LC BASAMAK TÜRÜ PAS F DEVRE TABANLI 3. DERECE AB SINIFI FARK ALAN T P LOGAR TM K ORTAM SÜZGEC Abdullah T. TOLA1 Remzi ARSLANALP2 1,2 Elektrik-Elektronik Mühendisli i Bölümü Mühendislik Fakültesi Pamukkale Üniversitesi, 20070, Denizli. 1 e-posta: [email protected] 2 e-posta: [email protected] Anahtar sözcükler:Devreler ve Sistemler, Aktif Süzgeçler, Akım Modlu Devreler, Logaritmik Ortam Süzgeçleri, Eliptik Süzgeçler, AB Sınıfı Süzgeçler ÖZET Bu bildiride AB sınıfı, fark alan tip, eliptik süzgeç yakla ımına sahip, akım modlu logaritmik ortam süzgeci tasarlanmı tır. LC basamak türü pasif devre yapısından hareketle elde edilen durum uzayı denklemleri esas alınarak sentez gerçeklenmi tir. Tasarlanan devrenin ideal ve gerçek transistörler için frekans cevabı pasif devre yapısı ile kar ıla tırılmı tır. Devredeki akım kaynaklarının de erlerinin de i tirilmesi ile 2 dekatlık ayarlanabilir kesim frekansı aralı ı elde edilmi tir. Önerilen süzgeç çıkı ına ait toplam bozulma oranı ara tırılmı ve bulunan sonuçlar sunulmu tur. Bu tasarım sayesinde akım modlu, geni kullanım alanına sahip bir devre yapısı elde edilmi tir. 1. Giri Logaritmik ortam süzgeçleri; akım modlu, aktif elemanlı, sürekli zamanlı devrelerin en yeni üyesidir. Di er süzgeç devrelerinden ayrıldı ı en temel nokta, kullanılan aktif elemanların do rusal olmayan uç denklemlerini kullanarak giri ile çıkı arasında yüksek do rusallı ın sa lanmasıdır. Bu özellik sayesinde logaritmik ortam devreleri süzgeç ailesinin di er bireylerinden keskin sınırlar ile ayrılmakta, bununla birlikte bu farklılıklardan kaynaklanan çe itli üstünlüklere sahip olmaktadır [1-3]. Logaritmik ortamlı süzgeçlerin çalı ma esasları incelendi inde; alı ılagelmi devre yapılarından farklı olarak, elemanların do rusal ortama ta ınması yerine i lenecek i aretin do rusal olmayan ortama bir aktarım fonksiyonu ile ta ındı ı görülmektedir. Günümüze kadar logaritmik ortam süzgeçlerinin tasarımında çe itli yöntemler uygulanmı tır. Bazı ara tırmacılar mevcut pasif bir devrenin devre yapısını esas alarak devre üzerindeki her bir elemanı ya da fonksiyonu logaritmik ortamdaki kar ılıkları ile de i tirerek istenilen karakteristikteki devreleri elde etme yoluna giderken [4-7], kimi bazı ara tırmacılar da istenilen özellikleri sa layan devrelerin transfer fonksiyonundan hareketle durum uzayı sentez yöntemini kullanarak [1,2,8-11] logaritmik ortam süzgeç yapılarını elde etmi lerdir. Farklı ara tırmacılar tasarladıkları devreleri de i ik süzgeç yakla ımlarında gerçeklemi lerdir. Süzgeç yakla ımlarından birisi olan eliptik süzgeç yakla ımı üzerine yapılan az sayıda ara tırma incelendi inde ya pasif devre elemanlarının logaritmik ortam kar ılıklarının devre mimarisinde yerle tirilerek gerçeklendi i [4,5] ya da durum uzayı yöntemi kullanılarak A sınıfı [7] ve AB sınıfı [9,12] gerçeklenmeye gidildi i görülmektedir. Ancak elde edilen bazı sonuçlara göre pasif eliptik süzgeç yapısında yer alan topraklanmamı kondansatörlerin, benzetim sonuçlarını olumsuz yönde etkiledi i görülmü tür. Topraklanmamı kondansatörün do rudan kullanıldı ı çalı malarda frekans cevabında sıfırların istenildi i gibi gerçeklenemedi i tespit edilmi tir [5]. Bazı ara tırmacılar da bu hatayı en aza indirgeyebilmek için topraklanmamı kondansatörü ba ımlı akım kaynakları ile modellemi lerdir [4]. Bu çalı mada, LC basamak türü pasif eliptik devre yapısından elde edilen durum denklemleri kullanılarak 3. derece eliptik süzgeç yakla ımına sahip, AB sınıfı fark alan tip, logaritmik ortam süzgeci tasarlanmı tır. Böylece pasif devrenin durum uzayındaki logaritmik ortam kar ılı ı elde edilmi olunmaktadır. Aynı zamanda hem blok modelleme veya i aret akı diyagramı uygulamalarında kar ıla ılan sorunlar çözülmeye çalı ılmı , hem de AB sınıfı uygulamalarının üstünlüklerinin sa lanması amaçlanmı tır. 2. Sentez Bu çalı mada seçilen eliptik süzgeç yakla ımının kontrol edilebilir veri sayısının fazla olması ve zayıflama bölgesindeki e imin dik olması gibi üstünlükleri oldu u gibi iletim ve sönüm bölgesindeki dalgalanmalar gibi istenilmeyen özellikleri de vardır. Eliptik süzgeç yakla ımı sözü geçen özelliklerinden dolayı bilhassa hassas uygulamalarda tercih edilmektedir. Ancak tasarımı esnasında kar ıla ılan fazla matematik i lemlerinden dolayı logaritmik ortamda eliptik süzgeç konusu üzerine çok fazla ara tırma yoktur [4,5,7,9,12]. Pasif elemanlardan olu mu LC basamak türü 3. derece eliptik süzgeç devresi ekil 1’de verilmi tir. Amaks=1 dB, Amin=30dB, fp=100kHz için tasarlanan devre için elemanların de erleri Tablo 1’de görülmektedir. logaritmik ortam sentez yöntemi [1,2] ile geli tirilen bir teori ile AB sınıfı fark alan yapıda gerçeklenme artlarına uygun olarak [8,13,14] elde edilen devre denklemleri Denklem 5-7’de görülmektedir. Cˆ 1 v1 L = − I f 1 + I s e VT + Ise Tablo 1: Pasif eliptik süzgeç devresindeki elemanların de erleri Eleman De er C1 2.647 F C2 2.647 F C3 0.480 F L4 1.197 H R5=R6 1 + I se (1) x1 = v C 1 , x 2 = i L 4 , x 3 = v C 2 C1 + C 3 0 A= 0 L4 − C3 0 − C3 C2 + C3 b= 0 −1 −1 R5 1 0 C1 + C 3 0 − C3 0 L4 0 1 R5 0 − C3 0 C2 + C3 0 olarak bulunmu tur. Pasif bir devreden edilmesinden sonra, −1 −1 0 0 −1 −1 R6 1 VT VT (5) v f 4 + v3 R − v2 L + I se VT v f 5 + v1 R − v 3 L VT voL + v f 5 − v 3 L ekil 1’de görülen pasif eliptik süzgeç devresini temel alarak elde edilen durum uzayı denklemleri Denklem 1’de görülmektedir. x = x2 , x3 + Ise − I s e VT VT Cˆ 3 v3 L = − I f 6 + I s e v f 3 + v 3 R − v1 L v1 R v f 4 + v1 L − v 2 L ekil 1: LC basamak türü 3. derece pasif eliptik yakla ıma sahip devre Burada; x1 VT voL + v f 1 − v1 L Cˆ 2 v2 L = I s e x = Ax + b u y = x3 v f 2 + v 2 R − v1 L − I se − I se v2 R VT (6) v f 5 + v2 L − v3 L + I se v3 R VT VT (7) Denklemlerde kullanılan akım kaynaklarının de erleri Denklem 8’de verildi i gibidir. I f 1 = A11Cˆ 1VT = B1Cˆ 1VT I f 2 = A12 Cˆ 1VT = A32 Cˆ 3VT I f 3 = A13 Cˆ 1VT I f 4 = A21Cˆ 2VT = A23 Cˆ 2VT (8) I f 5 = A31Cˆ 3VT = B3 Cˆ 3VT I f 6 = A33 Cˆ 3VT Denklem 5-8’den faydalanarak ekil 2’de görülen devre yapısı elde edilir. ekilde Q1-Q7 akım ayırıcı devre [14], Q8-Q21 birinci devre denkleminden gelen elemanlar, Q22-Q31 ikinci devre denkleminden gelen (2) elemanlar ve Q32-Q45 üçüncü devre denkleminden gelen elemanlar, Q20, Q21, Q30, Q31, Q32, Q44, Q45 Seevinck tipi geçici giri lerden dolayı gelen transistörlerdir [14,15]. Q46 ve Q47 transistörleri ise L ve R tarafı için çıkı transistörleridir. Devredeki kondansatör de erleri 30pF ve 60pF olarak seçilmi tir. (3) 100 kHz lik bir kesim frekansı için devrede dola an do ru akım de erleri 0.078 A-0.648 A aralı ındadır. 3. Benzetim sonuçları Tasarlanan logaritmik ortam eliptik süzgeç devresi önce ideal kabul edilen PSpice varsayılan (4) transistörünün ileri yön akım kazancı 10000 yapılarak analiz edilmi ve tasarımın do rulu u kontrol edilmi tir. Daha sonra da CBIC-R transistörleri kullanılarak analizler tekrarlanmı tır. durum denklemlerin elde Frey tarafından sunulan ekil 2: Tasarlanan devre yapısı Devreye ait ideal ve gerçek transistörler için frekans cevapları ile pasif devrenin frekans cevabı ekil 3’de verilmi tir. deal ve pasif cevabın tamamen aynı oldu u, ancak gerçek transistörle yapılan benzetimde kabul edilebilir farklılıkların bulundu u görülmü tür. Benzetimde kesim frekansı yakla ık 100kHz olarak alınmı tır. Pasif süzgecin zayıflama de erleri Amaks=1 dB ve Amin=30 dB alınarak logaritmik ortam süzgeci tasarlanmı tır. Tablo 2’de görüldü ü gibi ideal transistörlü devrede bu de erler tamamen gerçekle irken, gerçek transistörlü devrede küçük sapmalar gözlemlenmi tir. ekil 3: Pasif devre ile ideal ve gerçek transistörlü logaritmik ortam süzgeçlerine ait frekans cevapları Tablo2: Tasarlanan devrelere ait Amaks ve Amin de erlerinin pasif devre ile kar ıla tırılması Pasif deal Gerçek Amaks 1dB 1dB 0.75dB Amin 30dB 30dB 35dB Tasarlanan eliptik süzgeç devresinin önemli üstünlüklerinden bir tanesi de devrenin çalı ma frekansının elektronik ayarlanabilir olmasıdır. Sadece akım kaynaklarının de erleri 10 kat küçültülüp büyültülerek kesim frekansı do rusal olarak ayarlanmı tır. Bu benzetim sonuçları ekil 4’de görülmektedir. ekil 4: Farklı kesim frekanslarına ait süzgeç karakteristikleri Tasarlanan devrenin olu turdu u toplam bozulma oranı elde edilen devrenin do rusallı ı hakkında bilgi vermektedir. Logaritmik ortam eliptik süzgeç devresinin toplam bozulma oranı farklı giri akımı genlik seviyeleri için Tablo 3’de sunulmu tur. Tablo 3: Farklı giri akımlarına göre çıkı i aretinin toplam bozulma oranları Giri akımı 0.5 A 1 A 2.5 A 5 A Çıkı THD (%) 0.0972 0.184 0.687 1.27 4. Sonuçlar Tasarlanan akım modlu, elektronik ayarlanabilen, eliptik süzgeç yakla ımına sahip logaritmik ortam süzgeç devresinin benzetim sonuçları incelendi inde do rudan pasif bir devreden blok modelleme ile gerçeklenen süzgeç yapılarından daha iyi sonuçlar verdi i söylenebilir. Özellikle topraklanmamı kondansatörden kaynaklanan sorunlar, AB sınıfı fark alan tip durum uzayı gerçeklemesi ile belirli ölçülerde a ılmı tır. Ayrıca tasarlanan devredeki elemanların tümdevre uygulamalarına uyumlu olması ve dü ük güç ve dü ük gerilim ihtiyacının olması logaritmik ortam devresinin bir üstünlü ü olarak görülebilir. Sentezlenen devrenin yüksek frekans uygulamaları ve farklı süzgeç yakla ımlarında yapılacak gerçeklenmeler gelecek çalı malar arasında görülmektedir. 5. Referanslar [1] Frey, D. R., Log-Domain Filtering: an Approach to Current-Mode Filtering, IEE Proceedings-g, vol. 140, No.6, December 1993. [2] Frey, R. D., Exponetial State Space Filters: A Generic Current Mode Design Strategy, IEEE Transaction on Circuits and Systems-I: Fundamental Theory and Aplications, vol. 43, 1996. [3] Punzerbeger, M. and Enz, C., Log-Domain Filters for Low-Voltage Low-Power Applications, Proc. Int. Workshop Low Power RF Integrated Circ., 1999 [4] Yang, F., Enz, C. and Van Ruymbeke, G.,Design Of Low-Power and Low-Voltage Log-Domain Filters, Proc. IEEE ISCAS, vol. 1, 117-120, 1996. [5] Psychalinos, C. and Vlassis, S., On the Exact Realization of LOG-Domain Elliptic Filters Using the Flow Graph Approach, , IEEE Transaction on Circuits and Systems-II: Analog and Digital Signal Processing, vol. 49, p. 770-774, 2002. [6] Drakakis, E. M., Payne, A. J., Toumazou, C., Ng, A. E. J. and Sewell, J. I., High Order Lowpass and Bandpass Elliptic Log-Domain Ladder Filters, ISCAS 2001. [7] Roberts, G. W. and Leung, V. W., Design and Analysis of Integrator-Based Log-Domain Filter Circuits, Kluwer Academic Publishers, ISBN: 079238699, New York, 2002. [8] Tola, A. T., A Study of Nonideal Log Domain and Differential Class AB Filters, PhD. Dissertation, Lehigh University, 2000. [9] Arslanalp, R., Eliptik Filtre Yakla ımının Logaritmik Ortamda Gerçeklenmesi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Denizli 2003. [10] Tola, A. T., Sürav Yılmaz .ve Arslanalp, R., kinci Dereceden Programlanabilir ve Elektronik Olarak Ayarlanabilir Evrensel Süzgeç Devresinin Logaritmik Ortamda Tasarımı, S U’05, Kayseri, 2005. [11] Tola, A. T., Arslanalp, R. ve Sürav Yılmaz ., Akım Modlu, Dü ük Besleme Gerilimli ve Elektronik Olarak Ayarlanabilen AB Sınıfı Fark Alan Tip Logaritmik Ortam KHN Süzgecinin Tasarımı, S U’05, Kayseri, 2005. [12] Arslanalp, R. ve Tola, A. T., Seevinck Tipi Geçici Giri ler Kullanılarak Durum Uzayı Sentez Yöntemi ile Logaritmik Ortamda 3. Derece Eliptik Süzgecin Tasarlanması, S U’05, Kayseri, 2005. [13] Frey, D. R. and Tola, A. T., A State-Space Formulation for Externally Linear Class AB Dynamical Circuits, IEEE Transaction on Circuits and Systems-II: Analog and Digital Signal Processing, vol. 46, 1999. [14] Tola, A. T. and Frey, D. R., A Study of Different Class AB Log Domain First Order Filters, Analog Integrated Circuits and Signal Processing, 22, pp.163176, 2000. [15] Seevinck, E., Companding Current Mode Integrator: A New Circuit Principle for ContinuousTime Monolithic Filters, Electronics Letters, vol.26, No.24, pp. 2046-2047, 1990.