islam Olkeleri T arih ve cografya EtUtleri

islam Olkeleri
Tarih ve cografya EtUtleri
Stattkten Dtnatnige: Tiirk-Arap ili§kilen
Tank ABDULCELiL •
Ozellikle de 2002 yilmda Adalet ve Kalkmma Partisinin iktidara gelmesinden bu yana, Tiirk-Arap ili§kilerinde ya§anan geli§melerin incelenmesi
onem arz etmeye ba§ladt.
Tiirk-Arap ili§kilerinde 1923 yilmda Tiirkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasmdan sonraki ilk 40 yilda ciddi bir duraklama ya§adt. Altml§h yillarm
ortalarma kadar Tiirkiye dogu ve 6zellikle de Arap alemiyle olan koklii
ili§kilerine ragmen, tercihini Batt' dan yana kullamldL
Yetmi§li y!llarda Ti.irk-Arap ili§kileri genel olarak uzakla§ma -yakmla§ma baglammda bir med-cezir donemi ya§adt Doksanh y!llarda taraflar arasmda ili§k~erde ciddi geli§meler kaydedildi. Bu donemde su meselesi, giivenlik ve smrr problernleri, Tiirk-israil askeri i§birligi, Ti.irkiye'nin PKK sebebiyle Irak topraklannda askeri operasyonlar diizenlemesi ve Tiirkiye'nin
tarihi sebeplerden dolayt Kerkiik ve Musul'a bakt§l, ili§kilerdeki en kmlgan
noktalard1.
Tarihi baglara, din birligine, cografi ve siyasi yakmhga, kar§Iltkh ekonomik menfaatlere ragmen, taraflar arasmdaki ~li§kilerin neden bu kadar
az oldugu sorusu burada kendini kuwetle gosteriyor.
Tiirk-Arap ili§kilerinde belirleyici unsurlar
Tiirk-Arap ili§kileri bir taktm problernlere hasredildiginden dolayt, taraflar arasmda olurnlu geli§melerin ya§anmasmda ciddi engellerle k~r§ t
kar§tya ~ahndt. Bu belirleyici unsurlann ba§mda:
1. Taraflann kar§Ilikh onyargtsl bir~ok olumsuzlugu beraberinde getirdi. Atatiirk~ii gorii§le hareket eden Turk yoneticilerinin ~ogu Batt'ya yone-
1
Or., Aynu-~ems Oniv. Edb. Fak. Tiirk dili ve edebiyan ogretirn iiyesi. (MISIR)
66
Islam Olkeleri Tarih ve Cografya Etiitleri
linmesinden yanaydt. Bu bakun~an giivenlik ve ekonomi gibi konularda;
Tiirkiye hep Batt'daki o!u~umlarda yer almayt tercih etti.
Bu donemde Arap iilkelerinin Tiirkiye'ye bakt~mda daha ~ok .dini, ahlaki ve siyasi unsurlarm on plana ~tktrgJ.m goriiyoruz. Hilafetin kaldmlmast,
Arap alfabesinin kullammdan ~tkanltp yerine Latin alfabesinin getirilmesi,
Osmanhnm dagilmasmdan soma Hatay meseles~nde Suriye ile Kerkiik ve
Musul meselesinde Irak'la y~anan smrr problemleri, ili§kileri olumsuz etkileyen 6nemli unsurlardt.
Tiirkiye Batt bloku, NATO ve kapitalizm tarafmda ycr ahrken, Arap
iilkeleri genel olarak sosyalist politikalar izleyerek Sovyetlere daha yakm
durdu. Bu baglamda bazt Arap iilkeleri a~tktan PKK'yt destekle~i. Tiirkiye ile Suriye arasmda PKK probleminden dolayr ya~anan kriz, Mtsu'm
arabuluculugu neticesinde silahlt ~atr§maya donii§mekten son anda kurtanldt.
2. Tiirk-Arap ili~kileri, ytllarca Tiirkiye-israil yakmla~masmdan dogan
tepkinin etkisi altmda kaldt. Arap iilkelerinin yoneticileri, Tiirkiye'nin israil
ile stkt ili~kiler i~erisinde olmasmt, kendi milli giivenliklerine hep bir tehdit
olarak algtladt. Arap iilkelerinin bu yondeki tutumu, lsrail'in 1948 yllmda
kurulmasmdan soma Tiirkiye'nin israil'i ilk tamyan iilke olmasma kadar
dayamr. Mustafa Kemal, Araplara strtmt zaten tamamen donmii~tii. israil
ile olan yakm ili§kiler, Tiirkiye'nin Arap ve islam diinyasmdan tamamen
kopmasma ve haliyle Battya daha da yaktnla~masma neden oldu.
Ankara, Bat1 ve tsrail ile olan ili§kilerinde bir istihbarat ve asker devleti
olmast hasebiyle daha ~ok stratejik ~rkarlanm on planda.tutmaktaydL. Tiirkiye bu donemde, silahlannm modernizasyonunun saglanmasr amactyla;
Amerika'da Ermeni ve Yunan lobilerine kar~r Yahudi lobisinin destegine
onem vermi§ti. Aym zamanda 1915 ytlmda yaptldtgt iddia edilen Errneni
Soykmmt· ve Kiirtlere yaptlan uygulamalar konusunda da Yahudi lobisine
ihtiya~ duymaktaydt.
israil ve Tiirkiye arasmda 1996 ytltnda imzalanan askerf i~birlik antla~­
mast, TUrkiye-israil arasmdaki yaktnla§mamn zirve yaptrgr donem olurken;
6te yandan Tiirk-Arap ili~kilerinde ise kopma noktasmt te~kil etmekteydi
ayru zamanda. Oyle ki Tiirkiye bazt Arap iilkelerini PKK'yt desteklemekle
su~lamaktaydt. Bu donem, Arap-lsrail ili~kil~rinde kriz ya~andtgr, ban§ gorii§melerinin kesintiye ugradtgr Netenyahu hiikiimeti zamamndaydt.
Islam Otkeleri Tarih ve Cogt-afya Etiitleri
67
3. Tiirk-Arap ili~kileri, askerlerin yonetiminde olan Milli Giivenlik Kurulu ve TUrk se~meninin tercihi sonucunda belirginle~en siyasi, irade yani
se~ilmi§ler ve atanmr§lar arasmdaki ~eki§menin etkisinde kaldt.
Kendilerini laikligin koruyucusu olarak goren generaller, Batr'ya endekslenmi§ti, islam ve Araplarla ilgili biitiin olu§urnlara kar§tydrlar. Bundan dolay1 Tiirkiye'nin Arap iilkeleriyle alan ili~kileri devamll bir §ekilde
degi§irne ugradr. Halbuki istikrarlr politika yoneticilerin degi§mesiyle kesintiye ugramayandrr. Ancak Tiirkiye'de siyasi iradenin degi§mesiyle genelde oncelikler ve ~rkarlar farkhla§maktadrr. Bu konudaki keskin degi§iklikler genelde, askerf miidahaleler sebebiyle ya§andr. Adnan Menderes'in
idarru ve Turk Gene! Kurmayr'mn halk desteginden mahrum kalmasr buna
en uygun ornek olacaktrr. .
Diger taraftan siyasi iradeler arasmdaki 'Dogu ve islami' ile 'Batr ve
laik' §eklindeki arrlayr§ farkhlrgmdan beslenen siyasi tercihler, Tiirkiye'nin
kirnliginirr belirlenmesinde hala onernli roller oynamaktadrr. Orta diregi
temsil_eden ~dalet ve J5alkmma Partisi'nin i§ba§ma gelmesi ile ba§layan
yeni donemde de biitiin taraflar razr edilebilm~ degildi. Yonetim degi§ikligi durumunda tercih ve stratejilerin degi§ip degi§meyecegi konusu, .soru
i§aretleriyle doluydu. B.u sebepten dolayr bazr Arap iilkeleri, Tiirkiye'nin
Ortadogu a~rlrmma ilk donernler §iiphe ile yakla§trgrndan olurnlu adrrnlar
atmakta tereddiit etmi§tir.
2002 yllmda i§ba§ma gelen Adalet ve Kalkmrp.a Partisi, diinyayr yeni
bir siirece sokan 11 Eyliil 2001 olaylan akabinde ba§layan geli§meleri iyi
analiz ederek, milli giivenlik merkezli politikalar izlemeye ba§ladr. Amerika tarafmdan bolgede kendi giivenligini on plana ~rkaran politikalann
uygulamaya konulmasryla birlikte, Tiirkiye de dr§ politika anlayr§tru geli§tirdi. TUrkiye tercihini, uluslararasr arenada agrrhgrm hissettiren ~ok taraflt
etkili ve faal bir politikadan yana koydu.
:
TUrk yoneticilerin dr§ ili§kilerdeki yeni yonelirnlerini, Tiirkiye'yi kenar
iilke olmaktan ~rkanp, merkeze ~ekme giri§irni olarak yorurnlamak isabetli olacakt1r. Uluslararasr arenadaki geli§melere paralel olarak Tiirkiye,
bolgedeki yeni duru§unu iyice belirledi. Stratejik konumuna uygun daha
etkili ve faal politikalarla genelde diinya, ozelde ise Ortadogu'da daha etkili
olmaya ba§ladr.
68
Islam Olkeleri Tarih ve CografYa Eciitleri
Kuruldugu 1923 tarihinden bu yana, Atatiirk ilkeleri geregi Batt'ya
yonelen Tiirkiye, Arap ve tslam iilkeleri ile ili§kileri koparmakla kalmaytp bu iilkeleri y11Iarca dii§man gibi algllamt§tLr. Soguk sava§ doneminde
NATO iiyesi olmast hasebiyle bu siirecin bir paq;as1haline geldi. Bu durum
Tiirkiye'nin; Turk diinyast, Orta Asya ve Kafkaslara a~Llumm kolayla§trran
Sovyetlerin dagllmasma kadar siirdii.
Tiirkiye son donemde Arap ve islam (iran) iilkeleri ile ilgili Ortadogu
politikas1yla, Arap iilkeleri halklanmn nabim1 tutmasm1 bildi. Bu siire~te
sosyal, ~iiltiirel ve siyasi altyapiSim yeniden diizenleyerek yeni diplomatik
a~tlnnlar i~in gerekli hazrrhklan yaptyor denilebilir.
Tiirkiye yeni donem dt§ politikalannda bolgesel konumunu da dikkate
alarak, bolge iilkeleri arasmdali siyasi dengelerden dogan kutupla§malan
kullanmaktan ozellikle ka~m1yor. Uluslararas1 arenada dt§ gii~lerin siyasi
~tkarlanna alet olmayan yeni Tiirkiye portresi, Arap iilkelerinin goziinden
ka~madt. Bu arada Tiirkiye de Arap iilkeleri ile olan ili§kilerini mii§terek
~Lkarlar merkezli arttrma ve geli§tirmeyi ihmal etmedi.
Erbakan doneminde ortaya ~tkan isl~mi baglantllt siyaset veya
Tiirkiye'nin Ortadogu liderligi gibi Arap iilkeleri rejimleri tarafmdan reddedilen hedeflerden uzak, milli ~1karlar eksenli son donem Tiirk dl§ politikast, Tiirkiye'nin Arap iilkeleri ile yakmla§masmdaki esas unsurdur.