Eğrisiyle doğrusuyla beslenme - Başkent Üniversitesi Hastaneleri
advertisement
Eğrisiyle doğrusuyla beslenme Yeşim ÖZTÜRK Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme BD, İzmir Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri 3-4 Mart 2016 0-18 yaş Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri 0-6 ay • 6 ay (180 gün) sadece anne sütü • 6. ayda uygun ek besinlerin, anne sütü devam ederken başlanması ve anne sütünün en az 2 yaş tamamlanana kadar sürdürülmesi Çocuk sağlığı Anne sağlığı Toplum sağlığı Ülke ekonomisi Çevre sağlığı Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Anne sütü • Bilişsel fonksiyon puanı anne sütü alanlarda mama alanlara göre ortalama 3.2 puan daha yüksek • Düşük doğum ağırlıklı bebekler arasında bu karşılaştırma yapıldığında fark ortalama 5.18 puan • Anne sütünün uzun süreli verilmesi geç çocukluk ve erişkin çağda zeka puanı artışı sağlıyor. Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Anne sütü • Kanserden korunmak için on öneriden biri • Anneler emzirsin, bebekler emzirilsin“ Anne sütünde özellikle kanser hücreleri üzerine etkili bir madde (HAMLET-Human Alfa lactalbumin Made Lethal to Tumour cells) ” • Türe özgü ve dinamik bir yapıya sahip • Besinsel üstünlükleri tartışmasız • Pasif bağışıklık, İmmunoglobulin IgA, IgG, IgD, IgM, IgE içeriği • İmmunomodülatör etki • Sitokinler ve reseptörleri, laktoferrin Lizozim (Bakterisit, immunomodulator) (Bakteriostatik, antiadhesiv [E. Coli, Shigella], immunomodulatör); • İç organların olgunlaşması • Nükleotidler Bağırsak onarımını hızlandırma, Aşılara karşı immun yanıtı arttırma, L. Bifidus’a katkı Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Anne sütü • İnsülin Olgunlaşmamış enterositleri uyarma Bağırsak olgunlaşmasında ve mukozal enzim salınımında birincil rol.. • Nekrotizan enterokolit riskinde . • Anne sütündeki koruyucu maddeler Glikokonjugatlar (müsin, laktadherin, gangliosid) Oligosakkaridler: E.Coli, H. influenzae, S. pneumoniae, V. Cholera, HIV Rotavirus’e karşı etkili • Anne sütündeki hücreler Epitel hücreleri Makrofajlar Polimorfonükleer hücreler Lenfositler (B,Thücreleri) 1.000.000/mL hücre Anne sütündeki kök hücreler Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Anne sütü • Enfeksiyon hastalıkları riskini İdrar yolu enfeksiyonları İstedikçe emzirme • • • • • İshal Bebeğin idrar sıklığı ve kilosu ile takip Orta kulak iltihabı Suya gerek yok (WHO) Üst solunum yolu enfeksiyonu •İlk 6 ay bebeğin enerji ve besin öğesi ihtiyaçlarının tümünü anne sütü Septisemi karşılar. Ağız yapısı üzerine etkileri •Başka yiyecek ve sıvılara ihtiyaç yoktur. Diş çürükleri azalır Ağız yapısı daha iyi gelişme•Sıcak iklimlerde yaşayan bebeklerde dahi ekstra suya ihtiyaç yoktur. Ağrı üzerine etkileri • Anne sütünün %88’i sudur. Anne sütü yanında verilen ekstra sıvılar toplamriskini alımı arttırmamakta, Ani bebek ölümü sendromu azaltıyor besin öğesi eksikliğine neden olabilmektedir. Çocuk istismarı •Özellikle ilk haftalarda bebeğe verilen su ve çaylar ishal riskini 2 kat Atopi, kronik hastalık riskleri azalıyor arttırmaktadır. Destek: Sadece doğumda tek doz K vitamini, 400Ü/gün D vitamini/ilk bir yıl Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Anne sütü • Hayvan sütleri asla anne sütünün eş değeri değil • Besin öğesi içerikleri ! • Anti-enfektif özellikleri ! • 6 aydan sonra kaynatılmış süt bebeklere verilebilir. -1 yıl- • Bebek mamaları anne sütünün eş değeri değil • • • • • İnek sütü, keçi sütü veya soyadan modifiye ediliyor Anne sütüne benzetilmeye çalışılıyor (Adapte mama) . Ancak yağ ve proteindeki kalitatif farklılıklar değiştirilemiyor. Anti-enfektif ve biyoaktif faktörlerin eksikliği düzeltilemiyor. Toz halindeki mamalar steril değil (örn. Enterobacter sakazakii kontaminasyonu) Soya bazlı mamalarda fito-östrojenler (kızlarda erken puberte, erkeklerde fertilitede azalma) Ek gıdaya geçiş ‘‘Tamamlayıcı beslenme’’ Beslenme veya yeme davranışı, yüksek koordinasyon gerektiren bir çok sistemi ilgilendiren bir beceridir Bebeklerin yaşamında özellikle ilk bir yılda, beslenme anahtar rol oynamaktadır. Sadece hayatta kalmak için değil, çevreyi keşfetmek için ilk adım beslenmedir Emme ve yeme hayatın ilk nörogelişimsel dönüm noktalarıdır Tamamlayıcı besin Anne sütü ve mamanın dışında kalan katı ve sıvı besinlerin tümü Hayatın birinci yılının sonunda birçok sağlıklı bebek, enerji ihtiyacının yarısını tamamlayıcı besinlerden karşılar. Yaşamın 6-23. ayları 6. aydan sonra oluşan enerji ve besin öğesi açığını önlemek Yaşa göre enerji ihtiyacı artışı ve anne sütü 12-23 aylık bebeklerde ek gıdalarla tamamlanması gereken besin öğesi açığı Tamamlayıcı beslenme Hayatın ilk yılında beslemenin temel amacı, optimal büyümenin sağlanması, ikincil amacı ise oralmotor becerilerin ve uygun yeme davranışının edinilmesidir. Yaş Enerji ihtiyacı (ay) kcal/kg/gün 0-2 100-110 3-5 85-95 6-8 80-85 9-11 80 Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Tamamlayıcı beslenmeye başlanma zamanı • 17 haftadan önce, 26 haftadan geç olmamalı - ESPGHAN. Prematürelerde ise nörogelişimsel matürasyona ve fizyolojik ihtiyaçlarına göre.. • 4 aydan önce başlanmazsa atopi riski azalır. • Destekli tam oturma, iyi bir baş ve boyun kontrolü olduğunda katı gıda denenmeli. Destekli güzel oturan bebek katı gıdaları yemek için de gerekli becerilere sahiptir. Anneler bunu kolaylıkla ayırt eder. Bu beceriler: Yeterli trunkal kontrol Püre kıvamındaki besini posterior farinkse itme ve yutma Çıkarma refleksinin gelişmiş olması Farklı kıvamdaki besinleri eline alma, ağzına götürme, cisimleri ağzıyla tanıma Besine istek gösterme Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Tamamlayıcı beslenmeye başlanma zamanı • Erken başlamanın yararı yok. Ailelerde tahıla erken başlamanın bebekleri daha uzun ve iyi uyuttuğu yargısı - kanıt yok ! Aksine yayınlar var. • 4 aydan önce ek gıda başlamanın olası zararlı etkileri: Aspirasyon riski -katı gıda yutma becerisi daha tam gelişmemiş Yetersiz ya da fazla enerji ve/veya besin öğesi alımı-renal solid yük artar Tip 1 Diabet riski taşıyan bebeklere 3.aydan önce tahıl başlanması adacık hücre antikorları gelişimini arttırır. Çölyakla ilişki Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Tamamlayıcı beslenmeye başlanma zamanı Geç başlamanın (6. aydan sonra) olası zararlı etkileri: • • • • • • Enerji alımı azaldığından büyümede yavaşlama Anne sütü alan bebekte demir eksikliği anemisi gelişmesi Oral motor işlevlerde gecikme Katı gıdayı reddetme Atopik hastalık gelişimi (astım, alerjik rinit, egzema, besin alerjileri) 7. aydan sonra tahıl başlanması tip 1 DM riski taşıyan bebeklerde adacık hücre antikorları gelişim riskinde Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Tamamlayıcı beslenme: ne yedirmeli? nasıl geliştirmeli? • • • • Kültür, gelenek ve bireysel tercihler besin seçimini etkiler >828-946mL/gün mama ya da anne sütü tüketmemeli Besinler tek başına başlanmalı Demir emilimini arttırmak için en azından her gün bir öğün C vitamininden zengin olmalıdır. • İlk başlanan besin? o tahıl/mısır ya da et püresi (Demir ve çinkodan zengin) o Pirinç, yulaf.. Kaşıkla… azdan çoğa… o Başlanması 6.aydan geç olmamalı o Meyve ve sebze püreleri eklenir. o Yemek suyu değil! püresi Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Tamamlayıcı beslenme – dikkat edilmesi gerekenler • Püre: et+tahıl (AAP önerisi) • <4 aylık çocuklara evde hazırlanmış ıspanak, havuç, yeşil fasülye, kabak, pancar verilmemeli – methemoglobinemiye neden olacak dozda nitrat içeriği ! • Tuz eklenmemeli – 0-6 ay için Na ihtiyacı 120mg/gün – 7-12 ay için Na ihtiyacı 370mg/gün Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Tamamlayıcı beslenme – dikkat edilmesi gerekenler • Ev konserveleri yüksek tuz ve şeker içeriği nedeniyle verilmemeli • Meyve suyu 6. aydan sonra %100 meyve suyu olarak verilebilir ancak günde 120-180mL’yi geçmemelidir (0-12 ay için) BARDAKLA ! – Sorbitol içermeyen, früktoz/glukoz oranı düşük meyve suyu daha iyi tolere edilir (beyaz üzüm suyu) Sorbitol içeren: kuru erik suyu Fruktoz/glukoz oranı>2 olan: elma, armut suyu – Meyve suyunun fazlası büyüme geriliği ve obeziteye, ishal, gaz, karın gerginliği ve diş çürüklerine neden olur. – Ca++ eklenmiş meyve sularının anne sütü ve mamalarda bulunan diğer besin öğelerine sahip olmadığı unutulmamalıdır. Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri <1 yaş altında verilmemesi gereken besinler • Yuvarlak, sert kıvamlı besinler (kabuklu yemiş, üzüm,çiğ havuç, yuvarlak şeker..) • Modifiye edilmemiş inek sütü (WHO 6 ay) (renal solid yük artışı, demir eks. anemisi nedeniyle) ancak 6 aydan sonra yiyeceklerine ilave edilebilir. • Bal (botilizm) • Allerji riski yüksek çocuklarda balık, yumurta, çilek, fıstık.. Tartışmalı! (AAP ve ESPGHAN önermiyor) • Meşrubatlar, her tür tatlandırılmış içecek • Bitki kaynaklı sütler Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri “Duyarlı” besleme Bebekler yedirilirken, büyük çocuklara yeme konusunda sadece yardım edilmeli Yavaş, sabırlı-hoşgörülü yedirme Yemeğe özendirme ancak zorlamama Çocuk yiyecekleri reddediyorsa, değişik yiyecek kombinasyonları, pişirme şekilleri denenmeli Öğün sırasında çocuğun dikkatini fazlasıyla dağıtacak oyalama taktiklerinden kaçınılmalı Öğünlerin öğrenme ve sevgi paylaşımı zamanları olduğu unutulmamalı, yemek sırasında çocukla konuşulmalı, göz kontağı kurulmalıdır. Infant and young child feeding, WHO 2009, ISBN:9789241597494 Nutrisyonel ihtiyaçlar Enerji ve besin öğesi ihtiyaçları çocuğun yaşına, cinsiyetine ve aktivite düzeyine göre değişiklik gösterir. Gün içinde çocuğun aldığı enerji; ana ve ara öğün sayısı, porsiyon büyüklüğü ve enerji yoğunluğuna göre değişir. Çocuklar genellikle enerji alımlarını kendileri düzenlerler. Ancak bu açlık ve tokluk hissinden başka faktörler nedeniyle yeme davranışı etkilenebilir (zorla yedirme, alımın kısıtlanması, çevresel etkiler) Aileler ana ve ara öğünlerde yenecek yiyecekleri, çocuk ise yiyeceği miktarı belirlemelidir. Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Nutrisyonel ihtiyaçlar ENERJİ PROTEİN YAĞ Üç ana makro besin öğesinden sağlanır: protein, yağ, karbonhidrat İlk üç yıl günlük toplam enerji alımının %15-20’sini oluşturmalıdır. İlk, iki ve üç yaşta günlük toplam enerji alımının %25-30-35’ini oluşturmalıdır. • enerjinin önemli bir kaynağı • yağda eriyen vitaminlerin taşınması • yağ asitlerini (alfa-linolenik asit ve linoleik asit) sağlama • esansiyel yağ asidi alımı (esas olarak linoleik asit alımı) günlük alınan toplam enerjinin %3’ü olmalıdır. Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Nutrisyonel ihtiyaçlar KARBONHİDRATLAR Önemli bir enerji kaynağı, Vitamin, mineral ve eser elementlerin taşınması Günlük enerji alımının % 45-55’i Kh kaynaklı olmalı Yeterli Karbonhidrat yeterli lif, demir, tiamin, niasin, riboflavin ve folik asit = tüketimi alımı MİKRO BESİN ÖĞELERİ Vitamin, mineral ve eser elementlerdir. Başkent Üniversitesi 3. Bahar Pediatri Günleri Genel bakış Yiyecekler hazırlanırken tuz, şeker veya kalorili tatlandırıcıların ilavesi en aza indirilmeli • Yağ ve kolesterol: <2yaş kısıtlanmamalı 2-3 yaşta günlük toplam kalorinin %30-40’ı yağ olmalı 4-18 yaş arasında günlük toplam kalorinin %25-35’i yağ olmalı Yağ alımı günlük toplam kalorinin %20’sinin altına inmemeli Yağların büyük çoğunluğu çoklu- ve tekli- doymamış yağ asitlerinden oluşmalı 2 yaştan sonra ise doymuş yağlar günlük toplam enerjinin %10’nundan az olmalı Trans yağlar ise olabildiğince az olmalı Genel bakış – Et ve protein • Et, kümes hayvanları ve diğer yüksek proteinli yiyecekleri kullanırken az yağlı ya da yağsız olanları seçilmelidir. • Günlük protein alımının %65-70’inin yüksek biyolojik değeri olan kaynaklardan (yani hayvansal kaynaklardan - esansiyel amino asitleri tam olarak içeren kaynaklardan) alınması gereklidir. • Optimal proteinin alımı için hayvansal ürünler şart değildir ancak bitkisel kaynaklar (baklagiller, tahıl, tohumlar, sebzeler, kabuklu yemişler) esansiyel amino asitlerin hepsini karşılayamaz, bu nedenle etsiz diyet planlarının çok dikkatle ve özenle hazırlanması gereklidir. Et ve protein • 2 öğün balık/hafta veya 225-340g/hafta tüketilmeli • İşlenmiş ürün olmamalı - trans yağ oranları ve omega-3 yağ asitleri • Balığın civa içeriği düşük olmalı (küçük balıklar, karides, yağsız ton balığı konservesi, somon, morina benzeri balık, Afrika kökenli tatlı su balığı, kedi balığı, morina balığı) Civa içeriği yüksek balıklar: köpek balığı, kılıç balığı, uskumru, mercan balığı kaçınılmalı • Protein kaynaklarının çoğu alerjen olabilir (süt, yumurta, soya, balık, fıstık, kabuklu yemişler) s Meyve ve sebzeler Değişik renklerde sebze ve meyveler gün içinde tüketilmeli • Bahçede ya da yemek pişirme sırasında sebze ve meyveleri aktif olarak deneyimleme • Sebze meyve seçimi ve hazırlanmasına çocukları dahil etme • Çocuğun tüketebileceği şekilde sebze ve meyvelere şekil verme • Çocuğu değişik sebze ve meyvelerle haşır neşir etme • Ara ve ana öğünlerde meyve ve sebze tüketerek çocuğa rol model olma • Sandviç, pizza, çorbalara sebze ekleme • Kek veya sabah tahıllarına meyve ekleme • Ara öğün olarak meyve ve sebze sunma Meyve suları • 1-6 yaş arası çocukların meyve suyu tüketimi 120-180mL/gün ile sınırlandırılmalı • >7 yaş ise 240-360mL/gün ile sınırlandırılmalı • Meyve suları lif içermez, ve meyvenin kendisi kadar nutrisyonel avantaj sağlamaz. Tahıllar • Günlük tüketilen tahılın en az yarısının tam tahıl olması gerekli Tam tahıl = kepek + çekirdek + endosperm Tam tahıla örnekler: tam veya kırık buğday, yulaf, yulaf ezmesi, çavdar, arpa, mısır, siyah pirinç, Quinoa • Tam tahıl mükemmel lif, B vitamini, demir, magnezyum ve selenyum kaynağıdır. Lif • <2 yaş optimal lif dozu? • Tamamlayıcı beslenmeye geçerken katı gıda alımının artışıyla lif alımı artmakta, 5g/gün lif alımının yararlı olduğu bildiriliyor. • >2 yaş günlük güvenli lif alımı = yaş (yıl) + 5-10g lif Bu ancak liften zengin meyve, sebze, tahıl, tam tahıl proteini tüketmekle olur. Örnek: Yarım kase sebze veya bir parça meyve 3g lif sağlar. Süt ürünleri -süt 12-24 ay arası bebekler tam inek sütü içmeli 12-24 ay arası: en az 480mL/gün olmalı (=600mg Ca++ ). ≥24 ay: Yağsız süt, Ca++ ve D vitamini ile güçlendirilmiş soya sütü, yoğurt, peynir…olabilir. Obezite korkusuyla tam süt bırakılmamalı ! 2-8 yaş arası çocuklar: 2-3 kase (480-720mL) veya Ca++ ‘dan zengin yiyeceklerle günlük Ca++ ihtiyaçlarını karşılayabilir. Ca++ ihtiyacı 1-3 yaş için 700mg/gün, 4-8 yaş için 1000mg/gün. Sütler hayvan kaynaklı olmalı (inek ve keçi). Bitkiden elde edilenler «Süt» değildir. İnek sütü dışı süt tüketen veya soya sütü tüketen çocukların D vitamini desteğine ihtiyacı vardır. Süt ürünleri - yoğurt • İnek sütünden yapılmış yoğurt Ca++ ve D vitamini ve diğer besin öğeleri açısından süte eşdeğer. • Ancak yoğurt profili de zaman içinde değişmekte • Tatlandırılmış yoğurtların şekeri fazla • Meyve ya da başka ilaveler Ca++ ve D vitamini içeriğinin azalmasına neden olur (1/2, 1/3 oranında) Ara öğün • Küçük çocuklar için şart • Atıştırma?????? • Sağlıklı ara öğün: taze meyve, peynir, tam tahıl barları, ekmekleri, süt, çiğ sebze, yoğurt, sadviç.. Meşrubatlar • Tüketilmesinden vazgeçilmelidir. • Su tercih edilmelidir. • Bu içecekler yüksek oranda şeker içerir ve obezitenin kaynağıdır. Ayrıca Ca++ başta olmak üzere birçok besin öğesinin alımı azalır, çünkü süt yerine içilir. Beslenme sıklığı • Küçük çocuklar 4-6 kez/gün beslenirler. • 1-2yaş çocukları ortalama7 kez/gün yerler. • Günlük enerjinin ¼’ü ara öğünlerle sağlanır. Porsiyon büyüklüğü • Çocuğun yaşı ve yiyeceğe bağlı • Büyük porsiyonun aşırı yemeğe katkıda bulunduğu gösterilmiştir. Vitamin ve mineral desteği • Normal büyüyen, çeşitliliği olan bir beslenmesi olan ve güneş ışığına yeterli miktarda maruz kalan çocuklarda rutin destek gereksiz. • Aile vermeyi arzu ediyorsa standart pediatrik dozları genellikle risksizdir. Megadozlardan uzak durulmalıdır. • Nutrisyonel riski olan çocuklara vitamin ve mineral desteği yapılabilir: o o o o o o o o İhmal edilmiş çevreden gelen Anoreksik ya da az iştahsız Kurşun zehirlenmesi Büyüme geriliği Yeterli güneş ışığı alamayan ya da yeterli D vitamini alamayan İnek sütü dışında süt tüketenler Kronik hastalıklar Kilo vermeye çalışanlar veya kısıtlı diyet yapanlar Demir Desteği (WHO 2011) • Dünyada 600 milyon okul öncesi (>2 yaş) ve okul çocuğunda anemi olduğu tahmin ediliyor Hedef grup Okul öncesi (24-59 ay) Desteğin içeriği 25mg elemental demir* 45mg elemental demir** Destek şekli Damla/Şurup Tablet/Kapsül Verilme sıklığı Haftada bir kez Haftada bir kez Süre 3 ay süreyle/3 ay ara-okul ya da yıl boyunca Çerçeve Okul çocukları (5-12 yıl) Anemi prevalansının %20 ve üzerinde olduğu bölgeler Vitamin ve mineral desteği • Flor 6 aydan sonra, tartışmalı • D vitamini 400U/gün 1yıl • Vitamin B12: ihtiyaç: 0.4-0.5mcg/gün (0-6;7-12 ay) vejeteryan anne bebeklerine • Yağda eriyen vitamin desteği sağlıklı bebekte gereksiz. Balık yağı ve omega-3 yağ asitleri Uzun zincirli n-3 çoklu doymamış yağ asitleri (n-3 PUFA) Balık yağında Eikosopentaenoik asit (EPA,20:5n-3) Dokosoheksoenoik asit (DHA,22:6n-3): Erken beyin gelişimi için esansiyel (gri cevher, retina-fetal ve ilk 2 yaş) ₋ ₋ ₋ ₋ ₋ ₋ ₋ ₋ ₋ ₋ ₋ Bilişsel gerilik ve demans Depresyon ve nöropsikiatrik hastalıklar Astım ve inflamatuvar hastalıklar Kan yağları Kan basıncı, sistemik vasküler direnç Endotel fonksiyonu Kardiak aritmiler, koroner arter hastalığı İnsülin duyarlılığı Koagülasyon ve tromboz İnme Kanser? Balık yağı ve omega-3 yağ asitleri Yan etkileri: Gastrointestinal (bulantı) Ağızda balık tadı Kanama zamanını uzatma FDA Civa içeriği? >2g EPA ve DHA’yı diyet desteği olarak önermiyor. Güvenlik: PCB ve dioksinler içeriği Balık mı? Balık yağı mı? Balık yağı protein, vitaminler ve selenyum açısından daha zengin ?? Balık yemeyenler için kaynak: Salata sosları, tahıllar, süt ve süt ürünleri Gıda güvenliği • Aspirasyon (3-4 yaş riskli) – – – – Mutlaka yerken gözlenmeli, destek olunmalı Beslenirken dik oturmalı Arabada seyir halindeyken beslenmemeli Koşarken, yürürken beslenmemeli • Gıda zehirlenmeleri – – – – – Pastörize edilmemiş süt Çiğ yumurta ve çiğ yumurta içeren yiyecekler Çiğ et, balık, kümes hayvanları Çiğ filizler riskli Saklama koşulları Beslenme ortamı Sağlıklı yeme davranışının gelişiminde önemli bir faktör • • • • Yemek yenen ortam dikkat dağıtıcı olmamalı Yemek iş için düzenlenmiş olmalı Çocuk, gelişimine uygun bir sandalyede oturmalı Sağlıklı yeme davranışı ve yemenin sosyal yönünü öğreneceği ortam olmalı Adölesan dönem • Süt çocukluğu döneminden sonra fiziksel büyümenin en hızlı olduğu dönem • Enerji ve besin öğesi ihtiyacında artma • Yaşama biçiminin ve yeme alışkanlıklarının değiştiği bir dönem • Bireyselleşme anlamında yiyecek seçiminde ve sağlıklı seçenekleri azaltmak ya da genişletmekte iddialaşma ve söz söylemenin baskın olduğu bir dönem • Adölesanlar birçok makro ve mikro besin öğesini, vitamin ve minerali önerilen miktarlarda alıyorlar. • Kısa zincirli yağ asitleri ve tuz tüketimi çok ↑, PUFA tüketimi çok ↓ • D vitamini, folat, iyot ve flor tüketimi önerilenin yarısı Ödev Aile Okul Arkadaşlar Vücut algısı Rose Jaffe Soyar MT. Asia Pac J Clin Nutr 2008;17 208 Diethelm K. Public Health Nutrition 2013 doi:10.1017/S1368980013000463 Pratik Öneriler Susayınca su veya yağsız ya da düşük yağlı süt iç Aile üyeleri ile birlikte ye Dışarda yerken sağlıklı yiyecekler seç Yetiştiriciden direkt alış veriş yap X Mevsiminde ve ucuz sebze -meyve tüket Fast-food restoranlarda daha az yemek ye ve daha sağlıklı olan yiyecekleri seç. Besin içeriğini gözden geçir, firmalardan bilgi iste Bilgisayar oynarken ya da TV seyrederken yemek yemekten kaçın Sağlıklı ara öğünler için: taze meyve, tam tahıl ekmeği, düşük yağlı yoğurt tüket Adölesan gebelik • • • • 15-19 yaş 1960 %34 1998 %16 2000 %13 2008’de %10 TURKSTAT 1990-1998 yılları arasında 1490 adölesan gebelik: %58’i ≤18 yaş Yaş küçüldükçe risk artıyor. ≤15 yaş risk ↑ – obstetrik komplikasyonlar: • • • İnşallah yavru köpektir Andreaharner.com • preeklempsi, prematürite, EMR, düşük doğum ağırlığı, fetal ölüm • Komplikasyon oranı %44.4 • Yaşla değil prenatal bakım yetersizliği ile ilişkili? Erken evlilik ve erken hamilelik önemli sorun. Beslenme ? Prenatal bakım genellikle son trimesterde başlıyor. Doğumların %31.6’sı uygun olmayan koşullarda gerçekleşiyor. Günlük diyet planı* Besin grubu Günlük ihtiyaç Meyve 4 porsiyon (2 kase) Sebze 5 porsiyon (2.5 kase) Süt ve süt ürünleri 3 bardak Örnek: 1 bardak süt=45g peynir =60g işlenmiş peynir Düşük yağlı ya da yağsız süt, yoğurt ya da peynir X4 X5 Tam tahıl 90g X4 Yağsız kırmızı et, tavuk, hindi, balık, baklagiller, tohumlar, fındık, fıstık ezmesi 165g X2 Su 7-15 bardak su Yağlar, tuz ve şeker Sınırlı Tam buğday, esmer pirinç, yulaf ezmesi, mısır Protein U.S. Department of Health and Human Services Office on Women’s Health,2008 Fiziksel aktivite • Eğlencelidir arkadaşlarla birlikte yapılabilir. Yararları: • Sağlıklı kemikler, eklemler ve kaslar oluşturur ve onları korur • Kalp, akciğer ve kan damarlarını kuvvetlendirir • Zihni öğrenme için hazırlar • Stresi azaltır • Kendine güveni arttırır Sporcu çocuk • Spor yapan çocukların normal kilo almaları gereklidir. Kilo almıyorsa ya da kilo veriyorsa çocuğun kalori gereksinimi karşılanamıyor demektir. Spor yapan çocuklarda kilo takibi gereklidir. • Aktif ya da sporcu çocukların diyetindeki makro-besin öğesi dağılımı daha az aktif yaşıtlarından farklı olmamalıdır. • Enerji içecekleri çocukların sağlıklı beslenme planında yer almadığı gibi sporcu çocukların da diyetinde yer almamalıdır. Bu içecekler genellikle yüksek oranda kafein içerirler. Sporcu çocuk • Aktif çocuklar gün içinde 5-6 küçük öğün almalıdırlar. Tahıllar, muz, fıstık ezmesi kahvaltıda tercih edilebilir. Öğle yemeğinde hindi, domates, marul içeren tam tahıl ekmeğinden sandviç yanında üzüm yada az yağlı süt verilebilir. Ara öğünlerde tam tahıl krakerleri, kuru incir tüketebilir. Sıvı tüketimi özellikle su olarak özendirilmelidir. • Egzersiz sonrası kasların canlanması için alınan kalorinin %10-15’i proteinden oluşmalıdır. 4-13 yaş arasındaki çocuklar için total protein alımı 0.95g/kg/gün, 1418 yaş arası ergenlerde ise 0.85g/kg/gün olmalıdır. • Karbonhidratlar aktif ve sporcu çocukların en önemli enerji kaynağıdır. Günlük alınan kalorinin %55’i (ağır egzersiz olduğu günlerde daha fazlası) yani 5-8g/kg/gün olmalıdır. • Sıvı alımı fiziksel aktivite sırasında ve sonrasında yakından izlenmeli – – Saatlik sıvı alımı 13mL/kg olmalı. Sıvı desteği egzersiz sonrası 4mL/kg/aktivite saati Çok terleyen çocuklar için daha fazla da olabilir Ağır fiziksel aktivite yapan çocukların yaşlarına göre enerji ihtiyaçları Yaş (yıl) Erkekler (kcal/gün) Kızlar (kcal/gün) 6-7 1800 1650 7-8 1950 1775 8-9 2100 1950 9-10 2275 2125 10-11 2475 2300 11-12 2700 2475 12-13 2925 2625 13-14 3175 2725 14-15 3450 2855 15-16 3650 2875 16-17 3825 2875 17-18 3925 2875 Sporcu çocuk Sağlıklı yaşam için genel beslenme önerileri protein yağ karbonhidrat Mikro-besin öğeleri Toplam kalorinin %15-20’si proteinden gelmelidir. 0.81.2g/kg/gün protein besinlerden alınmalıdır. Toplam kalorinin >%15 ve <%30’u yağlardan gelmelidir. Toplam kalorinin >%50’si karbonhidratlardan alınmalıdır veya 38g/kg/gün Dengeli beslenen çocuk ve ergenlerde düzenli destek önerilmez. Sporcu çocuklar için desteklenmiş beslenme önerileri Protein Sıvı 1.2-1.8g/kg/gün-tüm kaynaklardan Egzersizden hemen sonra ise 20g yüksek kaliteli protein alınmalı Egzersiz sırasında:30-60g/sa bir saaten uzun süren egzersizlerde Egzersiz sonrası: 1-1.5g/kg egzersiz bitiminden 30dak. İçinde. Egzersiz öncesi: 5-7mL/kg egzersizden 4 sa. önce Egzersiz sırasında: terleme oranının ölçülerek egzersiz sırasında vücut kitlesinin korunmasını sağlayacak hidrasyon planı geliştirilmeli Egzersiz sonrasında: 450-675mL/kg ve terle kaybedilen sodyum miktarı hesaplanarak ek sodyum verimi tartışılmalı Mikro-besin öğeleri Egzersiz sırasında: sodyum. Terle kaybedilen miktar dengelenmeye çalışılır. Karbonhidrat Anne-babanın sorumlulukları Besleyici ve çeşitli yiyeceklerin temini Öğünlerin yapısını ve zamanlamasını tanımlama Öğünler için uygun çevre oluşturma Çocuğun açlık ve tokluk belirtilerini anlama ve cevap verme Sağlıklı yeme davranışı için model olma Yeni besinlerin kabulünde zorluk, çocuk gelişiminin bir parçasıdır. Aileler bunu anlamalı, aşırı zorlama olmamalıdır. Yeni besin değişik zamanlarda 7-10 kez denenmeden vaz geçilmemelidir. TEŞEKKÜRLER
