TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED AHMED KADiRI
harekat içinde yer alan
Muhammed b. Aclan, Ca'fer b. Süleyman
el-Haşim! Medine valisi olunca yakalanıp
valinin huzuruna getirildi. Ca'fer b. Süleyman onun elinin kesilmesini veya baş­
ka bir şekilde cezalandırılmasını emretti,
ancak şehrin ileri gelenlerinin arzusu üzerine serbest bırakıldı. Muhammed b. Aclan 148 (765) yılında Medine'de vefat etmiş olup bu tarih 14 7 ve 149 olarak da
ı MUHAMMED AHMED DEHMAN ı
kaydedilmiştir.
Dehman'ın yanında başladı.
karşı başlattığı
Muhammed b. Aclan babasından ve
Enes b. Malik, Eban b. Salih, Asım b.
Ömer b. Katade, İyas b. Muaviye, Bükeyr
b. Abdullah b. Eşec, Sevr b. Zeyd ed-Dili
gibi alimlerden hadis rivayet etmiş; kendisinden oğlu Abdullah, İbrahim b. Ebu
Able el-Makdis'l, Esbat b. Muhammed elKureş'l. Bişr b. Mufaddal, Bişr b. Mansur,
Hayve b. Şüreyh ve diğerleri rivayette bulunmuştur.
Mescid-i Nebev'l'de bir ders halkası oluş­
turan Muhammed b. Aclan çok hadis rivayet etmesi, fıkıh bilgisi ve fetvaları ile
dikkati çekmiş, ibadete düşkünlüğü ve
güzel ahlakıyla tanınmıştır. Yahya b. MaIn, Ahmed b. Hanbel, Ebu Hatim er-Razi,
Ebü'l-Hasan el-İcl'l, Nesa! ve Ya'küb b.
Şeybe gibi alimler onu sika kabul etmiş,
fakat bazı hadisçiler hafızasının zayıflığın­
dan söz etmiştir. Zeheb'l, hadislerinin sahih niteliğinde değilse de hasen derecesinden daha aşağı olmadığını söylerken
(A'Uimü'n-nübela', VI, 322) muhtemelen
onun hafızasıyla ilgili bu durumu dikkate
almıştır. Naklettiği hadislerin Şa]J.if:ıayn'­
da ancak şah id olarak yer alması da bu
yönüyle ilgili olmalıdır. Diğer dört Sünen
müellifinin eserlerinde rivayetlerine yer
verdiği Muhammed b. Acian'dan nakledilen bir hadisle ilgili bir soru üzerine İmam
Malik'in söylediği, "İbn Aclan bu tür şey­
leri bilmezdi ve alim değildi" sözünü de bu
çerçevede değer lendirmek mümkündür
(a.g.e. , VI, 320; VIII. I 04).
BİBLİYOGRAFYA :
Buhari, "Da'avat", 13, "TevJ:ıld", 13;a.mlf.,
et-Tarfl:ıu '1-kebfr, 1, 196-197; İbn Sa'd, et-Taba~at: ei-Mütemmim, s. 354-356; Tirmizi. ei-'İlel
(es-Sünen içinde, nşr. İbrahim Atve ivaz). Kahire 1385/1965, V, 745; İcli, eş-Şi~at, s. 410; İbn
Kuteybe, ei-Ma'arif(Ukkaşe). s. 595; Taberi, Tarfi) (Ebü'l-Fazl), VII, 580, 599, 604-605; İbn Ebu
Hatim, ei-Cer/:ı ve't-ta'dfl, VIII, 49-50; İbn Hibban, eş-Şi~at, VII, 386-388; İbnü'I-Cevzi, ei-Munta?am (Ata). VIII, 114-115; Zehebi. A'lamü'nnübela', VI, 317-322; VIII, 104; a.mlf.. Mfzanü'li'tidal, lll, 644-647; Mizzi. Teh? fbü' I-Kemal,
XXVI, 1O1-1 08; İbn Hacer, Teh?fbü 't- Teh?fb,
IX, 341-342.
Iii
ZEKERiYA GüLER
( ı.:,Lc,..,~ .~.o> i ~)
Muhammed b. Ahmed
b. Halid Dehman ed-Dımaşki
(1 899-1988)
Suriyeli tarihçi ve muhakkik.
L
_j
Şam'da doğdu. İlk öğrenimine Şam kur-
ra ve
ulemasından
olan
babası
Ahmed
Daha sonra
medrese tahsiline devam etti ve aralarında Ebü'l-Hayr el-Meydan! ile Muhammed el-Kutb'un bulunduğu pek çok alimden ders aldı. Ancak onu en çok etkileyen
hacası ıslah hareketinin önde gelen isimlerinden Abdülkadir Bedran'dı. Osmanlı­
lar'ın I. Dünya Savaşı'nın ardından Suriye'den çekilmesiyle yeni kurulan hükümet tarafından müderris tayin edildi, bu
arada Osmanlı ve Memlük tarihiyle ilgilendi. Özellikle Şam tarihine yöneldi ve
kendisi de bir Hanbeli ve Selefi olduğun­
dan Hanbeliliğin merkezi durumundaki
Salihiye semtiyle ilgili çalışmalar yaptı.
burayı tanıtan metinler neşretti. Müslümanların geri kalmasının asıl sebebini
ilmi yetersizliğe bağlayan Dehman ilme
önem verilmesi ve ıslah çalışmaları yapıl­
ması için gayret gösterdi. Bu konuda
görüşlerini dile getirmek amacıyla elMişbaf:ı dergisini çıkardı. Küçük Adiliyye
Medresesi'nde Mektebü'd-dirasati'l-İsla­
miyye adıyla bir müessese kurarak burada bir kısım fikir arkadaşlarıyla birlikte
Arap edebiyatı ve İslam kültürü hakkında
konferanslar verdi. Ayrıca çeşitli gazetelerde, Mecelletü 't- Temeddüni'l-İsla­
mi ve Mecelletü'l-Mecma'i'l-'ilmiyyi'l'Arabi'de yazılar yazdı. Suriye ilim hayatına yaptığı katkılar sebebiyle 1983'te birinci dereceden Suriye üstün başarı nişa­
nı ile ödüllendirildi. Muhammed Ahmed
Şam'da vefat etti.
Eserleri. A) Telifleri. Kitabü'ş-Şıyam
( Dımaşk ı 922); Dürusü 't -tecvidi 'l -J:ıa­
dişe ( Dımaşki 924); Fi rif:ıdbi Dımaş]f. (Dı­
maşk I 982); Dirasat ti'ş-şe]f.dieti'l-İs­
lamiyye (Dımaşk ı 983); Vülatü Dımaş]f.
fi 'ahdi'l-Memalik ( Dımaşk I 984); Mu'cemü '1-elfa?:i't-tari]]iyye fi'l - 'aşri'l­
Memluki ( Dımaşk I 990).
B) Neşirleri. Darim'l, Sünenü'd-Darimi (baskı yeri yok, 1349); İbn Vaddah, Kitabü'l-Bida've'n-nehyü 'anha (Dımaşk
140011980; Kahire 141 1/1990); Ebu Amr
ed-Dan!, el-Mu]f.ni' ii ma'rifeti mersumi meşaf:ıiti ehli'l-emşar ma'a Kita bi'n-Na]f.t(Dımaşk 1359/1940, 1403/1983);
Ebü'l-Kasım İbn Asakir, Tari]] u m edineti
Dımaş]f. (X. ci lt, Dımaşk ı 952); İbn Eca el-
Haleb'l, el-'Irak beyne'I-Memalik ve'l'Oşmaniyyin el-Etrak ma'a Rif:ıleti'l­
Emir Yeşbek min Mehdi ed-Devfıdar
(Dımaşk ı 40611986); İbn Hacer el-Askalan'l. İnbd'ü'l-gumr bi-ebna'i'l-'umr (Dı­
maşk I 399); İbn Kennan, el-Mürucü 'ssündüsiyyetü'l-fesif:ıa fi tell)işi tfıril)i'ş­
Şalif:ıiyye (Dımaşk 1366/I947); Şemsed­
din İbn Tolun, İ 'lfımü 'l -verfı bi-men
vülliye na'iben mine'l-Etrak bi-Dımaş­
]f.ı'ş-Şfımi'l-kübrfı ( Dımaşk I 383/1964,
I 984), el-Kala'idü '1-cevheriyye ii tdril)i'ş-Şfılif:ıiyye ( Dımaşk I 368- I 375, I 980)
ve Na]f.dü 'Hali b li-zegali'l-menfışıb
(Halid Muhammed Dehman ile birlikte, Beyrut ı 4 ı 2/1 992); İbnü'l-Cezer'l, enNeşr ti'l-]f.ırfı'ati'l- 'aşr (l-ll, Dımaşk I 345 );
Muvaffakuddin İbn Kudame, Mul)taşa­
ru Minhfıci'l-]f.aşıdin (Dımaşk ı 34 7); Erb'lll, Medfırisü Dımaş]f. ( Dımaşk I 94 7);
Fahreddin İbnü's-Saati, 'İlmü's-sfı'fıt
ve'l-'amelü biha (başka risalelerle bir
arada, Dımaşk 1402/1981).
BİBLİYOGRAFYA :
Abdülkadir Ayyaş, Mu 'cemü '1-mü'elli{fne'sSüriyyfn {!'1-~arni'l-'işrfn, Dımaşk 1405/1985,
s. 196-197; Süleyman Sadeddin, Min a'lami'l{lkri'I-'Arabf {!'1-~arni'l-'işrfn, Dımaşk 1991, s.
163-164; Nizar Abaza- M. Muti' ei-Hafız, Tarfu 'ulema'i Dımaş~, Dımaşk 1991, lll, 532537; Nizar Abaza- M. Riyaz el-Mali h, itmamü'IA'Iam, Beyrut 1999, s. 219; Ahmed ei-Aiavine.
Zeylü'I-A'Iam, Cidde 1418/1998, s . 164-165;
Şakir Fahham, "Ara'ü ve enba'ü' l-üstaz MuJ::ıammed AJ:ımed Dehman", MMLADm., LXIII/3
(1988). s. 527-537. lAI
o
l!lliJ
ı
MAHMUD EL-ARNAÜT
MUHAMMED AHMED
(
KAniRi
ı
.S)~l§ ...~.ı» i ~)
Ebü'l-Hasenat Seyyid Muhammed
Ahmed Kadir!
(1896-1961)
L
Pakistanlı
alim ve siyaset
adamı.
_j
Hindistan'ın
Alvar şehrinde doğdu. Baekolünün önde gelen şahsi­
yetlerinden Seyyid D'ldar Ali Şah'tır. İran'ın
Meşhed şehrinden Hindistan'a gelen atalarının soyu Hz. Hüseyin'e ulaşır. Muhammed Ahmed, Kur'an'ı ezberledikten sonra Farsça ve Urduca'sını geliştirdi; terzilik, saatçilik vb . işlerle meşgul oldu . On
beş yaşına kadar Arap dili ve edebiyatı ile
temel dini konularda kendini yetiştirdi.
Hocaları arasında babasından başka Birelv'l cemaatinin kurucusu Ahmed Rıza
Han Bireıvı ve Nalmüddin Muradabad'l yer
alır. Hakim Nevvab Hamiyyüddin Ahmed
Han Muradabad'l'den geleneksel tıp (tıbb-ı
YOnanl) öğrenerek tabiplik icazeti aldı.
bası Bireıvı
495
MUHAMMED AHMED KADiRI
Bir süre Alvar'da imam - hatiplik görevinde bulundu. Burada Tehaffuz-ı Hukükı'l-müslimln cemiyetinin kurulmasına
öncülük etti. 1920'de gittiği Agra'da üç
yıl tabiplik yaptı. 1926'da Lahor'a yerleş­
ti. Babasının yerine Mescid-i Vezirhan'a
imam oldu ve Devahane-i Kadirl adıyla bir
sağlık birimi kurdu. Yayın faaliyetlerini
yürüten Bezm-i Tanzim adlı merkez de
buraya bağlı olarak açıldı . Muhammed
Ahmed, Lahor'da Darülulum-i Hizbü'l-ahnat adlı medresenin teşkilinde görev aldı
( 1926) ve bu medresede hocalık yaptı.
1945'te hacca gitti. Dönüşünde siyasi faaliyetlere ağırlık verdi ve Muhammed Ali
Cinnah'a destek sağladı . Pakistan'ın kurulmasının ardından Cem'iyyet-i Ulema-yi
Pakistan adıyla bir cemaat ve parti tesis
etti ve ilk başkanı oldu; bu görevini vefatma kadar sürdürdü. 1948'de parti olarak
Keşmir 'i n bağımsızlık hareketine destek
verdi; bu sebeple kendisine "Gazi-yi Keş­
mlr" lakabı verildi.
İngilizler'in yönetimi zamanında dev-
letin en üst görevlerine getirilen Kadiyanller'in Pakistan'da gittikçe güçlenmesi
Sünni ulemasını rahatsız etmiş, bunun
üzerine harekete geçen ulema bazı tedbirler alınmasını ve Kadiyanller'in İslam
dışı ilan edilmesini istemişti. "Tahrik-i
Hatm-i Nübüwet" adı altında yürütülen
faaliyetler sebebiyle mevcut yönetim , içlerinde Mevdudl'nin de bulunduğu birçok
alimle birliktı;ı Muhammed Ahmed'i de
tutukladı (27 Şubat 1953). Karaçi, Sukkur.
Haydarabad-Sind ve Lahor hapishanelerinde bir süre hapis yatan ve bu sırada
sağlığı iyice bozulan Muhammed Ahmed
20 Ocak 1961 tarihinde Lah or' da vefat
etti. Cenazesi, vasiyetine uyularak Data
Gencbahş-ı Lahurl diye bilinen Hücvlrl'nin Lahor'daki Data Gencbahş Camii hazlresine defnedildi. Muhammed Ahmed,
adını daha çok siyasi faaliyetlerle duyurmuş olmakla birlikte çoğu risale şeklin­
de eliiyi aşkın eser kaleme almış, "Hafız" mahlasıyla şiirler yazmıştır. Mevlana
Celaleddin-i Rumi'nin Me§nevi'sine olan
ilgisi sebebiyle konuşmalarında ve yazı­
larında ondaki bilgileri ve şiirleri kullanmıştır.
Eserleri. 1. Tefsirü'l -I;:lasenat beAyat-ı Beyyinat (Lahor ı 956; !-VII, ı 9921998). Telifine Lahor'daki cezaevinde baş­
lanan eserin sekiz cüzü burada tamamlanmış, müellifin vefatı üzerine Kaf suresinin 30. ayetinin tefsirinin ardından 28.
cüzün sonuna kadar çalışmayı oğlu Muhammed Halil Ahmed sürdürmüş, daha
sonra eksik kalan yerler de ikmal edilmiş­
tir. Hadislerin seçiminde dikkatsiz olan
496
Muhammed Ahmed tefsirinde İsrailiyat'a
çokça yer vermiştir. z. Ijaşa,iş-i Muşta­
ta 'aleyhi't-taJ:ıiyyetü ve'§-§ena (Lahor,
ts., Encümen-i Nusretü'l-lslam). 3. Tfbü'lverde Şerl].-i Kaşide-i Bürde-i Şerit.
Muhammed b. Said ei-Buslrl'ye ait kasidenin Urduca şerhidir (Lah or ı 998, 5. bs.).
4. Medeni Tacdar: Milad Nam bır. Eserde Hz. Peygamber'in doğumu münasebetiyle yapılan törenler ele alınmıştır (Lahor, ts ., MakbOl-i Am Press ; Bezm-i Tanzim). s. Evra~-ı Gam. Hz. Adem'den Kerbela Vak'ası'na kadar geçen olaylara ve
peygamberlere dair hacimli bir çalışma­
dır (Lah or ı 972, ı 975, ı 987). Eser ilk çıkı ­
şında Şii yanlısı diye eleştirilince müellif
tarafından yeniden düzenlenmiştir. 6. elIjalid. Halid b. Velid hakkındadır (Lahor,
ts.) . 7. Şeinim-i Risalet. 125 hadisin tercüme ve şerhidir (Lahor, ts ., Kütübhane
MakbOl-i Am). 8. Kan-ı Nübüvvet key
Cevahir Parey. Eserde aile hayatı ve ahlak gibi konularla ilgili 200 hadis tercüme edilerek kısaca açıklanmıştır (Lahor,
ts., Din-i Muhammed! Press ). 9.I;:ladi§-i
"La edri" ka Beyan aôr Mü,min ka
iman. Diyubendl cemaatinden Mevlana
Ahmed Ali Lahurl'ye cevap olarak yazıl­
mıştır (Lahor, ts., Bezm-i Tanzim). 10. el'A.~a,id (Lahor, ts.), Alamat-ı Kıyamet
(Lahor, ts.), !man u Kütr-i İnsan (Lahor,
ts .), el-Vuçlu, (Lahor, ts .), Mi'rac-ı Mübfırek (La hor 1351 ), Al].kfım-ı Leyletü'lBerat (Lahor, ts.) adlı altı kitapçık Bezm-i
Tanzim tarafından "Hanefi Silsile-i Dlniyyat" adıyla seri halinde yayımlanmıştır. 11.
Vehhfıbiyôn key Şer ki Kahfıni Un ki
Ekabir ki Zübani. "Ya Resulellah" ve "ya
Şeyh Abdülkadir-i Geylani" şeklindeki nidaların şer'l durumuyla ilgili tartışmala­
rı ihtiva eden bir çalışmadır (Lahor, ts.,
Bezm-i Tanzlm).1Z. Berahin-i I;:Ianetiyye li-Işlal].i'l- Vehhfıbiyye. Bid'at olduğu
ileri sürülen bazı hususlar ve cumanın
farziyetine dair bir risaledir (Lahor, ts.,
Matbaa-i Kerim)). 13. Mirza,iyet per Tebşıra . Kadiyanllik hakkında çeşitli tarihlerde yayımlanan yedi risalenin ortak adıdır
(Lahor, ts ., Bezm-i Tanzim). 14. Ijaksari
Meıheb aôr İslam. Haksar hareketi ve
kurucusu İnayetullah Han aleyhinde kaleme alınmıştır (Lah or ı 939) . 15. Cem'-i .
Kur,an-ı 'A?im aôr El].fıdi§-i N ebi-i Ral].im per Mul].a~~i~ane Tebşıra. Hadisleri reddederek sadece Kur'an'la amel etmenin gerekli olduğunu iddia eden Ehl-i
Kur'an ekolü hakkındadır (Lah or, ts., Din-i
Muhammed! Press) . 16. Reiilfu's-seter ila
beledi .l]ayri'l-beşer(Lahor 1364) . 17. Feza,ilü Ramazan el-Mübfırek ma'a Al].kfım-ı Şıyam(Lahor, ts .. Bezm-i Tanzim) .
18. Teravil]. ka Şübut (La hor, ts., Bezm-i
Tanzim). 19. es-Su,fıl ve'l-cevab ii mes,eleti'l-l].icab (Lahor, ts., Neşriyyat-ı Merkezi Cem 'iyyet-i Ulema-yi Pakistan). zo.
Felsefe-i Tekbir u Vuçlu, aôr Namaz
(Lahor, ts., Bezm-i Tanzim). Z1. Felsefe-i
Cihad aôr Keşmir(Lahor, ts., Neşriyyat-ı
Merkezi Cem'iyyet-i Ulema-yi Pakistan).
ZZ. Kelamü'l-mergüb Tercüme-i Keş­
tü'l-mal].cub . Hücvlrl'ye ait eserin tercümesi olup başına Hakim Muhammed Musa Amritsarl'nin uzun bir mukaddimesi eklenmiştir (Lahor ı 393). Z3. Tal].~i~i
Ma~ale. Kur'an ilimleri, hadis, fıkıh ve
tasawufa dair makaleleri içeren bir risaledir (Lahor, ts ., Mektebetü'l-hasenat). Z4.
Beyaz-ı Kebir. İlaç ve tedavilerle ilgili alfabetik bir çalışmadır (Lahor ı 350). ZS.
Divan-ıl;:lafı? Alvari(Lahor, ts.). Z6. Müsed des-i I;:lafı? (Lah or 1924 ). Z7. Şubl].-i
Nur. Dini içerikli bir romandır (Lahor, ts.,
Matbaa-i Kerim)).
BİBLİYOGRAFYA :
M. Ahmed Kadiri, Tefsirü '1-fjasenat, La hor
1992, I, 27; lll , 99; IV, 831; ayrıca b k. Şemim
Hüseyin'in girişi , I, s. m -n; İntizar Hüseyin'in
girişi, I, s. s-'a; M. Abdülhakim Şeref Kadiri,
Te?kire·i Ekabir-i Ehl·i Sünnet, Lahor 1976, I,
422-428; Rızaü'I-Mustafa Çişti. Mal]zen·i Berekat, Lahor 1978, s. 12; M. Sadık Kasüri, Ekabir-i Tahrik-i Pakistan, Lahor 1979, I, 46-50; M.
Sıddik Hezarvi, Te'arüf-i 'Ulema-i Ehl-i Sünnet,
Lahor 1979, s. 23, 30; a.mlf., Tarfl;si:iz-i Şal]şi­
yat, Lah or 1992, s. 179-185; ikbal Ahmed Farüki, Te?kire-i 'Ulema-i Ehl-i Sünnet ue Cema'at-i Lah or, La hor 1987, s. 315-335; Mahmüd Ahmed Kadiri, Te?kire-i 'U lema-i Ehl-i Sünnet, Faysalabad 1992, s. 59-61 ; M. ishak Batti,
Nuf!:üş-ı 'A?amet Rafte, Lahor 1996, s. 490494; M. Celaleddin Kadiri, Tarrtı-i Al İndiya Sünni Kanfmns: 1925-1947, Gucerat 1420/1999, s.
212; Seyyid Silbir Hüseyin Buhari, Ka'id-i A'?am
ka Meslek, Lahor 1420/1999, s. 232; Seyyid
Alem , Sünni Kan{ırıns, Karaçi, ts. (Encümen-i
Taedar-ı Harem), s. 21 ; Abdülhamit Birışık, Hind
Altkıtası Düşünce ue Tefsir Ekolleri, İstanbul
2001, s. 195-196, 204; Urdü Cami' Ensiklopediya, Lahor 1987, ı, 54; Şahkar-ı islami Ensiklopediya, Lahor, ts . (Mekt ebe-i Şahkar). s. 70.
li]
~
KHALID ZAFARULLAH DAUDI
Al
MUHAMMED AHMED el-MEHDI
(..s~l..ı..o.:>-i..ı..O.::..o)
Muhammed Ahmed b. Abdiilah b. Fahl
b. Abdilveli b. Abdiilah el-Mehdi
(ö.
Mehdilik
L
1302/1885)
iddiasıyla
ortaya
Sudanlı mutasavvıf.
çıkan
.J
1258 ( 1842) veya 1260 yılında Sudan 'ın
Dongola vilayetinde Nil nehri üzerinde bulunan Lebeb adasında doğdu . Dindarlığı
ile bilinen köklü bir aileye mensuptur. So-