mim32_forma4 - WordPress.com
advertisement
DOSYA M‹MARLIK ve ÇEVRE Ola¤anlaflt›r›lmas› Gereken Deneysel Bir Üretim Alan›: Türkiye’de Ekolojik Mimarl›k Emine Seda Kay›m E kolojik ya da sürdürülebilir tasar›m ve mimarl›k pratiklerini herhangi bir co¤rafya özelinde irdeleyebilmek için, öncelikle bu kavramsallaflt›rman›n –kabaca da olsa– beraberinde getirdi¤i sorunsallara göz atmak gerekiyor. 1970’lerden günümüze giderek artan bir ivme ile görece önem kazanan ve alternatif bir yaklafl›mdan bir tür “ana ak›m”a terfi eden ekoloji kavram›n›n gündeme getirdi¤i çok say›da tart›flma, verimli birer bafllang›ç noktas› teflkil ediyor. Ekolojik tasar›m›n kriterlerinin ne olaca¤›, nas›l uygulanaca¤›, neye hizmet edece¤i ve hatta ne flekilde adland›r›laca¤›na dair soru ve sorunlar, bu anlamda faydal› güzergâhlar› tan›ml›yor. Ancak pek de elefltiriye aç›lmayan bir sorunsal, söz konusu kavram›n mimarl›k pratikleri ba¤lam›nda kuramsal altyap›s›n› oluflturmak ad›na çok daha hayati gözüküyor: Ekoloji veya sürdürülebilirli¤in tasar›msal disiplinlerde bir tür aflk›nl›k söylemi olarak karakterize olmas›ndan söz ediyorum. Di¤er tüm disiplinlerde oldu¤u gibi mimarl›kta da, temsiliyet mekanizmalar›n›n çözülüflüyle yeni bir bütünsellefltirici anlat› aray›fl›na giren “modern” öznenin, dünyan›n yeni düzenini tan›mlama iddias› tafl›yan ve dolay›s›yla onu “kurtarma” misyonu edinen ekoloji kavram›na büyük bir ifltahla yaklaflt›¤›n› söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Do¤ay› dünya üzerindeki “evimiz” olarak kavrayan bu Heideggerci yaklafl›m, bir yandan da pre-modern pratiklerin “zaten” ekolojik oldu¤u ve dolay›s›yla “kurtulufl”un, geriye dönük bir ad›m atmakla mümkün olaca¤› sanr›s› ile kendini temellendiriyor. Ekolojik tasar›m›n güncel teknolojilerle mi gerçeklenece¤i yoksa geleneksel metotlar›n m› ona kaynakl›k edece¤ine dair ça¤dafl tart›flmalar›n, yerellik-evrensellik ikili karfl›tl›¤› üzerinden yürüyen erken modernist söylemlere verdi¤i referanslar da tesadüfi de¤il. Halen son derece güçlü bir ulusalc› / tarihselci damar›n mevcut oldu¤u Türk mimarl›k ortam›n›n, 80’lerin ortas›ndan bafllayarak “ekolojik mimarl›k” olarak etiketlenen bir dizi üretime gösterdi¤i ra¤betin bu sorunsal üzerinden okunmas› da anlaml› gözüküyor. 90’l› y›lla- r›n ortas›ndan itibaren varl›k kazanan “ekoköy” giriflimleri ise, bu anlamda en verimli örneklerden biri olarak karfl›m›za ç›k›yor. Kentsel Bir Düflün K›rsal Temsili Olarak Eko-köyler Kentli “modern” öznenin öykündü¤ü k›rsal yaflam›n bir ç›kt›s› olarak gündeme gelen eko-köy giriflimleri, do¤aya yak›n bir yaflam ihtiyac› do¤rultusunda alternatif bir yerleflim ve yaflam modeli yaratma çabas›n›n sonucu olarak görülebilir (Arsan, 2008:22). Bu yerleflimler ço¤unlukla yerel malzeme ve iflgücünün kullan›m›yla ortaya ç›kan düflük yo¤unluklu yap›laflmalar› kaps›yor ve vernaküler mimarl›¤›n tarihselci uygulamalar› ile karakterize oluyorlar. Ekolojik tar›m, e¤itim faaliyetleri ve eko-turizm ile gelir sa¤lanan, böylelikle de kendi özerk ekonomik döngüsünü kurmas› hedeflenen uygulanm›fl eko-köy projeleri aras›nda Ankara Günefl Köyü, ‹zmir’deki Eko Foça, Antalya’daki Hermes projesi, Çanakkale ‹mece Evi ve Çanakkale Dedetepe Çiftli¤i say›labilir (Arsan, 2008:22). Metropol yaflam›ndan uzaklaflmak isteyen kentlinin ola¤an çabalar›n›n bir sonucu olarak görülebilecek bu tür eko-köy projeleri, elbette Türkiye’ye özgü de¤il. Özellikle K›ta Avrupa’s›nda do¤a odakl› turistik faaliyetlere alternatif oluflturarak popülerlik kazanm›fl eko-turizmin bir sonucu olarak karfl›laflt›¤›m›z eko-köylerden farkl› da de¤iller. K›rsal yaflam›n modern kentli özne taraf›ndan fiziksel olarak deneyimlenmedi¤i ve “köy” tahayyülünün yaln›zca geleneksel yaflant›n›n temsiliyeti olarak kavrand›¤› düflünüldü¤ünde1, eko-köylerin de böylesi bir ba¤lamda infla edildi¤i söylenebilir. Bu temsiliyet iliflkisinde geleneksel dünyan›n varsay›msal bir resmi çizilmekte ve geleneksel mimarl›k pratikleri, eko-köy gibi modern bir üretimin olmazsa olmaz› addedilmektedir. Bu resimde, örne¤in prefabrike elemanlar›n ya da haz›r beton bloklar›n yeri yoktur. Dolay›s›yla Türkiye’de de “eko-köy”, iddia edildi¤i gibi sürdürülebilir yaflam kayg›lar›ndan ziyade, sözü edilen temsiliyet mimar•ist 2009/2 63 M‹MARLIK ve ÇEVRE DOSYA ODTÜ’lü bir grup taraf›ndan 2000’lerin bafl›nda hayata geçirilen Hocamköy Ekoköy projesinin uygulama aflamas›ndan bir görüntü. Bu¤day Ekolojik Yaflam Derne¤i taraf›ndan Cumhuriyetköy’de infla edilen saman balyas›ndan yap› (Foto¤raf: Arda Sander, Yap› dergisi arflivi). 64 mimar•ist 2009/2 iliflkisinin gerçeklenmesine hizmet ediyor gibi gözüküyor. Bu eko-köy projelerinden bir tanesi ise, özellikle irdelenmeyi hak ediyor. Bilinen ilk kapsaml› deneysel eko-köy giriflimi olarak gösterilen (Arsan, 2008:22), ODTÜ’lülerden oluflan “Anadolu Ekolojik Ortak Yaflam Hareketi” taraf›ndan K›r›kkale, Hasandede’de gerçeklefltirilen Hocamköy Ekoköy Projesi, “kentli”ye yeni bir kaç›fl noktas› tan›mlamay› de¤il, tam tersine göç etmifl köylü nüfusu “yerli-yurtlu” k›lmay› hedef ediniyor. Amac›, “Anadolu’nun yüz yüze oldu¤u ekolojik sorunlara, yöre köylüleri ve çiftçilerle birlikte uygulanabilir çözümler bulmak ve daha iyi bir yaflam aray›fl›yla kentlere göç eden Anadolu köylüsüne kendi kendine yeten bir model sunmak” olarak aç›klanan proje; topra¤›n iyilefltirilmesi, tar›m faaliyetleri ve kerpiç ev inflas› ile hayata geçiriliyor. Öncelikle, bafllang›ç yat›r›m› gere¤ine iflaret eden Hocamköy projesi ve benzerlerini, kapitalle yak›ndan iliflkili devletlefltirme veya teflvik süreçlerinden ba¤›ms›z bir tür “bilinçlendirme” süreci olarak ele almamak gerekiyor. Mimarl›k üretimi ba¤lam›nda ise, tam olarak da “kerpiç ev inflas›”, yerli-yurtlu k›l›nmak istenen k›rsal nüfusun yaflam gereksinimleri ve beklentilerinin bir indirgemesi olarak karfl›m›za ç›k›yor. Nitekim 2009 y›l›nda, yani projenin gerçeklefltirilmesinin üzerinden on y›l bile geçmeden, Hocamköy’e yerlefltirilen fertlerden yaln›zca ikisi burada kal›yor; Harman adl› yeni bir projeyle ise yaln›zca bir-iki aile daha nüfusa eklenebiliyor.2 Hocamköy Ekoköy Projesi ve benzerlerinin, “ekolojik tasar›m”dan ziyade, Türkiye’deki göç fenomeninin tüm ele al›n›fl sorunsallar› ile iliflkilendirilebilecek bir tür sürdürülebilir yerlefltirme modeli, ya da yan›lsamas›, olarak elefltirilmesi daha anlaml› gözüküyor. Eko-Yap›lar, Günefl Evleri ve Üretimin ‹çeriksizleflmesi Sürdürülebilir yap›laflman›n “teknolojik” mi, yoksa “geleneksel” mi olmas› gerekti¤i tart›flmalar›nda bir tür orta noktaya oturtulabilecek saman balyas›ndan evler, Türkiye’de deneysel ekolojik projeler olarak karfl›m›za ç›k›yor. ODTÜ taraf›ndan bir ö¤renci çal›flmas› kapsam›nda Yozgat’›n Kerkenes Köyü’nde, Bora Topluo¤lu taraf›ndan Sakarya’da Taflburun Köyü’nde ve Harald Weding taraf›ndan bir atölye çal›flmas› dahilinde K›r›kkale Hasandede’de (Arsan, 2008:26) örnekleri uygulanan saman balyas›ndan evler, deprem veya evsiz konutlar› gibi projeler için elbette anlam tafl›yor. Saman balyas›ndan ev konsepti, sözü geçen örnekler üzerinden, kolayl›kla temin edilebilir bir malzemenin ucuz ve h›zl› yap› inflas›nda yarar sa¤lamas› fleklinde özetlenebilir; bu anlamda sürdürülebilirlik söylemleri ile çeliflmeyen bir uygulama olarak nitelendirilebilir. Bu¤day Ekolojik Yaflam Derne¤i taraf›ndan Cumhuriyetköy’de infla edilen saman balyas›ndan yap› örne¤i ise, böylesi bir yap›m tekni¤inin bilgisinin üretilmesinden fazlas› düfllenerek infla edilmifl. Betonarme temel üzerinde çamurla s›vanm›fl y›¤ma saman balyas›ndan tafl›y›c› duvarlar›n bulundu¤u, ahflap çat› karkas›n›n geri dönüfltürülmüfl Tetrapak panellerle kapat›ld›¤› ve saz ile kapland›¤› bu yap› (Sander, 2007:38), çevrede ekolojik tar›m yap›lan arazilerle ilgilene- DOSYA ve Günefl Bahçesi (2003), Pamukkale Üniversitesi’ne ait günefl evi (2007) ile ‹TÜ EKOyap› projesi (2008), akademik kaynakl› giriflimlerin örnekleri olarak gösterilebilir. Bu yap›lar›n neredeyse tamam› veritaban› oluflturma, ölçülebilir performans yoluyla iyilefltirme ve gelifltirme sa¤lama gibi salt ekoloji bilgisi üretimine yönelik amaçlarla s›n›rl› kal›yor. Enerji Tasarrufu Dan›flma Merkezi olarak hizmet veren Ankara Günefl Evi ile Çelik Erengezgin’in gerçeklefltirdi¤i Diyarbak›r Günefl Evi ve Uygulama Park› gibi örnekler ise, kamu destekli “ekolojik” yap›lar olarak karfl›m›za ç›k›yor. Ancak “halkla bütünleflmifl deneyim” üretmek ad›na “ziyaretçileri bilgilendirmek ve bilinçlendirmek” ya da “halk e¤itim merkezi” olarak ifllemekten fazlas›n› sunamayan bu kamu yap›lar› da, hedefledikleri toplumsallaflt›rma misyonunun a¤›na tak›l›yor. Çünkü “ekolojik” yap›, kendinden fazla söyleyecek bir sözü olmad›¤› oranda toplumsal yaflamdan soyutlan›yor; kendi epistemesine s›k›fl›p kalarak yayg›nlaflam›yor. Her ne kadar iyi niyetli çabalarla gerçeklefltirilse de, Türkiye’deki ekolojik mimarl›k prati¤inin, kendi az kaynakl› ve küçük kapasiteli döngüsü içinde, bu içeriksizleflme tehlikesi ile karfl› karfl›ya oldu¤u söylenebilir. M‹MARLIK ve ÇEVRE cek bir ailenin konaklama ifllevini karfl›l›yor. Derne¤in dersli¤ine de ev sahipli¤i yapan binan›n “ekolojik mimarl›¤›n toplumsallaflt›r›lmas› ve toplumun ekolojik yönde dönüflümüne hizmet edebilmek” (Sander, 2007:38) amac›n› tafl›d›¤› belirtiliyor. Ancak tam da bu noktada, Türkiye’de gerçeklefltirilen ve ço¤unlu¤unu kamu ve üniversite yap›lar›n›n oluflturdu¤u çok say›da “ekolojik” yap› ile benzeflen bir güzergâha konufllan›yor: Türkiye’deki “ekolojik” mimarl›k üretimleri, teflvik etmek üzere güdümlendikleri “ekoloji” ve “sürdürülebilirlik”in kavramsal paketlerine s›k›fl›p kal›yor; gündelik toplumsal yaflama eklemlenemiyor. “Ekolojik” yap› üretimi, “ekoloji”den baflka bir fleye hizmet etmedi¤i sürece ifllevsizlefliyor, içeriksizlefliyor. Söz konusu “ifllevsizleflme”nin en somut örneklerinden birini, belki de, Ortado¤u Teknik Üniversitesi’nin günefl evi projesi oluflturuyor. 1970’lerin sonlar›nda Doç. Dr. Mete Turan yönetimindeki yaz staj› kapsam›nda bafllat›lan proje, kabaca, günefl enerjisinin ›s›tma, so¤utma ve elektrik üretimi için kaynakl›k etti¤i sistemlerin uygulama, iflletme ve ölçme deneyimlerinin üretildi¤i bir ortam sa¤lama amac›n› güdüyor. Ancak uygulaman›n sarkt›¤› 30 senelik süreç, “ekoloji”nin “ekoloji”den baflka bir fleye hizmet etmek üzere planlanmamas›n›n bir sonucu olarak karfl›m›za ç›k›yor. Turan’›n yurtd›fl›na gitmesiyle birlikte, bireysel bir çabadan ibaret oldu¤unu kan›tlar flekilde çal›flmalar›na son verilen, ‘90’lar›n ortas›nda Doç. Dr. Nur Demirbilek taraf›ndan onar›m›na bafllanan, ancak Demirbilek’in de temelli yurtd›fl›na gitmesiyle sistemleri çal›fl›r hale getirilemeyen yap›, uzun y›llar terk edilmifl ve harap halde kal›yor. Sonras›nda ODTÜ Ö¤retim Elemanlar› Derne¤i taraf›ndan onar›larak ofis haline getirilen günefl evindeki günefl sistemleri, para yetersizli¤i nedeniyle halen çal›flt›r›lam›yor ve mekân ancak ofis olarak kullan›labiliyor. Günefl evinin tüm ola¤anl›¤› ile en az›ndan bir yap› olarak “ifller” hale gelmesi ise tatmin edici bulunmam›fl olsa gerek ki, Çetin Göksu taraf›ndan “kaynak bulundu¤u takdirde” planlanan›n “yap›n›n konuyla ilgili bir müze haline getirilmesi” oldu¤u aç›klan›yor (Göksu, 2008). ODTÜ günefl evinin ortaya ç›k›fl›ndan bugüne, Türkiye’de benzer deneysel kayg›larla oluflturulmufl çok say›da günefl evi bulunuyor. Ege Üniversitesi’ne ait Günefl Enerjisi Enstitüsü binas› (1978), Çukurova Üniversitesi Günefl Evi (1981), Erciyes Üniversitesi’ne ait günefl evi (1996), Hacettepe Üniversitesi Günefl Evi Çelik Erengezgin taraf›ndan tasarlanan ve Diyarbak›r Belediyesi ile Avrupa Birli¤i Fonu taraf›ndan desteklenen Diyarbak›r Günefl Evi projesi. ‹TÜ taraf›ndan Maslak Kampusu’nda gerçeklefltirilen, tasar›m› Has Mimarl›k’a ait EKOyap› projesi (Yap› dergisi arflivi). mimar•ist 2009/2 65 M‹MARLIK ve ÇEVRE DOSYA Üstte, Do¤u ‹nflaat taraf›ndan gerçeklefltirilen, Gökhan Avc›o¤lu taraf›ndan da projelendirilen karma ifllevli One & Ortaköy (Foto¤raf: GAD). Tabanl›o¤lu Mimarl›k taraf›ndan Kiler Holding için infla edilen ‹stanbul Sapphire ve Sapphire’in iç kat bahçelerinden bir görünüfl (Foto¤raf: Tabanl›o¤lu Mimarl›k). 66 mimar•ist 2009/2 “Yeflil” Gökdelen, “Do¤a Dostu” Toplu Konut ya da Bir Pazarlama Stratejisi Olarak Ekoloji Ekoloji ve sürdürülebilirlik, di¤er tüm tasar›msal söylemlerde oldu¤u gibi, güncelli¤ini korudu¤u ve bir e¤ilim olarak teflvik edildi¤i oranda metalafl›yor, atfedildi¤i ürünün pazar de¤erini art›ran bir nitelik haline geliyor. Söz konusu metalaflman›n en somut örnekleri olarak gösterilebilecek LEED, BREEAM gibi sertifika programlar›, bir yandan gerçeklefltirilen yap›sal üretimlerin enerji ve kaynak kullan›m performanslar›n› zaruri say›labilecek bir kotaya çekiyor, di¤er yandan da kaç›n›lmaz olarak pazar de¤erini art›r›yor. Yüksek enerji tasarruflu yap›lar›n kullan›m maliyetinin uygulama maliyetini kompanse etti¤i gerçe¤i bir yana; “do¤aya sayg›l›”, “çevreye duyarl›” olarak lanse edilen pek çok projede “ekoloji” iddias›, daha ziyade bir reklam stratejisi olarak öne ç›k›yor. “Yeflil bina” üretimlerinin, ekolojinin bir yaflam tarz› olarak pazarlanmas›na paralel bir e¤ilim olarak yükselmesi, elbette son derece ola¤an. Kavram›n popülerleflmesinin bir artefakt› olarak görülmesi gereken bu yaklafl›m, tüm dünyada oldu¤u gibi Türkiye’de de güncel mimarl›k üretimleri aç›s›ndan bir f›rsat tan›ml›yor. Özellikle ‹stanbul periferisindeki TOK‹ finansmanl› Kayabafl› Konutlar› ve Varyap’›n Bat› Ataflehir’de gerçeklefltirece¤i karma ifllevli Meridian projesi ile Gökhan Avc›o¤lu taraf›ndan tasarlanan konut projesi One & Ortaköy, hem kamu giriflimleri hem de özel ifltiraklerin “ekoloji” ba¤›nt›l› yap›laflma konseptlerine oldukça büyük bir ifltahla yaklaflt›¤›n› örnekliyor. Bu e¤ilimin konut üretiminin en büyük pazar› olan ‹stanbul’un s›n›rlar›n›n d›fl›na taflt›¤›na iflaret eden Ankara’da OFTAfi giriflimi Entepe Çankaya Konutlar› ile Cemal Mutlu Mimarl›k Merkezi’nin ‹zmir Çi¤li Konut Gelifltirme Projesi’ni de saymak gerekiyor. Bir yandan, örne¤in Ken Yeang’›n Küçükçekmece kentsel planlama örne¤inde oldu¤u gibi, su havzalar›n›n yap›laflmaya aç›lmas› “ekokent” imgesi üzerinden meflrulaflt›r›l›yor; di¤er yandan ekolojik tasar›m›n genel geçer bir e¤ilim olarak tan›mlanmas›yla, gated community’lerin (kapal› siteler) bar›nd›rd›¤› say›s›z sorunsal “do¤a içinde kentsel yaflam” illüzyonuna hizmet eder flekilde yeniden tan›mlan›yor. ‹stanbul Büyükdere Caddesi üzerinde konumlanan, Tabanl›o¤lu Mimarl›k’a ait ‹stanbul Sapphire projesi ise, “flehrin merkezinde, ‹stanbul manzaras› eflli¤inde yaflarken, do¤al hayattan ve yeflilden uzaklaflmamak da mümkün” slogan› ile ekolojinin, tüm dünyada oldu¤u gibi, Türkiye’de de bir reklamasyon malzemesi olarak kazand›¤› de¤er hakk›nda benzer bir fikir veriyor. 235 metre yüksekli¤indeki bu yüksek yo¤unluklu yap›, ayn› zamanda “Türkiye’nin ilk yeflil gökdeleni” olma iddias›n› tafl›yor. Proje konseptinde oldukça bask›n bir eleman gibi gözüken çift katmanl› d›fl cephe, ortak kullan›m alanlar›nda –ki bunlar da üç katta bir oluflturulan iç bahçeler– k›smi do¤al havaland›rma sa¤l›yor; her bir dairenin aç›ld›¤› mekânda, “atmosfer koflullar›ndan yal›t›lm›fl” taze hava bulunmas› öngörülüyor. DOSYA Sürdürülebilir Mimarl›k ‹çin “Ekoloji”yi Unutmak Türkiye’de ekolojik tasar›m ya da sürdürülebilir mimarl›k pratikleri, deneysel örneklerin bask›n ço¤ullu¤unda henüz verimli bir tasar›msal üretim alan› teflkil edemiyor gibi gözüküyor. fiüphesiz Türkiye’ye özgü olmayan bu paradigma, bir üst söylem aray›fl›na girmeden ve çevre koflullar›, ihtiyaç program› gibi yaflamsal verilerden yola ç›k›larak ortaya konulan tasar›msal özellikleri ile “eko” tak›s›na lay›k görülen örneklerin “yoklu¤u”na da iflaret etmiyor. Örne¤in Serhat Akbay’›n Urla Ya¤c›lar Köyü’ndeki ba¤ evi, yöresel malzeme seçimleri ve uygulama teknikleri ile güncel tasar›msal sorunlara cevap arayan bir üretim ortaya koyuyor. Yerel bir atölyede haz›rlanm›fl modüler parçalarla yerinde uygulanan bu ahflap karkas yap›, k›fl güneflinden faydalanmay› sa¤layan sabit camlar› ve yaz›n hâkim rüzgârlar›- M‹MARLIK ve ÇEVRE Fakat ayn› dairelerin bu kez iç mekânlar›ndaki iklimlendirme gereksinimlerine yönelik herhangi bir çözüm belirtilmiyor. Ayn› flekilde “dört metre yüksekli¤indeki kat döflemeleri” sayesinde yüksek yap›n›n her dairesine do¤al ›fl›k girecek olmas›, “do¤al ayd›nlatma” anlam›nda yeterli görülmüfle benziyor. Do¤al malzemelerin “elden geldi¤ince” kullan›ld›¤› ve % 90 oran›nda yerel malzemelerle uyguland›¤› dile getirilen ‹stanbul Sapphire, iç bahçeleriyle de “yeflil tasar›m”›n biyo-klimatik özelliklerinden çok, estetik niteliklerine öykünüyor gibi gözüküyor. Dolay›s›yla, yap›y› flekillendiren bir-iki eleman üzerinden mevcut e¤ilimlere veya gereksinimlere “angaje olma denemesi” olarak çok da baflar›l› bulunabilecek bu proje, kendi etiketleri ile “yeflil” pazar›n mimarl›k alan›nda da açt›¤› bir tür küresel f›rsatlar rotas›na konufllan›yor. n› içeri alan havaland›rma kapaklar› ile basit ancak verimli iklimlendirme çözümleri sunuyor. Yine bireysel bir giriflim olarak Nevzat Say›n’›n “Maz›’daki Ev” projesine de göz atmak gerekiyor. Bodrum’da, ola¤an yollardan elektrik, su getirmenin ve at›k sistemi oluflturman›n güç oldu¤u bir arazide, “yap›ya tak›lan küçük eklemelerle” kendi kendine yetebilen bir konut yap›s›n›n nas›l ç›kar›laca¤›na dair bir araflt›rma olarak görülebilecek “Maz›’daki Ev”, bu anlamda “ekolojik” ve “sürdürülebilir” tasar›m›n öne sürülen gerekliklerini tamamlayan bir yap› çiziyor. Yap›n›n mevcut zeytin a¤açlar›n› gölgelik olarak kullanmas›, mevcut ›slak ve kumlu zemini de bir su kayna¤› olarak de¤erlendirmesi, hiç flüphesiz, sürdürülebilir bir model ortaya koymas›n› sa¤l›yor. Sözü geçen üretimlerin hangi kriterler üzerinden ekolojik olarak tan›mland›klar› –ya da tan›mlanamayacaklar›– ve bu nitelendirmelerin onlar›n “do¤ru”, “ideal” ve “sayg›l›” olarak paketlenmesine neden olup olmad›¤› ise, yeniden sorgulanmas› gereken bir sorunsal tan›ml›yor. Ekolojik veya sürdürülebilir mimarl›k üretimlerinin Türk mimarl›k mecralar›nda daha verimli tart›flma güzergâhlar› açabilmesi için, “söylem”e mesafelenerek gerçeklefltirilen “ekolojik” Serhat Akbay’›n Urla, Ya¤c›lar Köyü’ndeki kendi evi. Yap›, A¤a Han Mimarl›k Ödülü’ne aday gösterilmiflti (Foto¤raf: Serhat Akbay, Yap› dergisi arflivi). Üstte, Akbay’›n evi için haz›rlad›¤› bir aksonometrik perspektif çizimi. mimar•ist 2009/2 67 M‹MARLIK ve ÇEVRE DOSYA Nevzat Say›n’›n özel bir müflteri için tasarlad›¤› “Maz›’daki Ev” (Foto¤raf: Yap› dergisi arflivi). pratiklere elbette daha yak›ndan bakmak gerekiyor. Ancak söz konusu tasar›msal yaklafl›m aç›s›ndan as›l hayati önem tafl›yan gereklilik, söyleme mesafelenmekten öte söylemi “unutmak” gibi gözüküyor. Çünkü ekolojik ya da sürdürülebilir mimarl›k pratiklerinin iflaret etti¤i aflk›nl›k potansiyeli, onun ola¤anlaflt›r›lmas› yolunda bir engel tan›ml›yor. Ekolojik üretim “ekolojik” oluflunu ister bilimsel bir giriflim üzerinden, ister bir pazarlama stratejisi olarak tan›mlas›n, sonuç hep söylemin kutsallaflmas›na hizmet ediyor: Kendini “dünyan›n kurtar›lmas›” için zaruri bir kodlar bütünü içinde paketleyen ekolojik tasar›m, o paketin d›fl›nda kalan tüm üretimleri de “sa¤duyusuz” ve hatta “yanl›fl” olarak etiketliyor; kendi içerdi¤i “ar›za”lar› da yaratt›¤› kutsall›k söylemi sayesinde kapat›yor, elefltirilemez k›l›yor. Ekolojik ya da sürdürülebilir yap› üretimi kendi “ekolojik”li¤ini unuttu¤u, söyleme eklemlenmekten vazgeçti¤i noktada gerçekten “ekolojik” ve sürdürülebilir olabilir gibi gözüküyor. Türkiye mimarl›k ortam›nda da yap› üretim ve tüketim al›flkanl›klar›n›n de¤ifltirilebilmesi, ancak “ekolojik” mimarl›¤›n vaaz etti¤i tüm gerekliliklerin ola¤anlaflmas› ile mümkün olabilir. Emine Seda Kay›m, Y›ld›z Teknik Üniversitesi Mimarl›k Tarihi ve Kuram› Yüksek Lisans Ö¤rencisi Notlar: 1. Fiziksel deneyimlemenin kentsel mekânda yok oluflu ve temsiliyetler üzerinden kurulan gerçeklik hissi üzerine daha farkl› bir ba¤lamda detayl› bir okuma için bkz. Tanyeli, U. (2009) “Gerçeklik Hissinin Kayb›”, Arredamento Mimarl›k, Say›: 222, ‹stanbul. 2. Ankara Üniversitesi Radyo-Televizyon bölümü ö¤rencileri taraf›ndan Hasandede’de Hocamköy üzerine çekilen bir de belgesel mevcut. Bu belgeselin k›sa bir versiyonuna ulaflmak için bkz. http://www.aktuelmarmaris.com/haber.asp?id=223386 An Experimental Field of Production in Need of Normalization: Ecological Architecture in Turkey In order to summarize the efforts towards ecological architecture in any regional scale, it is crucial to scrutinize the conceptual problematic of this very field of practice. And one of these paradigms in ‘ecological’ architecture –its potential of becoming a new ‘language of representational unity’, stands out as an effective point of criticism. In example, many eco-village projects in Turkey are based upon the fulfillment of the ‘rural life-style demand’ by metropolitan residents. However, the historicist approaches towards the allegedly ‘green’ architecture of those ecovillages indicate that the ‘village’ is only comprehended as a representation of traditional way of living. On the other hand, an ascending number of eco-villages aim at the displacement of the migrated population back in the rural and legitimize it by means of ecological development. Moreover, a wide range of attempts focusing on ‘green’ architecture in Turkey are of experimental nature. Varying from academic research facilities to solar houses, these ‘ecological’ practices contribute to nothing but ecology and eventually they fail at their claimed goal on raising a public consciousness. The last but not least efforts on realizing an ‘ecological’ architectural practice constitute from examples of high publicity and ambiguity. Using the terms of ‘ecology’, ‘green’ and ‘sustainability’ as advertising material is, of course, not typical of Turkey. But the only means of realizing ‘green’ architecture in Turkey and globally, seems to be the ability of creating a perception of ecology as a mundane affair. 68 mimar•ist 2009/2 Kaynakça: • Akbay, S. (2005) “Ba¤ Evi / Urla, ‹zmir”, Yap›, Say›: 279, ‹stanbul. • Anon. (1998) Hocamköy Anadolu Ekolojik Ortak Yaflam Hareketi Tan›t›m Broflürü. Anon. (2008) “‹stanbul Sapphire”, Yap›, Say›: 317, ‹stanbul. • Anon. (2008) “Türkiye’nin ‹lk ‘Yeflil Gökdeleni’ ‹stanbul Sapphire”, http://www.mimarizm.com/KentinTozu/Makale.aspx?id =465&sid=461 • Arsan, Z. (2008) “Türkiye’de Sürdürülebilir Mimari”, Mimarl›k, Say›: 340, ‹stanbul. • Arslan, S. (2009) “Çelik Erengezgin: Mimar›n Ekolojist Olarak Portresi”, Arredamento Mimarl›k, Say›: 222, ‹stanbul. • Erengezgin, Ç. (2009) “Diyarbak›r Günefl Evinin Hedefleri ve Gerçekleflen Sonuçlar”, Yap›da Ekoloji (ek), ‹stanbul. • Göksu, Ç. (2008) “Türkiye’deki ‹lk Sürdürülebilir Uygulama: ODTÜ Günefl Ev Projesi”, http://www.mimarizm.com/KentinTozu/Makale.aspx?id =469&sid=461. • ‹nce, O. (2009) “‘Hocamköy’ Do¤adan Dönüfl Hikâyesi”, http://www.aktuelmarmaris.com/makaleler. asp?yazar=1426&yazi=24397. • Sander, A. (2007) “Saman Balyas›ndan Ev”, Yap›da Ekoloji (ek), ‹stanbul. • Say›n, N. (2007) “Maz›’daki Ev”, Yap›da Ekoloji (ek), ‹stanbul. • Topal, H. (2009) “Kentsel Ekoloji ve Yaflanabilir Kent”, Ege Mimarl›k, Say›: 68, ‹zmir.
