TDV DIA

MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN
ce mehdi olarak ortaya çıkıp hakimiyetini
kuracağını iddia etmiştir. Bu inancın Küseyyir ve Seyyid el- Himyeri'nin şiirlerine
de aksettiği görülmektedir (bk. KEYSANİYYE ) .
Muhammed b. Hanefiyye'nin kahrakonusu tarihi
olaylara uygun olmayan dini-destani hikayeler Türk halk edebiyatında Muhammed Hanefi Cengi, Fars edebiyatının etki alanındaki Güneydoğu Asya ülkelerinde }jikô.yô.t-1 MuJ:ıammed }janefiyye
manlıklarının anlatıldığı.
adıyla şöhret bulmuştur.
BİBLİYOGRAFYA :
İbn Sa'd. et-Taba~at, V, 91-116; Belazüri, elEnsab(Zekkar). ll, 423-424; lll, 463-488;Ya'kübi. Taritı , ll, 261-263; Taberi, Taritı (Ebü'I-Fazl).
V, 13, 154,341-342, 560-561; VI, 17 , 75-77,
138; Mes'üdi, MürCicü '?·?eheb (Abdülhamid).
lll, 123; Ali b. Muhammed en-Nessabe, el-Mecdi
{i ensabi't·Talibiyyin (nşr. Ahmed ei-M ehdevi
ed-Damga ni). Kum 1409, s. 223 ; İbn Asakir.
Taritıu Dımaş~ (Am ri), LIV, 318 -359; İbn Ebü'IHadid, Şerf:ıu Nehci'l-belaga (nşr. Muh ammed
Ebü'I-Fazl). Beyrut 1385/1965, 1, 243-246; İb n
Hallikan. Ve{eyat, IV, 169-173; Nüveyri. Nihiiyetü'l-ereb, XXII, 38-40; Zehebi, A'lamü'n-nübela' , ıv, 110-129; İbn lnebe, 'Umdetü 'ı-ta lib,
Beyrut, ts. (Da ru mektebeti'l-hayat). s. 389390; ibnü'I-Murtaza. Taba~atü 'l-Mu'tezile, s.
15-16; Ali Sami en-Neşşar. Neş'etü'l-{ikri 'l-{el­
sefi {i' i-İslam, Kahire 1977, ll, 54-59; Fr. Buhl.
"MuJ::ıammad Ib n al-l;!anafıyya". EJ2 ( İ ng.). VII,
402-403.
Iii
MUSTAFA
Öz
MUHAMMED b. HASAN
müştür.
(bk. ŞEYBANi, Muhammed b. Hasan).
L
_j
MUHAMMED HASAN HAN
( ı,;,l> ,;r:>
ı
..w.. )
(ö . 1313/1896)
L
İranlı devlet adamı ve yazar.
Fransızca'dan yazılar tercüme etti. 1871'de Devlet Basımevi ve ertesi yıl Devlet
Tercüme Bürosu başkaniıkiarına getirildi
ve kendisine "Sanluddevle" unvanı verildi.
Resmi saraylar ve bahçeler yöneticiliği,
protokol arnirliği ve Adalet bakan ı yardım­
cılığı gibi görevlere tayin edildiği 1873'te
Nasırüddin Şah'ın ilk Avrupa seyahatine
katıldı. Devlet Basımevi ve Tercüme Bürosu yöneticiliği sırasında çeşitli gazetelerin yayımını başlattı, birçok kitap tercüme ettirdi ve telif çalışmalarını yürüttü.
Bunlar arasında yazımına daha önce baş­
lanan Nô.me-yi Dô.nişverô.n adlı biyografik çalışma özellikle anılmalıdır (1-VII,
Tahran 1296-1 324, şi n harfine kadar).
1878'de Nasırüddin Şah'la birlikte tekrar
Avrupa seyahatine çıktı. 1882'de Meclis-i
Şura üyeliğine. ertesi yıl Basın Yayın bakanlığına getirildi ve bu görevi hayatının
sonuna kadar sürdürdü. 1887'de kendisine "i'timadüssaltana" unvanı verildi. Bu
arada Paris ve Londra Asya cemiyetleri
üyeliklerine seçildi. Şahın 1889'daki Avrupa seyahatine katıldı. 18 Şevval 1313 (2
Nisan 1896) tarihinde vefat etti ve Necef'te defnedildi. Muhammed Hasan çok sayıda kitap telif etmiş ve Fransızca'dan
pek çok tercüme yapmıştır. Ancak onun
Devlet Basımevi yöneticiliği sırasında baş­
kaları tarafından yazılmış eserleri kendi
adına yayımladığı ve bunlardan H als e
yô. Hô.bnô.me ile Ruznô.me-i Hô.t1rô.t dı­
şındakilerin ona ait olmadığı ileri sürül-
_j
21 Şaban 1259'da ( 16 Eylül 1843) Tahran'da doğdu . Kaçar Hanı Nasırüddin
Şah'ın Meraga hacibüddevlesi Hacı Ali
Han'ın oğlu olup anne tarafından Kaçarlar, baba tarafından ilhanlı hükümdarlarının soyundan gelir. Muhammed Hasan,
Tahran'daki darülfünunda eğitim gördükten sonra veliaht Kasım Mirza'nın yaverliğine getirildi. 1858'de HCızistan bölgesine vali ve ordu kumandanı, 1861 'de de
adalet bakanı olan babasının yardımcılı­
ğını yaptı. 1863'te büyükelçilik ikinci sekreteri ve askeri ataşe olarak Paris'e gönderildi. 1867'de iran'a döndüğünde şahın
özel mütercimi oldu ve seyahatlerinde ona
eşlik etti. Bu arada Millet gazetesi için
Eserleri. 1. Mir'ô.tü'l-büldô.n-1 Nô.ş1ri.
iran bölge ve şehirlerinin tarih ve coğraf­
yasına dair alfabetik olarak bilgi veren bir
kitaptır (1-IV. Tahran 1294-1297 h., 1367
h ş.; nşr. Abdülhüseyin N eva!- Mlr Ha ş im
Muhaddis, 1-111, Tahran 1368-1 369 h ş . ) .
Eserden bir bölüm Tô.ri]].-i Bô.bil ve Nineva adıylayayımlanmıştır (Bombay 1311 ).
z. Tô.ri]].-i Munta~am-1 Nô.ş1ri. Umumi
bir tarih olup Hz. Peygamber'in hicretinden 1300 ( 1883) yılına kadarki olayları
kapsar (1-111 , Tahran 1298- ı 300; n şr. Muhammed İsmail Rızvanl. Tahran 1363- ı 368
hş.). 3. Matla'u'ş-şems. Horasan bölgesi.
özellikle Meşhed şehri ve yöresinin tarihine, burada yetişmiş kişilerin biyografisine dairdir (Tahran ı3oı-ı303; nşr. TeymOr Burh Eın LlmOdihl, Tahran ı 362 h ş.). 4.
Ijayrô.t-1 lfisô.n. Adını Rahman sOresinin 70. ayetinden alan eser. Osmanlı alimi Mehmed Zihni Efendi'nin Meşô.hi­
rü 'n-nisô. adlı kitabının ilaveli tercümesidir (1-111, Tahran ı 304- ı 307). S. el-Me'ô.şir ve'l-ô.şô.r. Nasırüddin Şah'ın kırkıncı
hükümdarlık yılı
münasebetiyle
yazılmış
olup onun dönemiyle ilgili olaylar ve ileri
gelen kişiler hakkında bilgi içerir (Tahran
ı 309, 1348 h ş.; nşr. Trec Efşar, 1-111, Tahran
ı 363- ı 368 h ş .) . 6. Dürerü 't-ticô.n fi tô.rilj.i
Beni Eşkô.n. Eşkanller'in (m.ö. 247-m.s.
225) tarihinden bahseder (1-ıll, Tahran
1308- ı 31ı; nşr. N i 'm et Ahmed!, Tahran
ı 37 ı hş .). 7. et-Tedvin fi a]].vô.li cibô.li'ş ­
Şervin. Mazenderan bölgesindeki SevadkCıh şehrinin tarihiyle ilgilidir (Tahran
ı 3 ı ı) . B.}jiccetü's-sa'ô.de fi J:ıacceti'ş­
şehô.de . Kerbela şehidleri hakkındadır
(Tahran ı 304 ; Tebriz ı 3ıO). 9. Ijalseyô.
Ijô.bnô.me . Kaçar hanedanlığını ve o dönemin devlet adamlarını eleştiren edebi
nitelikli bir eserdir (M eşhed ı 324 hş .; Tahran ı 348 hş .). 10. Ruznô.me-i Ijô.t1rô.t-1
İ'timô.di's-saltana (Tahran ı 345 hş.; nşr.
Trec Efşar, Tahran 1356 h ş.). 11. Tatbi~-i
Lugiit-i Cogrô.fiyô.-i Kadim ve Cedid-i
lrô.n (Tahran 131ı; nşr. Muhammed Muhaddi s, Tahran ı 363 hş.). Muhammed
Hasan Han'ın ayrıca Batı dillerinden birçok tercümesi ve yazma halde bir sözlük
çalışması vardır.
BiBLİYOGRAFYA :
M. Hasan Han. Matla'u'ş-şems (nşr. TeymOr
Burhan LimQdihi). Tahran 1362 hş ., neşredenin
girişi , s. XVI-XL; a.m lf .• M ir' atü '1-büldan ( nşr.
Abdülhüseyin Nevai- Mir H aş im Muhaddis).
Tahran 1362 hş ., Neviii'nin önsözü, 1, s. 1-XLVI;
Browne, LHP, VI , 453-456; Tebrizi, Reyf:ı a n e­
tü'l-edeb, ı, 151 -152; Name-i Danişveran-ı Naşıri, Kum, ts. (Da rü 'l-fikr).l , Seyyid Rıza Sadr'ın
önsözü; ı. Krackovsky. Taritıu ' l-edebi'l-cogra­
{iyyi 'l-'Arabi (tre. Selahaddin Osman Ha şi m),
Kah i re 1965, ll, 548-550; Rypka, H IL, s. 341;
Yahya Aryanpür. Ez Şabii ta Nima, Tahran 2535
şş., ı . 264-271; Mehdi Bamdad, Şer/:ı-i Jjal-i Rical-i iran, Tahran 1371 hş ., lll, 330 -348; V. Minorsky, "MuJ::ıammadl:Iasan Khan", EJ2 (Ing.).
VII, 440; Abbas Amanat, "E'temad al-Saltana",
Elr., VIII, 662-666.
r:iJ
J.!l!l!!l RızA KURTULUŞ
ı
MUHAMMED
HASENEYN MAHLÜF
(bk. ADEVİ, Muhammed Haseneyn).
_j
L
1
MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN
ı
( ~~!..W.. )
Muhammed el-Hıdr b. Hüseyn b. Ali
b. Ömerel-Haseni
(1876-1958)
L
Tunus
asıllı
alim, Ezher
şeyhi.
_j
26 Receb 1293'te (ı 7 Ağustos ı876) 1\.ı ­
nus'un Nefta şehrinde doğdu . Ahdar lakabını Mısır, Suriye ve istanbul'u kapsayan seyahatleri sırasında bu bölgelerde-
539
MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN
ki kullanıma göre Hıdr olarak değiştirdi.
ilim tahsiline Nefta'da başladı. ardından
istanbul'a gidip dayısı Muhammed Mekki
b. AzzQz'un gözetiminde devam etti. Ailesiyle beraber 1888'de Tunus şehrine göç
etti ve 1889'da Zeytüne Medresesi'ne girdi. Burada Tunus ıslah hareketinin önderlerinden. Abduh 'un arkadaşı SilJim Bühacib'in yanı sıra ömer b. Şeyh ve Muhammed en-Neccar'ın talebesi oldu. 1903'te
alimlik diplaması aldı. 1904 yılında Tunus'un ilkArapça dergisi olan es-Sa'ô.detü '1- 'u?mô.'yı yayımladı. Bazı araştırmacı­
lara göre aynı zamanda Kuzey Afrika'daki ilk ilmi- edebi Arapça dergi sayılan bu
yayma yirmi bir sayı çıktıktan sonra Fransızlar tarafından son verildi. Muhammed
Hıdır. Muhammed Tahir b. Aşür'un teş­
vikiyle 190S'te Benzert (Bizerte) kadılı­
ğı görevini kabul ettiyse de kısa bir süre
sonra ayrılarak ders vermek üzere Zeytüne'ye döndü. 1906'da Fransız sömürge
yönetiminin tepkisini çeken islam'da hürriyet konulu bir konferans verdi. 1907'de
Sadıkıyye Medresesi'ne hoca tayin edildi ve ei-Cem'iyyetü'I-Haldüniyye'de Arap
edebiyatı dersi vermeye başladı. Daha
sonra ei-Cem'iyyetü'z-ZeytQniyye adını
alacak olan ve eğitimde ıslahı hedefleyen
ZeytQne Öğrencileri Birliği'nin kurulmasına katkıda bulundu.
Osmanlı topraklarına
seyahat etmek
1912'de çıktığı yolculuğu esnasında kütüphanelerindeki nadir yazmaları
inceledi, çeşitli medreseleri ziyaret etti ve
buralarda ders verdi. Kahire'de Ahmed
Emin eş-Şinkitl. Şam ' da Yusuf en-Nebhanl ve Said ei-Cezairl ile görüştü . Osmanlı
dünyasında siyaset ve kültür alanında birçok çekişme ve problemin varlığına şahit
oldu . Aynı yıl istanbul'a gidip darülfünunda hocalık yapan dayısı ibn AzzQz'u ziyaret etti. Tunus'a döndükten kısa bir süre
sonra Osmanlı topraklarında yaşamaya
karar verdi , Şam'a giderken Kahire'ye uğ­
rayıp burada M. Reşld Rıza ile görüştü .
amacıyla
Şam'da Sultaniyye Medresesi'nde ders
okuttu . Bu arada istanbul'a ve hac maksadıyla Hicaz'a gitti. Bu dönemde makalelerinde ve konferanslarında Osmanlı hilafetini desteklemeye çalıştı. 191 S'te istanbul'a gitti ve Enver Paşa tarafından
görevle Berlin'e gönderildi. Yaklaşık dokuz ay kalıp Şam'a döndü. Cemal Paşa'­
nın. faaliyetlerinden şüphelenerek hapse
attığı alim ve aydınların arasında yer aldı. Altı ay sonra muhtemelen Osmanlı hilafetini destekleyen ve istanbul'da önemli vazifeler üstlenen Tunuslular sayesinde
29 Ocak 191 Tde serbest bırakıldı ve Harp
540
Nezareti'nde çalışmak üzere istanbul'a
davet edildi. Bazı Tunuslu alimlerle birlikte ikinci defa Berlin'e gönderildi. Berlin'de Abdülaziz Çavlş. Abdülhamld Said
ve Ahmed Fuad ile görüştü. Fransız ordusundaki Kuzey Afrikalı askerlerin kaçmasını sağlayarak bir ordu meydana getirip
Fransızlar ' a karşı savaşmaları için çalıştı.
1. Dünya Savaşı sona erince istanbul'a dönüp Muhammed Baş Hambe ile buluştu
ve onun oluşturduğu Tunus-Cezayir Kurulu'na yardım etti. istanbul'un Müttefik kuvvetler tarafından işgali üzerine
Şam'daki Sultaniyye Medresesi'ne döndü.
1919'da burada tesis edilen ei-Mecmau'lilmiyyü'I-Arabl'nin üyeliğine tayin edildi ve
bir yıl boyunca Muhammed Kürd Ali . Hasan Hüsnl Abdülvehhab, Louis Massig non ve Cari Brockelmann ile birlikte çalış­
tı. Fransa 1920'de Suriye'yi işga l edince
Fransız sömürgeyönetimine karşı faali yetlerinden dolayı daha önce hakkında
idam kararı verilmiş olduğu için Mısır 'a
kaçmak zorunda kaldı.
Kahire'de Ahmed Teymür Paşa'nın aracılığıyla girdiği Darü ' l-kütübi ' I-Mısriyye ' de
musahhihlikyaptı. 1924'te Kuzey Afrika'dan Mısır'a göç edenlere yardım amacıyla
Cem'iyyetü teavüni caliyyati ifrlkıyya eş­
Şimaliyye'yi kurdu. Mısır'da tanınması
büyük ölçüde Ali Abdürrazık veTaha Hüseyin'e karşı reddiyeleri sayesinde oldu.
Ali Abdürrazık'ın el-İslô.m ve uşulü '1J:ıükm'üne reddiye olarakyazıp Mısır Kralı
Fuad'a ithaf ettiği çalışması. hilafetin kaldırılmasına yönelik ulema tepkisinin bir
ifadesi olduğu kadar Kral Fuact ' ın halifelik
teşebbüsüne destek şeklinde de yorumlanmaktadır. Taha Hüseyin'in Fi 'ş -şi'ri'l­
Cô.hili adlı eseri için kaleme aldığı reddiye
Mısır ilim ve kültür hayatındaki yerini pekiştirdi. 1926'da Ezher'in bazı hocaları ile
birlikte müslüman halklar arasındaki iliş­
kiyi kuvvetlendirmek, islam'ı asrın ruhuna uygun biçimde anlatmak, ilhact hareketleriyle mücadele ve Arapça'yııslah et-
Muhammed
Hıdır
Hüseyin
mek amacıyla Cem'iyyetü'l-hidayeti'l-islamiyye'yi kurdu ve başkanlığını üstlendi. Bu cemiyetin 1928'de çıkarılan el-Hidô.yetü'l-İslô.miyye adlı dergisi ll. Dünya
Savaşı'na kadar yayımını sürdürdü . Daha
önce Ezher'de çeşitli dersler vermekle beraber Muhammed Mustafa ei-Meragi'nin
1928'de Ezher şeyh i olmasıyla sürekli kadroya aktarıldı. 1930'da yayımlanan ve üç
yıl sonra adı Mecelletü'l-Ezher olan NCı­
rü'l-İslô.m dergisinin yazı işleri müdürlüğüne getirildi.
1921'den beri el-Menô.r'da makaleleri
neşredilen Muhammed Hıdır'ın NCırü'l ­
İslô.m'ın ilk sayısında eski Ezher Şeyhi
Muhammed Mustafa ei-Meragi'nin katkılarını anmamasından dolayı M . Reşld
Rıza tarafından suçlanmasıyla başlayan
tartışma
uzun süre her iki dergide devam etti. Muhammed Hıdır. 1932'de Kahire'de kurulan Mecmau'l-lugati'I-Arabiyye'nin ilk üyeleri arasına girdi ve el-Mu'cemü'l-vasit gibi önemli projelerin komisyonlarında çalıştı. 1940' 1arın sonuna
kadar Kuzey Afrika ' nın sömürge düzeninden kurtarılması için siyasi faaliyetlerini
sürdürdü . Bu amaçla Kahire'de Cebhetü'd-difa' an ifrlkıyya eş-Şimaliyye'nin oluşumuna katkıda bulundu ve çalışmaların­
da yer aldı. 1950'de el-Kıyô.s fi'l-luga adlı
eseriyle Mısır'daki Hey'etü'l-kibari'l-ulema'ya kabul edildi. 1952'de Hür Subaylar'ın (ed-Dubbatü'l-ahrar) gerçekleştirdi­
ği ihtilalin ardından Eylül'de Ezher şeyh­
liğine getirildi. General Muhammed Neclb'in azlinden sonra Ocak 1954'te istifa etti. 13 Receb 1377'de (2 Şubat 1958)
ölünce vasiyeti üzerine Ahmed Teymur
Paşa'nın yanına defnedildi.
Eserleri. 1. Na]f.zu Kitô.bi'l-İslô.m ve
uşuli'l-J:ıükm (Kahire ı 344). Muhammed
imare. Ali Abdürrazık' ın eseriyle bu tenkidi Ma'reketü'l-İslô.m ve uşulü'l-J:ıükm
adıyla yeniden neş redip değerlendirmiş­
tir (Kah i re ı 4 ı o; ı 989). z. Na]f.zu Kitabi
Fi'ş-Şi'ri 'l-Cô.hili (Kah i re ı 345). Yeğeni
Ali Rıza et-TOnisi tarafından düzenlenip
indeks eklenerek tekrar yayımlanmıştır
( Dıma şk ı 397/ ı 977). 3. el-Kıyô.s fi'l-lugati'l-'Arabiyye (Kah i re ı 353) . 1922'de elMenô.r'da çıkan yazılarının bir araya getirilmesinden oluşan eser. diğer araştır­
maları ile beraber Ali Rıza et-TOnisi'nin
hazırladığı Dirô.sô.t fi'l-luga'l-'Arabiyye
ve tô.ril].ihô. içinde de basılmıştır (Dıma şk
ı 960). 4. MuJ:ıammed Resuluilah ve l].ô.temü 'n-nebiyyin (Kahire 1352) . Ali Rıza
et-TOnisi tarafından bazı konferanslarıyla
birlikte yeniden neşredilmiştir (Dımaşk
ı 391/1971). 5. ijavô.tırü '1-l:ıayô.t (Kah i re
MUHAMMED ei-HÜT
ı 366. ı 373/1953 ). Türkiye'de bulunduğu
günlerden hilafetin ilgasına kadar geçen
zaman içinde şahit olduğu hadiselere temas eden şiirlerinin yer aldığı divanıdır .
6. Resa'ilü'l-ışlaf:ı (Kahire 1358) Çeşitli
konferans ve makalelerini ihtiva eden üç
ciltlik eseri bazı değişiklik ve ilavelerle Ali
Rıza et-TOnisl tekrar yayımiarnıştır (Dı­
ma şk ı 391/ 197 ı) . Bu neşirde ilk iki ci lt bazı çıkarmalarla tek cilt haline getirilmiş .
lll. cilt ise birkaç konferans ve makale daha eklenerek eş-Şerfatü'l-İslfımiyye şa­
lil).a li-külli zaman ve mekan başlığı ile
neşredilmiştir ( Dımaşk ı 39 1/ 197 ı) . 7. Beldgatü'l-Kur'an (n ş r. Ali Rıza et-TOni sT.
Dımaşk I 39 1/197 I) . 8. ed-Da've ile 'l -ış ­
lôf:ı (Tunus 1328; Kah i re I 346; n şr. Ali b.
Hasan el-H alebT, Riyad 141 7) 9. el-Ijayal
fi'ş-şi'ri 'l-~rabi(Dım aşk I 340; n şr. Ali Rı­
za et-TOnisl. Dımaşk I 392/ 1972). 10. Tu nis ve Cami'u'z-Zeytli.ne ( Dıma şk ı 39 1/
ı 97 ı ı. Ali Rıza et-TOnisi tarafından müellifin bazı yazılarının bir araya getirilmesiyle oluşmuştur. 11. Ta'itetü'l-Kadiyaniyye (Kah i re ı 35 ı. ı 970). 12. TU.nis :
Seb'a ve sittine 'am en taf:ıte '1-i]].tilali'l-Feransevi (nşr. Kemal el-Arif, Tunus
I 989, bu eserin ilk baskıs ı daha önce gerçekleştirilmiştir). 13. Teracimü'r-rical
(Tunu s ı 972). 14. Adabü'l-f:ıarb fi'J-İs­
lôm(Kahire 1394/ 1974) .15. el-B abiyye
ve'l-Baha'iyye ( n şr. Abd ülfettah Hüseyin ez-Zeyyat v.dğ r. , Kahire 1405/1984).
Muhammed Hıdır ' ın bazı konferansları
el-ljürriyyetü fi'l-İslam (Tunus ı 32 7/
ı 909),ljayatü'l-lugati'l-'Arabiyye (Tunu s ı 32 7; nşr. Ali Rıza et-TOnisT, Dirasat
{i 'l-luga'l-'Arabiyye ve tarif:ıiha içinde, Dı­
ma şk I 960). el-'A?ame (Kah i re 1346/ 1928,
Ali Abdürrazık' ın bir mevlid kandili münasebetiyle Hz. Peygamber hakkınd a kaleme
aldığı yazıya redd iyedir). el-Ijitôbe 'inde'l-~rab (Kahire ı 346) ve 'Ul ema'ü'lİslam fi'l-Endelüs (Kah i re ı 347)adıyla
yayı mlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA :
Hüseyin, Na~zu Kitabi Fi'ş­
Şi'ri'l-Cahilf (nşr. Ali Rıza et-TGnisi), Dıma şk
1397 /]977, ne ş red e nin girişi, s. 5-6 ; Ahmed
Teymur Paşa. A'lamü '1-{lkri'l-İslami {l'l-'aşri'l­
f:ıadiş (nş r. M. Şevki Emin). Kahire 1387/1967,
s. 378-381; Muhammed imare. Ma'reketü 'i-İs ­
lam ve u ş ülü ' l-f:ıükm, Kahire 1410/1989, s.
169-423; Muhammed Muvaade, Muf:ıammed
el-/jıc;iır Hüseyin: Hayatühü ve aşaruh, Tunus
1974; Ali Abdülazlm , Meşil:ıatü ' l-Ezher mün?ü
inşa'ihtı t:ıatte 'l-a n , Kahire 1399/ 1979, ll, 145162; el-Ezherü 'ş-şe rif {f 'idihi'l-el{f, Kah i re
1403/1983, s. 258-259; Şüyüf:ıu'l-Ezher(nşr.
Vizaretü'l -i 'lam). Kahire, ts., s . 42 -43; Zirikll. elA'lam (Fethullah). vı, 113-114; M. Mehdi Allam,
el-Mecma'iyyün {i f:ı amsi ne ' amen , Kahire
1406/1986, s. 249-251 ; Muhibbüddin ei-Hatlb.
Muhammed
"es-Seyyid Muhammed e l-l::lıçiır l:lüseyi n" , ME,
XXIX 119571. s. 736-744; M. Receb ei-Beyyüml.
"M uJ:ıam m ed e l-f::lıçlır J:!üseyin", a.e., XLII /]
119701 . s. 58-64; XLII/3 ( 1970). s. 233-239; M.
Ali en-Neccar. "el- MerJ:ıiım eş -Şeyb MuJ:ıammed
e l-l::lıçiır J:!üseyin ", MMLA, XIV ( 1962) . s. 323334; J. Majed, "al-Khaçlir, MuJ:ıammad b. al-J:!usay n " , EJ2 (ing ı. IV, 906-907. r:;v;ı
IJll!lllJ ALi CuM'A
r
L
r
L
r
MUHAMMED b. HİNDUŞAH
(bk. ŞEMS-i MÜNŞİ).
---,
_j
---,
MUHAMMED HUDABENDE
(bk. OLCAYTU HAN).
_j
---,
MUHAMMED el-HÜT
( .:.ıy<Jf~ )
Ebu Abdiilah (Ebu Abdirrahman)
Muhammed b. Derviş b. Muhammed
el-HCıt el-BeyrCıti el-Alevi
(ö. 1276/ 1860)
L
Muhaddis,
Şafii
fakihi.
_j
1209'da ( 1794) Beyrut'ta doğdu. Hz.
Ali'nin soyundandır. Kur'an'ı ezberledikten sonra Muhammed el-Müseyyerl el-İs­
kenderanl'den usulü'd-din okuyarak baş­
ladığı öğrenimini sürdürmek için 1228'de ( 18 13) Şam'a gitti ve özellikle Abdurrahman et-Tibl, Muhammed Emin İbn
Abidin ve Abdurrahman b. Muhammed
el-Küzberl'den istifade etti. Temel İsla­
mi ilimler yanında felsefe, mantık, şiir ve
edebiyat alanındaki eserleri okudu. 1231'de ( 1816) Beyrut'a döndü. 1236 (1821) yı­
lına kadar Kitap ve Sünnet'le ilgili ilimleri e
uğraştı . Bu arada el-Camiu'l-Ömeriyyü'lkeblr'de ders okuttu, bir taraftan da vaaz
ve irşadla meşgul oldu. Değişik meslek
gruplarından insanların bu derslere devam etmesini sağlamak için özel gayret
sarfetti. En tanınmış talebesi, daha sonra Beyrut müftülüğü görevinde bulunan
Hıdır
Abdülbasıt
el-FahOrl'dir. Ayrıca Ebü'l-Hasan Kasım b. Muhammed el-Kesti. Ömer
Halid ile oğulları Abdurrahman ve Muhammed de kendisinden faydalandı. Sünnete bağlı bir alim ve zahid olan. ayrıca
şiirle de uğraşan Muhammed el-HOt tasawufa yönelmiş ve geçimini temin edecek kadar ticaretle uğraşmıştır. Muhammed el-HOt B Zilhicce 1276'da (27 Hazi ran 1860 ) Beyrut'ta vefat etti ve Baş Ore
Kabristanı'na defnedildi.
Eserleri. 1. ed-Dürre tü 'l-vaz'iyye ii
rabbi'l-beriyye. Akaide dair olup
Muhammed Misbah el-HOt tarafından
neşredilmiştir (Beyrut. ts.). 2. er-Risaletü 'r-ra'i]fa. Halku'l-ef'al hakkında filozoflar. Mu'tezile kelamcıları ve Ehl-i sünnet
alimlerinin görüşlerinin ele alındığı bir risaledir. 3. e l-~]fid et ü'l-fa'ilw Müellifin
talebesi Abdülbasıt el-FahOrl'ye imla ettiği küçük bir risaledir (Mahmud Selim elHOt, s. 139; ed-Dürretü 'l-va.Z'iyye ile birlikte basılan son iki ri sa le. Kema l Yusuf elHOt tara fınd an yine ay nı eseri e birlikte Resa'il fi beyani 'a~a'idi Ehli 's-sünne ue'l-cema'a adıyla yeniden yay ıml a nmı şt ır 1Beyrut 1403/1983, 1404/ 1984 1) . 4. Esne'l-metalib ii eJ:ıfıdi§ mu]Jtelifeti'l-meratib .
Halk arasında hadis diye bilinen meşhu r
sözlerin sıhhat derecesini tesbit amacıyla
kaleme alınan ve 1784 rivayet ihtiva eden
eser 1265'te ( 1849) tamamlanmıştır. Müellifin oğlu Abdurrahman'ın alfabetik sı­
raya koyduğu bu çalışma Beyrut ( ı 319)
ve Kahire'de ( 1346 ) basılmış . daha sonra Halil el-Meys tarafından neşredilmiştir
( Beyrut ı 403/ ı 983 ). Ancak bu son baskı
hatalarla doludur (örnekler için bk. a.g.e.,
s. ı 4 ı- ı 44 ı Kemal Yusuf el-HOt'un el Ef:ıddi§ü 'l-müşkil e fi'r-rütbe adıyla yayımladığı eser de bu kitaptır (Beyrut 1403/
1983 ) s. ljüsnü 'l- e§er !ima fihi Q_a'f
ve']Jtilaf min f:ıadi§ ve ]]aber ve e§er.
Gazzall'nin Şafii fıkhına dair el- Veciz'ine
Abdülkerlm b. Muhammed er-Rafil'nin
tevf:ıidi
yazdığı Fetf:ıu'l - 'aziz (eş-Şerf:ıu'l-kebir)
adlı şerhteki
Muhammed
e ı- Hüt'un
Beyrut
Başüre
Kabristan ı 'nda ki
meza rı
hadislerin tahrlcini yapmak
üzere İbnü 'l-M ülakk.ın ' ın kaleme aldığı elBedrü'l-münir fi ta]Jrici el).adi§i'ş-Şer­
J:ıi'l-kebir' i özetlemek ve bazı yerlerdeki
zaaflarla ihtilaflara işaret etmek amacıy­
la telif edildiği belirtilen eser (Muhammed el-HOt, Muotaşar, s. 17) fıkıh bablarına göre düzenlenmiştir. Müellifin bir ad
vermediği anlaş ıl an kitabı Muhammed
Tevfik Halid lfüsnü'l-e§er başlığıyla neş­
retmiş (Beyrut 1353/1934), daha sonra bu
neşrin eksik ve yanlışlarla dolu olduğunu
söyleyen Kemal Yusuf el-HOt eseri Mu]Jtaşaru Bedri'l-münir adıyla yeniden ya-
541