Ermenller`ln devlet kurması imkânsızdı. Ama kışkırtılıyorlardı.

Ermeniler Katolik, n r[.. | t
Protestan, Gregoryan
olmak üzere düşman
kamplara bölünmüşlerdi
"S ize orada
d e v le t k u ra c a ğ ız"
d iyerek dün yan ın
d ö rt b ir
kö şes in d en
g e tirtile n
E rm e n ile r
m ü tareked e n
h em en sonra
m ü tte fik
askerlerin in
h im a y e s in d e
Türk
is ta s y o n la rın d a n
b irin d e trenden
in d iriliy o rla r.
E R S ÎN ’ den,
Fransa
Dışişleri Bakanlığına 31
ekim 1920 tarihi ile ulaştı­
rılan raporda Ermenilere dair
aşağıdaki bilgiler veriliyor:
M
★
Ermenilerin azgınlıkları
devam ediyor, önceleri eşkiyalık
yapmış, çete reisi ve şimdi
Gregoryen Başpapazı Arslanyan’ı -çok yumuşak davranıyorgerekçesi ile feci halde dövdüler,
yan ölü halde bıraktılar. Fakat
Ermenilerin bir kısmı şimdilik
sâkin duruyor. Umid edilir ki
Londra ile diğer Avrupa-Amerika şehirlerindeki komiteleri
bunlan yeniden tahrik edip
Türklerle ilgili meselelerin yeni­
den ele alınmasına sebeb
olmazlar!
(O şuada Avrupa'da Ermeni
örgütleri,
Kemalistlerin
Kilikya’da Haçin’de 10 bin ermeniyi daha katletmekte olduklarını
yayarak askeri müdahale iste­
mektedirler)
Ermenller'lndevlet
kurması imkânsızdı.
Am a kışkırtılıyorlardı.
★ Bana ulaşan haberlere göre,
Kemalistler Haçin’de Ermenilere
birkaç haftadır dokunmamışlar,
onları rahat bırakmışlardır. Fa­
kat bu durumdan istifade eden
Ermeniler, Haçin civanndaki ikiüç Türk köyünü basarak soygun
yapmışlardır. Haçin'e karşı mü­
lkilerin yeniden taarruza geçme­
lerinin sebebi budur.
* Ennenüer kendi aralarında,
o kadar bölünmüş vaziyetteler
ki, bir devlet kurup, bir devlet
yönetmeleri imkânsız. Ermeninin Katoliği,
Protestanı,
Gregoryen’i birbirini hazmedemi­
yor. B irbirlerine
düşm an.
Protee tanlar özellikle Ameri­
ka’dan gelen göçmenlerdir. Bun­
ların bir kısmı anarşist, bolşevik
yanlısı.
Raporda şu cümle de var:
“ Kilikya'da bir yabancının
yaşayıp Ermeni taraftan olması
imkânsız.” (17)
★ ★ ★
Osmanlı idaresi altında hemen
dört asır Ermeni milleti dinî ve
kilisesi Ue bir bütün halinde kal­
mış. Tüm Ermeni Gregoryen...
Peki bunlan kimler parçala­
mış, kimini Katolik, kimini
Protestan yaparak... birbirlerine
düşmanlık duyacak hale getir­
miş?
Osmanlı devleti mi? Türkler
mi?
Yıl 1858...
Fransa'nın İstanbul’daki sefiri
(Pera: 15 mart) kaydı Ue Paris’e,
D ışişleri
B akanı
K on t
Walewski’ye bir mektup hazırla­
mış. Ana hatlan şunlar: (18)
* Bir zamandan beri. Ermeni
topluluğu içinde, dikkati çeken
olaylar cereyan ediyor. İngiltere
sefiri
L ord S ta d fford de
Redcliffe’in geniş para yardımlan üe desteklenen
Protestan
misyonerler Anadolu’da Ermenileri Gregoryen kilisesinden ayıra­
rak kendi kiliselerine bağlıyorlar.
Protestan olan her Ermeni,
misyonerlerden bir miktar para
alıyor.
* Fakat himayemiz altındaki
K atolik
kilisesine de gelen
Ermenüerin sayısında çoğalma­
lar var. Arşövek Hassoun büyük
gayretler sarfediyor. Bilhassa
Anadolu’da, Harput çevresinde
bir yü zarfında 6000 Ermeni
Gregoryen kiliselerini terkedip
Katolik Kiliselerine gelmişlerdir.
£
E R M E N İL E R İN B Ö L Ü N M E S İ 1 85 0’Lİ Y IL L A R A K A D A R D A Y A N IR . İN G İL İZ L E R İN , F R A N S IZ L A R IN , Ç A R L IK R U S Y A S IN IN
BU B Ö L Ü N M E D E Ç E Ş İT L İ
M E N F A A T L E R İ V A R D I. O K A D A R B Ö L Ü N M Ü Ş L E R D İ Kİ İS T A N B U L ’DA Ö LE N
BİR P R O T E S T A N E R M E N İN İN , G R E G O R Y A N M E Z A R L IĞ IN A G Ö M Ü L M E K
İS T E N M E S İ, 2 T A R A F IN B İR B İR İN E G İR M E S İN E N E D E N O L M U Ş T U
baskı kurmuşlar, Ermenilerin bir
Gregoryen patriği varken buna
birde Ermeni katolik patriği,bir
de Ermeni
protestan patriği
eklenmiş.
Emelleri Ermenileri huzura,
bağımsızlığa mı kavuşturmak?
Çarlık Rusya’sı -Gregoryen
Küisesi’nin merkezî Eçmiyazin
elinde olduğundan- bunlan alet
ederek sıcak denizlere inmek
emelinde. Ingiltere’nin Hindis­
tan yolunu kesecek. Britanya
imparatorluğu da,
Protestan
Ermenüer sayesinde bu inişe
karşı sed çekecek, Hindistan
yolunu emniyete alacak. Fransa
ise, ehlisalip günlerinden beri
doğuda katoliklerin "koruyucu­
su" durumunda. O da nüfuzunu
koruyabilmek amacı Ue bir kısım
Ermenileri kendi kilisesine çek­
miş...
★ ★ ★
Bütün bu çekişmeler içinde
E rm enilerin
insan
olarak
menfaatleri ne olmuş? Kimin umurunda...
A radan iki yıl g e ç m iş ...
1860’ın temmuz ayı...
Fransız sefiri Marki De La
V a lette, D ışişleri Bakanı
Thouvenel'e
İstanbul’da cere­
yan eden bir olayı duyurur: (19)
P rotestan
bir
Erm eni
ölmüştür. Bu kilisenin papazları
duasını yaparlar ve gömmek
üzere Edimekapı Ermeni mezar­
lığına getirirler. Orada bulunan
Ermeni görevlüeri bu mezarlığın
G regoryen
E rm enilere ait
olduğunu söyleyerek cenazenin
B alıklı Erm eni m ezarlığına
götü rü lm esin i
söy lerler.
Protestan papazlar sinirlenir.
Öyle ya, sırtlarını İngiltere
Sefaretine dayamış kişiler... İlle
de bu m ezarlığa g öm eceğiz
deyince ortalık karışır. Kavga ç ı­
kar, Gregoryen
Erm eni ile
Protestan Ermeni birbirine girer,
sonunda da Protestanlar cenaze­
yi alıp dönerler.
İn g iltere B ü yü kelçisi Sir
H enry Bulw er bir taraftan
Osmanlı devletine protesto çe­
ker. O sm anlı
zabıtası
işe
karışmadı, Gregoryen Ermeni­
leri
dağıtmadı ve cenazenin
Edimekapı’ya
sağlamadı diye...
gömülmesini
Sir Bulwer, Ermeni Gregoryen
Patriği Serkis'e de, tehdit dolu
bir mektup yollar.
Ve Ermeni cemaati içinde
kavga sürer gider... Fransız
diplomatının 1920 yüında Kilikya'daki
Ermenüer
içinde
gördüğü düşmanlık ve kinin
temelini Ingütere ile Fransa 60
yü önce
atmışlar...
Ermeni halkına daha iyi gün­
ler sağlamak için?...
(17) — Sérié. Levant; 1918-1929.
SYRIE—L1BAN-C1LICIE.
cild;
136. (S; 201)
(18) —
Documents
Politiques,
Nouvelle Sérié; TURQUIE, cild; 334.
(S; 228)
(19) Aynı seride; TURQUIE,
cild; 346. (S: 169)
i— YA R IN :---------------------ERMENİLER, FRANSIZ
GENERALLERİ ÖLÜME
M A H K Û M EDİYOR
* Bu din değiştirme işlerinde
Ermenilerin Protestan kilisesine
gitmeleri
her bakımdan Fran­
sa’nın tarihî menfaatlerine aykırı
düşm ektedir.
Bu sebeble,
Anadolu’nun bazı merkezlerinde
yeni konsolosluklar açarak yeni
gayretler sarfetmemiz şarttır.”
★ ★ ★
Ve parçalamışlar Errfıenüeri...
Osmanlı
padişahı
üzerinde
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Taha Toras Arşivi
* 0 0 1 5 8 3 8 8 1 0 1 0