDemik alÏDan ilinDe hata BarÏnDÏrDÏÛÏnÏ teSPit etmekteDir eStelik
BU Da Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn reSminin SahiP OlDUÛU "erGer´Ïn DeYiÝiYle
±inSanÏn aklÏnDan lÏkmaYan² OriJinal DeÛerini OrtaYa kOYmak ilin reSme
iliÝkin YaPÏlan analiZDe Bir t~r yn BilGiDen BaÝka Bir ÝeY DeÛilDir "erGer´Ïn
aSÏl VUrGUlamak iSteDiÛi nOkta reSmin B~Y~k Bir metaFiZik G~C~n~n OlDUÛUDUr Ve BUnUn Da OnUn akaDemik Olana UYGUn OlUP OlmaDÏÛÏYla Ya Da
ilinDe teknik anlamDa hatalar BarÏnDÏrÏP BarÏnDÏrmaDÏÛÏYla Bir ilGiSi YOktUr
dte YanDan +ahraman´Ïn "erGer´Ïn reSme BakÏÝÏnDaki hatanÏn kaYnaÛÏ Olarak teSPit ettiÛi BatÏlÏ ePiStemOlOJi iFaDeSi OlDUkla mUÛlaktÏr :ira
"erGer Bir "atÏlÏ OlSa Da BU reSme +arteZYen Bir ePiStemOlOJi ile DeÛil
(eiDeGGer´Ci OntOlOJiYi reFeranS alarak YaklaÝmaktaDÏr "ilinDiÛi GiBi BU
OntOlOJi +arteZYen Bilen yZne-Bilinen neSne ikiliÛini Ve hiYerarÝiSini
kalDÏrarak $aSein Olarak inSanÏ 6arlÏk´Ïn 3ein iline YerleÝtirir /YSaki
+ahraman /rmanDa /DUnCU´Da ±¨"erGer 0aÝa´nÏn aSlÏnDa ODUnCUYU
DeÛil OrmanÏ reSmettiÛini SyYl~YOr DiYeBiliriZ 2eSmin yZneSi ODUr: /rman² ÝeklinDeki YOrUmUYla aSlÏnDa "erGer´Ïn Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn
reSminDe GyrD~Û~ (eiDeGGer´Ci meSelDen UZaklaÝmaktaDÏr "U YOrUmla
+ahraman (eiDeGGer FelSeFeSinin kalBinDeki yZne-neSne ikiliÛini aÝma
Fikrini "erGer´Ïn SyZ kOnUSU reSimDe BUlma iSteÛini aÝÏnDÏrarak BU ikiliÛi
nereDeYSe terSten YeniDen inÝa etmekteDir (er ne kaDar +ahraman BUraDa
yZne Derken kOnUYU kaSteDiYOr GiBi Gyr~nSe De reSimDeki Bir ÝeYi BaÝka
Bir ÝeYDen aYrÏCalÏklÏ kÏlarak Bir t~r hiYerarÝi Yaratmakta Ve (eiDeGGer´Ci Bir
PerSPektiF alÏSÏnDan Orman Ve ODUnCU araSÏnDa VarOlan iliÝkinin SimBiYOtik DOÛaSÏnÏ her hal~karDa SakatlamaktaDÏr "erGer ilin reSimDe ilGinl Olan
¯ ki O Y~ZDen (eiDeGGer´e reFeranS YaPmaktaDÏr ¯ Orman Ve ODUnCUnUn
OlUÝtUrDUÛU OrGanik B~t~nl~Û~n YarattÏÛÏ metaFiZik hUÝUDUr: /rman ODUnCU ilin Bir FOn OlmaDÏÛÏ GiBi ODUnCU Da OrmanÏn DÏÝÏnDa Bir VarlÏk DeÛilDir
Üeker Ahmet 0aÝa´Yla kÏYaSlanDÏÛÏnDa /Sman (amDi "eY´in SanatÏnÏn
ilerik alÏSÏnDan SahiP OlDUÛU raDikal mODerniSt imalarÏ Daha SOSYOlOJiktir
Ve SanatÏnÏn D~nYa Gyr~Ý~n~n 4anZimat´Ïn Genel "atÏlÏlaÝma hamleSinin
raDikal kanaDÏnÏ temSil ettiÛini SyYleYeBiliriZ /Sman (amDi "eY´in
SanatÏnDa OrtaYa lÏkan mODerniSt tUtkUYU kenDi laÛDaÝlarÏ Olan 9eni /SmanlÏlarÏn tUtUmUYla karÝÏlaÝtÏrDÏÛÏmÏZDa 9eni /SmanlÏlarÏn mUhaFaZakhr
kalDÏÛÏ kenDiliÛinDen alÏÛa lÏkaCaktÏr 9eni /SmanlÏlar Gelenek Ve
mODernlik araSÏnDa Bir t~r SenteZ PeÝinDe kOÝarken /Sman (amDi "eY
GeleneÛi B~t~n~Yle ParlalamanÏn Ve mODern YaÝamÏn GerektirDiÛi Sek~ler
DeÛerleri yZellikle ³kaDÏn´ kOnUlU reSimler ~ZerinDen tOPlUma emPOZe
etmenin PeÝinDeDir /Sman (amDi "eY´in OrYantaliZminDen lOk raDikaliZminDen BahSetmek Daha DOÛrUDUr ÞPek $UBen ³raDikaliZm´ terimini
kUllanmaSa Da ±raDikal Bir atÏlÏm² DiYerek DUrUmU ÝyYle iZah etmiÝtir:
±.amÏk +emal´Den iki YÏl SOnra ´De D~nYa Gelen /Sman (amDi´nin
ÞntiBah ile 4~rk rOmanÏna Giren Gerleklilik DenemelerinDen Daha keSkin Ve
atÏlÏmCÏ Bir GerlekliliÛi FiG~r reSmine GetirDiÛi SyYleneBilir tarihli
³2ahle dn~nDe +ÏZ´ her anlamDa raDikal Bir atÏlÏmDÏ / G~ne Dek hilBir 4~rk
reSSamÏ inSan FiG~r~n~ ByYle alÏk Selik Ve BaSkÏn Bir imGe Olarak SerGilememiÝti -~henDiShane 4ÏBBiYe (arBiYeli reSSamlar Ve Üeker Ahmet
0aÝa (~SeYin :eki 0aÝa 3~leYman 3eYYiD GiBi SanatlÏlar nat~rmOrt Ve
PeYZaJla YetinmiÝler FiG~re BilimSel Ve araÝtÏrmaCÏ Bir GyZle BakmamÏÝlarDϨ aekinGenlik GyStermeYen /Sman (amDi´De FiG~r reSmin BaSkÏn
yÛeSiDir² /Sman (amDi "eY´in OrYantaliZmi Daima tartÏÝma kOnUSU OlmUÝtUr /Sman (amDi "eY´in kOlaYlÏkla OrYantaliSt Olarak DamGalanamaYaCaÛÏnÏ
SyYleYen BU makale De kenDilerinDen ePeY YararlanDÏÛÏmÏZ -UStaFa #eZar
Ve ÞPek $UBen GiBi YaZarlara katÏlÏYOrUm dZellikle #UmhUriYet´in UlUSalCÏ
BakÏÝÏnÏn .UrUllah "erk´in kiÝiliÛinDe /Sman (amDi "eY´in mODerniZmini
kaVraYamamÏÝ OlmaSÏ ilGinltir:
±+aPalÏ larÝÏDaki antikaCÏ D~kkhnlarÏnÏn Bin Bir eÝYaSÏnÏ kUmaÝÏnÏ teZYinat Ve SilahlarÏnÏ leVhalarÏnDa CanlanDÏrarak ³Üark 2eSmi´ YaPan /Sman
(amDi´Yi iStiSna eDerSek BU Sanatkhrlar Üeker Ahmet 0aÝa Ve :ekai 0aÝalar kaSteDiliYOr ZehirlenmemiÝ Ve temiZ kalmÏÝ Bir Gyr~Ýle temiZ Ve SaF
Bir 4~rk reSminin temelini kUrmUÝlarDÏr² "erk´in BU PaSaJDa kUllanDÏÛÏ ÏrklÏ terminOlOJi ¯ ±ZehirlenmemiÝ temiZ Ve
SaF Bir 4~rk reSmi² ¯ .aZilerin aVanGarD Sanat ilin kUllanDÏÛÏ terminOlOJiDen alÏnmÏÝ GiBiDir Ve haliYle SanatSal eleÝtiri alÏSÏnDan hilBir DeÛer taÝÏmamaktaDÏr dte YanDan "erk´in /Sman (amDi´Yi DeÛil De Üeker Ahmet
0aÝa´YÏ ynemSemeSi Dikkatte DeÛerDir /YSaki YUkarÏDa DeÛinDiÛimiZ GiBi
Üeker Ahmet 0aÝa´nÏn SanatÏnÏn yZ~ GelenekSel OntOlOJiYe Ve k~lt~r D~nYaSÏna lOk Daha YakÏnDÏr Ve "erk GiBi Bir mODerniStin BUnU Dikkate almamaSÏ
tUhaFtÏr dYle Gyr~n~YOr ki "erk´in mODerniSt BakÏÝÏ /Sman (amDi "eY´in
reSminDeki ³ÝarklÏ´ Gyr~nt~leri kaBUl eDemeYeCek kaDar ÝekilSel D~ZeYDe SaBitlenmiÝtir .itekim ÞPek $UBen De haklÏ Olarak SaDeCe Gyr~nt~Y~
Dikkate alan BU BakÏÝÏn Derinlikli Bir BakÏÝ OlmaDÏÛÏnÏ OlDUkla Y~ZeYSel
Bir BakÏÝ OlDUÛUnU iFaDe etmiÝtir eStelik BU SanatlÏlar araSÏnDa BU
t~r kÏYaSlamalar YaPmak hil De DOÛrU DeÛilDir (em /Sman (amDi "eY
hem De Üeker Ahmet 0aÝa Belli Bir D~nYa Gyr~Ý~ Ve D~Ý~nSel PerSPektiFi
Olan SanatlÏlarDÏr ÞkiSinin De FarklÏ nOktalarDan ~St~nl~kleri VarDÏr "erGer
Üeker Ahmet 0aÝa´Da (eiDeGGer´Ci anlamDa VarOlUÝlU Bir FelSeFenin G~ll~
iZlerini YakalamÏÝtÏr $UBen iSe /Sman (amDi "eY´in raDikal mODerniSt
taVrÏnÏn k~lt~rel ileriÛinin ynemine Dikkat lekmiÝtir
/RYANTALIZMáMIá+~LT~RELá4ERC~MELERáMI
.UrUllah "erk´e Gyre /Sman (amDi "eY´in en B~Y~k hataSÏ ±eSki 4~rk
haYatÏ Sahnelerini OlDUklarÏnDan Daha ÝarklÏ GyStererek B~Y~k taBlOlarÏnDa² CanlanDÏrmak OlmUÝtUr "U ilk PlanDa Belli yll~lerDe makUl
Bir eleÝtiri GiBi DUrmaktaDÏr Zira /Sman (amDi "eY´in reSmine Bakan Ve
/Sman (amDi "eY´i tanÏmaYan BiriSi OnUn OrYantaliSt Bir reSSam OlDUÛUnU D~Ý~neBilir &akat /Sman (amDi "eY´in B~t~n~Yle aBartÏYa kaltÏÛÏ
ÞStanBUl´Un tOPlUmSal haYatÏnÏn Gyr~n~mlerini tamamen OrYantaliZe ettiÛi
DOÛrU DeÛilDir 9~ZYÏlÏn SOnUna DOÛrU "eYOÛlU leVreSinDe Vakit Geliren BatÏlÏlaÝmÏÝ /SmanlÏlara raStlamak m~mk~nSe De /Sman (amDi
"eY´in Gyr~nt~leDiÛi ÞStanBUl´Un GelenekSel Gyr~n~mleri OlDUÛU GiBi Yerli
YerinDeDir +aBUl etmek Gerekir ki /Sman (amDi "eY´in SanatÏna
yrneÛin ne 'mrxme´Un ne De )nGreS´in OrYantaliSt reSmine YaklaÝÏr GiBi
YaklaÝamaYÏZ /Sman (amDi "eY ne 4~rk (amamÏ GiBi ne De (arem´Deki (aVUZ GiBi reSimler YaPmÏÝtÏr "atÏlÏ OrYantaliStlerin imGelerinin BiZe
/SmanlÏ VeVeYa Genel Olarak $OÛU hakkÏnDa neSnel BilGiler VermeDiÛini
terSine AVrUPalÏlarÏn DOÛUYa iliÝkin FanteZi D~nYalarÏnÏ YanSÏttÏklarÏ Zaten
OrtaYa kOnmUÝtUr /YSaki /Sman (amDi "eY +aPlUmBaÛa 4erBiYeCiSi Ve -ihraP GiBi reSimlerin SanatlÏSÏDÏr /Sman (amDi "eY´in
Genel Olarak OrtaYa kOYDUÛU YaPÏt SaDeCe /SmanlÏ tOPlUmUnUn mODernleÝme S~reCinDe GelirDiÛi Dyn~Ý~mlere iliÝkin iPUllarÏ Vermekle kalmamakta aYnÏ ZamanDa mODerniZm tUtkUSUnUn G~ll~ Birer iFaDeSi -ihraP
Ve k~lt~rel kaYBa SeBeP Olan mODernitenin Bir t~r eleÝtiriSi +aPlUmBaÛa
4erBiYeCiSi Olarak lOk katmanlÏ Semantik BOYUtlar ilermekteDir /Sman
(amDi "eY tOPlUmUnUn mODernleÝme SÏkÏntÏSÏ lektiÛinin FarkÏnDaDÏr Ve
kenDiSi De her ne kaDar DOnanÏmlÏ Bir mODerniSt OlSa Da aYnÏ SÏkÏntÏDan
mUStariP GiBiDir /Sman (amDi "eY ilinDe YaÝaDÏÛÏ tOPlUmUn GerlekliÛine GyZlerini kaPaYÏP OlmaYan Bir D~nYaYÏ "atÏlÏ OrYantaliStlerin YaPtÏÛÏ GiBi GerlekmiÝ GiBi SUnmamÏÝtÏr AkSine kenDi tOPlUmUnUn ilinDen
GeltiÛi mODern Ve Gelenek araSÏnDa SalÏnan tOPlUmSal Ve k~lt~rel Ortama
aYna tUtan lalÏÝmalar YaPmÏÝtÏr
5nUtmamak Gerekir ki /Sman (amiD "eY´Den .UrUllah "erk´e Ya Da G~nCel Bir iSim Olarak /rhan 0amUk´a OrYantaliSt DenSin Ya Da DenmeSin t~m BU SanatlÏlar Belli BatÏlÏ mODelleri takiP etmiÝ OlSalar Da Daima
³k~lt~rel terC~meler´ YaPmÏÝtÏrlar "U SanatlÏlar tÏPkÏ "atÏlÏ SanatlÏlarÏn
BaÝka kiPlerDe YaPtÏÛÏ GiBi BaÝka YerlerDen alDÏklarÏ FOrmlarÏ kenDi tOPlUmlarÏnDaki k~lt~rel lerleVeleri Ve k~lt~rel SermaYeleri ilinDe Daima
DeÛiÝime UÛratmÏÝlar Ve Yenilikler ~retmiÝlerDir AntrOPOlOG #laUDe ,eVi3traUSS´Un ³BrikOlaJ´ Olarak aDlanDÏrDÏÛÏ BU DUrUma Gyre Bir k~lt~rDen Bir
BaÝka k~lt~re Ya Da Bir kUÝaktan BaÝka Bir kUÝaÛa Gelen aktarÏlan her ÝeY
Daima YeniDen-inÝaYa VeYa YeniDen ~retime taBi tUtUlUr Üeker Ahmet
0aÝa Ve /Sman (amDi "eY BU anlamDa harikUlaDe iki yrnektir +enDi tOPlUmlarÏnÏn GerlekliÛiYle yrt~ÝeBilmek ilin kenDi tOPlUmlarÏna ait OlmaYan
FOrmlarÏ lOÛU Zaman Bilinlli BaZen De BilinlDÏÝÏ Bir ÝekilDe mUtaSYOna
UÛratmÏÝlarDÏr %Ûer ByYle YaPmaSalarDÏ SanatlarÏnÏ kenDi kamUlarÏna
altÏklarÏnDa kamUYla aralarÏnDa hilBir OntOlOJikePiStemOlOJik k~lt~rel
Ve SOSYOlOJik temaS nOktaSÏ BUlamaZlarDÏ "U BaÛlamDa k~lt~rel terC~me
kOnUSUnDa lOk ÝeY SyYlemiÝ Olan 0eter "Urke GiBi ynemli Bir k~lt~r tarihliSinin /Sman (amDi "eY ~Zerine YaPtÏÛÏ YOrUm BilDik Bir kliÝeDir:
±0ariS´te 'mrxme ile lalÏÝmÏÝ Olan 4~rk reSSam /Sman (amDi "eY kenDi
k~lt~r~nDen Sahneleri "atÏlÏ Bir ~SlUPla reSmetmiÝti AnlaÝÏlan /SmanlÏ
ÞmParatOrlUÛU´nUn mODernleÝme S~reCi kenDiSine "atÏlÏ Ya Da en aZÏnDan
BatÏlÏlaÝtÏrÏCÏ GyZlerle BakmaSÏnÏ GerektiriYOrDU² "Una BenZer Bir kliÝe YOrUmU /rhan 0amUk hakkÏnDa )an AlmOnD YaPmÏÝtÏr AlmOnD´Un 0amUk hakkÏnDaki YarGÏlarÏ OlDUkla Serttir /na Gyre
0amUk S~rekli Olarak $OÛU-"atÏ araSÏnDaki ikilikleri Diriltme UÛraÝÏnDaDÏr
Ve BU Y~ZDen De ³Yeni-OrYantaliSt´ etiketini hak etmekteDir +ara +itaP´Daki eSki AlBaY 'aliP´in ±"U ~lkeDe hil kimSe hilBir Zaman kenDi OlamaZ²
C~mleSini kanÏt Olarak kUllanan AlmOnD´a Gyre tÏPkÏ rOmanlarÏnDaki karakterleri GiBi /rhan 0amUk Da iki k~lt~r araSÏnDa SÏkÏÝmanÏn VerDiÛi Benlik
VeVeYa kimlik kriZi ilinDe h~Z~nDen Ya Da melankOliDen mUStariPtir AlmOnD´Un kimlik kriZi Olarak GyrD~Û~ Ve BU kriZin SOnUCU PatOlOJik Bir
DUrUm Olarak DeÛerlenDirDiÛi ÝeY FarklÏ k~lt~rlerle karÝÏlaÝmanÏn SOnUCU kimliÛin ParlalanmaSÏ Ve leÝitlenmeSi Olarak Daha OlUmlU Bir kiPte
D~Ý~n~lemeZ mi 'erlekten De OrtaDa Bir kriZ Ya Da PatOlOJi mi Var 9a
Da maDalYOnU terSine leVirirSek kimlik Ya Da Benlik kriZi YaÝamaYan melankOliDen Ya Da h~Z~nDen mUStariP OlmaYan Steril Bir Yer BUlmak G~n~
m~ZDe m~mk~n m~ ASlÏnDa BUG~n~n D~nYaSÏnDa SaDeCe ±BU ~lkeDe
DeÛil² hilBir ~lkeDe ³hil kimSe hilBir Zaman kenDiSi OlamaZ´ Demek Daha
UYGUnDUr "ilinDiÛi GiBi kenDilik kenDi Olmak kaVramÏ FenOmenOlOJiDen
POSt-YaPÏSalCÏlÏÛa Ve POSt-kOlOnYal SyYleme FarklÏ BilimlerDe nereDeYSe
t~m YirminCi Y~ZYÏl FelSeFeSi taraFÏnDan ³ytekilik´ Ya Da ³BaÝkalÏk´ Fikrine
taBi tUtUlarak DeÛerlenDirilmiÝtir +~reSelleÝmenin Ve POStmODernleÝmenin OlDUkla karmaÝÏk Ve DeVaSa BOYUtlarDa OlDUÛU Bir laÛDa kimlik
kriZinDen aZaDe Olan Bir k~lt~r OlaBilir mi / Y~ZDen Benlik Ya Da kimlik
kriZinDen lOk k~lt~rel terC~melerin karÏÝÏmlarÏn Ve ÝiZOFrenikleÝmenin
SOnUCU kimliÛin heterOJenleÝmeSinDen BahSetmek lOk Daha anlamlÏDÏr
"U Da kiÝi alÏSÏnDan FarklÏ OlaSÏlÏklara Ve Olanaklara kaPÏ aralaYarak k~lt~rel Ve entelekt~el ZenGinliÛe arttÏrDÏÛÏ ilin OlUmSUZ Bir DUrUm Olmaktan
lOk lOkk~lt~rl~ laÛÏmÏZ alÏSÏnDan mUhtemelen OlUmlUDUr $OlaYÏSÏYla
AlmOnD´Un Yeni-OrYantaliSt Olarak etiketleDiÛi 0amUk´Un YaPÏtÏnÏ DeÛerlenDirirken DaYanDÏÛÏ temel arG~man BaÝtan SOrUnlUDUr
%DWarD 3aiD´in YaZDÏÛÏ GiBi OrYantaliZm "atÏ´nÏn $OÛU ~ZerinDe UYGUlaDÏÛÏ GeniÝ Bir eGemenlik Ve iktiDar m~CaDeleSinin Bir kÏlÏFÏDÏr Ve $OÛU´YU
SeSSiZliÛe mahk}m eDerek OnUn aDÏna kOnUÝan Sym~rGeCi "atÏ´Ya ait k~Stah Bir iDeOlOJiDir .e /Sman (amDi "eY´in ne De /rhan 0amUk´Un
3aiD´in OrYantaliZmin merkeZine YerleÝtirDiÛi BU kriterlere UYGUn OlmaDÏklarÏ YeterinCe alÏktÏr eStelik Yeni-OrYantaliZm kaVramÏnÏn kalÏnÏlmaZ
Olarak temel DaYanak nOktaSÏ Olan $OÛU-"atÏ kateGOrik aYrÏmÏ BUG~n alÏSÏnDan OlDUkla SOrUnlUDUr 0artha #hatterJee´nin haklÏ Olarak iÝaret ettiÛi
GiBi heterOJen Zamanlar Olarak G~n~m~ZDe mODern "atÏ Ve BatÏlÏ OlmaYan
FaZlaSÏYla il ile GelmiÝtir / Y~ZDen yZellikle G~n~m~ZDe Bir YaZarÏn
Ya Da SanatlÏnÏn OrYantaliSt Olma DUrUmU YaÝanan ParaDiGma GereÛi Pek
m~mk~n Gyr~nmemekteDir
3ONUlá3ANATÎNáÛlINDEKIá3OSYOLOJI
/Sman (amDi "eY Ve Üeker Ahmet 0aÝa aSlÏnDa lOk iYi Bilinen yrneklerDir
Ve SOSYOlOGlar taraFÏnDan OlmaSa Da SOSYOlOJik analiZlere taBii tUtUlmUÝlarDÏr 3anatÏn tOPlUmSal tarihini Ya Da SOSYOlOJik PlanDa inCelenmeSini
YaPaCakSak eÛer aÝaÛÏ YUkarÏ Y~Z elli YÏllÏk Bir mODern Sanat Birikimi
m~ZelerDe Ve kOlekSiYOnlarDa BiZleri BeklemekteDir "U makaleDe Bir t~r
Deneme mahiYetinDe ~lkemiZDeki SOSYOlOJik D~Ý~nCenin SanatÏ YeterinCe
ynemSememeSinin eleÝtirel Bir hatÏrlatÏlmaSÏ YaPÏlmÏÝtÏr
4~rkiYe´De SanatÏn tOPlUmSal tarihi Ve SOSYOlOJik PlanDa inCelenmeSi ne
YaZÏk ki hen~Z emekleme aÝamaSÏnDaDÏr 3anatÏn SOSYOlOJinin iÝine YaraYaCak DeVaSa Bir malZemeYi ilinDe BarÏnDÏrDÏÛÏ aÝikhr Bir OlGUDUr 9aPÏlmaSÏ Gereken SOSYOlOGlarÏ BUraYa DOÛrU YynlenDirmektir ki BU Da Bir
eÛitim meSeleSiDir 3OSYOlOG "OUrDieU´n~n ±Sanat Ve SOSYOlOJi iYi GelinemeZ² ÝeklinDeki D~StUrU her hhl~khrDa tartÏÝmalÏDÏr 3anatÏn ilinDe
mUaZZam Bir SOSYOlOJi VarDÏr Ve SOSYOlOJinin BUnU DeÛerlenDirmemeSi
B~Y~k kaYÏPtÏr eStelik Bir iki kiÝi haril SOSYOlOGlarÏn Sanata BakÏÝÏnDaki
¯ Daha DOÛrUSU BakmaYÏÝÏnDaki ¯ kyrl~k 4~rkiYe´Deki SOSYOlOJiYe arkaik
bir hava vermektedir.
á-etni OkUYUP Fikirlerini PaYlaÝarak baZÏ nOktalara Yeniden GyZ atmamÏ
SaÛlaYan Sanat tarihli 9rd. $Ol. $r. AYÝe +ykSal´a teÝekk~r ederim.
9RDá$Olá$Rá.USRETá0OLAT
/kan eniverSiteSi '~Zel 3anatlar &ak~lteSi 3anat ve 4aSarÏm 9ynetimi
"yl~m~ ÞStanbUl
%-POSta: nUSret.POlat Okan.edU.tr
$IPNOTLAR
. 3anat eleÝtirmeni #lement 'reenberG´~n ÝU Gyr~Ý~ne keSinlikle katÏlmÏYOrUm: ±-akUl
edebi eleÝtiriler YaZmak makUl Sanat eleÝtirileri YaZmaktan kOlaYdÏr. 6aSat bir rOmanÏn veYa
hatta bir Ýiirin taSvir ettiÛi t~rden haYatÏn SOrdUÛU SOrUlar ~Zerine UZUn UZadÏYa
YaZabilirSiniZ YaYGÏn kanÏlara bir katkÏnÏZ OlSUn OlmaSÏn bir rOman veYa Ýiiri Sanat Olarak
ele almaYÏ baÝaramamÏÝ OlmanÏZ mUhtemelen Fark edilemeYeCektir.² 'reenberG´den aktaran
:OlberG 6era ,. "ir 3anat 3OSYOlOJiSi /lUÝtUrmak lev. "Uket /kUCU dZbaY ÞStanbUl
"OÛaZili eniverSiteSi 9aYÏnlarÏ S. . +endi heSabÏma Ýiirdeki imGeleri OkUmanÏn
anlamanÏn GyrSel Sanat imGelerini OkUmaktan daha kOlaY OldUÛUnU d~Ý~nm~YOrUm. "U
t~r bir bakÏÝ alÏSÏ SÏradan bir inSanÏn GyrSel Sanatlara YaklaÝmaSÏ yn~nde b~Y~k enGel teÝkil
etmektedir.
. 0eter "Urke bU tabiri ilk Olarak tarihli 2aPhael 3amUel´in OrtaYa attÏÛÏnÏ da YaZmÏÝtÏr:
±2aPhael 3amUel 6iktOrYa dynemi FOtOÛraFlarÏ hakkÏndaki bUlGUlarÏnÏ anlatan bir makalede
kendini ve kendi kUÝaÛÏnÏn tOPlUmSal tarihlilerini ±GyrSel alÏdan Cahil² diYe
tanÏmlamÏÝtϨ² "Urke 0eter 4arihin 'yrG~ 4anÏklarÏ lev. :eYneP 9elle ÞStanbUl
+itabevi 9aYÏnlarÏ S..
. ±¨ 9eni /SmanlÏlarÏn demOkratik bir kamUSal alan OlUÝtUrmada baÝvUrdUÛU GaZete ve
edebiYatÏn eleÝtirel niteliÛinin Onlardan G~n~m~Ze miraS kalan bir liZGiSi OldUÛU alÏktÏr.
0laStik Sanatlar alanÏnda bU t~r bir eleÝtirel habitUS liZGiSi bUlUnmamaSÏnÏn arkaSÏnda
iddiam O dUr ki Yatan alÏk Saik bU alanÏn GaZeteler ve OnUn OrGanik bileÝeni Olarak haYata
Gelen edebiYata Gyre $evlet ile daha YakÏn ¯ daha OrGanik ¯ bir OrtaklÏk iliÝkiSi ilinde
OlmaSÏnda aranmalÏdÏr. (em /SmanlÏ´da hem de #UmhUriYet 4~rkiYe´Sinde PlaStik Sanatlar
alanÏ kendi yZerkliÛini SaÛlama alaCak "atÏlÏ anlamda bir Sivil Sanat PiYaSaSÏna SahiP
OlamadÏÛÏ ilin SanatlÏlarÏn ~retimlerinin neredeYSe tek alÏCÏSÏ devlet kUrUmlarÏ Ya da devlet
erkhnÏnÏn ynde Gelenleri OldUÛUndan dOlaYÏ kabaCa iFade edeCek OlUrSak lerde Gerlek
bir Sanat PiYaSaSÏ OrtaYa lÏkÏnCaYa kadar devletli SyYlemin dÏÝÏna lÏkamamÏÝtÏr¨² "kZ.
0Olat .USret 3anat ve 3anS~r eZerine 3OSYOlOJik "ir 4artÏÝma ArtiSt ACtUal 3anat
$erGiSi .O: S.
. 'yrSel k~lt~r kavramÏ PlaStikGyrSel Sanat kavramÏndan lOk daha FaZlaSÏnÏ iFade eden
bir ³GyrSellik´ alanÏYla iliÝkilidir. -edYadaki imGelerden SanatSal imGelere Sinemadan diJital
OYUnlara her ÝeY GyrSellikle iliÝkilidir ve GyrSel k~lt~r~ OlUÝtUrUr. (atta k~lt~r eleÝtirmeni )rit
2OGOFF´Un lOk Yerinde belirttiÛi Gibi GyrSel k~lt~r SadeCe Gyr~ Ya da GyrSellik
viSiOnviSUalitY ile ilGili Olarak da deÛerlendirmemek Gerekir aYnÏ Zamanda GyrSelliÛin
lalÏÝma alanÏnÏ da iline alÏr. 2OGOFF )rit 3tUdYinG 6iSUal #UltUe 4he 6iSUal #UltUre
2eader ilinde ed. .iChOlaS -irZOeFF ,OndOn and .eW 9Ork 2OUtleGe S..
. 'ermaner 3emra ve ÞnankUr :eYneP /rYantaliZm ve 4~rkiYe ÞStanbUl 4~rk
+~lt~r~ne (iZmet 6akFÏ 3anat 9aYÏnlarÏ S..
. 'ermaner 3emra ve ÞnankUr :eYneP /rYantaliZm ve 4~rkiYe ÞStanbUl 4~rk +~lt~r~ne
(iZmet 6akFÏ 3anat 9aYÏnlarÏ S..
. $Uben ÞPek 4~rk 2eSmi ve %leÝtiriSi - ÞStanbUl ÞStanbUl "ilGi eniverSiteSi
9aYÏnlarÏ S..
. dndin .il~Fer #UmhUriYetin +~lt~r 0OlitikaSÏ ve 3anat - ÞStanbUl ÞnSanCÏl
9aYÏnlarÏ S..
. ÜeriF -ardin bU aYrÏlÏÛÏn Sebebinin SiYaSal bOYUtUnU ÝU Ýekilde iZah etmiÝtir: ±.amÏk
+emal´in ve 9eni /SmanlÏlarÏn merkeZi GrUbUnUn liberal meÝrUtiYeti ve temSili demOkraSiYi
deStekledikleri SyYlenebilir. 9eni /SmanlÏlarla dOÛrUdan dOÛrUYa temaSta bUlUnan Ali 3Uavi
ve bUnlarla iliÝkileri daha Silik Olan Ahmed -idhat bir Zamanlar bU GrUPla aYnÏ POlitik
Gyr~Ýe SahiPtiler. &akat ne 3Uavi´nin ne de -idhat´Ïn bU GrUPtan kOPmalarÏ teSad~F eSeridir.
Ali 3Uavi Sert Fakat kOrUYUCU bir PadiÝahÏn himaYeSinde iÝleYeCek Olan halklÏ vaSÏtaSÏZ bir
demOkraSiYi benimSedi¨² -ardin ÜeriF 4~rk -OdernleÝmeSi ÞStanbUl ÞletiÝim
9aYÏnlarÏ S..
. dndin .il~Fer #UmhUriYetin +~lt~r 0OlitikaSÏ ve 3anat - ÞStanbUl ÞnSanCÏl
9aYÏnlarÏ S..
. 'ermaner 3emra ve ÞnankUr :eYneP /rYantaliZm ve 4~rkiYe ÞStanbUl 4~rk
+~lt~r~ne (iZmet 6akFÏ 3anat 9aYÏnlarÏ S..
. 'ermaner 3emra ve ÞnankUr :eYneP /rYantaliZm ve 4~rkiYe ÞStanbUl 4~rk
+~lt~r~ne (iZmet 6akFÏ 3anat 9aYÏnlarÏ S..
. 0latOn´Un ³iYi kOPYa´ dediÛi ÝeY mOdelin aSlÏnÏ en iYi bilimde YanSÏtmak ZOrUndadÏr. ³+yt~
kOPYa´ iSe mOdelden aYrÏlan dOlaYÏSÏYla da FarklÏlÏk Yaratan YaPÏt OlaCaktÏr. "U tartÏÝmaYa
iStinaden daha FaZla bilGi ilin bkZ. "OGUe 2Onald ³3imUlakrUmlar ve Þdealar: 0latOn´U
ve +ant´Ï 9Ïkmak´ baÝlÏklÏ byl~m $eleUZe ve 'Uattari ilinde lev. ÞSmail dÛretir ve Ali 5tkU
ÞStanbUl /tOnOm 9aYÏnCÏlÏk S.- araSÏ
. "erGer *Ohn Üeker Ahmet ve /rman lev. 'yn~l aaPan Üeker Ahmet 0aÝa ilinde (aZ. dmer &arUk ÜeriFOÛlU ve ÞlOna "aYtar ÞStanbUl 4"-- -illi 3araYlar $aire
"aÝkanlÏÛÏ 9aYÏnlarÏ S. .
. ÞPek $Uben bU iki SanatlÏnÏn devrimCi ynemini tam Olarak ÝyYle iFade etmektedir:
±"atÏlÏ reSim yÛelerinin keSkin Olarak 4~rk reSmine GiriÝini SaÛlaYan reSSamlarÏn baÝÏnda
/Sman (amdi ve Üeker Ahmet 0aÝa GySterilebilir. /Sman (amdi YaÝadÏÛÏ dynemde belli
bir GrUbUn benimSediÛi Fikirleri YanSÏtan ve FiG~r reSminde yZl~ yrnekler veren bir reSSamdÏr.
Üeker Ahmet 0aÝa iSe ilk kUÝak manZara reSSamlarÏ araSÏnda ³Gerlekli´ ~SlUPta yZG~n
reSimler YaPan bir SanatlÏdÏr. AvrUPa´da aYnÏ hOCanÏn eÛitiminden Geltikten SOnra her iki
reSSam da kendi kiÝilikleri ve inanllarÏ dOÛrUltUSUnda "atÏlÏlaÝma S~reCinde iki aYrÏ YOlU
baÝlatmÏÝlardÏr. /Sman (amdi ilk Gerlekli FiG~r reSSamÏ OldUÛU Gibi ilk m~ZeCi ve ilk
arkeOlOG Olarak da milli haZineleri SahiPleneCek bilinCe SahiP bir kiÝidir. Üeker Ahmet 0aÝa
reSmini dUvara aSmaYÏ G~nah SaYan altÏ Y~ZYÏllÏk ÞmParatOrlUk tOPraklarÏnda Gerlek anlamda
ilk reSim SerGiSini d~ZenleYen SanatlÏdÏr. $Uben ÞPek 4~rk 2eSmi ve %leÝtiriSi ÞStanbUl ÞStanbUl "ilGi eniverSiteSi 9aYÏnlarÏ S..
. "U reSSamlar &erik Þbrahim 0aÝa &erik 4evFik 0aÝa ve (~Sn~ 9USUF "eY´dir. 3anat tarihli
-UStaFa #eZar bU SanatlÏlar hakkÏnda ÝU deÛerlendirmeYi YaPmÏÝtÏr: ±"atÏ tarZÏ reSim
lalÏÝmalarÏnda aSÏl ynC~ ve bU YOlda GeliÝme kaPÏlarÏnÏn alÏCÏlarÏ Olan bU SanatlÏlar
renk deÛerlerinden ZiYade reSim ve PerSPektiFe ynem vermek SUretiYle kOnUYa aÛÏrlÏk tanÏYan
ve SaF bir tevaZU ilinde tabiatÏ aYnen kOPYa etmeYe lalÏÝan Sadelik ve SamimiYetleri rahatla
iZlenebilen kiÝilerdir². #eZar -UStaFa 3anatta "atÏYa AlÏlÏÝ ve /Sman (amdi "eY
ÞStanbUl %rOl +erim AkSOY +~lt~r 3anat 3POr ve 3aÛlÏk 6akFÏ 9aYÏnlarÏ S..
. #eZar -UStaFa 3anatta "atÏYa AlÏlÏÝ ve /Sman (amdi "eY ÞStanbUl %rOl +erim
AkSOY +~lt~r 3anat 3POr ve 3aÛlÏk 6akFÏ 9aYÏnlarÏ S..
. Amerika "irleÝik $evletleri´nin liberal kaPitaliZminin etkiSi altÏndaki li YÏllarda iSe
Amerikan SanatÏnÏn SOYUtlUÛU SanatSal yZG~rl~kle eÝ anlamlÏ hale GeldiÛi ilin 4~rkiYe´de
de SOYUt Sanat dinamiÛinin Y~kSeldiÛine tanÏklÏk edileCektir. "kZ. AkaY Ali 4he
3OCial $YnamiCS OF #OntemPOrarY Art in 4UrkeY 5nleaSed ¯ #OntemPOrarY Art &rOm 4UrkeY
ilinde ,OndOn 4ranS'lObe 0UbliShinG S..
. -UStaFa #eZar bU nOktaYÏ ÝyYle alÏklÏYOr: ±2eSim GeleneÛi Yeni Yeni OlUÝan bir ~lkenin
lOCUklarÏ Olan 4~rk yÛrenCiler dÏÝarÏdaki OlaYlarla ilGilenme Yerine kendilerini ynCelikle
eÛitim Gyrd~kleri OkUlda reSmin temel kUrallarÏn yÛrenmekle Y~k~ml~ Gyr~YOrlardÏ. "U
Genllerin ~Zerlerine dikkatlerini Yynelttikleri kimSeler ynCelikle hOCalarÏYdÏ. /Sman
(amdi´nin SaYGÏ dUYUP haYranlÏk beSlediÛi 'erOme 0ariS '~Zel 3anatlar /kUlU´nda
atylYe hOCalÏÛÏna atanmÏÝtÏ. dZel atylYeSindeki yÛrenCiliÛinin arkaSÏna '~Zel 3anatlar
/kUlU´ndaki atylYeSindeki yÛrenCiliÛini de eklemiÝ Olan /Sman (amdi hOCalarÏ 'erOme ve
"OUlanGer´nin %mPreSYOniStler´in karÝÏSÏndaki SaFta Yer aldÏÛÏnÏ Gyr~YOr dOÛal Olarak
GyZlemCilikten baÝka bir ÝeY YaPmÏYOrdU.² #eZar -UStaFa 3anatta "atÏYa AlÏlÏÝ ve
/Sman (amdi "eY ÞStanbUl %rOl +erim AkSOY +~lt~r 3anat 3POr ve 3aÛlÏk 6akFÏ 9aYÏnlarÏ
S..
. #eZar -UStaFa 3anatta "atÏYa AlÏlÏÝ ve /Sman (amdi "eY ÞStanbUl %rOl +erim
AkSOY +~lt~r 3anat 3POr ve 3aÛlÏk 6akFÏ 9aYÏnlarÏ S..
. 4OllU #emal Üeker Ahmet 0aÝa Üeker Ahmet 0aÝa - ilinde (aZ. dmer
&arUk ÜeriFOÛlU ve ÞlOna "aYtar ÞStanbUl 4"-- -illi 3araYlar $aire "aÝkanlÏÛÏ 9aYÏnlarÏ
S..
. Abidin $inO &ikret -Ualla Þlhan +Oman &ahrelniSa :eid "Urhan $OÛanlaY 9~kSel ArSlan
3arkiS %rOl AkYavaÝ .il 9alter vb.
. +~lt~rel ÝiZOFreni kavramÏ hakkÏnda daha FaZlaSÏ ilin bkZ. 3haYeGan $arYUSh 9aralÏ
"ilinl ¯ 'elenekSel 4OPlUmlarda +~lt~rel ÜiZOFreni lev. (aldUn "aYrÏ ÞStanbUl -etiS
9aYÏnlarÏ.
. ÜiZOFreni ve SanatSal YaratÏCÏlÏk araSÏndaki iliÝki ilin bkZ. $eleUZe 'illeS ve 'Uattari &eliX
Anti-ddiPUS-+aPitaliZm ve ÜiZOFreni lev. &ahrettin %Ge (akan %rdOÛan -UStaFa
9iÛitalP Ankara bS YaYÏnlarÏ.
. +ahraman (aSan "~lent 4~rkiYe´de 'yrSel "ilinCin /lUÝUmU - 4~rkiYe´de -Odern
+~lt~r~n /lUÝUmU ÞStanbUl +aPÏ 9aYÏnlarÏ S..
. (eideGGer´e Gyre Sanat YaPÏtÏ ±varlÏÛÏn OrmanÏnÏ SeYrelterek¨ kendi YOlUYla varlÏÛÏn
varOlUÝUnU alar. 9aPÏtta bU alÏlma Yani OrtaYa lÏkarma Yani varlÏÛÏn GerleÛi Yer alÏr. 3anat
GerleÛin haZÏrlanmaSÏdÏr². (eideGGer´den aktaran "Odei 2emO '~Zelin "ilimleri
lev. $UrdU +UndaklÏ Ankara $OSt +itabevi 9aYÏnlarÏ S..
. (eideGGer´e Gyre Gerlek bir Sanat YaPÏtÏ hakikatin aletheia anlamÏnÏ alÏÛa vUrUr. "U hakikat
yZnenin neSneden kOPUk OnUn ~Zerinde bilimSel bilGiSini OlUÝtUrmaSÏ anlamÏnda bir
POZitiviSt hakikat deÛildir. "U hakikat yZne-neSne aYrÏmÏnÏn belirSiZleÝtiÛi inSan da dhhil
t~m ÝeYlerin birbiriYle iliÝkili Ortak bir d~nYa reSmi SUndUÛU bir ÝeYlere iliÝkindir.
(eideGGer´e Gyre hakikat ne kadar lOk alÏklÏk SerGileSe de daima GiZemli Olanla Yani
bilinemeZle bir iliÝki barÏndÏrÏr... (eideGGer´in hakikat ve Sanat iliÝkiSi ~Zerine Fikirleri ilin
bkZ. "Olt "arbara 9eni "ir "akÏÝla (eideGGer lev. -Urat dZbank ÞStanbUl +OlektiF
+itaP 9aYÏnlarÏ.
. AlÏntÏnÏn ilindeki tek tÏrnak iÝaretli SOn C~mle "erGer´Ïn (eideGGer´e reFeranSÏdÏr. "erGer
*Ohn Üeker Ahmet ve /rman lev. 'yn~l aaPan Üeker Ahmet 0aÝa -
ilinde (aZ. dmer &arUk ÜeriFOÛlU ve ÞlOna "aYtar ÞStanbUl 4"-- -illi 3araYlar $aire
"aÝkanlÏÛÏ 9aYÏnlarÏ S..
. "erGer *Ohn Üeker Ahmet ve /rman lev. 'yn~l aaPan Üeker Ahmet 0aÝa
- ilinde (aZ. dmer &arUk ÜeriFOÛlU ve ÞlOna "aYtar ÞStanbUl 4"-- -illi 3araYlar
$aire "aÝkanlÏÛÏ 9aYÏnlarÏ S..
. ±¨ "UnlarÏn tamamÏnÏ bir arada d~Ý~n~Ce kOnUnUn bir ³hata´ Olmaktan lÏkÏP daha kaPSamlÏ
bir OlGUYa dyn~Ýt~Û~ Gyr~lebiliYOr². +ahraman (aSan "~lent 4~rkiYe´de 'yrSel
"ilinCin /lUÝUmU - 4~rkiYe´de -Odern +~lt~r~n /lUÝUmU ÞStanbUl +aPÏ 9aYÏnlarÏ S..
. +ahraman (aSan "~lent 4~rkiYe´de 'yrSel "ilinCin /lUÝUmU - 4~rkiYe´de -Odern
+~lt~r~n /lUÝUmU ÞStanbUl +aPÏ 9aYÏnlarÏ S..
. $aha FaZlaSÏ ilin bkZ. +ahraman (aSan "~lent 4~rkiYe´de 'yrSel "ilinCin /lUÝUmU 4~rkiYe´de -Odern +~lt~r~n /lUÝUmU ÞStanbUl +aPÏ 9aYÏnlarÏ S..
. ÞPek $Uben de haklÏ Olarak "eÝir &Uat ile /Sman (amdi "eY araSÏnda bir Paralellik OldUÛUnU
SyYlemiÝtir. "kZ. $Uben ÞPek 4~rk 2eSmi ve %leÝtiriSi - ÞStanbUl ÞStanbUl
"ilGi eniverSiteSi 9aYÏnlarÏ S.-. &akat /Sman (amdi "eY´in POZitiviZminin "eÝir
&Uat´Ïnkine kadar ideOlOJik OlmadÏÛÏ keSindir. "eÝir &Uat rUhUn var OlmadÏÛÏnÏ kanÏtlamak
ilin intihar etmeYi GyZe alaCak d~ZeYde bir materYaliSt ve POZitiviSttir. /Sman (amdi "eY´in
radikaliZmi SanatSal bir baÛlamdadÏr YOkSa kendiSin GelenekSel d~nYaYa belli yll~lerde
SemPati beSlediÛini de eklememiZ Gerekir. dYle OlmaSa GelenekSel kÏYaFetler GiYerek ken
dini O d~nYanÏn iline YerleÝtirmeZdi. /Sman (amdi "eY´in bana kalÏrSa /SmanlÏ´nÏn
kaYbOlan GelmiÝine ~Z~len rOmantik bir taraFÏ da vardÏr.
. /Sman (amdi "eY ve .amÏk +emal araSÏnda YaPÏlaCak bir kÏYaSlama OldUkla ilGinl SOnUllar
dOÛUrabilirdi. ACaba #OUrbet ve 0rOUdhOn Ya da #eZanne ile %mile :Ola Ya da -alerme ile
%mPreSYOniStler araSÏnda var Olan bir iliÝki /Sman (amdi "eY ve .amÏk +emal Ya da 9eni/SmanlÏlar araSÏnda OlamaZ mÏYdÏ "U SOrU ,Ondra´da aYnÏ Zamanda aYnÏ SOkaklarda
dOlaÝtÏklarÏ d~Ý~n~len .amÏk +emal ve -arkS araSÏnda bir baÛlantÏ nilin OlmadÏ diYe SOran
Sanat eleÝtirmeni ve k~ratyr (aSan "~lent +ahraman´Ïn SOrUSUndan lOk daha ilGinl ve
Gerlekli bir SOrUdUr. (aSan "~lent +ahraman bU SOrUYU kendiSiYle birlikte kOnUÝmaCÏ
Olarak katÏldÏÛÏm bir Panelde SOrmUÝtU 3anat %leÝtiriSine .ilin ÞhtiYal 6ar #OntemPOrarY
ÞStanbUl 3anat &UarÏ . . .
. $Uben ÞPek 4~rk 2eSmi ve %leÝtiriSi - ÞStanbUl ÞStanbUl "ilGi eniverSiteSi
9aYÏnlarÏ S..
. .UrUllah "erk´ten aktaran $Uben ÞPek 4~rk 2eSmi ve %leÝtiriSi - ÞStanbUl
ÞStanbUl "ilGi eniverSiteSi 9aYÏnlarÏ S..
. $Uben ÞPek 4~rk 2eSmi ve %leÝtiriSi - ÞStanbUl ÞStanbUl "ilGi eniverSiteSi
9aYÏnlarÏ S..
. .UrUllah "erk´den aktaran $Uben ÞPek 4~rk 2eSmi ve %leÝtiriSi - ÞStanbUl
ÞStanbUl "ilGi eniverSiteSi 9aYÏnlarÏ S..
. #eZar bU nOktaYa dikkat lekmiÝtir: ±;/Sman (amdi "eY´in= +endi YaÝadÏÛÏ dynemde
ÞStanbUl´da Ceket PantOlOnlU ve ÝalvarlÏ baÝta SarÏklÏ veYa SarÏkSÏZ FeSin bUlUndUÛU erkek
kÏYaFeti hhkim Olmakla beraber entarili ve UZUn C~bbeli kÏYaFetlere raStlanmaSÏ da dOÛaldÏ.
:ira bUraSÏ hhlh GeniÝ tOPraklara SahiP bir imParatOrlUÛUnUn baÝkentiYdi. AnadOlU´da bile
kÏYaFetler bir haYli leÝitliYdi¨ ÞmParatOrlUk dhhilinde kÏYaFet leÝitliliÛini en iYi bilenlerin
baÝÏnda kUÝkUSUZ /Sman (amdi GeliYOrdU. a~nk~ O 6iYana SerGiSi ilin haZÏrlanan
kÏYaFet SerGiSi ve kitabÏnÏn haZÏrlÏk lalÏÝmalarÏnda bUlUnmUÝtU.² #eZar -UStaFa 3anatta "atÏYa AlÏlÏÝ ve /Sman (amdi "eY ÞStanbUl %rOl +erim AkSOY +~lt~r 3anat 3POr
ve 3aÛlÏk 6akFÏ 9aYÏnlarÏ S.
. "Urke 0eter 4arihin 'yrG~ 4anÏklarÏ lev. :eYneP 9elle ÞStanbUl +itabevi 9aYÏnlarÏ
s.33
. +aPlUmbaÛa 4erbiYeCisi /smanlÏ tOPlUmUn AvrUPa karÝÏsÏndaki Geri kalmÏÝlÏÛÏnÏ
YavaÝlÏÛÏnÏ mÏ temsil etmektedir "U Yyndeki sOsYOlOJik YOrUmlarÏn varlÏÛÏnÏ inkhr edemeYiZ.
Ama resmin sahiP OldUÛU metaFiZik ve etik Gyndermelerle birlikte iÝleYen estetik aUrasÏ
bana kalÏrsa sOsYOlOJik bOYUtUna Gyre lOk daha aÛÏr basmaktadÏr.
. -ihraP´ta resmin mOdern kadÏna iliÝkin anlamÏnÏ bir kenara kOYaCak OlUrsak /sman (amdi
"eY´in Geleneksel deÛerler karÝÏsÏnda OlaÛan~st~ radikal bir tavÏr aldÏÛÏ alÏktÏr. AslÏnda
bUradaki FiG~r bir kadÏn deÛil bir erkek de Olabilirdi. Ama /sman (amdi "eY hedeFine lOk
daha kestirme bir YOldan varmak istemiÝ ve bUnUn ilin kadÏn FiG~r~ kUllanarak sembOlik
Ýiddeti Gyrsel alÏdan OldUkla sertleÝtirmiÝtir. /sman (amdi "eY -ihraP´ta kadÏnÏn
Þslam´da erkeÛi baÝtan lÏkaran ve deÛerleri Yerle bir eden ÝeYtani imGesine de YaslanmÏÝ
Gibidir.
3. /rhan 0amUk´Un syZde OrYantaliZmi aÝaÛÏda kÏsaCa tartÏÝÏlmaktadÏr.
. "Urke 0eter +~lt~r 4arihi lev. -ete 4UnCaY ÞstanbUl ÞstanbUl "ilGi eniversitesi
9aYÏnlarÏ s.3.
. "Urke 0eter 3 4arihin 'yrG~ 4anÏklarÏ lev. :eYneP 9elle ÞstanbUl +itabevi 9aYÏnlarÏ
s..
. AlmOnd )an 3 9eni /rYantalistler lev. "ahar aetiner ve 4alha #an ÞÝsevenler ÞstanbUl
0inhan 9aYÏnlarÏ s..
. 3aid %dWard ÜarkiYatlÏlÏk ¯ "atÏ´nÏn Üark AnlaYÏÝlarÏ lev. "erna elner ÞstanbUl
-etis 9aYÏnlarÏ s..
. "OUrdieU´dan aktaran :OlberG 6era ,. 3 "ir 3anat 3OsYOlOJisi /lUÝtUrmak lev. "Uket
/kUCU dZbaY ÞstanbUl "OÛaZili eniversitesi 9aYÏnlarÏ s.3.
. #hattarJee 0artha -aÛdUrlarÏn 3iYaseti 6eYsel &Ïrat "OZlalÏ lev. ÞstanbUl ÞletiÝim
9aYÏnlarÏ s..
+AYNAKLAR
„ :OlberG 6era ,. 3 "ir 3anat 3OsYOlOJisi /lUÝtUrmak lev. "Uket /kUCU dZbaY ÞstanbUl
"OÛaZili eniversitesi 9aYÏnlarÏ.
„ "Urke 0eter 3 4arihin 'yrG~ 4anÏklarÏ lev. :eYneP 9elle ÞstanbUl +itabevi 9aYÏnlarÏ.
„ 0Olat .Usret 3anat ve 3ans~r eZerine 3OsYOlOJik "ir 4artÏÝma Artist ACtUal 3anat
$erGisi .O: .
„ 2OGOFF )rit 3tUdYinG 6isUal #UltUe 4he 6isUal #UltUre 2eader ilinde ed. .iChOlas
-irZOeFF ,OndOn and .eW 9Ork 2OUtleGe.
„ 'ermaner 3emra ve ÞnankUr :eYneP /rYantaliZm ve 4~rkiYe ÞstanbUl 4~rk
+~lt~r~ne (iZmet 6akFÏ 3anat 9aYÏnlarÏ.
„ $Uben ÞPek 4~rk 2esmi ve %leÝtirisi - ÞstanbUl ÞstanbUl "ilGi eniversitesi
9aYÏnlarÏ.
„ dndin .il~Fer 3 #UmhUriYetin +~lt~r 0OlitikasÏ ve 3anat 3- ÞstanbUl ÞnsanCÏl
9aYÏnlarÏ.
„ -ardin ÜeriF 4~rk -OdernleÝmesi ÞstanbUl ÞletiÝim 9aYÏnlarÏ.
„ "OGUe 2Onald 3 ³3imUlakrUmlar ve Þdealar: 0latOn´U ve +ant´Ï 9Ïkmak´ baÝlÏklÏ byl~m
$eleUZe ve 'Uattari ilinde lev. Þsmail dÛretir ve Ali 5tkU ÞstanbUl /tOnOm 9aYÏnCÏlÏk.
„ "erGer *Ohn Üeker Ahmet ve /rman lev. 'yn~l aaPan Üeker Ahmet 0aÝa ilinde (aZ. dmer &arUk ÜeriFOÛlU ve ÞlOna "aYtar ÞstanbUl 4"-- -illi 3araYlar $aire
"aÝkanlÏÛÏ 9aYÏnlarÏ.
„ #eZar -UstaFa 3anatta "atÏYa AlÏlÏÝ ve /sman (amdi "eY ÞstanbUl %rOl +erim
AksOY +~lt~r 3anat 3POr ve 3aÛlÏk 6akFÏ 9aYÏnlarÏ.
„ AkaY Ali 4he 3OCial $YnamiCs OF #OntemPOrarY Art in 4UrkeY 5nleased ¯
#OntemPOrarY Art &rOm 4UrkeY ilinde ,OndOn 4rans'lObe 0UblishinG.
„ 4OllU #emal Üeker Ahmet 0aÝa Üeker Ahmet 0aÝa - ilinde (aZ. dmer
&arUk ÜeriFOÛlU ¯ ÞlOna "aYtar ÞstanbUl 4"-- -illi 3araYlar $aire "aÝkanlÏÛÏ 9aYÏnlarÏ.
„ 3haYeGan $arYUsh 9aralÏ "ilinl ¯ 'eleneksel 4OPlUmlarda +~lt~rel ÜiZOFreni lev.
(aldUn "aYrÏ ÞstanbUl -etis 9aYÏnlarÏ.
„ $eleUZe 'illes- 'Uattari &eliX Anti-ddiPUs-+aPitaliZm ve ÜiZOFreni lev. &ahrettin
%Ge (akan %rdOÛan -UstaFa 9iÛitalP Ankara bs YaYÏnlarÏ.
„ +ahraman (asan "~lent 3 4~rkiYe´de 'yrsel "ilinCin /lUÝUmU - 4~rkiYe´de -Odern
+~lt~r~n /lUÝUmU ÞstanbUl +aPÏ 9aYÏnlarÏ.
„ "Odei 2emO '~Zelin "ilimleri lev. $UrdU +UndaklÏ Ankara $Ost +itabevi
9aYÏnlarÏ.
„ "Olt "arbara 3 9eni "ir "akÏÝla (eideGGer lev. -Urat dZbank ÞstanbUl +OlektiF +itaP
9aYÏnlarÏ.
„ "Urke 0eter +~lt~r 4arihi lev. -ete 4UnCaY ÞstanbUl ÞstanbUl "ilGi eniversitesi
9aYÏnlarÏ.
„ AlmOnd )an 3 9eni /rYantalistler lev. "ahar aetiner-4alha #an ÞÝsevenler ÞstanbUl
0inhan 9aYÏnlarÏ.
„ 3aid %dWard ÜarkiYatlÏlÏk ¯ "atÏ´nÏn Üark AnlaYÏÝlarÏ lev. "erna elner ÞstanbUl
-etis 9aYÏnlarÏ.
„ #hattarJee 0artha -aÛdUrlarÏn 3iYaseti 6eYsel &Ïrat "OZlalÏ lev. ÞstanbUl ÞletiÝim
9aYÏnlarÏ.
4