ödemeler dengesi raporu

Ödemeler Dengesi Raporu
2013- IV
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
İdare Merkezi
İstiklâl Cad. 10 Ulus, 06100 Ankara, Türkiye
Editörler
Ahmet Adnan EKEN, [email protected]
Gülbin ŞAHİNBEYOĞLU, [email protected]
Hazırlayanlar
Barış BABAOĞLU, [email protected]
Eda ALTUNTAŞ DURSUN, [email protected]
Evrim GÜRLER, [email protected]
Mustafa Koray KALAFATÇILAR, [email protected]
Elif ÖZCAN, [email protected]
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
1
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
İÇİNDEKİLER
GENEL DEĞERLENDİRME
03
1.
06
2.
3.
CARİ İŞLEMLER HESABI
1.1. Mal İhracatı ………………………………………………………………………………………………………………………..…
07
1.2. Mal İthalatı ………………………………………………………………………………………………………………………..….
08
1.3. Küresel Konum …………………………………………………………………………………………………………………….
09
1.4. Dış Ticaret Hadleri …………………………………………………………………………………………………………..….
09
1.5. Hizmetler Hesabı ……………………………………………………………………………………………………………..…
10
1.6. Gelir Hesabı ………………………………………………………………………………………………………………………..…
11
1.7. Cari Transferler ………………………………………………………………………………………………………………..….
11
SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI
12
2.1. Doğrudan Yatırımlar……………………………………………………………………………………………………………
13
2.2. Portföy Yatırımları………………………………………………………………………………………………………….……
17
2.3. Krediler ve Mevduat……………………………………………………………………………………………………………
18
EK TABLOLAR
26
KUTULAR
Kutu 1.
Euro Bölgesi İktisadi Gelişmelerinin Doğrudan Yabancı Yatırım Girişine
Etkisi………………….……..………………….……..………………….……..………………….……..…………………...…
14
Kutu 2.
Reeskont Kredilerinin Uluslararası Rezervlere Etkisi …………………….……....………
21
Kutu 3.
2014 Yılı Dış Borç Servisine Yönelik Bir Değerlendirme ………….……………………
23
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Genel Değerlendirme
Cari işlemler açığı, 2013 yılı son çeyreğinde artış göstermiştir. Özellikle yılın son ayında gerçekleşen
yüksek ithalat ile birlikte net altın ithalatının da tarihsel ortalamalarının üzerinde seyretmeye devam
etmesi, cari açıktaki artışın temel nedenlerini oluşturmuştur. Ancak altın hariç bakıldığında, cari açığın
dördüncü çeyrekte sınırlı bir artış gösterdiği gözlenmektedir (Grafik 1). Öte yandan, bu çeyrekte
hizmetler dengesinin cari dengeye verdiği katkı net turizm gelirlerindeki yavaşlamaya paralel olarak
düşmüştür.
2013-XII
2013-IX
2013-VI
2013-III
2012-XII
2012-IX
2012-VI
2011-XII
2011-IX
2011-VI
2011-III
2010-XII
2010-IX
2010-VI
2010-III
2009-XII
2009-IX
Altın Hariç Cari İşlemler Hesabı
2009-VI
Hizmetler Dengesi
CARİ İŞLEMLER HESABI
2009-III
Dış Ticaret Dengesi
2008-XII
Gelir Dengesi
2008-IX
Cari Transferler
2008-VI
2008-III
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
-60
-70
-80
-90
-100
-110
2012-III
Grafik 1. Cari İşlemler Hesabı ve Alt Kalemleri
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB).
Altın hariç tutulduğunda, ihracat yılın dördüncü çeyreğinde artış eğiliminde olmuştur. Avrupa Birliği
(AB) ülkelerinde krizin etkilerinin hafiflemesi ile birlikte iç talebin toparlanma eğilimi göstermesi,
rekabetçi seyreden kur düzeyi bu dönemde ihracat artışına katkı yapan temel faktörler olmaya devam
etmiştir. Öte yandan, ödemeler dengesi tanımlı ihracat kalemi içinde yer alan bavul ticareti gelirleri
bu çeyrekte azalış göstermiştir.
Altın hariç tutulduğunda, ithalat harcamalarında son bir yıldır görülen sınırlı artış eğiliminin yılın
dördüncü çeyreğinde de devam ettiği gözlenmektedir. Bu dönemde, iç talep unsurlarının ılımlı bir
toparlanma göstermiş olması ve hava sıcaklığının mevsim normallerinin üzerinde seyretmesi
nedeniyle enerji ithalatının yavaşlaması ithalat artış hızını sınırlayan temel faktörler olmuşlardır. Öte
yandan, altın ithalatı bu çeyrekte tarihsel ortalamalarının bir miktar üzerinde seyretmiştir.
Cari işlemler dengesinin dış ticaretten sonra en önemli belirleyicisi olan hizmetler kaleminin, yılın
dördüncü çeyreğinde cari dengeye yaptığı olumlu katkı azalmıştır. Turizm gelirlerindeki artış hızı,
Almanya başta olmak üzere Avrupa’dan gelen yabancı turist sayısında azalmanın etkisiyle, bu
çeyrekte yavaşlamıştır. Benzer şekilde, turizm sektörüne bağlı hareket eden diğer taşımacılık
gelirlerinin artış eğiliminde de yavaşlama gözlenmiştir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
3
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Cari İşlemler Dengesinin Finansmanı
Mayıs ayı içinde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Merkez Bankası (Federal Reserve Bank - Fed)’nın
küresel kriz sonrası izlemeye başladığı genişlemeci para politikasını yakın zamanda değiştireceği
yönünde beklentilerin ortaya çıkması ile birlikte gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı başlamıştır.
Aralık ayı içinde Fed’in tahvil alımlarını azaltmaya başlaması, küresel düzeyde finansal varlıkların
yeniden fiyatlanması sürecinin dördüncü çeyrekte de devam etmesine neden olmuştur.
Ödemeler dengesi finans hesaplarına ana başlıklar itibarıyla bakıldığında, bir süredir tarihsel
ortalamalarına göre düşük düzeyde seyreden doğrudan yatırımlar 2013 yılının son çeyreğinde artış
eğilimi göstermiştir. Portföy yatırımlarında bir önceki çeyreğe göre bir toparlanma gözlenmiştir.
Enstrüman bazında, devlet iç borçlanma senetleri dışında diğer portföy kalemlerinde giriş
gerçekleşmiştir. Diğer yatırım girişlerinde ise gerek bankacılık gerek diğer sektörün borç çevirme
oranları bir miktar azalmasına rağmen, 100 düzeyinin üstündeki seviyelerini korumuştur. Öte yandan,
yükümlülük ayağında yer alan mevduatlarda üçüncü çeyrekte başlayan çıkış bu çeyrekte de devam
etmiştir.
Finansman unsurlarının kalitesi yönünden bakıldığında, yılın dördüncü çeyreğinde bankacılık
sektörünün borç çevirme oranı ve doğrudan yabancı yatırım girişleri bir önceki çeyreğe ve bir önceki
yılın aynı dönemine göre artarken, gelişmekte olan ülkelere yönelen sermaye akımlarından
Türkiye’nin aldığı pay her iki döneme göre gerileme göstermiştir. Diğer göstergeler bir önceki çeyreğe
göre önemli bir değişiklik gözlenmezken, yılın ikinci yarısından itibaren portföy kalemlerinde görülen
çıkışlara rağmen, portföyün vade yapısında bir kötüleşme olmaması dikkat çekmektedir (Grafik 2).
Grafik 2: Cari Açık Finansman Kalitesinin Makro Gösterimi
Doğrudan Yabancı Yatırım
Girişleri
1
Rezerv Yeterlilik Oranları
1
GOÜ'e Yönelen Sermaye
Akımlarında Türkiye'nin
Payı
0
Borç Çevirme Oranları
(Diğer Sektörler)
Sermaye Girişlerinin Vade
Yapısı
Borç Çevirme Oranları
(Bankacılık)
Aralık 12
Portföyün Vade Yapısı
Eylül 13
Aralık 13
Kaynak: TCMB.
Doğrudan yatırım girişlerinde, uzunca bir süredir devam eden durgun seyir bu çeyrekte yerini ılımlı bir
canlanmaya bırakmıştır. Bu artışta Asya ülkeleri kaynaklı yatırımların etkisi gözlenirken, ülkemize
yönelik doğrudan yatırımlarda en önemli paya sahip Euro bölgesinde gerçekleşen göreli iktisadi
toparlanmaya rağmen yatırım iştahının hala zayıf seyretmesi, doğrudan yatırımlarda gözlenen bu
artışın kalıcılığı konusunda tereddüt uyandırmaktadır (Grafik 3).
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
4
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Yılın dördüncü çeyreği küresel risk iştahının dalgalı seyrettiği bir dönem olmuştur. Bu dönemde
portföy girişleri bir önceki döneme göre toparlanma gösterirken, Aralık ayında yurt içi kaynaklı
gelişmeler nedeniyle, ülkemiz diğer gelişmekte olan ülkelerden negatif yönlü ayrışmıştır. Nitekim,
Ekim, Kasım aylarında pozitif ve yüksek düzeyde seyreden portföy girişleri Aralık ayında çıkış yönlü
seyretmiştir. Öte yandan enstrüman bazında bakıldığında, yurt dışı yerleşiklerin dönem boyunca
Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS)’nde satıcı oldukları, Bankaların ise yurt dışı tahvil ihraçlarını
artırdıkları izlenmiştir. Hazine’nin bu dönemdeki Eurobond cinsi ihraçları da, faiz oranlarındaki sınırlı
artışa paralel olarak yüksek talep görmüştür. Diğer sektörün yurt dışında tahvil ihraçları, Ekim ayında
gerçekleştirilen 500 milyon USD tutarındaki yüksek bir ihraç ile bu çeyrekte de devam etmiştir.
Gerek bankacılık sektörünün gerek diğer sektörlerin yurt dışından kredi türü borçlanmalarında, 2013
yılı dördüncü çeyreğinde, arz yönlü bir kısıt gözlenmemektedir. Nitekim, bankaların tahvil cinsi
borçlanmaları dâhil edildiğinde, bankacılık sektörü borç çevirme oranının 100 seviyesinin oldukça
üzerinde gerçekleştiği görülmektedir. Öte yandan, diğer sektörün temelde yatırımlarının finansmanı
için kullandığı yurt dışından uzun vadeli kredileri yılın dördüncü çeyreğinde de -net bazda- giriş yönlü
olmuştur. Tahvil ihraçları da dâhil edildiğinde, diğer sektörün borç çevirme oranının da 100’ün
oldukça üzerinde seyrettiği gözlenmektedir.
Portföy girişlerinde Ekim ve Kasım aylarında görülen toparlanmanın etkisiyle Merkez Bankası resmi
rezervleri bu aylarda artış gösterirken, portföy çıkışının görüldüğü Aralık ayında ise gerilemiştir.
Grafik 3. Sermaye ve Finans Hesabı ve Alt Kalemleri
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
2008-II
2008-IV
2008-VI
2008-VIII
2008-X
2008-XII
2009-II
2009-IV
2009-VI
2009-VIII
2009-X
2009-XII
2010-II
2010-IV
2010-VI
2010-VIII
2010-X
2010-XII
2011-II
2011-IV
2011-VI
2011-VIII
2011-X
2011-XII
2012-II
2012-IV
2012-VI
2012-VIII
2012-X
2012-XII
2013-II
2013-IV
2013-VI
2013-VIII
2013-X
2013-XII
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
Doğrudan Yatırımlar
Rezerv Varlıklar
Portföy Yatırımları
Sermaye ve Finans Hesapları
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
5
Diğer Yatırımlar
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
I.
Cari İşlemler
Hesabı
Grafik 1. Cari İşlemler Dengesi
(mevsimsellikten arındırılmış, milyar ABD doları)
10
5
0
Mevsimsellikten
arındırılmış
verilerle
incelendiğinde cari işlemler açığının 2013
yılının son çeyreğinde bir önceki çeyreğe
kıyasla
sınırlı
bir
şekilde
genişlediği
gözlenmektedir. Yılın son çeyreğinde 2,8 milyar
ABD doları seviyesinde gerçekleşen net altın
ithalatı 2013 yılı genelinde 11,8 milyar ABD
dolar olarak ölçülmüş ve cari denge
dinamiklerini etkileyen önemli faktör olmaya
devam etmiştir. Nitekim altın ticareti dışlanarak
analiz tekrarlandığında, yılın son çeyreğinde cari
açığın bir miktar daha daraldığı dikkat
çekmektedir.
-5
-10
-15
-20
Cari Denge (enerji hariç)
Cari Denge (altın hariç)
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-25
Cari Denge
Kaynak: TCMB.
Grafik 2. Dış Ticaret Açığı
(mevsimsellikten arındırılmış, milyar ABD doları)
75
60
Cari dengenin en önemli bileşeni olan dış
ticaret dengesi (mevsimsel düzeltilmiş) yılın
son çeyreğinde bir miktar bozulmuştur. 2013
yılının üçüncü çeyreğinde dış ticaret açığı bir
önceki çeyreğe kıyasla 4,1 milyar ABD doları
düşüşle 23,7 milyar ABD doları seviyesine
geriledikten sonra, yılın son çeyreğinde 1,0
milyar ABD doları artarak 24,7 milyar ABD doları
seviyesine yükselmiştir. Dış ticaret açığının
genişlemesinde
Aralık
ayında
yeniden
belirginleşen altın ithalatı önemli pay sahibidir.
45
30
Dış Ticaret Dengesi
İhracat f.o.b.
İthalat c.i.f.
15
0
-15
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-30
Kaynak: TCMB.
Grafik 3. İthalat ve İhracat
(mevsimsellikten arındırılmış, milyar ABD doları)
75
Altın hariç tutulduğunda, dış ticaret açığında
gözlenen artışın yerini yatay seyre bıraktığı
dikkat
çekmektedir.
Mevsimsellikten
arındırılmış altın hariç dış ticaret açığında yılın
son çeyreğinde 0,1 milyar ABD doları
seviyesinde
çok
sınırlı
bir
genişleme
gerçekleşmiş ve açık 21,9 milyar ABD doları
seviyesine yükselmiştir. Söz konusu seviye 2013
yılı ortalaması olan çeyreklik 22,1 milyar ABD
doları açığın bir miktar altında kalmıştır.
60
45
30
Dış Ticaret Dengesi (altın hariç)
İhracat (altın hariç)
İthalat (altın hariç)
15
0
-15
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-30
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
6
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
1.1 Mal İhracatı
Toplam ihracatta yıllık bazda gözlenen düşüş
eğilimi altın ihracatından kaynaklanan baz
etkisinin hafiflemesiyle 2013 yılının dördüncü
çeyreğinde sona ermiştir. Bu gelişme
sonucunda 2013 yılı genelinde toplam ihracat
yıllık yüzde 0,4 oranında gerilerken, altın hariç
ihracat yüzde 6,7 oranında yükselmiştir. 2010
yılı bazlı ihracat miktar endeksindeki yıllık
değişim altın ticareti dışlanarak incelendiğinde,
küresel gelişmelere paralel olarak yılın ikinci
yarısında bir hızlanma gerçekleştiği dikkat
çekmektedir. Yılın ilk yarısında yüzde 3,2 olan
yıllık büyüme oranı, yılın ikinci yarısında yüzde
5,7’ye yükselmiştir.
Grafik 4. İhracat - Nominal ve Reel
(yıllık yüzde değişim)
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
İhracat f.o.b. ($)
İhracat Miktar Endeksi (2010=100)
Altın Hariç İhracat Miktar Endeksi (2010=100)
Kaynak: TÜİK.
Grafik 5. İhracatta Seçilmiş Bölge Payları, Altın Hariç
(toplam ihracattaki pay, yüzde)
2013 yılının son çeyreğinde ihracatta AB
ülkelerinin payında gözlenen toparlanma
sürecinin devam ettiği gözlenmektedir. 2013
yılının son çeyreğinde AB ülkelerine yapılan altın
dışı ihracat geçen yılın aynı dönemine göre
yüzde 6,7 oranında artış kaydederek, toplam
ihracattan daha hızlı bir artış sergilemiştir. Bu
gelişme sonucunda AB ülkelerinin Türkiye’nin
toplam ihracatı içindeki payı yüzde 42,7’ye
yükselmiştir. Orta Doğu ve Afrika (ODA)
ülkelerinin payı da yüksek seviyelerini korumuş
ve söz konusu ülke grubu yüzde 31,6 pay ile
ikinci önemli ticaret ortağı olmayı sürdürmüştür.
60
50
40
30
AB-27
Avrupa (AB Hariç)
Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)
Kuzey Amerika
ODA
20
10
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
0
Kaynak: TÜİK.
Grafik 6. Türkiye için Dış Talep Göstergeleri
(yıllık yüzde değişim)
6
Küresel Büyüme
2013 yılı ikinci çeyreğinden itibaren
toparlanma sürecine giren Dünya ekonomisine
paralel olarak Türkiye’nin ihracat pazarlarını
oluşturan
ekonomilerde
de
canlanma
gözlenmektedir. Küresel büyüme 2013 yılının
son çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla 0,7
puan artarak yıllık bazda yüzde 3,4 seviyesine
yükselirken, ihracat ağırlıklı küresel büyüme de
bir önceki çeyreğe kıyasla 0,7 puan artarak yıllık
yüzde 2,0 oranına ulaşmıştır. Küresel büyüme
görünümündeki daha olumlu seyre rağmen
Türkiye’nin ticaret ortakları aleyhine olan
büyüme açığının korunmaya devam ettiği de
dikkat çekmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
4
2
0
-2
İhracat Ağırlıklı
Küresel Büyüme
-4
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-6
Kaynak: Bloomberg, Consensus Forecasts, IMF, TCMB.
7
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
1.2 Mal İthalatı
2013 yılının son çeyreğinde altın ithalatındaki
canlanma ile birlikte toplam ithalattaki artış
eğilimi yeniden hızlanmıştır. Altın hariç
ithalatta yılın son çeyreğindeki gelişmeler
incelendiğinde ise artış eğiliminin bir miktar
yavaşladığı ve yüzde 4,6 olan yıllık artış oranının
yüzde 4,0 seviyesine gerilediği gözlenmektedir.
Diğer yandan, 2013 yılı genelinde toplam
ithalatın yüzde 6,4 oranında arttığı, altın hariç
ithalattaki artışın ise yüzde 3,3 ile sınırlı kaldığı
dikkat çekmektedir.
Grafik 7. İthalat-Nominal ve Reel
(yıllık yüzde değişim)
50
40
30
20
10
0
-10
-20
ithalat c.i.f ($)
-30
İthalat Miktar Endeksi (2010=100)
-40
İthalat (cif)- enerji hariç
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-50
Kaynak: TÜİK.
Çekirdek ithalat olarak tanımlanabilecek altın
ve enerji hariç ithalat mevsimsellikten
arındırılmış verilerle incelendiğinde, yılın ikinci
ve üçüncü çeyreğindeki durgun seyrin ardından
son çeyrekte bir miktar artış gerçekleştiği
gözlenmektedir. Yılın ikinci çeyreğinde yüzde
0,7 oranında gerileyen çekirdek ithalat, üçüncü
çeyrekte yüzde 0,1 oranında arttıktan sonra son
çeyrekte yüzde 1,8 oranında artış sergilemiştir.
Yılın son çeyreğinde altın ve enerji ithalatındaki
artışın daha sınırlı olması nedeniyle çekirdek
ithalatın toplam içindeki payı bir miktar daha
artmıştır.
Grafik 8. Enerji ve Altın Hariç İthalat
(mevsimsellikten arındırılmış, milyar ABD doları)
70
60
50
40
30
20
İthalat
10
İthalat (enerji ve altın hariç)
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
0
Kaynak: TCMB.
Grafik 9. Reel Efektif Döviz Kuru
(gelişmekte olan ülkelere karşı, TÜFE bazlı, 2003=100)
120
115
110
105
Dönem ortalaması
100
95
90
85
80
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
Sadece gelişmekte olan ülkeler dikkate
alınarak oluşturulan TÜFE bazlı reel kur
endeksi bir miktar daha gerilemiş ve dönem
ortalamasının altında kalmaya devam etmiştir.
Son çeyrekte gerçekleşen düşüşle birlikte reel
kurun aldığı son değerin 2011 yılının üçüncü
çeyreğinde gözlenen en düşük seviye ile hemen
hemen
aynı
düzeyde
olduğu
dikkat
çekmektedir.
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
8
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
1.3 Küresel Konum
Grafik 10. Dünya İhracatı
(2007-I=100)
Dünya Ticaret Örgütü’nden elde edilen veriler
küresel büyüme görünümünde beliren olumlu
seyre paralel olarak dünya ihracatında da
önemli artışlar olduğuna işaret etmektedir.
Nitekim, yılın ilk üç çeyreğinde ortalama yüzde
0,1 oranında daralan dünya ihracatı, yılın son
çeyreğinde yüzde 4,4 oranında yüksek bir artış
sergilemiştir.
160
150
140
130
120
110
100
90
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
80
Kaynak: DTÖ.
Bu dönemde Türkiye’nin dünya ithalatındaki
payı yüzde 1,4 ve dünya ihracatındaki payı
yüzde 0,9 olan seviyelerini korumuştur.
Böylece Türkiye’nin dünya ihracat ve
ithalatındaki payları arasında fark 0,5 puan
seviyesinde kalmıştır.
Grafik 11. Türkiye’nin Dünya Ticareti İçindeki Payı
(yüzde)
1,6
1,4
1,2
İthalat
1,0
İhracat
0,8
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
0,6
Kaynak: DTÖ.
Grafik 12. Dış Ticaret Hadleri (DTH)
(2010=100)
1.4 Dış Ticaret Hadleri
40
108
30
106
2013 yılı son çeyreğinde ihracat fiyatlarındaki
gerilemenin ithalat fiyatlarındakine kıyasla
daha sınırlı olması nedeniyle dış ticaret haddi
2012 yılının aynı dönemine kıyasla bir miktar
yükselmiştir. 2013 yılı son çeyreğinde gözlenen
98,2 puanlık değer, bir yıl öncesine kıyasla 1,0
puan daha yüksek olmakla birlikte 2013 yılı
üçüncü çeyreğine kıyasla 1,3 puanlık düşüşe
karşılık gelmektedir.
20
104
10
102
0
100
-10
98
-20
96
İhracat fiyatları (Yıllık değş.)
94
-40
İthalat fiyatları (Yıllık % değş.)
92
-50
DTH (sağ eksen)
90
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-30
Kaynak: TÜİK.
Altın hariç incelendiğinde, dış ticaret haddinin
bir önceki çeyreğe göre düştüğü ancak, bir
önceki yıl değerinin üzerinde seyrettiği
gözlenmektedir. 2013 yılının son çeyreğinde
97,5 değerini alan altın hariç dış ticaret haddinin
söz konusu seviyesi üçüncü çeyrekten 1,3 puan
düşük olmasına rağmen, 2012 yılının son
çeyreğine kıyasla 2,2 puan daha yüksektir.
Grafik 13. Altın ve Enerji Hariç DTH
(2010=100)
108
105
102
99
96
DTH (Altın Hariç)
93
DTH (Enerji Hariç)
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
90
Kaynak: TÜİK.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
9
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
1.5 Hizmetler Hesabı
Cari işlemler dengesinin dış ticaretten sonra en
önemli belirleyicisi olan hizmetler kaleminin,
yılın dördüncü çeyreğinde cari dengeye yaptığı
olumlu katkı azalmıştır. Turizm gelirlerindeki
artış hızı, Almanya başta olmak üzere
Avrupa’dan gelen yabancı turist sayısında
azalmanın etkisiyle, bu çeyrekte yavaşlamıştır.
Benzer şekilde, turizm sektörüne bağlı hareket
eden diğer taşımacılık gelirlerinin artış
eğiliminde de yavaşlama gözlenmiştir.
Grafik 14. Hizmetler Hesabı, Turizm ve Taşımacılık
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
30
25
20
15
10
5
0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-5
Turizm gelirlerindeki artışın sınırlı olması ve
taşımacılık gelirlerindeki azalışla birlikte, 2012
yılının aynı dönemine göre yüzde 5,9 gerileyen
hizmet gelirlerinin cari işlemler dengesine
verdiği olumlu katkı azalmıştır. 2013 yılının
dördüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı
dönemine göre turizm gelirlerinde yüzde 3,2,
turizm giderlerinde ise yüzde 11,3 oranında artış
gözlenmiştir. Sonuç olarak, 2013 yılının
dördüncü çeyreğinde net turizm gelirleri bir
önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 1,2
artarak 5,3 milyar ABD doları seviyesinde
gerçekleşmiştir. Öte yandan, turist sayısı geçen
yılın aynı dönemine göre yüzde 9,4 oranında
artış göstermiştir. Ülke grupları olarak
bakıldığında, dördüncü çeyrekte geçen yılın aynı
dönemine göre oransal olarak en büyük artış
Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinden
ve Asya kıtasından gelen turist sayısında
gerçekleşmiştir.
Turizm
Hizmetler Hesabı
Kaynak: TCMB.
Grafik 15. Türkiye'ye Gelen Turistlerin Ülke Dağılımı
ve Turizm Gelirleri
(sol eksen: yıllıklandırılmış, milyon kişi;
sağ eksen: milyar ABD doları)
35
30,0
30
25,0
25
20,0
20
15,0
15
10,0
10
5,0
0
0,0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
5
Avrupa
BDT
Asya
Diğer
Turizm Gelirleri (sağ eksen)
Kaynak: TÜİK.
Grafik 16. Ortalama Harcama
(ABD doları/kişi)
2013 yılının dördüncü çeyreğinde bir önceki
yılın aynı dönemine göre, yabancı ziyaretçilerin
ve yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımızın
ülkemizde gerçekleştirdiği ortalama harcama
tutarları azalmıştır. Verilere bakıldığında,
yabancı ziyaretçilerin ortalama harcama
tutarının geçen yılın aynı dönemine göre yüzde
3,6 azalarak 748 ABD doları, yurt dışında ikamet
eden vatandaşlarımızın ortalama harcamasının
ise yüzde 8,0 azalarak 1294 ABD doları
düzeyinde gerçekleştiği gözlenmiştir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
Taşımacılık
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
2013-III
2013-IV
2013-I
2013-II
2012-III
2012-IV
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-IV
2009-II
2009-III
2009-I
0
Çıkış yapan yabancıların ortalama harcaması
Çıkış yapan yurt dışı ikametli vatandaşların ortalama harcaması
Kaynak: TÜİK.
10
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Taşımacılık gelirleri, yılın ikinci çeyreğinde
gerilediği
seviyede
yatay
seyrini
sürdürmektedir. 2013 yılı dördüncü çeyreğinde,
taşımacılık hizmet gelirlerinin bir önceki yılın
aynı dönemine göre yüzde 3,2, giderlerin de
yüzde 5,2 oranında artması sonucu net
taşımacılık geliri yüzde 2,5 oranında düşüş
göstermiştir. Bu düşüşte en büyük etken, net
navlun gelirlerinde gözlenen yüzde 38,0
oranındaki azalış olmuştur. Bilet ve yiyecekiçecek hizmet gelirlerinden oluşan net diğer
taşımacılık gelirlerinde ise yüzde 14,6 oranında
artış gerçekleşmiştir. Bu dönemde ithalat
taşımacılığında yabancıların payının bir önceki
döneme göre 0,8 puan azalarak yüzde 53,9
düzeyinde gerçekleştiği gözlenmiştir.
Grafik 17. Taşımacılık ve Alt Kalemleri
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
6
4
2
0
-2
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-4
Navlun
Diğer Taşımacılık
Taşımacılık
Kaynak: TÜİK, TCMB.
Grafik 18. Yatırım Geliri (net) Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
1.6 Gelir Hesabı
1,0
0,5
0,0
2013 yılı dördüncü çeyreğinde gelir hesabını
oluşturan tüm alt kalemlerde net çıkış
gerçekleşmiştir. Gelir dengesinden kaynaklanan
net çıkışlar, 2013 yılı dördüncü çeyreğinde bir
önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 32,9
artarak 1,9 milyar ABD doları seviyesinde
gerçekleşmiştir. Yatırım geliri kalemi altında yer
alan doğrudan yatırımlardaki çıkış geçen yılın
aynı dönemine göre azalarak 0,7, diğer
yatırımlardaki çıkışlar ise artarak 1,0 milyar ABD
doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Portföy
yatırımlarında ise geçen yılın aynı döneminin
aksine bu dönemde 66 milyon ABD doları
seviyesinde çıkış gözlenmiştir.
-0,5
-1,0
-1,5
-2,0
-2,5
-3,0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-3,5
Portföy Yatırımları
Diğer Yatırımlar
Yatırım Geliri (net)
Kaynak: TCMB.
1.7 Cari Transferler
Grafik 19. Cari Transferler ve İşçi Gelirleri
(milyar ABD doları)
Yılın ilk çeyreğinde 2005 yılı sonrası en düşük
seviyesine
ulaşan
cari
transferlerden
kaynaklanan net girişler, ikinci çeyrekte
başlayan toparlanma eğilimini sürdürmektedir.
Cari transferler, 2013 yılının dördüncü
çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 21,1 azalışla 362 milyon ABD doları
tutarında net giriş kaydetmiştir. Bu azalıştaki en
büyük etken, ülkelerarası hibelerin yer aldığı
genel hükümet kaleminde gözlenen yüzde 13,7
oranındaki artışa rağmen, işçi gelirlerindeki
azalış ve diğer sektörler altında yer alan diğer
transferler kalemindeki net çıkış olmuştur.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
Doğrudan Yatırımlar
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
0,0
İşçi Gelirleri
Kaynak: TCMB.
11
Genel Hükümet
Cari Transferler
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Grafik 20. Cari İşlemler Hesabı ve Net Sermaye Girişleri
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
II.
Sermaye ve Finans
Hesapları
100
80
60
40
20
0
-20
2013 yılı dördüncü çeyreğinde artan cari açık
ile birlikte sermaye girişlerinin gerileme eğilimi
devam etmiştir. Mayıs ayı içinde Fed’in küresel
kriz sonrası izlemeye başladığı genişlemeci para
politikasını yakın zamanda değiştireceği
yönünde beklentilerin ortaya çıkması ile birlikte
gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı
başlamıştır. Aralık ayı içinde Fed’in tahvil
alımlarını azaltmaya başlaması, küresel düzeyde
finansal varlıkların yeniden fiyatlanması
sürecinin bu çeyrekte de devam etmesine
neden
olmuştur.
Bir süredir
tarihsel
ortalamalarına göre düşük düzeyde seyreden
doğrudan yatırımlar 2013 yılının son çeyreğinde
artış eğilimi göstermiştir. Diğer yatırım
girişlerinde ise gerek bankacılık gerek diğer
sektörün borç çevirme oranları bir miktar
azalmasına rağmen, 100 düzeyinin üstündeki
seviyelerini
korumuştur.
Öte
yandan,
yükümlülük ayağında yer alan mevduatlarda
üçüncü çeyrekte başlayan çıkış bu çeyrekte de
devam etmiştir.
-40
-60
-80
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-100
Cari İşlemler
Sermaye Akımı
Rezervlerde Değişim*
* Rezerv değişimi, ödemeler dengesi tablosundan resmi
rezervlerin yanı sıra, bankalar ve diğer sektörün efektif ve
mevduat varlıklarının toplamından oluşmaktadır. Eksi rakam
rezerv artışını, artı rakam ise azalışı ifade etmektedir.
Grafik 21. Cari İşlemler Hesabı ve Finansmanı
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
90
80
Portföy ve Kısa Vadeli*
70
DYY ve Uzun Vadeli**
Cari Açık
60
50
40
30
20
10
0
-10
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-20
Kaynak: TCMB.
* Hisse senetleri, hükümetin yurtiçi borç senetleri, bankalar ve
diğer sektörlerin kısa vadeli kredileri ile bankalardaki mevduat
kaleminin toplamından oluşmaktadır.
Finansman ihtiyacı 2013 yılının dördüncü
çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre
artmıştır. Cari İşlemler Dengesi, Borç Senedi ve
Kredi Geri Ödemeleri ile Diğer Varlıklar
kalemlerinin
toplulaştırılmasından
oluşan
finansman ihtiyacı kalemi söz konusu çeyrekte
10,1 milyar ABD doları artarak 27,4 milyar ABD
doları olarak gerçekleşmiştir.1
** Uzun vadeli sermaye hareketleri, bankalar ve diğer
sektörlerin uzun vadeli net kredileri ile bankalar ve Hazine’nin
yurtdışına ihraç ettikleri tahvilleri kapsamaktadır.
Grafik 22. Finans Hesapları Altında Dış Borç Yaratan ve
Yaratmayan Yükümlülükler
(milyar ABD doları)
24
20
2013 yılının dördüncü çeyreğinde toplam
yükümlülükleri oluşturan borç yaratan ve borç
yaratmayan yükümlülüklerin payları bir önceki
yılın aynı çeyreğine göre değişmemiştir. 2013
yılının son çeyreğinde borç yaratan finansman
kaynakları 12,3 milyar ABD doları, borç
yaratmayan finansman kaynakları ise 5,3 milyar
ABD doları artış göstermiştir.2
16
12
8
4
0
2012-IV
2013-IV
Borç Yaratmayan Yükümlülükler
Borç Yaratan Yükümlülükler
Toplam Yükümlülükler
Kaynak: TCMB.
1 Bakınız ek tablolar, “Dış Finansman İhtiyacı ve Finansman
Kaynakları”.
2 Bakınız ek tablolar, “Ödemeler Dengesi Borç Yaratan ve Borç
Yaratmayan Akımlar”.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
NHN
Kaynak: TCMB.
12
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
2.1 Doğrudan Yatırımlar
Grafik 23. Doğrudan Yatırımlar
(milyar ABD doları)
Doğrudan yatırım girişlerinde, uzunca bir
süredir devam eden durgun seyir 2013 yılının
dördüncü çeyreğinde yerini ılımlı bir
canlanmaya bırakmıştır. Bu artışta Asya ülkeleri
kaynaklı yatırımların etkisi gözlenirken,
ülkemize yönelik doğrudan yatırımlarda en
önemli paya sahip Euro bölgesinde gerçekleşen
göreli iktisadi toparlanmaya rağmen yatırım
iştahının hala zayıf seyretmesi, doğrudan
yatırımlarda gözlenen bu artışın kalıcılığı
konusunda tereddüt uyandırmaktadır (Kutu 1).
10
Yurt İçinde (net)
8
Yurt Dışında (net)
Net Doğrudan Yatırımlar
6
4
2
0
-2
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-4
Kaynak: TCMB.
Grafik 24. Yurt İçindeki Doğrudan Yatırımlar - Coğrafi
Dağılım (milyar ABD doları)
2013 yılının dördüncü çeyreğinde, yurt içine
yapılan doğrudan yatırımlar 4,3 milyar ABD
doları tutarında gerçekleşmiş; bu yatırımlarda
elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi
ve dağıtımı alanında yapılan yatırımlar ile
finans ve sigorta sektörüne yapılan yatırımlar
etkili olmuştur. Bu çeyrekte, Avrupa’dan gelen
yatırımların toplam yatırımlardaki payı yüzde
56,0’ya düşerken, Asya ülkelerinin toplamdaki
payı yüzde 35,3’e yükselmiştir.
9
8
7
6
5
4
3
2
1
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
0
Toplam
Avrupa
AB-27
Amerika
Asya
Kaynak: TCMB.
2013 yılı üçüncü çeyreğinde yatay bir seyir
izleyen yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar,
2013 yılı son çeyrekte Avrupa ülkelerine
yapılan doğrudan yatırımların artmasının
etkisiyle yüksek düzeyde gerçekleşmiştir. Söz
konusu yatırımlar, bu çeyrekte yaklaşık 1,2
milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşirken,
Avrupa ülkelerinin payı yüzde 75,0’e yükselmiş,
Asya ülkelerinin payı ise yüzde 19,6’ya
gerilemiştir.
Grafik 25. Yurt Dışındaki Doğrudan Yatırımlar - Coğrafi
Dağılım
(milyar ABD doları)
2,5
2
1,5
1
0,5
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
0
Toplam
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
13
Avrupa
AB-27
Amerika
Asya
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Euro Bölgesi İktisadi Gelişmelerinin Doğrudan Yabancı Yatırım Girişine
Etkisi
Kutu 1
Doğrudan
yabancı yatırım (DYY) girişleri, kalıcı niteliği nedeniyle cari açık finansman
kalitesini artıran unsur olarak değerlendirilmektedir. Ancak bir ülkenin ne kadar DYY çekebildiği, alıcı
ülkedeki gelişmeler kadar kaynak ülke/bölgelerdeki ekonomik ve finansal gelişmelere de bağlıdır.
Türkiye’de Euro bölgesi kaynaklı girişlerin DYY içinde yaklaşık yüzde 60, Avrupa’nın ise yüzde 70’ler
oranında paya sahip olması, bölgedeki gelişmelerin önemini artırmaktadır. Nitekim, küresel kriz
sonrasında Türkiye’ye yönelen DYY girişlerinde belirgin dönemsel farklılıklar olduğu göze
çarpmaktadır. Bu kutuda, küresel kriz dönemini de dikkate alarak, Euro bölgesinde yaşanan iktisadi
krizin Türkiye’ye yönelen DYY girişlerini ne ölçüde etkilediği incelenmektedir.
Grafik 1. Doğrudan Yatırımlar ve Bölge Payları
(aylık, 3-aylık hareketli ortalama, milyar ABD doları)
3,0
2,5
Diğer
Asya
Avrupa
Toplam
Amerika
2,0
1,5
1,0
0,5
2007-III
2007-VI
2007-IX
2007-XII
2008-III
2008-VI
2008-IX
2008-XII
2009-III
2009-VI
2009-IX
2009-XII
2010-III
2010-VI
2010-IX
2010-XII
2011-III
2011-VI
2011-IX
2011-XII
2012-III
2012-VI
2012-IX
2012-XII
2013-III
2013-VI
2013-IX
2013-XII
0,0
Kaynak: TCMB.
2007
sonrası dönemde Türkiye’ye yönelen DYY girişleri ve bu girişlerin bölgesel
dağılımındaki farklılaşmalar dört alt dönemde incelenebilir (Grafik 1). İlk alt dönem küresel krize
kadar olan yüksek giriş dönemidir. Takip eden dönemde ise krizin etkileri ağır bir şekilde
hissedilmiş ve DYY girişleri önemli ölçüde düşmüştür. Üçüncü alt dönem krizden çıkış ile birlikte
DYY girişlerinin yeniden canlandığı duruma karşılık gelmektedir. Son alt dönem ise Euro bölgesi
krizinin ortaya çıkmasıyla Avrupa kaynaklı DYY girişlerinin azaldığı, toplam DYY girişlerinin ikinci
alt dönemdeki kadar belirgin olmasa da gerilediği dönemdir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
14
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Grafik 2. Euro Bölgesi Kaynaklı DYY Girişleri ve Toplam İçinde Payı
(12-ay birikimli, milyar ABD doları ve yüzde)
14
100
DYY
Pay (sağ eksen)
90
12
80
10
70
8
60
6
50
4
40
30
0
20
2008-I
2008-IV
2008-VII
2008-X
2009-I
2009-IV
2009-VII
2009-X
2010-I
2010-IV
2010-VII
2010-X
2011-I
2011-IV
2011-VII
2011-X
2012-I
2012-IV
2012-VII
2012-X
2013-I
2013-IV
2013-VII
2013-X
2
Kaynak: TCMB.
Grafik 2’de DYY
girişleri ve Euro bölgesinin toplam içindeki payı 12 ay birikimli verilerle
sunulmuştur. Küresel kriz döneminde DYY girişleri gerilerken, Euro bölgesi ülkelerinin payında
önemli bir değişiklik gerçekleşmemiştir. Ancak Euro bölgesi krizinin 2011 yılı ikinci çeyreğinde
derinleşmesiyle, bu bölge kaynaklı DYY tutarının önemli ölçüde gerilediği ve diğer ülkelerden DYY
akımlarının devam etmesiyle Euro bölgesinin toplam içindeki payının seviye kaybettiği
gözlenmektedir.
Grafik 3: Euro Bölgesi Kaynaklı DYY Girişleri ve Bölge Ekonomisindeki Büyüme
(çeyreklik, milyar ABD doları ve çeyreklik mevsimsel düzeltilmiş yüzde büyüme)
6,0
2
DYY
Çeyreklik büyüme (sağ eksen)
1
4,0
0
3,0
-1
2,0
-2
1,0
-3
0,0
-4
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
5,0
Kaynak: TCMB, ECB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
15
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Euro
bölgesi çeyreklik büyümesi (mevsimsel düzeltilmiş) ile bölge ülkeleri kaynaklı DYY
girişleri Grafik 3’te yer almaktadır. Buna göre DYY girişleri dönemsel olarak incelendiğinde, küresel
kriz öncesi dönemde çeyreklik ortalama tutarın 2,8 milyar ABD doları olduğu ancak, küresel krizin
etkilerinin ağırlaştığı dönemde bu tutarın 1,0 milyar ABD dolarına gerilediği gözlenmektedir. 20112013 yıllarında Euro bölgesi krizi odaklı bakıldığında ise, söz konusu tutarın 2,4 milyar ABD
dolarından 1,4 milyar ABD dolarına düştüğü görülmektedir.3
Sonuç
olarak, elde edilen bulgular Türkiye’ye DYY girişlerinde en büyük paya sahip Euro
bölge ekonomisindeki konjonktürel hareketlerin önemine işaret etmektedir. Bu bilgiler ışığında,
bölge ülkelerinin iktisadi görünümüne ilişkin olumlu beklentilere paralel olarak, bölge ülkeleri
kaynaklı DYY girişlerinin de önümüzdeki dönemde canlanabileceği düşünülmektedir.
3
İki seri arasındaki korelasyon katsayısı eşanlı olarak 0,12 olarak hesaplanırken; iktisadi faaliyetteki değişimin DYY girişlerine
gecikmeli yansıması nedeniyle, üç dönem ve beş dönem gecikmeli verileri ile bakıldığında, sırasıyla, 0,48 ve 0,51’e yükseldiği
dikkat çekmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
16
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
2.2 Portföy Yatırımları
Grafik 26. İkincil Piyasa Getiri Farkları ve Türkiye'nin
Göreli Durumu
(baz puan)
Yılın dördüncü çeyreği küresel risk iştahının
dalgalı seyrettiği bir dönem olmuştur. Bu
dönemde portföy girişleri bir önceki döneme
göre toparlanma gösterirken, Aralık ayında yurt
içi kaynaklı gelişmeler nedeniyle, ülkemiz diğer
gelişmekte olan ülkelerden negatif yönlü
ayrışmıştır. Nitekim, Ekim, Kasım aylarında
pozitif ve yüksek düzeyde seyreden portföy
girişleri Aralık ayında çıkış yönlü seyretmiştir. Bu
dönemde Türkiye’nin risk priminin, Gelişen
Piyasalar Tahvil Endeksi (EMBI+) ortalama risk
priminin altında kaldığı, ancak Aralık ayı sonuna
doğru Türkiye risk priminin artış, EMBI+ risk
priminin ise azalış gösterdiği görülmektedir.
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
-100
-200
EMBI+
Türkiye
12:2006
03:2007
06:2007
09:2007
12:2007
03:2008
06:2008
09:2008
12:2008
03:2009
06:2009
09:2009
12:2009
03:2010
06:2010
09:2010
12:2010
03:2011
06:2011
09:2011
12:2011
03:2012
06:2012
09:2012
12:2012
03:2013
06:2013
09:2013
12:2013
Türkiye ile EMBI+ farkı
Kaynak: JP Morgan.
Grafik 27. Portföy Yatırımları - Yükümlülükler
(milyar ABD doları)
18
15
12
9
6
Portföy yatırımlarında bir önceki çeyreğe göre
bir toparlanma gözlenmiş olup, enstrüman
bazında bakıldığında, yurt dışı yerleşiklerin bu
dönem boyunca DİBS’te satıcı oldukları,
Bankaların ise yurt dışı tahvil ihraçlarını
artırdıkları
izlenmiştir.
Hazine’nin
bu
dönemdeki Eurobond cinsi ihraçları da, faiz
oranlarındaki sınırlı artışa paralel olarak yüksek
talep görmüştür. Yılın dördüncü çeyreğinde
bankaların yurt dışında tahvil ihraçlarının 2,3
milyar ABD doları seviyesine yükseldiği
gözlenmektedir. Bu çeyrekte diğer sektörlerde
yurt dışında 0,5 milyar ABD doları seviyesinde
tahvil ihracı gerçekleşmiştir. Yatırım yapılan
araçların vade yapısında ise bir önceki çeyreğe
göre kötüleşme olmamıştır.
3
0
-3
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-6
Hisse Senetleri
GH-Yurtdışı tahvil ihracı
Tahvil İhraçları-Diğer Sektör
DİBS
Tahvil İhraçları-Bankalar
Portfoy Yatırımları (net)
Kaynak: TCMB.
Grafik 28. Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki DİBS'lerin
Vade Yapısı
(ağırlıklandırılmış piyasa değeri, milyar ABD doları)
1.400
1.300
1.200
1.100
1.000
900
800
700
600
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
500
Diğer sektörün yurt dışında tahvil ihraçları,
Ekim ayında gerçekleştirilen 500 milyon USD
tutarındaki yüksek ihraç ile 2013 yılı dördüncü
çeyreğinde de devam etmiştir. DİBS kaynaklı
2,4 milyar ABD doları düzeyinde net çıkış
gerçekleşmiş, hisse senedi piyasasında ise 1,2
milyar ABD doları tutarında giriş kaydedilmiştir.
Bunun yanı sıra, 2013 yılının dördüncü
çeyreğinde yurt dışı yerleşikler, bankaların ve
diğer sektörlerin yurtiçinde ihraç ettiği borç
senetleriyle ilgili olarak, sırasıyla 10 milyon ABD
doları ve 4 milyon ABD doları değerinde net
satım gerçekleştirmişlerdir.
Vadeye Kalan Ortalama Gün Sayısı
Kaynak: TCMB.
Grafik 29. Bankalar ve Diğer Sektörlerin Borçlanma
Senetleri
(milyon ABD doları)
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
17
2013-III
2013-IV
2013-I
2013-II
2012-III
2012-IV
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-IV
2010-II
2010-III
Bankalar - Yurt İçi
Bankalar - Yurt Dışı
Diğer Sektörler - Yurt Dışı
2010-I
4.900
4.400
3.900
3.400
2.900
2.400
1.900
1.400
900
400
-100
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
2.3 Krediler ve Mevduat
Grafik 30. Uzun Vadeli Net Kredi Kullanımı* ve Diğer
Sektörlerin Yatırım Harcamaları
(milyar TL, 1998=100, 32 sayılı Karar etkisi dâhil)
Gerek bankacılık sektörünün gerek diğer
sektörlerin yurt dışından kredi türü
borçlanmalarında,
2013
yılı
dördüncü
çeyreğinde,
arz
yönlü
bir
kısıt
gözlenmemektedir. 2013 yılının dördüncü
çeyreğinde
bankaların
kredi
cinsi
borçlanmalarında uzun vadeli borçlanmaya
ağırlık
vermekle
birlikte,
kısa
vadeli
borçlanmalarını bir önceki çeyreğe kıyasla
artırdıkları görülmektedir. Bu dönemde
bankalar hem kısa hem de uzun vadeli
kredilerde net kullanıcı konumlarını sürdürmeye
devam etmişler ve net bazda 1,9 milyar ABD
doları kısa vadeli, 4,9 milyar ABD doları uzun
vadeli kredi kullanmışlardır. Bankaların toplam
dış borç çevirme oranı dördüncü çeyrekte
artarak yüzde 116 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Bankaların tahvil cinsi borçlanmaları da dâhil
edildiğinde, bankacılık sektörü toplam borç
çevirme oranının yüzde 119 seviyesine
yükseldiği görülmektedir.
14
7,5
12
7,0
10
6,5
8
6
6,0
4
5,5
2
5,0
0
4,5
-2
4,0
-6
3,5
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-4
Diğer sektörler ve bankalar kredi net kullanımı (sol eksen)
Yatırım harcaması - Özel Sektör Sabit (sağ eksen)
* Bankaların yurt içine açtıkları yabancı para cinsinden
krediler dâhildir.
Kaynak: TCMB.
Grafik 31. Bankaların Uzun ve Kısa Vadeli Net Kredi
Kullanımı (milyar ABD doları) ve Toplam Borç Çevirme
Oranı (yüzde)
10
300
8
250
6
200
4
150
2
Diğer
sektörün
temelde
yatırımlarının
finansmanı için kullandığı yurt dışından uzun
vadeli kredileri yılın dördüncü çeyreğinde -net
bazda- giriş yönlü olmuştur. Buna ilave olarak,
üçüncü çeyrekte olduğu gibi, diğer sektör bu
çeyrekte de yurt dışında tahvil ihracı
gerçekleştirmiştir. İlgili sektörler bu dönemde
uzun vadeli kredilerde 0,8 milyar ABD doları net
kullanım gerçekleştirmiştir. Borç çevirme
oranları değerlendirildiğinde, diğer sektörlerin
2013 yılının dördüncü çeyreğinde uzun vadeli
dış borç çevirme oranının yüzde 105,9’dan
yüzde 112,6’ya yükseldiği görülmektedir. Tahvil
ihraçları da dâhil edildiğinde, diğer sektörün
toplam borç çevirme oranı 2013 yılının
dördüncü çeyreği için yüzde 121’e çıkmaktadır.
100
0
Bankalar-Uzun Vade
2013-III
Borç Çevirme Oranı (sağ eksen)
Kaynak: TCMB.
Grafik 32. Bankalarca Yurt İçine Açılan YP Kredileri - Diğer
Sektörlerin Uzun Vadeli Net Kredi Kullanımı (milyar ABD
doları) ve Uzun Vadeli Borç Çevirme Oranı (yüzde)
Diğer Sektörlerin
uzun vadeli borç
çevirme oranı (sağ
eksen)
18
160
140
120
100
80
60
40
Diğer Sektörlerin uzun
vadeli net kredi kullanımı
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
10,5
9,5 Bankalarca yurt
8,5 içine açılan YP
krediler
7,5
6,5
5,5
4,5
3,5
2,5
1,5
0,5
-0,5
-1,5
-2,5
-3,5
-4,5
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2013-IV
2013-I
2013-II
2012-III
2012-IV
2012-I
2012-II
2011-III
Bankalar-Kısa Vade
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
0
2008-IV
-4
2008-II
50
2008-III
-2
20
0
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışındaki
bankalarda bulunan mevduatları, ödemeler
dengesi tablosunda “Finans Hesapları / Diğer
Yatırımlar / Efektif ve Mevduat / Diğer
Sektörler”
kalemine
kaydedilmektedir.
Özellikle kriz zamanlarında bu hesaplarda
ortaya çıkan hareketlenmeler, ödemeler
dengesi istatistiklerinde sermaye hareketlerinin
önemli bir belirleyicisi durumuna gelmişken, kriz
dışındaki zamanlarda bu hesaplarda birikim
gözlenmektedir. 2013 yılı dördüncü çeyreği için
gösterge niteliğindeki veriler 0,3 milyon ABD
dolarlık bir artışa işaret etmektedir.
Grafik 33. Diğer Sektörlerin Yurt Dışı Mevduatı
(milyar ABD doları)
12
10
- Küresel Kriz
- Varlık Barışı
I. Dönem
8
6
Körfez Ülkelerindeki
Gelişmeler
4
2
0
-2
-4
Varlık Barışı
II. Dönem
-6
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-8
Kaynak: TCMB.
(+): Yurt dışı mevduat azalışı, (-): Yurt dışı mevduat
artışı
Yurt dışında çalışan vatandaşlarımızın Merkez
Bankası
nezdindeki
döviz
hesaplarına
uygulanan faizlerin düşürülmesi neticesinde,
bu hesaplarda gözlenen azalış eğilimi
etmektedir. Uzun vadeli kredi mektuplu döviz
tevdiat hesapları (KMDTH) ile süper döviz
hesaplarına (SDTH) uygulanan faiz oranı son
olarak 2013 yılı Nisan ayında düşürülmüştür. Bu
hesaplarda gözlenen en yüksek tutarlı çıkış 2012
yılında gerçekleşmiş olup, 2013 yılının dördüncü
çeyreğinde 0,5 milyar ABD doları tutarında net
çıkış gerçekleşmiştir.
Grafik 34. KMDTH ve Süper Döviz Hesapları
(milyon ABD doları)
0
-200
-400
-600
-800
SDTH
KMDTH
-1.000
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-1.200
Bankaların Türk lirası zorunlu karşılıklarının
belirli bir yüzdesini döviz ve altın cinsinden
tesis edebilmelerini sağlayan uygulama, yurt
dışında yerleşik kişi ve bankaların yurt içi
bankalardaki mevduatları üzerinde etkili
olmuştur. Nitekim, söz konusu uygulamanın
yarattığı maliyet avantajının da etkisiyle, yurt
dışında yerleşik kişi ve bankaların yurt içi
bankalardaki mevduatları 2013 yılının ilk iki
çeyreğinde artış gösterirken, üçüncü çeyrekte
yurt içi bankalardaki Türk lirası mevduat
azalırken, yabancı para cinsinden mevduatlar
yükselmiştir. Dördüncü çeyrekte ise, tersine bir
gelişme ile Türk lirası mevduatlar 0,9 milyar
ABD doları tutarında artarken, yabancı para
cinsinden mevduatlar 1,9 milyar ABD doları
tutarında gerilemiştir.
Kaynak: TCMB.
Grafik 35. Yurt Dışında Yerleşik Bankaların Yurt İçinde
Yerleşik Bankalardaki Mevduatı - YP ve TL Dağılımı
(milyar ABD doları)
6
4
Yabancı Para
2
0
-2
-4
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-6
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
Türk Lirası
19
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Portföy girişlerinde Ekim ve Kasım aylarında
görülen toparlanmanın etkisiyle Merkez
Bankası resmi rezervleri bu aylarda artış
gösterirken, portföy çıkışının görüldüğü Aralık
ayında ise gerilemiştir. Bu çeyrekte ödemeler
dengesi tablosundaki resmi rezervlerde 0,5
milyar ABD doları artış kaydedilmiştir. Bu
artışta, Ekim ve Kasım aylarında Hazine’nin
gerçekleştirdiği
tahvil
ihracı,
Merkez
Bankası’nca ihracatçılara kullandırılan reeskont
kredilerinin geri dönüşleri ve bankaların Merkez
Bankası
nezdinde
tuttukları
munzam
karşılıklarındaki artış etkili olurken, Merkez
Bankası’nın bankalara yaptığı döviz satışları ile
bankaların Merkez Bankası nezdinde tuttuğu
mevduatlardaki azalış rezervlerde başlıca
çıkışları oluşturmuştur.
Grafik 36. Uluslararası Rezervler
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
30
TCMB Rezervleri
Bankaların Yabancı Para Varlıkları
Toplam
25
20
15
10
5
0
-5
-10
-15
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-20
Kaynak: TCMB.
Not: (+) artış; (-) azalış
Rezervlerdeki artış eğilimi sonucunda TCMB
rezervleri, 2012 yıl sonuna göre 11,8 milyar
ABD doları artarak 131,0 milyar ABD dolarına
yükselmiştir. Söz konusu artışta, ihracatçılara
kullandırılan
reeskont
kredilerinin
geri
dönüşünden kaynaklanan 12,7 milyar ABD
doları giriş etkili olmuştur (Kutu 2). Öte yandan,
Aralık ayı itibarıyla, orijinal vadesine
bakılmaksızın vadesine 1 yıl ve daha az kalmış
dış borç verisi kullanılarak hesaplanan “kalan
vadeye göre kısa vadeli dış borç (KVDB)”, bir
önceki çeyrek sonuna göre yüzde 0,9 azalarak
166,7
milyar
ABD
doları
düzeyinde
gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda,
rezerv yeterlilik göstergelerinden biri olarak
kabul edilen uluslararası rezervlerin “kalan
vadeye göre KVDB stoku”na oranı yüzde 89
düzeyinde gerçekleşmiştir. Yurt dışı şube ve
iştirakler hariç tutulduğunda söz konusu oran,
yüzde 106 olarak hesaplanmaktadır (Kutu 3).
Grafik 37. Uluslararası Rezervlerin Kalan Vadeye Göre
KVDB Stokuna Oranı (yüzde)
140
130
120
110
100
90
80
Uluslararası Rezervler/KVDB
2013-IV
2014-01
2013-III
2013-I
2013-II
2012-IV
2012-III
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010
2009
70
Uluslararası Rezervler/Yurtdışı Şube ve İştirakler Hariç KVDB
Kaynak: TCMB.
Grafik 38. Net Hata Noksanın Toplam Döviz Gelirlerine
Oranı
(yıllıklandırılmış, yüzde)
11,0
NHN/Toplam Döviz Gelirleri (yüzde)
9,0
7,0
5,0
3,0
Net Hata ve Noksan (NHN) kalemi, bu yılın
dördüncü çeyreğinde yaklaşık 1,1 milyar ABD
doları net giriş kaydetmiştir. Yıllık bazda
bakıldığında, dördüncü çeyrekte kümülatif
NHN’nin 3,4 milyar ABD doları düzeyinde
gerçekleştiği ve toplam döviz gelirlerine
oranının da yüzde 1,6 olduğu görülmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
1,0
-1,0
-3,0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
-5,0
Kaynak: TCMB.
20
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Reeskont Kredilerinin Uluslararası Rezervlere Etkisi
Kutu 2
İhracat
sektörünü destekleyerek dış ticaretin gelişmesine katkı sağlayan ihracat reeskont
kredileri, piyasadaki likiditeyi ve Merkez Bankası rezervlerini etkileyen önemli bir politika aracıdır.
Son yıllarda Merkez Bankası tarafından getirilen yeni düzenlemelere paralel olarak ihracat reeskont
kredisi geri dönüşlerinden kaynaklanan döviz girişleri önemli miktarlarda artmış ve uluslararası
rezervlere katkı yapan temel kalemlerden biri olmuştur. Bu kutuda, ilgili düzenlemeler
özetlenmekte ve ihracat reeskont kredisi kaynaklı döviz hareketleri incelenmektedir.
İhracat
reeskont kredileri, ihracatçıların vadeli satışlarından doğan alacaklarının veya
gerçekleştirmeyi taahhüt ettikleri ihracatın finansmanı amacıyla, döviz üzerinden düzenlenmiş
senetlerin kabulü suretiyle kullandırılmaktadır. Ayrıca söz konusu krediler, ihracatçıya Türk lirası
cinsinden kullandırılmakta ancak, döviz cinsinden tahsil edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, ihracat
reeskont kredisi kullanımıyla TCMB brüt döviz rezervlerinde meydana gelen artış, bankanın
bilançosunda yükümlülük yaratmadığı için TCMB’nin net döviz rezervlerini artıran bir uygulamadır.
Çeşitli dönemlerde yapılan düzenleme değişiklikleriyle maliyetlerin azaltılması, vadenin uzatılması
ve limitlerin artırılması ihracat reeskont kredilerini firmalar açısından daha cazip hale getirdiğinden,
kullandırılan kredilerin miktarlarında da yıllar itibarıyla artış olmuş; kredi kullanımlarına paralel
olarak döviz olarak tahsil edilen kredi geri dönüşlerinde de belirgin bir artış kaydedilmiştir (Grafik 1).
Nitekim, grafikten de görüleceği gibi, 2009 yılına kadar kredi geri dönüşlerinden kaynaklanan döviz
girişlerinde büyük bir değişiklik gözlenmezken, bu yıldan sonra yapılan düzenlemelerle hızlı bir artış
yaşanmıştır.
Grafik 1. İhracat Reeskont Kredilerinin Geri Dönüşünden Kaynaklanan Döviz Gelirleri
(milyon ABD doları)
1.800
1.600
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
2009-II
2009-IV
2009-VI
2009-VIII
2009-X
2009-XII
2010-II
2010-IV
2010-VI
2010-VIII
2010-X
2010-XII
2011-II
2011-IV
2011-VI
2011-VIII
2011-X
2011-XII
2012-II
2012-IV
2012-VI
2012-VIII
2012-X
2012-XII
2013-II
2013-IV
2013-VI
2013-VIII
2013-X
2013-XII
-
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
21
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
2009
yılından sonra reeskont kredileriyle ilgili olarak TCMB tarafından yapılan
düzenlemeler şu şekilde özetlenebilir:
 Mart 2009’dan itibaren, daha fazla sayıda firmanın krediden yararlanmasını
sağlamak amacıyla, ihracatçı sıfatına haiz olmamakla birlikte ihraç kaydıyla nihai
mal üretimi yapan ve ihracatçı aracılığı ile bu malını ihraç eden imalatçı firmalar da
ihracat reeskont kredisinden yararlandırılmaya başlanmıştır.
 Nisan 2009’da kredi limiti 2,5 milyar ABD dolarına çıkartılmıştır.
 Eylül 2011’de ihracat taahhüdünü gerçekleştirme süresi 4 aydan 6 aya çıkarılmış,
kredi limiti de 3 milyar ABD dolarına yükseltilmiştir.
 2012 yılında 5,5 milyar ABD dolarına çıkarılan kredi limiti, 4 Aralık 2012 tarihinde
6 milyar ABD dolarına yükseltilmiştir.
 2013 yılı Ağustos ve Kasım aylarında ihracat reeskont kredileri teminat şartlarına
dair kullanım kolaylığı getirilmiş, kredi limiti 12 milyar ABD dolarına yükseltilirken
kredilerin vadesi uzatılmıştır. Ayrıca, reeskonta kabul edilecek senetler için
öngörülen azami 120 günlük vade 240 güne uzatılmıştır.
Bu gelişmeler sonucunda, Türk lirası olarak kullandırılıp döviz olarak tahsil edilen ihracat
reeskont kredilerinin uluslararası rezervlere katkısı, özellikle Nisan 2009’da kredi limitlerinin
artırılmasıyla, 2009 yılı genelinde 1,1 milyar ABD dolarına çıkmıştır. 2010 yılında aynı düzeyde
seyreden bu katkı, 2011 yılında 1,9 milyar ABD dolarına yükselmiştir. 2012 ve 2013 yıllarında kredi
limitlerinin artırılması ve kredi kullanımına getirilen kolaylıkların da etkisiyle, reeskont kredilerinden
kaynaklanan döviz gelirleri, söz konusu yıllarda sırasıyla 8,3 milyar ABD doları ve 12,7 milyar ABD
dolarına yükselmiştir. İhracat reeskont kredilerinden kaynaklanan döviz gelirlerinin TCMB brüt döviz
rezervleri içindeki oranına bakılacak olursa, söz konusu oran 2009 yılında yüzde 1,5 iken, 2012
yılında yüzde 8,3’e ve 2013 yılında yüzde 11,5’e yükselmiştir.
Kredi limitinin artırıldığı ve kullanım kolaylıklarının genişletildiği 2013 yılında görülen kredi
artışının 2014 yılında da devam etmesi durumunda, bu yıl da yaklaşık 13 milyar ABD doları tutarında
kredi geri dönüşünden kaynaklanan net döviz girişinin gerçekleşmesi muhtemel görülmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
22
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Kutu 3
2014 Yılı Dış Borç Servisine Yönelik Bir Değerlendirme
Bu kutuda, kısa vadeli dış borçlar çerçevesinde 1991 yılından 2013’e kadar olan dönemde
Türkiye’de gerçekleşen borç çevirme oranları göz önüne alınarak, 2014 yılı dış borç servisine yönelik
senaryolar geliştirilmiş ve değerlendirilmiştir.
Kısa vadeli dış borç stoku, temelde; (i) TCMB nezdindeki kısa vadeli kredi mektuplu döviz
tevdiat hesabı (KMDTH) ve süper döviz hesapları (SDH), (ii) bankaların ve diğer sektörlerin yurt
dışından kullandığı kısa vadeli nakdi kredileri, (iii) diğer sektörlerin yurt dışından sağladığı kısa vadeli
ticari kredileri ve (iv) yurt dışında yerleşiklerin yurt içi bankalardaki TL ve döviz cinsinden mevduatı
kalemlerinden oluşmaktadır. Ayrıca, daha sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek amacıyla, kısa
vadeli dış borç stokuna uzun vadeli dış borcun kalan vadesi bir yıldan kısa olan kısmının da
eklenmesiyle “Kalan Vadeye Göre Kısa Vadeli Dış Borçlar (Kalan Vadeye Göre KVDB)” tablosu
oluşturulmuştur. Buna göre Kalan Vadeye Göre KVDB, Aralık 2013 itibarıyla, 166,7 milyar ABD
dolarına ulaşmıştır (Grafik 1). Bankaların kredi borçları 51,6 milyar ABD dolarıyla ilk sırada yer
alırken, yurtdışı yerleşiklerin yurtiçi bankalardaki mevduat stoku 46,9 milyar ABD dolarıyla ikinci
sırada, ticari kredi borçları 32,5 milyar ABD doları ile üçüncü sırada ve diğer sektörlerin kredi
borçları ise 28,1 milyar ABD doları ile dördüncü sırada yer almaktadır. Genel Yönetim ve Merkez
Bankası borçları ise 7,6 milyar ABD doları ile düşük bir seviyededir.
Grafik 1. Kalan Vadeye Göre Kısa Vadeli Dış Borç – Aralık 2013 (milyar ABD doları)
160
140
120
100
80
7,6
28,1
Genel Yönetim ve Merkez Bankası
32,5
Diğer Sektörler - Kredi Borçları
Ticari Krediler
46,9
60
Mevduatlar
40
51,6
20
Bankalar - Kredi Borçları
0
Toplam: 166,7
Kaynak: TCMB.
2014 yılı dış borç servisine dair senaryoları oluşturabilmek için, kısa vadeli dış borç stoku
içinde en büyük paya sahip ilk dört sektörün borç çevirme oranları 1991 yılından 2013 yılına
kadar olan dönem için hesaplanmıştır (Grafik 2). Söz konusu veriler incelendiğinde, borç çevirme
oranlarının en düşük düzeylerinin -hepsi de kriz dönemlerini kapsayan- 1994 yılı başında, Şubat
2001 ve Eylül 2008’de gerçekleştiği görülmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
23
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Grafik 2. Sektörlerin Borç Çevirme Oranları, 1991 1.çeyrek – 2013 4.çeyrek
(milyar ABD doları)
100
90
80
70
60
50
40
30
Bankalar - Kredi Borçları
Ticari Krediler
2013-III
2012-I
2012-IV
2011-II
2010-III
2009-I
2009-IV
2008-II
2007-III
2006-I
2006-IV
2005-II
2004-III
2003-I
2003-IV
2002-II
2001-III
2000-I
2000-IV
1999-II
1998-III
1997-I
1997-IV
1996-II
1995-III
1994-I
1994-IV
1993-II
1992-III
1991-I
1991-IV
20
Mevduatlar
Diğer Sektörler - Kredi Borçları***
Kaynak: TCMB.
* Grafikte sadece borç çevirme oranlarının yüzde 100’ün altına düştüğü durumlar gösterilmiştir.
** Ticari krediler ile mevduatların borç çevirme oranlarını ölçebilmek için bir önceki yılın aynı çeyreğine göre
hesaplanan yıllık değişim oranları kullanılmıştır.
***2009 yılının 3.çeyreğinden itibaren yurtiçinden sağlanan yabancı para cinsinden krediler de dahil edilmiştir.
Aşağıdaki
tabloda, her alt dönem için borç çevirme oranlarının en düşük seviyede
gerçekleştiği dönemler ele alınmıştır. Ayrıca, her bir dönem boyunca görülen en düşük borç
çevirme oranı ile ortalama borç çevirme oranı yan yana gösterilmektedir (Tablo 1). Örneğin,
“Bankaların Kredi Borçları” için alt dönemler karşılaştırıldığında, en düşük borç çevirme oranının
yüzde 26 ile 1994-1995 döneminde gerçekleştiği, dönem ortalamasının ise yüzde 55’e çıktığı
anlaşılmaktadır. Öte yandan, Türkiye’ye “Mevduat” olarak gelen sermaye girişleri için en düşük
borç çevirme oranları 2001 krizi esnasında görülmüş; kriz boyunca en düşük borç çevirme oranı
yüzde 59 olmuşken, ortalama borç çevirme oranı ise yüzde 70 olarak gerçekleşmiştir. Aynı
şekilde, “Ticari Krediler” için en düşük borç çevirme oranları 2001 krizinde yaşanırken, “Diğer
Sektörlerin Kredi Borçları” ile ilgili olarak en düşük borç çevirme oranları 2008 krizinde
görülmüştür.
Tablo 1. Kriz Dönemlerinde Görülen Borç Çevirme Oranı (BÇO)(yüzde)
1994 krizi
2001 krizi
2008 krizi
(1994 II.çeyrek - 1995 II.çeyrek) (2001 II.çeyrek - 2002 III.çeyrek) (2008 IV.çeyrek - 2009 4.çeyrek)
en düşük BÇO ortalama BÇO en düşük BÇO ortalama BÇO en düşük BÇO ortalama BÇO
Bankalar - Kredi Borçları
26
55
86
93
49
93
Mevduatlar
100
108
59
70
109
122
Ticari Krediler
86
103
72
86
79
90
Diğer Sektörler - Kredi Borçları
84
199
89
108
75
94
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
24
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Yukarıdaki
tabloda verilen borç çevirme oranları kullanılarak, 2014 yılı için en yüksek
finansman ihtiyacını gösteren “uç” nitelikte alternatif finansman senaryoları oluşturulmuştur
(Tablo 2). Buna göre, üç alt dönem boyunca görülen en düşük borç çevirme oranları kullanılarak
oluşturulan Birinci Senaryo’ya göre ağırlıklı ortalama borç çevirme oranı yüzde 53,8 olmuştur. Öte
yandan, üç kriz dönemi boyunca görülen en düşük ortalama borç çevirme oranları kullanılarak
oluşturulan İkinci Senaryo’ya göre ise, ağırlıklı ortalama borç çevirme oranı yüzde 72,6 olarak
gerçekleşmiştir.
Tablo 2: 2014 Yılı Finansman Senaryoları (yüzde)
1.Senaryo* 2.Senaryo**
Bankalar - Kredi Borçları
26
55
Mevduatlar
59
70
Ticari Krediler
72
86
Diğer Sektörler - Kredi Borçları
75
94
53,8
72,6
Ağırlıklı Ortalama Borç Çevirme Oranı***
Kaynak: TCMB.
* Kriz dönemlerinin en düşük borç çevirme oranı kullanılarak oluşturulmuştur.
** Kriz dönemlerinin en düşük ortalama borç çevirme oranı kullanılarak oluşturulmuştur.
*** Ağırlıklı Ortalama Borç Çevirme Oranı, sektörlerin kalan vadeye göre KVDB içindeki ağırlıkları
göz önüne alınarak hesaplanmıştır.
Sonuç
olarak, geçmiş dönemlerde görülen en düşük borç çevirme oranlarının yer aldığı
Birinci Senaryo dikkate alındığında, Aralık 2013 itibarıyla 166,7 milyar ABD doları olarak gerçekleşen
kalan vadeye göre KVDB’nin 2014 yılı içinde yüzde 53,8’lik kısmının yeni borçlanma yoluyla
karşılanabileceği söylenebilir. Öte yandan, en düşük ortalama borç çevirme oranlarına dayanan
İkinci Senaryo ise, Aralık ayındaki dış borcun yüzde 72,6’lık kısmının 2014 yılı içinde yeniden
borçlanma yoluyla karşılanabileceğini göstermektedir. Dolayısıyla, geçmiş deneyimler ışığında, en
olumsuz iktisadi koşullarda dahi kısa vadeli dış borcun yarısından fazlasının yeni borçlanma yoluyla
finanse edildiği ve bu bilginin 2014 yılı dış borç servisi öngörülerinde dikkate alınması gerektiği
düşünülmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
25
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
III. Ek Tablolar
Ödemeler Dengesi (milyar ABD doları)
Ekim-Aralık
Cari İşlemler Hesabı
Dış Ticaret Hesabı
Mal İhracatı
İhracat (fob)
Bav ul Ticareti
Mal İthalatı
İthalat (cif)
Uyarlama: Nav lun v e Sigorta
Hizmetler Hesabı
Turizm (net)
Gelir
Gider
Diğer Hizmet Gelirleri (net)
Gelir Hesabı
Ücret Ödemeleri (net)
Doğrudan Yatırım Gelirleri (net)
Portföy Yatırımı Gelirleri (net)
Diğer Yatırım Gelirleri (net)
Faiz Geliri
Faiz Gideri
Cari Transferler
İşçi Gelirleri
Sermaye v e Finans Hesapları
Finans Hesabı (Rezerv Varlıklar hariç)
Doğrudan Yatırımlar (net)
Yurt Dışında
Yurt İçinde
Portföy Yatırımları (net)
Varlıklar
Yükümlülükler
Yurt Dışı Yerleşikler Hisse Senedi Alımı
Borç Senetleri
Yurt Dışı Yerleşikler DİBS Alımı
Hazine Tahv il İhracı
Borçlanma
Geri Ödeme
Bankalar (net)
Diğer Sektörler (net)
Diğer Yatırımlar (net)
Varlıklar
Ticari Krediler
Krediler
Efektif v e Mev duat
Bankalar
Yabancı Para
Türk Lirası
Diğer Sektörler
Yükümlülükler
Ticari Krediler
Krediler
Merkez Bankası
Genel Hükümet
Uluslararası Para Fonu
Uzun Vade
Bankalar
Uzun Vade
Kısa Vade
Diğer Sektörler
Uzun Vade
Kısa Vade
Mev duat
Merkez Bankası
Bankalar
Resmi Rezerv lerdeki Değişim (- artış)
Net Hata v e Noksan
2012
-10,1
-14,5
43,1
39,5
2,1
-57,6
-59,6
3,1
5,4
5,2
6,5
-1,3
0,1
-1,4
-0,1
-0,8
0,2
-0,8
0,7
-1,5
0,5
0,3
13,4
17,7
1,6
-0,9
2,5
16,4
0,9
15,6
3,6
12,0
4,7
1,0
1,0
0,0
5,1
1,2
-0,3
-3,2
-0,6
-0,4
-2,2
-2,4
-2,2
-0,2
0,1
2,9
-0,7
3,0
0,0
-0,7
-0,4
-0,3
2,4
0,3
2,1
1,3
1,8
-0,5
0,6
-0,5
1,1
-4,3
-3,3
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
26
2013 % Değişim
-15,7
55,3
-19,2
32,4
42,6
-1,0
39,4
1,9
-61,8
7,4
-64,0
3,3
5,0
-5,9
5,3
6,7
-1,4
-0,3
-1,9
32,9
-0,1
-0,7
-0,1
-1,0
0,5
-1,5
0,4
-21,1
0,2
14,6
8,6
15,1
-14,7
3,0
92,3
-1,2
4,3
4,7
-71,4
0,2
4,5
1,2
3,3
-2,4
2,9
2,9
0,0
2,3
0,5
7,4
-2.698,2
-1,4
-0,9
-0,1
-0,4
-0,1
-1,2
1,2
-0,3
8,8
1,8
8,2
0,0
-0,4
0,0
-0,4
6,8
4,9
1,9
1,7
0,8
0,9
-1,2
-0,5
-0,7
-0,5
1,1
Aralık (yıllıklandırılmış)
2012
-48,5
-65,3
163,2
152,5
6,3
-228,6
-236,5
11,9
22,6
21,3
25,3
-4,1
1,3
-7,2
-0,2
-2,5
-0,6
-3,8
2,1
-5,8
1,4
1,0
47,5
68,3
9,2
-4,1
13,2
40,8
2,7
38,1
6,3
31,9
16,8
4,8
7,1
-2,3
9,0
1,2
18,4
-0,7
-0,9
-0,8
1,0
2,5
4,2
-1,7
-1,5
19,1
1,0
9,8
0,0
-2,1
-2,0
-0,1
5,2
0,2
4,9
6,7
4,1
2,6
7,8
-2,2
10,0
-20,8
1,1
2013 % Değişim
-64,9
33,9
-79,9
22,2
163,4
0,1
151,8
7,4
-243,2
6,4
-251,6
12,9
23,1
2,2
23,2
28,0
-4,8
-0,1
-9,3
30,5
-0,3
-3,7
-1,3
-4,0
1,8
-5,8
1,2
-16,5
0,9
61,6
29,7
71,5
4,7
9,8
6,6
-3,1
12,9
23,7
-41,9
2,6
21,1
0,8
20,2
4,1
4,6
6,1
-1,5
8,0
3,5
38,1
107,6
1,9
-1,4
-0,6
1,9
-0,2
1,6
-1,8
4,2
36,3
5,6
22,5
0,0
-0,9
-0,9
0,0
21,4
9,9
11,5
2,0
-0,1
2,1
7,6
-2,0
9,6
-9,9
3,4
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Dış Finansman İhtiyacı ve Finansman Kaynakları (milyar ABD doları)
2012
2012
III
-29,4
-24,6
-18,9
-20,1
-92,9
-28,9
-33,2
-17,2
-27,4
-106,7
-16,7
-11,1
-1,0
-10,1
0,0
0,0
0,0
-1,0
-0,6
-2,6
-6,5
-1,6
-14,2
-10,1
0,0
-10,1
0,0
0,0
0,0
-1,6
-0,6
-2,3
-6,2
-0,3
-8,4
-11,7
-1,3
-10,4
0,0
0,0
0,0
-0,8
-0,4
-2,8
-6,8
1,3
-10,6
-9,6
0,0
-9,6
0,0
0,0
0,0
-1,5
-0,4
-1,7
-6,4
0,1
-49,9
-42,4
-2,3
-40,2
-0,2
0,0
0,0
-4,9
-2,0
-9,4
-25,8
-0,6
-16,8
-12,5
-1,5
-11,0
0,0
0,0
0,0
-0,9
-0,4
-3,8
-6,3
0,4
-20,8
-13,8
0,0
-13,8
-0,1
0,0
0,0
-1,5
-0,4
-1,4
-10,9
1,4
-12,5
-8,8
-0,2
-8,6
-0,1
0,0
0,0
-0,5
0,0
-1,7
-6,4
4,0
-16,1
-10,1
-0,7
-9,5
-0,1
0,0
0,0
-1,0
0,0
-2,2
-6,2
-1,2
-66,1
-45,2
-2,3
-42,9
-0,3
0,0
0,0
-3,8
-0,9
-9,1
-29,7
4,7
29,4
24,6
18,9
20,1
92,9
28,9
33,2
17,2
27,4
106,7
Cari Transferler
Sermaye Hesabı
Doğrudan Yatırımlar (Net)
Hisse Senetleri (Net)
Borç Senetleri ve Krediler
Borç Senetleri
Yurtiçi (Net)
Yurtdışı
Uzun Vadeli Krediler
Ticari Krediler
Merkez Bankası
(IMF)
Genel Hükümet
(IMF)
Bankalar
Diğer Sektörler
Kısa Vadeli Krediler (Net)
Ticari Krediler
Merkez Bankası
0,4
0,0
2,4
0,9
16,0
4,5
0,4
4,1
11,1
0,1
0,0
0,0
0,6
0,0
2,8
7,5
0,4
-0,2
0,0
0,3
0,0
3,7
0,3
23,6
5,7
3,7
2,0
10,5
0,1
0,0
0,0
0,9
0,0
2,4
7,2
7,5
2,6
0,0
0,3
0,0
1,5
1,4
21,6
12,0
8,3
3,6
10,0
0,1
0,0
0,0
0,6
0,0
2,4
7,0
-0,4
-0,9
0,0
0,5
0,0
1,6
3,6
23,9
12,0
4,7
7,2
11,1
0,0
0,0
0,0
0,8
0,0
2,0
8,2
0,9
-0,7
0,0
1,4
-0,1
9,2
6,3
85,1
34,1
17,2
16,9
42,6
0,3
0,0
0,0
2,8
0,0
9,6
29,9
8,3
0,9
0,0
0,3
0,0
2,1
0,4
30,0
8,4
4,1
4,3
11,1
0,1
0,0
0,0
0,5
0,0
3,6
6,9
10,5
3,5
0,0
0,3
0,0
1,8
-0,6
27,6
9,2
3,0
6,3
13,8
0,1
0,0
0,0
0,6
0,0
4,1
9,1
4,6
3,4
0,0
0,3
0,0
2,9
-0,1
12,6
0,9
-0,5
1,4
12,0
0,0
0,0
0,0
1,2
0,0
4,1
6,7
-0,4
-3,0
0,0
0,4
0,0
3,0
1,2
23,4
4,0
-2,4
6,4
14,8
0,0
0,0
0,0
0,6
0,0
7,1
7,0
4,6
1,8
0,0
1,2
-0,1
9,8
0,8
93,6
22,6
4,1
18,5
51,7
0,2
0,0
0,0
3,0
0,0
19,0
29,6
19,3
5,7
0,0
Genel Hükümet
Bankalar
Diğer Sektörler
Mevduatlar (Net)
Diğer Yükümlülükler
Net Hata ve Noksan
Bankalar Efektif ve Mevduatı 2/
Rezerv Varlıklar 2/
0,0
-0,6
1,2
3,8
0,0
5,3
1,4
-0,7
0,0
3,5
1,3
4,0
0,2
-4,0
2,1
-5,6
0,0
-0,1
0,6
-0,5
0,3
3,1
1,4
-10,2
0,0
2,1
-0,5
0,6
0,0
-3,3
-2,4
-4,3
0,0
4,9
2,6
7,8
0,5
1,1
2,5
-20,8
0,0
7,0
-0,1
4,8
0,0
-3,8
2,3
-7,0
0,0
0,8
0,4
5,7
0,2
-1,2
-1,1
0,5
0,0
1,8
0,8
-1,7
0,3
7,2
-1,3
-2,9
0,0
1,9
0,9
-1,2
0,0
1,1
-0,1
-0,5
0,0
11,5
2,1
7,6
0,6
3,4
-0,2
-9,9
Cari İşlemler Dengesi (Cari Transferler Hariç)
Borç Senedi ve Kredi Geri Ödemeleri
Borç Senetleri (Yurtdışı)
Uzun Vadeli Krediler
Ticari Krediler
Merkez Bankası
(IMF)
Genel Hükümet
(IMF)
Bankalar
Diğer Sektörler
Diğer Varlıklar (- artışa işaret etmektedir) 1/
Finansman Kaynakları
Kaynak: TCMB.
1/ Bankaların Döviz Varlıkları hariç
2/- artışa işaret etmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
27
I
2013
II
Finansman İhtiyacı
IV
2013
II
I
III
IV
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Ödemeler Dengesi Borç Yaratan ve Borç Yaratmayan Akımlar (milyar ABD doları)
2012
2012
I
2013
II
III
IV
-48,5
-16,5
-20,5
-12,2
-15,7
-64,9
13,4
47,4
20,4
21,7
4,9
14,6
54,0
0,0
0,0
-0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
-0,1
17,9
5,1
13,4
47,5
20,4
21,7
5,0
14,6
54,1
-2,5
1,6
2,0
-3,3
-2,1
2,0
-0,4
2,2
-2,4
-6,2
-2,3
0,8
-1,0
-0,2
-0,8
2,7
-0,6
1,8
0,8
-0,9
0,9
-3,2
-4,1
2,7
-0,7
-0,7
0,8
1,9
-0,7
1,3
-1,0
-0,5
0,3
2,4
-1,2
0,2
-1,4
-3,1
0,1
-3,2
14,3
22,0
13,2
21,0
70,4
25,4
21,6
5,6
17,6
70,2
Borç Yaratmayan İşlemler
Doğrudan Yatırımlar 1/
Portföy Yatırımları/Hisse Senetleri
Diğer Yatırımlar/Diğer Yükümlülükler
5,5
4,6
0,9
0,0
4,1
3,6
0,3
0,2
3,8
2,1
1,4
0,3
6,1
2,5
3,6
0,0
19,5
12,8
6,3
0,5
3,0
2,6
0,4
0,0
2,4
2,8
-0,6
0,2
3,4
3,2
-0,1
0,3
5,3
4,1
1,2
0,0
14,1
12,7
0,8
0,6
Borç Yaratan İşlemler
Portföy Yatırımları/Borç Senetleri
Ticari Krediler
Krediler
Mevduatlar
Diğer Yatırımlar/Diğer Yükümlülükler
8,8
3,5
-0,1
1,6
3,8
0,0
17,8
5,7
2,7
5,5
4,0
0,0
9,4
10,7
-0,8
0,1
-0,5
0,0
14,9
12,0
-0,7
3,0
0,6
0,0
50,9
31,9
1,0
10,2
7,8
0,0
22,4
6,9
3,5
7,2
4,8
0,0
19,2
9,2
3,3
1,0
5,7
0,0
2,2
0,8
-3,0
6,2
-1,7
0,0
12,3
3,3
1,8
8,3
-1,2
0,0
56,1
20,2
5,6
22,7
7,6
0,0
Rezerv Varlıklar
-0,7
-5,6
-10,2
-4,3
-20,8
-7,0
0,5
-2,9
-0,5
-9,9
C) Net Hata ve Noksan
5,3
-4,0
3,1
-3,3
1,1
-3,8
-1,2
7,2
1,1
3,4
I
II
III
IV
A) Cari İşlemler Dengesi
-16,4
-13,9
-8,1
-10,1
B) Sermaye ve Finans Hesapları
11,0
17,9
5,0
Sermaye Hesabı
0,0
0,0
Finans Hesapları
11,1
Varlıklar
Doğrudan Yatırımlar
Portföy Yatırımları
Diğer Yatırımlar
Yükümlülükler
2013
Kaynak: TCMB.
1/ Doğrudan Yatırımlar içerisinde yer alan "Diğer Sermaye", Borç Yaratan İşlemler altındaki krediler kaleminde gösterilmektedir.
2/ Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 2009 Ağustos ve Eylül aylarında IMF üyesi ülkelere, Fon’daki kotalarına paralel olarak SDR tahsisatı yapılmıştır.
Buna göre, Türkiye’ye tahsis edilen SDR karşılığı 1.497 milyon ABD doları, ödemeler dengesi istatistiklerinde “Finans Hesapları” altında “Diğer Yatırımlar /
Diğer Yükümlülükler” ve “Rezerv Varlıklar / Resmi Rezervler / Döviz Varlıkları” kalemleri altında kaydedilmiştir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
28
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Geçmiş Ödemeler Dengesi Raporlarında Yayımlanan Kutular
2013-III
Kutu 1. AB Ülkelerine Yapılan İhracatta Son Dönem Gelişmeler
Kutu 2. Suriyeli Sığınmacılar ile İlgili Turizm İstatistiklerinde Yapılan Düzeltme ve Ödemeler Dengesi
İstatistiklerine Yansıması
Kutu 3. Uluslararası Yatırım Pozisyonu: Türkiye İçin Bir Analiz
Kutu 4. Özel Sektör Dış Borç Stoku
2013-II
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Türkiye’nin Elektrik Üretimine Yönelik Enerji İthalatı
Altın Dış Ticaretinin Cari Açık Üzerindeki Etkisi ve Son Dönem Gelişmeler
Yatırım Geliri Dengesi ile Uluslararası Faiz Oranları
ROM Uygulaması ve Uluslararası Rezervlerdeki Yapısal Değişim
2013-I
Kutu 1. Türkiye’de Dış Ticaretin Teknolojik Yapısı: 1990-2012 Dönemi
Kutu 2. Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki Menkul Değerlerin Vade Yapısı
Kutu 3. Net Hata ve Noksan Kalemindeki Çıkış Yönlü Hareket
2012-IV
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Kutu 5.
Cari Açık Finansman Kalitesinin Makro Gösterimi
İhracatta Yerli ve Yabancı Katma Değer Oranları
Turizm İstatistiklerinde Yöntemsel Güncelleme ve Ödemeler Dengesi İstatistiklerine Yansıması
IMF Kaynak Kullanımı ve Ödemeler Dengesi İstatistikleri
Rezerv Yeterliliği Hesaplamasına Yeni Yaklaşım
2012-III
Kutu 1. Avrupa Birliği ve ODKA Ülkelerine Yapılan İhracatta Son Dönem Gelişmeler
Kutu 2. Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat (KMDTH) ve Süper Döviz Hesabı (SDH) Hareketleri ile Net Hata ve Noksan
Kutu 3. Özel Sektörün Yurtdışından Sağladığı Kredi Borcu
2012-II
Kutu 1. Avrupa Birliği’ndeki Son Dönem Gelişmeleri ve Sektörel İhracat
Kutu 2. Türkiye’ye Gelen Ziyaretçilerin Profili Ve Milliyetine Göre Turizm Gelirlerinin Genel Analizi
Kutu 3. Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Yapısı
2012-I
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Türkiye’nin İhracat Performansının Ürün ve Ülke Grubu Çeşitlendirmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi
Türkiye’de Yerleşik Kişilerin Yurt Dışındaki Mevduatları ve Net Hata Noksan
Yurt Dışı Yerleşikler ile Gerçekleştirilen Repo İşlemleri
Net Uluslararası Rezervler
2011-IV
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Kutu 5.
Kutu 6.
Kredi Genişlemesi ve Cari İşlemler Dengesi
Suriye’de Ortaya Çıkan Gelişmelerin Türkiye’nin İhracatına Yansımaları
Cari İşlemler Açığı ve Finansman Kalemleri
Euro Bölgesi Borç Krizinin Türkiye’ye Yönelik Sermaye Akımları Üzerine Etkileri
Türkiye’ye Yapılan Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları
Ödemeler Dengesi İstatistikleri Revizyon Politikası Çerçevesinde Yapılan Güncellemeler
2011-III
Kutu 1. Altın İthalatındaki Artış ve Toplam İthalata Etkisi
Kutu 2. Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi
Kutu 3. Türkiye’nin Euro Bölgesinin Sorunlu Çevre Ülkelerindeki Finansal Varlıkları
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
29
2013–IV • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
2011-II
Kutu 1. Cari İşlemler Açığının Genişlemesinde Dış Ticaret Hadlerinin Etkisi
Kutu 2. Yurt İçi Yerleşiklerin Sermaye Hareketleri Üzerindeki Belirleyiciliği
Kutu 3. Yurt İçi Yerleşiklerce Net Efektif Karşılığı Açılan Mevduatlar Kapsamında Net Hata ve Noksan Kaleminin
Analizi
2011-I
Kutu 1. Kuzey Afrika’da Ortaya Çıkan Gelişmelerin Sektör Bazında Türkiye’nin Dış Ticaretine Yansımaları
Kutu 2. Körfez Ülkelerinde Ortaya Çıkan Gelişmelerin Ödemeler Dengesi Finans Hesapları Üzerindeki Etkisi
Kutu 3. Bilanço Dışı Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Çerçevesinde Swap İşlemlerinin Ödemeler Dengesi
İstatistiklerine Kaydı
Kutu 4. Uluslararası Rezervler ve Kısa Vadeli Dış Borçlar
2010-IV
Kutu 1. Kriz ve Kriz Sonrası Dönemde Gelişmekte Olan Ülkelere Sermaye Akımlarının Eğilimi ve Türkiye
Kutu 2. Yurt İçinde Yerleşik Bankaların Yurt Dışı Şubelerinin (Yurt Dışı Şubeler) 2010 Yılı Ödemeler Dengesi
İstatistiklerine Etkisi
Kutu 3. Kısa Vadeli Dış Borçlar - 2010 Yılı Gelişmeleri
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
30