LED`leri

LED’leri
Tan›yal›m…
Geçen ay sizlerle elektronik parçalar yard›m›yla elektronlar› kontrol alt›na
almaya bafllam›fl, dirençler yard›m›yla da elektronlar›n hareketlerini
yavafllatm›flt›k. Bu ay da yine elektronlar›n yard›m›yla ›fl›k elde ederek, bir
sars›nt› ya da rüzgâr alg›lay›c›s› yapaca¤›z.
Malzeme
n
Bir pil
n
Bir LED
n
Kolay esneyen uzun bir yay (üzeri
elektrik iletmeyen bir malzemeyle kapl›
ucunu pilin art› ucuna, eksi ucunuysa pilin eksi
ucuna ba¤lamam›z gerekiyor. LED’ler, do¤ru
ba¤land›klar›nda üzerlerinden elektron geçifline
izin verirler, ters ba¤land›klar›ndaysa
elektronlar›n yolunu t›kayarak, geçifllerini tümüyle
engellerler. LED’lerin normal ampullerden bir fark›
da onlara göre, çok daha az güç harcayarak
çal›flabilmeleri.
olmas›n; böyle bir yay› h›rdavatç› ya da
elektrikçilerden bulabilirsiniz)
n
Zil teli
n
Parçalar› üzerine tutturmak için köpük
(baflka bir malzeme de olabilir)
n
Karton veya k⤛t
LED’ler ve ampuller…
Belki dikkatinizi çekmifltir; ayd›nlanmak amac›yla
kulland›¤›m›z ampuller d›fl›nda, de¤iflik renklerde
›fl›k yayan küçük ampuller de var. Televizyonda,
müzik setlerinde, bilgisayarlarda ya da
oyuncaklarda uyar› iflaretçisi ya da süs amaçl›
kullan›lan ve k›rm›z›, sar›, yeflil, mavi renkte
olabilen bu küçük ampullere LED diyoruz. LED,
‹ngilizce "Light Emitting Diode" ifadesinin
k›saltmas›. Bu sözcükler, ›fl›k yayan diyot
anlam›na gelir. LED’lerin, ayd›nlanmak için
kulland›¤›m›z ampullerden farkl› olarak art› ve
eksi uçlar› vard›r. Daha önceki deneylerimizden
farkettiyseniz, kulland›¤›m›z ampulleri duya tak›p
duyun ba¤lant› yerlerine de zil teli ba¤layarak
buradan iki uç ç›kart›yorduk. Bu uçlar›n hangisini
pilin eksi ucuna, hangisini art› ucuna
ba¤lad›¤›m›z farketmiyor, yanmas› için pile
ba¤lanmas› yeterli oluyordu. Fakat LED’leri
kullan›rken ›fl›k elde edebilmemiz için, LED’in art›
30 Bilim Çocuk
Hangi uç art›, hangi uç eksi?
Pilin üzerine bakt›¤›n›zda hangi ucun art›,
hangisinin eksi oldu¤unu belirten "+" ve "-"
iflaretlerini görebilirsiniz. LED’lerin üzerinde
genellikle böyle bir iflaret yoktur. Peki, hangi ucun
art›, hangi ucun eksi oldu¤unu nas›l anlayaca¤›z?
Bunu LED’in içine dikkatlice bakarak
anlayabilirsiniz. LED’in içinde biri genifl, biri ince
olmak üzere iki levha göreceksiniz. Bunlardan
ince olana ba¤l› uç art›, genifl olana ba¤l› uçsa
eksi uçtur. Ayr›ca, LED’in k›sa baca¤› eksi, uzun
baca¤›ysa art› uçtur. Baz› LED’ler bu özellikte
olmayabilir. Bu nedenle hangi ucun art›, hangi
ucun eksi oldu¤unu pile ba¤lay›p deneyerek
kolayl›kla bulabilirsiniz. ‹ki tel yard›m›yla LED’in
uçlar›n› pile rastgele de¤dirin. Uçlar› do¤ru
ba¤lad›¤›n›zda LED ›fl›k verecek, ters
ba¤lad›¤›n›zdaysa ›fl›k vermeyecek. LED ›fl›k
verdi¤inde, LED’in pilin art› ucuna ba¤lad›¤›n›z
ucunu art›, eksi ucuna ba¤lad›¤›n›z ucunu eksi
olarak iflaretleyin.
Sars›nt› ya da rüzgâr alg›lay›c›
yapal›m…
fiimdi LED kullanarak sars›nt› ya da rüzgâr
oldu¤unda uyar› veren bir ayg›t yapaca¤›z. Yay›n
alt ucuna, pile yetiflecek uzunlukta bir zil telini
birkaç kez sararak ifle bafllay›n. Yay›n tele ba¤l›
plasti¤i tümüyle ç›kart›n. Bu telin bir ucunu LED’in
eksi ucuna ba¤lay›n. Yal›tkan› soyulmufl bu telin
tam ortas›nda, yay›n çap›ndan biraz daha
büyükçe bir halka oluflturun. LED’in di¤er
ucunaysa (art› ucu) yal›tkan› soyulmam›fl uzunca
bir zil teli ba¤lay›n. Yal›tkan› soyulmufl telde daha
önceden oluflturmufl oldu¤unuz halkay›, yay›n
üstünden geçirin. Sonra bu telin uçlar›n› köpü¤e
bat›rarak sabitleyin. Bunu yaparken LED’in iki
ucunu da köpü¤e bat›rarak sabitleyin. LED’in art›
ucuna ba¤lad›¤›n›z zil telinin bofltaki ucunu, pilin
art› ucuna ba¤lay›n. fiimdi çok önemli bir
ayarlama yapman›z gerekiyor. Telin yaya
geçirdi¤imiz halkas› ne yaya de¤meli ne de
yaydan çok uzak kalmal›. Bunu öyle bir ayarlay›n
ki halka, yay yaln›zca hafif bir flekilde
salland›¤›nda yaya de¤sin. Daha sonra yay›n alt
ucuna ba¤lad›¤›n›z telin bofltaki ucunu da pilin
eksi ucuna ba¤lay›n.
S›ra geldi ayg›t› ayarlamaya…
E¤er LED devaml› ›fl›k veriyorsa telin halka k›sm›n›
biraz geniflleterek ya da yerini ayarlayarak,
sars›nt›s›z ya da rüzgârs›z durumlarda yaya
de¤meden durabilmesini sa¤lay›n. Ancak yay
salland›¤›nda halkaya dokunabilecek flekilde
duyarl› olmal›. fiimdi yay›n tepesine ucunu
büktü¤ünüz bir k⤛t parças›n› geçirerek sars›nt›
ya da rüzgâr alg›lay›c›n›z› tamamlay›n. Herhangi
bir sars›nt› oldu¤unda, yay üzerindeki k⤛da
rüzgar çarpt›¤›nda ya da üfledi¤inizde yay
sallanacak ve çevresindeki halkaya çarpacak.
Böylece elektronlar tel halka ve yay üzerinden
LED’e do¤ru hareket ederek LED’in ›fl›k yaymas›n›
sa¤layacak.
taraf›n› köpü¤ün üzerinde açt›¤›n›z delikten içeri
sokun. Yay, köpük üzerinde sa¤lam bir flekilde
durmal›; o nedenle köpük üzerindeki delik fazla
genifl olmas›n. Uzunca bir zil telinin üzerindeki
Gelecek ay de¤iflik elektronik uygulamalar›nda
görüflmek üzere.
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Burak Y›ld›z
[email protected]
Bilim Çocuk 31