Biyo 1 - Egitimim.com

B‹YOLOJ‹ 1
BÖLÜM
V‹RÜSLER VE
4
BAKTER‹LER
Bu Bölümü Çal›flt›ktan Sonra Neler Ö¤renece¤iz?
• Tek hücreli organizmalar olan virüsler ve bakterileri tan›yaca¤›z.
• Virüs ve bakterilerin nas›l yaflay›p, ürediklerini,
• Hem yararl› hem zararl› bakteriler oldu¤unu
• Bu canl›lar›n yaflant›m›z› nas›l etkiledi¤ini ö¤renece¤iz.
KONULAR
• Virüsler
• Virüslerin üremesi
• Bakteriler
• Bakterilerin üremesi
• Yararl› bakteriler
18
B‹YOLOJ‹ 1
V‹RÜSLER
‹lk defa 19. yy. sonlar›na do¤ru, hayvanlar›n a¤›z ve ayaklar›nda, tütün ve
domateslerde hastal›k yapan, bakterilerden daha küçük varl›klar keflfedilmifl
ve bu yap›lara virüs ad› verilmifltir.
Daha sonra yap›lan çal›flmalarla virüslerin bitki ve hayvan gibi organizmalarda
ço¤alabildi¤i, cans›z ortamdaysa ço¤almad›klar› tesbit edilmifltir.
Virüsler tipik hücre yap›s›ndan farkl› bir yap› gösterirler.
Genel olarak virüslerin yap›s›na bak›ld›¤›nd genellik materyal olarak RNA
veya DNA ve bunu çevreleyen proteinden oluflan bir k›l›f bulunur.
Virüslerde ayr›ca canl› hücreye girebilmek veya canl› hücre içerisinde
ço¤alabilmek için gerekli olan enzimler bulunur.
Virüsler yaflad›klar› konukçuya göre bitki virüsü, hayvan virüsü, bakteri
virüsü veya bakteriyofajd›r.
Burada faj yemek anlam›ndad›r. Dolay›s›yla bakteriyofaj, bakteri yiyen
virüs anlam›ndad›r.
fiimdi bu virüsün yeni bakteriyofaj›n bakteri üzerinden ço¤almas›n›
k›saca aç›klayal›m
Bakteriyofaj bakteri yüzeyine tutunduktan sonra, genetik materyali olan
DNA's›n› bakteri içerisine b›rak›r. Bakteriyofaj DNA's› bakterilerin
moleküllerini kullanarak kendini ço¤alt›r. Daha sonra bakteriyofaj›n
yap›s›nda bulunan proteinler de bakteri içinde sentezlenir. Sonunda virüsün
bu yap›lar› bir araya gelerek bakteri içerisinde çok say›da virüs meydana
gelir. Daha sonra bu sentezlenen virüsler bakteri hücresini patlatarak etrafa
da¤›l›r.
Not: Daha detayl› bilgilenmek için, flekil üzerinde kitab›n›zdan çal›fl›n›z.
Birçok virüs gerek hayvan, gerek insan, gerekse bitkilerde oldukça önemli
hastal›k yaparlar, bunlara örnek olarak k›zam›k, kabakulak, k›zam›kç›k,
kuduz, grip, uçuk gibi hastal›klar örnek verilebilir.
19
B‹YOLOJ‹ 1
BAKTER‹LER
Bakteriler prokaryotik canl›lar›n en önemli grubunu olufltururlar.
Bakterilerde genel yap› olarak en d›fl k›sm›nda hücre duvar› vard›r. Bunun
alt›nda hücre zar› vard›r. ‹çeride de stoplazma ve stoplazma içinde DNA
veya RNA, ribozomlar, plazmid ve birçok molekül yer al›r. Baz› bakteri
türlerinde de hücre duvar›n›n d›fl›nda kal›n bir kapsül bulunur. Yine baz›
bakterilerde hücrenin d›fl›na do¤ru uzanan ve hareketi sa¤layan kamç›lar
bulunur.
Bakterilerde mitakondri, golgi komplexi ve emdoplazmik retikulum gibi
organeller mevcut de¤ildir.
* Mitakondriler hücrenin enerji üretim merkezi oldu¤una göre, o
halde bakteriler enerjilerini nas›l sa¤l›yorlar?
Bakteriler mitakondriye sahip olmamas›na ra¤men mitakondrinin yapt›¤›
ifli hücre zarlar›yla gerçeklefltirirler. Ve baz› bakterilerde oksijensiz ortamda geliflerek mitakondriye ihtiyaç duymazlar.
Not: Bakteriler flekil, oksijene duyduklar› ihtiyaç, gram boyas›, beslenme
flekilleri gibi konularda grupland›r›l›rlar. Bu konuda bilgi edinmek için
kitab›n›zdan çal›fl›n›z.
BAKTER‹LER‹N ÜREMES‹
Bakteriler ikiye bölünerek ço¤al›rlar. Bölünmeden önce DNA'lar›n› efller ve
yeni oluflan hücrelere ayn› DNA aktar›lm›fl olur.
Bakteriler genel olarak 30 dakika gibi k›sa sürede bölünür. Buna örnek
olarak ba¤›rsaklarda yaflayan koli basili verilebilir. Fakat tüberküloza neden
olan bakteriler ise ancak haftada bir bölünebilir.
Bakterilerin neden oldu¤u hastal›klara d›fl çürümeleri, kolera, verem, dizanteri, tifo, difteri ve bo¤maca verilebilir. Birçok hastal›ktan korunmak için
özellikle küçük yafllarda afl›lamalar yap›l›r. Afl›lar daha sonra meydana
gelecek hastal›klardan vücudu korurlar. Afl›larda hastal›k yap›c› etkisi yok
edilmifl mikrop veya toksinler bulunur.
Zararl› bakterilerin yan›s›ra, yaflant›m›zda bizi olumlu yönde etkileyen
faydal› bakterilerde mevcuttur.
Örne¤in, ba¤›rsaklar›m›zda bulunan birçok faydal› bakteri bir yandan besinlerin
sindirimine yard›mc› olurken, di¤er yandan B12 ve K gibi vitaminlerin sentezini
gerçeklefltirir.
20
B‹YOLOJ‹ 1
Öte yandan birçok bakteri antibiyotiklerin, vitaminlerin, aminoasitlerin ve
enzimlerin üretiminde de kullan›lmaktad›r.
Son y›llarda da fleker hastal›¤›n›n tedavisinde kullan›lan insülin hormonu,
kanser tedavisinde kullan›lan interferon bakteriler kullan›larak üretilmektedir.
Baz› çürükçül bakteriler, bitkisel ve hayvansal art›klar›n parçalanmas›n› ve
topra¤a kar›flt›r›lmas›n› sa¤lar.
Günlük yaflam›m›z› çok yak›ndan ilgilendiren bir konu, sütten yo¤urt ve
peynir yap›m› yine bakterilerle gerçekleflen bir olayd›r.
DE⁄ERLEND‹RME SORULARI
1. Bir bakteride afla¤›dakilerden hangisi bulunmaz?
a) Kromozom
b) RNA
c) Çekirdek zar›
d) Hücre duvar›
2. Bir virüs üreyebilmek için afla¤›dakilerden hangisine öncelikle gereksinim
duyar.
a) Protein k›l›fa
b) canl› bir konak hücreye
d) Çok say›da ATP'ye
d) DNA ve RNA kar›fl›m›na
3. Afla¤›daki hastal›klardan hangisinin etkeni virüsler de¤ildir?
a) Çocuk felci
b) Nezle
c) Kabakulak
d) S›tma
4.Parazit bir bakterinin yaflam›n› sürdürebilmesi için öncelikle afla¤›dakilerden
hangisi gereklidir?
a) Konak canl›
b) Enzim sistemleri
c) Endospar
d) Kamç›
21