HZ .. MUHAMMED

.ORNEK iNSAN ·
HZ. .MUHAMMED
.
.
Editor
Mehmet Mahfuz Soylemez
Qorum Qagn E~tlm. Vakfi
<;orum 2006
HicRETiN isLAM TARiHiNDEKi YERi VE ONEMi
Mehmet Salih An'
insanhk tarihinde go<;iln, yani hicretin <;ok onemli bir yeri
vardrr. Bin;ok medeniyetin go<;lerden sonra kuruldugu bilinmektedir. Hz. Peygamber (s.a.s.} donerninde de ilk once Habe~is­
tan'a daha sonra Medine-i Mt1newere'ye hicretler yapillm~trr.
Bunlar arasmda Resill-i Ekrem'in Mekke'den Medine'ye yapiiD~
oldugu hicret, islam tarihinde fevkalade oneme sahiptir. Hicretin islam tarihindeki ozel anlanu da, Hz. Peygamber'in ve Mekkeli Milshimanlarm Medine'ye go<;iinil ifade eder. Bu <;ah~mada,
Hz. Peygamber (s.a.s.}'in bu kutlu yolculugu ele almarak degerlendirilmeye <;ah~!lacaktrr.
Kur'an-1 Kerim, Hz. Peygamber'den onceki donemlerde de
peygamberlerin ve or!lara inanan insanlarm kafirlerce hicret etmeye zorlandlklarmdan ve bunlann inan<;lan ugrunda yurtlanru brraklp b~ka yerlere gittiklerinden bahseder. Hz. ibrahim,
kavrninin kendisini ate~te yakma te~ebbilsiiniin ardmdan,
"Dogrusu ben rabbimin emrettigi yere hicret ediyorum "1 demi~
ve once Filistin'e, ardmdan Mlsrr'a goc; edip daha sonra da
Ken'an diyarma yerle§mi~ti. 2 Kur'an-1 Kerim'de hicret eden peygamberler arasmda Hz. Lilt, Hz. ~uayb, Hz. Milsa'run adlan da
~edilmektedir.
Hz. Peygamber (s.a.s.) ve kendisine inananlar da daha onceki peygamberler ve funrnetlerinin aklbetine maruz kalchlar. Akabe biatleri (621-622) Ue birli.kte Kurey§Wer, Milshimanlarm ba•
1
2
Yrd. Do~. Dr. YUzU.ncu Yil Onlversitesi ilahiyat Fakiiltesi Ogretfm Oyesi
el-Ankebtit 29/26.
Ahmet Onkal. "Hicret", Tiirkiye Diyanet Vakti islam Anslkloped/s/ (DiA). istanbul 1998, XVII, 458.
22
Omek insan Hz. Muhammed
nnabilecegi, hicret edebilecekler.i bir yer bulduklaruun farlana
vardt.lar. Zira ozellikle ikinci Akabe Biati'nde Medineli muslumaruar Hz. Peygamber:i ve dolaytstyla Mekkeli mushimanlan §ehirlerine davet ederek geldigi taktirde canlanm, mallanru.. kendi
~ocuklanm ve kadmlanm koruduklan gibi onu koruyacaklmna, rahat gUn.J.erde de sJ.k:mhh anlarda da ona tabi olacaklarma
and i~erek biatte bulundular.3 Bunun tizerine Mekkeli mti§rtkler, Muslumanlara daha fazla eziyet yapmaya ba§ladt.lar. Bu
ytizden Muslumanlai-a Medine'ye hicret etme izni verildi.4 Bu
izinden sonra Musltimanlar, a~tktan veya gizli olarak Medine'ye
hicret etmeye ba§ladt.lar. Hz. Orner ve Hz. Hamza gibi a~tktan
hicret eden ~ok az saytda insan vardl. 5 ilk hicret eden ile son
hicret eden arasmda bir ytl kadar bir zaman arahg1 vardl. ilk
hicret eden Mus'ab b. Umeyr idi. Hz. Peygamber (s.a.s.) onu insanlara Kur'an ogretmek tizere Medine'ye gondermi§ti.s Mus'ab
bir y1l zarfinda Kur'an't, Medine'de bulunan her evin gtindemine
sokabilmeyi ba§ardl. Bu nedenle de Mus'ab. omek bir _davet~i
olarak kabul edilmektedir.
Mekke'deki Muslfunanlara hicret etme izni verildikten sonra,
Habe§istan'a hicret edenler de yava§ yavali gert donmeye ba§ladt.lar. Hz. Ebu Bekir (r.a.) ile Hz. Ali (k.v.)'den ba§ka Mekke'de
hicret edebilecek durumda olan tum Muslumanlar Medine'ye
hicret ettiler.7 Hz. Ebu Bekir birka~ defa hicret etmeyi dti§tindu
ise de Hz. Peygamber'in, "Acele etme. belki Allah sana bir yol arkada§t verir"8 soylemesi tizerine Restllullah (s.a.s.) ile beraber
hicret etme §erefine nail olacagiDl anlayarak hicret ic;in hazrrhk
3
4
5
6
1
8
Bkz. Ebu Muhammed Abdulmelik b. Hl~am (218/833), es·Siretu'n-Nebevtyye.
(thk. Mustafa es-5aka v.dgt.) I-IV. Kahire l355/1936II, 88-89: Onkal, 'Hicret".
XVll, 459.
Ahmed b. Yahya b. Cablr el-Belazuri (279/892). Ensabu'l·E$raf. (thk. Muhammed Hamldulah). Kahire 1987, I. 257.
Muhammed Ebu Zehra, Hatemu'n-Nebiyyin, 1-II, Beyrut 1979, [, 615.
ei-Belazun, I, 257.
ibn ~am. 11. 123.
Ebu'l-Hasan izzuddin Ali b. Muhammed el-Cezeri (ibnu'l·Eslr) (630/ 1232), Usdu'l-Gabe fi Ma'rifeti's-Sahabe, HV,Beyrut t..y., III, 209.
Hz. Peygamber Donem.inden Bazt Kesitler
23
yapmaya ba§ladt.9 Hemen iki deve sabn alarak akasya yapraklanyla beslemneleri i<;in adamlanna emir verdil 0 ve hicret etme
hazrrhklanna devam etti.
ResiUullah (s.a.s.) ise Mekke'de hicret etmek i<;in Allah Teala'run emrini bekliyordu. Mekkehlerin ona kotii tuzak kurmalan iizerine Yiice Allah ona hicret etmesini buyurdu.ll Evi mii§rikler tarafmdan km~ati.lan Hz. Peygamber (s.a.s.) yatagma Hz.
Ali'yi yatrrarak Hz. Ebii Bekir'e gidip birlikte hicret edeceklerini
soyiedi.12 Resiilullah (s.a.s.) ile beraber hicret etme §erefme nail olacagllli kesin bir §ekilde anlayan Hz. Ebii Bekir sevin«;ten
aglamaya ba§lam.t3 Hz. Ai§e, o giine kadar sevinc;;ten aglayan
kimse gormedigini soyler. 14 Hz. Ebfi. Bekir kendi paras1yla Resiilullah (s.a.s.) ic;;in de binek satm alm1eyb arna Hz. Peygamber binegin degerini ona 6dedi.l5 Boylelikle Resiil-i Ekrem hem camyla hem de mahyla hicret etmek istedigi,ni ortaya koydu.
Hz. Peygarnber (s.a.s.) ile Hz. Ebfi. Bekir evin arka pencere-
sinden, daha once hazrrlanmi§ egerli develere binipl6 heniiz
mfi.sliiman olmayan mil§rik Abdullah b. Urayklt'm krlavuzlugnndal7 Sevr magarasma dogru yo! almaya ba§ladrlar.rs Yolda
Hz. Ebii Bekir hazen Hz. Peygamber (s.a.s.)'in 6niinde baten arkasmda yfuilyerek O'nu kolla}'lp gozetlemeye c;;ah§b. Magarm
kapxsma vardtklannda sadlk dost Hz. Ebii Bekir ilk olarak rna9 Mustafa Fayda. "Ebu Bek.ir". DiA. X. 102.
10 Martin Lings. Hz.Muhammed'i n Hayat.J. (r;ev. Nazife ~i:?man). istanbul1994. s.
162; Hz. Ebu Bekir'in hicret konusundaki fedakarllgt ile ilgili olarak bkz. Mehmet Salih An. Hz. Ebti Bekir ve Ridde Sava$Ian. Beyan Yaymevi. istanbul
1996, s . 31-35.
11 ibnu'l-Esir. age.• lll. 209.
12 Muhammed b. Sa'd (230/844). et-Tabakatti'l-Kiibra, I-IX. Beyrut t.y.. lll. 172173.
13 ibnu'l-Esir, age.. III. 209.
14 ibn Hi:?am. II. 129.'
15 Ali b. Burhaneddin Halebl (1044/1634). es-Siretu'J-Halebiyye. HI. Beyrut t.y..
II. 32.
. 16 M. Lings. s . 169.
17 ibn Sa'd, lll, 173.
18 ibn Hi~. II, 130.
24
Omek insan Hz. Muhammed
garaya girdi, ic;ertsini supiirdu _ve yllan c;1yan gibi zararil hayvanlann girmesine engel olmak ic;in delik de~iklert bkadl. Sonra Reswullah (s.a.s.)'1 ic;ert c;agrrdl. 19 Zira o, Hz. Peygamber'e gelebilecek bir zarann kencUsine gelmesini can u gonwden istiyordu.20
Hz. Ebu Bekir, Yuce Allah ve onun elc;isi Resw-i Elcrem ic;in her
fedakarhg1 yapmaya hazrrdl.
Hz. Ebii Bekir kencUlertyle birlikte magaranm oniine kadar
gelen oglu Abdullah'! develerle birlikte Mekke'ye gert gonderdi.
Ona ertesi giin Hz. Peygamber'in yoklugu fark edilince insanla.. nn neler konu~acaklanna kulak kabartmas101 ve ertesi gece haber getirmesini soylecU. Kolesi Amir b. Fiiheyre'ye de ak~am ol~
dugunda Mekke ile Sevr magaras1 arasmda olu§an ayak izlerini
kapatmak ic;in koyunlm dola§bnnaslOl emretti. Klzi Esma ho§landlklm yemekleri pi§irip ak§am oldugunda magaraya getirdi.
Oglu Abdullah §ehirde dola§an haberleri, c;oban1 ise ak§am sut
ta§Idl.21 Boylece Hz. Ebii Bekir'in ailesine mensup fertlertn hemen hepsi hicret yolculugunda onlara yardlmct oldular.
Hz. Ebii Bekir'in de birdenbire ortadan c;ekilip kaybolu§u,
Mekkelilerin onun aile mensuplanna hatta klzlanna bir talom
cezalar uygulamasma sebep olmu§tu. Bu arada takipc;iler, kaybolup giden bu iki ki§i hakkmda haber getiren ki~iye yiiz devf
Odul vereceklerini duyurdular. 22 Bu Odiilu almak ic;;in bin;ok ki·
§i seferber oldu. Mii§rtkler onlann ayak izlerini takip ederek rna·
garanm oniine kadar geldiklertnde, Hz. Ebii Bekir duydugu ses·
Jerden encli§e ederek, "Ey Allah'm resiilu! Egilip baksalar bizi gorecekler" dediginde, Hz. Peygamber (s.a.s.) ona: "UZillm~. elbette Allah bizimle beraberdir. •23 diyerek teselli etti. Hz. Ebii BekiJ
kencUsinden ziyade Resiilullah (s.a.s.)'1 dll§iinllyordu.
19 Muhammed Hamidullah .. Islam Peygamberi. (c;ev. Sal.ih Tug), 1-11. istanbu
1980, I, 174-175.
20 Ebu Zehra, I. 623-624.
21 Ibn Hl~am. 11, 130-131.
22 ibn Hl~am. 11, 130-132; Hamidullah, I, 175.
23 Tevbe 9/40.
Hz. Peygamber Doneminden Bazt Kesitler
25
Magararun agzma kadar yakm bir mesafeye gelip onlan takip
eden Kurey~li mil§rikler, magararun agzmda bulW1an akasya
agacmm yarundaki kayada bir gilvercinin yuva yapbguu24 ve
magararun agzuu kapatan 6riimcek aguu gordiiklerinde: "Bu ag
Muhammed'in dogumundan once 6rillmu~" cliyerek oradan
uzakla~War. Hz. Peygamber ile Hz. Ebil Bekir magarada il9 giln
ka1Ip25 ortahk durulunca, kllavuzlan onlara ait iki deve ile birlik.te gelcli. Ebil Bekir'in azatbs1 Amir b. Filheyre de kafileye alindi ve sahil yolW1a dogru hareket edilcli. Medirle'ye salimen ula~abilmek i«;in i~lek ve mutat yollar yerine farkh bir gilzergah tercih edilmi~ ve bazen 96llerin arasmdan ge9ilmi§tir. BW1a ragmen zaman zaman takibe ugracWar, sorguya 9ekildiler ve tehlikeli anlar y~acW?J".26
Bu kutlu yolculuk srrasmda cereyan eden bir olaJl islam tarihi kaynaklan kaydetmektedir. ~6yle ki: Resillullah (s.a.s.) ile
Hz. Ebil Bekir'in i9inde bulW1dugu kafile Yanbu' yakmmdaki
Beni Mildlic'in bulundugu araziden ge9erken, burarun b~kan~
Sfuaka, onlarm ba§larma miikafat konmu§ Mekkelilerden oldugundan ~ilphelendi ve tek ba~ma abna binip onlan takibe at
ko§turdu. iki defa olmak ilzere onlara iyice yakla§b ise de her
ikisinde de abnm ayagi silr9til Ve kendisini kumlara dil~ilrdil.
Bu alametlerden iyice deh~ete dil§ilp §a~kma donen b~kan, af
diledi, eman istedi ve bu konuda onlardan bir de ya.zlh himaye
imtiyaz~ (eman mektubu) aldl; bunu milteakip o srrada kervanm
neye ihtiyac1 varsa kendilerine sunmak istecligini ifade etti. Resillullah (s.a.s.) bu hizmet arzmdan dolaJl ona te§ekkilr etti ve
hi9bir §eye ihtiya9Iarmm olmadJgiru s6yledi. Ancak bu olayla ilgili haberi gizli tutmasuu ondan istemekten de geri durmadl.
Mildlic kabilesinin ba§kanl Silraka'nm, "Ben de biltiln takip«;ileri geri dondilrdilm"·dedigi rivayet olUflmaktadrr. Ger«;ekten de
o, biltiln hayan boyunca sadlk bir sahabi olarak kalmJ§trr.27
24 Lings, s. 170.
25 ei-Belazuri. 1. 260-261.
26 Onkal. "Hlcret", XVII, 461.
27 ibn ~. II, 133; Hamldullah, I, 176.
26
Omeldnsan Hz. Muhammed
Boyle me§akk.atli bir yolculugun ardmdan Hz. Peygamber ve
kafilesi Kuba'ya vardi. Orada Resfllull.ah (s.a.s.) Amr b. Avfogullan'ndan Kfllsfun b. Hidm'in evine konuk oidu. Hz. Ebii Bekir ise
Sunh diye bilinen yerde Harice b. Zeyd'in evine misafir oldu. 28
Hz. Peygamber (s.a.s.) ile Hz. Ebii Bekir Kuba'da ii<; giin kahp
Kuba Mescidi'ni yapbktan soma dordiincii giin oradan aynlch. Iar.29 Medine'ye girdiklerinde buyiik bir co§ku ile kar§Ilandilar.
Medine'nin yerlileri olan Miisliimanlar (ensar), orilan misafir etmek i<;in yan§tilar. Hz. Peygamber, kendisini evlerine davet eden
l\imseleri lormamak i<;in g~el bir usul buldu ve devesi Kasva'run
serbest brrakilmasnu isteyerek onun <;oktiigii yere en yakm eve
inecegini soyledi. Devenin, daha soma Mescid-i Nebevi'nin yapilchgr bo§. bir arsaya <;6kmesi uzerine de en yakrndaki evin sahibi
Ebii Eyyiib el-Ensfui'nin misafiri oldu. Burada yedi ay kaldiktan
soma mescidin biti§iginde in§a edilen odalarma ta~?mdi. 30
Hz. Peygamber'in Mekke'den Medine'ye hicretiyle islam tarihinde yeni bir donem ba§lann§trr. Hicret olayr ile birlikte Medine'ye.go<; eden musliimanlara muhacir, Hz. Peygamber'e ve muhacirlere yardun eden Medineli. miisliimanlara da ensar unvaru
verilmi§tir: Boylece Mekke'd~ eza, cefa ve zulurti altmda irileyen
Miisliimanlar arb.k kendine bir melee', barmacak bir yer bulmu~?lar ve Medine, diinya taiihinin gidi§atma tesirde bulunail.
hareket ve eylemin merkezi haline gelmi§tir. Bu hicret islarm
takvimin ba§langrcma·admr vermi§tir.31 Hicret davetin bir a§amasr idi; islam'm gu<; bulamachgr bir yerden gii<; bulabilecegi bir
yere ta~?mmasr idi. Bir baklma islam devletini kurma giri~?imi sa:..
yilrrd1.32 Hicret bir ka<;I§ degil bir zaferdi. Zira ondan som~ za28 ibn Hi~arn. II, 136-138.
29 Ebu'l-Hasan izzuddin Ali b. Muhammed el-Cezeri (ibnii'l-Esir) (630/ 1232). el·
Kamil fi't-Tarih. thk. C.J. Tomberg. I-XII, Beyrut 1982. II. 107. Buhari'nin
naklettigi bir rlvayete gore Hz. Peygarnber Kuba'da on dort gun kalmJ~Ilr. Bkz.
Buhari. "MenakJ.bu'l-ensar·. 46. Bu hususta ba~ka gorii~ler olmakla birlikte
Kuba'da verilen molanm fazla uzun siirmedigi ani~Llmaktadrr.
30 ibn ~am. 11. 138-145; Onkal, "Hicret", X:VIl. 461.
31 Ham!dullah, I. 179.
32 Ebii Zebra, I. 616.
Hz. Peygamber Doneminden Bazt Kesitler
27
ferler hep onun semeresi idi. Yiice Allah da hicreti zafer33 olarak
degerlendirmi~tir.
· Siyasi a<;1dan hicretin biiyiik bir degi~ime irnkan sagiad1g1
Mekke'dek.i mu~riklerin baslolan kar~1smda pek <;ok
eziyet ve i~kenceye mfuuz kalan rniisliimanlar hicret sayesinde
gu<; bulrnu~ ve Hz. Peygamber'in i:inderliginde bir devlete kavu~­
mu~lardrr. Hicretten sonra.Yesrib ~ehri.nin adi, "fesat" anlammdaki bir .ki:ikten geldigi i<;in Hz. Peygamber tara.fmdan "ho~ ve
giizel" manasmda Taybe veya Tabe'ye <;evrildi; daha <;ok da MedinetU'r-resill yahut Medi.ne-i Mtinewere adiyla arularak muslumanlarm kurduklan devletin ilk ba~~ehri oldu ve bu konumunu
Hz. Osman'm ~ehid edildigi tarihe kadar korudu.34
a~ikardrr.
Hicretin i:inemine bagh olarak Resillullah'm heniiz saghgmda
dahl muslumanlarin "hicret" olaymi, senelerin sayllmasmda
kullamm~ olabilecekleri du~tinillmektedir. ~u kadan var ki hi<;
bir kaynakta bunun bizzat Resillullah'm l;>ir emri tizerine ba~­
landigma dair bir bilgi bulunmamaktadrr.35 Hz. Peygamber'in
Medi.ne'ye gelir gelmez, tarih kullandigi si:iyleniyor36 ve hicret
olayuu kimin takvim ba~lang1c1 yapbg1 veya tarihle~tirdigi konusunda bir ihtilaf si:iz konusu olsa da hicret olaymm miislumanlar arasmda "takvim" ba~langici olarak resmen benimsenip biitun musliimanlar arasmda kullanlhr hale gelmesi, Hz. Orner zamarunda alman bir karar ile milmktin olabilmi~fu.37 Hz. Orner,
"Biz Hz. Peygamber'in hicretini tarih ba~lang1c1 olarak alahm, zi-
33 Bkz. Tevbe'9/40.
34 Onkal. "Hicret". XVll. 461.
35 Bkz. Nureddin Ali b. Ahmed es-Semhudi, (911/1505), Vefau1-Veia bi Ahbari
Dari1-Mustafa, (thk. M. ·Muhyiddin Abdulhamid), I-IV, Beyrut 1984, II. 248;
Hamidullah. II. 1153.
36 Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi (310/922), Tarihu'I-Omem ve1-Mulrik. (thk. Muhammed Ebu'l-Fadi furahirn). I-XIII, Beyrut 1967, Tarih. II, 388;
Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suy(Jti. e§·$em<irih li ilmf't-Tarih,
Kuveyt 1399, 21.
37 ibnu'l-Esir, el-Kamil, I. 10: Hamidullah, II. 1153; Ebu's-Safa Salahaddin Halil
b. Aybek b. Abdillah Safedi, el-Vali bi'I-Vefeyat, I-XXII, Beyrut 1991, I. 12; ihsan Sureyya SJnlla, islam ve Tarih. istanbul 1991. s . 24.
28
Omek lnsan Hz. Muhammed
ra onun hicreti ile hak ve babl birbirinden aynlrm!itu"" diyerek
bicreti, miislfunanlann takvim ba~ilangtcl olarak kullanmaya
ba~ilanu~tu-.38 Bunun yan.1nda taiih boyunca Miisliirnanlar, ~e­
siil-i Ekrem'in bu kutlu yolculuguna ayn bir onem vermi~lerdir.
Bir~ok Miisliirnan Hz. Peygamber'i bu konuda omek edinerek
islain'1 daha rahat ya§ayacak yerlere hicret etmi§lerdir. Klsaca
hicret Allah nzas1 i~in; anadan, babadan, yardan, maldan,
miilkten hatta candan vazge~i~in. ibretli k:lssas1 olarak biline
gelmi~tir.
38 et-Taberi. Tarih,
n, 389; Slfiiia, Islam ve Tarih. s. 25-26.